०४२ भगीरथ-यत्नः

ಗಂಗೆಯನ್ನು ತರುವ ಸಲುವಾಗಿ ಅಂಶುಮಂತನ ಪ್ರಯತ್ನ. ಭಗೀರಥನ ತಪಸ್ಸಿನಿಂದ ಪ್ರಸನ್ನನಾದ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು ವರವನ್ನಿತ್ತು ಗಂಗೆಯನ್ನು ಧರಿಸುವಂತೆ ಈಶ್ವರನನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುವಂತೆ ಸಲಹೆಯನ್ನಿತ್ತದು

ಕಾಲಧರ್ಮಂ ಗತೇ ರಾಮ ಸಗರೇ ಪ್ರಕೃತೀಜನಾಃ ।
ರಾಜಾನಂ ರೋಚಯಾಮಾಸುರಂಶುಮಂತಂ ಸುಧಾರ್ಮಿಕಮ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮಾ! ಸಗರನ ಮೃತ್ಯುವಾದಾಗ ಪ್ರಜಾಜನರು ಅಮಾತ್ಯರು ಪರಮಧಾರ್ಮಿಕ ಅಂಶುಮಂತನನ್ನು ರಾಜನನ್ನಾಗಿಸಲು ತಮ್ಮ ಇಚ್ಛೆಯನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು.॥1॥

ಸ ರಾಜಾ ಸುಮಹಾನಾಸೀದಂಶುಮಾನ್ ರಘುನಂದನ ।
ತಸ್ಯಪುತ್ರೋ ಮಹಾನಾಸೀದ್ ದಿಲೀಪ ಇತಿ ವಿಶ್ರುತಃ ॥

ರಘುನಂದನ! ಅಂಶುಮಂತನು ಮಹಾ ಪ್ರತಾಪಿ ರಾಜನಾದನು. ಅವನ ಪುತ್ರ ದಿಲೀಪನೂ ಒಬ್ಬ ಮಹಾ ಪುರುಷನಾಗಿದ್ದನು.॥2॥

ತಸ್ಮೈ ರಾಜ್ಯಂ ಸಮಾದಿಶ್ಯ ದಿಲೀಪೇ ರಘುನಂದನ ।
ಹಿಮವಚ್ಛಿಖರೇ ರಮ್ಯೇ ತಪಸ್ತೇಪೇ ಸುದಾರುಣಮ್ ॥

ರಘುಕುಲನಂದನ! ಅಂಶುಮಂತನು ದಿಲೀಪನಿಗೆ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಸಿ, ಹಿಮಾಲಯದ ರಮಣಿಯ ಶಿಖರಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಅತ್ಯಂತ ಕಠೋರ ತಪಸ್ಸು ಮಾಡತೊಡಗಿದನು.॥3॥

ದ್ವಾತ್ರಿಂಶಚ್ಛತಸಾಹಸ್ರಂ ವರ್ಷಾಣಿ ಸುಮಹಾಯಶಾಃ ।
ತಪೋವನಗತೋ ರಾಜಾ ಸ್ವರ್ಗಂ ಲೇಭೇ ತಪೋಧನಃ ॥

ಮಹಾನ್ ಯಶಸ್ವೀ ರಾಜಾ ಅಂಶುಮಂತನು ಆ ತಪೋವನದಲ್ಲಿ ಮೂವತ್ತೆರಡು ಸಾವಿರ ವರ್ಷ ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿದನು. ತಪೋಧನ ಸಂಪನ್ನನಾದ ಆ ನರೇಶನು ಅಲ್ಲೇ ಶರೀರವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಸ್ವರ್ಗಲೋಕವನ್ನು ಪಡೆದನು.॥4॥

ದಿಲೀಪಸ್ತು ಮಹಾತೇಜಾಃ ಶ್ರುತ್ವಾ ಪೈತಾಮಹಂ ವಧಮ್
ದುಃಖೋಪಹತಯಾ ಬುದ್ಧ್ಯಾ ನಿಶ್ಚಯಂ ನಾಧ್ಯಗಚ್ಛತ ॥

ತನ್ನ ಪಿತಾಮಹರ ವಧೆಯ ವೃತ್ತಾಂತವನ್ನು ಕೇಳಿ ಮಹಾ ತೇಜಸ್ವೀ ದಿಲೀಪನೂ ಬಹಳ ದುಃಖಿತನಾಗಿದ್ದನು. ತನ್ನ ಬುದ್ಧಿಯಿಂದ ಬಹಳ ವಿಚಾರ ಮಾಡಿದ ಬಳಿಕವೂ ಅವನಿಂದ ಯಾವುದೇ ತೀರ್ಮಾನಕ್ಕೆ ಬರಲಾಗಲಿಲ್ಲ.॥5॥

ಕಥಂ ಗಂಗಾವತರಣಂ ಕಥಂ ತೇಷಾಂ ಜಲಕ್ರಿಯಾ ।
ತಾರಯೇಯಂ ಕಥಂ ಚೈತಾನಿತಿ ಚಿಂತಾಪರೋಽಭವತ್ ॥

ಪೃಥ್ವಿಗೆ ಗಂಗೆಯನ್ನು ಹೇಗೆ ತರುವುದು? ಗಂಗಾಜಲದಿಂದ ಅವರಿಗೆ ಹೇಗೆ ತರ್ಪಣ ಕೊಡುವುದು? ಯಾವ ವಿಧದಿಂದ ಆ ಪಿತೃಗಳನ್ನು ನಾನು ಉದ್ಧರಿಸಬಲ್ಲೆನು? ಎಂಬ ಚಿಂತೆಯಲ್ಲೇ ಸದಾ ಅವನು ಮುಳುಗುತ್ತಿದ್ದನು.॥6॥

ತಸ್ಯ ಚಿಂತಯತೋ ನಿತ್ಯಂ ಧರ್ಮೇಣ ವಿದಿತಾತ್ಮನಃ ।
ಪುತ್ರೋ ಭಗೀರಥೋ ನಾಮ ಜಜ್ಞೇ ಪರಮಧಾರ್ಮಿಕಃ ॥

ಪ್ರತಿದಿನ ಇದೇ ಚಿಂತೆಯಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದ ದಿಲೀಪರಾಜನಿಗೆ ತನ್ನ ಧರ್ಮಾಚರಣೆಯಿಂದ ವಿಖ್ಯಾತನಾದ ಭಗೀರಥನೆಂಬ ಒಬ್ಬ ಪರಮಧಾರ್ಮಿಕ ಪುತ್ರನು ಹುಟ್ಟಿದನು.॥7॥

ದಿಲೀಪಸ್ತು ಮಹಾತೇಜಾ ಯಜ್ಞೈರ್ಬಹುಭಿರಿಷ್ಟವಾನ್ ।
ತ್ರಿಂಶದ್ವರ್ಷಸಹಸ್ರಾಣಿ ರಾಜಾ ರಾಜ್ಯಮಕಾರಯತ್ ॥

ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ ದಿಲೀಪನು ಬಹಳಷ್ಟು ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ಮಾಡಿ, ಮೂವತ್ತು ಸಾವಿರ ವರ್ಷರಾಜ್ಯವಾಳಿದನು.॥8॥

ಅಗತ್ವಾ ನಿಶ್ಚಯಂ ರಾಜಾ ತೇಷಾಮುದ್ಧರಣಂ ಪ್ರತಿ ।
ವ್ಯಾಧಿನಾ ನರಶಾರ್ದೂಲ ಕಾಲಧರ್ಮಮುಪೇಯಿವಾನ್ ॥

ಪುರುಷಸಿಂಹನೇ! ಆ ಪಿತೃಗಳ ಉದ್ಧಾರದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ನಿಶ್ಚಯಕ್ಕೆ ಬರದೆ ರಾಜಾ ದಿಲೀಪನು ರೋಗಪೀಡಿತನಾಗಿ ಮರಣವನ್ನೈದಿದನು.॥9॥

ಇಂದ್ರಲೋಕಂ ಗತೋ ರಾಜಾ ಸ್ವಾರ್ಜಿತೇನೈವ ಕರ್ಮಣಾ ।
ರಾಜ್ಯೇ ಭಗೀರಥಂ ಪುತ್ರಮಭಿಷಿಚ್ಯ ನರರ್ಷಭಃ ॥

ದಿಲೀಪನು ತನ್ನ ಪುತ್ರ ಭಗೀರಥನಿಗೆ ಪಟ್ಟಕಟ್ಟಿ ತಾನು ಗಳಿಸಿದ ಪುಣ್ಯಕರ್ಮಗಳ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಇಂದ್ರಲೋಕಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದನು.॥10॥

ಭಗೀರಥಸ್ತು ರಾಜರ್ಷಿರ್ಧಾರ್ಮಿಕೋ ರಘುನಂದನ ।
ಅನಪತ್ಯೋ ಮಹಾರಾಜಃ ಪ್ರಜಾಕಾಮಃ ಸ ಚ ಪ್ರಜಾಃ ॥

ಮಂತ್ರಿಷ್ವಾಧಾಯ ತದ್ರಾಜ್ಯಂ ಗಂಗಾವತರಣೇ ರತಃ ।
ತಪೋ ದೀರ್ಘಂ ಸಮಾತಿಷ್ಠದ್ ಗೋಕರ್ಣೇ ರಘುನಂದನ ॥

ರಘುನಂದನ! ಧರ್ಮಾತ್ಮಾ ರಾಜರ್ಷಿ ಭಗೀರಥನಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಸಂತಾನವಿರಲಿಲ್ಲ. ಅವನು ಸಂತಾನ ಪ್ರಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಇಚ್ಛಿಸುತ್ತಿದ್ದರೂ ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಜೆಯ ರಕ್ಷಣೆಯ ಭಾರವನ್ನು ಮಂತ್ರಿಗಳಿಗೆ ಒಪ್ಪಿಸಿ ಗಂಗೆಯನ್ನು ಭೂತಳಕ್ಕೆ ತರುವ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿ, ಗೋಕರ್ಣ ತೀರ್ಥದಲ್ಲಿ ಭಾರೀ ತಪಸ್ಸು ಮಾಡತೊಡಗಿದನ.॥11-12॥

ಊರ್ಧ್ವಬಾಹುಃ ಪಂಚತಪಾ ಮಾಸಾಹಾರೋ ಜಿತೇಂದ್ರಿಯಃ ।
ತಸ್ಯ ವರ್ಷಸಹಸ್ರಾಣಿ ಘೋರೇ ತಪಸಿ ತಿಷ್ಠತಃ ॥
ಅತೀತಾನಿ ಮಹಾಬಾಹೋ ತಸ್ಯ ರಾಜ್ಞೋ ಮಹಾತ್ಮನಃ ।

ಮಹಾಬಾಹುವೇ! ಅವನು ಎರಡೂ ಭುಜಗಳನ್ನು ಮೇಲಕ್ಕೆತ್ತಿ ಪಂಚಾಗ್ನಿ ಸಾಧನೆ ಮಾಡುತ್ತಾ, ಇಂದ್ರಿಯಗಳನ್ನು ಹತೋಟಿಯಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೇ ಸಲ ಆಹಾರ ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಿದ್ದನು. ಈ ಪ್ರಕಾರ ಘೋರ ತಪಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ಭಗೀರಥ ಮಹಾರಾಜನ ಒಂದು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳು ಕಳೆದವು.॥13॥

ಸುಪ್ರೀತೋ ಭಗವಾನ್ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಪ್ರಜಾನಾಂ ಪ್ರಭುರೀಶ್ವರಃ ॥

ತತಃ ಸುರಗಣೈಃ ಸಾರ್ಧುಮುಪಾಗಮ್ಯ ಪಿತಾಮಹಃ ।
ಭಗೀರಥಂ ಮಹಾತ್ಮಾನಂ ತಪ್ಯಮಾನಮಥಾಬ್ರವೀತ್ ॥

ಇದರಿಂದ ಪ್ರಜೆಗಳ ಸ್ವಾಮಿ ಭಗವಾನ್ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು ಅವನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಸನ್ನರಾಗಿ, ಪಿತಾಮಹ ಬ್ರಹ್ಮನು ದೇವತೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಬಂದು ತಪಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ಮಹಾತ್ಮಾ ಭಗೀರಥನಲ್ಲಿ ಇಂತೆಂದರು.॥14-15॥

ಭಗೀರಥ ಮಹಾಭಾಗ ಪ್ರೀತಸ್ತೇಽಹಂ ಜನಾಧಿಪ ।
ತಪಸಾ ಚ ಸುತಪ್ತೇನ ವರಂ ವರಯ ಸುವ್ರತ ॥

ಭಗೀರಥ ಮಹಾರಾಜಾ! ನಿನ್ನ ಈ ಉತ್ತಮ ತಪಸ್ಸಿನಿಂದ ನಾನು ಬಹಳ ಪ್ರಸನ್ನನಾಗಿದ್ದೇನೆ. ಶ್ರೇಷ್ಠವ್ರತವನ್ನು ಪಾಲಿಸುವ ಜನಾಧಿಪನೇ! ನೀನು ಯಾವುದಾದರೂ ವರವನ್ನು ಕೇಳು, ಎಂದು ಹೇಳಿದರು.॥16॥

ತಮುವಾಚ ಮಹಾತೇಜಾಃ ಸರ್ವಲೋಕ ಪಿತಾಮಹಮ್ ।
ಭಗೀರಥೋ ಮಹಾಭಾಗಃ ಕೃತಾಂಜಲಿಪುಟಃ ಸ್ಥಿತಃ ॥

ಆಗ ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ! ಮಹಾಬಾಹು ಭಗೀರಥನು ಕೈಮುಗಿದು ಅವನ ಎದುರಿಗೆ ನಿಂತು ಆ ಸರ್ವಲೋಕ ಪಿತಾಮಹ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರಕಾರ ನುಡಿದನು.॥17॥

ಯದಿ ಮೇ ಭಗವನ್ ಪ್ರೀತೋ ಯದ್ಯಸ್ತಿ ತಪಸಃ ಫಲಮ್ ।
ಸಗರಸ್ಯಾತ್ಮಜಾಃ ಸರ್ವೇ ಮತ್ತಃ ಸಲಿಲಮಾಪ್ನುಯುಃ ॥

ಭಗವಂತನೇ! ನೀನು ನನ್ನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಸನ್ನನಾಗಿದ್ದರೆ, ಈ ತಪಸ್ಸಿಗೆ ಉತ್ತಮ ಫಲವಿದ್ದರೆ, ಸಗರನ ಎಲ್ಲ ಪುತ್ರರಿಗೆ ನನ್ನ ಕೈಯಿಂದ ಗಂಗಾಜಲ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಲೀ.॥18॥

ಗಂಗಾಯಾಃ ಸಲಿಲಕ್ಲಿನ್ನೇ ಭಸ್ಮನ್ಯೇಷಾಂ ಮಹಾತ್ಮನಾಮ್ ।
ಸ್ವರ್ಗಂ ಗಚ್ಛೇಯುರತ್ಯಂತಂ ಸರ್ವೇ ಚ ಪ್ರಪಿತಾಮಹಾಃ ॥

ಈ ಮಹಾತ್ಮರ ಭಸ್ಮರಾಶಿಯು ಗಂಗಾಜಲದಿಂದ ತೊಳೆದು ಹೋಗಿ ಆ ಎಲ್ಲ ಪಿತಾಮಹರಿಗೆ ಅಕ್ಷಯ ಸ್ವರ್ಗಲೋಕ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗಲಿ.॥19॥

ದೇವ ಯಾಚೇ ಹ ಸಂತತ್ಯೈ ನಾವಸೀದೇತ್ಕುಲಂ ಚ ನಃ ।
ಇಕ್ಷ್ವಾಕೂಣಾಂ ಕುಲೇ ದೇವ ಏಷ ಮೇಸ್ತು ವರಃ ಪರಃ ॥

ದೇವ! ನಾನು ಸಂತತಿಗಾಗಿಯೂ ನಿನ್ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ನಮ್ಮ ಕುಲಪರಂಪರೆಯು ನಾಶವಾಗದಿರಲಿ. ಭಗವಂತನೇ! ನಾನು ಕೇಳಿದ ಉತ್ತಮ ವರವು ಸಂಪೂರ್ಣ ಇಕ್ವಾಕ್ಷುವಂಶಕ್ಕೆ ಅನ್ವಯವಾಗಬೇಕು.॥20॥

ಉಕ್ತವಾಕ್ಯಂ ತು ರಾಜಾನಂ ಸರ್ವಲೋಕಪಿತಾಮಹಃ ।
ಪ್ರತ್ಯುವಾಚ ಶುಭಾಂ ವಾಣೀಂ ಮಧುರಾಂ ಮಧುರಾಕ್ಷರಾಮ್ ॥

ಭಗೀರಥ ರಾಜನು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದಾಗ ಸರ್ವಲೋಕ ಪಿತಾಮಹ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು ಮಧುರಾಕ್ಷರವುಳ್ಳ ಪರಮ ಶ್ರೇಯಸ್ಕರ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿದರು.॥21॥

ಮನೋರಥೋ ಮಹಾನೇಷ ಭಗೀರಥ ಮಹಾರಥ ।
ಏವಂ ಭವತು ಭದ್ರಂ ತೇ ಇಕ್ಷ್ವಾಕುಕುಲವರ್ಧನ ॥

ಇಕ್ಷ್ವಾಕು ಕುಲವರ್ಧನ ಮಹಾರಥೀ ಭಗೀರಥನೇ! ನಿನಗೆ ಮಂಗಳವಾಗಲಿ, ನಿನ್ನ ಈ ಮಹಾಮನೋರಥವು ಹೀಗೆಯೇ ಪೂರ್ಣವಾಗಲೀ.॥22॥

ಇಯಂ ಹೈಮವತೀ ಗಂಗಾ ಜ್ಯೇಷ್ಠಾ ಹಿಮವತಃ ಸುತಾ ।
ತಾಂ ವೈ ಧಾರಯಿತುಂ ರಾಜನ್ ಹರಸ್ತತ್ರ ನಿಯುಜ್ಯತಾಮ್ ॥

ರಾಜನೇ! ಇವಳು ಹಿಮಾಲಯದ ಜೇಷ್ಠ ಪುತ್ರಿ ಹೈಮವತಿ ಗಂಗೆಯಾಗಿದ್ದಾಳೆ. ಈಕೆಯನ್ನು ಧರಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಭಗವಾನ್ ಶಂಕರನನ್ನು ಒಲಿಸಿಕೋ.॥23॥

ಗಂಗಾಯಾಃ ಪತನಂ ರಾಜನ್ ಪೃಥಿವೀ ನ ಸಹಿಷ್ಯತೀ ।
ತಾಂ ವೈ ಧಾರಯಿತುಂ ರಾಜನ್ ನಾನ್ಯಂ ಪಶ್ಯಾಮಿ ಶೂಲಿನಃ ॥

ಮಹಾರಾಜಾ! ಗಂಗೆಯು ಬೀಳುವ ವೇಗ ಈ ಪೃಥ್ವಿಯು ಸಹಿಸಲಾರಳು. ತ್ರಿಶೂಲಧಾರೀ ಭಗವಾನ್ ಶಂಕರನಲ್ಲದೆ ಬೇರೆ ಯಾರೂ ಈಕೆಯನ್ನು ಧರಿಸಬಲ್ಲವರನ್ನು ನಾನು ನೋಡಿಲ್ಲ.॥24॥

ತಮೇವಮುಕ್ತ್ವಾ ರಾಜಾನಂ ಗಂಗಾಂ ಚಾಭಾಷ್ಯ ಲೋಕಕೃತ್ ।
ಜಗಾಮ ತ್ರಿದಿವಂ ದೇವೈಃ ಸರ್ವೇ ಸಹ ಮರುದ್ಗಣೈಃ ॥

ರಾಜನಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಹೇಳಿ ಲೋಕಸ್ರಷ್ಟಾ ಬ್ರಹ್ಮದೇವರು ಭಗವತೀ ಗಂಗೆಗೂ ಭಗೀರಥನ ಮೇಲೆ ಅನುಗ್ರಹ ಮಾಡುವಂತೆ ತಿಳಿಸಿದರು. ಬಳಿಕ ಸಮಸ್ತ ದೇವತೆಗಳು ಹಾಗೂ ಮರುದ್ಗಣರೊಂದಿಗೆ ತಮ್ಮ ಲೋಕಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದರು.॥25॥

ವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷ ರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಬಾಲಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ನಲವತ್ತೆರಡನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥42॥