०२० सीता-रावणसंवादः

Ravana attempts to tempt Sita

श्लोकः

मूलम्

स तां परिवृतां दीनां निरानन्दां तपस्विनीम्।
साकारैर्मधुरैर्वाक्यैर्न्यदर्शयत रावणः॥5.20.1॥

शब्दार्थः

सः रावणः that Ravana, परिवृताम् surrounded, दीनाम् depressed, निरानन्दाम् sorrowful, तपस्विनीम् ascetic, ताम् her, साकारैः with animated words, मधुरै with sweet, वाक्यैः words, न्यदर्शयत expressed

आङ्ग्लानुवादः

Ravana expressed his intention in sweet words to the depressed and griefstricken ascetic Sita surrounded by demon guardsः

श्लोकः

मूलम्

मां दृष्ट्वा नागनासोरु गूहमाना स्तनोदरम्।
अदर्शनमिवात्मानं भयान्नेतुं त्वमिच्छसि॥5.20.2॥

शब्दार्थः

नागनासोरु with thighs like the trunk of an elephant, माम् me, दृष्ट्वा on seeing, स्तनोदरम् breasts and belly, गूहमाना concealed, त्वम् you, भयात् through fear, आत्मानम् by yourself, अदर्शनम् concealed, नेतुम from me, इच्छसीव you want.

आङ्ग्लानुवादः

“On seeing me, Sita, you want to conceal your thighs, belly and breasts through fear of me. I think you do not want me to see you.

श्लोकः

मूलम्

कामये त्वां विशालाक्षि बहुमन्यस्व मां प्रिये।
सर्वाङ्गगुणसम्पन्ने सर्वलोकमनोहरे॥5.20.3॥

शब्दार्थः

विशालाक्षि largeeyed, सर्वाङ्गगुणसम्पन्ने richly endowed with beauty in all limbs, सर्वलोकमनोहरे delight of all the worlds, त्वाम् you, कामये desire, प्रिये dear, माम् me, बहुमन्यस्व oblige.

आङ्ग्लानुवादः

“O largeeyed one you are endowed with beauty in all limbs. You are the delight of all
worlds. I desire you, dear Oblige me.

श्लोकः

मूलम्

नेह केचिन्मनुष्या वा राक्षसाः कामरूपिणः।
व्यपसर्पतु ते सीते भयं मत्तः समुत्थितम्॥5.20.4॥

शब्दार्थः

सीते O Sita, इह here, मनुष्याः वा human beings or, कामरूपिणः those who can change their form at their will, राक्षसाः वा or demons, केचित् none, मत्तः of me, समुत्थितम् born, ते to you, भयम् fear, व्यपसर्पतु relieve.

आङ्ग्लानुवादः

“O Sita no human or demon. who can take any form at their will can relieve your fear born of me.

श्लोकः

मूलम्

स्वधर्मो रक्षसां भीरु सर्वथैव न संशयः।
गमनं वा परस्त्रीणां हरणं सम्प्रमथ्य वा॥5.20.5॥

शब्दार्थः

भीरु a timid lady, परस्त्रीणाम् at wives of others, गमनं वा having unrighteous, सम्प्रमथ्य by force, हरणं वा or abduction, रक्षसाम् for demons, सर्वथैव by all means, स्वधर्मः is natural, संशयः doubt, न not.

आङ्ग्लानुवादः

“O timid lady having an unrighteous approach to wives of others or their abduction by force is natural to demons, There is no doubt.

श्लोकः

मूलम्

एवं चैतदकामां तु न त्वां स्प्रक्ष्यामि मैथिलि।
कामं कामः शरीरे मे यथाकामं प्रवर्तताम्॥5.20.6॥

शब्दार्थः

मैथिलि Mythili, एतत् this, एवम् in this manner, कामः passion, कामम् passion, यथाकामम् as it desires, मे my, शरीरे body, प्रवर्तताम् may sway, तु indeed, अकामाम् not force to accept my desire, त्वाम् to you, न स्प्रक्ष्यामि I will not touch.

आङ्ग्लानुवादः

“Mythili let passion hold its sway over my body as it will. But I shall not force you or touch you since you do not love me.

श्लोकः

मूलम्

देवि नेह भयं कार्यं मयि विश्वसि हि प्रिये।
प्रणयस्व च तत्त्वेन मैवं भूः शोकलालसा॥5.20.7॥

शब्दार्थः

देवि O lady, इह here, भयम् fear, न कार्यम् no need to feel, प्रिये O dear, मयि in me, विश्वसिहि trust me, तत्त्वेन truly, प्रणयस्व love me, एवम् that way, शोकलालसा entertaining sorrow, मा भूः you should not be.

आङ्ग्लानुवादः

“O reverend lady, fear not me on that account. Have confidence in me. Show your love. Do not be swayed by grief .

श्लोकः

मूलम्

एकवेणी धराशय्या ध्यानं मलिनमम्बरम्।
अस्थानेऽप्युपवासश्च नैतान्यौपयिकानि ते॥5.20.8॥

शब्दार्थः

एकवेणी O lady with a single braid of hair, धराशय्या sleeping on the ground, ध्यानम् brooding, मलिनम् soiled, अम्बरम् clothes, अस्थाने without an occasion, उपवासश्च by fasting, एतानि these, ते to you, औपयिकानि not fit for you, न not.

आङ्ग्लानुवादः

“O Lady, to wear a single braid, sleep on the ground, brooding, wearing soiled clothes and fasting without proper occasion does not suit you.

श्लोकः

मूलम्

विचित्राणि च माल्यानि चन्दनान्यगरूणि च।
विविधानि च वासांसि दिव्यान्याभरणानि च॥5.20.9॥
महार्हाणि च पानानि शयनान्यासनानि च।
गीतं नृत्तं च वाद्यं च लभ मां प्राप्य मैथिलि॥5.20.10॥

शब्दार्थः

मैथिलि Mythili, माम् me, प्राप्य having secured, विचित्राणि wonderful, माल्यानि garlands, चन्दनानि sandal, अगरूणि incense, विविधानि several kinds, वासांसि च garments, दिव्यानि divine one, आभरणानि च ornaments, महार्हाणि rich, पानानि drinks, शयनानि bed also, आसनानि च and seats, गीतम् singing, नृत्तं च and dancing, वाद्यं च and musical instruments, लभ you may take

आङ्ग्लानुवादः

“O Mythili having secured me, you get all these comforts wonderful garlands, sandal, incense, garments and beautiful ornaments, rich drinks, beds and seats.You can enjoy songs, dances accompanied by musical instruments.

श्लोकः

मूलम्

स्त्रीरत्नमसि मैवं भूः कुरु गात्रेषु भूषणम्।
मां प्राप्य हि कथं नु स्वास्त्वमनर्हा सुविग्रहे॥5.20.11॥

शब्दार्थः

स्त्रीरत्नम् a jewel among women, असि you are, एवम् this way, मा भूः do not remain like this, गात्रेषु for your limbs, भूषणम् decoration, कुरु you do, सुविग्रहे lady of beautiful body, माम् me, प्राप्य having secured, त्वम् you, अनर्हा be undeserving, कथं नु how can you, स्याः be.

आङ्ग्लानुवादः

“You are a, a jewel among women. You should not remain like this. You should adorn yourself properly. How can you remain deprived after having me?

श्लोकः

मूलम्

इदं ते चारु सञ्जातं यौवनं व्यतिवर्तते।
यदतीतं पुनर्नैति स्रोतः शीघ्रमपामिव॥5.20.12॥

शब्दार्थः

चारु beautiful, सञ्जातम् created, इदम् this, ते यौवनम् your youth, व्यतिवर्तते will pass away, यत् since, शीघ्रम् fast, अतीतम् a past, अपाम् water, स्रोतः इव like flow, पुनः again, नैति does not come.

आङ्ग्लानुवादः

“Your charming youth should not pass away (uselessly). A past event does not come back like a current of stream.

श्लोकः

मूलम्

त्वां कृत्वोपरतो मन्ये रूपकर्ता स विश्वसृक्।
न हि रूपोपमा त्वन्या तवास्ति शुभदर्शने॥5.20.13॥

शब्दार्थः

शुभदर्शने lady of auspicious looks, रूपकर्ता creator, सः he, विश्वसृक् one who creates the world, त्वाम् you, कृत्वा having created, उपरतः he stopped, मन्ये I think, अन्या other lady, तव रूपोपमा comparable to your beauty, नास्ति हि indeed does not exist.

आङ्ग्लानुवादः

“O lady with auspicious looks Me thinks, the creator must have retired after creating your beautiful form. For there is no one comparable to you in beauty.

श्लोकः

मूलम्

त्वां समासाद्य वैदेहि रूपयौवनशालिनीम्।
कः पुमानतिवर्तेत साक्षादपि पितामहः॥5.20.14॥

शब्दार्थः

वैदेहि Vaidehi, रूपयौवनशालिनीम् endowed with (extraordinary) beauty and (exuberant) youth, त्वाम् you, समासाद्य after getting, साक्षात् personally, पितामहः grandsire, कः who, पुमान् man, अतिवर्तेत retain his balance of mind.

आङ्ग्लानुवादः

“O Vaidehi you have (extraordinary) beauty and (exuberant) youth. Who would not lose his balance of mind even if he were Brahma the grandsire himself after getting you?

श्लोकः

मूलम्

यद्यत्पश्यामि ते गात्रं शीतांशुसदृशानने।
तस्मिंस्तस्मिन् पृथुश्रोणि चक्षुर्मम निबध्यते॥5.20.15॥

शब्दार्थः

शीतांशुसदृशानने with face like the cool fullmoon, पृथुश्रोणि heavyhipped, ते your, यद्यत् whichever, गात्रम् limb, पश्यामि I see, तस्मिन् तस्मिन् एच whichever limb I behold, मम my, चक्षुः eyes, निबध्यते unable to extricate.

आङ्ग्लानुवादः

“O one with a face like the cool fullmoon, with heavy hips. I am unable to extricate my eyes from any limb (of your body) I see.

श्लोकः

मूलम्

भव मैथिलि भार्या मे मोहमेनं विसर्जय।
बह्वीनामुत्तमस्त्रीणामाहृतानामितस्ततः॥5.20.16॥
सर्वासामेव भद्रं ते ममाग्रमहिषी भव।

शब्दार्थः

मैथिलि O Mythili, मे my, भार्या wife, भव be, एनम् this, मोहम् delusion, विसर्जय give up, इतस्ततः from here and there, आहृतानाम् brought, बह्वीनाम् of many women, मम my, उत्तमस्त्रीणाम्
among the best women, सर्वासामेव of all of them, अग्रमहिषी the chief consort, भव be, ते भद्रम् be blessed৷৷

आङ्ग्लानुवादः

“O Mythili be my wife. Give up this (folly due to) delusion. Be my chief consort among the several excellent women I have picked up here and there. Be blessed.

श्लोकः

मूलम्

लोकेभ्यो यानि रत्नानि सम्प्रमथ्याहृतानि वै॥5.20.17॥
तानि मे भीरु सर्वाणि राज्यं चैतदहं च ते।

शब्दार्थः

भीरु a timid lady, लोकेभ्यः from the worlds, यानि those, रत्नानि gems, सम्प्रमथ्य by force, आहृतानि brought, वै indeed, तानि those, सर्वाणि all of them, मे myself, एतत् this, राज्यम् this kingdom, अहं च and I, ते to you.

आङ्ग्लानुवादः

“O timid lady, gems brought forcibly from all the worlds, this kingdom as well as myself are yours.

श्लोकः

मूलम्

विजित्य पृथिवीं सर्वां नानानगरमालिनीम्॥5.20.18॥
जनकाय प्रदास्यामि तव हेतोर्विलासिनि।

शब्दार्थः

विलासिनि a lovely lady, नानानगरमालिनीम् different cities forming a garland, सर्वाम् all, पृथिवीम् land, विजित्य winning, तव हेतोः for your sake, जनकाय to Janaka, प्रदास्यामि will give.

आङ्ग्लानुवादः

“O lovely lady I will win all the cities and lands and give them to Janaka for your sake.

श्लोकः

मूलम्

नेह पश्यामि लोकेऽन्यं यो मे प्रतिबलो भवेत्।
पश्य मे सुमहद्वीर्यमप्रतिद्वन्द्वमाहवे॥5.20.19॥

शब्दार्थः

यः whoever, मे to me, प्रतिबलः a rival, भवेत् may be, अन्यम् and no other hero, इह लोके in this world, न पश्यामि I cannot see, आहवे in a battle, अप्रितिद्वन्द्वम् unrivalled, मे my, सुमहत् great, वीर्यम् virility, पश्य you may see.

आङ्ग्लानुवादः

“I’m unrivalled in this entire world. Behold my matchless virility which permits no rival
in war.

श्लोकः

मूलम्

असकृत्संयुगे भग्ना मया विमृदितध्वजाः॥5.20.20॥
अशक्ताः प्रत्यनीकेषु स्थातुं मम सुरासुराः।

शब्दार्थः

मया by me, असकृत् again and again, संयुगे in battle, भग्नाः shattered, विमृदितध्वजाः their flags crushed, सुरासुराः gods and demons, मम my, प्रत्यनीकेषु in the wars against me, स्थातुम् to stand, अशक्ताः unable.

आङ्ग्लानुवादः

“The gods and demons were unable to withstand my power in wars fought against me. They were often shattered and defeated with their flags crushed in war.

श्लोकः

मूलम्

इच्छ मां क्रियतामद्य प्रतिकर्म तवोत्तमम्॥5.20.21॥
सप्रभाण्यवसज्यन्तां तवाङ्गे भूषणानि च।
साधु पश्यामि ते रूपं संयुक्तं प्रतिकर्मणा॥5.20.22॥

शब्दार्थः

माम् me, इच्छ love, अद्य today, तव your, उत्तमम् best, प्रतिकर्म decoration, क्रियताम् do, तव your, अङ्गे on limbs, सप्रभाणि radiant ones, भूषणानि च ornaments, अवसज्यन्ताम् wear, प्रतिकर्मणा युक्तम् by decorating yourself, ते your, रूपम् form, साधु pleasingly, पश्यामि I wish to see.

आङ्ग्लानुवादः

“Offer your love to me. Get yourself decorated in an excellent way. Wear glowing ornaments on your limbs. Let me see you in pleasingly decorated form.

श्लोकः

मूलम्

प्रतिकर्माभिसंयुक्ता दाक्षिण्येन वरानने।
भुंक्ष्व भोगान्यथाकामं पिब भीरु रमस्व च॥5.20.23॥

शब्दार्थः

वरानने O charming lady, भीरु timid lady, दाक्षिण्येन liberally, प्रतिकर्माभिसंयुक्ता decoration, यथाकामम् as you please, भोगान् luxuries, भुंक्ष्व enjoy, पिब drink, रमस्व च and enjoy.

आङ्ग्लानुवादः

“O charming lady decorate yourself liberally. Enjoy these pleasures as you please.
Drink and make merry.

श्लोकः

मूलम्

यथेष्टं च प्रयच्छ त्वं पृथिवीं वा धनानि च।
ललस्व मयि विस्रब्धा धृष्टमाज्ञापयस्व च॥5.20.24॥

शब्दार्थः

त्वम् yourself, पृथिवीम् the land, धनानि च and wealth also, यथेच्छम् as you wish, प्रयच्छ donate, विस्रब्धा being free, मयि with me, ललस्व enjoy, धृष्टम् boldly, आज्ञापयस्व च and command.

आङ्ग्लानुवादः

“Give away land and wealth as you wish. Enjoy with me freely and command me boldly. I will obey you by all means.

श्लोकः

मूलम्

मत्प्रसादाल्ललन्त्याश्च ललन्तां बान्धवास्तव।
ऋद्धिं ममानुपश्य त्वं श्रियं भद्रे यशश्च मे॥5.20.25॥

शब्दार्थः

मत्प्रसादात् by my grace, ललन्त्याः enjoying, तव your, बान्धवा relations, ललन्ताम् enjoy, भद्रे auspicious, त्वम् you, मम my, ऋद्धिम् affluence, मे my, यशश्च fame, अनुपश्य you will see.

आङ्ग्लानुवादः

“O blessed lady, see my affluence and my fame. Seeing you enjoy (life) by my grace all your kinsmen will follow.

श्लोकः

मूलम्

किं करिष्यसि रामेण सुभगे चीरवाससा।
निक्षिप्तविजयो रामो गतश्रीर्वनगोचरः॥5.20.26॥
व्रती स्थण्डिलशायी च शङ्के जीवति वा न वा।

शब्दार्थः

सुभगे O beautiful lady, चीरवाससा person clad in bark robes, रामेण with Rama, किम् what, करिष्यसि will do, निक्षिप्तविजयः renounced triumph of warrior, गतश्रीः he lost his fortune, वनगोचरः wanderer in the forest, व्रती following asceticism, स्थण्डिलशायी च sleeping on the ground, रामः Rama, जीवति वा alive or, न वा not alive, शङ्के I am doubtful.

आङ्ग्लानुवादः

“O beautiful lady Rama has renounced victory, he has lost his fortune. Clad in bark,
he is wandering in the forest following asceticism and sleeping on the ground. What can he do for you? I am in doubt if he is alive or not.

श्लोकः

मूलम्

न हि वैदेहि रामस्त्वां द्रष्टुं वा प्युपलप्स्यते।
पुरोबलाकैरसितैर्मेघैर्ज्योत्स्नामिवावृताम्॥5.20.27॥

शब्दार्थः

वैदेहि Vaidehi, रामः Rama, त्वाम् you, पुरोबलाकैः cranes in front, असितैः dark , मेघैः clouds, आवृताम् veiled, ज्योत्स्नामिव like moonbeams, द्रष्टुं वापि even to see, न हि उपलप्स्यते not possible.

आङ्ग्लानुवादः

“O Vaidehi I wonder if Rama can see you at all. You are like moonlight veiled by dark clouds and cannot be seen even by the flying cranes.

श्लोकः

मूलम्

न चापि मम हस्तात्त्वां प्राप्तुमर्हति राघवः॥5.20.28॥
हिरण्यकशिपुः कीर्तिमिन्द्रहस्तगतामिव।

शब्दार्थः

हिरण्यकशिपुः Hiranyakasipu, इन्द्रहस्तगताम् from Indra, कीर्तिमिव like fame, राघवः Raghava, मम my, हस्तात् from the hands, त्वाम् you, प्राप्तुम् to win, न चापि अर्हति he will not be able.

आङ्ग्लानुवादः

“Surely Raghava will not be able to win you back from my hands any more than the demon Hiranyakasipu was able to usurp the fame of Indra.

श्लोकः

मूलम्

चारुस्मिते चारुदति चारुनेत्रे विलासिनि॥5.20.29॥
मनो हरसि मे भीरु सुपर्णः पन्नगं यथा।

शब्दार्थः

चारुस्मिते lady of charming smile, चारुदति lady of beautiful teeth, चारुनेत्रे beautifuleyed, विलासिनि luxurious, भीरु timid one, सुपर्णः Garuda, पन्नगं यथा like serpent, मे my, मनः mind, हरसि attract.

आङ्ग्लानुवादः

“O lovely, timid lady your smile, your teeth and your eyes are bewitching. Just as Garuda snatches away a serpent, you ravish my mind by your beauty.

श्लोकः

मूलम्

क्लिष्टकौशेयवसनां तन्वीमप्यनलङ्कृताम्॥5.20.30॥
त्वां दृष्ट्वा स्वेषु दारेषु रतिं नोपलभाम्यहम्।

शब्दार्थः

क्लिष्टकौशेयवसनाम् wearing soiled silk clothes, तन्वीम् beautiful, त्वाम् you, अनलङ्कृतामपि even when you are not decorated, दृष्ट्वा after seeing, अहम् I, स्वेषु at my own, दारेषु wives, रतिम् love, नोपलभामि I find not.

आङ्ग्लानुवादः

“Even when you are attired in soiled silk and are bereft of ornaments, I find no interest in my own wives.

श्लोकः

मूलम्

अन्तःपुरनिवासिन्यः स्त्रियः सर्वगुणान्विताः॥5.20.31॥
यावन्त्यो मम सर्वासामैश्वर्यम् कुरु जानकि।

शब्दार्थः

जानकि Janaki, मम my, अन्तःपुरनिवासिन्यः residing in the harem of the royal palace, सर्वगुणान्विताः endowed with all virtues, यावन्त्यः many of them, स्त्रियः women, सर्वासाम् for all of them, ऐश्वर्यम् authority, कुरु you may exercise.

आङ्ग्लानुवादः

“O Janaki There are a number of virtuous consorts residing in the harem of my royal palace. You may exercise your authority on all of them.

श्लोकः

मूलम्

मम ह्यसितकेशान्ते त्रैलोक्यप्रवराः स्त्रियः॥5.20.32॥
तास्त्वां परिचरिष्यन्ति श्रियमप्सरसो यथा।

शब्दार्थः

असितकेशान्ते lady of dark tresses, मम me, ताः those, त्रैलोक्यप्रवराः best among the women in the three worlds, स्त्रियः women, अप्सरसः apsaras, श्रियं यथा like goddess Lakshmi, त्वाम् you, परिचरिष्यन्ति will attend on you.

आङ्ग्लानुवादः

श्लोकः

मूलम्

यानि वैश्रवणे सुभ्रु रत्नानि च धनानि च॥5.20.33॥
तानि लोकांश्च सुश्रोणि मां च भुङ्क्ष्व यथासुखम्।

शब्दार्थः

सुश्रोणि heavyhipped, सुभ्रु lady of beautiful brows, वैश्रवणे with Vaisravana, यानि all such, रत्नानि gems, धनानि च and wealth, तानि those, लोकांश्च worlds also, मां च me as well, यथासुखम् be happy, भुङ्क्ष्व you may enjoy.

आङ्ग्लानुवादः

“O Sita of heavy hips and beautiful brows Be happy. Enjoy all the worlds of mine, the gems and wealth of Ravana.

श्लोकः

मूलम्

न रामस्तपसा देवि न बलेन न विक्रमैः॥5.20.34॥
न धनेन मया तुल्यस्तेजसा यशसापि वा।

शब्दार्थः

देवि queen, रामः Rama, तपसा by penance, मया to me, न तुल्यः not equal, बलेन by prowess, न विक्रमैः nor by valour, न not, धनेन in wealth, तेजसा in brilliance, यशसापि वा or even in fame, न not.

आङ्ग्लानुवादः

“O queen Rama is not equal to me either in penance or prowess or valour or wealth or brilliance or even in fame.

श्लोकः

मूलम्

पिब विहर रमस्व भुङ्क्ष्व भोगान् धननिचयं प्रदिशामि मेदिनीं च।
मयि लल ललने यथासुखं त्वं त्वयि च समेत्य ललन्तु बान्धवास्ते॥5.20.35॥

शब्दार्थः

ललने O delightful one, धननिचयम् heaps of riches, मेदिनीं च and land, प्रदिशामि will present you, त्वम् you, पिब drink, विहर sport, रमस्व enjoy yourself, भोगान् all pleasures, भुङ्क्ष्व you enjoy, यथासुखम् be happy, मयि with me, लल sport, ते your, बान्धवाः relatives, समेत्य collectively, त्वयि in you, ललन्तु will enjoy.

आङ्ग्लानुवादः

“O delightful one I will bestow you with heaps of riches and land. Therefore, enjoy with me drinking, sporting, and revelling. Accept me and be happy to sport with me.Let your elatives join you and enjoy all my wealth.

श्लोकः

मूलम्

कुसुमिततरुजालसन्ततानि भ्रमरयुतानि समुद्रतीरजानि।
कनकविमलहारभूषिताङ्गी विहर मया सह भीरु काननानि॥5.20.36॥

शब्दार्थः

भीरु a timid lady, कनकविमलहारभूषिताङ्गी deck yourself with pure gold necklace, कुसुमिततरुजालसन्ततानि with stretches of trees filled with blossoms, भ्रमरयुतानि with swarm of bees, समुद्रतीरजानि grown on the sea shore, काननानि in the forest groves, मया सह with me, विहर you may enjoy.

आङ्ग्लानुवादः

“O timid lady embellish yourself with necklaces of pure gold and enjoy with me in the enchanting seaside forest groves full of trees with blossoms and swarming bees.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे विंशस्सर्गः।
Thus ends the twentieth sarga of Sundarakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.