०३० वनगमनानुज्ञा

ಸೀತಾದೇವಿಯು ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಕಾಡಿಗೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಲು ಒತ್ತಾಯಿಸಿದುದು, ಅವಳ ವಿಲಾಪವನ್ನು ನೋಡಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ತನ್ನೊಡನೆ ಅರಣ್ಯಕ್ಕೆ ಬರಲು ಒಪ್ಪಿಗೆಯನ್ನಿತ್ತುದುದು, ತಾಯಿ-ತಂದೆಯರ, ಗುರುಗಳ ಸೇವೆಯ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಹೇಳಿದುದು, ವನವಾಸಕ್ಕೆ ಹೊರಡುವ ಮೊದಲು ತನ್ನಲ್ಲಿರುವ ವಸ್ತುಗಳೆಲ್ಲವನ್ನು ದಾನ ಮಾಡಿಬಿಡುವಂತೆ ಶ್ರೀರಾಮನು ಸೀತೆಗೆ ಹೇಳಿದುದು

ಸಾಂತ್ವ್ಯಮಾನಾ ತು ರಾಮೇಣ ಮೈಥಿಲೀ ಜನಕಾತ್ಮಜಾ ।
ವನವಾಸನಿಮಿತ್ತಾರ್ಥಂ ಭರ್ತಾರಮಿದಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಜನಕನ ಮಗಳಾದ ಸೀತೆಯನ್ನು ಶ್ರೀರಾಮನು ಬಹಳವಾಗಿ ಸಂತೈಸಿದೂ ಅರಣ್ಯಕ್ಕೆ ಹೋಗಲೇಬೇಕೆಂಬ ದೃಢತೆಯಿಂದ ಪುನಃ ಸೀತೆಯು ರಾಮನನ್ನು ಒತ್ತಾಯಿಸುತ್ತಾ ಹೀಗೆಂದಳು.॥1॥

ಸಾ ತಮುತ್ತಮಸಂವಿಗ್ನಾ ಸೀತಾ ವಿಪುಲವಕ್ಷಸಮ್ ।
ಪ್ರಣಯಾಚ್ಚಾಭಿಮಾನಾಚ್ಚ ಪರಿಚಿಕ್ಷೇಪ ರಾಘವಮ್ ॥

ಸೀತೆಯು ಅತ್ಯಂತ ಹೆದರಿದ್ದಳು. ಅವಳು ಪ್ರೇಮ ಮತ್ತು ಸ್ವಾಭಿಮಾನದಿಂದ ವಿಶಾಲ ಹೃದಯನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಆಕ್ಷೇಪಿಸುವಂತೆ ಹೇಳತೊಡಗಿದಳು.॥2॥

ಕಿಂ ತ್ವಾಮನ್ಯತ ವೈದೇಹಃ ಪಿತಾ ಮೇ ಮಿಥಿಲಾಧಿಪಃ ।
ರಾಮ ಜಾಮಾತರಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ಸ್ತ್ರಿಯಂ ಪುರುಷವಿಗ್ರಹಮ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮ! ನನ್ನ ತಂದೆಯಾದ ಜನಕನು ಗಂಡಸಿನ ರೂಪಲ್ಲಿರುವ ಹೆಣ್ಣಾಗಿರುವ ನಿನ್ನನ್ನು ಅಳಿಯನನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡೆನೆಂದು ಭಾವಿಸಲಾರನೇ.॥3॥

ಅನೃತಂ ಬತ ಲೋಕೋಽಯಮಜ್ಞಾನಾದ್ ಯದಿ ವಕ್ಷ್ಯತಿ ।
ತೇಜೋ ನಾಸ್ತಿ ಪರಂ ರಾಮೇ ತಪತೀವ ದಿವಾಕರೇ ॥

ನಾಥ! ನೀವು ನನ್ನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಹೊರಟುಹೋದರೆ, ಜಗತ್ತಿನ ಜನರು ಅಜ್ಞಾನದಿಂದ ಸೂರ್ಯನಂತೆ ಹೊಳೆಯುವ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನಲ್ಲಿ ತೇಜ ಮತ್ತು ಪರಾಕ್ರಮದ ಅಭಾವವಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳತೊಡಗಿದರೆ, ಅವರ ಈ ಅಸತ್ಯಧಾರಣೆ ನನಗೆ ಎಷ್ಟು ದುಃಖದ ಮಾತಾಗಿರಬಹುದು.॥4॥

ಕಿಂ ಹಿ ಕೃತ್ವಾ ವಿಷಣ್ಣಸ್ತ್ವಂ ಕುತೋ ವಾ ಭಯಮಸ್ತಿ ತೇ ।
ಯತ್ಪರಿತ್ಯಕ್ತುಕಾಮಸ್ತ್ವಂ ಮಾಮನನ್ಯಪರಾಯಣಾಮ್ ॥

ರಾಮಭದ್ರನೇ! ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಏನನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ವಿಷಣ್ಣನಾಗಿರುವೆ? ನಿನಗೆ ಭಯವೆಲ್ಲಿಯದು? ಅನನ್ಯ ಶರಣಳಾದ, ಪತಿಪರಾಯಣೆಯಾದ ನನ್ನನ್ನು ಯಾವ ಕಾರಣದಿಂದ ಇಲ್ಲಿಯೇ ಬಿಟ್ಟುಹೋಗಬೇಕೆಂದು ಬಯಸಿರುವೆ.॥5॥

ದ್ಯುಮತ್ಸೇನಸುತಂ ವೀರಂ ಸತ್ಯವಂತಮನುವ್ರತಾಮ್ ।
ಸಾವಿತ್ರೀಮಿವ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ತ್ವಮಾತ್ಮವಶವರ್ತಿನೀಮ್ ॥

ವೀರನೇ! ದ್ಯುಮತ್ಸೇನನ ಮಗನಾದ ಸತ್ಯವಂತನನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಯಮಾಲಯಕ್ಕೂ ಹೋದ ಸಾವಿತ್ರಿಯಂತೆಯೇ ನಾನು ನಿನ್ನ ವಶವರ್ತಿಯೆಂದು ತಿಳಿ.॥6॥

ನ ತ್ವಹಂ ಮನಸಾ ತ್ವನ್ಯಂ ದ್ರಷ್ಟಾಸ್ಮಿ ತ್ವದೃತೇಽನಘ ।
ತ್ವಯಾ ರಾಘವ ಗಚ್ಛೇಯಂ ಯಥಾನ್ಯಾ ಕುಲಪಾಂಸನೀ ॥

ನಿಷ್ಪಾಪ ರಘುನಂದನ! ಯಾರಾದರೂ ಕುಲಕಲಂಕಿಣಿ ಸ್ತ್ರೀಯು ಪರಪುರುಷನ ಮೇಲೆ ದೃಷ್ಟಿ ಇರಿಸುತ್ತಾಳೋ, ಅಂತಹವಳು ನಾನಲ್ಲ. ನಾನಾದರೋ ನೀವಲ್ಲದೆ ಯಾವುದೇ ಬೇರೆ ಪುರುಷನನ್ನು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿಯೂ ನೋಡುವುದಿಲ್ಲ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಬರುವೆನು. ನೀವು ಇಲ್ಲದೆ ಒಬ್ಬಂಟಿಗಳಾಗಿ ಇಲ್ಲಿ ಇರಲಾರೆನು.॥7॥

ಸ್ವಯಂ ತು ಭಾರ್ಯಾಂ ಕೌಮಾರೀಂ ಚಿರಮಧ್ಯುಷಿತಾಂ ಸತೀಮ್ ।
ಶೈಲೂಷ ಇವ ಮಾಂ ರಾಮ ಪರೇಭ್ಯೋ ದಾಮಿಚ್ಛಸಿ ॥

ಶ್ರೀರಾಮ! ಕುಮಾರೀ ಅವಸ್ಥೆಯಲ್ಲೇ ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ವಿವಾಹವಾದ, ಚಿರಕಾಲದಿಂದ ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಇದ್ದ, ನಿಮ್ಮ ಸತೀ-ಸಾಧ್ವೀ ಪತ್ನಿಯಾದ ನನ್ನನ್ನು ಬೇರೆಯವರ ಗಳಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಜೀವನ ನಡೆಸುವ ನಟನಂತೆ, ಬೇರೆಯವರ ಕೈಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಲು ಹೇಗೆ ಬಯಸುತ್ತಿರುವಿರಿ.॥8॥

ಯಸ್ಯ ಪಥ್ಯಂ ಚ ರಾಮಾತ್ಥ ಯಸ್ಯ ಚಾರ್ಥೇಽವರುಧ್ಯಸೇ ।
ತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಭವ ವಶ್ಯಶ್ಚ ವಿಧೇಯಶ್ಚ ಸದಾನಘ ॥

ಪುಣ್ಯಾತ್ಮ ರಘುನಂದನ! ನೀವು ನನಗೆ ಯಾರಿಗೆ ಅನುಕೂಲವಾಗಿ ನಡೆಯಲು ಉಪದೇಶಿಸುತ್ತಿರುವರೋ, ಯಾರಿಗಾಗಿ ನಿಮ್ಮ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕ ನಿಂತುಹೋಗಿದೆಯೋ, ಆ ಭರತನ ವಶವರ್ತಿಯಾಗಿ ಹಾಗೂ ಆಜ್ಞಾಧಾರಕರಾಗಿ ನೀವೇ ಇರಿ, ನಾನು ಇರಲಾರೆ.॥9॥

ಸ ಮಾಮನಾದಾಯ ವನಂ ನ ತ್ವಂ ಪ್ರಸ್ಥಿತುಮರ್ಹಸಿ ।
ತಪೋ ವಾ ಯದಿ ವಾರಣ್ಯಂ ಸ್ವರ್ಗೋ ವಾ ಸ್ಯಾತ್ತ್ವಯಾ ಸಹ ॥

ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನೀವು ನನ್ನನ್ನು ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗದೆ ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗುವುದು ಉಚಿತವಲ್ಲ. ತಪಸ್ಸು ಮಾಡುವುದಾದರೂ, ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಇರುವುದಾದರೂ, ಅಥವಾ ಸ್ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಹೋಗುವುದಿದ್ದರೂ ಎಲ್ಲ ಕಡೆ ನಾನು ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೇ ಇರುವೆನು.॥10॥

ನ ಚ ಮೇ ಭವಿತಾ ತತ್ರ ಕಶ್ಚಿತ್ ಪಥಿ ಪರಿಶ್ರಮಃ ।
ಪೃಷ್ಠತಸ್ತವ ಗಚ್ಛಂತ್ಯಾ ವಿಹಾರಶಯನೇಷ್ವಿವ ॥

ಉದ್ಯಾನವನದಲ್ಲಿ ಅಡ್ಡಾಡುವುದು, ಹಾಗೂ ಹಾಸಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಮಲಗುವುದರಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಕಷ್ಟವಾಗುವುದಿಲ್ಲವೋ; ಹಾಗೆಯೇ ನಿಮ್ಮ ಹಿಂದೆ-ಹಿಂದೆ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವಾಗಲೂ ಯಾವುದೇ ಪರಿಶ್ರಮ ನನಗೆ ತಿಳಿಯದು.॥11॥

ಕುಶಕಾಶಶರೇಷೀಕಾ ಯೇ ಚ ಕಂಟಕಿನೋ ದ್ರುಮಾಃ ।
ತೂಲಾಜಿನಸಮಸ್ಪರ್ಶಾ ಮಾರ್ಗೋ ಮಮ ಸಹ ತ್ವಯಾ ॥

ನಿಮ್ಮೊಡನೆ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿರುವಾಗ ದರ್ಭೆ, ನೂಜೆ, ಜಂಬು ಹುಲ್ಲು, ಮುಳ್ಳುಗಳುಳ್ಳ ವೃಕ್ಷಗಳು ಇವುಗಳ ಸ್ವರ್ಶವು ನನಗೆ ಹತ್ತಿಯಂತೆ ಮೆದುವಾದ ಕೃಷ್ಣಾಜಿನದಂತೆ ಸುಖಮಯವಾಗುವುದು.॥12॥

ಮಹಾವಾತಸಮುದ್ಭೂತಂ ಯನ್ಮಾಮವಕರಿಷ್ಯತಿ ।
ರಜೋ ರಮಣ ತನ್ಮನ್ಯೇ ಪರಾರ್ಧ್ಯಮಿವ ಚಂದನಮ್ ॥

ಪ್ರಾಣವಲ್ಲಭ! ಪ್ರಚಂಡ ಬಿರುಗಾಳಿಯಿಂದ ಹಾರಿದ ಧೂಳು ನನ್ನ ಶರೀರದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಾಗ ಅದನ್ನು ನಾನು ಉತ್ತಮ ಚಂದನದಂತೆ ತಿಳಿಯುವೆನು.॥13॥

ಶಾದ್ವಲೇಷು ಯಥಾ ಶಿಶ್ಯೇ ವನಾಂತರ್ವನಗೋಚರಾ ।
ಕುಥಾಸ್ತರಣಯುಕ್ತೇಷು ಕಿಂ ಸ್ಯಾತ್ಸುಖತರಂ ತತಃ ॥

ನಿಮ್ಮೊಡನೆ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಇರುವಾಗ ಹುಲ್ಲಿನ ಹಾಸಿಗೆಯ ಮೇಲೆ ಮಲಗುವ ಸುಖಕ್ಕಿಂತ ಅರಮನೆಯಲ್ಲಿರುವ ರತ್ನಗಂಬಳಿಯಿಂದ ಕೂಡಿದ ಹಂಸತೂಲಿಕಾತಲ್ಪದ ಮೇಲೆ ನೀವಿಲ್ಲದೆ ಮಲಗುವುದು ಸುಖಕರ ಹೇಗಾಗುವುದು.॥14॥

ಪತ್ರಂ ಮೂಲಂ ಫಲಂ ಯತ್ತು ಅಲ್ಪಂ ವಾ ಯದಿ ವಾ ಬಹು ।
ದಾಸ್ಯಸೇ ಸ್ವಯಮಾಹೃತ್ಯ ತನ್ಮೇಽಮೃತರಸೋಪಮಮ್ ॥

ನೀವು ನಿಮ್ಮ ಕೈಯಿಂದ ತಂದು ಕೊಡುವ ಫಲ-ಮೂಲ-ಕಂದಗಳು ಸ್ವಲ್ಪವಿರಲೀ, ಹೆಚ್ಚಿರಲಿ, ಅದು ನನಗೆ ಅಮೃತರಸದಂತೆ ಆಗುವುದು.॥15॥

ನ ಮಾತುರ್ನ ಪಿತುಸ್ತತ್ರ ಸ್ಮರಿಷ್ಯಾಮಿ ನ ವೇಶ್ಮನಃ ।
ಆರ್ತವಾನ್ಯುಪಭುಂಜಾನಾ ಪುಷ್ಪಾಣಿ ಚ ಫಲಾನಿ ಚ ॥

ಆಯಾ ಋತುಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗುವ ಪುಷ್ಪಗಳನ್ನು ಮುಡಿದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಫಲಗಳನ್ನು ತಿನ್ನುತ್ತಾ ನಿಮ್ಮೊಡನೆ ಸಂತೋಷದಿಂದ ಇರುವಾಗ ನಾನು ತಂದೆಯನ್ನಾಗಲೀ, ತಾಯಿಯನ್ನಾಗಲೀ, ಅರಮನೆಯನ್ನಾಗಲೀ ಎಂದೂ ಸ್ಮರಿಸುವುದಿಲ್ಲ.॥16॥

ನ ಚ ತತ್ರ ಗತಃ ಕಿಂಚಿದ್ ದ್ರಷ್ಟುಮರ್ಹಸಿ ವಿಪ್ರಿಯಮ್ ।
ಮತ್ಕೃತೇ ನ ಚ ತೇ ಶೋಕೋ ನ ಭವಿಷ್ಯಾಮಿ ದುರ್ಭರಾ ॥

ಅಲ್ಲಿ ಇರುವಾಗ ನನ್ನ ಯಾವುದೇ ಪ್ರತಿಕೂಲ ವ್ಯವಹಾರ ನೀವು ನೋಡಲಾರಿರಿ. ನನಗಾಗಿ ನೀವು ಯಾವುದೇ ಕಷ್ಟಪಡಬೇಕಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ನನ್ನ ನಿರ್ವಾಹ ನಿಮಗೆ ಏನೂ ಭಾರವಾಗದು.॥17॥

ಯಸ್ತ್ವಯಾ ಸಹ ಸ ಸ್ವರ್ಗೋ ನಿರಯೋ ಯಸ್ತ್ವಯಾ ವಿನಾ ।
ಇತಿ ಜಾನಾನ್ ಪರಾಂ ಪ್ರೀತಿಂ ಗಚ್ಛ ರಾಮ ಮಯಾ ಸಹ ॥

ನಿಮ್ಮ ಜೊತೆಗೆ ಇರುವಲ್ಲಿಯೇ ನನಗೆ ಸ್ವರ್ಗವಾಗಿದೆ ಹಾಗೂ ನೀವು ಇಲ್ಲದಿರುವ ಸ್ಥಾನವು ನನಗೆ ನರಕದಂತೆ ಆಗಿದೆ. ಶ್ರೀರಾಮಾ! ನನ್ನ ಈ ನಿಶ್ಚಯವನ್ನು ತಿಳಿದು ನೀವು ನನ್ನನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಪ್ರಸನ್ನತೆಯಿಂದ ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗಿರಿ.॥18॥

ಅಥ ಮಾಮೇವಮವ್ಯಗ್ರಾಂ ವನಂ ನೈವ ನಯಿಷ್ಯಸೆ ।
ವಿಷಮದ್ಯೈವ ಪಾಸ್ಯಾಮಿ ಮಾ ವಶಂ ದ್ವಿಷತಾಂ ಗಮಮ್ ॥

ವನವಾಸದ ಕಷ್ಟಗಳಿಂದ ನನಗೆ ಯಾವುದೇ ಗಾಬರಿ ಇಲ್ಲ. ಈ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ನೀವು ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗದಿದ್ದರೆ ನಾನು ಇಂದೇ ವಿಷ ಸೇವಿಸುವೆನು, ಆದರೆ ಶತ್ರುಗಳ ಅಧೀನಳಾಗಿ ಇರಲಾರೆ.॥19॥

ಪಶ್ಚಾದಪಿ ಹಿ ದುಃಖೇನ ಮಮ ನೈವಾಸ್ತಿ ಜೀವಿತಮ್ ।
ಉಜ್ಝಿತಾಯಾಸ್ತ್ವಯಾ ನಾಥ ತದೈವ ಮರಣಂ ವರಮ್ ॥

ನಾಥ! ನೀವು ನನ್ನನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಕಾಡಿಗೆ ಹೊರಟು ಹೋದರೆ ಮತ್ತೆ ಈ ಭಾರೀ ದುಃಖದಿಂದ ನಾನು ಜೀವಿಸಿ ಇರುವ ಸಂಭವವೇ ಇಲ್ಲ. ಇಂತಹ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ನಾನು ಈಗಲೇ, ನೀವು ಹೋಗುತ್ತಲೇ ನನ್ನ ಪ್ರಾಣಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುವುದು ಒಳ್ಳೆಯದು ಎಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತೇನೆ.॥20॥

ಇಮಂ ಹಿ ಸಹಿತುಂ ಶೋಕಂ ಮುಹೂರ್ತಮಪಿ ನೋತ್ಸಹೇ ।
ಕಿಂ ಪುನರ್ದಶ ವರ್ಷಾಣಿ ತ್ರೀಣಿ ಚೈಕಂ ಚ ದುಃಖಿತಾ ॥

ನಿಮ್ಮ ವಿರಹದ ಈ ಶೋಕವನ್ನು ಒಂದು ಮುಹೂರ್ತವಾದರೂ ಸಹಿಸಲಾರೆನು. ಮತ್ತೆ ದುಃಖಿತೆಯಾದ ನಾನು ಹದಿನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳವರೆಗೆ ಹೇಗೆ ಸಹಿಸಬಲ್ಲೆನು.॥21॥

ಇತಿ ಸಾ ಶೋಕಸಂತಪ್ತಾ ವಿಲಪ್ಯ ಕರುಣಂ ಬಹು ।
ಚುಕ್ರೋಶ ಪತಿಮಾಯಸ್ತಾ ಭೃಶಮಾಲಿಂಗ್ಯ ಸಸ್ವರಮ್ ॥

ಈ ಪ್ರಕಾರ ಬಹಳ ಹೊತ್ತು ಕರುಣಾಜನಕವಾಗಿ ವಿಲಾಪಿಸುತ್ತಾ, ಶೋಕದಿಂದ ತಪ್ತಳಾದ ಸೀತೆಯು ಶಿಥಿಲಳಾಗಿ ಪತಿಯನ್ನು ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಅಪ್ಪಿಕೊಂಡು ಬಿಕ್ಕಿ ಬಿಕ್ಕಿ ಅಳತೊಡಗಿದಳು.॥22॥

ಸಾ ವಿದ್ಧಾ ಬಹುಭಿರ್ವಾಕ್ಯೈರ್ದಿಗ್ಧೈರಿವ ಗಜಾಂಗನಾ ।
ಚಿರಸಂನಿಯತಂ ಬಾಷ್ಪಂ ಮುಮೋಚಾಗ್ನಿಮಿವಾರಣಿಃ ॥

ವಿಷಯುಕ್ತ ಅನೇಕ ಬಾಣಗಳಿಂದ ಘಾಸಿಗೊಂಡ ಹೆಣ್ಣಾನೆಯಂತೆ ಸೀತೆಯು ಶ್ರೀರಾಮನು ಹಿಂದೆ ಹೇಳಿದ ಅನೇಕ ಮಾತುಗಳಿಂದ ಮರ್ಮಾಹತಳಾಗಿದ್ದಳು; ಆದ್ದರಿಂದ ಅರಣಿಯು ಅಗ್ನಿಯನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸುವಂತೆ ಅವಳು ಬಹಳ ಹೊತ್ತಿನಿಂದ ತಡೆಹಿಡಿದ ಕಣ್ಣೀರು ಹರಿಯತೊಡಗಿತು.॥23॥

ತಸ್ಯಾಃ ಸ್ಫಟಿಕಸಂಕಾಶಂ ವಾರಿ ಸಂತಾಪಸಂಭವಮ್ ।
ನೇತ್ರಾಭ್ಯಾಂ ಪರಿಸುಸ್ರಾವ ಪಂಕಜಾಭ್ಯಾಮಿವೋದಕಮ್ ॥

ಆಕೆಯ ಎರಡು ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದಲೂ ಕಮಲಗಳಿಂದ ನೀರು ಹರಿಯುವಂತೆ ಸ್ಫಟಿಕದಂತೆ ನಿರ್ಮಲ ಸಂತಾಪಜನಿತ ಅಶ್ರುಧಾರೆ ಹರಿಯುತ್ತಿತ್ತು.॥24॥

ತತ್ಸಿತಾಮಲಚಂದ್ರಾಭಂ ಮುಖಮಾಯತಲೋಚನಮ್ ।
ಪರ್ಯಶುಷ್ಯತ ಬಾಷ್ಪೇಣ ಜಲೋದ್ಧೃತಮಿವಾಂಬುಜಮ್ ॥

ವಿಶಾಲನೇತ್ರಗಳಿಂದ ಸುಶೋಭಿತ ಮತ್ತು ಪೂರ್ಣಿಮೆಯ ನಿರ್ಮಲ ಚಂದ್ರನಂತೆ ಇರುವ ಆಕೆಯ ಕಾಂತಿಯುಕ್ತ ಮನೋಹರ ಮುಖವು ಸಂತಾಪಜನಿತ ತಾಪದಿಂದ ನೀರಿನಿಂದ ಹೊರಗೆ ಎಸೆದ ಕಮಲದಂತೆ ಒಣಗಿಹೋಗಿತ್ತು.॥25॥

ತಾಂ ಪರಿಷ್ವಜ್ಯ ಬಾಹುಭ್ಯಾಂ ವಿಸಂಜ್ಞಾಮಿವ ದುಃಖಿತಾಮ್ ।
ಉವಾಚ ವಚನಂ ರಾಮಃ ಪರಿವಿಶ್ವಾಸಯಂಸ್ತದಾ ॥

ಸೀತೆಯು ದುಃಖದಿಂದಾಗಿ ನಿಶ್ಚೇಷ್ಟಿತಳಂತೆ ಆಗಿದ್ದಳು. ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನು ಆಕೆಯನ್ನು ಎರಡೂ ಕೈಗಳಿಂದ ಆಸರೆಯನ್ನಿತ್ತು ಎದೆಗೊತ್ತಿಕೊಂಡು ಹಾಗೂ ಆಕೆಯನ್ನು ಆಗ ಸಾಂತ್ವನಗೊಳಿಸುತ್ತಾ ಹೀಗೆಂದನು.॥26॥

ನ ದೇವಿಬತ ದುಃಖೇನ ಸ್ವರ್ಗಮಪ್ಯಭಿರೋಚಯೇ ।
ನಹಿ ಮೇಸ್ತಿ ಭಯಂ ಕಿಂಚಿತ್ ಸ್ವಯಂಭೋರಿವ ಸರ್ವತಃ ॥

ದೇವಿ! ನಿನಗೆ ದುಃಖಕೊಟ್ಟು ನನಗೆ ಸ್ವರ್ಗದ ಸುಖ ದೊರೆತರೂ ನಾನು ಅದನ್ನು ಪಡೆಯಲಾರೆ. ಸ್ವಯಂಭೂ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರಂತೆ ನನಗೆ ಯಾವುದರಿಂದಲೂ ಕೊಂಚವಾದರೂ ಭಯವಿಲ್ಲ.॥27॥

ತವಸರ್ವಮಭಿಪ್ರಾಯಮವಿಜ್ಞಾಯ ಶುಭಾನನೇ ।
ವಾಸಂ ನ ರೋಚಯೇಽರಣ್ಯೇ ಶಕ್ತಿಮಾನಪಿ ರಕ್ಷಣೇ ॥

ಶುಭಾನನೇ! ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ನಿನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ನಾನು ಸರ್ವಥಾ ಸಮರ್ಥನಾಗಿದ್ದರೂ ನಿನ್ನ ಹಾರ್ದಿಕ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತಿಳಿಯದೆ ನಿನ್ನನ್ನು ವನವಾಸಿಯಾಗಿಸಲು ನಾನು ಉಚಿತವಾಗಿ ತಿಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ.॥28॥

ಯತ್ಸೃಷ್ಟಾಸಿ ಮಯಾ ಸಾರ್ಧಂ ವನವಾಸಾಯ ಮೈಥಿಲಿ ।
ನ ವಿಹಾತುಂ ಮಯಾ ಶಕ್ಯಾ ಪ್ರೀರ್ತಿರಾತ್ಮವತಾ ಯಥಾ ॥

ಮಿಥಿಲೇಶಕುಮಾರೀ! ನೀನು ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ವನದಲ್ಲಿ ಇರಲೆಂದೇ ಹುಟ್ಟಿರುವೆಯಾದರೆ ನಾನು ನಿನ್ನನ್ನು ಬಿಡಲಾರೆನು. ಆತ್ಮಜ್ಞಾನೀ ಪುರಷನು ಸ್ವಾಭಾವಿಕ ಪ್ರಸನ್ನತೆಯನ್ನು ತ್ಯಜಿಸದಂತೆ ನಿನ್ನನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಲಾರೆನು.॥29॥

ಧರ್ಮಸ್ತು ಗಜನಾಸೋರು ಸದ್ಭಿರಾಚರಿತಃ ಪುರಾ ।
ತಂ ಚಾಹಮನುವರ್ತಿಷ್ಯೇ ಯಥಾ ಸೂರ್ಯಂ ಸುವರ್ಚಲಾ ॥

ಸುಂದರೀ! ಹಿಂದಿನ ಸತ್ಪುರುಷರು ತಮ್ಮ ಪತ್ನಿಯೊಂದಿಗೆ ಇದ್ದು ಆಚರಿಸಿದ ಧರ್ಮವನ್ನೇ ನಾನೂ ನಿನ್ನೊಡನೆ ಇದ್ದು ಧರ್ಮವನ್ನು ಅನುಸರಿಸುವೆನು. ಸುವರ್ಚಲಾ (ಸಂಜ್ಞಾ) ತನ್ನ ಪತಿ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಅನುಗಮನ ಮಾಡುವಂತೆ ನೀನೂ ನನ್ನನ್ನು ಅನುಗಮನ ಮಾಡು.॥30॥

ನ ಖಲ್ವಹಂ ನ ಗಚ್ಛೇಯಂ ವನಂ ಜನಕನಂದಿನಿ ।
ವಚನಂ ತನ್ನಯತಿ ಮಾಂ ಪಿತುಃ ಸತ್ಯೋಪಬೃಂಹಿತಮ್ ॥

ಜನಕನಂದಿನೀ! ನಾನು ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗದಿರುವುದು ಯಾವ ರೀತಿಯಿಂದಲೂ ಸಂಭವಿಸಲಾರದು; ಏಕೆಂದರೆ ತಂದೆಯ ಆ ಸತ್ಯಯುಕ್ತ ವಚನವೇ ನನ್ನನ್ನು ವನಕ್ಕೆ ಕೊಂಡು ಹೋಗುತ್ತಾ ಇದೆ.॥31॥

ಏಷ ಧರ್ಮಶ್ಚಸುಶ್ರೋಣಿ ಪಿತುರ್ಮಾತುಶ್ಚವಶ್ಯತಾ ।
ಆಜ್ಞಾಂ ಚಾಹಂ ವ್ಯತಿಕ್ರಮ್ಯ ನಾಹಂ ಜೀವಿತುಮತ್ಸಹೇ ॥

ಚೆಲುವೇ! ತಂದೆ ಮತ್ತು ತಾಯಿಯ ಆಜ್ಞೆಗೆ ಅಧೀನನಾಗಿರುವುದು ಪುತ್ರನ ಧರ್ಮವಾಗಿದೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನಾನು ಅದನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸಿ ಬದುಕಿರಲಾರೆನು.॥32॥

ಅಸ್ವಾಧೀನಂ ಕಥಂ ದೈವಂ ಪ್ರಕಾರೈರಭಿರಾಧ್ಯತೇ ।
ಸ್ವಾಧೀನಂ ಸಮತಿಕ್ರಮ್ಯ ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ಗುರುಮ್ ॥

ತಾಯಿ, ತಂದೆ ಮತ್ತು ಆಚಾರ್ಯರು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಕಾಣುವ ದೇವತೆಗಳು. ಇವರೆಲ್ಲರನ್ನು ಅತಿಕ್ರಮಿಸಿ (ಅನಾದರಿಸಿ) ನಮ್ಮ ಸ್ವಾಧೀನಕ್ಕೆ ಸಿಗದಿರುವ (ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗಿ ಕಾಣದಿರುವ) ದೇವತೆಗಳನ್ನು ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರಗಳಿಂದ ಹೇಗೆ ತಾನೇ ಆರಾಧಿಸಲು ಸಾಧ್ಯ.॥33॥

ಯತ್ರ ತ್ರಯಂ ತ್ರಯೋ ಲೋಕಾಃಪವಿತ್ರಂ ತತ್ಸಮಂ ಭುವಿ ।
ನಾನ್ಯದಸ್ತಿ ಶುಭಾಪಾಂಗೇ ತೇನೇದಮಭಿರಾಧ್ಯತೇ ॥

ಸುಂದರ ಕಣ್ಣುಗಳುಳ್ಳವಳೇ! ಯಾರ ಆರಾಧನೆ ಮಾಡಿದಾಗ ಧರ್ಮ, ಅರ್ಥ, ಕಾಮ ಮೂರೂ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗುತ್ತವೋ, ಹಾಗೂ ಮೂರು ಲೋಕಗಳ ಆರಾಧನೆಯಾಗುತ್ತದೋ, ಆ ತಂದೆ, ತಾಯಿ ಮತ್ತು ಗುರು ಇವರಿಗೆ ಸಮಾನವಾಗಿ ಬೇರೆ ಯಾವ ದೇವತೆಯೂ ಈ ಭೂಲೋಕದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಜಗತ್ತಿನ ಜನರು ಈ ಮೂರು ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಆರಾಧಿಸುತ್ತಾರೆ.॥34॥

ನ ಸತ್ಯಂ ದಾನಮಾನೌ ವಾ ಯಜ್ಞೋವಾಪ್ಯಾಪ್ತದಕ್ಷಿಣಾಃ ।
ತಥಾ ಬಲಕರಾಃ ಸೀತೇ ಯಥಾ ಸೇವಾ ಪಿತುರ್ಮತಾ ॥

ಸೀತೇ! ತಂದೆಯ ಸೇವೆ ಮಾಡುವಂತಹ ಶ್ರೇಯಸ್ಕರ ಪ್ರಬಲ ಸಾಧನೇ-ಸತ್ಯವಾಗಲೀ, ದಾನವಾಗಲಿ, ಮಾನವಾಗಲೀ ವಿಪುಲ ದಕ್ಷಿಣೆಯುಳ್ಳ ಯಜ್ಞಗಳಾಗಲೀ ಯಾವುದೂ ಅಲ್ಲ.॥35॥

ಸ್ವರ್ಗೋ ಧನಂ ವಾ ಧಾನ್ಯಂ ವಾವಿದ್ಯಾ ಪುತ್ರಾಃ ಸುಖಾನಿ ಚ ।
ಗುರುವೃತ್ತ್ಯನುರೋಧೇನ ನ ಕಿಂಚಿದಪಿ ದುರ್ಲಭಮ್ ॥

ಗುರು-ಹಿರಿಯರ ಸೇವೆಯನ್ನು ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಸ್ವರ್ಗ, ಧನ, ಧಾನ್ಯ, ವಿದ್ಯಾ, ಪುತ್ರರು ಮತ್ತು ಸುಖ ಇವು ಯಾವುವೂ ದುರ್ಲಭವಿಲ್ಲ.॥36॥

ದೇವಗಂಧರ್ವಗೋಲೋಕಾನ್ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಂಸ್ತಥಾಪರಾನ್ ।
ಪ್ರಾಪ್ನುವಂತಿ ಮಹಾತ್ಮನೋ ಮಾತಾಪಿತೃಪರಾಯಣಾಃ ॥

ತಾಯಿ-ತಂದೆಯರ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ಮಹಾತ್ಮರು ದೇವಲೋಕ, ಗಂಧರ್ವಲೋಕ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕ, ಗೋಲೋಕ ಹಾಗೂ ಇತರ ಎಲ್ಲ ಲೋಕಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ.॥37॥

ಸ ಮಾ ಪಿತಾ ಯಥಾ ಶಾಸ್ತಿಸತ್ಯಧರ್ಮಪಥೇ ಸ್ಥಿತಃ ।
ತಥಾ ವರ್ತಿತುಮಿಚ್ಛಾಮಿ ಸ ಹಿ ಧರ್ಮಃ ಸನಾತನಃ ॥

ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಸತ್ಯ ಮತ್ತು ಧರ್ಮಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿತರಾದ ಪೂಜ್ಯ ತಂದೆಯವರು ಆಜ್ಞೆ ಕೊಟ್ಟಂತೆ ನಡೆಯುವುದನ್ನೇ ನಾನು ಬಯಸುತ್ತೇನೆ; ಏಕೆಂದರೆ ಅದೇ ಸನಾತನ ಧರ್ಮವಾಗಿದೆ.॥38॥

ಮಮ ಸನ್ನಾ ಮತಿಃ ಸೀತೇ ನೇತುಂ ತ್ವಾಂ ದಂಡಕಾವನಮ್ ।
ವಸಿಷ್ಯಾಮೀತಿ ಸಾ ತ್ವಂ ಮಾಮನುಯಾತುಂ ಸುನಿಶ್ಚಿತಾ ॥

ಸೀತೇ! ‘ನಾನು ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವೆ’ ಎಂದು ಹೇಳಿ ನೀನು ನನ್ನೊಡನೆ ಹೊರಡಲು ದೃಢನಿಶ್ಚಯ ಮಾಡಿರುವೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನಿನ್ನನ್ನು ದಂಡಕಾರಣ್ಯಕ್ಕೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗದಿರುವ ನನ್ನ ವಿಚಾರ ಬದಲಾಯಿಸಿದ್ದೇನೆ.॥39॥

ಸಾ ಹಿ ದಿಷ್ಟಾ ನವದ್ಯಾಂಗಿ ವನಾಯ ಮದಿರೇಕ್ಷಣೇ ।
ಅನುಗಚ್ಛಸ್ವ ಮಾಂ ಭೀರು ಸಹಧರ್ಮಚರೀ ಭವ ॥

ಸುಂದರ ನೇತ್ರವುಳ್ಳವಳೇ! ಈಗ ನಾನು ನಿನಗೆ ವನಕ್ಕೆ ಹೊರಡಲು ಅಪ್ಪಣೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ಭೀರು! ನೀನು ನನ್ನ ಅನುಗಾಮಿನಿಯಾಗು ಮತ್ತು ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಇದ್ದು ಧರ್ಮವನ್ನು ಆಚರಿಸು.॥40॥

ಸರ್ವಥಾ ಸದೃಶಂ ಸೀತೇ ಮಮ ಸ್ವಸ್ಯ ಕುಲಸ್ಯ ಚ ।
ವ್ಯವಸಾಯಮನುಕ್ರಾಂತಾ ಕಾಂತೇ ತ್ವಮತಿಶೋಭನಮ್ ॥

ಪ್ರಾಣವಲ್ಲಭೆ ಸೀತೇ! ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಹೊರಡಲು ನೀನು ಮಾಡಿದ ಈ ಪರಮ ಸುಂದರ ನಿಶ್ಚಯವು ನಿನಗೆ ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಕುಲಕ್ಕೆ ಸರ್ವಥಾ ಯೋಗ್ಯವಾಗಿದೆ.॥41॥

ಆರಭಸ್ವ ಶುಭಶ್ರೋಣಿ ವನವಾಸಕ್ಷಮಾಃ ಕ್ರಿಯಾಃ ।
ನೇದಾನೀಂ ತ್ವದೃತೇ ಸೀತೇ ಸ್ವರ್ಗೋಽಪಿ ಮಮ ರೋಚತೇ ॥

ಸುಂದರೀ! ಈಗ ನೀನು ವನವಾಸಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ದಾನಾದಿ ಕರ್ಮಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸು. ಸೀತೇ! ಈಗ ನಿನ್ನ ಈ ಪ್ರಕಾರ ದೃಢನಿಶ್ಚಯ ಮಾಡಿರುವುದರಿಂದ ನಿನ್ನನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಸ್ವರ್ಗವೂ ನನಗೆ ಒಳ್ಳೆಯದೆನಿಸುವುದಿಲ್ಲ.॥42॥

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಭ್ಯಶ್ಚ ರತ್ನಾನಿ ಭಿಕ್ಷುಕೇಭ್ಯಶ್ಚ ಭೋಜನಮ್ ।
ದೇಹಿ ಚಾಶಂಸಮಾನೇಭ್ಯಃ ಸಂತ್ವರಸ್ವ ಚ ಮಾ ಚಿರಮ್ ॥

ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ರತ್ನಾದಿ ಉತ್ತಮ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ದಾನ ಮಾಡು. ಭೋಜನ ಬಯಸುವ ಭಿಕ್ಷುಕರಿಗೆ ಊಟ ಹಾಕು. ತಡ ಮಾಡದೆ ಬೇಗನೇ ಮಾಡಿಮುಗಿಸು.॥43॥

ಭೂಷಣಾನಿ ಮಹಾರ್ಹಾಣಿ ವರವಸ್ತ್ರಾಣಿ ಯಾನಿ ಚ ।
ರಮಣೀಯಾಶ್ಚ ಯೇ ಕೇಚಿತ್ ಕ್ರೀಡಾರ್ಥಾಶ್ಚಾಪ್ಯುಪಸ್ಕರಾಃ ॥

ಶಯನೀಯಾನಿ ಯಾನಾನಿ ಮಮ ಚಾನ್ಯಾನಿ ಯಾನಿ ಚ ।
ದೇಹಿ ಸ್ವಭೃತ್ಯವರ್ಗಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಮನಂತರಮ್ ॥

ನಿನ್ನ ಬಳಿಯಲ್ಲಿ ಇರುವ ಉತ್ತಮ ವಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು, ರಮಣೀಯ ಪದಾರ್ಥಗಳನ್ನು, ಮನೋರಂಜನೆಯ ಸುಂದರ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳನ್ನು ನನ್ನ ಮತ್ತು ನಿನ್ನ ಉಪಯೋಗದಲ್ಲಿರುವ ಉತ್ತಮೋತ್ತಮ ಶಯ್ಯೆಗಳು, ವಾಹನಗಳು ಹಾಗೂ ಇತರ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ಯೋಗ್ಯವಾದವುಗಳನ್ನು ಅವರಿಗೆ, ಬಳಿಕ ಉಳಿದ ಪದಾರ್ಥಗಳೆಲ್ಲವನ್ನು ಸೇವಕರಿಗೆ ಹಂಚಿಬಿಡು.॥44-45॥

ಅನುಕೂಲಂ ತು ಸಾಭರ್ತುರ್ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಗಮನಮಾತ್ಮನಃ ।
ಕ್ಷಿಪ್ರಂ ಪ್ರಮುದಿತಾ ದೇವೀ ದಾತುಮೇವ ಪ್ರಚಕ್ರಮೇ ॥

‘ಸ್ವಾಮಿಯು ನಾನು ವನಕ್ಕೆ ಹೋಗುವುದನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದರು, ನನ್ನ ವನಗಮನ ಅವರ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಅನುಕೂಲವಾಯಿತು’ ಎಂದು ತಿಳಿದು ಸೀತೆಗೆ ಬಹಳ ಸಂತೋಷವಾಯಿತು ಮತ್ತು ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಎಲ್ಲ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ದಾನ ಮಾಡುವುದರಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದಳು.॥46॥

ತತಃ ಪ್ರಹೃಷ್ಟಾ ಪ್ರತಿಪೂರ್ಣಮಾನಸಾ
ಯಶಸ್ವೀನೀ ಭರ್ತುರವೇಕ್ಷ್ಯ ಭಾಷಿತಮ್ ।
ಧನಾನಿ ರತ್ನಾನಿ ಚ ದಾತುಮಂಗನಾ
ಪ್ರಚಕ್ರಮೇ ಧರ್ಮಭೃತಾಂ ಮನಸ್ವಿನೀ ॥

ಅನಂತರ ತನ್ನ ಮನೋರಥ ಪೂರ್ಣವಾದ್ದರಿಂದ ಅತ್ಯಂತ ಹರ್ಷಗೊಂಡು ಯಶಸ್ವಿನೀ ಸೀತಾದೇವಿಯು ಗಂಡನ ಆದೇಶದಂತೆ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ಧನ, ರತ್ನಾದಿಗಳನ್ನು ದಾನ ಮಾಡಲು ಮುಂದಾದಳು.॥47॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಮೂವತ್ತನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು ॥30॥