०६२ दधिमुखेन किष्किन्धानिवर्तनम्

Guards of Madhuvanam headed by Dadhimukha move to report to Sugriva.

श्लोकः

मूलम्

तानुवाच हरिश्रेष्ठो हनुमान्वानरर्षभः।
अव्यग्रमनसो यूयं मधु सेवत वानराः॥5.62.1॥
अहमावारयिष्यामि युष्माकं परिपन्थिनः।

शब्दार्थः

हरिश्रेष्ठः foremost of the monkeys, वानरर्षभः bull among vanaras, हनुमान् Hanuman, तान् them, उवाच spoke, वानराः vanaras, यूयम् looking at, अव्यग्रमनसः devoid of any fear in your mind, मधु honey, सेवत take, अहम् I, युष्माकम् those, परिपन्थिनः who object to your action, अवायिष्यामि will prevent.

आङ्ग्लानुवादः

Hanuman, the foremost of the monkeys, bull among vanaras said, ‘Enjoy the honey devoid of any fear. I shall prevent those who object to your action’.

श्लोकः

मूलम्

श्रुत्वा हनुमतो वाक्यं हरीणां प्रवरोऽङ्गदः॥5.62.2॥
प्रत्युवाच प्रसन्नात्मा पिबन्तु हरयो मधु।

शब्दार्थः

हनुमतः Hanuman, वाक्यम् these words, श्रुत्वा hearing, हरीणाम् to the monkeys, प्रवरः distinguished, अङ्गदः Angada, प्रसन्नात्मा very pleased, प्रत्युवाच replied, हरयः vanaras, पिबन्तु you may drink.

आङ्ग्लानुवादः

Pleased with Hanuman’s words, the distinguished Angada permitted the monkeys to drink.

श्लोकः

मूलम्

अवश्यं कृतकार्यस्य वाक्यं हनुमतो मया॥5.62.3॥
अकार्यमपि कर्तव्यं किमङ्ग पुनरीदृशम्।

शब्दार्थः

कृतकार्यस्य one who has accomplished the task, हनुमतः Hanuman, वाक्यम् these words,
अकार्यमपि tells not to do, मया by me, अवश्यम् surely, कर्तव्यम् what is to be done, ईदृशं पुनः when he has spoken again, किमङ्ग what to say?

आङ्ग्लानुवादः

Even if Hanuman, the achiever, forbids me to do something, I will do it. And now when he has permitted you, why hesitate ?

श्लोकः

मूलम्

अङ्गदस्य मुखाच्छ्रुत्वावचनं वानरर्षभाः॥5.62.4॥
साधुसाध्विति संहृष्टा वानराः प्रत्यपूजयन्।

शब्दार्थः

वानरर्षभाः bulls among vanaras, वानराः vanaras, अङ्गदस्य Angada’s, मुखात् from the mouth, वचः spoken, श्रुत्वा having heard, संहृष्टाः very happy, साधु साध्विति good words, प्रत्यपूजयन् praised.

आङ्ग्लानुवादः

Having heard the words that came from Angada’s mouth, the bulls among vanaras praised him for his generous approval.

श्लोकः

मूलम्

पूजयित्वाङ्गदं सर्वे वानरा वानरर्षभम्॥5.62.5॥
जग्मुर्मधुवनं यत्र नदीवेग इव द्रुमम्।

शब्दार्थः

सर्वे all, वानरा vanaras, वानरर्षभम् to bull among vanaras, अङ्गदम् to Angada, पूजयित्वा having praised, मधुवनम् Madhuvanam, यत्र there, नदीवेगः fast flowing river, द्रुमम् इव like tree, जग्मुः went.

आङ्ग्लानुवादः

The vanaras praised Angada, the bull among vanaras and went to Madhuvanam swiftly like a fastflowing river going to uproot a tree.

श्लोकः

मूलम्

ते प्रविष्टा मधुवनं पालानाक्रम्य वीर्यतः॥5.62.6॥
अतिसर्गाच्च पटवो दृष्ट्वा श्रुत्वा च मैथिलीम्।
पपुस्सर्वे मधु तदा रसवत्फलमाददुः॥5.62.7॥

शब्दार्थः

मैथिलीम् Mythili, दृष्ट्वा having seen, श्रुत्वा heard, अतिसर्गाच्च overjoyed with success,
मधुवनम् Madhuvanam, प्रविष्टाः entered, पालान् guards, वीर्यतः violently, आक्रम्य attacked, तदा then, मधु Madhu, पपुः drank, रसवत् tasty, फलम् fruits, आददुः ate.

आङ्ग्लानुवादः

Overjoyed at the news of Mythili, being seen, the vanaras entered Madhuvanam and attacked the guards violently, drank the honey and ate the tasty fruits.

श्लोकः

मूलम्

उत्पत्य च ततस्सर्वे वनपालान् समागतान्।
ताडयन्ति स्म शतशस् सक्तान्मधुवने तदा॥5.62.8॥

शब्दार्थः

तदा then, सर्वे all, मधुवने in Madhuvanam, शतशः in many ways, सक्तान् vanaras, समागतान् came together, वनपालान् guards protecting the garden, उत्पत्य risen up, ततः then, ताडयन्ति स्म struck.

आङ्ग्लानुवादः

All the vanaras collected together, entered the Madhuvanam and attacked in many ways the guards protecting the garden.

श्लोकः

मूलम्

मधूनि द्रोणमात्राणि बाहुभिः परिगृह्य ते।
पिबन्ति सहितास् सर्वे निघ्नन्ति स्म तथापरे॥5.62.9॥

शब्दार्थः

ते सर्वे all of them, बाहुभिः many, द्रोणमात्राणि of huge size (large containers made of leather, a drona is a measure of two litres), मधूनि honey, परिगृह्य took hold of, सहिताः together, पिबन्ति drinking, अपरे others, निघ्नन्ति स्म were preventing.

आङ्ग्लानुवादः

All of them now gathered at one place and drank honey from large containers. Others were busy preventing the guards.

श्लोकः

मूलम्

केचित्पीत्वा प्रविध्यन्ति मधूनि मधुपिङ्गलाः।
मधूच्छिष्टेन केचिच्च जग्मुरन्योन्यमुत्कटाः॥5.62.10॥

शब्दार्थः

मधुपिङ्गलाः honeycoloured, केचित् some, मधूनि honey, पीत्वा were drinking, प्रविध्यन्ति throwing, केचिच्च some, मधूच्छिष्ठेन chunks of honey combs, उत्कटाः intoxicated, अन्योन्यम् with each other, जग्मुः went about.

आङ्ग्लानुवादः

The honeycoloured monkeys drank honey. Some threw large chunks of honey combs after drinking and some went about intoxicated.

श्लोकः

मूलम्

अपरे वृक्षमूले तु शाखां गृह्य व्यवस्थिताः।
अत्यर्थं च मदग्लानाः पर्णान्यास्तीर्य शेरते॥5.62.11॥

शब्दार्थः

अपरे some others, शाखाम् branches of trees, गृह्य taking, वृक्षमूले at the root of trees, व्यवस्थिताः stayed, अत्यर्थम् on account of drinking, मदग्लानाः sweet drinks, पर्णानि leaves, आस्तीर्य spreading, शेरते lay down.

आङ्ग्लानुवादः

Some took branches of trees and rested at the root of trees. Some totally languid lay down spreading leaves due to drinking of sweet drinks.

श्लोकः

मूलम्

उन्मत्तभूताः प्लवगा मधुमत्ताश्च हृष्टवत्।
क्षिपन्ति च तथान्योन्यं स्खलन्ति च तथाऽपरे॥5.62.12॥

शब्दार्थः

मधुमत्ताः by drinking of honey, प्लवगाः vanaras, उन्मत्तभूताः like mad people, हृष्टवत् joyfully, अन्योन्यम् each other, क्षिपन्ति pushing each other, अपरे others, स्खलन्ति च were shaking unsteady.

आङ्ग्लानुवादः

Intoxicated with drink, some behaved like mad people, some pushed others senselessly and some were unsteady and shaky.

श्लोकः

मूलम्

केचित् क्ष्वेलां प्रकुर्वन्ति केचित् कूजन्ति हृष्टवत्।
हरयोमधुना मत्ताः केचित्सुप्ता महीतले॥5.62.13॥

शब्दार्थः

केचित् some, क्ष्वेलाम् प्रकुर्वन्ति roared, केचित् some, हृष्टवत् happy, कूजन्ति cooing like the birds, मधुना by the drinking of honey, मत्ताः drowsy, केचित् हरयः some vanaras, महीतले on the ground, सुप्ताः slept.

आङ्ग्लानुवादः

Some roared, some warbled happily, some felt drowsy, drinking honey and some
dropped off to sleep on the ground.

श्लोकः

मूलम्

कृत्वा केचिद्धसन्त्यन्ये केचित्कुर्वन्ति चेतरत्।
कृत्वा केचिद्वदन्त्यन्ये केचिद्बुध्यन्ति चेतरत्॥5.62.14॥

शब्दार्थः

केचित् some, कृत्वा having done, हसन्ति laughing, अन्ये others, केचित् some, इतरत् different, कुर्वन्ति doing, केचित् some, कृत्वा having done, वदन्ति were telling others, अन्ये others, केचित् some, इतरत् something else, बुध्यन्ति thought of doing.

आङ्ग्लानुवादः

Some made others laugh, some provoked others and some thought of doing something else having got over the intoxication.

श्लोकः

मूलम्

येऽप्यत्र मधुपालास् स्युः प्रेष्या दधिमुखस्य तु।
तेऽपि तैर्वानरैर्भीमैः प्रतिषिद्धा दिशो गताः॥5.62.15॥

शब्दार्थः

अत्र there, दधिमुखस्य Dadhimukha’s, प्रेष्याः engaged, मधुपालाः guards of Madhuvanam, ये those, स्युः to cover, तेऽपि were also, भीमैः fierce, वानरैः vanaras, प्रतिषिद्धाः driven away, दिशः in all directions, गताः went.

आङ्ग्लानुवादः

All the guards engaged in protecting the garden were driven away in all directions by the fierce vanaras.

श्लोकः

मूलम्

जानुभिस्तु प्रकृष्टाश्च देवमार्गं प्रदर्शिताः।
अब्रुवन् परमोद्विग्ना गत्वा दधिमुखं वचः॥5.62.16॥

शब्दार्थः

जानुभिः knees, प्रकृष्टाः drawn forth, देवमार्गम् towards the path of gods, प्रदर्शिताः exhibiting, परमोद्विग्नाः greatly disturbed, दधिमुखम् to Dadhimukha, गत्वा having gone, वचः these words, अब्रुवन् said.

आङ्ग्लानुवादः

Some were dragged on their knees and tossed up. Some monkeys exhibited their private parts, showing indecent behaviour. Dadhimukha, highly disturbed at this, saidः

श्लोकः

मूलम्

हनूमता दत्तवरैर्हतं मधुवनं बलात्।
वयं च जानुभिः कृष्टा देवमार्गं च दर्शिताः॥5.62.17॥

शब्दार्थः

हनूमता Hanuman, दत्तवरैर्हतं by whom they were permitted, वयं च and us, मधुवनं Madhuvanam, जानुभिः knees, बलात् forcefully, कृष्टा holding, देवमार्गं च dragged to the private parts, दर्शिताः and showed.

आङ्ग्लानुवादः

Permitted by Hanuman (to enter Madhuvanam and drink), they dragged one another forcefully tossed up on their knees showing their private parts.

श्लोकः

मूलम्

ततो दधिमुखः क्रुद्धो वनपस्तत्र वानरः।
हतं मधुवनं श्रुत्वा सान्त्वयामास तान् हरीन्॥5.62.18॥

शब्दार्थः

ततः then, तत्र there, वनपः guardian of the garden, दधिमुखः Dadhimukha, वानरः vanara, क्रुद्धः furious, मधुवनम् Madhuvanam, हतम् destoyed, श्रुत्वा having heard, हरीन् vanaras, सान्त्वयामास with soothing words.

आङ्ग्लानुवादः

Then Dadhimukha, the guardian of the garden became furious on the vanaras. Having heard from the guards that the garden was destroyed, he said soothing words to them.

श्लोकः

मूलम्

इहागच्छत गच्छामो वानरान् बलदर्पितान्।
बलेन वारयिष्यामो मधु भक्षयतो वयम्॥5.62.19॥

शब्दार्थः

इह here, आगच्चत come, गच्चामः will go, वयम् we, बलदर्पितान् proud of their power, मधु Madhu, भक्षयतः consume honey, वानरान् vanaras, बलेन forcibly, वारयिष्यामः will prevent them.

आङ्ग्लानुवादः

“Come, we will all go there to Madhuvanam and prevent forcibly the vanaras who have consumed honey proud of their power.

श्लोकः

मूलम्

श्रुत्वा दधिमुखस्येदं वचनं वानरर्षभाः।
पुनर्वीरा मधुवनं तेनैव सहसा ययुः॥5.62.20॥

शब्दार्थः

वीराः heroes, वानरर्षभाः bull among vanaras, दधिमुखस्य Dadhimukha’s, इदम् this kind of, वचनम् words, श्रुत्वा having heard, सहसा quickly, तेनैव along with him, पुनः again, मधुवनम् Madhuvanam, ययुः went.

आङ्ग्लानुवादः

“The heroes, bulls among vanaras, heard Dadhimukha and quickly entered Madhuvanam along with him.

श्लोकः

मूलम्

मध्ये चैषां दधिमुखः प्रगृह्य तरसा तरुम्।
समभ्यधावद्वेगेन ते च सर्वे प्लवङ्गमाः॥5.62.21॥

शब्दार्थः

एषाम् their, मध्ये way, दधिमुखः Dadhimukha, तरसा energetic, तरुम् tree, प्रगृह्य taking up, वेगेन swiftly, समभ्यधावत् following, ते they, सर्वे all, प्लवङ्गमाः च the leaping vanaras.

आङ्ग्लानुवादः

On the way, the energetic Dadhimukha took up a tree and ran to the leaping vanaras swiftly with guards following him.

श्लोकः

मूलम्

ते शिलाः पादपांश्चापि पर्वतांश्चापि वानराः।
गृहीत्वाऽऽभ्यगमन् क्रुद्धा यत्र ते कपिकुञ्जराः॥5.62.22॥

शब्दार्थः

ते वानराः those vanaras, क्रुद्धाः furious, शिलाः rocks, पादपांश्चापि also trees, पर्वतांश्चापि even mountains, गृहीत्वा took up, ते they, कपिकुञ्जराः elephant of monkeys, यत्र there, अभ्यगमन् went.

आङ्ग्लानुवादः

The furious vanara guards lifted rocks, trees and even mountains and went behind Dadhimukha the elephant among the vanaras.

श्लोकः

मूलम्

ते स्वामिवचनं वीरा हृदयेष्ववसज्य तत्।
त्वरया ह्यभ्यधावन्त सालतालशिलायुधाः॥5.62.23॥

शब्दार्थः

वीराः heroic, ते they, तत् that, स्वामिवचनम् leader’s words, हृदयेषु in their heart, अवसज्य rushed, सालतालशिलायुधाः Sala, Tala trees as weapons, त्वरया at once, अभ्यधावन्त ran.

आङ्ग्लानुवादः

The heroic vanaras held Sala and Tala trees and rushed at once keeping their leader’s words in mind.

श्लोकः

मूलम्

वृक्षस्थांश्च तलस्थांश्च वानरान् बलदर्पितान्।
अभ्यक्रामंस्ततो वीराः पालास्तत्र सहस्रशः॥5.62.24॥

शब्दार्थः

ततः then, वीराः heroic, पालाः guards, सहस्रशः in thousands, वृक्षस्थांश्च on the trees, तलस्थांश्च under the trees, बलदर्पितान् proud of their power, वानरान् vanaras, अभ्यक्रामन् attacked.

आङ्ग्लानुवादः

Then the heroic guards in their thousands fell on the vanaras proud of their power on and under the tala trees.

श्लोकः

मूलम्

अथ दृष्ट्वा दधिमुखं क्रुद्धं वानरपुङ्गवाः।
अभ्यधावन्त वेगेन हनुमत्प्रमुखास्तदा॥5.62.25॥

शब्दार्थः

अथ and then, हनुमत्प्रमुखाः leader Hanuman, वानरपुङ्गवाः foremost of vanaras, तदा then, दधिमुखम् Dadhimukha’s, क्रुद्धम् fury, दृष्ट्वा having seen, वेगेन swiftly, अभ्यधावन्त went there.

आङ्ग्लानुवादः

Having seen the fury of Dadhimukha, Hanuman the leader of the vanaras went to him swiftly.

श्लोकः

मूलम्

तं सवृक्षं महाबाहुमापतन्तं महाबलम्।
आर्यकं प्राहरत्तत्र बाहुभ्यां कुपितोऽङ्गदः॥5.62.26॥

शब्दार्थः

कुपितः angry, अङ्गदः Angada, सवृक्षम् with trees, महाबाहुम् strongarmed, महाबलम् powerful, आपतन्तम् coming, तम् him, आर्यकम् तत्र there, बाहुभ्याम् with both hands, प्राहरत्
clasped tightly.

आङ्ग्लानुवादः

Seeing the revered, powerful and strongarmed Dadhimukha rushing to him, the angry Angada caught him with both hands tightly.

श्लोकः

मूलम्

मदान्धश्च न वेदैनमार्यकोऽयं ममेति सः।
अथैनं निष्पिपेषाशु वेगवद्वसुधातले॥5.62.27॥

शब्दार्थः

सः he, मदान्धश्च blinded by arrogance, अयम् this, मम my, आर्यकः revered, इति this, एनम् therefore, न वेद not understnding that (I am his granduncle), अथ now, एनम् therefore, वसुधातले on the floor, वेगवत् forcibly, आशु him, निष्पिपेष pushed.

आङ्ग्लानुवादः

“Blinded by arrogance, the prince pushed him (Dadhimukha) on the floor forcibly, forgetting that he was his revered granduncle.

श्लोकः

मूलम्

स भग्नबाहूरुभुजो विह्वलश्शोणितोक्षितः।
मुमोह सहसा वीरो मुहूर्तं कपिकुञ्जरः॥5.62.28॥

शब्दार्थः

भग्नबाहूरुभुजः with shoulders and arms broken, विह्वलः battered, शोणितोक्षितः body drenched in blood, सः he, Dadhimukha, वीरः a hero, कपिकुञ्जरः elephant among monkeys, सहसा at once, मुहूर्तम् in a moment, मुमोह lost conciousness.

आङ्ग्लानुवादः

The heroic Dadhimukha, an elephant among monkeys, with his shoulders and arms broken, and body drenched in blood lost his consciousness instantly.

श्लोकः

मूलम्

स समाश्वस्य सहसा सङ्कृद्धो राजमातुलः।
वानरान्वारयामास दण्डेन मधुमोहितान्॥5.62.29॥

शब्दार्थः

राजमातुलः maternal uncle of the king, सः he, सहसा at once, समाश्वस्य coming out of unconscious state, सङ्कृद्धः furious, मधुमोहितान् deluded by drinking, वानरान् vanaras, दण्डेन with a stick, वारयामास chased.

आङ्ग्लानुवादः

At once Dadhimukha, the maternal uncle of the king became conscious and chased with a stick the intoxicated vanaras.

श्लोकः

मूलम्

स कथञ्चिद्विमुक्तस्स्तैर्वानरैर्वानरर्षभः।
उवाचैकान्तमाश्रित्य भृत्यान् स्वान् समुपागतान्॥5.62.30॥

शब्दार्थः

तैः they, वानरैः vanaras, कथञ्चित् with great difficulty, विमुक्तः escaped, सः he, Dadhimukha, वानरर्षभः bull among monkeys, एकान्तम् secluded, आश्रित्य reached, समुपागतान् returned, स्वान् them, भृत्यान् servants, उवाच said.

आङ्ग्लानुवादः

Escaping from the vanaras with great difficulty, Dadhimukha, a bull among monkeys, repaired to a secluded place and said to his servantsः

श्लोकः

मूलम्

एते तिष्ठन्तु गच्छामो भर्ता नो यत्र वानरः।
सुग्रीवो विपुलग्रीवः सह रामेण तिष्ठति॥5.62.31॥

शब्दार्थः

एते let them, तिष्ठन्तु stay, नः our, भर्ता king, वानरः vanaras, विपुलग्रीवः one with broad neck, सुग्रीवः Sugriva, यत्र there, रामेण सह with Rama, तिष्ठति will be staying, गच्चामः let us go.

आङ्ग्लानुवादः

“Let them stay here. Our broadnecked king Sugriva will be there with Rama. Let us go to him.

श्लोकः

मूलम्

सर्वं चैवाङ्गदे दोषं श्रावयिष्यामि पार्थिवे।
अमर्षी वचनं श्रुत्वा घातयिष्यति वानरान्॥5.62.32॥

शब्दार्थः

अङ्गदे Angada, सर्वम् all, दोषम् mistakes, पार्थिवे to the king, श्रावयिष्यामि will let him know, वचनम् these words, श्रुत्वा having heard, अमर्षि very furious, वानरान् vanaras, घातयिष्यति will put an end.

आङ्ग्लानुवादः

श्लोकः

मूलम्

इष्टं मधुवनं ह्येतत्पार्थिवस्य महात्मनः।
पितृपैतामहं दिव्यं देवैरपि दुरासदम्॥5.62.33॥

शब्दार्थः

पितृपैतामहम् from grandfather and father, दिव्यम् wonderful, देवैरपि even for devatas, दुरासदम् forbidden, एतत् this, मधुवनम् Madhuvanam, महात्मनः great self, पार्थिवस्य to the king, इष्टं हि very dear.

आङ्ग्लानुवादः

‘Madhuvan has come down to us from our forefather’s time. Dear to the king, its entry is prohibited even to the gods.

श्लोकः

मूलम्

स वानरानिमान् सर्वान् मधुलुब्धान् गतायुषः।
घातयिष्यति दण्डेन सुग्रीवस्ससुहृज्जनान्॥5.62.34॥

शब्दार्थः

सः सुग्रीवः that Sugriva, मधुलुब्धान् those greedy for honey, गतायुषः doomed, ससुहृज्जनान् their friends, इमान् these, सर्वान् all, वानरान् vanaras, दण्डेन with a stick, घातयिष्यति will be beaten.

आङ्ग्लानुवादः

‘Sugriva will chase all the vanaras and their friends greedy for honey. They will be punished with a stick. They are doomed’.

श्लोकः

मूलम्

वध्या ह्येते दुरात्मानो नृपाज्ञापरिभाविनः।
अमर्षप्रभवो रोषस्सफलो नो भविष्यति॥5.62.35॥

शब्दार्थः

नृपाज्ञापरिभाविनः who have disobeyed the king’s order, एते they, दुरात्मनः evilminded, वध्याः हि indeed deserve to be killed, अमर्षप्रभवः forbearance king, नः रोषः our fury, सफलः will result in success, भविष्यति will be.

आङ्ग्लानुवादः

‘Indeed those evilminded ones who have disobeyed the king’s order deserve to be killed.That way our fury and forbearance will result in success’.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्त्वा दधिमुखो वनपालान्महाबलः।
जगाम सहसोत्पत्य वनपालैस्समन्वितः॥5.62.36॥

शब्दार्थः

महाबलः very powerful, दधिमुखः Dadhimukha, वनसालान् garden protectors, एवम् in that way, उक्त्वा having said, सहसा at once, वनपालैः garden guards, समन्वितः along with them, उत्पत्य rising to the sky, जगाम went.

आङ्ग्लानुवादः

Powerful Dadhimukha having said that to the guardians of the garden rose up to the sky and went off with them.

श्लोकः

मूलम्

निमेषान्तरमात्रेण स हि प्राप्तो वनालयः।
सहस्रांशुसुतो धीमान् सुग्रीवो यत्र वानरः॥5.62.37॥

शब्दार्थः

सः he, वनालयः forestdweller, सहस्रांशुसुतः to the son of Sungod, धीमान् wise, सुग्रीवः वानरः to the vanara Sugriva, यत्र there, निमेषान्तरमात्रेण in a moment’s time, प्राप्तः reached.

आङ्ग्लानुवादः

In a moment, Dadhimukha reached the place where wise Sugriva, the son of Sungod was there

श्लोकः

मूलम्

रामं च लक्ष्मणं चैव दृष्ट्वा सुग्रीवमेव च।
समप्रतिष्ठां जगतीमाकाशान्निपपात ह॥5.62.38॥

शब्दार्थः

रामं च Rama, लक्ष्मणं चैव and also Lakshmana, सुग्रीवमेव च and also Sugriva, दृष्ट्वा seeing, आकाशात् from the sky, समप्रतिष्ठाम् even, जगतीम् ground, निपपात landed.

आङ्ग्लानुवादः

Seeing Rama, Lakshmana and also Sugriva from the sky he landed on an even ground.

श्लोकः

मूलम्

सन्निपत्य महावीर्यस्सर्वैस्तैः परिवारितः।
हरिर्दधिमुखः पालैः पालानां परमेश्वरः॥5.62.39॥
स दीनवदनो भूत्वा कृत्वा शिरसि चाञ्जलिम्।
सुग्रीवस्य शुभौ मूर्ध्ना चरणौ पत्यपीडयत्॥5.62.40॥

शब्दार्थः

सर्वैः all, तैः पालैः those guards, परिवारितः the servants, पालानाम् king, परमेश्वरः lord, हरिः of monkeys, महावीर्यः great hero, सः दधिमुखः that Dadhimukha, दीनवदनः with a painful expression on the face, शिरसि head bowed down, अञ्जलिम् salutations with folded hands, कृत्वा having offered, सन्निपत्य surrounded by, सुग्रीवस्य Sugriva, शुभे auspicious, चरणौ feet, मूर्ध्ना touching with his forehead, पत्यपीडयत् painful obeisance.

आङ्ग्लानुवादः

Dadhimukha, a great hero and king of the guards protecting Madhuvanam surrounded by his servants, with a sad expression on his face offered painful obeisance with folded hands bowing down his forehead at the feet of Sugriva.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे द्विषष्टितमस्सर्गः॥
Thus ends the sixtysecond sarga of Sundarakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.