०३२ हनुमन्तं वीक्ष्य सीतायाः भयम्

Sita’s conjucture

श्लोकः

मूलम्

ततश्शाखान्तरे लीनं दृष्ट्वा चलितमानसा।
वेष्टितार्जुनवस्त्रं तं विद्युत्सङ्घातपिङ्गलम्॥5.32.1॥

शब्दार्थः

ततः then, शाखान्तरे in between the branches, लीनम् hidden, वेष्टितार्जुनवस्त्रम् clad in white, विद्युत्सङ्घातपिङ्गलम् of tawny complexion like a cluster of lightnings, तम् him, दृष्ट्वा seeing, चलितमानसा got perplexed.

आङ्ग्लानुवादः

Sita got perplexed on seeing him (Hanuman), who was tawny in complexion and looked like a cluster of lightnings, clad in white and hidden in between the branches.

श्लोकः

मूलम्

सा ददर्श कपिं तत्र प्रश्रितं प्रियवादिनम्।
फुल्लाशोकोत्कराभासं तप्तचामीकरेक्षणम्॥5.32.2॥

शब्दार्थः

सा she, तत्र there, फुल्लाशोकोत्कराभासम् bright like fullyblossomed Ashoka flower, तप्तचामीकरेक्षणम् whose eyes are bright like molten gold, प्रश्रितम् was readily approaching, प्रियवादिनम् one who spoke softly and pleasingly, कपिम् monkey, ददर्श saw.

आङ्ग्लानुवादः

There (on the tree) she noticed a monkey like a cluster of fully blossomed Ashoka flower, shining bright, whose eyes were glowing like pure molten gold, speaking softly and pleasingly.

श्लोकः

मूलम्

मैथिली चिन्तयामास विस्मयं परमं गता।
अहो भीममिदं रूपं वानरस्य दुरासदम्॥5.32.3॥
दुर्निरीक्षमिति ज्ञात्वा पुनरेव मुमोह सा।

शब्दार्थः

मैथिली Mythili, परमम् supreme, विस्मयम् astonishment, गता felt, चिन्तयामास began thinking,
अहो Oh, वानरस्य vanara’s, दुरासदम् inaccessible, इदम् this, रूपम् appearance, भीमम् frightening, दुर्निरीक्षम् impossible to look at, इति thus, ज्ञात्वा thinking, सा she, पुनरेव once again, मुमोह fainted.

आङ्ग्लानुवादः

Astonisted Mythili began thinking. ‘Oh this vanara’s appearance is frightening. He is terrible to look at. He is inaccessible’. Thinking over this again and again, she fainted.

श्लोकः

मूलम्

विललाप भृशं सीता करुणं भयमोहिता॥5.32.4॥
रामरामेति दुःखार्ता लक्ष्मणेति च भामिनी।
रुरोद बहुधा सीता मन्दं मन्दस्वरा सती॥5.32.5॥

शब्दार्थः

भामिनी a noble lady, सीता Sita, भयमोहिता overcome with fear, दुःखार्ता sorrowful, रामरामेति saying Rama, Rama, लक्ष्मणेति च and Lakshmana also, भृशम् repeatedly, करुणम् pitiably, विललाप cried, सीता Sita, मन्दस्वरा सती in low voice, बहुधा many ways, रुरोद cried.

आङ्ग्लानुवादः

Overcome with sorrow and fear, noble Sita sobbed pitiably muttering repeatedly. ‘O Rama, O Rama, O Lakshmana’.

श्लोकः

मूलम्

सा तं दृष्ट्वा हरिश्रेष्ठं विनीतवदुपस्थितम्।
मैथिली चिन्तयामास स्वप्नोऽयमिति भामिनी॥5.32.6॥

शब्दार्थः

भामिनी noble lady, सा मैथिली that Maithili, विनीतवत् humbly, उपस्थितम् stood near, तम् him, हरिश्रेष्ठम् best of vanaras, दृष्ट्वा after seeing, अयम् this, स्वप्नः dream, इति thus, चिन्तयामास began thinking.

आङ्ग्लानुवादः

Noble Sita, seeing the best of vanaras who stood near humbly, began reflecting ‘Is this a dream’?

श्लोकः

मूलम्

सा वीक्षमाणा पृथुभुग्नवक्त्रं शाखामृगेन्द्रस्य यथोक्तकारम्।
ददर्श पिङ्गाधिपते रमात्यं वातात्मजं बुद्धिमतां वरिष्ठम्॥5.32.7॥

शब्दार्थः

सा she, वीक्षमाणा was looking here and there, पृथुभुग्नवक्त्रम् with a large curved face, शाखामृगेन्द्रस्य of the lord of monkeys, यथोक्तकारम् obedient servant, पिङ्गाधिपते of the king of monkeys, अमात्यम् minister, बुद्धिमताम् among the intelligent, वरिष्ठम् foremost, वातात्मजम् son of the windgod, ददर्श saw.

आङ्ग्लानुवादः

Looking here and there, she saw a monkey with a large, curved face, an obedient servant and a minister of the monkeylord, the foremost among the intelligentia and the son of the Windgod.

श्लोकः

मूलम्

सा तं समीक्ष्यैव भृशं विसंज्ञा गतासुकल्पेन बभूव सीता।
चिरेण संज्ञां प्रतिलभ्य भूयो विचिन्तयामास विशालनेत्रा॥5.32.8॥

शब्दार्थः

सा सीता that Sita, तम् him, समीक्ष्यैव after looking at, भृशम् greatly, विसंज्ञा lost senses, गतासुकल्पेव as if she was almost dead, बभूव remained, विशालनेत्रा largeeyed, चिरेण after a long time, संज्ञाम् senses, प्रतिलभ्य after getting back, भूयः again, विचिन्तयामास started thinking

आङ्ग्लानुवादः

The largeeyed Sita lost her senses looking at him. She got back her senses after a long time and started thinking againः

श्लोकः

मूलम्

स्वप्ने मयाऽयं विकृतोऽद्य दृष्टश्शाखामृगश्शास्त्रगणैर्निषिद्धः।
स्वस्त्यस्तु रामाय स लक्ष्मणाय तथा पितुर्मे जनकस्य राज्ञः॥5.32.9॥

शब्दार्थः

अद्य today, मया by me, विकृतः an ugly form, शास्त्रगणैः by sastras, निषिद्धः prohibited, शाखामृगः monkey, स्वप्ने in a dream, दृष्टः is seen, सलक्ष्मणाय for Lakshmana, रामाय for Rama, तथा so also, मे पितुः my father, जनकस्य राज्ञः of the king Janaka, स्वस्ति auspicious, अस्तु be

आङ्ग्लानुवादः

‘Today I saw an ugly monkey in my dream. Its sight in a dream is inauspicious according to sastras. Let it be auspicious for Lakshmana and Rama for the sake of my father Janaka.

श्लोकः

मूलम्

स्वप्नोऽपि नायं नहि मेऽस्ति निद्रा शोकेन दुःखेन च पीडितायाः।
सुखं हि मे नास्ति यतोऽस्मि हीना तेनेन्दुपूर्णप्रतिमाननेन॥5.32.10॥

शब्दार्थः

अयम् this, स्वप्नोऽपि even in a dream, न not, शोकेन with grief, दुःखेन च and with sorrow, पीडितायाः a tormented woman, मे to me, निद्रा sleep, नास्ति हि not there, मे to me, सुखम् pleasure, नास्ति हि not there, यतः therefore, इन्दुपूर्णप्रतिमाननेन whose face is like a fullmoon, तेन with him, हीना devoid, अस्मि I am

आङ्ग्लानुवादः

“But no, it was not a dream for tormented by grief and sorrow I cannot have a dream. When separated from the moonfaced Rama I have no sleep or pleasure, how can I have dream?

श्लोकः

मूलम्

रामेति रामेति सदैव बुद्ध्या विचिन्त्य वाचा ब्रुवती तमेव।
तस्यानुरूपां च कथां तदर्थमेवं प्रपश्यामि तथा शृणोमि॥5.32.11॥

शब्दार्थः

रामेति रामेति only Rama Rama, सदा ऐव always, बुद्ध्या with my brain, विचिन्त्य after thinking, तमेव him alone, ब्रुवती thinking of, तस्य his, अनुरूपाम् favourable, तदर्थम् for his sake, कथाम् talk, एवम् in this way, प्रपश्यामि I am seeing, तथा so also, शृणोमि I am hearing.

आङ्ग्लानुवादः

“I am always meditating upon Rama and thinking of him alone. I am talking about things related to him. Because of that I see him and hear him.

श्लोकः

मूलम्

अहं हि तस्याद्य मनोभवेन सम्पीडिता तद्गतसर्वभावा।
विचिन्तयन्ती सततं तमेव तथैव पश्यामि तथा शृणोमि॥5.32.12॥

शब्दार्थः

अद्य now, अहम् I, तस्य his, मनोभवेन by love for him, सम्पीडिता tormented, तद्गतसर्वभावा all my thoughts immersed in him, सततम् always, तमेव about him only, विचिन्तयन्ती while I am thinking of, तथैव in a similar manner, पश्यामि I am seeing, तथैव only in such a way, शृणोमि I am listening.

आङ्ग्लानुवादः

“I am tormented by intense love for Rama, with all my thoughts immersed in him. Since I am constantly thinking of him I see him and hear words about him. (She thinks it is all hallucination.)

श्लोकः

मूलम्

मनोरथस्स्यादिति चिन्तयामि तथापि बुद्ध्या च वितर्कयामि।
किं कारणं तस्य हि नास्ति रूपं सुव्यक्तरूपश्च वदत्ययं माम्॥5.32.13॥

शब्दार्थः

मनोरथः desire, स्यात् may be, इति thus, चिन्तयामि I think, बुद्ध्या च thinking, तथा like that, वितर्कयामि I am deliberating, तस्य its, रूपम् form, नास्ति हि is not seen, अयम् this, सुव्यक्तरूपः seen in a manifested form, माम् by me, वदति speaks, कारणम् cause, किम् what?

आङ्ग्लानुवादः

“I feel it is only the desire in my mind. Desire has no form. But the one who is addressing me has a form. I cannot understand this.

श्लोकः

मूलम्

नमोऽस्तु वाचस्पतये सवज्रिणे स्वयंभुवे चैव हुताशनाय च।
अनेन चोक्तं यदिदं ममाग्रतो वनौकसा तच्छ तथास्तु नान्यथा॥5.32.14॥

शब्दार्थः

सवज्रिणे along with Indra, वाचस्पतये for Brihaspati, स्वयंभुवे चैव even for the creator Brahma, हुताशनाय for god of fire, च also, नमः salutations, अस्तु may be, अनेन by him, वनौकसा by the resident of the forest, मम अग्रतः in front of me, यत् whatever, इदम् this, उक्तम् spoken, तत् that, तथा true, अस्तु may be, अन्यथा other than that, न not be.

आङ्ग्लानुवादः

“My salutations to Indra, Brihaspati, Brahma the creator and also to the firegod. Let all those words spoken by the vanara here in front of me be true and not other than that.”

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे द्वात्रिंशस्सर्गः॥
Thus ends the thirtysecond sarga of Sundarakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.