Hanuman reaches the northern shore – announces to vanaras, Angada and Jambavan about his seeing Sita – every one rejoices to hear the news of Sita.
श्लोकः
मूलम्
स चन्द्रकुमुदं रम्यं सार्ककारण्डवं शुभम्।
तिष्यश्रवणकादम्बमभ्रशैवालशाद्वलम्॥5.57.1॥
पुनर्वसुमहामीनं लोहिताङ्गमहाग्रहम्।
ऐरावतमहाद्वीपं स्वातिहंसविलोलितम्॥5.57.2॥
वातसङ्घातजातोर्मि चन्द्रांशुशिशिराम्बुमत्।
भुजङ्गयक्षगन्धर्वप्रबुद्धकमलोत्पलम्॥5.57.3॥
हनुमान्मारुतगतिर्महानौरिव सागरम्।
अपारमपरिश्रान्तः पुप्लुवे गगनार्णवम् ॥5.57.4॥
शब्दार्थः
मारुतगतिः like the Windgod, हनुमान् Hanuman, अपरिश्रान्तः nwearied, सचन्द्रकुमुदम् Moon for a white lotus, सार्ककारण्डवम् Sun for a waterfowl, शुभम् auspicious, तिष्यश्रवणकादम्बम् Tishya and Shravana for sweetvoiced swans, अभ्रशैवालशाद्वलम् clouds for duckweeds and grassy spots on the shores, पुनर्वसुमहामीनम् Punarvasu constellation for large fish, लोहिताङ्गमहाग्रहम् the planet Mars for a crocodile, ऐरावतमहाद्वीपम् Airavata for a large island, स्वातिहंसविलोलितम् Swati for swan in water, वातसङ्घातजातोर्मि waves produced by wind for its billows, चन्द्रांशुश्शिराम्बुमत् cool Moonbeams for cold waters, भुजङ्गयक्षगन्धर्वप्रबुद्धकमलोत्पलम् nagas, yakshas, gandharvas together as fully blossomed lotuses, अपारम् गगनार्णवम् another ocean like, महानौः huge boat, सागरम् इव like the ocean, पुप्लुवे flew across.
आङ्ग्लानुवादः
Hanuman leaped ike the Windgod, unwearied across the sky, as a huge boat crosses an ocean. The ocean was graced with a swan, the sky with constellation of Swati with fullblown lotuses and water lilies, like the nagas, yakshas, and gandharvas gathered together. The Moon in the sky was like a white lotus, the Sun like a waterfowl, the
auspicious Tishya and Shravana like the sweetvoiced swans, and the clouds like duckweeds and green grassy spots on the shore. The Punarvasu star was like a large fish and the planet Mars was like a crocodile. Airavata was like the great island. The waves produced by the wind were like cool moonlight in the cold water.
श्लोकः
मूलम्
ग्रसमान इवाकाशं ताराधिपमिवोल्लिखन्।
हरन्निव सनक्षत्रं गगनं सार्कमण्डलम्॥5.57.5॥
मारुतस्यात्मजः श्रीमान्कपिर्व्योमचरो महान्।
हनुमान्मेघजालानि विकर्षन्निव गच्छति॥5.57.6॥
शब्दार्थः
मारुतस्य Windgod’s, आत्मजः son, श्रीमान् prosperous, महान् great, कपिः monkey, हनुमान् Hanuman, व्योमचरः who moves through the wind, आकाशम् sky, ग्रसमानः इव as if swallowing, ताराधिपम् lord of stars, उल्लिखन्निव as if scratching, सनक्षत्रम् with the stars, सार्कमण्डलम् constellation of Sun, गगनम् sky, हरन्निव as if seizing, मेघजालानि विकर्षन्निव drawing the clusters of clouds, गच्छति flew.
आङ्ग्लानुवादः
Great Hanuman, son of the Windgod, flew through the abode of the Windgod as if he was swallowing the space, scratching the Moon, lord of the stars, as if seizing the heavens along with the constellation of Sun and stars and as though he was drawing the clusters of clouds.
श्लोकः
मूलम्
पाण्डुरारुणवर्णानि नीलमाञ्जिष्ठकानि च।
हरितारुणवर्णानि महाभ्राणि चकाशिरे॥5.57.7॥
शब्दार्थः
पाण्डरारुणवर्णानि of white and black colour, नीलमाञ्जिष्ठकानि च and of blue yellow colour, हरितारुणवर्णानि of greenish red colour, महाभ्राणि shone briliantly, चकाशिरे made their appearance.
आङ्ग्लानुवादः
(In contact with Hanuman) the clouds shone forth brilliantly in white and black, in blue and yellow and in greenish red colour.
श्लोकः
मूलम्
प्रविशन्नभ्रजालानि निष्पतंश्च पुनः पुनः।
प्रच्छन्नश्च प्रकाशश्च चन्द्रमा इव लक्ष्यते॥5.57.8॥
शब्दार्थः
अभ्रजालानि into the mass of clouds, प्रविशन् entering, पुनः पुनः again and again, निष्पतंश्च disappearing, प्रच्छन्नश्च covered by, प्रकाशश्च shining again, चन्द्रमाः like the Moon, लक्ष्यते was appearing.
आङ्ग्लानुवादः
With his exist and entrances into the mass of clouds, his appearances and disappearances among the clouds, he looked like the Moon.
श्लोकः
मूलम्
विविधाभ्रघनापन्नगोचरो धवलाम्बरः।
दृश्यादृश्यतनुर्वीरस्तदा चन्द्रायतेऽम्बरे॥5.57.9॥
शब्दार्थः
तदा then, विविधाभ्रघनासन्नगोचरः passing through the clouds clad in white, धवलाम्बरः white sky, दृश्यादृश्यतनुः appearing and disappearing, वीरः hero, अम्बरे in the sky, चन्द्रायते like the Moon.
आङ्ग्लानुवादः
Passing through the clouds, appearing and disappearing, the heroic Hanuman clad in white was like the Moon in the white sky.
श्लोकः
मूलम्
तार्क्ष्यायमाणो गगने बभासे वायुनन्दनः।
दारयन्मेघबृन्दानि निष्पतंश्च पुनः पुनः॥5.57.10॥
नदन्नादेन महता मेघस्वनमहास्वनः।
शब्दार्थः
मेघबृन्दानि through flakes of clouds, दारयन् making way, पुनः पुनः again and again, निष्पतंश्च disappearing, महता great, नादेन in loud voice, नदन् noise, मेघस्वनमहास्वनः roaring like thundering clouds, वायुनन्दनः the delight of the Windgod, गगने in the sky, तार्क्ष्यायमाणः like Garuda, बभासे shone.
आङ्ग्लानुवादः
As he made his way through flakes of clouds, again and again appearing and disappearing, Hanuman the delight of the Windgod shone in the sky roaring like a thundering cloud. He looked like Garuda.
श्लोकः
मूलम्
प्रवरान्राक्षसान् हत्वा नाम विश्राव्य चात्मनः॥5.57.11॥
आकुलां नगरीं कृत्वा व्यथयित्वा च रावणम्।
अर्दयित्वा बलं घोरं वैदेहीमभिवाद्य च॥5.57.12॥
आजगाम महातेजाः पुनर्मध्येन सागरम्।
शब्दार्थः
महातेजाः glorious, प्रवरान् eminent, राक्षसान् ogres हत्वा having killed, आत्मनः himself, नाम name, विश्राव्य widely known, नगरीम् in the city, आकुलाम् having caused havoc, कृत्वा done, रावणम् Ravana, व्यथयित्वा having caused sorrow, घोरम् terrific, बलम् army, अर्दयित्वा having tormented, वैदेहीम् to Vaidehi, अभिवाद्य च having offered salutation, पुनः again, सागरं मध्येन to cross the ocean, आजगाम departed.
आङ्ग्लानुवादः
The glorious Hanuman, having killed eminent ogres and thereby making himself widely known, having caused havoc to the city of Lanka and terrific sorrow to Ravana by tormenting the army, offered salutations to Vaidehi from midocean and continued his journey.
श्लोकः
मूलम्
पर्वतेन्द्रं सुनाभं च समुपस्पृश्य वीर्यवान्॥5.57.13॥
ज्यामुक्त इव नाराचो महावेगोऽभ्युपागतः।
शब्दार्थः
वीर्यवान् hero, पर्वतेन्द्रम् lord of mountains,सुनाभं च from the centre, समुपस्पृश्य touched fondly, ज्यामुक्तः telling everything, नाराचः इव like the arrow from a powerful bowstring, महावेगः with great speed, अभ्युपागतः went.
आङ्ग्लानुवादः
The valiant Hanuman touched the lord of mountains fondly and went with great speed just as an arrow released from the centre of a powerful bowstring.
श्लोकः
मूलम्
स किञ्चिदनुसम्प्राप्तः समालोक्य महागिरिम्॥5.57.14॥
महेन्द्रं मेघसङ्काशं ननाद हरिपुङ्गवः।
शब्दार्थः
सः he, हरिपुङ्गवः chief of monkeys, महागिरिम् great mountain, मेघसङ्काशम् resembling the mass of cloud, महेन्द्रम् Mahendra, किञ्चित् a little, अनुसम्प्राप्तः coming near, समालोक्य beholding, ननाद thundered.
आङ्ग्लानुवादः
The chief of the monkeys arrived near, and beholding the face of the Mahendra mountain, which resembled a mass of clouds, thundered.
श्लोकः
मूलम्
स पूरयामास कपिर्दिशो दश समन्ततः॥5.57.15॥
नदन्नादेन महता मेघस्वनमहास्वनः।
शब्दार्थः
मेघस्वनमहास्वनः one who makes a thundering noise, सः कपिः that Hanuman, नदन् noise, महता great, नादेन by the noise, दश दिशः all the ten directions, समन्ततः all over, पूरयामास filled.
आङ्ग्लानुवादः
The thundering noise of Hanuman filled all the ten directions with great sound.
श्लोकः
मूलम्
स तं देशमनुप्राप्तः सुहृद्धर्शनलालसः॥5.57.16॥
ननाद हरिशार्दूलो लाङ्गूलं चाप्यकम्पयत्।
शब्दार्थः
तं देशम् that place, अनुप्राप्तः having sighted, सुहृद्धर्शनलालसः waiting to see his companions, सः हरिशार्दूलः that tiger among monkeys, ननाद made loud noise, लाङ्गूलम् his tail, अकम्पयच्च shook in joy.
आङ्ग्लानुवादः
Having sighted the place of his companions and waiting to see them for long that tiger among monkeys made a loud noise and shook his tail in joy.
श्लोकः
मूलम्
तस्य नानद्यमानस्य सुपर्णचरिते पथि॥5.57.17॥
फलतीवास्य घोषेण गगनं सार्कमण्डलम्।
शब्दार्थः
सुपर्णचरिते the path way of Suparna, पथि lord, नानद्यमानस्य making terrific sound, अस्य by his, घोषेण sound, सार्कमण्डलम् the Sun’s orbit, गगनम् the sky, फलति इव as if splitting.
आङ्ग्लानुवादः
By the terrific sounds made by Hanuman in joy, it seemed as though the pathway of Garuda, the sky along with the Sun’s orbit was splitting.
श्लोकः
मूलम्
ये तु तत्रोत्तरे तीरे समुद्रस्य महाबलाः॥5.57.18॥
पूर्वं संविष्ठिताश्शूरा वायुपुत्रदिदृक्षवः।
महतो वातनुन्नस्य तोयदस्येव गर्जितम्॥5.57.19॥
शुश्रुवुस्ते तदा घोषमूरुवेगं हनूमतः।
शब्दार्थः
तत्र thereafter, समुद्रस्य ocean’s, उत्तरे तीरे northern shore, पूर्वम् earlier, संविष्ठिताः waiting, महाबलाः powerful (monkeys), शूराः brave, वायुपुत्रदिदृक्षवः awaiting the arrival of the son of the Windgod, ये those, ते what, तदा then, वातनुन्नस्य by the impact of sweeping motion of his thighs, महतः great, तोयदस्य stormy cloud’s, गर्जितम् इव like the thundering noise, हनूमतः of Hanuman, घोषम् roaring, ऊरुवेगम् by the speed, शुश्रुवुः heard.
आङ्ग्लानुवादः
Thereafter the brave and powerful monkeys waiting on the northern shore of the ocean for the arrival of the son of the Windgod, heard the roar and thundering sound of the stormy cloud produced by the sweeping motion of Hanuman’s thighs propelled by the speed of his movement.
श्लोकः
मूलम्
ते दीनमनसस्सर्वे शुश्रुवुः काननौकसः॥5.57.20॥
वानरेन्द्रस्य निर्घोषं पर्जन्यनिनदोपमम्।
शब्दार्थः
दीनमनसः dejected at heart, ते they, सर्वे all, काननौकसः with eagerness, वानरेन्द्रस्य chief of vanara’s, पर्जन्यनिनदोपमम् like the thundering of clouds, निर्घोषम् noise, शुश्रुवुः heard.
आङ्ग्लानुवादः
All the vanaras who were feeling dejected and waiting anxiously heard the noise of Hanuman that sounded like a thundering cloud.
श्लोकः
मूलम्
निशम्य नदतो नादं वानरास्ते समन्ततः॥5.57.21॥
बभूवुरुत्सुकास्सर्वे सुहृद्धर्शनकाङ्क्षिणः।
शब्दार्थः
समन्ततः together, सर्वे all of them, ते वानराः those vanaras, नदतः chattering, नादम् voice, निशम्य hearing, सुहृद्धर्शनकाङ्क्षिणः waiting to see their friend, उत्सुकाः eager, बभूवुः became.
आङ्ग्लानुवादः
On hearing the loud voice of Hanuman, all the vanaras were longing to see their friend.
श्लोकः
मूलम्
जाम्बवान् स हरिश्रेष्ठः प्रीतिसंहृष्टमानसः॥5.57.22॥
उपामन्त्र्य हरीन् सर्वानिदं वचनमब्रवीत्।
शब्दार्थः
हरिश्रेष्ठः chief of vanaras, सः जाम्बवान् that Jambavan, प्रीतिसंहृष्टमानसः very happy at heart, सर्वान् all, हरीन् monkeys, उपामन्त्य्र called, इदम् these, वचनम् words, अब्रवीत् spoke.
आङ्ग्लानुवादः
Jambavan the chief of vanaras became very happy at heart and called all the vanaras and spokeः
श्लोकः
मूलम्
सर्वथा कृतकार्योऽसौ हनुमान्नात्र संशयः॥5.57.23॥
न ह्यस्याकृतकार्यस्य नाद एवंविधो भवेत्।
शब्दार्थः
असौ Oh that, हनुमान् Hanuman, सर्वथा always, कृतकार्यः successful, अकृतकार्यस्य if he was not successsful, अस्य his, नादः sound, एवंविधः in this manner, न भवेत् हि will not be so.
आङ्ग्लानुवादः
“Oh Hanuman is always successful. If he has not, he would not make sounds in this manner”.
श्लोकः
मूलम्
तस्य बाहूरुवेगं च निनादं च महात्मनः॥5.57.24॥
निशम्य हरयो हृष्टाः समुत्पेतुस्ततस्ततः।
शब्दार्थः
महात्मनः great self, तस्य his, बहूरुवेगं च speed of his arms and thighs, निनादं च sounds, निशम्य rejoiced, हृष्टाः joyful, हरयः vanaras, ततस्ततः then and there, समुत्पेतुः jumped in joy.
आङ्ग्लानुवादः
Hearing the sound of his dashing movements of arms and thighs the vanaras jumped
about in joy, then and there.
श्लोकः
मूलम्
ते नगाग्रान्नगाग्राणि शिखराच्छिखराणि च॥5.57.25॥
प्रहृष्टाः समपद्यन्त हनूमन्तं दिदृक्षवः।
शब्दार्थः
ते those vanaras, प्रहृष्टाः very happy, हनूमन्तम् Hanuman, दिदृक्षवः longing to see him, नगाग्रात् from the top of a tree, नगाग्राणि to another tree top, शिखरात् from the peak of mountain, शिखराणि च to another peak of a mountain, समपद्यन्त jumped.
आङ्ग्लानुवादः
The vanaras were very happy. Longing to see Hanuman, they jumped from one tree top to another and from one peak of a mountain to the other.
श्लोकः
मूलम्
ते प्रीताः पादपाग्रेषु गृह्य शाखाः सुविष्ठिताः॥5.57.26॥
वासांसीव प्रशाखाश्च समाविध्यन्त वानराः।
शब्दार्थः
ते वानराः those vanaras, प्रीताः happily, पादपाग्रेषु from the tree top, शाखाः branches, गृह्य holding, सुविष्ठिताः waiting, प्रशाखाः the branches, वासांसीव like clothes, समाविध्यन्त shook them.
आङ्ग्लानुवादः
Waiting for Hanuman, the vanaras jumped from the tree tops holding the branches. They shook the branches just like clothes to welcome friends.
श्लोकः
मूलम्
गिरिगह्वरसंलीनो यथा गर्जति मारुतः॥5.57.27॥
एवं जगर्ज बलवान् हनुमान्मारुतात्मजः।
शब्दार्थः
गिरिगह्वरसंलीनः like the wind in the mountain caves, मारुतः wind, यथा similarly, गर्जति roared, बलवान् powerful, मारुतात्मजः son of the Windgod, हनुमान् Hanuman, एवम् in that way, जगर्ज roared.
आङ्ग्लानुवादः
Hanuman, the powerful son of the Windgod roared like the wind captured in a mountain cave would.
श्लोकः
मूलम्
तमभ्रघनसङ्काशमापतन्तं महाकपिम्॥5.57.28॥
दृष्ट्वा ते वानरास्सर्वे तस्थुः प्राञ्जलयस्तदा।
शब्दार्थः
तदा then, अभ्रघनसङ्काशम् resembling heavy cloud, आपतन्तम् approaching, तं महाकपिम् that great vanara, दृष्ट्वा having seen, ते those, वानराः vanaras, प्राञ्जलयः with folded hands, तस्थुः stood.
आङ्ग्लानुवादः
(On seeing) Hanuman, who was resembling a heavy cloud approaching, the vanaras stood with folded hands.
श्लोकः
मूलम्
ततस्तु वेगवांस्तस्य गिरेर्गिरिनिभः कपिः॥5.57.29॥
निपपात महेन्द्रस्य शिखरे पादपाकुले।
शब्दार्थः
ततः thereafter, गिरिनिभः of mountain size, वेगवान् with great speed, कपिः monkey, तस्य on that, महेन्द्रस्य Mahendra’s, गिरेः mountain, पादपाकुले full of trees, शिखरे summit, निपपात descended.
आङ्ग्लानुवादः
Thereafter the vanara, who resembled a mountain, descended with great speed on the summit of mount Mahendra full of trees.
श्लोकः
मूलम्
हर्षेणापूर्यमाणोऽसौ रम्ये पर्वतनिर्झरे॥5.57.30॥
छिन्नपक्ष इवाऽकाशात्पपात धरणीधरः।
शब्दार्थः
हर्षेण आपूर्यमाणः full of immeasurable joy, असौ that, छिन्नपक्षः with wings cut off, धरणीधरः इव like a mountain, रम्ये delighted, पर्वन्तिर्झरे on the bank of the mountain stream, आकाशात् from the sky, पपात landed.
आङ्ग्लानुवादः
Overwhelmed with immeasurable joy, Hanuman descended from the sky like the mountain with its wings cut off and dropped on the bank of a mountain stream.
श्लोकः
मूलम्
ततस्ते प्रीतमनसस्सर्वे वानरपुङ्गवाः॥5.57.31॥
हनुमन्तं महात्मानं परिवार्योपतस्थिरे।
परिवार्य च ते सर्वे परां प्रीतिमुपागताः॥5.57.32॥
शब्दार्थः
ततः then, सर्वे all, ते of them, वानरपुङ्गवाः vanara leaders, प्रीतमनसः happy at heart, महात्मानम् that great self, हनुमन्तम् to Hanuman, परिवार्य surrounded, उपतस्थिरे without moving, ते सर्वे all of them, परिवार्य around, पराम् extreme, प्रीतिम् joyful, उपागताः became.
आङ्ग्लानुवादः
Feeling very happy at heart all the vanara leaders gathered around Hanuman. They stood motionless with extreme happiness.
श्लोकः
मूलम्
प्रहृष्टवदनास् सर्वे तमरोगमुपागतम्।
उपायनानि चादाय मूलानि च फलानि च॥5.57.33॥
प्रत्यर्चयन् हरिश्रेष्ठं हरयो मारुतात्मजम्।
शब्दार्थः
सर्वे हरयः the vanaras, प्रहृष्टवदनाः face filled with joy, मूलानि च even roots, फलानि च and fruits, उपायनानि gifts, आदाय offered, आरोगम् without being hurt, उपागतम् returned, हरिश्रेष्ठम् foremost of monkeys, मारुतात्मजम् son of the Windgod, प्रत्यर्पयन् offered salutations.
आङ्ग्लानुवादः
The vanaras were filled with joy seeing Hanuman who returned unhurt. They offered roots and fruits to him. Hanuman on his part offered salutations to the foremost of the monkeys.
श्लोकः
मूलम्
हनुमांस्तु गुरून् वृद्धाञ्जाम्बवत्प्रमुखांस्तदा॥5.57.34॥
कुमारमङ्गदं चैव सोऽवन्दत महाकपिः।
शब्दार्थः
तदा then, महाकपिः great monkey, हनुमांस्तु Hanuman also, गुरून् preceptors, वृद्धान् elders, जाम्बवत्प्रमुखान् Jambavan and other leaders, कुमारम् to the young, अङ्गदं चैव Angada also, अवन्दत saluted.
आङ्ग्लानुवादः
The great Hanuman also offered salutations to elders, preceptors such as Jambavan and other leaders. He also saluted the young Angada.
श्लोकः
मूलम्
स ताभ्यां पूजितः पूज्यः कपिभिश्च प्रसादितः॥5.57.35॥
दृष्टा सीतेति विक्रान्तस् संक्षेपेण न्यवेदयत्।
शब्दार्थः
विक्रान्तः valiant one, पूज्यः worthy of worship, सः he, ताभ्याम् both, पूजितः having been honoured, कपिभिः by vanaras also, प्रसादितः pleased, सीता Sita, दृष्टा saw, इति this, सङ्क्षेपेण briefly, न्यवेदयत् revealed.
आङ्ग्लानुवादः
The valiant Hanuman worthy of worship having been honoured by both Jambavan and Angada was pleased. He responded briefly, saying ‘Saw Sita’.
श्लोकः
मूलम्
निषसाद च हस्तेन गृहीत्वा वालिनस्सुतम्॥5.57.36॥
रमणीये वनोद्देशे महेन्द्रस्य गिरेस्तदा।
शब्दार्थः
तदा then, वालिनः Vali’s, सुतम् son, हस्तेन with hand, गृहीत्वा holding, महेन्द्रस्य गिरेः Mahendra mountain, रमणीये beautiful, वनोद्धेशे place of the garden, निषसाद च sat down.
आङ्ग्लानुवादः
Then holding the hand of Vali’s son he sat down at a beautiful location of the garden of mountain Mahendra.
श्लोकः
मूलम्
हनुमानब्रवीद्धृष्टस्तदा तान्वानरर्षभान्॥5.57.37॥
अशोकवनिकासंस्था दृष्टा सा जनकात्मजा।
रक्षमाणा सुघोराभी राक्षसीभिरनिन्दिता॥5.57.38॥
एकवेणीधरा बाला रामदर्शनलालसा।
उपवासपरिश्रान्ता जटिला मलिना कृशा॥5.57.39॥
शब्दार्थः
तदा then, हृष्टः became happy, हनुमान् Hanuman, तान् them, वानरर्षभान् bull among vanaras, अब्रवीत् said, अशोकवनिकासंस्था in the groves of Ashoka trees, सुघोराभिः very
dreadful, राक्षसीभिः demons, रक्ष्यमाणा guarded by, अनिन्दिता blameless lady, एकवेणीधरा having one braid, बाला young, रामदर्शनलालसा with eagerness to see Rama, उपवासपरिश्रान्ता emaciated due to fasting, जटिला hair matted, मलिना soiled, कृशा weakened, सा जनकात्मजा that Janaka’s daughter, दृष्टा saw.
आङ्ग्लानुवादः
Hanuman felt happy and told Angada, the bull of vanaras, “I saw Sita in the groves of Ashoka guarded by dreadful ogres. She is blameless, eager to see Rama. She is wearing a single braid of hair. She is young and emaciated due to fasting. Her hair is matted and soiled”.
श्लोकः
मूलम्
ततो दृष्टेति वचनं महार्थममृतोपमम्।
निशम्य मारुतेस्सर्वे मुदिता वानराभवन्॥5.57.40॥
शब्दार्थः
ततः then, दृष्टा seeing, इति thus, मारुतेः Hanuman, महार्थम् most meaningful, अमृतोपमम् like nectar, वचनम् these words, निशम्य hearing, सर्वे all, वानराः vanara, मुदिताः joyful, अभवन् remained.
आङ्ग्लानुवादः
Then hearing Hanuman’s meaningful and nectarlike words all the vanaras rejoiced.
श्लोकः
मूलम्
क्ष्वेलन्त्यन्ये नदन्त्यन्ये गर्जन्त्यन्ये महाबलाः।
चक्रुः किलकिलामन्ये प्रतिगर्जन्ति चापरे॥5.57.41॥
शब्दार्थः
महाबलाः powerful, अन्ये others, क्ष्वेलन्ति howled, अन्ये some others, नदन्ति chattered, अन्ये some others, गर्जन्ति roared like lion, अन्ये some, किलकिलाम् screamed, चक्रुः round and round, आपरे went, प्रतिगर्जन्ति echoed the roaring.
आङ्ग्लानुवादः
Some powerful vanaras howled, some chattered, some roared and some screamed, going round and round and others echoed the sounds.
श्लोकः
मूलम्
केचिदुच्छ्रितलाङ्गूलाः प्रहृष्टाः कपिकुञ्जराः।
आयताञ्चितदीर्घाणि लाङ्गूलानि प्रविव्यधुः॥5.57.42॥
शब्दार्थः
प्रहृष्टाः very exited with joy, केचित् a few, कपिकुञ्जराः elephants among monkeys, उच्छ्रितलाङ्गूलाः lifted their tails, आयताञ्चितदीर्घाणि beautiful and long ones, लाङ्गूलानि tails, प्रविव्यधुः hit on the ground.
आङ्ग्लानुवादः
Some elephantlike vanaras who were excited and felt overjoyed lifted their long and beautiful tails and hit them on the ground.
श्लोकः
मूलम्
अपरे च हनूमन्तं वानरा वारणोपमम्।
आप्लुत्य गिरिशृङ्गेभ्यस्संस्पृशन्ति स्म हर्षिताः॥5.57.43॥
शब्दार्थः
आपरे a few, वानराः vanaras, हर्षिताः in happiness, गिरिशृङ्गेभ्यः from the top of the mountain, आप्लुत्य jumped down, वारणोपमम् elephantlike, हनूमन्तम् Hanuman, संस्पृशन्ति स्म hugged.
आङ्ग्लानुवादः
A few vanaras jumped down from the mountain top and hugged the elephantlike Hanuman.
श्लोकः
मूलम्
उक्तवाक्यं हनूमन्तमङ्गदस्तमथाब्रवीत्।
सर्वेषां हरिवीराणां मध्ये वचनमुत्तमम्॥5.57.44॥
शब्दार्थः
अथ and then, अङ्गदः Angada, उक्तवाक्यम् words spoken, हनूमन्तम् by Hanuman, सर्वेषाम् all of them, हरिवीराणाम् vanara heroes, मध्ये midst, उत्तमम् best, वचनम् words, अब्रवीत् spoke.
आङ्ग्लानुवादः
And hearing Hanuman’s sweetest words, Angada addressed the heroic vanaras
श्लोकः
मूलम्
सत्त्वे वीर्ये न ते कश्चित्समो वानर विद्यते।
यदवप्लुत्य विस्तीर्णं सागरं पुनरागतः॥5.57.45॥
शब्दार्थः
वानर vanara, यत् such, विस्तीर्णम् wide, सागरम् ocean, अवप्लुत्य leaping, पुनः again, आगतः returned, सत्त्वे in strength, वीर्ये in valour, ते to you, समः equal, कश्चित् none, न विद्यते not known.
आङ्ग्लानुवादः
“O vanara you have leaped such a wide ocean and have returned. In strength and valour. There is none equal to you.
श्लोकः
मूलम्
अहो स्वामिनि ते भक्तिरहो वीर्यमहो धृतिः।
दिष्ट्या दृष्टा त्वया देवी रामपत्नी यशस्विनी॥5.57.46॥
दिष्ट्या त्यक्ष्यति काकुत्स्थ श्शोकं सीतावियोगजम्।
शब्दार्थः
स्वामिनि to the king, ते to you, भक्तिः devotion, अहो Oh, वीर्यम् valour, अहो Oh, धृतिः fortitude, अहो Oh, दिष्ट्या courage, त्वया of yours, रामपत्नी Rama’s wife, यशस्विनी illustrious, देवी wife, दृष्टा saw, दिष्ट्या our luck, काकुत्स्थः Rama, सीतावियोगजम् born of separation from Sita, शोकम् grief, त्यक्ष्यति will be removed.
आङ्ग्लानुवादः
“O your devotion to the king, O your valour, fortitude and courage is admirable. You could see Rama’s wife, an illustrious lady. This is a matter of our good luck. Rama will (now) shed the sorrow due to separation from Sita.
श्लोकः
मूलम्
ततोऽङ्गदं हनूमन्तं जाम्बवन्तं च वानराः॥5.57.47॥
परिवार्य प्रमुदिता भेजिरे विपुलाश्शिलाः।
शब्दार्थः
ततः then, वानराः vanaras, प्रमुदिताः very happily, अङ्गदम् Angada’s, हनूमन्तम् Hanuman, जाम्बवन्तं च and Jambavan, परिवार्य and going round, विपुलाः extensive, शिलाः rocks, भेजिरे betook to.
आङ्ग्लानुवादः
Then the vanaras went round all the three Angada, Hanuman and Jambavan. Out of joy they lay down on the huge rocks.
श्लोकः
मूलम्
श्रोतुकामास्समुद्रस्य लङ्घनं वानरोत्तमाः॥5.57.48॥
दर्शनं चापि लङ्कायास्सीताया रावणस्य च।
तस्थुः प्राञ्जलयस्सर्वे हनुमद्वचनोन्मुखाः॥5.57.49॥
शब्दार्थः
सर्वे all, वानरोत्तमाः best of vanaras, समुद्रस्य at the ocean, लङ्घनम् crossing, लङ्कायाः of Lanka, सीतायाः about Sita, रावणस्य च and Ravana, दर्शनं चापि and seeing, श्रोतुकामाः longing to listen, प्राञ्जलयः with folded palms, हनुमद्वचनोन्मुखाः from the mouth of Hanuman, तस्थुः kept watching.
आङ्ग्लानुवादः
All the vanaras longing to listen to Hanuman about his crossing the ocean, seeing Lanka, Sita and Ravana kept looking at the face of Hanuman.
श्लोकः
मूलम्
तस्थौ तत्राङ्गदः श्रीमान् वानरैर्बहुभिर्वृतः।
उपास्यमानो विबुधैर्दिवि देवपतिर्यथा॥5.57.50॥
शब्दार्थः
तत्र there, श्रीमान् great, बहुभिः many, वानरैः vanaras, वृतः surrounded, अङ्गदः Angada, दिवि heaven, विबुधैः by gods, उपास्यमानः attended by, देवपतिः यथा like the lord of gods, तस्थौ shining.
आङ्ग्लानुवादः
Surrounded by many great vanaras, Angada was shining like Indra, lord of the gods attended by the gods in heaven.
श्लोकः
मूलम्
हनूमता कीर्तिमता यशस्विना तथाङ्गदेनाङ्गदबद्धबाहुना।
मुदा तदाऽध्यासितमुन्नतं महन्महीधराग्रं ज्वलितं श्रियाभवत्॥5.57.51॥
शब्दार्थः
कीर्तिमता famed, हनूमता Hanuman, तथा that way, यशस्विना renowned, अङ्गदबद्धबाहुना bedecked with armlets, अङ्गदेन by Angada, तदा then, मुदा joyfully, अध्यासितम् seated, उन्नतम् high, महत् great, महीधराग्रम् top of the mountain, तदा then, या propsperous, ज्वलितं splendid, अभवत् remained.
आङ्ग्लानुवादः
The mountain peak graced by famous Hanuman and renowned Angada bedecked with armlets seated on top joyfully, appeared prosperous and splendid.
समाप्तिः
श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे सप्तपञ्चाशस्सर्गः॥
Thus ends the fiftyseventh sarga of Sundarakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.