०१७ रामागमनम्

ಶ್ರೀರಾಮನು ರಾಜಮಾರ್ಗದ ಸೊಬಗನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ, ಸುಹೃದಯರ ಪ್ರಿಯೋಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾ, ದಶರಥನ ಭವನವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು

ಸ ರಾಮೋ ರಥಮಾಸ್ಥಾಯ ಸಂಪ್ರಹೃಷ್ಟಸುಹೃಜ್ಜನಃ ।
ಪತಾಕಾಧ್ವಜಸಂಪನ್ನಂ ಮಹಾರ್ಹಾಗುರುಧೂಪಿತಮ್ ॥

ಅಪಶ್ಯನ್ನಗರಂ ಶ್ರೀಮನ್ನಾನಾಜನಸಮನ್ವಿತಮ್ ।
ಸ ಗೃಹೈರಭ್ರಸಂಕಾಶೈಃ ಪಾಂಡುರೈರುಪಶೋಭಿತಮ್ ॥
ರಾಜಮಾರ್ಗಂ ಯಯೌ ರಾಮೋಮಧ್ಯೇನಾಗುರುಧೂಪಿತಮ್ ।

ಈ ಪ್ರಕಾರ ಶ್ರೀಮಾನ್ ರಾಮಚಂದ್ರನು ತನ್ನ ಸುಹೃದರನ್ನು ಆನಂದಗೊಳಿಸಿಸುತ್ತಾ, ರಥದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ರಾಜಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಹೋಗುತ್ತಿರುವಾಗ ನೋಡುತ್ತಾನೆ-ಇಡೀ ನಗರವೆ ಧ್ವಜ-ಪತಾಕೆಗಳಿಂದ ಸುಶೋಭಿತವಾಗಿದೆ. ಎಲ್ಲೆಡೆ ಅಗರು ಧೂಪದ ಸುಗಂಧ ಪಸರಿಸಿದೆ. ಎಲ್ಲ ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಅಸಂಖ್ಯ ಮನುಷ್ಯರ ಗುಂಪುಗಳೇ ಕಂಡು ಬರುತ್ತವೆ. ಆ ರಾಜ ಮಾರ್ಗವು ಬಿಳಿಯ ಮೋಡಗಳಂತೆ ಉಜ್ವಲ ಭವನಗಳಿಂದ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿದ್ದು, ಎಲ್ಲವು ಅಗರು ಸುಗಂಧದಿಂದ ವ್ಯಾಪ್ತವಾಗಿದ್ದವು.॥1-2½॥

ಚಂದನಾನಾಂ ಚ ಮುಖ್ಯಾನಾಮಗುರೂಣಾಂ ಚ ಸಂಚಯೈಃ ॥

ಉತ್ತಮಾನಾಂ ಚ ಗಂಧಾನಾಂ ಕ್ಷೌಮಕೌಶಾಂಬರಸ್ಯ ಚ ।
ಅವಿದ್ಧಾಭಿಶ್ಚ ಮುಕ್ತಾಭಿಮರುತ್ತಮೈಃ ಸ್ಫಾಟಿಕೈರಪಿ ॥

ಶೋಭಮಾನಮಸಂಬಾಧಂ ತಂ ರಾಜಪಥಮುತ್ತಮಮ್ ।
ಸಂವೃತಂ ವಿವಿಧೈಃ ಪುಷ್ಪೈರ್ಭಕ್ಷೈರುಚ್ಚಾವಚೈರಪಿ ॥

ದದರ್ಶ ತಂ ರಾಜಪಥಂ ದಿವಿ ದೇವಪತಿರ್ಯಥಾ ।
ದಧ್ಯಕ್ಷತಹವಿರ್ಲಾಜೈರ್ಧೂಪೈರಗುರುಚಂದನೈಃ ॥
ನಾನಾಮಾಲ್ಯೋಪಗಂಧೈಶ್ಚ ಸದಾಭ್ಯರ್ಚಿತಚತ್ವರಮ್ ।

ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಚಂದನಗಳ ಮತ್ತು ಅಗರುಗಳ ರಾಶಿಗಳಿಂದಲೂ, ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ನಾನಾ ವಿಧವಾದ ಗಂಧಗಳ ರಾಶಿಗಳಿಂದಲೂ, ದುಕೂಲಗಳ ಹಾಗೂ ರೇಷ್ಮೆವಸ್ತ್ರಗಳ ರಾಶಿಗಳಿಂದಲೂ, ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ತೂಗುಹಾಕಿದ್ದ ಮುತ್ತುಗಳ ಮತ್ತು ಸ್ಫಟಿಕ ಮಣಿಗಳ ಗೊಂಚಲಗಳಿಂದಲೂ ಶೋಭಾಯಮಾನವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದ ವಿಧ-ವಿಧವಾದ ಪುಷ್ಪಗಳಿಂದಲೂ ನಾನಾ ಬಗೆಯ ಭಕ್ಷ್ಯಗಳ ರಾಶಿಗಳಿಂದಲೂ ಸಮಾವೃತವಾಗಿದ್ದ, ಯಾವುದೇ ಅಡೆ-ತಡೆಗಳಿಲ್ಲದ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ರಾಜ ಬೀದಿಯನ್ನು-ದೇವಲೋಕದ ರಾಜಮಾರ್ಗವನ್ನು ದೇವೇಂದ್ರನು ನೋಡುವಂತೆಯೇ ಶ್ರೀರಾಮನು ನೋಡಿದನು.॥3-6½॥

ಆಶೀರ್ವಾದಾನ್ ಬಹೂನ್ ಶೃಣ್ವನ್ ಬಹುದ್ಭಿಃ ಸಮುದೀರಿತಾನ್ ॥
ಯಥಾರ್ಹಂ ಚಾಪಿ ಸಂಪೂಜ್ಯ ಸರ್ವಾನೇವನರಾನ್ ಯಯೌ ।

ಶ್ರೀರಾಮನು ತನ್ನ ಸಹೃದಯರು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದ ಅನೇಕ ಆಶೀರ್ವಾದಾತ್ಮಕ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾ, ಯಥಾ ಯೋಗ್ಯವಾಗಿ ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನು ಸಮ್ಮಾನಿಸುತ್ತಾ ಮುಂದುವರಿಯುತ್ತಿದ್ದನು.॥7½॥

ಪಿತಾಮಹೈರಾಚರಿತಂ ತಥೈವ ಪ್ರಪಿತಾಮಹೈಃ ॥
ಅದ್ಯೋಪಾದಾಯ ತಂಮಾರ್ಗಮಭಿಷಿಕ್ತೋಽನುಪಾಲಯ ।

ರಾಮನ ಹಿತೈಷಿಗಳು ಈ ಪ್ರಕಾರ ಹೇಳುತ್ತಾ ಇದ್ದರು - ರಘುನಂದನ! ನಿನ್ನ ಪಿತಾಮಹ-ಪ್ರಪಿತಾಮಹ ಆಚರಿಸುತ್ತಾ ಬಂದ ಧರ್ಮಮಾರ್ಗವನ್ನೇ ಅಂಗೀಕರಿಸಿ ಯುವರಾಜನಾಗಿ ಪಟ್ಟಾಭಿಷಿಕ್ತನಾಗಿ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರನ್ನು ನಿರಂತರ ಪಾಲಿಸು.॥8½॥

ಯಥಾ ಸ್ಮ ಪೋಷಿತಾಃ ಪಿತ್ರಾ ಯಥಾ ಸರ್ವೈಃ ಪಿತಾಮಹೈಃ ।
ತತಃ ಸುಖತರಂ ಸರ್ವೇ ರಾಮೇ ವತ್ಸ್ಯಾಮ ರಾಜನಿ ॥

ಅವರು ಪರಸ್ಪರ ಮಾತನಾಡಿಕೊಳ್ಳುವರು-ಸಹೋದರರೆ! ಶ್ರೀರಾಮನ ತಂದೆ ದಶರಥನಿಂದಲೂ, ಪಿತಾಮಹರಿಂದಲೂ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಪಾಲನೆ-ಪೋಷಣೆ ಆಗಿದೆ; ಆದರೆ ಶ್ರೀರಾಮನು ರಾಜನಾದರೆ ನಾವು ಅದಕ್ಕಿಂತಲು ಹೆಚ್ಚು ಸುಖವಾಗಿ ಇರುವೆವು.॥9॥

ಅಲಮದ್ಯ ಹಿ ಭುಕ್ತೇನ ಪರಮಾರ್ಥೈರಲಂ ಚ ನಃ ।
ಯದಿ ಪಶ್ಯಾಮ ನಿರ್ಯಾಂತಂ ರಾಮಂ ರಾಜ್ಯೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಮ್ ॥

ರಾಜನಾಗಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನು ಅರಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಗೆ ಬಂದಾಗ ನಾವು ನೋಡಿದರೆ, ರಾಜಾ ರಾಮನ ದರ್ಶನ ಪಡೆದರೆ, ಇನ್ನು ನಮಗೆ ಇಹಲೋಕದ ಭೋಗದಿಂದಾಗಲೀ, ಪರಮಾರ್ಥಸ್ವರೂಪ ಮೋಕ್ಷದಿಂದಾಗಲೀ ಏನಾಗಬೇಕಿದೆ.॥10॥

ತತೋ ಹಿ ನಃ ಪ್ರಿಯತರಂ ನಾನ್ಯತ್ ಕಿಂಚಿದ್ಭವಿಷ್ಯತಿ ।
ಯಥಾಭಿಷೇಕೋ ರಾಮಸ್ಯ ರಾಜ್ಯೇನಾಮಿತತೇಜಸಃ ॥

ಅಮಿತ ತೇಜಸ್ವಿ ಶ್ರೀರಾಮನ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕವಾದರೆ ಅವನು ನಮಗಾಗಿ ಮಾಡುವ ಪ್ರಿಯಕಾರ್ಯಕ್ಕಿಂತ ಮಿಗಿಲಾಗಿ ಪ್ರಿಯಕಾರ್ಯವನ್ನು ಬೇರೆ ಯಾರೂ ಮಾಡಲಾರರು.॥11॥

ಏತಾಶ್ಚಾನ್ಯಾಶ್ಚ ಸುಹೃದಾಮುದಾಸೀನಃ ಶುಭಾಃ ಕಥಾಃ
ಆತ್ಮಸಂಪೂಜನೀಃ ಶೃಣ್ವನ್ ಯಯೌ ರಾಮೋ ಮಹಾಪಥಮ್ ॥

ಸುಹೃದಯರು ಆಡುತ್ತಿದ್ದ ಇಂತಹ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಹಾಗೂ ಇದೇ ರೀತಿಯ ಪ್ರಶಂಸೆಯ ಸುಂದರ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾ ಶ್ರೀರಾಮಚಂದ್ರನು ರಥಾರೂಢನಾಗಿ ರಾಜಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ಹೋಗುತ್ತಾ ಇದ್ದನು.॥12॥

ನ ಹಿ ತಸ್ಮಾನ್ಮನಃ ಕಶ್ಚಿಚ್ಚಕ್ಷುಷೀ ವಾ ನರೋತ್ತಮಾತ್ ।
ನರಃ ಶಕ್ನೋತ್ಯಪಾಕ್ರಷ್ಟುಮತಿಕ್ರಾಂತೇಽಪಿ ರಾಘವೇ ॥

ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ಒಮ್ಮೆ ನೋಡಿದವನು ಮತ್ತೆ-ಮತ್ತೆ ನೋಡುತ್ತಾ ಇರುತ್ತಿದ್ದನು. ಶ್ರೀರಘುನಾಥನು ದೂರಕ್ಕೆ ಹೋದರೂ ಆ ಪುರುಷೋತ್ತಮನ ಕಡೆಯಿಂದ ತಮ್ಮ ಕಣ್ಮನಗಳನ್ನು ಯಾರೂ ಹೊರಳಿಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ.॥13॥

ಯಶ್ಚ ರಾಮಂ ನ ಪಶ್ಯೇತ್ತು ಯಂ ಚ ರಾಮೋ ನ ಪಶ್ಯತಿ ।
ನಿಂದಿತಃ ಸರ್ವಲೋಕೇಷು ಸ್ವಾತ್ಮಾಪ್ಯೇನಂ ವಿಗರ್ಹತೇ ॥

ಆಗ ಶ್ರೀರಾಮನನ್ನು ನೋಡದವರು ಮತ್ತು ಶ್ರೀರಾಮನು ಯಾರನ್ನು ನೋಡಲಿಲ್ಲವೋ ಅವನು ಜನರಲ್ಲಿ ನಿಂದಿತನೆಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತಿದ್ದನು ಹಾಗೂ ಸ್ವತಃ ಅಂತರಾತ್ಮವು ಧಿಕ್ಕರಿಸುತಿತ್ತು.॥14॥

ಸರ್ವೇಷು ಸ ಹಿ ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ವರ್ಣಾನಾಂ ಕುರುತೇ ದಯಾಮ್ ।
ಚತುರ್ಣಾಂ ಹಿ ವಯಃಸ್ಥಾನಾಂ ತೇನ ತೇ ಸಮನುವ್ರತಾಃ ॥

ಧರ್ಮಾತ್ಮನಾದ ಶ್ರೀರಾಮನು ನಾಲ್ಕು ವರ್ಣದ ಎಲ್ಲ ಜನರ ಮೇಲೆ ಅವರ ವಯಸ್ಸಿಗೆ ಅನುಸಾರ ದಯೆ ತೋರುತ್ತಿದ್ದನು. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಶ್ರೀರಾಮನ ಭಕ್ತರಾಗಿದ್ದರು.॥15॥

ಚತುಷ್ಪಥಾನ್ ದೇವಪಥಾಂಶ್ಚೈತ್ಯಾಂಶ್ಚಾಯತನಾನಿ ಚ ।
ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಂ ಪರಿಹರಜ್ಜಗಾಮ ನೃಪತೇಃ ಸುತಃ ॥

ರಾಜಕುಮಾರ ಶ್ರೀರಾಮನು ನಾಲ್ಕು ಮಾರ್ಗಗಳು ಸೇರುವ ಚೌಕಗಳನ್ನು, ಚೈತ್ಯವೃಕ್ಷಗಳನ್ನು, ಮಂದಿರಗಳನ್ನು ಬಲಪಾರ್ಶ್ವಕ್ಕೆ ಬಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಮುಂದೆ ಹೋಗುತ್ತಾ ಅರಮನೆಯ ಬಳಿಗೆ ಬಂದನು.॥16॥

ಸ ರಾಜಕುಲಮಾಸಾದ್ಯ ಮೇಘಸಂಘೋಪಮೈಃ ಶುಭೈಃ ।
ಪ್ರಾಸಾದಶೃಂಗೈರ್ವಿವಿಧೈಃ ಕೈಲಾಸಶಿಖರೋಪಮೈಃ ॥

ಆವಾರಯದ್ಭಿರ್ಗಗನಂ ವಿಮಾನೈರಿವ ಪಾಂಡುರೈಃ ।
ವರ್ಧಮಾನಗೃಹೈಶ್ಚಾಪಿ ರತ್ನಜಾಲಪರಿಷ್ಕೃತೈಃ ॥

ತತ್ ಪೃಥಿವ್ಯಾಂ ಗೃಹವರಂ ಮಹೇಂದ್ರಸದನೋಪಮಮ್ ।
ರಾಜಪುತ್ರಃ ಪಿತುರ್ವೇಶ್ಮ ಪ್ರವಿವೇಶ ಶ್ರಿಯಾ ಜ್ವಲನ್ ॥

ದಶರಥ ರಾಜನ ಅರಮನೆಯು ಮೇಘಸಮೂಹದಂತೆ ಶೋಭಿಸುವ ಸುಂದರವಾದ ಅನೇಕ ರೂಪ-ರಂಗಗಳುಳ್ಳ ಕೈಲಾಸ ಶಿಖರದಂತೆ ಎತ್ತರವಾದ ಪ್ರಾಸಾದಗಳಿಂದ ಸುಶೋಭಿತವಾಗಿತ್ತು. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ರತ್ನಜಾಲರಿಗಳಿಂದ ವಿಭೂಷಿತ ಹಾಗು ವಿಮಾನ ಆಕಾರದ ಶ್ವೇತ ವರ್ಣದಿಂದ ಪ್ರಕಾಶಿಸುವ ಕ್ರೀಡಾಗೃಹಗಳಿದ್ದವು. ಅವು ಆಕಾಶವನ್ನೇ ಮುಟ್ಟುವವೋ ಎಂಬಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿದ್ದವು. ಇಂತಹ ಸೌಧಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು ಆ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಅರಮನೆಯು ಭೂವಿಯಲ್ಲಿನ ಇಂದ್ರ ಸದನದಂತೆ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಆ ಅರಮನೆಯ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಿ, ತನ್ನ ಶೋಭೆಯಿಂದಲೇ ಪ್ರಕಾಶಿತನಾಗಿದ್ದ ರಾಜಕುಮಾರ ಶ್ರೀರಾಮನು ತಂದೆಯ ಭವನವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥17-19॥

ಸ ಕಕ್ಷ್ಯಾ ಧ್ವನಿಭಿರ್ಗುಪ್ತಾಸ್ತಿಸ್ರೋಽತಿಕ್ರಮ್ಯ ವಾಜಿಭಿಃ ।
ಪದಾತಿರಪರೇ ಕಕ್ಷ್ಯೇ ದ್ವೇ ಜಗಾಮ ನರೋತ್ತಮಃ ॥

ಧನುರ್ಧರ ವೀರರಿಂದ ಸುರಕ್ಷಿತವಾದ ಭವನದ ಮೂರು ಹಜಾರಗಳನ್ನು ರಥದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತೇ ದಾಟಿ, ಮುಂದಿನ ಎರಡು ಹಜಾರಗಳನ್ನು ಶ್ರೀರಾಮನು ಕಾಲ್ನಡಿಗೆಯಲ್ಲೇ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು.॥20॥

ಸ ಸರ್ವಾಃ ಸಮತಿ ಕ್ರಮ್ಯ ಕಕ್ಷ್ಯಾ ದಶರಥಾತ್ಮಜಃ ।
ಸಂನಿವರ್ತ್ಯ ಜನಂ ಸರ್ವಂ ಶುದ್ಧಾಂತಃ ಪುರನತ್ಯಗಾತ್ ॥

ಈ ಪ್ರಕಾರ ಎಲ್ಲ ಹಜಾರಗಳನ್ನು ದಾಟಿ ದಶರಥ ನಂದನ ಶ್ರೀರಾಮನು ಜೊತೆಗೆ ಬಂದ ಎಲ್ಲ ಜನರನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಕಳಿಸಿ, ಸ್ವತಃ ಅಂತಃಪುರವನ್ನು ಹೊಕ್ಕನು.॥21॥

ತಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರವಿಷ್ಟೇ ಪಿತುರಂತಿಕಂ ತದಾ
ಜನಃ ಸ ಸರ್ವೋ ಮುದಿತೋನೃಪಾತ್ಮಜೇ ।
ಪ್ರತೀಕ್ಷತೇ ತಸ್ಯ ಪುನಃ ಸ್ಮ ನಿರ್ಗಮಂ
ಯಥೋದಯಂ ಚಂದ್ರಮಸಃ ಸರಿತ್ಪತಿಃ ॥

ರಾಜಕುಮಾರ ಶ್ರೀರಾಮನು ಪಿತನ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಲು ಅಂತಃಪುರವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದಾಗ, ಆನಂದಮಗ್ನರಾದ ಎಲ್ಲ ಜನರು ಬಾಗಿಲಲ್ಲೆ ನಿಂತು ಅವನು ಪುನಃ ಹೊರಗೆ ಬರುವುದನ್ನು ನದೀಪತಿ ಸಮುದ್ರವು ಚಂದ್ರೋದಯವನ್ನು ಪ್ರತೀಕ್ಷಿಸುತ್ತಿರುವಂತೆ, ಪ್ರತೀಕ್ಷೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.॥22॥

ಶ್ರೀವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಅಯೋಧ್ಯಾಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಹದಿನೇಳನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥17॥