०४१ सगर-यज्ञ-समाप्तिः

ಸಗರನ ಆಜ್ಞೆಯಂತೆ ಅಂಶುಮಂತನು ರಸಾತಳಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಕುದುರೆಯನ್ನು ತಂದುದು, ಮಕ್ಕಳ ನಿಧನವಾರ್ತೆಯನ್ನು ತಿಳಿದು ಸಗರನು ಶೋಕಾಕುಲನಾದುದು

ಪುತ್ರಾಂಶ್ಚಿರಗತಾನ್ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಸಗರೋ ರಘುನಂದನ ।
ನಪ್ತಾರಮಬ್ರವೀದ್ರಾಜಾ ದೀಪ್ಯಮಾನಂ ಸ್ವತೇಜಸಾ ॥

ರಘುನಂದನ! ‘ಪುತ್ರರು ಹೋಗಿ ಬಹಳ ದಿನಗಳಾದವು’ ಎಂದು ತಿಳಿದು ಸಗರರಾಜನು ತನ್ನ ತೇಜದಿಂದ ಕಂಗೊಳಿಸುವ ಮೊಮ್ಮಗ ಅಂಶುಮಂತನಲ್ಲಿ ಇಂತೆಂದನು .॥1॥

ಶೂರಶ್ಚ ಕೃತವಿದ್ಯಶ್ಚ ಪೂರ್ವೈಸ್ತುಲ್ಯೋಽಸಿ ತೇಜಸಾ ।
ಪಿತೃಣಾಂ ಗತಿಮನ್ವಿಚ್ಛ ಯೇನ ಚಾಶ್ವೋಽಪಹಾರಿತಃ ॥

ಮಗು! ನೀನು ಶೂರ, ವೀರ, ವಿದ್ವಾಂಸ ಹಾಗೂ ನಮ್ಮ ಪೂರ್ವಜರಂತೆ ತೇಜಸ್ವೀಯಾಗಿರುವೆ. ನೀನೂ ನಿನ್ನ ಚಿಕ್ಕಪ್ಪಂದಿರನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಹೋಗಿ ನನ್ನ ಯಜ್ಞಾಶ್ವವನ್ನು ಕದ್ದಿರುವ ಆ ಕಳ್ಳನನ್ನು ಹುಡುಕು.॥2॥

ಅಂತರ್ಭೌಮಾನಿ ಸತ್ತ್ವಾನಿ ವೀರ್ಯವಂತಿ ಮಹಾಂತಿ ಚ ।
ತೇಷಾಂ ತುಂ ಪ್ರತಿಘಾತಾರ್ಥಂ ಸಾಸಿಂ ಗೃಹ್ಣೀಷ್ವ ಕಾರ್ಮುಕಮ್ ॥

ನೋಡು, ಪೃಥ್ವಿಯ ಒಳಗೆ ಭಾರೀ ಬಲಿಷ್ಠರಾದ ಜೀವಿಗಳು ಇರುತ್ತಾರೆ. ಅವರನ್ನು ಎದುರಿಸಲು ನೀನು ಖಡ್ಗ-ಧನುರ್ಬಾಣಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಹೋಗು.॥3॥

ಅಭಿವಾದ್ಯಾಭಿವಾದ್ಯಾಂಸ್ತ್ವಂ ಹತ್ವಾ ವಿಘ್ನಕರಾನಪಿ ।
ಸಿದ್ಧಾರ್ಥಃ ಸಂನಿವರ್ತಸ್ವ ಮಮ ಯಜ್ಞಸ್ಯ ಪಾರಗಃ ॥

ವಂದನೀಯ ಪುರುಷನಿದ್ದರೆ ವಂದಿಸು, ನಿನ್ನ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ವಿಘ್ನವನ್ನೊಡ್ಡುವವರನ್ನು ಕೊಂದುಬಿಡು. ಹೀಗೆ ಮಾಡುತ್ತಾ ಸಫಲ ಮನೋರಥನಾಗಿ ಮರಳಿ ಬಂದು, ನನ್ನ ಯಜ್ಞವು ಪೂರ್ಣವಾಗುವಂತೆ ಮಾಡು.॥4॥

ಏವಮುಕ್ತೋಂಽಶುಮಾನ್ಸಮ್ಯಕ್ ಸಗರೇಣ ಮಹಾತ್ಮನಾ ।
ಧನುರಾದಾಯ ಖಡ್ಗಂ ಚ ಜಗಾಮ ಲಘುವಿಕ್ರಮಃ ॥

ಮಹಾತ್ಮಾ ಸಗರನು ಹೀಗೆ ಹೇಳಿದಾಗ ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ತೋರುವ ವೀರವರ ಅಂಶುಮಂತನು ಧನುರ್ಬಾಣ-ಖಡ್ಗವನ್ನೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಹೊರಟನು.॥5॥

ಸ ಖಾತಂ ಪಿತೃಭಿರ್ಮಾರ್ಗಮಂತರ್ಭೌಮಂ ಮಹಾತ್ಮಭಿಃ ।
ಪ್ರಾಪದ್ಯತ ನರಶ್ರೇಷ್ಠ ಸ್ತೇನ ರಾಜ್ಞಾಭಿಚೋದಿತಃ ॥

ನರಶ್ರೇಷ್ಠನೇ! ಮಹಾತ್ಮರಾದ ಅವನ ಚಿಕ್ಕಪ್ಪಂದಿರು ಭೂಮಿಯ ಒಳಗೆ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಮಾರ್ಗವಾಗಿ ಅವನು ರಾಜಾ ಸಗರನಿಂದ ಪ್ರೇರಿತನಾಗಿ ಹೋದನು.॥6॥

ದೇವದಾನವರಕ್ಷೋಭಿಃ ಪಿಶಾಚಪತಗೋರಗೈಃ ।
ಪೂಜ್ಯಮಾನಂ ಮಹಾತೇಜಾ ದಿಶಾಗಜಮಪಶ್ಯತ ॥

ಅಲ್ಲಿ ಆ ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ ವೀರನು ಒಂದು ದಿಗ್ಗಜವನ್ನು ನೋಡಿದನು. ಅದನ್ನು ದೇವತೆಗಳು, ದಾನವರು, ರಾಕ್ಷಸರು, ಪಿಶಾಚಿಗಳು, ಪಕ್ಷಿಗಳು, ನಾಗರು ಹೀಗೆ ಎಲ್ಲರೂ ಪೂಜಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.॥7॥

ಸ ತಂ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಂ ಕೃತ್ವಾ ಪೃಷ್ಟ್ವಾ ಚೈವನಿರಾಮಯಮ್ ।
ಪಿತೃನ್ ಸ ಪರಿಪಪ್ರಚ್ಛ ವಾಜಿಹರ್ತಾರಮೇವ ಚ ॥

ಅದಕ್ಕೆ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ಬಂದು, ಅದರ ಕುಶಲವನ್ನು ಕೇಳಿ ಕುದುರೆ ಕಳ್ಳನ ಕುರಿತು ವಿಚಾರಿಸಿದನು.॥8॥

ದಿಶಾಗಜಸ್ತು ತಚ್ಛ್ರುತ್ವಾ ಪ್ರತ್ಯುವಾಚ ಮಹಾಮತಿಃ ।
ಅಸಮಂಜಕೃತಾರ್ಥಸ್ತ್ವಂ ಸಹಾಶ್ವಃ ಶೀಘ್ರಮೇಷ್ಯಸಿ ॥

ಅವನ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಕೇಳಿ ಪರಮಬುದ್ಧಿವಂತ ದಿಗ್ಗಜವು - ‘ಅಸಮಂಜ ಕುಮಾರಾ! ನೀನು ನಿನ್ನ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸಿ ಕುದುರೆ ಸಹಿತ ಮರಳಿ ಬರುವೆ ಎಂದು ನುಡಿಯಿತು.॥9॥

ತಸ್ಯ ತದ್ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಸರ್ವಾನೇವ ದಿಶಾಗಜಾನ್ ।
ಯಥಾಕ್ರಮಂ ಯಥಾನ್ಯಾಯಂ ಪ್ರಷ್ಟುಂ ಸಮುಪಚಕ್ರಮೇ ॥

ಅದರ ಈ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಅಂಶುಮಂತನು ಕ್ರಮವಾಗಿ ಎಲ್ಲ ದಿಗ್ಗಜರಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಯುಕ್ತ ಮೇಲಿನಂತೆ ಪ್ರಶ್ನೆಮಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದನು.॥10॥

ತೈಶ್ಚ ಸರ್ವೈರ್ದಿಶಾಪಾಲೈರ್ವಾಕ್ಯಜ್ಞೈರ್ವಾಕ್ಯಕೋವಿದೈಃ ।
ಪೂಜಿತಃ ಸಹಯಶ್ಚೈವಗಂತಾಸೀತ್ಯಭಿಚೋದಿತಃ ॥

ಮಾತಿನ ಮರ್ಮವನ್ನು ಅರಿತ, ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಕುಶಲರಾದ ಆ ಎಲ್ಲ ದಿಗ್ಗಜಗಳೂ ಅಂಶುಮಂತನನ್ನು ಸತ್ಕರಿಸಿ, ನೀನು ಕುದುರೆ ಸಹಿತ ಮರಳುವೆ ಎಂದು ಹಾರೈಸಿದರು.॥11॥

ತೇಷಾಂ ತದ್ವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಜಗಾಮ ಲಘುವಿಕ್ರಮಃ ।
ಭಸ್ಮರಾಶೀಕೃತಾ ಯತ್ರ ಪಿತರಸ್ತಸ್ಯ ಸಾಗರಾಃ ॥

ಅವರ ಆಶೀರ್ವಾದ ಪಡೆದು ಅಂಶುಮಂತನು ಶೀಘ್ರವಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಾ ಸಗರ ಪುತ್ರರಾದ ಚಿಕ್ಕಪ್ಪಂದಿರು ಬೂದಿಯಾಗಿಬಿದ್ದ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಬಂದನು.॥12॥

ಸ ದುಃಖವಶಮಾಪನ್ನಸ್ತ್ವಸಮಂಜಸುತಸ್ತದಾ ।
ಚುಕ್ರೋಶ ಪರಮಾರ್ತಸ್ತು ವಧಾತ್ತೇಷಾಂ ಸುದುಃಖಿತಃ ॥

ಅವರ ವಧೆಯಿಂದ ಅಸಮಂಜಸ ಪುತ್ರ ಅಂಶುಮಂತನಿಗೆ ಬಹಳ ದುಃಖವಾಯಿತು. ಅವನು ಶೋಕಕ್ಕೆ ವಶನಾಗಿ ಅತ್ಯಂತ ಆರ್ತಭಾವದಿಂದ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಅಳತೊಡಗಿದನು.॥13॥

ಯಜ್ಞಿಯಂ ಚ ಹಯಂ ತತ್ರ ಚರಂತಮವಿದೂರತಃ ।
ದದರ್ಶ ಪುರುಷವ್ಯಾಘ್ರೋ ದುಃಖಶೋಕಸಮನ್ವಿತಃ ॥

ಶೋಕ-ದುಃಖದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ ಪುರುಷಸಿಂಹ ಅಂಶುಮಂತನು ತಮ್ಮ ಯಜ್ಞಾಶ್ವವೂ ಮೇಯುತ್ತಾ ಇರುವುದನ್ನು ನೋಡಿದನು.॥14॥

ಸ ತೇಷಾಂ ರಾಜಪುತ್ರಾಣಾಂ ಕರ್ತುಕಾಮೋ ಜಲಕ್ರಿಯಾಮ್ ।
ಸ ಜಲಾರ್ಥೀ ಮಹಾತೇಜಾ ನ ಚಾಪಶ್ಯಜ್ಜಲಾಶಯಮ್ ॥

ಮಹಾತೇಜಸ್ವೀ ಅಂಶುಮಂತನು ಆ ರಾಜಕುಮಾರರಿಗೆ ಜಲಾಂಜಲಿಯನ್ನು ಕೊಡಲು ನೀರನ್ನು ಬಯಸಿದನು. ಆದರೆ ಅಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಜಲಾಶಯ ಕಂಡು ಬಂದಿಲ್ಲ.॥15॥

ವಿಸಾರ್ಯ ನಿಪುಣಾಂ ದೃಷ್ಟೀಂ ತತೋಽಪಶ್ಯತ್ಖಗಾಧಿಪಮ್ ।
ಪಿತೄಣಾಂ ಮಾತುಲಂ ರಾಮ ಸುಪರ್ಣಮನಿಲೋಪಮಮ್ ॥

ಶ್ರೀರಾಮಾ! ಆಗ ದೂರದವರೆಗೆ ನೋಡುವ ದೃಷ್ಟಿಯುಳ್ಳ ಅವನು ಕಣ್ಣುಹಾಯಿಸಿ ನೋಡಿದನು. ಆಗ ಅವನಿಗೆ ವಾಯುವಿನಂತೆ ವೇಗಶಾಲಿ ಪಕ್ಷಿರಾಜ ಗರುಡನು ಕಂಡು ಬಂದನು. ಅವನು ಚಿಕ್ಕಪ್ಪಂದಿರ ಮಾವನಾಗಿದ್ದನು.॥16॥

ಸ ಚೈನಮಬ್ರವೀದ್ವಾಕ್ಯಂ ವೈನತೇಯೋ ಮಹಾಬಲಃ ।
ಮಾ ಶುಚಃ ಪುರುಷವ್ಯಾಘ್ರ ವಧೋಽಯಂ ಲೋಕಸಮ್ಮತಃ ॥

ಮಹಾಬಲಿ ವಿನತಾನಂದನ ಗರುಡನು ಅಂಶುಮಂತನಲ್ಲಿ ಪುರುಷಸಿಂಹನೇ! ಶೋಕಿಸಬೇಡ, ಈ ರಾಜಕುಮಾರರ ವಧೆ ಸಮಸ್ತ ಜಗತ್ತಿನ ಮಂಗಲಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಆಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದನು.॥17॥

ಕಪಿಲೇನಾಪ್ರಮೇಯೇಣ ದಗ್ಧಾ ಹೀಮೇ ಮಹಾಬಲಾಃ ।
ಸಲಿಲಂ ನಾರ್ಹಸಿ ಪ್ರಾಜ್ಞ ದಾತುಮೇಷಾಂ ಹಿ ಲೌಕಿಕಮ್ ॥

ಪ್ರಾಜ್ಞನೇ! ಅನಂತ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಮಹಾತ್ಮಾ ಕಪಿಲರು ಈ ಮಹಾಬಲಿ ರಾಜಕುಮಾರರನ್ನು ಸುಟ್ಟು ಬಿಟ್ಟಿರುವರು. ಇವರಿಗೆ ನೀನು ಲೌಕಿಕ ನೀರಿನಿಂದ ಜಲಾಂಜಲಿ ಕೊಡುವುದು ಉಚಿತವಲ್ಲ.॥18॥

ಗಂಗಾ ಹಿಮವತೋ ಜ್ಯೇಷ್ಠಾ ದುಹಿತಾ ಪುರುಷರ್ಷಭ ।
ತಸ್ಯಾಂ ಕುರು ಮಹಾಬಾಹೋ ಪಿತೄಣಾಂ ಸಲಿಲಕ್ರಿಯಾಮ್ ॥

ನರಶ್ರೇಷ್ಠ! ಮಹಾಬಾಹೋ! ಹಿಮವಂತನ ಜ್ಯೇಷ್ಠಪುತ್ರಿ ಗಂಗೆಯ ಜಲದಿಂದ ನಿನ್ನ ಚಿಕ್ಕಪ್ಪಂದಿರಿಗೆ ತರ್ಪಣಕೊಡು.॥19॥

ಭಸ್ಮರಾಶೀಕೃತಾನೇತಾನ್ ಪ್ಲಾವಯೇಲ್ಲೋಕಪಾವನೀ ।
ತಯಾ ಕ್ಲಿನ್ನಮಿದಂ ಭಸ್ಮ ಗಂಗಯಾ ಲೋಕಕಾಂತಯಾ ।
ಷಷ್ಟಿಂ ಪುತ್ರಸಹಸ್ರಾಣಿ ಸ್ವರ್ಗಲೋಕಂ ನಯಿಷ್ಯತಿ ॥

ಲೋಕಪಾವನೀ ಗಂಗೆಯು ಬೂದಿರಾಶಿಯಾಗಿ ಬಿದ್ದಿರುವ ಅರವತ್ತು ಸಾವಿರ ರಾಜಕುಮಾರರನ್ನು ನೆನೆಸಿದಾಗ ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಸ್ವರ್ಗಲೋಕಕ್ಕೆ ಹೋಗುವರು. ಲೋಕರಂಜನಿ ಗಂಗೆಯು ತನ್ನ ಜಲದಿಂದ ಒದ್ದೆಯಾಗಿಸಿ ಈ ಭಸ್ಮರಾಶಿಯನ್ನು ಸ್ವರ್ಗಕ್ಕೆ ತಲುಪಿಸುವಳು.॥20॥

ನಿರ್ಗಚ್ಛಾಶ್ವಂ ಮಹಾಭಾಗ ಸಂಗೃಹ್ಯ ಪುರುಷರ್ಷಭ ।
ಯಜ್ಞಂ ಪೈತಾಮಹಂ ವೀರ ನಿರ್ವರ್ತಯಿತುಮರ್ಹಸಿ ॥

ಮಹಾಭಾಗ! ಪುರುಷಶ್ರೇಷ್ಠನೇ! ವೀರನೇ! ಈಗ ನೀನು ಕುದುರೆಯನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗು ಮತ್ತು ನಿನ್ನ ಅಜ್ಜನ ಯಜ್ಞವನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸು.॥21॥

ಸುಪರ್ಣವಚನಂ ಶ್ರುತ್ವಾ ಸೋಂಽಶುಮಾನತಿವೀರ್ಯವಾನ್ ।
ತ್ವರಿತಂ ಹಯಮಾದಾಯ ಪುನರಾಯಾನ್ಮಹಾತಪಾಃ ॥

ಗರುಡನ ಮಾತನ್ನು ಕೇಳಿ ಅತ್ಯಂತ ಪರಾಕ್ರಮಿ ಮಹಾತಪಸ್ವೀ ಅಂಶುಮಂತನು ಕುದುರೆಯೊಂದಿಗೆ ಕೂಡಲೇ ಮರಳಿದನು.॥22॥

ತತೋ ರಾಜಾನಮಾಸಾದ್ಯ ದೀಕ್ಷಿತಂ ರಘುನಂದನ ।
ನ್ಯವೇದಯದ್ಯಥಾವೃತ್ತಂ ಸುಪರ್ಣವಚನಂ ತಥಾ ॥

ರಘುನಂದನ! ಯಜ್ಞದೀಕ್ಷಿತನಾದ ರಾಜನ ಬಳಿಗೆ ಬಂದು ಎಲ್ಲ ಸಮಾಚಾರವನ್ನು ನಿವೇದಿಸಿಕೊಂಡನು ಹಾಗೂ ಗರುಡನು ತಿಳಿಸಿದ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಿದನು.॥23॥

ತಚ್ಛ್ರುತ್ವಾ ಘೋರಸಂಕಾಶಂ ವಾಕ್ಯಮಂಶುಮತೋ ನೃಪಃ ।
ಯಜ್ಞಂ ನಿರ್ವರ್ತಯಾಮಾಸ ಯಥಾಕಲ್ಪಂ ಯಥಾವಿಧಿ ॥

ಅಂಶುಮಂತನಿಂದ ಈ ಭಯಂಕರ ಸಮಾಚಾರವನ್ನು ಕೇಳಿ ರಾಜಾ ಸಗರನು ಕಲ್ಪೋಕ್ತನಿಯಮದಂತೆ ತನ್ನ ಯಜ್ಞವನ್ನು ವಿಧಿವತ್ತಾಗಿ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದನು.॥24॥

ಸ್ವಪುರಂತ್ತ್ವಗಮಚ್ಛ್ರೀಮಾನಿಷ್ಟಯಜ್ಞೋ ಮಹೀಪತಿಃ ।
ಗಂಗಾಯಾಶ್ಚಾಗಮೇ ರಾಜಾ ನಿಶ್ಚಯಂ ನಾಧ್ಯಗಚ್ಛತ ॥

ಯಜ್ಞವನ್ನು ಮುಗಿಸಿ ಮಹೀಪತಿ ಸಗರನು ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಗೆ ಮರಳಿದನು. ಬಂದು ಗಂಗೆಯನ್ನು ತರುವ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಅವನು ಬಹಳ ವಿಚಾರ ಮಾಡಿದನು. ಆದರೆ ಯಾವುದೇ ನಿಶ್ಚಯಕ್ಕೆ ಬರಲಾಗಲಿಲ್ಲ.॥25॥

ಅಗತ್ವಾ ನಿಶ್ಚಯಂ ರಾಜಾ ಕಾಲೇನ ಮಹತಾ ಮಹಾನ್ ।
ತ್ರಿಂಶದ್ವರ್ಷಸಹಸ್ರಾಣಿ ರಾಜ್ಯಂ ಕೃತ್ವಾ ದಿವಂ ಗತಃ ॥

ಬಹಳ ಹೊತ್ತು ವಿಚಾರ ಮಾಡಿದರೂ ಯಾವುದೇ ನಿಶ್ಚಿತ ಉಪಾಯ ಹೊಳೆಯಲಿಲ್ಲ. ಮತ್ತೆ ಮೂವತ್ತು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳವರೆಗೆ ರಾಜ್ಯವಾಳಿ ಅವನು ಸ್ವರ್ಗಲೋಕಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದನು.॥26॥

ವಾಲ್ಮೀಕಿ ವಿರಚಿತ ಆರ್ಷ ರಾಮಾಯಣ ಆದಿಕಾವ್ಯದ ಬಾಲಕಾಂಡದಲ್ಲಿ ನಲವತ್ತೊಂದನೆಯ ಸರ್ಗ ಪೂರ್ಣವಾಯಿತು.॥41॥