०२९ सीतायाः वनगमनविज्ञप्तिः

ಸೀತಾದೇವಿಯು ತನ್ನನ್ನು ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುವುದರ ಔಚಿತ್ಯವನ್ನು ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ವಿವರಿಸಿ ಹೇಳಿದುದು

ಏತತ್ತು ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಸೀತಾ ರಾಮಸ್ಯ ದುಃಖಿತಾ ।
ಪ್ರಸಕ್ತಾಶ್ರುಮುಖೀಮಂದಮಿದಂ ವಚನಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಸೀತೆಗೆ ಬಹಳ ದುಃಖವಾಯಿತು. ಆಕೆಯ ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಕಣ್ಣೀರ ಧಾರೆಯೇ ಹರಿಯಿತು. ಅವಳು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಹೇಳತೊಡಗಿದಳು.॥1॥

ಯೇ ತ್ವಯಾ ಕೀರ್ತಿತಾ ದೋಷಾ ವನೇ ವಸ್ತವ್ಯತಾಂ ಪ್ರತಿ ।
ಗುಣಾನಿತ್ಯೇವ ತಾನ್ವಿದ್ಧಿ ತವ ಸ್ನೇಹಪುರಸ್ಕೃತಾನ್ ॥

ಪ್ರಾಣನಾಥ! ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಏನೇನು ದೋಷಗಳು ಇವೆ ಎಂದು ನೀವು ಹೇಳಿದಿರೋ, ಅವೆಲ್ಲವೂ ನಿಮ್ಮ ಪ್ರೀತಿ ಪಡೆದ ನನಗೆ ಗುಣರೂಪವೇ ಆಗುವವು. ಇದನ್ನು ನೀವು ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು.॥2॥

ಮೃಗಾಃ ಸಿಂಹಾ ಗಜಾಶ್ಚೈವ ಶಾರ್ದೂಲಾಃ ಶರಭಾಸ್ತಥಾ ।
ಚಮರಾಃ ಸೃಮರಾಶ್ಚೈವ ಯೇ ಚಾನ್ಯೇವನಚಾರಿಣಃ ॥

ಅದೃಷ್ಟಪೂರ್ವರೂಪತ್ವಾತ್ ಸರ್ವೇ ತೇತವ ರಾಘವ ।
ರೂಪಂ ದೃಷ್ಟ್ವಾಪಸರ್ಪೇಯುಸ್ತವ ಸರ್ವೇ ಹಿ ಬಿಭ್ಯತಿ ॥

ರಘುನಂದನ! ಜಿಂಕೆ, ಸಿಂಹ, ಆನೆ, ಹುಲಿ, ಶರಭ, ಚಮರೀ ಹಸು, ನೀಲಿ ಹಸು ಹಾಗೂ ಇತರ ಕಾಡುಪ್ರಾಣಿಗಳೆಲ್ಲವೂ ನಿಮ್ಮ ರೂಪ ನೋಡಿ ಓಡಿಹೋಗುವವು; ಏಕೆಂದರೆ ಇಂತಹ ಪ್ರಭಾವಶಾಲೀ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಅವು ಮೊದಲು ಎಂದೂ ನೋಡಿರಲಿಕ್ಕಿಲ್ಲ. ನಿಮಗಾದರೋ ಎಲ್ಲರೂ ಹೆದರುತ್ತಾರೆ. ಹಾಗಿರುವಾಗ ಈ ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಮಾತಾದರೂ ಏನಿದೆ.॥3-4॥

ತ್ವಯಾ ಚ ಸಹ ಗಂತವ್ಯಂ ಮಯಾ ಗುರುಜನಾಜ್ಞಯಾ ।
ತ್ವದ್ವಿಯೋಗೇನ ಮೇ ರಾಮ ತ್ಯಕ್ತವ್ಯಮಿಹ ಜೀವಿತಮ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮಾ! ಗುರುಗಳ ಆಜ್ಞೆಯಿಂದ ನಾನು ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿ ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಬರಲೇಬೇಕು; ಏಕೆಂದರೆ, ನಿಮ್ಮ ವಿಯೋಗ ಉಂಟಾದಾಗ ನಾನು ಇಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಜೀವನವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿಬಿಡುವೆನು.॥5॥

ನ ಹಿ ಮಾಂ ತ್ವತ್ಸಮೀಪಸ್ಥಾಮಪಿ ಶಕ್ನೋಽಪಿ ರಾಘವ ।
ಸುರಾಣಾಮೀಶ್ವರಃ ಶಕ್ತಃ ಪ್ರಧರ್ಷಯಿತುಮೋಜಸಾ ॥

ರಘುನಾಥ! ನಿಮ್ಮ ಬಳಿ ಇದ್ದರೆ ದೇವತೆಗಳೊಡೆಯ ಇಂದ್ರನೂ ಕೂಡ ಬಲವಂತವಾಗಿ ನನ್ನನ್ನು ಭಯಪಡಿಸಲಾರನು.॥6॥

ಪತಿಹೀನಾ ತು ಯಾ ನಾರೀ ನ ಸಾ ಶಕ್ಷ್ಯತಿ ಜೀವಿತುಮ್ ।
ಕಾಮಮೇವಂ ವಿಧಂ ರಾಮ ತ್ವಯಾಮಮ ನಿದರ್ಶಿತಮ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮ! ಪತಿವ್ರತಾ ಸ್ತ್ರೀಯು ತನ್ನ ಪತಿಯಿಂದ ವಿಯೋಗ ಪಡೆದಾಗ ಜೀವಿಸಿರಲಾರಳು; ಎಂಬ ಮಾತು ನೀವೂ ಕೂಡ ನನಗೆ ಚೆನ್ನಾಗಿ ತಿಳಿಸಿರುವಿರಿ.॥7॥

ಅಥಾಪಿ ಚ ಮಹಾಪ್ರಾಜ್ಞ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಂ ಮಯಾಶ್ರುತಮ್ ।
ಪುರಾ ಪಿತೃಗೃಹೇಸತ್ಯಂ ವಸ್ತವ್ಯಂ ಕಿಲ ಮೇ ವನೇ ॥

ಮಹಾಪ್ರಾಜ್ಞರೇ! ವನದಲ್ಲಿ ದೋಷ ಮತ್ತು ದುಃಖಗಳೇ ತುಂಬಿದ್ದರೂ, ನನ್ನ ತಂದೆಯ ಮನೆಯಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ‘ನಾನು ಖಂಡಿತವಾಗಿ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿರಬೇಕಾಗುವುದು’ ಎಂದು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಮುಖದಿಂದ ಕೇಳಿರುವೆನು. ಈ ಮಾತು ನನ್ನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಸತ್ಯವಾಗುವುದು.॥8॥

ಲಕ್ಷಣಿಭ್ಯೋ ದ್ವಿಜಾತಿಭ್ಯಃಶ್ರುತ್ವಾಹಂ ವಚನಂ ಗೃಹೇ ।
ವನವಾಸಕೃತೋತ್ಸಾಹಾ ನಿತ್ಯಮೇವ ಮಹಾಬಲ ॥

ಮಹಾಬಲಿ ವೀರ! ಹಸ್ತರೇಖೆ ನೋಡಿ ಭವಿಷ್ಯ ಹೇಳುವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರು ಹೇಳಿರುವುದನ್ನು ಕೇಳಿ ನಾನು ಸದಾ ವನವಾಸಕ್ಕಾಗಿ ಉತ್ಸಾಹಿತಳಾಗಿದ್ದೇನೆ.॥9॥

ಆದೇಶೋ ವನವಾಸಸ್ಯ ಪ್ರಾಪ್ತವ್ಯಃ ಸ ಮಯಾ ಕಿಲ ।
ಸಾ ತ್ವಯಾ ಸಹ ಭರ್ತಾಹಂ ಯಾಸ್ಯಾಮಿ ಪ್ರಿಯ ನಾನ್ಯಥಾ ॥

ಪ್ರಿಯತಮ! ವನದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಆದೇಶವನ್ನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಂದ ಅರಿತ ಮೇಲೆ ಒಂದಲ್ಲ ಒಂದು ದಿನ ನಾನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಲೇಬೇಕಾಗುವುದು. ಇದು ಯಾವ ರೀತಿಯಿಂದಲೂ ತಪ್ಪಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ನಾನು ನನ್ನ ಸ್ವಾಮಿಯಾದ ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಕಾಡಿಗೆ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಬರುವೆನು.॥10॥

ಕೃತಾದೇಶಾಭವಿಷ್ಯಾಮಿ ಗಮಿಷ್ಯಾಮಿ ತ್ವಯಾ ಸಹ ।
ಕಾಲಶ್ಚಾಯಂ ಸಮುತ್ಪನ್ನಃ ಸತ್ಯವಾನ್ ಭವತು ದ್ವಿಜಃ ॥

ಹೀಗಿರುವುದರಿಂದ ನಾನು ಆ ಭಾಗ್ಯದ ವಿಧಾನವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುವೆನು. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಈಗ ಸಮಯ ಬಂದಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ನಾನು ಹೊರಡಲೇಬೇಕು. ಇದರಿಂದ ಆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಮಾತು ನಿಜವಾಗುವುದು.॥11॥

ವನವಾಸೇ ಹಿ ಜಾನಾಮಿ ದುಃಖಾನಿ ಬಹುಧಾ ಕಿಲ ।
ಪ್ರಾಪ್ಯಂತೇ ನಿಯತಂ ವೀರ ಪುರುಷೈರಕೃತಾತ್ಮಭಿಃ ॥

ವೀರನೇ! ವನವಾಸದಲ್ಲಿ ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಬಹಳ ದುಃಖಗಳು ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗುತ್ತವೆ; ಆದರೆ ಯಾರ ಇಂದ್ರಿಯಗಳು ಮತ್ತು ಮನಸ್ಸು ತನ್ನ ವಶದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲವೋ, ಅವರಿಗೆ ಈ ದುಃಖಗಳ ಅರಿವಾಗುತ್ತವೆ.॥12॥

ಕನ್ಯಯಾ ಚ ಪಿತುರ್ಗೇಹೇ ವನವಾಸಃ ಶ್ರುತೋ ಮಯಾ ।
ಭಿಕ್ಷಿಣ್ಯಾಃ ಶಮವೃತ್ತಾಯಾ ಮಮ ಮಾತುರಿಹಾಗ್ರತಃ ॥

ತಂದೆಯ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲಿ ಶಾಂತಿಪರಾಯಣ ಓರ್ವ ಭಿಕ್ಷುಕಿಯ ಬಾಯಿಯಿಂದಲೂ ನಾನು ವನವಾಸದ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿರುವೆನು. ಅವಳು ನನ್ನ ತಾಯಿಯ ಮುಂದೆಯೇ ಈ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿರುವಳು.॥13॥

ಪ್ರಸಾದಿತಶ್ಚ ವೈ ಪೂರ್ವಂ ತ್ವಂ ಮೇ ಬಹುತಿಥಂ ಪ್ರಭೋ ।
ಗಮನಂ ವನವಾಸಸ್ಯ ಕಾಂಕ್ಷಿತಂ ಹಿ ಸಹ ತ್ವಯಾ ॥

ಪ್ರಭೋ! ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದಮೇಲೆಯೂ ನಾನು ಮೊದಲೇ ಅನೇಕ ಬಾರಿ ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಕಾಲವಾದರೂ ವನದಲ್ಲಿ ಇರಲು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದ್ದೆ ಹಾಗೂ ನೀವೂ ಅದಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡಿರುವಿರಿ. ಇದರಿಂದ ನಿಶ್ಚಿತವಾಗಿ ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗುವುದು ನನಗೆ ಮೊದಲೇ ಅಭೀಷ್ಟವಾಗಿತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ನೀವು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳಿರಿ.॥14॥

ಕೃತಕ್ಷಣಾಹಂ ಭದ್ರಂ ತೇ ಗಮನಂ ಪ್ರತಿ ರಾಘವ ।
ವನವಾಸಸ್ಯ ಶೂರಸ್ಯ ಮಮ ಚರ್ಯಾ ಹಿ ರೋಚತೇ ॥

ರಘುನಂದನ! ನಿಮಗೆ ಮಂಗಳವಾಗಲಿ. ನಾನು ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗಲು ಮೊದಲೇ ನಿಮ್ಮ ಅನುಮತಿ ಪಡೆದಿರುವೆನು. ತನ್ನ ಶೂರವೀರ ವನವಾಸೀ ಪತಿಯ ಸೇವೆ ಮಾಡುವುದೇ ನನಗೆ ಹೆಚ್ಚು ರುಚಿಕರವಾಗಿದೆ.॥15॥

ಶುದ್ಧಾತ್ಮನ್ ಪ್ರೇಮಭಾವಾದ್ಧಿ ಭವಿಷ್ಯಾಮಿ ವಿಕಲ್ಮಷಾ ।
ಭರ್ತಾರಮನುಗಚ್ಛಂತೀ ಭರ್ತಾ ಹಿ ಪರದೈವತಮ್ ॥

ಶುದ್ಧಾತ್ಮನೇ! ನೀವು ನನ್ನ ಸ್ವಾಮಿಯಾಗಿರುವಿರಿ. ನಿಮ್ಮ ಹಿಂದೆ ಪ್ರೇಮಭಾವದಿಂದ ಕಾಡಿಗೆ ಹೋದಾಗ ನನ್ನ ಪಾಪಗಳು ದೂರವಾಗುವವು; ಏಕೆಂದರೆ ಸ್ವಾಮಿಯೇ ಸ್ತ್ರೀಗೆ ಎಲ್ಲಕ್ಕಿಂತ ದೊಡ್ಡ ದೇವತೆಯಾಗಿದ್ದಾನೆ.॥16॥

ಪ್ರೇತ್ಯಭಾವೇ ಹಿ ಕಲ್ಯಾಣಃ ಸಂಗಮೋ ಮೇಸಹ ತ್ವಯಾ
ಶ್ರುತಿರ್ಹಿ ಶ್ರೂಯತೇ ಪುಣ್ಯಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಂ ಯಶಸ್ವಿನಾಮ್ ॥

ನಿಮ್ಮನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸುವುದರಿಂದ ಪರಲೋಕದಲ್ಲಿಯೂ ನನ್ನ ಶ್ರೇಯಸ್ಸು ಆಗುವುದು ಹಾಗೂ ಸದಾ ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ನನ್ನ ಸಂಯೋಗ ಇರುವುದು. ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವೀ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಂದೊಂದು ಪವಿತ್ರ ಶ್ರುತಿ ಕೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅದು ಈ ಪ್ರಕಾರ ಇದೆ.॥17॥

ಇಹಲೋಕೇ ಚ ಪಿತೃಭಿರ್ಯಾ ಸ್ತ್ರೀ ಯಸ್ಯ ಮಹಾಬಲ ।
ಅದ್ಭಿರ್ದತ್ತಾ ಸ್ವಧರ್ಮೇಣ ಪ್ರೇತ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ತಸ್ಯ ಸಾ ॥

ಮಹಾಬಲೀ ವೀರನೇ! ಈ ಭೂಲೋಕದಲ್ಲಿ ಕನ್ಯಾಪಿತೃಗಳು ತಮ್ಮ ಮಗಳನ್ನು ಯಾರಿಗೆ ಧಾರೆ ಎರೆದುಕೊಡುವರೋ ಅವನೇ ಪರಲೋಕದಲ್ಲಿಯೂ ಆ ಕನ್ಯೆಗೆ ಪತಿಯಾಗುತ್ತಾನೆ.॥18॥

ಏವಮಸ್ಮಾತ್ ಸ್ವಕಾಂ ನಾರೀಂ ಸುವೃತ್ತಾಂಹಿ ಪತಿವ್ರತಾಮ್ ।
ನಾಭಿರೋಚಯಸೇ ನೇತುಂ ತ್ವಂ ಮಾಂ ಕೇನೇಹ ಹೇತುನಾ ॥

ನಾನು ನಿಮ್ಮ ಧರ್ಮಪತ್ನಿಯಾಗಿರುವೆನು. ಉತ್ತಮ ವ್ರತವನ್ನು ಪಾಲಿಸುವ ಪತಿವ್ರತೆಯಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಮತ್ತೆ ನೀನು ನನ್ನನ್ನು ಜೊತೆಗೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಲು ಏಕೆ ಬಯಸುವುದಿಲ್ಲ? ಇದರ ಕಾರಣವೇನು.॥19॥

ಭಕ್ತಾಂ ಪತಿವ್ರತಾಂ ದೀನಾಂ ಮಾಂ ಸಮಾಂ ಸುಖದುಃಖಯೋಃ ।
ನೇತುಮರ್ಹಸಿ ಕಾಕುತ್ಸ್ಥ ಸಮಾನಸುಖದುಃಖಿನೀಮ್ ॥

ಕಕುತ್ಸ್ಥಕುಲಭೂಷಣನೇ! ನಾನು ನಿಮ್ಮ ಭಕ್ತೆಯಾಗಿ ಇರುವೆನು, ಪಾತಿವ್ರತ್ಯವನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ನಿಮ್ಮ ಅಗಲುವಿಕೆಯ ಭಯದಿಂದ ದೀನಳಾಗುತ್ತಿದ್ದೇನೆ ಹಾಗೂ ನಿಮ್ಮ ಸುಖ-ದುಃಖಗಳಲ್ಲಿ ಸಮಾನವಾಗಿ ಪಾಲುಗೊಳ್ಳುವೆನು. ನನಗೆ ಸುಖ ಸಿಗಲಿ ಅಥವಾ ದುಃಖ ಸಿಗಲಿ ನಾನು ಎರಡೂ ಅವಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಮವಾಗಿ ಇರುವೆನು, ಹರ್ಷ-ಶೋಕಗಳಿಗೆ ವಶೀಭೂತಳಾಗಲಾರೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ನೀವು ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ನನ್ನನ್ನು ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುವ ಕೃಪೆ ಮಾಡಬೇಕು.॥20॥

ಯದಿ ಮಾಂ ದುಃಖಿತಾಮೇವಂ ವನಂ ನೇತುಂ ನ ಚೇಚ್ಛಸಿ ।
ವಿಷಮಗ್ನಿಂ ಜಲಂ ವಾಹಮಾಸ್ಥಾಸ್ಯೇ ಮೃತ್ಯುಕಾರಣಾತ್ ॥

ಈ ಪ್ರಕಾರ ದುಃಖದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿರುವ ಸೇವಿಕೆಯಾದ ನನ್ನನ್ನು ನಿಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಕಾಡಿಗೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಲು ಬಯಸದಿದ್ದರೆ ನಾನು ವಿಷ ತಿಂದು, ಬೆಂಕಿಗೆ ಬಿದ್ದು, ಅಥವಾ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಧುಮುಕಿ ಸತ್ತುಹೋಗುವೆನು.॥21॥

ಏವಂ ಬಹುವಿಧಂ ತಂ ಸಾ ಯಾಚತೇ ಗಮನಂ ಪ್ರತಿ ।
ನಾನುಮೇನೇ ಮಹಾಬಾಹುಸ್ತಾಂ ನೇತು ವಿಜನಂ ವನಮ್ ॥

ಹೀಗೆ ಅನೇಕ ಪ್ರಕಾರದಿಂದ ಸೀತೆಯು ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗಲು ಯಾಚಿಸುತ್ತಾ ಇದ್ದರೂ ಮಹಾಬಾಹು ಶ್ರೀರಾಮನು ಆಕೆಯನ್ನು ತನ್ನೊಂದಿಗೆ ನಿರ್ಜನವನಕ್ಕೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಲು ಅನುಮತಿ ಕೊಡಲಿಲ್ಲ.॥22॥

ಏವಮುಕ್ತಾ ತು ಸಾ ಚಿಂತಾಂ ಮೈಥಿಲೀ ಸಮುಪಾಗತಾ ।
ಸ್ನಾಪಯಂತೀವ ಗಾಮುಷ್ಣೈರಶ್ರುಭಿರ್ನಯನಚ್ಯುತೈಃ ॥

ಈ ಪ್ರಕಾರ ಅವನು ಅಸ್ವೀಕಾರ ಮಾಡಿದಾಗ ಮಿಥಿಲೇಶಕುಮಾರಿ ಸೀತೆಗೆ ಬಹಳ ಚಿಂತೆಯಾಗಿ, ತನ್ನ ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಬಿಸಿ-ಬಿಸಿಯಾದ ಕಣ್ಣೀರನ್ನು ಹರಿಸಿ, ನೆಲವನ್ನು ತೋಯಿಸಿಬಿಟ್ಟಳು.॥23॥

ಚಿಂತಯಂತೀಂ ತದಾ ತಾಂ ತು ನಿವರ್ತಯಿತುಮಾತ್ಮವಾನ್ ।
ಕ್ರೋಧಾವಿಷ್ಟಂ ತು ವೈದೇಹೀಂ ಕಾಕುತ್ಸ್ಥೋ ಬಹ್ವಸಾಂತ್ವಯತ್ ॥

ಆಗ ಚಿಂತಿತ ಮತ್ತು ಕುಪಿತಳಾದ ವಿದೇಹನಂದಿನೀ ಜಾನಕಿಯನ್ನು ನೋಡಿ ಮನಸ್ಸನ್ನು ವಶದಲ್ಲಿರಿಸಿಕೊಂಡ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನು ಆಕೆಯ ವನವಾಸದ ವಿಚಾರದಿಂದ ನಿವೃತ್ತಗೊಳಿಸಲು ಬಗೆ-ಬಗೆಯ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಹೇಳಿ ಸಮಜಾಯಿಸಿದನು.॥24॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಇಪ್ಪತ್ತೊಂಭತ್ತನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥29॥