०२५ कौसल्याशीर्वचनम्

ಕೌಸಲ್ಯಾದೇವಿಯು ಮಂಗಳಕರವಾದ ಶುಭಾಶಂಸನೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದುದು, ಶ್ರೀರಾಮನು ತಾಯಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಸೀತೆಯ ಅಂತಃಪುರಕ್ಕೆ ಹೋದುದು

ಸಾ ವಿನೀಯ ತಮಾಯಾಸಮುಪಸ್ಪೃಶ್ಯ ಜಲಂ ಶುಚಿ ।
ಚಕಾರ ಮಾತಾ ರಾಮಸ್ಯ ಮಂಗಲಾನಿ ಮನಸ್ವಿನೀ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನ ತಾಯಿಯಾದ ಕೌಸಲ್ಯೆಯು ಪುತ್ರ ವಿಯೋಗ ಶೋಕದಿಂದ ಉಂಟಾಗಿದ್ದ ಆಯಾಸವನ್ನು ದೂರ ಮಾಡಿ, ಶುದ್ಧಾಚಮನಮಾಡಿ, ಸುಮನಸ್ಕಳಾಗಿ ಮಂಗಳಾಶಂಸನೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಲು ಉಪಕ್ರಮಿಸಿದಳು.॥1॥

ನ ಶಕ್ಯಸೇವಾರಯಿತುಂ ಗಚ್ಛೇದಾನೀಂ ರಘೂತ್ತಮ ।
ಶೀಘ್ರಂ ಚ ವಿನಿವರ್ತಸ್ವ ವರ್ತಸ್ವ ಚ ಸತಾಂ ಕ್ರಮೇ ॥

ರಘುಕುಲ ಭೂಷಣ! ಈಗ ನಾನು ನಿನ್ನನ್ನು ತಡೆಯಲಾರೆ. ನೀನು ಕಾಡಿಗೆ ಹೊರಡು. ಸತ್ಪುರುಷರ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿರನಾಗಿದ್ದು, ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಕಾಡಿನಿಂದ ಮರಳಿ ಬಂದು ಬಿಡು.॥2॥

ಯಂ ಪಾಲಯಸಿ ಧರ್ಮಂ ತ್ವಂ ಪ್ರೀತ್ಯಾ ಚ ನಿಯಮೇನ ಚ ।
ಸ ವೈ ರಾಘವಶಾರ್ದೂಲ ಧರ್ಮಸ್ತ್ವಾಮಭಿರಕ್ಷತು ॥

ರಘುಕುಲ ಸಿಂಹನೇ! ನೀನು ನಿಯಮ ಪೂರ್ವಕ ಪ್ರಸನ್ನತೆಯೊಂದಿಗೆ ಯಾವ ಧರ್ಮವನ್ನು ಪಾಲಿಸುವೆಯೋ, ಆ ಧರ್ಮವೇ ನಿನ್ನನ್ನು ಎಲ್ಲ ರೀತಿಯಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲಿ.॥3॥

ಯೇಭ್ಯಃ ಪ್ರಣಮಸೇ ಪುತ್ರ ದೇವೇಷ್ವಾಯತನೇಷು ಚ ।
ತೇ ಚ ತ್ವಾಮಭಿರಕ್ಷಂತು ವನೇ ಸಹ ಮಹರ್ಷಿಭಿಃ ॥

ಮಗು! ದೇವಮಂದಿರಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಪವಿತ್ರಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ನೀನು ಯಾವ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ವಂದಿಸುತ್ತಿರುವೆಯೋ ಆ ಎಲ್ಲ ದೇವತೆಗಳು ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಋಷಿಗಳೊಡನೆ ಇರುವ ನಿನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಿ.॥4॥

ಯಾನಿ ದತ್ತಾನಿ ತೇಽಸ್ತ್ರಾಣಿ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರೇಣ ಧೀಮತಾ ।
ತಾನಿ ತ್ವಾಮಭಿರಕ್ಷಂತು ಗುಣೈಃ ಸಮುದಿತಂ ಸದಾ ॥

ನೀನು ಸದ್ಗುಣಗಳಿಂದ ಪ್ರಕಾಶಿತನಾಗು. ಧೀಮಂತರಾದ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರು ನಿನಗೆ ಕರುಣಿಸಿದ ಎಲ್ಲ ದಿವ್ಯಾಸ್ತ್ರಗಳು ಸದಾಕಾಲ ಎಲ್ಲ ಕಡೆಗಳಿಂದ ನಿನ್ನನ್ನು ಕಾಪಾಡಲಿ.॥5॥

ಪಿತೃಶುಶ್ರೂಷಯಾ ಪುತ್ರ ಮಾತೃಶುಶ್ರೂಷಯಾ ತಥಾ ।
ಸತ್ಯೇನ ಚ ಮಹಾಬಾಹೋ ಚಿರಂ ಜೀವಾಭಿರಕ್ಷಿತಃ ॥

ಮಹಾಬಾಹುವೇ! ನೀನು ತಂದೆಯ ಶುಶ್ರೂಷೆ, ಮಾತೆಯ ಸೇವೆ ಹಾಗೂ ಸತ್ಯದ ಪಾಲನೆಯಿಂದ ಸುರಕ್ಷಿತನಾಗಿ ಚಿರಂಜೀವಿಯಾಗಿರು.॥6॥

ಸಮಿತ್ಕುಶಪವಿತ್ರಾಣಿ ವೇದ್ಯಶ್ಚಾಯತನಾನಿ ಚ ।
ಸ್ಥಂಡಿಲಾನಿ ಚ ವಿಪ್ರಾಣಾಂ ಶೈಲಾ ವೃಕ್ಷಾಃ ಕ್ಷುಪಾ ಹ್ರದಾಃ ।
ಪತಂಗಾಃ ಪನ್ನಗಾಃ ಸಿಂಹಾಸ್ತ್ವಾಂ ರಕ್ಷಂತು ನರೋತ್ತಮ ॥

ನರಶ್ರೇಷ್ಠನೇ! ಸಮಿತ್ತು, ದರ್ಭೆ, ಪವಿತ್ರಕ, ವೇದಿಗಳು, ಮಂದಿರ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ದೇವಪೂಜಾಸ್ಥಾನ, ಪರ್ವತ, ವೃಕ್ಷ, ಗಿಡಗಳು, ಜಲಾಶಯ, ಪಕ್ಷಿ, ಸರ್ಪ ಮತ್ತು ಸಿಂಹ - ಇವೆಲ್ಲವೂ ವನದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಿ.॥7॥

ಸ್ವಸ್ತಿ ಸಾಧ್ಯಾಶ್ಚ ವಿಶ್ವೇ ಚ ಮರುತಶ್ಚ ಮಹರ್ಷಭಿಃ ।
ಸ್ವಸ್ತಿ ಧಾತಾ ವಿಧಾತಾ ಚ ಸ್ವಸ್ತಿ ಪೂಷಾ ಭಗೋಽರ್ಯಮಾ ॥

ಸಾಧ್ಯ, ವಿಶ್ವೇದೇವ, ಮಹರ್ಷಿಗಳ ಸಹಿತ ಮರುದ್ಗಣರು ನಿನಗೆ ಕಲ್ಯಾಣ ಮಾಡಲಿ. ಧಾತಾ-ವಿಧಾತಾ, ಪೂಷಾ, ಭಗ ಮತ್ತು ಅರ್ಯಮಾ ಇವರು ನಿನಗೆ ಮಂಗಲಕಾರಿಗಳಾಗಲಿ.॥8॥

ಲೋಕಪಾಲಾಶ್ಚ ತೇ ಸರ್ವೇ ವಾಸವಪ್ರಮುಖಾಸ್ತಥಾ ।
ಋತವಃ ಷಟ್ ಚ ತೇ ಸರ್ವೇ ಮಾಸಾಃ ಸಂವತ್ಸರಾಃ ಕ್ಷಪಾಃ ॥

ದಿನಾನಿ ಚ ಮುಹೂರ್ತಾಶ್ಚ ಸ್ವಸ್ತಿ ಕುರ್ವಂತು ತೇ ಸದಾ ।
ಶ್ರುತಿಃ ಸ್ಮೃತಿಶ್ಚ ಧರ್ಮಶ್ಚ ಪಾತು ತ್ವಾಂ ಪುತ್ರ ಸರ್ವತಃ ॥

ಇಂದ್ರಾದಿ ಸಮಸ್ತ ಲೋಕಪಾಲಕರು, ಆರು ಋತುಗಳು, ಎಲ್ಲ ಮಾಸಗಳು, ಸಂವತ್ಸರ, ಹಗಲು, ರಾತ್ರಿ, ಮುಹೂರ್ತ ಇವೆಲ್ಲವೂ ನಿನಗೆ ಮಂಗಳಕರವಾಗಲಿ. ಶ್ರುತಿ, ಸ್ಮೃತಿ ಮತ್ತು ಧರ್ಮವೂ ಎಲ್ಲ ಕಡೆಯಿಂದ ನಿನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಿ.॥9-10॥

ಸ್ಕಂದಶ್ಚ ಭಗವಾನ್ ದೇವಃ ಸೋಮಶ್ಚ ಸಬೃಹಸ್ಪತಿಃ ।
ಸಪ್ತರ್ಷಯೋ ನಾರದಶ್ಚ ತೇ ತ್ವಾಂರಕ್ಷಂತು ಸರ್ವತಃ ॥

ಭಗವಾನ್ ಸ್ಕಂದದೇವರು, ಸೋಮ, ಬೃಹಸ್ಪತಿ, ಸಪ್ತಋಷಿಗಳು, ನಾರದ - ಇವರೆಲ್ಲರೂ ನಿನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಿ.॥11॥

ಯೇ ಚಾಪಿ ಸರ್ವತಃ ಸಿದ್ಧಾ ದಿಶಶ್ಚ ಸದಿಗೀಶ್ವರಾಃ ।
ಸ್ತುತಾ ಮಯಾ ವನೇ ತಸ್ಮಿನ್ ಪಾಂತು ತ್ವಾಂ ಪುತ್ರ ನಿತ್ಯಶಃ ॥

ಮಗು! ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಸಿದ್ಧಗಣರು, ದಿಕ್ಕುಗಳು, ದಿಕ್ಪಾಲಕರು ನಾನು ಮಾಡಿದ ಸ್ತುತಿಯಿಂದ ಸಂತುಷ್ಟರಾಗಿ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ಕಡೆಗಳಿಂದ ನಿನ್ನನ್ನು ಕಾಪಾಡಲಿ.॥12॥

ಶೈಲಾಃ ಸರ್ವೇ ಸಮುದ್ರಾಶ್ಚ ರಾಜಾ ವರುಣ ಏವ ಚ ।
ದ್ಯೌರಂತರಿಕ್ಷಂ ಪೃಥಿವೀ ವಾಯುಶ್ಚ ಸಚರಾಚರಃ ॥

ನಕ್ಷತ್ರಾಣಿ ಚ ಸರ್ವಾಣಿ ಗ್ರಹಾಶ್ಚ ಸಹದೈವತೈಃ ।
ಅಹೋರಾತ್ರೇ ತಥಾ ಸಂಧ್ಯೇ ಪಾಂತು ತ್ವಾಂ ವನಮಾಶ್ರಿತಮ್ ॥

ಸಮಸ್ತ ಪರ್ವತಗಳು, ಸಮುದ್ರಗಳು, ವರುಣರಾಜ, ದ್ಯುಲೋಕ, ಅಂತರಿಕ್ಷ, ಪೃಥಿವೀ, ವಾಯು, ಚರಾಚರ ಪ್ರಾಣಿಗಳು, ಸಮಸ್ತ ನಕ್ಷತ್ರಗಳು, ಅಧಿ-ಪ್ರತ್ಯಧಿ ದೇವತೆಗಳ ಸಹಿತ ಗ್ರಹರು, ಹಗಲು, ರಾತ್ರಿ, ಎರಡೂ ಸಂಧ್ಯೆಗಳೂ ಇವರೆಲ್ಲರೂ ವನವಾಸದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಿ.॥13-14॥

ಋತವಶ್ಚಾಪಿ ಷಟ್ ಚಾನ್ಯೇ ಮಾಸಾಃ ಸಂವತ್ಸರಾಸ್ತಥಾ ।
ಕಲಾಶ್ಚ ಕಾಷ್ಠಾಶ್ಚ ತಥಾ ತವ ಶರ್ಮ ದಿಶಂತು ತೇ ॥

ಆರು ಋತುಗಳು, ಇತರ ಮಾಸಗಳು, ಸಂವತ್ಸರ, ಕಲಾ ಮತ್ತು ಕಾಷ್ಠ ಇವೆಲ್ಲವೂ ನಿನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಿ.॥15॥

ಮಹಾವನೇಽಪಿ ಚರತೋ ಮುನಿವೇಷಸ್ಯ ಧೀಮತಃ ।
ತಥಾ ದೇವಾಶ್ಚ ದೈತ್ಯಾಶ್ಚ ಭವಂತು ಸುಖದಾಃ ಸದಾ ॥

ಮುನಿವೇಷ ಧರಿಸಿ ಆ ವಿಶಾಲ ವನದಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸುವ ಬುದ್ಧಿವಂತ ಪುತ್ರನಾದ ನಿನಗೆ ಸಮಸ್ತ ದೇವತೆಗಳು, ದೈತ್ಯರು ಸುಖದಾಯಕವಾಗಿರಲಿ.॥16॥

ರಾಕ್ಷಸಾನಾಂ ಪಿಶಾಚಾನಾಂ ರೌದ್ರಾಣಾಂ ಕ್ರೂರಕರ್ಮಣಾಮ್ ।
ಕ್ರವ್ಯಾದಾನಾಂ ಚ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಮಾ ಭೂತ್ಪುತ್ರಕ ತೇ ಭಯಮ್ ॥

ಮಗು! ಭಯಂಕರ ರಾಕ್ಷಸರು, ಕ್ರೂರಕರ್ಮಿ ಪಿಶಾಚಿಗಳು, ಸಮಸ್ತ ಮಾಂಸಭಕ್ಷಿ ಜಂತುಗಳು ಇವುಗಳಿಂದ ನಿನಗೆ ಎಂದೂ ಭಯವಾಗದಿರಲಿ.॥17॥

ಪ್ಲವಗಾ ವೃಶ್ಚಿಕಾ ದಂಶಾ ಮಶಕಾಶ್ಚೈವ ಕಾನನೇ ।
ಸರೀಸೃಪಾಶ್ಚ ಕೀಟಾಶ್ಚ ಮಾ ಭೂವನ್ ಗಹನೇ ತವ ॥

ಗಹನವಾದ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿರುವ ಕಪಿಗಳೂ, ಚೇಳುಗಳೂ, ಕಾಡುನೊಣಗಳು, ಸೊಳ್ಳೆಗಳು, ಸರ್ಪಗಳೂ ಕೀಟಗಳೂ ನಿನಗೆ ಬಾಧೆಯನ್ನುಂಟು ಮಾಡದಿರಲಿ.॥18॥

ಮಹಾದ್ವಿಪಾಶ್ಚ ಸಿಂಹಾಶ್ಚ ವ್ಯಾಘ್ರಾ ಋಕ್ಷಾಶ್ಚ ದಂಷ್ಟ್ರಿಣಃ ।
ಮಹೀಷಾಃ ಶೃಂಗಿಣೋ ರೌದ್ರಾ ನ ತೇ ದ್ರುಹ್ಯಂತು ಪುತ್ರಕ ॥

ಮದಿಸಿದ ಕಾಡಾನೆಗಳೂ, ಸಿಂಹಗಳೂ, ಹುಲಿಗಳೂ, ಕರಡಿಗಳೂ, ಕಾಡುಹಂದಿಗಳೂ, ದೊಡ್ಡ-ದೊಡ್ಡ ಕೋಡುಗಳುಳ್ಳ ಕಾಡುಕೋಣಗಳೂ, ಕಾಡೆಮ್ಮೆಗಳೂ ಮತ್ತು ಭಯಂಕರ ದುಷ್ಟ ಪ್ರಾಣಿಗಳೂ ಅರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನನ್ನು ಘಾಸಿಪಡಿಸದಿರಲಿ.॥19॥

ನೃಮಾಂಸಭೋಜನಾ ರೌದ್ರಾ ಯೇ ಚಾನ್ಯೇ ಸರ್ವ ಜಾತಯಃ ।
ಮಾ ಚ ತ್ವಾಂ ಹಿಂಸಿಷುಃ ಪುತ್ರ ಮಯಾ ಸಂಪೂಜಿತಾಸ್ತ್ವಿಹ ॥

ವತ್ಸ! ಇತರ ಎಲ್ಲ ಜಾತಿಯ ನರಮಾಂಸಭಕ್ಷಿ ಭಯಂಕರ ಪ್ರಾಣಿಗಳು-ನನ್ನಿಂದ ಪೂಜಿತರಾಗಿ ಸಂತುಷ್ಟರಾಗಿ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ನಿನ್ನನ್ನು ಹಿಂಸಿಸದಿರಲಿ.॥20॥

ಆಗಮಾಸ್ತೇ ಶಿವಾಃ ಸಂತು ಸಿಧ್ಯಂತು ಚ ಪರಾಕ್ರಮಾಃ ।
ಸರ್ವಸಂಪತ್ತಯೋ ರಾಮ ಸ್ವಸ್ತಿಮಾನ್ ಗಚ್ಚ ಪುತ್ರಕ ॥

ಮಗು ರಾಮ! ಎಲ್ಲ ಮಾರ್ಗಗಳು ನಿನಗೆ ಮಂಗಲಕಾರಿಯಾಗಿರಲಿ. ನಿನ್ನ ಪರಾಕ್ರಮ ಸಫಲವಾಗಲಿ ಹಾಗೂ ನಿನಗೆ ಎಲ್ಲ ಸಂಪತ್ತುಗಳು ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಲಿ. ನೀನು ಕ್ಷೇಮದಿಂದ ಅರಣ್ಯಕ್ಕೆ ಪ್ರಯಾಣಮಾಡು.॥21॥

ಸ್ವಸ್ತಿ ತೇಽಸ್ತ್ವಾಂತರಿಕ್ಷೇಭ್ಯಃ ಪಾರ್ಥಿವೇಭ್ಯಃ ಪುನಃ ಪುನಃ ।
ಸರ್ವೇಭ್ಯಶ್ಚೈವ ದೇವೇಭ್ಯೋ ಯೇ ಚ ತೇ ಪರಿಪಂಥಿನಃ ॥

ಅಂತರಿಕ್ಷದಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸುವವರಿಂದಲೂ, ಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಚರಿಸುವವರಿಂದಲೂ, ಸಕಲ ದೇವತೆಗಳಿಂದಲೂ ಮತ್ತು ಶತ್ರುಗಳಿಂದಲೂ ನಿನಗೆ ಮಂಗಳವಾಗುತ್ತಿರಲಿ.॥22॥

ಶುಕ್ರಃ ಸೋಮಶ್ಚ ಸೂರ್ಯಶ್ಚ ಧನದೋಽಥ ಯಮಸ್ತಥಾ ।
ಪಾಂತು ತ್ವಾಮರ್ಚಿತಾ ರಾಮದಂಡಕಾರಣ್ಯವಾಸಿನಮ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮಾ! ಶುಕ್ರ, ಸೋಮ, ಸೂರ್ಯ, ಕುಬೇರ, ಯಮ-ಇವರು ನನ್ನಿಂದ ಪೂಜೆ ಕೈಗೊಂಡು ದಂಡಕಾರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ನಿನ್ನನ್ನು ಸದಾ ರಕ್ಷಿಸುತ್ತಿರಲಿ.॥23॥

ಅಗ್ನಿರ್ವಾಯುಸ್ತಥಾ ಧೂಮೋ ಮಂತ್ರಾಶ್ಚಿರ್ಷಿಮುಖಚ್ಚ್ಯುತಾಃ ।
ಉಪಸ್ಪರ್ಶನಕಾಲೇ ತು ಪಾಂತು ತ್ವಾಂ ರಘುನಂದನ ॥

ರಘುನಂದನ! ಸ್ನಾನ ಮತ್ತು ಆಚಮನ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಅಗ್ನಿ, ವಾಯು, ಧೂಮ ಹಾಗೂ ಋಷಿಗಳ ಮುಖದಿಂದ ಹೊರಡುವ ವೇದಮಂತ್ರಗಳು ನಿನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಿ.॥24॥

ಸರ್ವಲೋಕಪ್ರಭುರ್ಬ್ರಹ್ಮಾ ಭೂತಕರ್ತೃ ತಥರ್ಷಯಃ ।
ಯೇ ಚ ಶೇಷಾಃ ಸುರಾಸ್ತೇ ತು ರಕ್ಷಂತು ವನವಾಸಿನಮ್ ॥

ಸಮಸ್ತಲೋಕಗಳ ಸ್ವಾಮೀ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು, ಜಗತ್ಕಾರಣನಾದ ಪರಬ್ರಹ್ಮ, ಋಷಿಗಳು, ಇವರಲ್ಲದೆ ಇತರ ದೇವತೆಗಳು ಹೀಗೆ ಎಲ್ಲರೂ ವನವಾಸ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಿ.॥25॥

ಇತಿ ಮಾಲ್ಯೈಃ ಸುರಗಣಾನ್ ಗಂಧೈಶ್ಚಾಪಿ ಯಶಸ್ವಿನೀ ।
ಸ್ತುತಿಭಿಶ್ಚಾನುರೂಪಾಭಿರಾನರ್ಚಾಯತಲೋಚನಾ ॥

ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ವಿಶಾಲಲೋಚನೆ ಯಶಸ್ವಿನೀ ರಾಣಿ ಕೌಸಲ್ಯೆಯು ಪುಷ್ಪಮಾಲೆ, ಗಂಧಾದಿ ಉಪಚಾರಗಳಿಂದ ಸ್ತುತಿ-ಸ್ತೋತ್ರಗಳಿಂದ ದೇವತೆಗಳನ್ನು ಪೂಜಿಸಿದಳು.॥26॥

ಜ್ವಲನಂ ಸಮುಪಾದಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಮಹಾತ್ಮನಾ ।
ಹಾವಯಾಮಾಸ ವಿಧಿನಾ ರಾಮಮಂಗಲಕಾರಣಾತ್ ॥

ಆಕೆಯು ಶ್ರೀರಾಮನ ಕಲ್ಯಾಣಕ್ಕಾಗಿ ಮಹಾತ್ಮನಾದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಮೂಲಕ ಯಜ್ಞೇಶ್ವರನನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿ ವಿಧಿವತ್ತಾಗಿ ಹೋಮ ಮಾಡಿಸಿದಳು.॥27॥

ಘೃತಂ ಶ್ವೇತಾನಿ ಮಾಲ್ಯಾನಿ ಸಮಿಧಶ್ಚೈವ ಸರ್ಷಪಾನ್ ।
ಉಪಸಂಪಾದಯಾಮಾಸ ಕೌಸಲ್ಯಾ ಪರಮಾಂಗನಾ ॥

ತುಪ್ಪ, ಬಿಳಿಯ ಹೂವಿನ ಮಾಲೆಗಳು, ಸಮಿತ್ತುಗಳು, ಬಿಳಿಯ ಸಾಸಿವೆ ಮೊದಲಾದ ಹೋಮದ್ರವ್ಯಗಳನ್ನು ಮಹಾರಾಣಿ ಕೌಸಲ್ಯೆಯು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದಳು.॥28॥

ಉಪಾಧ್ಯಾಯಃ ಸ ವಿಧಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಶಾಂತಿಮನಾಮಯಮ್ ।
ಹುತಹವ್ಯಾವಶೇಷೇಣ ಬಾಹ್ಯಂ ಬಲಿಮಕಲ್ಪಯತ್ ॥

ಪುರೋಹಿತನು ಸಮಸ್ತ ಉಪದ್ರವಗಳ ಶಾಂತಿಗಾಗಿ ಹಾಗೂ ಆರೋಗ್ಯದ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ವಿಧಿವತ್ತಾಗಿ ಅಗ್ನಿಯಲ್ಲಿ ಹವನಮಾಡಿ, ಉಳಿದ ಹವಿಸ್ಸಿನಿಂದ ವೇದಿಯ ಸುತ್ತಲೂ ಇಂದ್ರಾದಿ ಲೋಕಪಾಲಕರಿಗೆ ಬಲಿಪ್ರದಾನವನ್ನು ಮಾಡಿದನು.॥29॥

ಮಧುದಧ್ಯಕ್ಷತಘೃತೈಃ ಸ್ವಸ್ತಿವಾಚ್ಯಂ ದ್ವಿಜಾಂಸ್ತತಃ ।
ವಾಚಯಾಮಾಸ ರಾಮಸ್ಯ ವನೇ ಸ್ವಸ್ತ್ಯಯನಕ್ರಿಯಾಮ್ ॥

ಅನಂತರ ಸ್ವಸ್ತಿವಾಚನಕ್ಕೆ ಬಂದ ದ್ವಿಜರನ್ನು ಜೇನು, ಮೊಸರು, ಅಕ್ಷತೆ, ತುಪ್ಪ ಮುಂತಾದುವನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿ ‘ವನದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ಮಂಗಲವಾಗಲಿ’ ಎಂದು ಕೌಸಲ್ಯೆಯು ಅವರೆಲ್ಲರಿಂದ ಸ್ವಸ್ತಿವಾಚನ ಮಂತ್ರಗಳ ಪಠಣ ಮಾಡಿಸಿದಳು.॥30॥

ತತಸ್ತಸ್ಮೈ ದ್ವಿಜೇಂದ್ರಾಯ ರಾಮಮಾತಾ ಯಶಸ್ವಿನೀ ।
ದಕ್ಷಿಣಾಂ ಪ್ರದದೌ ಕಾಮ್ಯಾಂ ರಾಘವಂ ಚೇದಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಬಳಿಕ ಯಶಸ್ವಿನೀ ಶ್ರೀರಾಮಮಾತೆಯು ಆ ವಿಪ್ರವರ ಪುರೋಹಿತರಿಗೆ ಯಥೇಚ್ಛವಾಗಿ ದಕ್ಷಿಣೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಶ್ರೀರಾಮನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದಳು.॥31॥

ಯನ್ಮಙ್ಗಲಂ ಸಹಸ್ರಾಕ್ಷೇ ಸರ್ವದೇವನಮಸ್ಕೃತೇ ।
ವೃತ್ರನಾಶೇ ಸಮಭವತ್ತತ್ತೇ ಭವತು ಮಂಗಲಮ್ ॥

ವೃತ್ರಾಸುರನನ್ನು ನಾಶಮಾಡುವ ನಿಮಿತ್ತದಿಂದ ಸರ್ವದೇವವಂದಿತ ಸಹಸ್ರಾಕ್ಷ ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಪ್ರಾಪ್ತವಾದ ಮಂಗಲಮಯ ಆಶೀರ್ವಾದಗಳು ನಿನಗೂ ದೊರೆಯಲಿ.॥32॥

ಯನ್ಮಙ್ಗಲಂ ಸುಪರ್ಣಸ್ಯ ವಿನತಾಕಲ್ಪಯತ್ ಪುರಾ ।
ಅಮೃತಂ ಪಾರ್ಥಯಾನಸ್ಯ ತತ್ತೇ ಭವತು ಮಂಗಲಮ್ ॥

ಹಿಂದೆ ವಿನತಾದೇವಿಯು ಅಮೃತವನ್ನು ತರಲು ಇಚ್ಛಿಸಿದ ತನ್ನ ಪುತ್ರ ಗರುಡನಿಗೆ ಯಾವ ಮಂಗಲಕೃತ್ಯ ಮಾಡಿದ್ದಳೋ, ಅದೇ ಮಂಗಲವು ನಿನಗೂ ಸಿಗಲಿ.॥33॥

ಅಮೃತೋತ್ಪಾದನೇ ದೈತ್ಯಾನ್ ಘ್ನತೋ ವಜ್ರಧರಸ್ಯ ಯತ್ ।
ಅದಿತಿರ್ಮಂಗಲಂ ಪ್ರಾದಾತ್ ತತ್ ತೇ ಭವತು ಮಂಗಲಮ್ ॥

ಅಮೃತದ ಉತ್ಪತ್ತಿಯ ಸಮಯ ದೈತ್ಯರನ್ನು ಸಂಹರಿಸುವ ವಜ್ರಧಾರೀ ಇಂದ್ರನಿಗೆ ಅದಿತಿಮಾತೆಯು ಮಾಡಿದ ಮಂಗಲ ಆಶೀರ್ವಾದಗಳು ನಿನಗೆ ದೊರೆಯಲಿ.॥34॥

ತ್ರೀವಿಕ್ರಮಾನ್ ಪ್ರಕ್ರಮತೋ ವಿಷ್ಣೋರತುಲತೇಜಸಃ ।
ಯದಾಸೀನ್ಮಗಲಂ ರಾಮ ತತ್ತೇ ಭವತು ಮಂಗಲಮ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮಾ! ಒಂದೆ ಹೆಜ್ಜೆಯಿಂದ ಜಗತ್ತನ್ನು ಅಳೆದ ತೇಜಸ್ವೀ ಭಗವಾನ್ ತ್ರಿವಿಕ್ರಮನಿಗೆ ಯಾವ ಮಗಲಾಶಂಸನೆ ಮಾಡಿದ್ದರೋ ಅದೇ ಮಂಗಲಾಶಂಸನೆ ನಿನಗೂ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಲಿ.॥35॥

ಋಷಯಃ ಸಾಗರಾ ದ್ವೀಪಾ ವೇದಾ ಲೋಕಾ ದಿಶಶ್ಚ ತೇ ।
ಮಂಗಲಾನಿ ಮಹಾಬಾಹೋ ದಿಶಂತು ಶುಭಮಂಗಲಮ್ ॥

ಮಹಾಬಾಹೋ! ಋಷಿ, ಮುನಿ, ಸಮುದ್ರ, ದ್ವೀಪ, ವೇದ, ಸಮಸ್ತ ಲೋಕಗಳು, ದಿಕ್ಕುಗಳು ನಿನಗೆ ಮಂಗಲವನ್ನು ಕೊಡಲಿ. ನಿನಗೆ ಸದಾ ಶುಭಮಂಗಲವಾಗಲಿ.॥36॥

ಇತಿ ಪುತ್ರಸ್ಯ ಶೇಷಾಶ್ಚ ಕೃತ್ವಾ ಶಿರಸಿ ಭಾಮಿನೀ ।
ಗಂಧೈಶ್ಚಾಪಿ ಸಮಾಲಭ್ಯ ರಾಮಮಾಯತಲೋಚನಾ ॥

ಔಷಧೀಂ ಚ ಸುಸಿದ್ಧಾರ್ಥಾಂ ವಿಶಲ್ಯಕರಣೀಂ ಶುಭಾಮ್ ।
ಚಕಾರ ರಕ್ಷಾಂ ಕೌಸಲ್ಯಾ ಮಂತ್ರೈರಭಿಜಜಾಪ ಚ ॥

ಈ ಪ್ರಕಾರ ಆಶೀರ್ವಾದವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ವಿಶಾಲಲೋಚನೆ ಭಾಮಿನಿ ಕೌಸಲ್ಯೆಯು ಮಗನ ಮಸ್ತಕದ ಮೇಲೆ ಪ್ರಸಾದ ರೂಪೀ ಅಕ್ಷತೆಯನ್ನು ಹಾಕಿ ತಿಲಕವನ್ನಿಟ್ಟಳು. ಎಲ್ಲ ಮನೋರಥಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸುವ ವಿಶಲ್ಯಕರಣೀ ಎಂಬ ಮೂಲಿಕೆಯನ್ನು ರಕ್ಷೆಯಾಗಿ ಶ್ರೀರಾಮನ ಕೈಗೆ ಕಟ್ಟಿ ಮೂಲಿಕಾಧಿದೇವತಾ ಮಂತ್ರವನ್ನು ರಕ್ಷಾಬಂಧನ ಮಂತ್ರವನ್ನು ಜಪಿಸಿದಳು.॥37-38॥

ಉವಾಚಾಃ ಪ್ರಹೃಷ್ಟೇವ ಸಾ ದುಃಖವಶವರ್ತಿನೀ ।
ವಾಙ್ಮಾತ್ರೇಣ ನ ಭಾವೇನ ವಾಚಾ ಸಂಸಜ್ಜಮಾನಯಾ ॥

ತದನಂತರ ಕೌಸಲ್ಯೆಯು ಸಂತೋಷಗೊಂಡವಳಂತೆ ಮಾತನ್ನೇನೋ ಆಡಿದಳು, ಮಂಗಳಾಶಾಸನವನ್ನೂ ಮಾಡಿಸಿದಳು. ಆದರೆ ಆಕೆಯ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ದುಃಖವು ತುಂಬಿಕೊಂಡಿತ್ತು. ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ರಾಮನನ್ನು ಹೋಗಿಬಾ ಎಂದು ಹೇಳಿದರೂ ಅವಳ ಭಾವನೆ ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುವುದಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಆಕೆಯು ಖೇದಗೊಂಡು ಗದ್ಗದಿತಳಾಗಿ ಅಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಮಾತುಗಳಿಂದ ಮಂತ್ರವನ್ನು ಪಠಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು.॥39॥

ಆನಮ್ಯ ಮೂರ್ಧ್ನಿ ಚಾಘ್ರಾಯಪರಿಷ್ವಜ್ಯ ಯಶಸ್ವಿನೀ ।
ಅವದತ್ ಪತ್ರಮಿಷ್ಟಾರ್ಥೋ ಗಚ್ಛ ರಾಮ ಯಥಾಸುಖಮ್ ॥

ಅರೋಗಂ ಸರ್ವಸಿದ್ಧಾರ್ಥಮಯೋಧ್ಯಾಂ ಪುನರಾಗತಮ್ ।
ಪಶ್ಯಾಮಿ ತ್ವಾಂ ಸುಖಂ ವತ್ಸ ಸಂಧಿತಂ ರಾಜವರ್ತ್ಮಸು ॥

ಆನಂತರ ರಾಮನ ತಲೆಯನ್ನು ಬಗ್ಗಿಸಿಕೊಂಡು ಆಘ್ರಾಣಿಸಿ ಯಶಸ್ವಿನೀ ಕೌಸಲ್ಯೆಯು ಅವನನ್ನು ತಬ್ಬಿಕೊಂಡು ಹೇಳಿದಳು- ವತ್ಸ ರಾಮಾ! ನೀನು ಸಫಲ ಮನೋರಥನಾಗಿ ಸುಖವಾಗಿ ವನಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಬಾ. ಪೂರ್ಣ ಕಾಮನಾಗಿ, ರೋಗರಹಿತನಾಗಿ ಕ್ಷೇಮವಾಗಿ ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಮರಳಿದಾಗ ನಿನ್ನನ್ನು ಹಿಂದಿನ ರಾಜರ್ಷಿಗಳ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಸುಸ್ಥಿರನಾಗಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಸುಖಿಯಾಗುವೆನು.॥40-41॥

ಪ್ರಣಷ್ಟದುಃಖಸಂಕಲ್ಪಾ ಹರ್ಷವಿದ್ಯೋತಿತಾನನಾ ।
ದ್ರಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ತ್ವಾಂ ವನಾತ್ಪ್ರಾಪ್ತಂ ಪೂರ್ಣಚಂದ್ರಮಿವೋದಿತಮ್ ॥

ಆಗ ನನ್ನ ದುಃಖಪೂರ್ಣ ಸಂಕಟವು ಇಲ್ಲವಾಗುವುದು, ಮುಖದಲ್ಲಿ ಹರ್ಷಯುಕ್ತ ಉಲ್ಲಾಸವು ಆವರಿಸೀತು. ವನವಾಸದಿಂದ ಬಂದಿರುವ ನಿನ್ನನ್ನು ನಾನು ಪೂರ್ಣಿಮೆಯ ದಿನ ಉದಿಸಿದ ಪೂರ್ಣಚಂದ್ರನಂತೆ ನೋಡುವೆನು.॥42॥

ಭದ್ರಾಸನಗತಂ ರಾಮ ವನವಾಸಾದಿಹಾಗತಮ್ ।
ದ್ರಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಚ ಪುನಸ್ತ್ವಾಂ ತು ತೀರ್ಣವಂತಂ ಪಿತುರ್ವಚಃ ॥

ಶ್ರೀರಾಮಾ! ತಂದೆಯ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿ ವನವಾಸದಿಂದ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ನೀನು ರಾಜಸಿಂಹಾಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿರುವಾಗ ನಾನು ಪುನಃ ನಿನ್ನನ್ನು ದರ್ಶಿಸುವೆನು.॥43॥

ಮಂಗಲೈರುಪಸಂಪನ್ನೋ ವನವಾಸಾದಿಹಾಗತಃ ।
ವಧ್ವಾ ಚ ಮಮ ನಿತ್ಯಂ ತ್ವಂ ಕಾಮಾನ್ ಸಂವರ್ಧಯಾಹಿ ಭೋಃ ॥

ಈಗ ವನಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ವನವಾಸದಿಂದ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಮರಳಿ ಬಂದು ರಾಜೋಚಿತ ಮಂಗಲಮಯ ವಸ್ತ್ರಾಭೂಷಣಗಳಿಂದ ಅಲಂಕೃತನಾಗಿ ನೀನು ಸದಾ ನನ್ನ ಸೊಸೆ ಸೀತೆಯ ಸಮಸ್ತ ಕಾಮನೆಗಳನ್ನು ಪೂರ್ಣಮಾಡುತ್ತಾ ಇರು.॥44॥

ಮಯಾರ್ಚಿತಾ ದೇವಗಣಾಃ ಶಿವಾದಯೋ
ಮಹರ್ಷಯೋ ಭೂತಗಣಾಃ ಸುರೋರಗಾಃ ।
ಅಭಿಪ್ರಯಾತಸ್ಯ ವನಂ ಚಿರಾಯ ತೇ
ಹಿತಾನಿ ಕಾಂಕ್ಷಂತು ದಿಶಶ್ಚ ರಾಘವ ॥

ರಘುನಂದನ! ನಾನು ಸದಾ ಪೂಜೆ, ಸಮ್ಮಾನ ಮಾಡುವ ಶಿವನೇ ಮೊದಲಾದ ದೇವತೆಗಳು, ಮಹರ್ಷಿಗಳು, ಭೂತ ಗಣಗಳು, ದೇವೋಪಮ ನಾಗಗಳು, ಸಮಸ್ತ ದಿಕ್ಕುಗಳು-ಇವರೆಲ್ಲರೂ ವನಕ್ಕೆ ಹೋದ ಮೇಲೆ ಚಿರಕಾಲದವರೆಗೆ ನಿನ್ನ ಹಿತಸಾಧನೆಯ ಕಾಮನೆ ಮಾಡುತ್ತಿರಲಿ.॥45॥

ಅತೀವ ಚಾಶ್ರುಪ್ರತಿಪೂರ್ಣಲೋಚನಾ
ಸಮಾಪ್ಯ ಚ ಸ್ವಸ್ತ್ಯಯನಂ ಯಥಾವಿಧಿ ।
ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಂ ಚಾಪಿ ಚಕಾರ ರಾಘವಂ
ಪುನಃ ಪುನಶ್ಚಾಪಿ ನಿರೀಕ್ಷ್ಯ ಸಸ್ವಜೇ ॥

ಹೀಗೆ ತಾಯಿಯು ಕಣ್ಣುಗಳಲ್ಲಿ ನೀರು ತುಂಬಿಕೊಂಡು ವಿಧಿವತ್ತಾಗಿ ಸ್ವಸ್ತಿವಾಚನ ಕರ್ಮವನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದಳು. ಮತ್ತೆ ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ಬಂದು ಅವನನ್ನೇ ದಿಟ್ಟಿಸಿ ನೋಡುತ್ತಾ ಎದೆಗೊತ್ತಿಕೊಂಡಳು.॥46॥

ತಥಾ ಹಿ ದೇವ್ಯಾ ಚ ಕೃತಪ್ರದಕ್ಷಿಣೋ
ನಿಪೀಡ್ಯ ಮಾತುಶ್ಚರಣೌ ಪುನಃ ಪುನಃ ।
ಜಗಾಮ ಸೀತಾನಿಲಯಂ ಮಹಾಯಶಾಃ
ಸ ರಾಘವಃ ಪ್ರಜ್ವಲಿತಸ್ತಯಾ ಶ್ರಿಯಾ ॥

ದೇವೀ ಕೌಸಲ್ಯೆಯು ಶ್ರೀರಾಮನು ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ಮಾಡಿದಾಗ ಮಹಾಯಶಸ್ವೀ ರಘುನಾಥನು ಪದೇ-ಪದೇ ಮಾತೆಯ ಚರಣಗಳಿಗೆ ಸಾಷ್ಟಾಂಗ ನಮಸ್ಕಾರ ಮಾಡಿ ಮಂಗಲಕಾಮನಾ ಜನಿತ ಉತ್ಕೃಷ್ಟ ಶೋಭೆಯಿಂದ ಸಂಪನ್ನನಾಗಿ ಸೀತೆಯ ಭವನದ ಕಡೆಗೆ ನಡೆದನು.॥47॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಇಪ್ಪತ್ತೈದನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥25॥