Dasaratha commands Sumantra to bring Rama
श्लोकः
मूलम्
ते तु तां रजनीमुष्य ब्राह्मणा वेदपारगाः।
उपतस्थुरुपस्थानं सह राजपुरोहिताः॥2.15.1॥
शब्दार्थः
वेदपारगाः wellversed in the Vedas, ते those, ब्राम्हणाः brahmins, तां रजनीम् that night, उष्य after staying, सहराजपुरोहिताः along with royal priests, उपस्थानम् to the pavilion (for consecration ceremony), उपतस्थुः assembled.
आङ्ग्लानुवादः
The brahmins wellversed in the Vedas stayed waiting all night and assembled at the pavilion (for the consecration ceremony) along with royal priests.
श्लोकः
मूलम्
अमात्या बलमुख्याश्च मुख्या ये निगमस्य च।
राघवस्याभिषेकार्थे प्रियमाणास्तु संगताः॥2.15.2॥
शब्दार्थः
अमात्याः ministers, बलमुख्याश्च army chiefs, ये निगमस्य मुख्याः chiefs of the merchants’ associations, राघवस्य of Rama, अभिषेकार्थे for the consecration, प्रियमाणाः brimming with joy, संगताः assembled.
आङ्ग्लानुवादः
For the consecration of the scion of the Raghu race (Rama), ministers, army chiefs and chiefs of merchants’ associations assembled, brimming with joy.
श्लोकः
मूलम्
उदिते विमले सूर्ये पुष्ये चाभ्यागतेऽहनि।
लग्ने कर्कटके प्राप्ते जन्म रामस्य च स्थिते॥2.15.3॥
अभिषेकाय रामस्य द्विजेन्द्रैरुपकल्पितम्।
शब्दार्थः
विमले bright, सूर्ये Sun, उदिते having arisen, अहनि during day , पुष्ये च when Pushya star, अभ्यागते was ascendent, रामस्य Rama’s, जन्म स्थिते constellation at the time of birth,
कर्कटकलग्ने ascension of karkataka lagna, प्राप्ते had come, रामस्य Rama’s, अभिषेकाय for the consecration, द्विजेन्द्रैः by the best of brahmins, उपकल्पितम् was decided.
आङ्ग्लानुवादः
The best of brahmins had decided to perform the consecration ceremony after the bright Sun appeared in the sky when the Pushya star approached the karkataka lagna, which was the constellation at the time of Rama’s birth.
श्लोकः
मूलम्
काञ्चना जलकुम्भाश्च भद्रपीठं स्वलंकृतम्॥2.15,4॥
रथः च सम्यगास्तीर्णो भास्वता व्याघ्रचर्मणा।
शब्दार्थः
काञ्चनाः golden, जलकुम्भाश्च jars filled with water, स्वलंकृतम् welldecorated, भद्रपीठम् throne, भास्वता by a bright, व्याघ्रचर्मणा by the tiger skin, सम्यक् properly, आस्तीर्णः spread, रथः च chariot also, (भान्ति are shining.)
आङ्ग्लानुवादः
Golden jars filled with water, the welldecorated throne and a chariot spread well with bright tigerskin (were kept ready).
श्लोकः
मूलम्
गङ्गायमुनयोःपुण्यात्सङ्गमादाहृतं जलम्॥2.15.5॥
याश्चान्यास् सरितः पुण्या ह्रदाः कूपास् सरांसि च।
प्राग्वाहाश्चोर्ध्ववाहाश्च तिर्यग्वाहास् समाहिताः॥2.15.6॥
ताभ्यश्चैवाहृतं तोयं समुद्रेभ्यश्च सर्वशः।
शब्दार्थः
पुण्यात् from sacred, गङ्गायमुनयोः सङ्गमात् from the confluence of Ganga and Yamuna, पुण्याः holy, अन्याः other, याःसरितः streams, ह्रदाः ponds, कूपाः wells, सरांसि च lakes as well, आहृतम् brought, जलम् water, प्राग्वाहाः flowing eastwards, ऊर्ध्ववाहाः flowing upwards, तिर्यग्वाहाः flowing zigzag, समाहिताः joined together, ताभ्यः च from them also, सर्वशः from all directions, समुद्रेभ्यः from all seas, आहृतम् has been collected, तोयम् water.
आङ्ग्लानुवादः
Water had been fetched from the sacred confluence of Ganga and Yamuna, from other holy streams, wells, ponds and lakes, from rivers flowing eastward, westward, and zigzag, from rivers from all directions joined together. And from all the seas.
श्लोकः
मूलम्
सलाजाः क्षीरिभिश्छन्ना घटाः काञ्चनराजताः॥2.15.7॥
पद्मोत्पलयुता भान्ति पूर्णाः परमवारिणा।
शब्दार्थः
सलाजाः with puffed corn, क्षीरिभिः leaves from trees rich in sap, छन्नाः covered, पद्मोत्पलयुताः with lotuses and waterlilies, परमवारिणा holy water, पूर्णाः filled with, काञ्चनराजताः made of gold and silver, घटाः vessels, भान्ति are shining.
आङ्ग्लानुवादः
Gold and silver vessels filled with holy water and puffed corn, adorned with lotuses, water lilies and leaves from trees rich in sap shone.
श्लोकः
मूलम्
क्षौद्रं दधि घृतं लाजा दर्भास् सुमनसः पयः॥2.15.8॥
वेश्याश्चैव शुभाचारास् सर्वाभरणभूषिताः।
शब्दार्थः
क्षौद्रम् honey, दधि curds, घृतम् ghee, लाजाः puffed grain, दर्भाः darbha grass, सुमनसः flowers, पयः milk, शुभाचाराः wellmannered, सर्वाभरणभूषिताः adorned with all types of ornaments, वेश्याः च एव courtesans as well.
आङ्ग्लानुवादः
Honey, curd, ghee, puffed grain, darbha grass, flowers and milk were arranged. Wellmannered courtesans adorned with all kinds of ornaments (stood in position).
श्लोकः
मूलम्
चन्द्रांशुविकचप्रख्यं काञ्चनं रत्नभूषितम्॥2.15.9॥
सज्जं तिष्ठति रामस्य वालव्यजनमुत्तमम्।
शब्दार्थः
चन्द्रांशुविकचप्रख्यम् resembling diffused rays of the moon, काञ्चनम् made of gold, रत्नभूषितम् adorned with gems, रामस्य for Rama, उत्तमम् excellent, वालव्यजनम् a fan made of yak’s tail, सज्जं तिष्ठति is held in readiness.
आङ्ग्लानुवादः
An excellent fan of yak’s tail with a staff of gold studded with gems looking like diffused moonbeams was kept ready.
श्लोकः
मूलम्
चन्द्रमण्डलसङ्काशमातपत्रं च पाण्डुरम्॥2.15.10॥
सज्जं द्युतिकरं श्रीमदभिषेकपुरस्कृतम्।
शब्दार्थः
चन्द्रमण्डलसंकाशम् resembling the Moon’s orb, पाण्डुरम् pale white, द्युतिकरम् lustrous like the pole star अभिषेकपुरस्कृतम् to be placed in front of the coronation pavilion, श्रीमत् majestic, आतपत्रं umbrella, सज्जम् is arranged.
आङ्ग्लानुवादः
A lustrous pale white umbrella resembling the Moon’s orb or the pole star was kept in front of the coronation pavilion.
श्लोकः
मूलम्
पाण्डुरश्च वृषस्सज्जः पाण्डुरोऽश्वश्च सुस्थितः॥2.15.11॥
प्रसृतश्च गजःश्रीमानौपवाह्यः प्रतीक्षते।
शब्दार्थः
पाण्डुरः pale white, वृषः bull, सज्जः is kept ready, अश्वःच horse also, सुस्थितः in state, प्रसृतः flowing ichor (from its temples), श्रीमान् majestic, औपवाह्यः worthy of ride by a king, गजः च elephant also, प्रतीक्षते is awaiting.
आङ्ग्लानुवादः
A bull and a horse both pale white and a majestic elephant in rut worthy of royal ride stood waiting.
श्लोकः
मूलम्
अष्टौ च कन्या माङ्गल्यास् सर्वाभरणभूषिताः॥2.15.12॥
वादित्राणि च सर्वाणि वन्दिनश्च तथाऽपरे।
शब्दार्थः
सर्वाभरणभूषिताः adorned with all kinds of ornament, माङ्गल्याः auspicious, अष्टौ eight, कन्याःunmarried girls, सर्वाणि all sorts of, वादित्राणि musical instruments, वन्दिनः च also panegyrists, तथा and, परे others (stood waiting).
आङ्ग्लानुवादः
Eight auspicious maidens adorned with all types of ornaments, all sorts of musical instruments, panegyrists and others (were in waiting).
श्लोकः
मूलम्
इक्ष्वाकूणां यथा राज्ये संभ्रियेताभिषेचनम्॥2.15.13॥
तथाजातीयमादाय राजपुत्राभिषेचनम्।
ते राजवचनात्तत्र समवेतामहीपतिम्॥2.15.14॥
अपश्यन्तोऽब्रुवन् को नु राज्ञो नः प्रतिवेदयेत्।
न पश्यामश्च राजानमुदितश्च दिवाकरः॥2.15.15॥
यौवराज्याभिषेकश्च सज्जो रामस्य धीमतः।
शब्दार्थः
इक्ष्वाकूणाम् of the descendants of the Ikshvakus, राज्ये in the kingdom, अभिषेचनम् consecration, यथा as, संभ्रियेत् might have been arranged, तथा जातीयम् pertaining to that race, राजपुत्राभिषेचनम् for the consecration of the prince, आदाय having brought, राजवचनात् in accordance with the order of the king, तत्र there, समवेताः having assembled, ते they, महीपतिम् to the king, अपश्यन्तः not beholding, नः about us, कः नु who indeed, राज्ञः to the king, प्रतिवेदयेत् inform, अब्रुवन् said, राजानम् to the king, न च पश्यामः (we) do not see, दिवाकरः च sun also, उदितः has risen, धीमतः sagacious, रामस्य Rama’s, यौवराज्याभिषेकः च consecration as prince regent, सज्जः is ready.
आङ्ग्लानुवादः
Just as articles necessary for the consecration of the descendants of the Ikshvakus, are customarily arranged in the kingdom, in the same way things were arranged for the coronation of the prince belonging to that race. All those who had assembled there in response to the order of the king could not see him and so they said to themselves ‘Who will inform the king of our arrival. Everything is kept ready for consecration of the sagacious Rama as prince regent. The Sun has risen. But we do not find the king’.
श्लोकः
मूलम्
इति तेषु ब्रुवाणेषु सार्वभौमान् महीपतीन्॥2.15.16॥
अब्रवीत्तानिदं सर्वान्सुमन्त्रो राजसत्कृतः।
शब्दार्थः
तेषु while they, इति thus, ब्रुवाणेषु were speaking, राजसत्कृतः the king’s confidant, सुमन्त्रः Sumantra, तान् them, सर्वान् all, सार्वभौमान् sovereigns, महीपतीन् kings, इदम् this word, अब्रवीत् said.
आङ्ग्लानुवादः
While the sovereign monarchs who hailed from different parts of the earth were thus talking Sumantra the king’s confidant saidः
श्लोकः
मूलम्
रामं राज्ञो नियोगेन त्वरया प्रस्थितोऽस्म्यहम्॥2.15.17॥
पूज्या राज्ञो भवन्तस्तु रामस्य च विशेषतः।
शब्दार्थः
अहम् I, राज्ञः king’s, नियोगेन by command, रामम् Rama, त्वरया quickly, प्रस्थितः अस्मि I am departing, भवन्तः तु as for all of you, राज्ञः to the king, पूज्याः venerable, विशेषतः especially, रामस्य च for Rama also.
आङ्ग्लानुवादः
In obedience to the king’s command I am hurrying for Rama. All of you are honourable to king Dasaratha, especially to Rama.
श्लोकः
मूलम्
अयं पृच्छामि वचनात्सुखमायुष्मतामहम्॥2.15.18॥
राज्ञः संप्रति बुद्धस्य यच्चागमनकारणम्।
शब्दार्थः
अयम् अहम् such I am, आयुष्मताम् longlived, वचनात् by your words, संप्रति बुद्धस्य to him now awake, राज्ञः king’s, सुखम् welfare, आगमनकारणं the reason for his coming, पृच्छामि I shall ask.
आङ्ग्लानुवादः
On your behalf I shall enquire from the king who is awake now about his welfare and the reason for calling me here.
श्लोकः
मूलम्
इत्युक्त्वाऽन्तः पुरद्वारमाजगाम पुराणवित्॥2.15.19॥
सदाऽसक्तं च तद्वेश्म सुमन्त्रः प्रविवेश ह।
शब्दार्थः
पुराणवित् one who is wellversed in history and tradition, सुमन्त्रः Sumantra, इति thus, उक्त्वा having spoken, अन्तःपुरद्वारम् entrance to the inner apartment, आजगाम approached, सदा always, सक्तम् remains closed, तत् that, वेश्म palace, प्रविवेश ह entered.
आङ्ग्लानुवादः
Having said so, Sumantra who was versed in history and tradition approached the inner apartment which always remains closed.
श्लोकः
मूलम्
तुष्टावास्य तदा वंशं प्रविश्य स विशांपतेः॥2.15.20॥
शयनीयं नरेन्द्रस्य तदाऽऽसाद्य व्यतिष्ठत।
शब्दार्थः
तदा then, सः he, प्रविश्य having entered, अस्य this, विशांपतेः king’s, वंशम् royal dynasty, तुष्टाव extoled, नरेन्द्रस्य king’s, तत् शयनीयम् sleeping apartment, आसाद्य having approached, व्यतिष्ठत stood there.
आङ्ग्लानुवादः
Entering the king’s inner apartment, he began extoling the virtues of the royal dynasty, and stood there as he approached the king’s bedchamber.
श्लोकः
मूलम्
सोऽत्यासाद्य तु तद्वेश्म तिरस्करणिमन्तरा॥2.15.21॥
आशीर्भिर्गुणयुक्ताभि रभितुष्टाव राघवम्।
शब्दार्थः
सः he, तत् वेश्म that bedchamber, तिरस्करिणम् अन्तरा behind the screen, आसाद्य having approached, गुणयुक्ताभिः with virtues, अशीर्भिः with blessings, राघवम् son of Raghus dynasty (Dasaratha), अभितुष्टाव praised.
आङ्ग्लानुवादः
Having approached the king’s bedchamber Sumatra stood behind the screen, singing his glory and seeking the blessings (of God) on this son of Raghus dynasty.
श्लोकः
मूलम्
सोमसूर्यौ च काकुत्स्थ शिववैश्रवणावपि॥2.15.22॥
वरुणश्चाग्निरिन्द्रश्च विजयं प्रदिशन्तु ते।
शब्दार्थः
काकुत्स्थ O scion of the Kakutsthas (Dasaratha), सोमसूर्यौ Moon and Sun, शिववैश्रवणौ अपि Siva and Kubera also, वरुणः Varuna, अग्निः Agni, इन्द्रः Indra, ते to you, विजयम् victory, प्रदिशन्तु let them grant.
आङ्ग्लानुवादः
O scion of the kakutsthas (Dasaratha), may Moon and Sun, Siva and Kubera, Varuna, Agni and Indra grant you victory
श्लोकः
मूलम्
गता भगवती रात्रिरहः शिवमुपस्थितम्॥2.15.23॥
बुद्ध्यस्व नृपशार्दूल कुरु कार्यमनन्तरम्।
शब्दार्थः
भगवती holy, रात्रिः night, गता has passed, शिवम् auspicious, अहः day, उपस्थितम् has
arrived, नृपशार्दुल O tiger among kings, बुद्ध्यस्व may wake up, अनन्तरम् later, कार्यम् acts, कुरु perform.
आङ्ग्लानुवादः
The holy night has passed and the auspicious day has arrived. O tiger among kings, awaken and attend to your duties.
श्लोकः
मूलम्
ब्राह्मणा बलमुख्याश्च नैगमाश्चागता नृप॥2.15.24॥
दर्शनं तेऽभिकांक्षन्ते प्रतिबुध्यस्व राघव।
शब्दार्थः
राघव born in the family of Raghu, नृप O king, ब्राह्मणाः brahmins, बलमुख्याः च army commanders, नैगमाः च merchants also, आगताः have arrived, दर्शनम् your audience, (अभि) कांक्षन्ते request, प्रतिबुध्यस्व may awaken.
आङ्ग्लानुवादः
O scion of the Raghu dynasty brahmins, army commanders and merchants have arrived and they beseech your audience. Please awake.
श्लोकः
मूलम्
स्तुवन्तं तं तदा सूतं सुमन्त्रं मन्त्रकोविदम्॥2.15.25॥
प्रतिबुध्य ततो राजा इदं वचनमब्रवीत्।
शब्दार्थः
ततः thereafter, राजा king, प्रतिबुध्य being awake, तदा then, स्तुवन्तम् extoling, तम् मन्त्रकोविदम् expert counseller, सूतम् charioteer, सुमंत्रम् to Sumantra, इदं वचनम् this word, अब्रवीत् said.
आङ्ग्लानुवादः
Dasaratha waking up saw the charioteer and expert counsellor Sumantra extoling him, and saidः
श्लोकः
मूलम्
राममानय सूतेति यदस्यभिहितोऽनया॥2.15.26॥
किमिदं कारणं येन ममाज्ञा प्रतिहन्यते।
शब्दार्थः
सूत O charioteer, रामम् Rama, आनय bring, इति thus, अनया by her, यत् अभिहितः असि you have been told, येन why, मम my, आज्ञा command, प्रतिहन्यते has been disregarded, इदं
कारणं किम् what is the reason?
आङ्ग्लानुवादः
You had been asked by her (Kaikeyi) to bring Rama here. What is the reason the command is disregarded?
श्लोकः
मूलम्
न चैव संप्रसुप्तोऽहमानयेहाशु राघवम्॥2.15.27॥
इति राजा दशरथस् सूतं तत्रान्वशात्पुनः।
शब्दार्थः
अहम् I, न च एव संप्रसुप्तः I have not slept, आशु instantly, राघवम् to son of the Raghus (Rama), इह here, आनय bring, इति thus, राजा दशरथः king Dasaratha, तत्र there, सूतम् to the charioteer, पुनः again, अन्वशात् ordered.
आङ्ग्लानुवादः
I did not sleep (last night). Bring Rama here at once, said king Dasaratha to the charioteer again.
श्लोकः
मूलम्
स राजवचनं श्रुत्वा शिरसा प्रतिपूज्य तम्॥2.15.28॥
निर्जगाम नृपावासान्मन्यमानः प्रियं महत्।
शब्दार्थः
सः he, राजवचनम् words of the king, श्रुत्वा having heard, तम् him, शिरसा bowing with his head down, प्रतिपूज्य offering salutations, महत् great, प्रियम् happy, मन्यमानः while reflecting, नृपावासात् from the kings’s palace, निर्जगाम went out.
आङ्ग्लानुवादः
At these words of the king, he offered his salutations by bowing his head and left the king’s apartment, reflecting on the great happy event.
श्लोकः
मूलम्
प्रसन्नो राजमार्गं च पताकाध्वजशोभितम्॥2.15.29॥
हृष्टः प्रमुदितस् सूतो जगामाशु विलोकयन्।
शब्दार्थः
सूतः charioteer, प्रसन्नः cheerful, पताकाध्वजशोभितम् bedecked with pennants and banners, राजमार्गं च highway also, विलोकयन् seeing, हृष्टः rejoiced, प्रमुदितः delighted, जगाम went.
आङ्ग्लानुवादः
The charioteer left cheerfully, happily looking at the highway bedecked with pennants
and banners.
श्लोकः
मूलम्
स सूतस्तत्र शुश्राव रामाधिकरणाः कथाः॥2.15.30॥
अभिषेचनसंयुक्तास्सर्वलोकस्य हृष्टवत्।
शब्दार्थः
सः सूतः that charioteer, तत्र there, हृष्टवत् happy, सर्वलोकस्य of all the citizens, अभिषेचनसंयुक्ताः relating to installation, रामाधिकरणाः in connection with Rama, कथाः conversation, श्रुश्राव heard.
आङ्ग्लानुवादः
The charioteer heard the conversation relating to Rama and his consecration among the happy citizens.
श्लोकः
मूलम्
ततो ददर्श रुचिरं कैलासशिखरप्रभम्॥2.15.31॥
रामवेश्म सुमन्त्रस्तु शक्रवेश्मसमप्रभम्।
शब्दार्थः
ततः thereafter, सुमन्त्रः तु Sumantra on his part, कैलासशिखरप्रभम् in lustre comparable to the peak of Kailasa, शक्रवेश्मसमप्रभम् resembling in splendour the abode of Indra, रुचिरम् lovely, रामवेश्म palace of Rama, ददर्श beheld.
आङ्ग्लानुवादः
Thereafter, Sumantra beheld the beautiful palace of Rama, resembling the abode of Indra or the peak of Kailasa in its splendour.
श्लोकः
मूलम्
महाकवाटविहितं वितर्दिशतशोभितम्॥2.15.32॥
काञ्चनप्रतिमैकाग्रं मणिविद्रुमतोरणम्।
शारदाभ्रघनप्रख्यं दीप्तं मेरुगुहोपमम्॥2.15.33॥
मणिभिर्वरमाल्यानां समुहद्भिरलंकृतम्।
मुक्तामणिभिराकीर्णं चन्दनागरूधूपितम्॥2.15.34॥
गन्धान्मनोज्ञान् विसृजद्दार्दुरं शिखरं यथा।
सारसैश्च मयूरैश्च विनदद्भिर्विराजितम्॥2.15.35॥
सुकृतेहामृगाकीर्णं सुकीर्णं भक्तिभिस्तथा।
मनश्चक्षुश्च भूतानामाददत्तिग्मतेजसा॥2.15.36॥
चन्द्रभास्करसङ्काशं कुबेरभवनोपमम्।
महेन्द्रधामप्रतिमं नानापक्षिसमाकुलम्॥2.15.37॥
मेरुशृङ्गसमं सूतो रामवेश्म ददर्श ह।
उपस्थितैःसमाकीर्णं जनैरञ्जलिकारिभिः॥2.15.38॥
उपादाय समाक्रान्तैस्तथा जानपदैर्जनैः।
रामाभिषेकसुमुखैरुन्मुखैस्समलंकृतम्॥2.15.39॥
महामेघसमप्रख्यमुदग्रं सुविभूषितम्।
नानारत्नसमाकीर्णं कुब्जकैरातकावृतम्॥2.15.40॥
शब्दार्थः
सूतः the charioteer, महाकवाटविहितम् closed with two heavy panels of doors, वितर्दिशतशोभितम् adorned with hundreds of galleries, काञ्चनप्रतिमैकाग्रम् having a peak on which were mounted golden idols, मणिविद्रुमतोरणम् arches studded with diamonds and pearls, शारदाभ्रघनप्रख्यम् as bright as dense autumnal clouds, दीप्तम् shining, मेरुगुहोपमम् like a cave of mount Meru, सुमहद्भिः extremely, वरमाल्यानाम् excellent garlands, मणिभः with diamonds, अलंकृतम् ornamented, मुक्तामणिभिः with pearls and gems, आकीर्णम् strewn with, चन्दनागरुधूपितम् decorated with sandal and aloe wood, दार्दुरम् from mount Dardura, शिखरं यथा like its peak, मनोज्ञान् captivating the mind, गन्धान् fragrance, विसृजत् emitting, विनदद्भिः singing sweetly, सारसैः Sarasas, मयूरैश्च peacocks, विराजितम् shone, सुकृतेहामृगाकीर्णम् full of skilfully carved images of deer, तथा and, भक्तिभिः embellishments, सुकीर्णम् wellspread, तिग्मतेजसा with brilliant splendour, भूतानाम् living beings, मनः mind, चक्षुश्च the eye, आददत् captivated, चन्द्रभास्करसङ्काशम् as Sun and Moon, कुबेरभवनोपम् similar to the abode of Kubera, महेन्द्रधामप्रतिमम् reflected image of the abode of Mahendra, नानापक्षिसमाकुलम् crowded with birds of various kinds, मेरुशृङ्गसमम् (tall) like the peak of Mount Meru, उपस्थितैः having arrived, अञ्जलिकारिभिः with joined palms, जनैः by people, समाकीर्णम् filled with, तथा and, उपादाय with gifts, समाक्रान्तैः thronged (that palace) रामाभिषेकसुमुखैः eager to see Rama’s coronation, उन्मुखैः eager, जानपदैः जनैः by villagers, अलंकृतम् decorated, महामेघसमप्रख्यम् looking like the vast cloud, उदग्रम् lofty, सुविभूषितम् welldecked, नानारत्नसमाकीर्णम् filled with various gems, कुब्जकैरातकावृतम् crowded with hunchbacks and hunters, रामवेश्म palace of Rama, ददर्श ह beheld.
आङ्ग्लानुवादः
The charioteer (Sumantra) beheld Rama’s palace closed with two heavypanelled doors. Adorned with hundreds of galleries, it had a peak mounted with golden idols. The arches were studded with different gems and corals. Bright like dense autumnal cloud, it shone like the cave of mount Meru. It was ornamented with excellent garlands and precious diamonds. Pearls were strewn around. Decorated with sandal and aloe wood, it emitted, like the peak of mount Dardura, captivating fragrance৷৷ Sarasas and peacocks were singing sweetly. The palace was full of skilfully carved images of deer and other embellishments. It attracted the minds and the eyes of all living beings with brilliant splendour. Resplendent like the Sun and the Moon, it looked like the abode of Kubera and a reflected image of the abode of Mahendra. It was crowded with birds of various kinds. In height it was equal to the peak of mount Meru. Villagers thronged the palace with gifts, eagerly waiting with folded hands to see the spectacle of Rama’s coronation. Lofty, it looked like a vast cloud. Welldecked and filled with various gems, it was crowded with hunchbacks and kiratas (hunters) too.
श्लोकः
मूलम्
स वाजियुक्तेन रथेन सारथिः
नराकुलं राजकुलं विराजयन्।
वरूथिना रामगृहाभिपातिना
पुरस्य सर्वस्य मनांसि हर्षयन्॥2.15.41॥
शब्दार्थः
सः that, सारथिः charioteer, रामगृहाभिपातिना going towards the palace of Rama, वरूथिना (covered) with a wooden fender (as a defence against collision), वाजियुक्तेन harnessed with horses, रथेन by a chariot, नराकुलं (समाकुलम्) crowded with people, राजकुलम् royal palace, विराजयन् appearing, सर्वस्य all, पुरस्य city’s, मनांसि minds, हर्षयन् delighting.
आङ्ग्लानुवादः
Mounted on a chariot, attached with a fender and driven by horses, the charioteer
advanced towards the royal palace of Rama delighting the minds of the people of the city.
श्लोकः
मूलम्
ततस्समासाद्य महाधनं महत्
प्रहृष्टरोमा स बभूब सारथिः।
मृर्गैर्मयूरैश्च समाकुलोल्बणं
गृहं वरार्हस्य शचीपतेरिव॥2.15.42॥
शब्दार्थः
ततः thereafter, सः सारथिः that charioteer, महाधनम् opulent, महत् magnificent, मृगैः with deer, मयूरैश्च with peacocks, समाकुलोल्बणम् with pervading beauty, शचीपतेः इव like that of the consort of Sachi, Indra, वरार्हस्य of a befitting man, गृहं palace, समासाद्य having reached, प्रहृष्टरोमा बभूव was thrilled.
आङ्ग्लानुवादः
Having reached the palace abounding in deer and peacocks which resembled the magnificent and opulent abode of Indra, the charioteer was thrilled at the allpervading beauty of the place befitting Rama.
श्लोकः
मूलम्
स तत्र कैलासनिभास्स्वलंकृताः
प्रविश्य कक्ष्यास्त्रिदशालयोपमाः।
प्रियान्वरान् राममते स्थितान् बहून्
व्यपोह्य शुद्धान्तमुपस्थितो रथी॥2.15.43॥
शब्दार्थः
सः that, रथी charioteer, तत्र there, कैलासनिभाः similar to Kailasa, स्वलंकृताः welldecorated, त्रिदशालयोपमाः like the abode of celestials, कक्ष्याः courtyards, प्रविश्य having entered, राममते close to Rama’s heart, स्थितान् the waiting ones, बहून् many, वरान् best, प्रियान् friends, व्यपोह्य passing through, शुद्धान्तम् private apartment, उपस्थितः approached.
आङ्ग्लानुवादः
Having entered the welldecorated palace which was (lofty) like Kailasa, he crossed the courtyards comparable to the abode of the celestials, passed through the many bosom friends of Rama and entered the private apartment.
श्लोकः
मूलम्
स तत्र शुश्राव च हर्षयुक्ताः
रामाभिषेकार्थकृता जनानाम्।
नरेन्द्रसूनोरभिमङ्गलार्थाः
सर्वस्य लोकस्य गिरः प्रहृष्टः॥2.15.44॥
शब्दार्थः
तत्र there, सः he, जनानाम् people’s, रामाभिषेकार्थकृताः acts done for the enthronement of Rama, हर्षयुक्ताः happy, नरेन्द्रसूनोः prince’s (Rama’s), अभिमंगलार्थाः for his wellbeing, सर्वस्य from everyone, लोकस्य people’s, प्रहृष्टः full of delight, गिरः words, शुश्राव heard.
आङ्ग्लानुवादः
There he heard the happy words spoken by people about the enthronement of prince Rama and his future wellbeing.
श्लोकः
मूलम्
महेन्द्रसद्मप्रतिमं तु वेश्म
रामस्य रम्यं मृगपक्षि जुष्टम्।
ददर्श मेरोरिव श्रुङ्गमुच्चं
विभ्राजमानं प्रभया सुमन्त्रः॥2.15.45॥
शब्दार्थः
सुमन्त्रः Sumantra, महेन्द्रसद्मप्रतिमम् resembling the abode of Indra, मृगपक्षिजुष्टम् filled with animals and birds, मेरोः mount Meru’s, उच्चं high, शृङ्गम् इव like a summit, प्रभया with splendour, विभ्रजमानम् shining, रम्यम् beautiful, रामस्य वेश्म Rama’s palace, ददर्श beheld.
आङ्ग्लानुवादः
Sumantra beheld Rama’s palace which resembled the high summit of mount Meru shining with splendour. Filled with animals and birds, if looked like the abode of Indra.
श्लोकः
मूलम्
उपस्थितैरञ्जलिकारकैश्च
सोपायनैर्जानपदैर्जनैश्च।
कोट्या परार्धैश्च विमुक्तयानैः
समाकुलं द्वारपथं ददर्श॥2.15.46॥
शब्दार्थः
उपस्थितैः by men present, अञ्जलि कारकैश्च (अञ्जलि कारिभिश्च) paying obeisance with folded palms, सोपायनैः (with their hands ) full of gifts, विमुक्तयानैः having left their chariots, कोट्या in crores of, परार्धैश्च billions, जानपदैः villagers, जनैश्च citizens from towns, समाकुलं thronged, द्वारपथं gateway, ददर्श beheld.
आङ्ग्लानुवादः
He saw villagers and others in crores and parardhas, leaving their chariots and thronging the gateway, (some) paying obeisance with folded palms and (some) carrying gifts in their hands.
श्लोकः
मूलम्
ततो महामेघमहीधराभं
प्रभिन्नमत्यङ्कुशमत्यसह्यम्।
रामौपवाह्यं रुचिरं ददर्श
शत्रुञ्जयं नागमुदग्रकायम्॥2.15.47॥
शब्दार्थः
ततः thereafter, महामेघमहीधराभम् resembling a great cloud or a vast mountain, प्रभिन्नम् ichor flowing from its temples, अत्यङ्कुशम् without caring for the goad, असह्यम् intolerant, उदग्रकायम् having a huge body, रामौपवाह्यम् fit to be mounted by Rama, रुचिरम् beautiful, शत्रृञ्जयम् by name Satrunjaya, नागम् elephant, ददर्श beheld.
आङ्ग्लानुवादः
He beheld a beautiful elephant named Satrunjaya with a huge body on which Rama was to mount. It looked like a vast mountain or a huge cloud. With ichor flowing from his temples and without caring for the goad, the elephant was intolerant.
श्लोकः
मूलम्
स्वलङ्कृतान् साश्वरथान् सकुञ्जरा
नमात्य मुख्यांश्च ददर्श वल्लभान्।
व्यपोह्य सूतस्सहितान् समन्ततः
समृद्धमन्तःपुरमाविवेश ह॥2.15.48॥
शब्दार्थः
स्वलंङ्कृतान् welladorned, साश्वरथान् with horses and chariots, सकुञ्जरान् with elephants, वल्लभान् dear to the king, अमात्यमुख्यांश्च important ministers also, ददर्श saw, सूतः charioteer, समन्ततः on all sides, सहितान् assembled, व्यपोह्य getting out of the way, समृद्धम् glorious, अन्तःपुरम् private apartment, आविवेश entered.
आङ्ग्लानुवादः
Important ministers who were dear to the king and welladorned arrived there on their horses, chariots and elephants. Sumantra finding his way through the crowd of the people who assembled on all sides, entered the glorious private apartment of Rama.
श्लोकः
मूलम्
तदन्द्रिकूटाचलमेघसन्निभं
महाविमानोपमवेश्मसंयुतम्।
अवार्यमाणः प्रविवेश सारथिः
प्रभूतरत्नं मकरो यथार्णवम्॥2.15.49॥
शब्दार्थः
ततः afterwards, सारथिः charioteer, अद्रिकूटाचलमेघसन्निभम् similar to motionless cloud over a mountain peak, महाविमानोपमवेश्मसंयुतम् surrounded by splendid rooms, मकरः crocodile, prevented, प्रविवेश entered.
आङ्ग्लानुवादः
The palace looked like a mountain peak covered by a cloud and a great vimana surrounded by splendid apartments. The charioteer entered the palace unobstructed like a crocodile entering the ocean bristling with many gems.
समाप्तिः
श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे पञ्चदशःसर्गः॥
Thus ends the fifteenth sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.