ततः स किङ्करान् हत्वा हनुमान् स्थानमास्थितः ॥ ५।४३।१ ॥
ततः स किङ्करानित्यादि ॥ ५।४३।१ ॥
वनं भग्नं मया चैत्यप्रसादो न विनाशितः ।
तस्मात् प्रासादमप्येव भीमं विध्वंसयाम्यहम् ।
इति स़ञ्चिन्त्य मनसा हनुमान् दर्शयन् बलम् ॥ ५।४३।२ ॥
वनमित्यादि । ध्वंसनफलमाह दर्शयन् बलमिति । बलदर्शनार्थमित्यर्थः ॥ ५।४३।२ ॥
चैत्यप्रासादमाप्लुत्य मेरुशृङ्गमिवोन्नतम् ।
आरुरोह हरिश्रेष्ठो हनुमान् मारुतात्मजः ॥ ५।४३।३ ॥
आरुह्य गिरिसङ्काशं प्रासादं हरियूथपः ।
बभौ स सुमहातेजाः प्रतिसूर्य इवोदितः ॥ ५।४३।४ ॥
ध्वंसनप्रकारमाह चैत्येति । चैत्यं देवायतनम्, तद्रूपः प्रासादः चैत्यप्रसादः तम् । आप्लुत्य तोरणाल्लङ्घयित्वा । हरिश्रेष्ठो हनुमान् मारुतात्मज इत्यस्योत्तश्लोकेनान्वयः । हरियूथपत्वेप्यहरिर्भविष्यतीति तद्व्यावृत्त्यर्थं हरिश्रेष्ठ इत्युक्तम् । प्रतिसूर्यः द्वितीयसूर्य इत्यर्थः । अनेन सूर्योदयस्सूचितः ॥ ५।४३।३४ ॥
संप्रधृष्य च दुर्धर्षं चैत्यप्रासादमुत्तमम् ।
हनुमान् प्रज्वलन् लक्ष्म्या पारियात्रोपमो ऽभवत् ॥ ५।४३।५ ॥
स भूत्वा सुमहाकायः प्रभावान्मारुतात्मजः ।
धृष्टमास्फोटयामास लङ्कां शब्देन पूरयन् ॥ ५।४३।६ ॥
तस्यास्फोटितशब्देन महता श्रोत्रघातिना ।
पेतुर्विहङ्गमास्तत्र चैत्यपालाश्च मोहिताः ॥ ५।४३।७ ॥
अस्त्रविज्जयतां रामो लक्ष्मणश्च महाबलः ।
राजा जयति सुग्रीवो राघवेणाभिपालितः ॥ ५।४३।८ ॥
दासो ऽहं कोसलेन्द्रस्य रामस्याक्लिष्टकर्मणः ।
हनुमान् शत्रुसैन्यानां निहन्ता मारुतात्मजः ॥ ५।४३।९ ॥
न रावणसहस्रं मे युद्धे प्रतिबलं भवेत् ।
शिलाभिस्तु प्रहरतः पादपैश्च सहस्रशः ॥ ५।४३।१० ॥
अर्दयित्वा पुरीं लङ्कामभिवाद्य च मैथिलीम् ।
समृद्धार्थो गमिष्यामि मिषतां सर्वरक्षसाम् ॥ ५।४३।११ ॥
संप्रधृष्येति । संप्रधृष्य आक्रम्य । पारियात्रो नाम कुलपर्वतः ॥ ५।४३।५११ ॥
एमुक्त्वा विमानस्थश्चैत्यस्थान् हरियूथपः ।
ननाद भीमनिर्ह्रादो रक्षसां जनयन् भयम् ॥ । ५।४३।१२ ॥
तेन शब्देन महता चैत्यपालाः शतं ययुः ।
गृहीत्वा विविधानस्त्रान् प्रासान् खड्गान् परश्वधान् ।
विसृजन्तो महाकाया मारुतिं प्रर्यवारयन् ॥ ५।४३।१३ ॥
ते गदाभिर्विचित्राभिः परिघैः काञ्चनाङ्गदैः ।
आजघ्नुर्वानरश्रेष्ठं बाणैश्चादित्यसन्निभैः ॥ ५।४३।१४ ॥
आवर्त इव गङ्गायास्तोयस्य विपुलो महान् ।
परिक्षिप्य हरिश्रेष्ठं स बभौ रक्षसां गणः ॥ ५।४३।१५ ॥
ततो वातात्मजः क्रुद्धो भीमरूपं समास्थितः ॥ ५।४३।१६ ॥
चैत्यस्थान् चैत्यपालान् ॥ ५।४३।१२१६ ॥
प्रासादस्य महान्तस्य स्तम्भं हेमपरिष्कृतम् ।
उत्पाटयित्वा वेगेन हनुमान् पवनात्मजः ।
ततस्तं भ्रामयामास शताधारं महाबलः ॥ ५।४३।१७ ॥
प्रासादस्येति । पवनात्मजः भ्रामयामासेत्यन्वयः । शतधारं धारा कोटिः । वज्रवत् स्थितमित्यर्थः, यद्वा शतधा अरमिति च्छेदः । अरं शीघ्रम् ॥ ५।४३।१७ ॥
तत्र चाग्निः समभवत् प्रासादश्चाप्यदह्यत ॥ ५।४३।१८ ॥
दह्यमानं ततो दृष्ट्वा प्रासादं हरियूथपः ।
स राक्षसशतं हत्वा वज्रेणेन्द्र इवासुरान् ।
अन्तरिक्षे स्थितः श्रीमानिदं वचनमब्रवीत् ॥ ५।४३।१९ ॥
तत्रेति । अग्निः समभवत्, भ्रामितस्तम्भैः स्तम्भान्तरसङ्घट्टनादिति भावः ॥ ५।४३।१८१९ ॥
मादृशानां सहस्राणि विसृष्टानि महात्मनाम् ।
बलिनां वानरेन्द्राणां सुग्रीववशवर्तिनाम् ॥ ५।४३।२० ॥
अटन्ति वसुधां कृत्स्नां वयमन्ये च वानराः ॥ ५।४३।२१ ॥
दशनागबलाः केचित् केचिद्दशगुणोत्तराः ।
केचिन्नागसहस्रस्य बभूवुस्तुल्यविक्रमाः ॥ ५।४३।२२ ॥
राक्षसानामुत्साहभङ्गं कारयितुमाह मादृशानामित्यादि ॥ ५।४३।२०२२ ॥
सन्ति चौघबलाः केचित् केचिद्वायुबलोपमाः ।
अप्रमेयबलाश्चान्ये तत्रासन् हरियूथपाः ॥ ५।४३।२३ ॥
ईदृग्विधैस्तु हरिभिर्वृतो दन्तनखायुधैः ।
शतैः शतसहस्रैश्च कोटीभिरयुतैरपि ।
आगमिष्यति सुग्रीवः सर्वेषां वो निषूदनः ॥ ५।४३।२४ ॥
नेयमस्ति पुरी लङ्का न यूयं न च रावणः ।
यस्मादिक्ष्वाकुनाथेन बद्धं वैरं महात्मना ॥ ५।४३।२५ ॥
इत्यार्षे श्रीरामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमत्सुन्दरकाण्डे त्रिचत्वारिंशः सर्गः ॥ ५।४३ ॥
ओघबलाः ओघाख्यसङ्ख्याकबलाः ॥ ५।४३।२३२५ ॥
इति श्रीगोविन्दराजविचिते श्रीरामायणभूषणे श्रृङ्गारतिलकाख्याने सुन्दरकाण्डव्याख्याने त्रिचत्वारिंशः सर्गः ॥ ५।४३ ॥