०१८ रामेण दशरथसान्त्वनम्

ಶ್ರೀರಾಮನು ತಂದೆಯು ಚಿಂತಿತನಾದ ಕಾರಣ ಕೈಕೆಯಲ್ಲಿ ಕೇಳಿದುದು, ಕೈಕೆಯು ಕಠೋರವಾಗಿ ತಾನು ಕೇಳಿದ ವರಗಳ ವೃತ್ತಾಂತ ತಿಳಿಸಿ, ಶ್ರೀರಾಮನಿಗೆ ವನವಾಸಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿದುದು

ಸ ದದರ್ಶಾಸನೇ ರಾಮೋ ವಿಷಣ್ಣಂ ಪಿತರಂ ಶುಭೇ ।
ಕೈಕೇಯಿಸಹಿತಂ ದೀನಂ ಮುಖೇನ ಪರಿಶುಷ್ಯತಾ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನು ಅಂತಃಪುರವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿ ಕೈಕೆಯೊಂದಿಗೆ ತಂದೆಯು ಒಂದು ಸುಂದರ ಆಸನದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿದನು - ರಾಜನು ವಿಷಾದದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿ, ಮುಖ ಒಣಗಿ ದಯನೀಯವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದನು.॥1॥

ಸ ಪಿತುಶ್ಚರಣೌ ಪೂರ್ವಮಭಿವಾದ್ಯ ವಿನೀತವತ್ ।
ತತೋ ವವಂದೇ ಚರಣೌ ಕೈಕೇಯ್ಯಾಃ ಸುಸಮಾಹಿತಃ ॥

ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಶ್ರೀರಾಮನು ವಿನೀತನಾಗಿ ಮೊದಲಿಗೆ ತಂದೆಯ ಚರಣಗಳಿಗೆ ವಂದಿಸಿದನು, ಬಳಿಕ ಕೈಕೆಯಿಯ ಚರಣಗಳಲ್ಲಿಯೂ ತಲೆ ಚಾಚಿದನು.॥2॥

ರಾಮೇತ್ಯುಕ್ತ್ವಾ ತು ವಚನಂ ವಾಷ್ಪಪರ್ಯಾಕುಲೇಕ್ಷಣಃ ।
ಶಶಾಕ ನೃಪತಿರ್ದೀನೋ ನೇಕ್ಷಿತುಂನಾಭಿಭಾಷಿತುಮ್ ॥

ಆಗ ದೀನಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ದಶರಥನು ‘ರಾಮಾ!’ ಎಂದು ಹೇಳಿ ಮುಂದೆ ಮಾತನಾಡದೆ ಸುಮ್ಮನಾದನು. ಅವನ ಕಣ್ಣುಗಳು ತುಂಬಿ, ಗಂಟಲು ಬಿಗಿದು ಮಾತನಾಡಲಾರದೇ, ನೋಡಲಾರದೆ ಸುಮ್ಮನೇ ಕುಳಿತಿದ್ದನು.॥3॥

ತದಪೂರ್ವಂ ನರಪತೇರ್ದೃಷ್ಟ್ವಾ ರೂಪಂ ಭಯಾವಹಮ್ ।
ರಾಮೋಽಪಿ ಭಯಮಾಪನ್ನಃ ಪದಾ ಸ್ಪೃಷ್ಟ್ವೇವ ಪನ್ನಗಮ್ ॥

ಮಹಾರಾಜರ ಆ ಅಭೂತಪೂರ್ವ ಭಯಂಕರ ರೂಪವನ್ನು ನೋಡಿ ಶ್ರೀರಾಮನೂ ಕೂಡ ಹಾವನ್ನು ತುಳಿದವನಂತೆ ಭಯಗೊಂಡನು.॥4॥

ಇಂದ್ರಿಯೈರಪ್ರಹೃಷ್ಟೈಸ್ತಂ ಶೋಕಸಂತಾಪಕರ್ಷಿತಮ್ ।
ನಿಃಶ್ವಸಂತಂ ಮಹಾರಾಜಂ ವ್ಯಥಿತಾಕುಲಚೇತಸಮ್ ॥

ಊರ್ಮಿಮಾಲಿನಮಕ್ಷೋಭ್ಯಂ ಕ್ಷುಭ್ಯಂತಮಿವ ಸಾಗರಮ್ ।
ಉಪಪ್ಲುತಮಿವಾದಿತ್ಯಮುಕ್ತಾನೃತಮೃಷಿಂ ಯಥಾ ॥

ರಾಜನ ಇಂದ್ರಿಯಗಳು ಅಸಂತುಷ್ಟರಾಗಿದ್ದವು; ಶೋಕ-ಸಂತಾಪದಿಂದ ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದನು. ಪದೇ-ಪದೇ ನಿಟ್ಟುಸಿರುಬಿಡುತ್ತಾ, ಚಿತ್ತದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ವ್ಯಥೆ, ವ್ಯಾಕುಲತೆ ತುಂಬಿತ್ತು. ಆಗ ಅವನ ಸ್ಥಿತಿಯು ಪರ್ವಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕ್ಷುಬ್ಧವಾದ ಊರ್ಮಿಮಾಲಿಯಾದ ಅಕ್ಷೋಭ್ಯವಾದ ಸಮುದ್ರದಂತೆಯೂ, ರಾಹುಗ್ರಸ್ತ ಸೂರ್ಯನಂತೆ ಅಥವಾ ಸುಳ್ಳು ಹೇಳಿದ ಮಹರ್ಷಿಯಂತೆ ಆಗಿತ್ತು.॥5-6॥

ಅಂಚಿತ್ಯಕಲ್ಪಂ ನೃಪತೇಸ್ತಂ ಶೋಕಮುಪಧಾರಯನ್ ।
ಬಭೂವ ಸಂರಬ್ಧತರಃ ಸಮುದ್ರ ಇವ ಪರ್ವಣಿ ॥

ಯೋಚಿಸಲೂ ಕೂಡ ಸಾಧ್ಯವಾಗದ ರಾಜನ ಆ ಶೋಕಕ್ಕೆ ಕಾರಣವೇನೆಂಬುದನ್ನು ಚಿಂತಿಸುತ್ತಾ ಶ್ರೀರಾಮನು ಪರ್ವಕಾಲದಲ್ಲಿನ ಸಮುದ್ರದಂತೆ ಹೆಚ್ಚು ಕ್ಷೋಭೆಗೊಂಡನು.॥7॥

ಚಿಂತಯಾಮಾಸ ಚತುರೋ ರಾಮಃ ಪಿತೃಹಿತೇ ರತಃ ।
ಕಿಂಸ್ವಿದದ್ಯೈವ ನೃಪತಿರ್ನ ಮಾಂ ಪ್ರತ್ಯಭಿನಂದತಿ ॥

ತಂದೆಯ ಹಿತದಲ್ಲಿ ತತ್ಪರನಾಗಿದ್ದ ಪರಮ ಚತುರ ಶ್ರೀರಾಮನು ‘ಇಂದು ಮಹಾರಾಜರು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಸನ್ನರಾಗಿ ಮಾತನಾಡದಿರುವಂತಹ ಕಾರಣ ಏನಿರಬಹುದು’? ಎಂದು ಯೋಚಿಸತೊಡಗಿದನು.॥8॥

ಅನ್ಯದಾ ಮಾಂ ಪಿತಾ ದೃಷ್ಟ್ವಾ ಕುಪಿತೋಪಿ ಪ್ರಸೀದತಿ ।
ತಸ್ಯ ಮಾಮದ್ಯ ಸಂಪ್ರೇಕ್ಷ್ಯ ಕಿಮಾಯಾಸಃ ಪ್ರವರ್ತತೇ ॥

ಉಳಿದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತಂದೆಯು ಕೋಪಗೊಂಡಿದ್ದರೂ ನನ್ನನ್ನು ನೋಡಿದೊಡನೆಯೇ ಪ್ರಸನ್ನನಾಗುತ್ತಿದ್ದವನು. ಆದರೆ ಇಂದು ನನ್ನನ್ನು ನೋಡಿಯೂ ಏಕೆ ಕ್ಲೇಶಪಡುತ್ತಿರುವರು.॥9॥

ಸ ದೀನ ಇವ ಶೋಕಾರ್ತೋ ವಿಷಣ್ಣವದನದ್ಯುತಿಃ ।
ಕೈಕೇಯೀಮಭಿವಾದ್ಯೈವ ರಾಮೋ ವಚನಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಹೀಗೆ ಯೋಚಿಸುತ್ತಾ ಶ್ರೀರಾಮನು ದೀನನಂತಾಗಿ ಶೋಕದಿಂದ ಕಾತರನಾಗಿ, ವಿಷಾದದ ಕಾರಣ ಮುಖದ ಕಾಂತಿಯು ಕಂದಿಹೋಯಿತು. ಅವನು ಕೈಕೆಯಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಆಕೆಯಲ್ಲಿ ಕೇಳತೊಡಗಿದನು.॥10॥

ಕಚ್ಚಿನ್ಮಯಾ ನಾಪರಾದ್ಧಮಜ್ಞಾನಾದ್ ಯೇನ ಮೇ ಪಿತಾ ।
ಕುಪಿತಸ್ತನ್ಮಮಾಚಕ್ಷ್ವ ತ್ವಮೇವೈನಂ ಪ್ರಸಾದಯ ॥

ಅಮ್ಮಾ! ತಂದೆಯವರು ಬೇಸರಗೊಳ್ಳುವಂತಹ ಏನಾದರೂ ತಿಳಿಯದೆ ನನ್ನಿಂದ ಅಪರಾಧ ಆಗಿಲ್ಲವಲ್ಲ! ನೀನು ಅದನ್ನು ನನಗೆ ಹೇಳು ಹಾಗೂ ನೀನೇ ಅವರನ್ನು ಪ್ರಸನ್ನಗೊಳಿಸು.॥11॥

ಅಪ್ರಸನ್ನಮನಾಃ ಕಿಂ ನು ಸದಾ ಮಾಂ ಪ್ರತಿ ವತ್ಸಲಃ ।
ವಿಷಣ್ಣವದನೋ ದೀನಃ ನಹಿ ಮಾಂ ಪ್ರತಿ ಭಾಷತೇ ॥

ಇವರಾದರೋ ಸದಾ ನನ್ನನ್ನು ಪ್ರೀತಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಇಂದು ಇವರ ಮನಸ್ಸು ಏಕೆ ಅಪ್ರಸನ್ನವಾಗಿದೆ? ಇವರು ಇಂದು ನನ್ನಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡುತ್ತಲೂ ಇಲ್ಲ, ಅವರ ಮುಖದಲ್ಲಿ ವಿಷಾದ ತುಂಬಿ ಅತ್ಯಂತ ದುಃಖಿತರಾಗಿರುವುದನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ.॥12॥

ಶರೀರೋ ಮಾನಸೋ ವಾಪಿ ಕಚ್ಚಿದೇನಂ ನ ಬಾಧತೇ ।
ಸಂತಾಪೋ ವಾಭಿತಾಪೋ ವಾ ದುರ್ಲಭಂ ಹಿ ಸದಾಸುಖಮ್ ॥

ಯಾವುದಾದರೂ ಶಾರೀರಿಕ ವ್ಯಾಧಿಯಿಂದ ಅಥವಾ ಮಾನಸಿಕ ಚಿಂತೆ, ಸಂತಾಪದಿಂದ ಇವರು ಪೀಡಿತರಾಗಿಲ್ಲವಲ್ಲ? ಏಕೆಂದರೆ ಮನುಷ್ಯನಿಗೆ ಸದಾ ಸಂತೋಷವೇ ದೊರಕುವಂತಹ ಸುಯೋಗ ದುರ್ಲಭವಾಗಿರುತ್ತದೆ.॥13॥

ಕಚ್ಚಿನ್ನ ಕಿಂಚಿತ್ ಭರತೇ ಕುಮಾರೇ ಪ್ರಿಯದರ್ಶನೇ ।
ಶತ್ರುಘ್ನೇ ವಾ ಮಹಾಸತ್ತ್ವೇ ಮಾತೃಣಾಂ ವಾ ಮಮಾಶುಭಮ್ ॥

ಪ್ರಿಯದರ್ಶನ ಭರತ, ಮಹಾಬಲಿ ಶತ್ರುಘ್ನ ಅಥವಾ ನನ್ನ ಯಾವುದೇ ತಾಯಂದಿರ ಅಮಂಗಲವಾಗಿಲ್ಲವಲ್ಲ.॥14॥

ಅತೋಷಯನ್ ಮಹಾರಾಜಮಕುರ್ವನ್ ವಾ ಪಿತುರ್ವಚಃ ।
ಮುಹೂರ್ತಮಪಿ ನೇಚ್ಛೇಯಂ ಜೀವಿತುಂ ಕುಪಿತೇ ನೃಪೇ ॥

ಮಹಾರಾಜರನ್ನು ಅಸಂತುಷ್ಟಗೊಳಿಸಿ ಅಥವಾ ಇವರ ಆಜ್ಞೆಯನ್ನು ಮೀರಿ ಅವರಿಗೆ ಸಿಟ್ಟು ಬರುವಂತಾದರೆ ನಾನು ಒಂದು ಮುಹೂರ್ತವೂ ಕೂಡ ಬದುಕಿರಲು ಬಯಸುವುದಿಲ್ಲ.॥15॥

ಯತೋಮೂಲಂ ನರಃ ಪಶ್ಯೇತ್ ಪ್ರಾದುರ್ಭಾವಮಿಹಾತ್ಮನಃ ।
ಕಥಂ ತಸ್ಮಿನ್ನ ವರ್ತೇತ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ಸತಿ ದೈವತೇ ॥

ಮನುಷ್ಯನು ಯಾರ ಕಾರಣದಿಂದ ಈ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ ಬರುತ್ತಾನೋ, ಆ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ದೇವತೆಯಾದ ತಂದೆಯು ಜೀವಿಸಿ ಇರುವಾಗ ಅವನ ಮುಂದೆ ಯಾರು ತಾನೇ ವಿಧೇಯನಾಗಿ ನಡೆದುಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ.॥16॥

ಕಚ್ಚಿತ್ತೇ ಪರುಷಂ ಕಿಂಚಿದಭಿಮಾನಾತ್ಪಿತಾ ಮಮ ।
ಉಕ್ತೋ ಭವತ್ಯಾ ರೋಷೇಣ ಯೇನಾಸ್ಯ ಲುಲಿತಂ ಮನಃ ॥

ನೀನೇನಾದರೂ ಅಭಿಮಾನ ಅಥವಾ ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ನನ್ನ ತಂದೆಯವರಲ್ಲಿ ಅವರ ಮನಸ್ಸು ದುಃಖಿತವಾಗುವಂತಹ ಯಾವುದಾದೂ ಕಠೋರವಾದ ಮಾತು ಆಡಿಲ್ಲವಲ್ಲ.॥17॥

ಏತದಾಚ್ಚಕ್ಷ್ವಮೇ ದೇವಿ ತತ್ತ್ವೇನ ಪರಿಪೃಚ್ಛತಃ ।
ಕಿಂನಿಮಿತ್ತಮಪೂರ್ವೋಽಯಂ ವಿಕಾರೋ ಮನುಜಾಧಿಪೇ ॥

ದೇವಿ! ನಾನು ನಿಜವನ್ನೆ ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದೇನೆ-ಹೇಳು, ಯಾವ ಕಾರಣದಿಂದ ಮಹಾರಾಜರ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಇಂದು ಇಷ್ಟು ಸಂತಾಪವಾಗುತ್ತಿದೆಯಲ್ಲ! ಇವರ ಇಂತಹ ಸ್ಥಿತಿ ಮೊದಲು ಎಂದೂ ನೋಡಿರಲಿಲ್ಲ.॥18॥

ಏವಮುಕ್ತಾ ತು ಕೈಕೇಯೀರಾಘವೇಣ ಮಹಾತ್ಮನಾ ।
ಉವಾಚೇದಂ ಸುನಿರ್ಲಜ್ಜಾ ಧೃಷ್ಟಮಾತ್ಮಹಿತಂ ವಚಃ ॥

ಮಹಾತ್ಮಾ ಶ್ರೀರಾಮನು ಈ ಪ್ರಕಾರ ಕೇಳಿದಾಗ ನಿರ್ಲಜ್ಜಳಾದ ಕೈಕೆಯು ಬಹಳ ದರ್ಪದಿಂದ ತನ್ನ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಈ ಪ್ರಕಾರ ಹೇಳಿದಳು.॥19॥

ನ ರಾಜಾ ಕುಪಿತೋ ರಾಮ ವ್ಯಸನಂ ನಾಸ್ಯ ಕಿಂಚನ ।
ಕಿಂಚಿನ್ಮನೋಗತಂ ತ್ವಸ್ಯ ತ್ವದ್ಭಯಾನ್ನಾನುಭಾಷತೇ ॥

ರಾಮಾ! ಮಹಾರಾಜರು ಕುಪಿತರಾಗಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಅವರಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಕಷ್ಟವೂ ಇಲ್ಲ. ಇವರ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿರುವ ಮಾತನ್ನು ನಿನ್ನ ಭಯದಿಂದ ಹೇಳಲೊಲ್ಲರು.॥20॥

ಪ್ರಿಯಂ ತ್ವಾಮಪ್ರಿಯಂ ವಕ್ತುಂ ವಾಣೀನಾಸ್ಯ ಪ್ರವರ್ತತೇ ।
ತದವಶ್ಯಂ ತ್ವಯಾ ಕಾರ್ಯಂ ಯದನೇನಾಶ್ರುತಂ ಮಮ ॥

ನೀನು ಇವರಿಗೆ ಪ್ರಿಯನಾಗಿರುವೆ, ನಿನ್ನಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಅಪ್ರಿಯವಾದ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಲು ಇವರಿಗೆ ಬಾಯೇ ಬರುತ್ತಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಇವರು ಯಾವ ಕಾರ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ನನ್ನ ಮುಂದೆ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿದ್ದರೋ ಅದನ್ನು ನೀನು ಅವಶ್ಯವಾಗಿ ಪಾಲಿಸಬೇಕು.॥21॥

ಏಷ ಮಹ್ಯಂ ವರಂ ದತ್ತ್ವಾ ಪುರಾ ಮಾಮಭಿಪೂಜ್ಯ ಚ ।
ಸ ಪಶ್ಚಾತ್ ತಪ್ಯತೇ ರಾಜಾ ಯಥಾನ್ಯಃ ಪ್ರಾಕೃತಸ್ತಥಾ ॥

ಇವರು ಮೊದಲಿಗೆ ನನ್ನನ್ನು ಸತ್ಕರಿಸುತ್ತಾ ನಾನು ಬೇಡಿದ ವರಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟರು. ಆದರೆ ಈಗ ಅದನ್ನು ಕೊಡಲಾರದೆ ಇವರು ಸಾಮಾನ್ಯ ಮನುಷ್ಯನಂತೆ ಪಶ್ಚಾತ್ತಾಪಪಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.॥22॥

ಅತಿಸೃಜ್ಯ ದದಾನೀತಿ ವರಂ ಮಮ ವಿಶಾಂಪತಿಃ ।
ಸ ನಿರರ್ಥಂ ಗತಜಲೇ ಸೇತುಂ ಬಂಧಿತುಮಿಚ್ಛತಿ ॥

ಇವರು ಮೊದಲಿಗೆ ‘ನಾನು ಕೊಡುವೆ’ ಎಂದು ಪ್ರತಿಜ್ಞೆ ಮಾಡಿ ನನಗೆ ಎರಡು ವರವನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿರುವರು. ಆದರೆ ಈಗ ಅದನ್ನು ನಿವಾರಿಸಲು ನೀರು ಹರಿದುಹೋದಮೇಲೆ ಒಡ್ಡು ಕಟ್ಟುವಂತೆ ವ್ಯರ್ಥವಾಗಿ ಪ್ರಯತ್ನಿಸುತ್ತಿರುವರು.॥23॥

ಧರ್ಮಮೂಲಮಿದಂ ರಾಮವಿದಿತಂ ಚ ಸತಾಮಪಿ ।
ತತ್ಸತ್ಯಂ ನ ತ್ಯಜೇದ್ರಾಜಾ ಕುಪಿತಸ್ತ್ವತ್ಕೃತೇ ಯಥಾ ॥

ರಾಮಾ! ಸತ್ಯವೇ ಧರ್ಮದ ಮೂಲವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಸತ್ಪುರುಷರು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿರುವರು. ಈ ಮಹಾರಾಜರು ನಿನ್ನಿಂದಾಗಿ ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಕುಪಿತರಾಗಿ ತನ್ನ ಸತ್ಯವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುವಂತೆ ಆಗಬಾರದು. ಇವರು ಸತ್ಯವನ್ನು ಪಾಲಿಸುವಂತೆ ನೀನು ಮಾಡಬೇಕು.॥24॥

ಯದಿ ತದ್ವಕ್ಷ್ಯತೇ ರಾಜಾ ಶುಭಂ ವಾ ಯದಿ ವಾಶುಭಮ್ ।
ಕರಿಷ್ಯಸಿ ತತಃ ಸರ್ವಮಾಖ್ಯಾಸ್ಯಾಮಿ ಪುನಸ್ತ್ವಹಮ್ ॥

ಮಹಾರಾಜರು ಹೇಳಲು ಬಯಸುವ ಮಾತು ಶುಭವಿರಲೀ, ಅಶುಭವೇ ಆಗಿರಲಿ, ನೀನು ಅದನ್ನು ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಪಾಲಿಸುವೆಯಾದರೆ ನಾನು ಅದೆಲ್ಲವನ್ನು ಪುನಃ ನಿನಗೆ ಹೇಳುತ್ತೇನೆ.॥25॥

ಯದಿ ತ್ವಭಿಹಿತಂ ರಾಜ್ಞಾತ್ವಯಿ ತನ್ನ ವಿಪತ್ಸ್ಯತೇ ।
ತತೋಹಮಭಿಧಾಸ್ಯಾಮಿ ನ ಹ್ಯೇಷ ತ್ವಯಿ ವಕ್ಷ್ಯತಿ ॥

ರಾಜನು ಹೇಳಿರುವ ಮಾತು ನಿನ್ನ ಕಿವಿಗೆ ಬಿದ್ದು ಅಲ್ಲೇ ನಾಶವಾಗಬಾರದು. ನೀನು ಅದರ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಆಜ್ಞೆಯನ್ನು ಪಾಲಿಸಬಲ್ಲೆಯಾದರೆ ನಾನು ನಿನ್ನಲ್ಲಿ ಬಿಡಿಸಿ ಹೇಳುವೆನು. ಇವರು ಸ್ವತಃ ನಿನ್ನಲ್ಲಿ ಏನನ್ನೂ ಹೇಳಲಾರರು.॥26॥

ಏತತ್ತು ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಕೈಕೆಯ್ಯಾ ಸಮುದಾಹೃತಮ್ ।
ಉವಾಚ ವ್ಯಥಿತೋ ರಾಮಸ್ತಾಂ ದೇವೀಂ ನೃಪಸಂನಿಧೌ ॥

ಕೈಕೆಯಿಯು ಹೇಳಿದ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಶ್ರೀರಾಮನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಭಾರೀ ದುಃಖವಾಯಿತು. ಅವನು ರಾಜನ ಬಳಿಯಲ್ಲೇ ಕೈಕಾದೇವಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರಕಾರ ನುಡಿದನು.॥27॥

ಅಹೋ ದಿಙ್ನಾರ್ಹಸೇ ದೇವಿ ವಕ್ತುಂ ಮಾಮೀದೃಶಂ ವಚಃ ।
ಅಹಂಹಿ ವಚನಾದ್ರಾಜ್ಞಃ ಪತೇಯಮಪಿ ಪಾವಕೇ ॥

ಭಕ್ಷಯೇಯಂ ವಿಷಂ ತೀಕ್ಷ್ಣಂ ಪತೇಯಮಪಿ ಚಾರ್ಣವೇ ।
ನಿಯುಕ್ತೋ ಗುರುಣಾ ಪಿತ್ರಾ ನೃಪೇಣ ಚ ಹಿತೇನ ಚ ॥

ತದ್ಬ್ರೂಹಿ ವಚನಂ ದೇವಿ ರಾಜ್ಞೋ ಯದಭಿಕಾಂಕ್ಷಿತಮ್
ಕರಿಷ್ಯೇ ಪ್ರತಿಜಾನೇ ಚ ರಾಮೋ ದ್ವಿರ್ನಾಭಿಭಾಷತೇ ॥

ಅಯ್ಯೋ! ದೇವಿ! ನೀವು ನನ್ನ ಕುರಿತು ಇಂತಹ ಮಾತನ್ನು ಆಡಬಾರದು; ಮಹಾರಾಜರ ಮಾತಿನಂತೆ ನಾನು ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಹಾರಬಲ್ಲೆ; ತೀವ್ರವಾದ ವಿಷವನ್ನು ಕುಡಿಯಬಲ್ಲೆ; ಸಮುದ್ರಕ್ಕೂ ಹಾರಬಲ್ಲೆ! ಮಹಾರಾಜರು ನನಗೆ ಗುರು, ತಂದೆ, ಹಿತೈಷಿ ಎಲ್ಲವೂ ಆಗಿರುವರು. ಅವರ ಅಪ್ಪಣೆಯಾದರೆ ಏನು ತಾನೇ ಮಾಡಲಾರೆ? ಅದಕ್ಕಾಗಿ ದೇವಿಯೇ! ಮಹಾರಾಜರಿಗೆ ಅಭೀಷ್ಟವಾದುದನ್ನು ನನಗೆ ತಿಳಿಸು. ನಾನು ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಮಾಡಿ ಹೇಳುತ್ತೇನೆ-ಅದನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸುವೆನು. ರಾಮನು ಎಂದೂ ಎರಡು ಮಾತನ್ನಾಡುವುದಿಲ್ಲ.॥28-30॥

ತಮಾರ್ಜವಸಮಾಯುಕ್ತಮನಾರ್ಯಾ ಸತ್ಯವಾದಿನಮ್ ।
ಉವಾಚ ರಾಮಂ ಕೈಕೇಯೀ ವಚನಂ ಭೃಶದಾರುಣಮ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನು ಸರಳ ಸ್ವಭಾವದವನು ಮತ್ತು ಸತ್ಯವಾದಿಯಾಗಿದ್ದನು. ಅವನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಅನಾರ್ಯ ಕೈಕೆಯಿಯು ಅತ್ಯಂತ ದಾರುಣವಾದ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಳು.॥31॥

ಪುರಾ ದೇವಾಸುರೇ ಯುದ್ಧೇ ಪಿತ್ರಾ ತೇ ಮಮ ರಾಘವ ।
ರಕ್ಷಿತೇನ ವರೌ ದತ್ತೌ ಸಶಲ್ಯೇನ ಮಹಾರಣೇ ॥

ರಘುನಂದನ! ಬಹಳ ಹಿಂದಿನ ಮಾತು, ದೇವಾಸುರ ಸಂಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ನಿನ್ನ ತಂದೆಯವರು ಬಾಣಗಳಿಂದ ಘಾಸಿಗೊಂಡಿದ್ದರು, ಆ ಮಹಾಸಮರದಲ್ಲಿ ನಾನು ಇವರನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿದ್ದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಪ್ರಸನ್ನರಾಗಿ ಇವರು ನನಗೆ ಎರಡು ವರಗಳನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದರು.॥32॥

ತತ್ರ ಮೇ ಯಾಚಿತೋ ರಾಜಾ ಭರತಸ್ಯಾಭಿಷೇಚನಮ್ ।
ಗಮನಂ ದಂಡಕಾರಣ್ಯೇ ತವ ಚಾದ್ಯೈವ ರಾಘವ ॥

ರಾಘವಾ! ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ವರದಿಂದ ಭರತನಿಗೆ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕವಾಗಬೇಕೆಂದು ಮಹಾರಾಜರಲ್ಲಿ ಬೇಡಿದ್ದೆ ಮತ್ತು ಇನ್ನೊಂದು ವರದಿಂದ ನಿನ್ನನ್ನು ದಂಡಕಾರಣ್ಯಕ್ಕೆ ಕಳಿಸಿಕೊಡ ಬೇಕೆಂದು ಬೇಡಿಕೊಂಡಿದ್ದೆ.॥33॥

ಯದಿ ಸತ್ಯಪತ್ರಿಜ್ಞಂ ತ್ವಂ ಪಿತರಂ ಕರ್ತುಮಿಚ್ಛಸಿ ।
ಆತ್ಮಾನಂ ಚ ನರಶ್ರೇಷ್ಠ ಮಮ ವಾಕ್ಯಮಿದಂ ಶೃಣು ॥

ನರಶ್ರೇಷ್ಠನೇ! ನೀನು ನಿನ್ನ ತಂದೆಯನ್ನು ಸತ್ಯಪ್ರತಿಜ್ಞನನ್ನಾಗಿಸಲು ಬಯಸುವೆಯಾದರೆ ಹಾಗೂ ತನ್ನನ್ನು ಸತ್ಯವಾದಿ ಎಂದು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಲು ಇಚ್ಛಿಸುವೆಯಾದರೆ ನನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳು.॥34॥

ಸನ್ನಿದೇಶೇ ಪಿತುಸ್ತಿಷ್ಠ ಯಥಾನೇನ ಪ್ರತಿಶ್ರುತಮ್ ।
ತ್ವಯಾರಣ್ಯಂ ಪ್ರವೇಷ್ಟವ್ಯಂ ನವ ವರ್ಷಾಣಿ ಪಂಚ ಚ ॥

ನೀನು ತಂದೆಯ ಆಜ್ಞೆಗೆ ಅಧೀನನಾಗಿ, ಇವರು ಮಾಡಿದ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯಂತೆ ನೀನು ಹದಿನಾಲ್ಕು ವರ್ಷ ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗಬೇಕು.॥35॥

ಭರತಶ್ಚಾಭಿಷಿಚ್ಯೇತ ಯದೇತದಭಿಷೇಚನಮ್ ।
ತ್ವದರ್ಥೇ ವಿಹಿತಂ ರಾಜ್ಞಾ ತೇನ ಸರ್ವೇಣ ರಾಘವ ॥

ರಘುನಂದನ! ಮಹಾರಾಜರು ನಿನ್ನ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕಕ್ಕಾಗಿ ಅಣಿಗೊಳಿಸಿದ ಸಾಮಗ್ರಿಗಳಿಂದ ಇಲ್ಲಿ ಭರತನಿಗೆ ರಾಜ್ಯಾಭಿಷೇಕ ಮಾಡಬೇಕು.॥36॥

ಸಪ್ತ ಸಪ್ತ ಚ ವರ್ಷಾಣಿ ದಂಡಕಾರಣ್ಯಮಾಶ್ರಿತಃ ।
ಅಭಿಷೇಕಮಿಮಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಜಟಾಚೀರಧರೋ ಭವ ॥

ನೀನು ಈ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಹದಿನಾಲ್ಕು ವರ್ಷ ದಂಡಕಾರಣದಲ್ಲಿ ಜಟಾ-ವಲ್ಕಲ ಧರಿಸಿ ವಾಸಿಸು.॥37॥

ಭರತಃ ಕೋಸಲಪತೇಃ ಪ್ರಶಾಸ್ತು ವಸುಧಾಮಿಮಾಮ್ ।
ನಾನಾರತ್ನಸಮಾಕೀರ್ಣಾಂ ಸವಾಜಿರಥಸಂಕುಲಾಮ್ ॥

ನಾನಾ ಪ್ರಕಾರದ ರತ್ನಗಳಿಂದ ತುಂಬಿದ, ರಥಾಶ್ವಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಕೋಸಲನರೇಶನ ಈ ವಸುಧೆಯನ್ನು ಭರತನು ಪಾಲಿಸಲಿ.॥38॥

ಏತೇನ ತ್ವಾಂ ನರೇಂದ್ರೋಽಯಂ ಕಾರುಣ್ಯೇನ ಸಮಾಪ್ಲುತಃ ।
ಶೋಕೈಃ ಸಂಕ್ಲಿಷ್ಟವದನೋ ನ ಶಕ್ನೋತಿ ನಿರೀಕ್ಷಿತುಮ್ ॥

ಇಷ್ಟೇ ಮಾತು ಇರುವುದು. ಹೀಗೆ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ನಿನ್ನ ವಿಯೋಗದ ಕಷ್ಟವನ್ನು ಸಹಿಸಲಾಗುವುದು ಎಂದು ಯೋಚಿಸಿ ಮಹಾರಾಜರು ಕರುಣೆಯಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿರುವರು. ಈ ಶೋಕದಿಂದ ಇವರ ಮುಖ ಬಾಡಿದೆ ಹಾಗೂ ಇವರಿಗೆ ನಿನ್ನ ಕಡೆಗೆ ನೋಡಲೂ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ.॥39॥

ಏತತ್ಕುರು ನರೇಂದ್ರಸ್ಯ ವಚನಂ ರಘುನಂದನ ।
ಸತ್ಯೇನ ಮಹತಾ ರಾಮ ತಾರಯಸ್ವ ನರೇಶ್ವರಮ್ ॥

ರಘುನಂದನ ರಾಮ! ನೀನು ರಾಜನ ಆಜ್ಞೆಯನ್ನು ಪಾಲಿಸು ಹಾಗೂ ಇವರ ಮಹಾಸತ್ಯವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿ ಈ ನರೇಶನನ್ನು ಸಂಕಟದಿಂದ ಪಾರುಮಾಡು.॥40॥

ಇತೀವ ತಸ್ಯಾಂ ಪರುಷಂ ವದಂತ್ಯಾಂ
ನ ಚೈವ ರಾಮಃ ಪ್ರವಿವೇಶ ಶೋಕಮ್ ।
ಪ್ರವಿವ್ಯಥೇ ಚಾಪಿ ಮಹಾನುಭಾವೋ
ರಾಜಾ ಚ ಪುತ್ರವ್ಯಸನಾಭಿತಪ್ತಃ ॥

ಕೈಕೆಯಿಯ ಇಂತಹ ಕಠೋರ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿಯೂ ಶ್ರೀರಾಮನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಶೋಕವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಮಹಾನುಭಾವ ರಾಜಾ ದಶರಥನು ಪುತ್ರನ ಭಾವೀ ವಿಯೋಗ ಜನಿತ ದುಃಖದಿಂದ ಸಂತಪ್ತನಾಗಿ ವ್ಯಥಿತನಾದನು.॥41॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷ ರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಹದಿನೆಂಟನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥18॥