०७२ कन्यादानं गोदानञ्च

ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರು ಭರತ ಮತ್ತು ಶತ್ರುಘ್ನರಿಗೆ ಕುಶಧ್ವಜನ ಕನ್ಯೆಯರನ್ನು ವರಣ ಮಾಡಿದುದು, ಜನಕನ ಒಪ್ಪಿಗೆ, ದಶರಥನು ತನ್ನ ಮಕ್ಕಳ ಕಲ್ಯಾಣಕ್ಕಾಗಿ ನಾಂದೀಶ್ರಾದ್ಧ - ಗೋದಾನ ಮುಂತಾದ ಕರ್ಮಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದುದು

ತಮುಕ್ತವಂತಂ ವೈದೇಹಂ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರೋ ಮಹಾಮುನಿಃ ।
ಉವಾಚ ವಚನಂ ವೀರಂ ವಸಿಷ್ಠ ಸಹಿತೋ ನೃಪಮ್ ॥

ವಿದೇಹರಾಜಾ ಜನಕನು ತನ್ನ ಮಾತನ್ನು ಮುಗಿಸಿದಾಗ ವಸಿಷ್ಠ ಸಹಿತ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರು ಆ ವೀರ ಅರಸನಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರಕಾರ ನುಡಿದರು.॥1॥

ಅಚಿಂತ್ಯಾನ್ಯಪ್ರಮೇಯಾಣಿ ಕುಲಾನಿ ನರಪುಂಗವ ।
ಇಕ್ಷ್ವಾಕೂಣಾಂ ವಿದೇಹಾನಾಂ ನೈಷಾಂ ತುಲ್ಯೋಽಸ್ತಿ ಕಶ್ಚನ ॥

ನರಶ್ರೇಷ್ಠನೇ! ಇಕ್ಷ್ವಾಕು ಮತ್ತು ವಿದೇಹ ಎರಡೂ ರಾಜರ ವಂಶಗಳು ಅಚಿಂತ್ಯವೂ ಅಪ್ರಮೇಯವೂ ಆಗಿವೆ. ಇವೆರಡಕ್ಕೆ ಸಮಾನವಾದ ಬೇರೆ ಯಾವುದೇ ವಂಶವಿಲ್ಲ.॥2॥

ಸದೃಶೋ ಧರ್ಮಸಂಬಂಧಃ ಸದೃಶೋ ರೂಪಸಂಪದಾ ।
ರಾಮಲಕ್ಷ್ಮಣಯೋ ರಾಜನ್ ಸೀತಾ ಚೋರ್ಮಿಲಯಾ ಸಹ ॥

ರಾಜನೇ! ಇವೆರಡು ಕುಲಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿತವಾಗುವ ಧರ್ಮ ಸಂಬಂಧವು ಸರ್ವಥಾ ಪರಸ್ಪರ ಯೋಗ್ಯವಾಗಿದೆ. ರೂಪ ವೈಭವದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದಲೂ ಸಮಾನವಾಗಿದೆ; ಏಕೆಂದರೆ ಊರ್ಮಿಲಾ ಸಹಿತ ಸೀತೆಯು ಶ್ರೀರಾಮ-ಲಕ್ಷ್ಮಣರಿಗೆ ಅನುರೂಪರಾಗಿದ್ದಾರೆ.॥3॥

ವಕ್ತವ್ಯಂ ಚ ನರಶ್ರೇಷ್ಠ ಶ್ರೂಯತಾಂ ವಚನಂ ಮಮ ।
ಭ್ರಾತಾ ಯವೀಯಾನ್ ಧರ್ಮಜ್ಞ ಏಷ ರಾಜಾ ಕುಶಧ್ವಜಃ ॥

ಅಸ್ಯಧರ್ಮಾತ್ಮನೋ ರಾಜನ್ ರೂಪೇಣಾಪ್ರತಿಮಂ ಭುವಿ ।
ಸುತಾದ್ವಯಂ ನರಶ್ರೇಷ್ಠಪತ್ನ್ಯರ್ಥಂ ವರಯಾಮಹೇ ॥

ಭರತಸ್ಯ ಕುಮಾರಸ್ಯ ಶತ್ರುಘ್ನಸ್ಯ ಚ ಧೀಮತಃ ।
ವರಯೇ ತೇ ಸುತೇ ರಾಜಂಸ್ತಯೋರರ್ಥೇ ಮಹಾತ್ಮನೋಃ ॥

ನರಶ್ರೇಷ್ಠನೇ! ಮುಂದೆ ನಾನೂ ಏನೋ ಹೇಳುವುದಿದೆ; ಕೇಳು - ರಾಜನೇ! ಧರ್ಮಜ್ಞನಾದ ನಿನ್ನ ತಮ್ಮ ಕುಶ ಧ್ವಜನಿಗೂ ಇಬ್ಬರು ಕನ್ಯೆಯರಿರುವರು. ಅವರು ಭೂಮಂಡಲದಲ್ಲಿ ಅನುಪಮ ಸುಂದರಿಯರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ನರಶ್ರೇಷ್ಠ ಭೂಪಾಲನೇ! ನಾನು ಆ ಇಬ್ಬರು ಕನ್ಯೆಯರನ್ನು ಕುಮಾರ ಭರತ ಮತ್ತು ಬುದ್ಧಿವಂತ ಶತ್ರುಘ್ನ ಈ ರಾಜಕುಮಾರರಿಗೆ ಧರ್ಮಪತ್ನಿಯರಾಗಿಸಲು ವರಣ ಮಾಡುತ್ತೇನೆ.॥4-6॥

ಪುತ್ರಾ ದಶರಥಸ್ಯೇಮೇ ರೂಪಯೌವನಶಾಲಿನಃ ।
ಲೋಕಪಾಲೋಪಮಾಃ ಸರ್ವೇ ದೇವತುಲ್ಯಪರಾಕ್ರಮಾಃ ॥

ದಶರಥರಾಜನ ಈ ಎಲ್ಲ ಪುತ್ರರು ರೂಪ ಮತ್ತು ಯೌವನದಿಂದ ಸುಶೋಭಿತರೂ, ಲೋಕಪಾಲಕರಂತೆ ತೇಜಸ್ವಿಗಳೂ, ದೇವತೆಗಳಂತೆ ಪರಾಕ್ರಮಿಗಳೂ ಆಗಿದ್ದಾರೆ.॥7॥

ಉಭಯೋರಪಿ ರಾಜೇಂದ್ರ ಸಂಬಂಧೇನಾನುಬಧ್ಯತಾಮ್ ।
ಇಕ್ಷ್ವಾಕು ಕುಲಮವ್ಯಗ್ರಂ ಭವತಃ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಣಃ ॥

ರಾಜೇಂದ್ರನೇ! ಭರತ-ಶತ್ರುಘ್ನ ಇವರಿಬ್ಬರಿಗೂ ಕನ್ಯಾದಾನ ಮಾಡಿ ನೀನು ಈ ಸಮಸ್ತ ಇಕ್ಷ್ವಾಕು ಕುಲದೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿತನಾಗು. ನೀನು ಪುಣ್ಯಪುರುಷನಾಗಿರುವೆ. ನಿನ್ನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ವ್ಯಗ್ರತೆ ಬಾರದಿರಲಿ. (ಅರ್ಥಾತ್ ಇಂತಹ ಮಹಾ ಸಮ್ರಾಟನೊಂದಿಗೆ ನಾನು ಒಂದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ವೈವಾಹಿಕ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಹೇಗೆ ನಿರ್ವಹಿಸಬಲ್ಲೆನು? ಎಂದು ಚಿಂತಿಸಬೇಕಾಗಿಲ್ಲ.॥8॥

ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರವಚಃ ಶ್ರುತ್ವಾ ವಸಿಷ್ಠಸ್ಯ ಮತೇ ತದಾ ।
ಜನಕಃ ಪ್ರಾಂಜಲಿರ್ವಾಕ್ಯಮುವಾಚಮುನಿಪುಂಗವೌ ॥

ವಸಿಷ್ಠರ ಸಮ್ಮತಿಯಿಂದ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿದಾಗ ಜನಕನು ಕೈಮುಗಿದು ಇಬ್ಬರೂ ಮುನಿಗಳಲ್ಲಿ ಇಂತೆಂದನು.॥9॥

ಕುಲಂ ಧನ್ಯಮಿದಂ ಮನ್ಯೇ ಯೇಷಾಂ ತೌ ಮುನಿಪುಂಗವೌ ।
ಸದೃಶಂ ಕುಲಸಂಬಂಧಂ ಯದಾಜ್ಞಾಪಯತಃ ಸ್ವಯಮ್ ॥

ಮುನಿಪುಂಗವರೇ! ನಾನು ನನ್ನ ಕುಲವನ್ನು ಧನ್ಯವಾಯಿತೆಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತೇನೆ. ನೀವಿಬ್ಬರೂ ಇಕ್ವಾಕ್ಷುವಂಶಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವೆಂದು ತಿಳಿದು ನಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಬೆಳೆಸಲು ಆಜ್ಞೆ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದೀರಿ.॥10॥

ಏವಂ ಭವತು ಭದ್ರಂ ವಃ ಕುಶಧ್ವಜಸುತೇ ಇಮೇ ।
ಪತ್ನ್ಯೌ ಭಜೇತಾಂ ಸಹಿತೌ ಶತ್ರುಘ್ನಭರತಾವುಭೌ ॥

ನಿಮಗೆ ಮಂಗಳವಾಗಲಿ, ನೀವು ಹೇಳಿದಂತೆಯೇ ಆಗುವುದು. ಸದಾಕಾಲ ಜೊತೆ-ಜೊತೆಯಾಗಿ ಇರುವ ಈ ಭರತ ಮತ್ತು ಶತ್ರುಘ್ನರು ಕುಶಧ್ವಜನ ಕನ್ಯೆಯರನ್ನು ತಮ್ಮ-ತಮ್ಮ ಧರ್ಮಪತ್ನಿಯಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಲಿ.॥11॥

ಏಕಾಹ್ನಾ ರಾಜಪುತ್ರೀಣಾಂ ಚತಸೄಣಾಂ ಮಹಾಮುನೇ ।
ಪಾಣೀನ್ ಗೃಹ್ಣಂತು ಚತ್ವಾರೋ ರಾಜಪುತ್ರಾ ಮಹಾಬಲಾಃ ॥

ಮಹಾಮುನಿಗಳೇ! ಈ ಮಹಾಬಲಶಾಲಿಗಳಾದ ನಾಲ್ವರು ರಾಜಕುಮಾರರು ಒಂದೇ ದಿನ ನಮ್ಮ ನಾಲ್ಕು ಮಂದಿ ರಾಜಕುಮಾರಿಯರ ಪ್ರಾಣಿಗ್ರಹಣ ಮಾಡಲಿ.॥12॥

ಉತ್ತರೇ ದಿವಸೇ ಬ್ರಹನ್ ಫಲ್ಗುನೀಭ್ಯಾಂ ಮನೀಷಿಣಃ ।
ವೈವಾಹಿಕಂ ಪ್ರಶಂಸಂತಿ ಭಗೋ ಯತ್ರ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ॥

ಬ್ರಹ್ಮರ್ಷಿಗಳೇ! ಮುಂದಿನ ಎರಡು ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಫಲ್ಗುಣಿ ಎಂಬ ಎರಡು ನಕ್ಷತ್ರಗಳಿವೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ದಿನ ಪೂರ್ವ ಫಲ್ಗುಣಿ, ಎರಡನೆಯ ದಿನ ಉತ್ತರಾ ಫಲ್ಗುಣಿ ನಕ್ಷತ್ರವಿದೆ. ಅದರ ದೇವತೆ ಪ್ರಜಾಪತಿ ಭಗ(ಹಾಗೂ ಅರ್ಯಮಾ)ವಾಗಿದೆ. ಜ್ಞಾನಿಗಳಾದವರು ಈ ನಕ್ಷತ್ರದಲ್ಲಿ ವಿವಾಹ ಕಾರ್ಯ ಮಾಡುವುದು ಬಹಳ ಉತ್ತಮವೆಂದು ತಿಳಿಸುತ್ತಾರೆ.॥13॥

ಏವಮುಕ್ತ್ವಾ ವಚಃ ಸೌಮ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯುತ್ಥಾಯ ಕೃತಾಂಜಲಿಃ ।
ಉಭೌ ಮುನಿವರೌ ರಾಜಾ ಜನಕೋ ವಾಕ್ಯಮಬ್ರವೀತ್ ॥

ಈ ಪ್ರಕಾರ ಮನೋಹರ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿ ರಾಜಾ ಜನಕನು ಎದ್ದು ನಿಂತು ಆ ಇಬ್ಬರೂ ಮುನಿವರರಲ್ಲಿ ಕೈಮುಗಿದು ಇಂತೆಂದನು-॥14॥

ಪರೋ ಧರ್ಮಃ ಕೃತೋ ಮಹ್ಯಂ ಶಿಷ್ಯೋಽಸ್ಮಿ ಭವತೋಸ್ತಥಾ ।
ಇಮಾನ್ಯಾಸನಮುಖ್ಯಾನಿ ಆಸ್ಯತಾಂ ಮುನಿಪುಂಗವೌ ॥

ನೀವು ಕನ್ಯೆಯರ ವಿವಾಹವನ್ನು ನಿಶ್ಚಯಿಸಿ ನನಗೆ ಮಹಾನ್ ಧರ್ಮವನ್ನು ಒದಗಿಸಿ ಕೊಟ್ಟಿರುವಿರಿ. ನಾನು ನಿಮ್ಮಿಬ್ಬರಿಗೂ ಶಿಷ್ಯನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಮುನಿವರರೇ! ಈ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಆಸನಗಳಲ್ಲಿ ತಾವಿಬ್ಬರೂ ವಿರಾಜವಾನರಾಗಿರಿ.॥15॥

ಯಥಾ ದಶರಥಸ್ಯೇಯಂ ತಥಾಯೋಧ್ಯಾ ಪುರೀ ಮಮ ।
ಪ್ರಭುತ್ವೇ ನಾಸ್ತಿ ಸಂದೇಹೋ ಯಥಾರ್ಹಂ ಕರ್ತುಮರ್ಹಥ ॥

ನಿಮಗೆ ರಾಜಾ ದಶರಥನ ಅಯೋಧ್ಯೆಯಂತೆಯೇ ಈ ನನ್ನ ಮಿಥಿಲೆಯೂ ಆಗಿದೆ. ಇದರ ಮೇಲೆ ಪೂರ್ಣ ಅಧಿಕಾರ ನಿಮಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಸಂದೇಹವೇ ಇಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ತಾವು ಯಥಾಯೋಗ್ಯ ನನಗೆ ಅಪ್ಪಣೆ ಮಾಡಿರಿ.॥16॥

ತಥಾ ಬ್ರುವತಿ ವೈದೇಹೇ ಜನಕೇ ರಘುನಂದನಃ ।
ರಾಜಾ ದಶರಥೋ ಹೃಷ್ಟಃ ಪ್ರತ್ಯುವಾಚ ಮಹೀಪತಿಮ್ ॥

ವಿದೇಹ ರಾಜಾ ಜನಕನು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದಾಗ ರಘುಕುಲನಂದನ ದಶರಥನು ಸಂತೋಷಗೊಂಡು ಮಿಥಿಲಾ ನರೇಶನಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರಕಾರ ಉತ್ತರಿಸಿದನು.॥17॥

ಯುವಾಮಸಂಖ್ಯೇಯಗುಣೌ ಭ್ರಾತರೌ ಮಿಥಿಲೇಶ್ವರೌ ।
ಋಷಯೋ ರಾಜಸಂಘಾಶ್ಚ ಭವದ್ ಭಯಾಮಭಿಪೂಜಿತಾಃ ॥

ಮಿಥಿಲೇಶ್ವರನೇ! ನೀಮ್ಮಿಬ್ಬರು ಸಹೋದರರ ಗುಣಗಳು ಅಸಂಖ್ಯವಾಗಿವೆ. ತಾವುಗಳು ಋಷಿಗಳನ್ನು ಹಾಗೂ ರಾಜ ಸಮೂಹವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಸತ್ಕರಿಸಿರುವಿರಿ.॥18॥

ಸ್ವಸ್ತಿ ಪ್ರಾಪ್ನುಹಿ ಭದ್ರಂ ತೇ ಗಮಿಷ್ಯಾಮಃ ಸ್ವಮಾಲಯಮ್ ।
ಶ್ರಾದ್ಧಕರ್ಮಾಣಿ ಸರ್ವಾಣಿ ವಿಧಿವದ್ವಿಧಾಸ್ಯ ಇತಿ ಚಾಬ್ರವೀತ್ ॥

ನಿಮಗೆ ಮಂಗಳವಾಗಲಿ, ನೀವು ಮಂಗಳಕ್ಕೆ ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದೀರಿ. ಈಗ ನಾವು ನಮ್ಮ ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ತೆರಳುವೆವು. ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಿ ನಾನು ವಿಧಿವತ್ತಾಗಿ ನಾಂದೀ ಮುಖಶ್ರಾದ್ಧ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ನೇರವೇರಿಸುವೆನು.॥19॥

ತಮಾಪೃಷ್ಟ್ವಾ ನರಪತಿಂ ರಾಜಾ ದಶರಥಸ್ತದಾ ।
ಮುನಿಂದ್ರೌ ತೌ ಪುರಸ್ಕೃತ್ಯಜಗಾಮಾಶು ಮಹಾಯಶಾಃ ॥

ಅನಂತರ ಮಿಥಿಲಾ ನರೇಶನ ಅನುಮತಿ ಪಡೆದು ಮಹಾಯಶಸ್ವೀ ದಶರಥನು ಮುನಿಶ್ರೇಷ್ಠ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ ಮತ್ತು ವಸಿಷ್ಠರನ್ನು ಮುಂದಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ತಮ್ಮ ಬಿಡದಿಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದನು.॥20॥

ಸ ಗತ್ವಾ ನಿಲಯಂ ರಾಜಾ ಶ್ರಾದ್ಧಂ ಕೃತ್ವಾ ವಿಧಾನತಃ ।
ಪ್ರಭಾತೇ ಕಾಲ್ಯಮುತ್ಥಾಯ ಚಕ್ರೇ ಗೋದಾನಮುತ್ತಮಮ್ ॥

ಬಿಡದಿಗೆ ಬಂದು ರಾಜಾ ದಶರಥನು ವಿಧಿವತ್ತಾಗಿ ಅಭ್ಯುದಾಯಿಕ ನಾಂದೀ ಶ್ರಾದ್ಧವನ್ನು ನೆರವೇರಿಸಿ, ಮರುದಿನ ಪ್ರಾತಃಕಾಲದಲ್ಲಿ ರಾಜನು ಕಾಲೊಚಿತವಾದ ಉತ್ತಮ ಗೋದಾನ ಕರ್ಮವನ್ನು ಪೂರೈಸಿದನು.॥21॥

ಗವಾಂ ಶತಸಹಸ್ರಂ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಭ್ಯೋ ನರಾಧಿಪಃ ।
ಏಕೈಕಶೋ ದದೌ ರಾಜಾ ಪುತ್ರಾನುದ್ದಿಶ್ಯ ಧರ್ಮತಃ ॥

ದಶರಥರಾಜನು ತನ್ನ ಒಬ್ಬೊಬ್ಬ ಪುತ್ರರ ಮಂಗಲಕ್ಕಾಗಿ ಧರ್ಮಾನುಸಾರ ಒಂದೊಂದು ಲಕ್ಷ ಗೋವುಗಳನ್ನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ದಾನ ಮಾಡಿದನು.॥22॥

ಸುವರ್ಣಶೃಂಗ್ಯಃ ಸಂಪನ್ನಾಃ ಸವತ್ಸಾಃ ಕಾಂಸ್ಯದೋಹನಾಃ ।
ಗವಾಂ ಶತಸಹಸ್ರಾಣಿ ಚತ್ವಾರಿ ಪುರುಷರ್ಷಭಃ ॥

ವಿತ್ತಮನ್ಯಚ್ಚ ಸುಬಹು ದ್ವಿಜೇಭ್ಯೋ ರಘುನಂದನಃ ।
ದದೌ ಗೋದಾನಮುದ್ದಿಶ್ಯ ಪುತ್ರಾಣಾಂ ಪುತ್ರವತ್ಸಲಃ ॥

ಆ ಗೋವುಗಳು ಸರ್ವಾಲಂಕಾರಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು, ಎಲ್ಲವುಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಕರುಗಳಿದ್ದು, ಕಂಚಿನ ಕ್ಷೀರ ಪಾತ್ರೆಗಳನ್ನೂ ದಾನ ಮಾಡಿದನು. ಹೀಗೆ ಪುತ್ರವತ್ಸಲ ರಘುಕುಲನಂದನ ಪುರುಷಶ್ರೇಷ್ಠ ದಶರಥನು ನಾಲ್ಕು ಲಕ್ಷ ಗೋವುಗಳನ್ನು, ಹೇರಳ ಧನವನ್ನೂ ಪುತ್ರರ ಸಮಾವರ್ತನದ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರಿಗೆ ನೀಡಿದನು.॥23-24॥

ಸ ಸುತೈಃ ಕೃತಗೋದಾನೈರ್ವೃತಃ ಸಂನೃಪತಿಸ್ತದಾ ।
ಲೋಕಪಾಲೈರಿವಾಭಾತಿ ವೃತಃ ಸೌಮ್ಯಃ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ॥

ಗೋದಾನ ಕರ್ಮ ನೆರವೇರಿಸಿ ಬಂದ ಪುರೋಹಿತರೊಂದಿಗೆ ಇದ್ದ ದಶರಥನು ಲೋಕಪಾಲಕರಿಂದ ಸುತ್ತುವರೆದ ಶಾಂತ ಸ್ವಭಾವದ ಪ್ರಜಾಪತಿ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರಂತೆ ಶೋಭಿಸುತ್ತಿದ್ದನು.॥25॥

ವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷ ರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಬಾಲಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ಎಪ್ಪತ್ತೆರಡನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು. ॥72॥