००८ मन्थरादुर्बोधः

Manthara incites Kaikeyi –Kaikeyi narrates the virtues of Rama–Manthara insinuates that installation of Rama would harm Bharata–hence Rama should be banished and Bharata coronated.

श्लोकः

मूलम्

मन्थरा त्वभ्यसूयैनामुत्सृज्याभरणं च तत्।
उवाचेदं ततो वाक्यं कोपदुःखसमन्विता॥2.8.1॥

शब्दार्थः

मन्थरा तु as for Manthara, एनाम् about her, अभ्यसूय having been disgusted, कोपदुःख समन्विता filled with rage and sorrow, तत् that, आभरणम् ornament, उत्सृज्य having discarded, ततः after that, इदम् वाक्यं this word, उवाच said.

आङ्ग्लानुवादः

Annoyed with Kaikeyi and filled with rage and sorrow, Manthara discarded the ornament (gifted to her) and said these wordsः

श्लोकः

मूलम्

हर्षं किमिदमस्थाने कृतवत्यसि बालिशे।
शोकसागरमध्यस्थमात्मानं नावबुध्यसे॥2.8.2॥

शब्दार्थः

बालिशे O foolish one, अस्थाने misplaced, हर्षम् happiness, कृतवती असि you are displaying, इदम् this one, किम् why, शोकसागरमध्यस्थम् in the midst of the ocean of sorrow, आत्मानम् about yourself, नावबुध्यसे do not know.

आङ्ग्लानुवादः

O foolish woman why do you display this misplaced happiness, little realising that you are in the midst of an ocean of sorrow?

श्लोकः

मूलम्

मनसा प्रहसामि त्वां देवि दुःखार्दिता सती।
यच्छोचितव्ये हृष्टाऽसि प्राप्येदं व्यसनं महत्॥2.8.3॥

शब्दार्थः

देवि O queen, महत् great, इदम् this, व्यसनम् misfortune, प्राप्य having obtained, शोचितव्ये (at a time) one should feel sad, यत् since, हृष्टा असि you are rejoicing, दुःखार्दिता सती
although afflicted with grief, त्वाम् about you, मनसा in my mind, प्रहसामि I am laughing.

आङ्ग्लानुवादः

O queen at a time when this great misfortune has befallen you, you are rejoicing
instead of feeling miserable. I am indeed laughing at you at heart.

श्लोकः

मूलम्

शोचामि दुर्मतित्वं ते का हि प्राज्ञा प्रहर्षयेत्।
अरेस्सपत्नीपुत्रस्य वृद्धिं मृत्योरिवागताम्॥2.8.4॥

शब्दार्थः

ते you, दुर्मतित्वम् false notion, शोचामि I feel pity, प्राज्ञा any wise woman, का who, अरेः enemy’s, सपत्नी पुत्रस्य of cowife’s son, वृद्धिम् prosperity, आगताम् having arrived, मृत्योरिव like death, प्रहर्षयेत् would rejoice.

आङ्ग्लानुवादः

I pity your false notion. Will any wise woman rejoice at the prosperity of the son of a cowife who is like an enemy? This is like (courting) death.

श्लोकः

मूलम्

भरतादेव रामस्य राज्यसाधारणाद्भयम्।
तद्विचिन्त्य विषण्णाऽस्मि भयं भीताऽद्धि जायते॥2.8.5॥

शब्दार्थः

रामस्य for Rama, राज्यसाधारणात् having equal claim to rule the kingdom, भरतादेव from Bharata only, भयम् fear, तत् that matter, विचिन्त्य having thought over, विषण्णा अस्मि I am dejected, भीतात् from the person who fears, भयम् fear, जायते हि will be born.

आङ्ग्लानुवादः

Since Bharata and Rama have equal claim to the kingdom, Bharata is a source of fear for Rama. Having thought over this matter, I am dejected. Danger springs from one who is in fear.

श्लोकः

मूलम्

लक्ष्मणो हि महेष्वासो रामं सर्वात्मना गतः।
शत्रुघ्नश्चापि भरतं काकुत्स्थं लक्ष्मणो यथा॥2.8.6॥

शब्दार्थः

महेष्वासः one holding a great bow, लक्ष्मणः Lakshmana, सर्वात्मना with all his heart, रामम् of Rama, गतः has taken refuge, शत्रुघ्नः च अपि and Satrughna also, लक्ष्मणः Lakshmana, काकुत्स्थं यथा like (Rama) a descendant of Kakutstha dynasty, भरतम् (has reached)
Bharata.

आङ्ग्लानुवादः

Lakshmana who wields a great bow has taken refuge with all his heart in Rama a
descendant of Kakutstha dynasty. So does Satrughna in Bharata.

श्लोकः

मूलम्

प्रत्यासन्नक्रमेणापि भरतस्यैव भामिनि।
राज्यक्रमो विप्रकृष्टस्तयोस्तावत्कनीयसोः॥2.8.7॥

शब्दार्थः

भामिनि O beautiful woman, प्रत्यासन्नक्रमेणापि in order of birth also, राज्यक्रमः succession to the kingdom, भरतस्यैव is for Bharata only, कनीयसोः younger ones, तयोः तावत् for both of them, विप्रकृष्टः is remote.

आङ्ग्लानुवादः

O beautiful lady in order of birth, too, Bharata’s right to the throne is just next (to Rama’s). While being younger, the chances of the other two (Lakshmana and Satrughna) are remote.

श्लोकः

मूलम्

विदुषः क्षत्रचारित्रे प्राज्ञस्य प्राप्तकारिणः।
भयात्प्रवेपे रामस्य चिन्तयन्ती तवात्मजम्॥2.8.8॥

शब्दार्थः

विदुषः of the learned, क्षत्रचारित्रे in the duties of a kshatriya, प्राज्ञस्य of the competent, प्राप्तकारिणः one who does what is right at appropriate time, भयात् out of fear, तव आत्मजम् about your son, चिन्तयन्ती while reflecting, प्रवेपे I am trembling.

आङ्ग्लानुवादः

Rama is learned in the duties of a kshatriya. He is wise enough to do what he should at the appropriate time. While reflecting the fate of your son, I am trembling with fear.

श्लोकः

मूलम्

सुभगा खलु कौशल्या यस्याः पुत्रोऽभिषेक्ष्यते।
यौवराज्येन महता श्वः पुष्येण द्विजोत्तमैः॥2.8.9॥

शब्दार्थः

यस्याः whose (Kausalya’s), पुत्रः son, श्वः tomorrow, पुष्येण under Pushya star, द्विजोत्तमैः by eminent brahmins, महता great, यौवराज्येन as heirapparent, अभिषेक्ष्यते is going to be
coronated, कौशल्या such Kausalya, सुभगा खलु is fortunate indeed.

आङ्ग्लानुवादः

Kausalya whose son is going to be coronated as heirapparent by eminent
brahmins under Pushya star tomorrow is fortunate, indeed.

श्लोकः

मूलम्

प्राप्तां सुमहतीं प्रीतिं प्रतीतां तां हतद्विषम्।
उपस्थास्यसि कौसल्यां दासीव त्त्वं कृताञ्जलिः॥2.8.10॥

शब्दार्थः

सुमहतीम् very great, प्रीतिम् delight, प्राप्ताम् having obtained, प्रतीताम् renowned, हतद्विषम् with her enemies destroyed, तां कौशल्याम् that Kausalya, त्वम् you, दासीवत् like an attendant, कृताञ्जलिः with folded palms, उपस्थास्यसि will serve.

आङ्ग्लानुवादः

With folded palms like an attendant, you will have to serve that renowned Kausalya who is greatlly delighted by getting rid of her enemies.

श्लोकः

मूलम्

एवं चेत्त्वं सहास्माभिस्तस्याः प्रेष्या भविष्यसि।
पुत्रश्च तव रामस्य प्रेष्यभावं गमिष्यति॥2.8.11॥

शब्दार्थः

एवम् in this way, त्वम् you, अस्माभिः सह along with us, तस्याः for her, प्रेष्या an attendant, भविष्यसि if you become, तव your, पुत्रश्च son also, रामस्य to Rama, प्रेष्यभावम् slavishness, गमिष्यति will attain.

आङ्ग्लानुवादः

If you thus become her attendant along with us, your son will also develop slavishness towards Rama.

श्लोकः

मूलम्

हृष्टाः खलु भविष्यन्ति रामस्य परमास्स्त्रियः।
अप्रहृष्टा भविष्यन्ति स्नुषास्ते भरतक्षये॥2.8.12॥

शब्दार्थः

रामस्य Rama’s, परमाः स्त्रियः all the women, हृष्टाः delighted, भविष्यन्ति खलु will become indeed, भरतक्षये with the decline of Bharata, ते your, स्नुषाः daughtersinlaw, अप्रहृष्टाः deprived of happiness, भविष्यन्ति will become.

आङ्ग्लानुवादः

All the women of Rama’s (palace) will be delighted indeed. With the decline of Bharata, your daughtersinlaw will be deprived of all happiness.

श्लोकः

मूलम्

तां दृष्ट्वा परमप्रीतां ब्रुवन्तीं मन्थरां ततः।
रामस्यैव गुणान्देवी कैकेयी प्रशशंस ह॥2.8.13॥

शब्दार्थः

ततः after that, परम् highly, अप्रीताम् unhappy woman, ब्रुवन्तीम् speaking thus, ताम् that, मन्थराम् to Manthara, दृष्ट्वा having seen, देवी कैकेयी queen Kaikeyi, रामस्य गुणानेव the virtues of Rama, प्रशशंस ह praised.

आङ्ग्लानुवादः

Having seen that morose Manthara speaking thus, Kaikeyi commended the virtues of Rama.

श्लोकः

मूलम्

धर्मज्ञो गुरुभिर्दान्तः कृतज्ञस्सत्यवाक्छुचिः।
रामो राज्ञस् सुतो ज्येष्ठो यौवराज्यमतोऽर्हति॥2.8.14॥

शब्दार्थः

रामः Rama, धर्मज्ञः knower of righteousness, गुरुभिः by elders, दान्तः selfrestrained, कृतज्ञः grateful, सत्यवाक् truthful, शुचिः undefiled, राज्ञः king’s, ज्येष्ठः eldest, सुतः son, अतः therefore, यौवराज्यम् as heirapparent, अर्हति is fit for.

आङ्ग्लानुवादः

Rama knows righteouness. He has been taught selfrestraint by elders. He is grateful and truthful. He is undefiled. He is the eldest son of the king. Therefore, he deserves to be the heirapparent (of the kingdom).

श्लोकः

मूलम्

भ्रातृ़न्भृत्यांश्च दीर्घायुः पितृवत्पालयिष्यति।
सन्तप्स्यसे कथं कुब्जे श्रुत्वा रामाभिषेचनम्॥2.8.15॥

शब्दार्थः

दीर्घायुः blessed with a long life, भ्रातृ़न् his brothers, भृत्यांश्च and the servants, पितृवत् like a father, पालयिष्यति will rule, कुब्जे O hunchback, रामाभिषेचनम् Rama’s coronation, श्रुत्वा having heard, कथम् why, सन्तप्यसे are grieving?

आङ्ग्लानुवादः

Blessed with a long life, Rama will protect his brothers and the servants like a
father. O hunchback, hearing Rama’s coronation why are you aggrieved?

श्लोकः

मूलम्

भरतश्चापि रामस्य ध्रुवं वर्षशतात्परम्।
पितृपैतामहं राज्यमवाप्ता पुरुषर्षभः॥2.8.16॥

शब्दार्थः

वर्षशतात् hundred years, परम् beyond, पुरुषर्षभः best of men, भरतश्चापि Bharata also, रामस्य Rama’s, पितृपैतामहम् pertaining to fathers and grandfathers, राज्यम् kingdom, अवाप्ता will inherit.

आङ्ग्लानुवादः

After a hundred years of Rama’s rule, Bharata, the best of men, will get the kingdom of his ancestors.

श्लोकः

मूलम्

सा त्वमभ्युदये प्राप्ते वर्तमाने च मन्थरे।
भविष्यति च कल्याणे किमर्थं परितप्यसे॥2.8.17॥

शब्दार्थः

मन्थरे O Manthara, सा त्वम् you, अभ्युदये prosperity, प्राप्ते affained, वर्तमाने च at present, कल्याणे wellbeing, भविष्यति will have in future, किमर्थम् why, परितप्यसे are you grieving.

आङ्ग्लानुवादः

Manthara, we have enjoyed prosperity in the past, we are enjoying it now and we will enjoy it in future. Then why are you aggrieved?

श्लोकः

मूलम्

यथा मे भरतो मान्यस्तथा भूयोऽपि राघवः।
कौशल्यातोऽतिरिक्तं च सोऽनुशुश्रूषते हि माम्॥2.8.18॥

शब्दार्थः

मे to me, भरतः Bharata, यथा as, मान्यः worthy of consideration, राघवः son of the Raghus (Rama), तथा is so, भूयः अपि more so, सः he, माम् me, कौशल्यातः more than Kausalya, अतिरिक्तम् more, अनुशुश्रूषते हि is serving me.

आङ्ग्लानुवादः

For me, if Bharata is worthy of consideration Rama is worthier. He serves me even more (scrupulously) than he does Kausalya.

श्लोकः

मूलम्

राज्यं यदि हि रामस्य भरतस्यापि तत्तदा।
मन्यते हि यथात्मानं तथा भ्रातृ़ंश्च राघवः॥2.8.19॥

शब्दार्थः

रामस्य Rama’s, राज्यं यदि if it is his kingdom, तत् that one, तदा then, भरतस्यापि Bharata’s also, राघवः Rama, आत्मानम् own self, यथा as, भ्रातृ़ंश्च his brothers also, तथा in that way, मन्यते considers.

आङ्ग्लानुवादः

If the kingdom is Rama’s, it is also Bharata’s, since Rama regards his brothers as his own self

श्लोकः

मूलम्

कैकेयीवचनं श्रुत्वा मन्थरा भृशदुःखिता।
दीर्घमुष्णं च विनिश्वस्य कैकेयीमिदमब्रवीत्॥2.8.20॥

शब्दार्थः

मन्थरा Manthara, कैकेयीवचनम् Kaikeyi’s words, श्रुत्वा having heard, भृश दुःखिता very much unhappy, दीर्घम् deeply, उष्णं च and hot, विनिश्वस्य after heaving, कैकेयीम् addressing Kaikeyi, इदम् this word, अब्रवीत् said.

आङ्ग्लानुवादः

Having heard Kaikeyi’s words Manthara was extremely unhappy. Heaving deep, hot sighs she said to Kaikeyi.

श्लोकः

मूलम्

अनर्थदर्शिनी मौर्ख्यान्नात्मानमवबुध्यसे।
शोकव्यसनविस्तीर्णे मज्जन्ती दुःखसागरे॥2.8.21॥

शब्दार्थः

शोकव्यसनविस्तीर्णे widened with tears and troubles, दुःखसागरे in the ocean of sorrow, मज्जन्ती while you are sinking, मौर्ख्यात् out of stupidity, अनर्थदर्शिनी do not see (your own) wellbeing, आत्मानम् (your) own self, नावबुध्यसे you do not perceive.

आङ्ग्लानुवादः

You are sinking in the sea of sorrow widened with tears and troubles. But you are stupid enough not to perceive your own wellbeing.

श्लोकः

मूलम्

भविता राघवो राजा राघवस्यानु यस्सुतः।
राजवंशात्तु कैकेयि भरतःपरिहास्यते॥2.8.22॥

शब्दार्थः

राघवः the scion of the Raghus (Rama), राजा as king, भविता will become, राघवस्य अनु
suceeding Rama, यः who, सुतः (his) son( will become king), कैकेयि O Kaikeyi, भरतः तु on the contrary Bharata, राजवंशात् from royal dynasty, परिहास्यते will be debarred.

आङ्ग्लानुवादः

Rama, the scion of the Raghus, will become king. After Rama, his son will suceed him. O Kaikeyi, as for Bharata, he will be debarred from royal succession (altogether).

श्लोकः

मूलम्

न हि राज्ञस्सुतास् सर्वे राज्ये तिष्ठन्ति भामिनि।
स्थाप्यमानेषु सर्वेषु सुमहाननयो भवेत्॥2.8.23॥

शब्दार्थः

भामिनि O lovely lady, राज्ञः king’s, सुताः sons, सर्वे all, राज्ये in the kingdom, न तिष्ठन्ति हि will not succeed, सर्वेषु of all, स्थाप्यमानेषु are installed as kings, सुमहान् very great, अनयः mismanagement, भवेत् will happen.

आङ्ग्लानुवादः

O lovely lady, not all the sons of the king will inherit the kingdom. If all of them are installed as kings, there will be great disorder.

श्लोकः

मूलम्

तस्माज्ज्येष्ठे हि कैकेयि राज्यतन्त्राणि पार्थिवाः।
स्थापयन्त्यनवद्याङ्गि गुणवत्स्वितरेष्वपि॥2.8.24॥

शब्दार्थः

अनवद्याङ्गि O one of beautiful limbs, कैकेयि Kaikeyi, तस्मात् for that reason, पार्थिवाः kings, ज्येष्ठे (either) in the eldest son, गुणवत्सु possessing virtues, इतरेष्वपि or in other sons, राज्यतन्त्राणि governance of a kingdom, स्थापयन्ति beston.

आङ्ग्लानुवादः

O Kaikeyi of beautiful limbs, for that reason kings bestow the governance of the kingdom either on the eldest or on other virtuous sons.

श्लोकः

मूलम्

असावत्यन्तनिर्भग्नस्तव पुत्रो भविष्यति।
अनाथवत्सुखेभ्यश्च राजवंशाच्च वत्सले॥2.8.25॥

शब्दार्थः

वत्सले O dear( Kaikeyi), तव your, असौ this, पुत्रः son, अनाथवत् like an orphan, सुखेभ्यः च from comforts, राजवंशाच्च from royal succession, अत्यन्तनिर्भग्नः very much
brokenhearted, भविष्यति will become.

आङ्ग्लानुवादः

O (Kaikeyi) dear cut off from royal succession as well as from its comforts, your son will become totally forlorn and brokenhearted.

श्लोकः

मूलम्

साऽहं त्वदर्थे सम्प्राप्ता त्वं तु मां नावबुद्ध्यसे।
सपत्नि वृद्धौ या मे त्वं प्रदेयं दातुमिच्छसि॥2.8.26॥

शब्दार्थः

सा अहम् such as me, त्वदर्थे in your interest, सम्प्राप्ता have come, त्वं तु nevertheless, you, माम् me, नावबुध्यसे do not understand, या whom, त्वम् you, सपत्निवृद्धौ on the occasion of prosperity of your cowife, मे to me, प्रदेयं दातुम् to confer gift, इच्छसि wish.

आङ्ग्लानुवादः

I am here to serve your interest. Nevertheless you do not understand me and you wish to confer gifts on me on the occasion of the prosperity of your cowife.

श्लोकः

मूलम्

ध्रुवं तु भरतं रामः प्राप्य राज्यमकण्टकम्।
देशान्तरं वा नयिता लोकान्तरमथाऽपि वा॥2.8.27॥

शब्दार्थः

रामः Rama, अकण्टकम् free from thorns (enemies), राज्यम् kingdom, प्राप्य having obtained, भरतम् Bharata, देशान्तरं वा out of the country, अथापि वा or else, लोकान्तरम् to the other world, नयिता he will send, ध्रुवम् this is certain.

आङ्ग्लानुवादः

Rama, having secured the thornless kingdom, will banish Bharata from the country or else send him to the other world. This is certain.

श्लोकः

मूलम्

बाल एव हि मातुल्यं भरतो नायितस्त्वया।
सन्निकर्षाच्च सौहार्दं जायते स्थावरेष्वपि॥2.8.28॥

शब्दार्थः

त्वया by you, भरतः Bharata, बालः एव even as a child, मातुल्यम् maternal uncle’s house,
नायितः हि has been sent off, सन्निकर्षात् from proximity, स्थावरेष्वपि even among the immobile (inanimate) objects, सौहार्दम् friendliness, जायते is created.

आङ्ग्लानुवादः

Bharata has been sent by you right from his childhood to his maternal uncle’s house. Proximity creates friendship even amongst the inanimate objects.

श्लोकः

मूलम्

भरतस्याप्यनुवशश्शत्रुघ्नोऽपि समं गतः।
लक्ष्मणो हि यथा रामं तथाऽसौ भरतं गतः॥2.8.29॥

शब्दार्थः

भरतस्य of Bharata, अनुवशः obedient, शत्रुघ्नोऽपि Satrughna also, समम् along with him, गतः has gone, लक्ष्मणः Lakshmana, रामम् to Rama, यथा as, असौ this Satrughna, तथा in that way, भरतम् to Bharata.

आङ्ग्लानुवादः

Satrughna who is obedient to Bharata has followed him. Like Lakshmana who has taken refuge in Rama, he has also resorted to Bharata.

श्लोकः

मूलम्

श्रूयते हि द्रुमः कश्चिच्छेत्तव्यो वनजीविभिः।
सन्निकर्षादिषीकाभिर्मोचितः परमाद्भयात्॥2.8.30॥

शब्दार्थः

वनजीविभिः by those living on the forest, छेत्तव्यः intended for felling, कश्चित् one such, द्रुमः tree, इषीकाभिः grass known as Ishika (thorny bushes), सन्निकर्षात् due to being in the close vicinity, परमात् from great, भयात् from fear, मोचितः set free, श्रूयते हि it is heard.

आङ्ग्लानुवादः

It is said that a tree intended to be cut down by those living on the forest is let off due to entanglement of a kind of grass known as Ishika (thorny bushes) growing in its vicinity. (If Bharata had been at Ayodhya now, Dasaratha himself would have helped him.

श्लोकः

मूलम्

गोप्ता हि रामं सौमित्रिर्लक्ष्मणं चापि राघवः।
अश्विनोरिव सौभ्रात्रं तयोर्लोकेषु विश्रुतम्॥2.8.31॥

शब्दार्थः

सौमित्रिः Lakshmana, रामम् Rama, गोप्ता हि surely going to protect, राघवः son of he
Raghus (Rama), लक्ष्मणं चापि to Lakshmana also, अश्विनोः like of twin ‘Ashwins’, सौभ्रात्रं इव like brotherhood, तयोः their, लोकेषु in the worlds, विश्रृतम् is renowned.

आङ्ग्लानुवादः

Just as Lakshmana protects Rama, Rama protects Lakshmana. Their brotherhood is renowned in the world like that of the Ashwins.

श्लोकः

मूलम्

तस्मान्न लक्ष्मणे रामः पापं किञ्चित्करिष्यति।
रामस्तु भरते पापं कुर्यादिति न संशयः॥2.8.32॥

शब्दार्थः

तस्मात् therefore, रामः Rama, लक्ष्मणे to Lakshmana, पापम् harm, किञ्चित् even little, न करिष्यति will not do, भरते तु as to but in respect of Bharata, रामः Rama, पापम् harm, कुर्यात् will do, इति in this, न संशयः there is no doubt.

आङ्ग्लानुवादः

Rama will do no harm to Lakshmana. As for Bharata, Rama will doubtless do him harm.

श्लोकः

मूलम्

तस्माद्राजगृहादेव वनं गच्छतु ते सुतः।
एतद्धि रोचते मह्यं भृशं चापि हितं तव॥2.8.33॥

शब्दार्थः

तस्मात् therefore, ते सुतः your son, राजगृहादेव from Rajagriha (the place of Bharata’s maternal uncle) straightaway, वनम् to the forest, गच्छतु let go, एतत् that only, मह्यम् for me, रोचते हि alone is pleasing, तवापि च for you also, भृशम् highly, हितम् beneficial.

आङ्ग्लानुवादः

Therefore let your son go to the forest straight from his uncle’s palace only. That alone will please me. For you also this is highly beneficial.

श्लोकः

मूलम्

एवं ते ज्ञातिपक्षस्य श्रेयश्चैव भविष्यति।
यदि चेद्भरतो धर्मात्पित्र्यं राज्यमवाप्स्यसि॥2.8.34॥

शब्दार्थः

भरतः Bharata, धर्मात् righteously, पित्र्यम् relating to his father,राज्यम् kingdom, अवाप्स्यसि यदि if he secures, एवं चेत् if it happens that way, ते to you, ज्ञातिपक्षस्य चैव and also to your relations, श्रेयः welfare, भविष्यति will happen.

आङ्ग्लानुवादः

If Bharata secures the ancestral kingdom righteously, it will bring welfare to you and to your relations also.

श्लोकः

मूलम्

स ते सुखोचितो बालो रामस्य सहजो रिपुः।
समृद्धार्थस्य नष्टार्थो जीविष्यति कथं वशे॥2.8.35॥

शब्दार्थः

ते your, सुखोचितः accustomed to comforts, सः बालः that young Bharata, रामस्य of Rama, सहजःरिपुः is born enemy, नष्टार्थः deprived of all wealth, समृद्धार्थस्य of prosperous (Rama), वशे under the control, कथम् how, जीविष्यति will live.

आङ्ग्लानुवादः

Your son, that young Bharata, is accustomed to comforts. He is a born enemy of Rama. How will he, deprived of all wealth, live under the control of Rama?

श्लोकः

मूलम्

अभिद्रुतमिवारण्ये सिंहेन गजयूथपम्।
प्रच्छाद्यमानं रामेण भरतं त्रातुमर्हसि॥2.8.36॥

शब्दार्थः

अरण्ये in the forest, सिंहेन by a lion, अभिद्रुतम् being attacked, गजयूथपम्इव like the leader of the elephant herd, रामेण by Rama, प्रच्छाद्यमानम् being overpowered, भरतम् Bharata, त्रातुम् to save, अर्हसि it behoves you.

आङ्ग्लानुवादः

Like the leader of an elephantherd attacked by a lion in the forest, Bharata is going to be oppressed by Rama. You should save him.

श्लोकः

मूलम्

दर्पान्निराकृता पूर्वं त्वया सौभाग्यवत्तया।
राममाता सपत्नी ते कथं वैरं न शातयेत्॥2.8.37॥

शब्दार्थः

त्वया by you, सौभाग्यवत्तया being fortunate (being favourite wife of your husband), दर्पात् from pride, पूर्वम् earlier, निराकृता was slighted, ते your, सपत्नी cowife (Kausalya), राममाता Rama’s mother, वैरम् grudge, कथम् how, न शातयेत् will not retaliate.

आङ्ग्लानुवादः

Being fortunate (being the favourite wife of your husband) you slighted your cowife
earlier with pride. How will she, Rama’s mother (Kausalya) remain without retaliating?

श्लोकः

मूलम्

यदा हि रामः पृथिवीमवाप्स्यति
प्रभूतरत्नाकरशैलपत्तनाम्।
तदा गमिष्यस्यशुभं पराभवं
सहैव दीना भरतेन भामिनि॥2.8.38॥

शब्दार्थः

भामिनि O lovely lady, रामः Rama, यदा when, प्रभूतरत्नाकरशैलपत्तनाम् with its oceans, mountains and towns, पृथिवीम् to this earth, अवाप्स्यति secures, तदा then, भरतेन सहैव along with Bharata, दीना become miserable, अशुभम् disgrace, गमिष्यसि will attain.

आङ्ग्लानुवादः

O lovely lady when Rama becomes the lord of this earth with its oceans, mountains and cities, then along with Bharata you will become miserable and fall into disgrace.

श्लोकः

मूलम्

यदा हि रामः पृथिवीमवाप्स्यति
ध्रुवं प्रणष्टो भरतो भविष्यति।
अतो हि सञ्चिन्तय राज्यमात्मजे
परस्य चैवाद्य विवासकारणम्॥2.8.39॥

शब्दार्थः

रामः Rama, यदा हि when, पृथिवीम् this earth, अवाप्स्यति obtains, भरतः Bharata, ध्रृवम् certainly, प्रणष्टः ruined, भविष्यति will become, अतः for that reason, आत्मजे your son, राज्यम् kingdom, अद्यैव right now, परस्य enemy Rama’s, विवासकारणम् means of banishment, सञ्चिन्तय think over.

आङ्ग्लानुवादः

When Rama obtains this earth, Bharata will be certainly ruined. Therefore, right now think of the kingdom for your son and the means of banishment for your enemy, Rama.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे अष्टमस्सर्गः॥
Thus ends the eighth sarga of Ayodhyakanda of the holy Ramayana, the first epic composed by sage Valmiki.