०५० हनुमता रामदूतत्वोद्घोषणम्

श्रीरामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमत्सुन्दरकाण्डे पञ्चाशः सर्गः

तमुद्वीक्ष्य महाबाहुः पिङ्गाक्षं पुरतः स्थितम् ।

कोपेन महताऽविष्टो रावणो लोकरावणः ॥ 5.50.1॥

शङ्काहतात्मा दध्यौ स कपान्द्रं तेजसावृतम् ।

किमेष भगवान्नन्दी भवेत् साक्षादिहागतः ॥ 5.50.2॥

तमुद्वीक्ष्येत्यादि ॥ 5.50.1,2॥

येन शप्तो ऽस्मि कैलासे मया सञ्चालिते पुरा ।

सो ऽयं वानरमूर्तिः स्यात् किंस्विद्बाणोपि वा ऽसुरः ॥ 5.50.3॥

स राजा रोषताम्राक्षः प्रहस्तं मन्त्रिसत्तमम् ।

कालयुक्तमुवाजेदं वचो विपुलमर्थवत् ॥ 5.50.4॥

बाणः महाबलिसुतः । अनेन तेनापि किञ्चित् शप्तमिति गम्यते । अत्रेतिकरणं द्रष्टव्यम् ॥ 5.50.34॥

दुरात्मा पृच्छ्यतामेष कुतः किं वा ऽस्य कारणम् ।

वनभङ्गे च को ऽस्यार्थो राक्षसीनां च तर्जने ॥ 5.50.5॥

मत्पुरीमप्रधृष्यां वा ऽ ऽगमने किं प्रयोजनम् ।

आयोधने वा किं कार्यं त्वया कपे ॥ 5.50.6॥

रावणस्य वचः श्रुत्वा प्रहस्तो वाक्यमब्रवीत् ।

समाश्वसिहि भद्रं ते न भीः कार्या त्वया कपे ॥ 5.50.7॥

दुरात्मा पृच्छ्यतामिति । अस्य विवरणम् कुत इत्यादि । कुतः कस्माद्देशादागतः । किं वा ऽस्य कारणम् अस्य कः प्रेरकः । मत्पुरीम्, प्रतीति शेषः । आयोधने युद्धे । किं कार्यं किं प्रयोजनम् ॥ 5.50.57॥

यदि तावत्त्वमिन्द्रेण प्रेषितो रावणालयम् ।

तत्त्वमाख्याहि मा भूत्ते भयं वानर मोक्ष्यसे ॥ 5.50.8॥ ।

यदि वैश्रवणस्य त्वं यमस्य वरुणस्य च ।

चाररूपमिदं कृत्वा प्रविष्टो नः पुरीमिमाम् ।

विष्णुना प्रेषितो वापि दूतो विजयकाङ्क्षिणा ॥ 5.50.9॥

यदि तावत्त्वमिन्द्रेणेत्यादि । यदि वैश्रवणस्येत्यादेः दूतो विजकाङ्क्षिणेत्यन्तस्य तत्त्वमाख्याहीति पूर्वेण संबन्धः ॥ 5.50.89॥

न हि ते वानरं तेजो रूपमात्रं तु वानरम् ॥ 5.50.10॥

तत्त्वतः कथयस्वाद्य ततो वानर मोक्ष्यसे ।

अनृतं वदतश्चापि दुर्लभं तव जीवितम् ।

अथवा यन्निमित्तं ते प्रवेशो रावणालये ॥ 5.50.11॥

न हीत्यादि । अथवेति । यन्निमित्तं कृत्वा ते प्रवेशः तन्निमित्तं कथयस्वेति पूर्वेण संबन्धः ॥ 5.50.1011॥

एवमुक्तो हरिश्रेष्ठस्तदा रक्षोगणेश्वरम् ॥ 5.50.12॥

अब्रवीन्नास्मि शक्रस्य यमस्य वरुणस्य वा ।

धनदेन न मे सख्यं विष्णुना नास्मि चोदितः ॥ 5.50.13॥

एवमुक्त इत्यादि । रक्षोगणेश्वरमित्यनेन प्रष्टारं प्रहस्तं पृष्ठतः कृतवानिति गम्यते ॥ 5.50.12,13॥

जातिरेव मम त्वेषा वानरो ऽहमिहागतः ।

दर्शने राक्षसेन्द्रस्य दुर्लभे तदिदं मया ॥ 5.50.14॥

वनं राक्षसराजस्य दर्शनार्थे विनाशितम् ।

ततस्ते राक्षसाः प्राप्ता बलिनो युद्धकाङ्क्षिणः ॥ 5.50.15॥

एषा वानरता । राक्षसेन्द्रस्य, तवेति शेषः ॥ 5.50.14,15॥

रक्षणार्थं तु देहस्य प्रतियुद्धा मया रणे ।

अस्त्रपाशैर्न शक्यो ऽहं बद्धुं देवासुरैरपि ॥ 5.50.16॥

प्रतियुद्धाः प्रतिप्रहृताः ॥ 5.50.16॥

पितामहादेव वरो ममाप्येषो ऽभ्युपागतः ।

राजानं द्रष्टुकामेन मयास्त्रमनुवर्तितम् ॥ 5.50.17॥

ममापीति तवेवेत्यर्थः । तर्हि कथं बद्धो ऽसीत्याशङ्क्याह राजानमिति ॥ 5.50.17॥

विमुक्तो ह्यहमस्त्रेण राक्षसैस्त्वभिपीडितः ।

केनचिद्राजकार्येण संप्राप्तो ऽस्मि तवान्तिकम् ॥ 5.50.18॥

दूतो ऽहमिति विज्ञेयो राघवस्यामितौजसः ।

श्रूयतां चापि वचनं मम पथ्यमिदं प्रभो ॥ 5.50.19॥

इत्यार्षे श्रीरामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमत्सुन्दरकाण्डे पञ्चाशः सर्गः ॥ 5.50॥

पीडितः बद्धस्सन् । अस्त्रेण विमुक्तः । हिशब्दो ऽवधारणे । ब्रह्मास्त्रस्य साधनान्तरासहत्वादिति भावः । अस्तु सर्वमेतन्मद्दर्शनार्थम्, मद्दर्शनं वा किमर्थम्? तत्राह केनचिदिति ॥ 5.50.18,19॥

इति श्रीगोविन्दराजविरचिते श्रीरामायणभूषणे श्रृङ्गारतिलकाख्याने सुन्दरकाण्डव्याख्याने पञ्चाशः सर्गः ॥ 5.50॥