Rama bends the bow of Visnu–Parasurama returns to Mahendra mountain.
श्लोकः
मूलम्
श्रुत्वा तज्जामदग्न्यस्य वाक्यं दाशरथिस्तदा।
गौरवाद्यंन्त्रितकथः पितू राममथाब्रवीत्॥1.76.1॥
शब्दार्थः
तदा then, दाशरथिः Rama, जमदग्न्यस्य Parasurama’s, (तत्) वाक्यम् words, श्रुत्वा having heard, पितुः father’s, गौरवात् out of respect, यन्त्रितकथः avoiding furthur conversation, अथ thereafter, रामम् addressing Parasurama, अब्रवीत् spoke.
आङ्ग्लानुवादः
Hearing the words of the son of Jamadagni (Parasurama), Rama, the son of Dasaratha, avoiding further conversation out of respect for his father intercepted Parasurama sayingः
श्लोकः
मूलम्
श्रुतवानस्मि यत्कर्म कृतवानसि भार्गव।
अनुरुंध्यामहे ब्रह्मन् पितुरानृण्यमास्थितम्॥1.76.2॥
शब्दार्थः
भार्गव O Bhrigu’s son, Parasurama, यत् which, कर्म acts, कृतवानसि you have done, श्रुतवान् अस्मि I have listened, ब्रह्मन् O Brahman, पितुः to your father, आनृण्यम् repaying the debt, आस्थितम् obtained, अनुरुन्ध्यामहे we will commend.
आङ्ग्लानुवादः
“O Descendant of Bhrigu I have listened to the (marvellous) acts you have performed. O Brahman I commend you for discharging your duty in repaying the debt to your father.
श्लोकः
मूलम्
वीर्यहीनमिवाशक्तं क्षत्रधर्मेण भार्गव।
अवजानासि मे तेजः पश्य मेऽद्य पराक्रमम्॥1.76.3॥
शब्दार्थः
भार्गव O Descendant of Bhrugu, वीर्यहीनमिव as if I am without valour, क्षत्रधर्मेण by duties of Kshatriya, अशक्तमिव as though incompetant, अवजानासि you are insulting me, अद्य today, मे my, तेजः energy, पराक्रमम् valour, पश्य you may witness.
आङ्ग्लानुवादः
You underrate me O Bhargava as though I am devoid of valour and incompetent to perform the duties of a Kshatriya. Now witness my energy and valour.
श्लोकः
मूलम्
इत्युक्त्वा राघवः क्रुद्धो भार्गवस्य शरासनम्।
शरं च प्रतिजग्राह हस्ताल्लघुपराक्रमः॥1.76.4॥
शब्दार्थः
लघुपराक्रमः with quick vigour, राघवः Rama, क्रुद्धः enraged, इति उक्त्वा having thus spoken, भार्गवस्य from Parasurama’s, हस्तात् hand, शरासनम् bow, शरं च also an arrow, प्रतिजग्राह grasped (pulled).
आङ्ग्लानुवादः
Having spoken thus, the enraged Rama, gifted with quick vigour, seized the bow and arrow from Parasurama’s hands.
श्लोकः
मूलम्
आरोप्य स धनू राम श्शरं सज्यं चकार ह।
जामदग्न्यं ततो रामं रामः क्रुद्धोऽब्रवीद्वचः॥1.76.5॥
शब्दार्थः
सः that, रामः Rama, धनुः bow, आरोप्य bending it, शरम् arrow, सज्यम् stretching the string, चकार performed, रामः Rama, ततः thereafter, क्रुद्धः enraged, जामदग्न्यं son of Jamadagni, रामम् Parasurama, वचः words, अब्रवीत् spoke.
आङ्ग्लानुवादः
Infuriated Rama bent the bow stretched it, fixed the arrow and addressed Parasurama, the son of Jamadagniः
श्लोकः
मूलम्
ब्राह्मणोऽसीति पूज्यो मे विश्वामित्रकृतेन च।
तस्माच्छक्तो न ते राम मोक्तुं प्राणहरं शरम्॥1.76.6॥
शब्दार्थः
राम O Parasurama, ब्राह्मणः असि you are a brahmin, इति for this reason, विश्वामित्रकृतेन through Visvamitra, मे for me, पूज्यः worthy of homage, तस्मात् for that reason, ते your, प्राणहरणम् life taking, शरम् arrow, मोक्तुम् to release,न शक्तः I am not competent.
आङ्ग्लानुवादः
“You are a brahmin, O Parasurama. You are also related to Viswamitra. Hence you are worthy of homage. I cannot, therefore, release this against you to take your life.
श्लोकः
मूलम्
इमां पादगतिं राम तपोबलसमार्जिताम्।
लोकानप्रतिमान्वा ते हनिष्यामि यदिच्छसि ॥1.76.7॥
शब्दार्थः
राम O Parasurama, ते your, इमाम् this, पादगतिम् movement of your feet, तपोबलसमार्जिताम् earned through asceteic energy, अप्रतिमान् incomparable, लोकान् वा worlds, हनिष्यामि I shall destroy, यत् whichever, इच्छसि you are desiring, tell me.
आङ्ग्लानुवादः
I shall destroy your mobility, O Parasurama or the higher worlds earned through your matchless asceteic energy. Tell me which one you choose.
श्लोकः
मूलम्
न ह्ययं वैष्णवो दिव्य श्शरः परपुरञ्जयः।
मोघः पतति वीर्येण बलदर्पविनाशनः॥1.76.8॥
शब्दार्थः
परपुरञ्जयः conquering hostile cities, वीर्येण by prowess, बलदर्पविनाशनः destroyer of the pride and strength, दिव्यः celestial, अयम् this, वैष्णवः शरः arrow of Vishnu, मोघः vain, न पतति हि shall not fall.
आङ्ग्लानुवादः
On conquering the hostile cities and destroying the pride and strength of the enemy
by its prowess, this celestial arrow of Visnu shall not go in vain”.
श्लोकः
मूलम्
वरायुधधरं रामं द्रष्टुं सर्षिगणास् सुराः।
पितामहं पुरस्कृत्य समेतास्तत्र सङ्घशः॥1.76.9॥
गन्धर्वाप्सरसश्चैव सिद्धचारणकिन्नराः।
यक्षराक्षसनागाश्च तद्द्रष्टुं महदद्भुतम्॥1.76.10॥
शब्दार्थः
वरायुधधरम् holding that mighty weapon, रामम् Rama, द्रष्टुम् to behold, सर्षिगणाः accompanied by sages, सुराः devatas, पितामहम् grandsire, पुरस्कृत्य keeping in forefront, तत्र there, सङ्घशः in groups, समेताः assembled, गन्धर्वाप्सरसश्चैव gandharvas and apsaras, सिद्धचारणकिन्नराः siddhas, charanas, kinnaras, यक्षराक्षसनागाश्च yakshas, rakshsas, nagas, तत् that, महत् great, अद्भुतम् wonder, द्रष्टुम् to see (came).
आङ्ग्लानुवादः
The gods with the Grandsire, Brahma in the forefront, accompanied by sages in groups assembled there to see Rama holding that mighty bow. Gandharvas, apsaras, siddhas, charanas, kinnaras, yakshas, rakshsas and nagas also came there to witness that great wonder.
श्लोकः
मूलम्
जडीकृते तदाऽलोके रामे वरधनुर्धरे।
निर्वीर्यो जामदग्न्योऽसौ रामो राममुदैक्षत॥।1.76.11॥
शब्दार्थः
तदा then, रामे when Rama, वरधनुर्धरे was bearing that excellent bow, लोके world, जडीकृते having been made motionless, असौ this, जामदग्नयः son of Jamadagni, रामः Parasurama, निर्वीर्यः bereft of prowess, रामम् Rama, उदैक्षत gazed at him.
आङ्ग्लानुवादः
Then when Rama stretched the great bow, the world became motionless. The son of Jamadagni, Parasurama, bereft of prowess gazed at him with astonishment.
श्लोकः
मूलम्
तेजोभिहतवीर्यत्वाज्जामदग्न्यो जडीकृतः।
रामं कमलपत्राक्षं मन्दं मन्दमुवाच ह॥1.76.12॥
शब्दार्थः
तेजोभिः हतवीर्यत्वात् having been subdued of his energy by the prowess of Rama, जडीकृतः having been made motionless, जामदग्न्यः son of Jamadagni, कमलपत्राक्षम् him whose eyes resembling lotus petals, रामम् Rama, मन्दं मन्दम् slowly, slowly, उवाच ह spoke.
आङ्ग्लानुवादः
His energy subdued by Rama’s prowess, the paralysed, Parasurama, son of Jamadagni spoke in gentle words to him whose eyes resembled the lotus petalsः
श्लोकः
मूलम्
काश्यपाय मया दत्ता यदा पूर्वं वसुन्धरा।
विषये मे न वस्तव्यमिति मां काश्यपोऽब्रवीत्॥1.76.13॥
शब्दार्थः
पूर्वम् formerly, वसुन्धरा earth, यदा when, मया by me, काश्यपाय for Kasyapa, दत्ता was given, मे my, विषये in my country, न वस्तव्यम् इति shall not live, माम् me, काश्यपः Kasyapa, अब्रवीत् spoke.
आङ्ग्लानुवादः
“When I gave this entire earth to Kasyapa, he said to me, ‘you shall not live in my country’.
श्लोकः
मूलम्
सोऽहं गुरुवचः कुर्वन् पृथिव्यां न वसे निशाम्।
कृता प्रतिज्ञा काकुत्स्थ कृता भूः काश्यपस्य हि॥1.76.14॥
शब्दार्थः
सः अहम् such I, गुरुवचः words of my spiritual guide, कुर्वन् following, पृथिव्याम् on this earth, निशाम् during night, न वसे I will not live, काकुस्त्थ O Rama, प्रतिज्ञा vow, कृता has been made, भूः earth, काश्यपस्य for Kasyapa, कृता हि has been given.
आङ्ग्लानुवादः
O Descendant of Kakustha having gifted this earth to Kasyapa, I promised him that I would not live here, during night time. For the earth belongs to him.
श्लोकः
मूलम्
तदिमां त्वं गतिं वीर हन्तुं नार्हसि राघव।
मनोजवं गमिष्यामि महेन्द्रं पर्वतोत्तमम्॥1.76.15॥
शब्दार्थः
वीर O Valourous one, राघव Rama, तत् for that reason, त्वम् you, इमाम् this, गतिम् power of motion, हन्तुम् to destroy, नार्हसि is not fit, मनोजवम् with the speed of mind, महेंद्रम् Mahendra mountain, पर्वतोत्तमम् best of hills, गमिष्यामि I shall go.
आङ्ग्लानुवादः
For this, you should not destroy my mobility, O valiant son of the Raghus. I shall go to Mahendra, the best of mountains, with the speed of mind.
श्लोकः
मूलम्
लोकास्त्वप्रतिमा राम निर्जितास्तपसा मया ।
जहि तान् शरमुख्येन मा भूत्कालस्य पर्ययः॥1.76.16॥
शब्दार्थः
राम O Rama, मया by me, अप्रतिमाः unrivalled, लोकाः worlds, तपसा by asceticism, निर्जिताः have been conquered, तान् them, शरमुख्येन with this chief of arrows, जहि strike, कालस्य time, पर्ययः delay, माभूत् let not happen.
आङ्ग्लानुवादः
Strike with the, principal arrow the unrivalled worlds conquered by my asceticism. Do not delay, O Rama
श्लोकः
मूलम्
अक्षय्यं मधुहन्तारं जानामि त्वां सुरेश्वरम्।
धनुषोऽस्य परामर्शात् स्वस्ति तेऽस्तु परंतप॥1.76.17॥
शब्दार्थः
अस्य this, धनुषः bow’s, परामर्शात् from stretching, त्वाम् you, अक्षय्यम् imperishable one, सुरेश्वरम् lord of devatas, मधुहन्तारम् Visnu, the slayer of Madhu, जानामि I know, परंतप tormentor of enemies, ते स्वस्ति अस्तु safety to you.
आङ्ग्लानुवादः
By the fact that you have stretched this bow, I have come to know that you are Visnu, Lord of the gods, slayer of Madhu, O Imperishable one O Tormentor of enemies Fare well.
श्लोकः
मूलम्
एते सुरगणास्सर्वे निरीक्षन्ते समागताः।
त्वामप्रतिमकर्माणमप्रतिद्वन्द्वमाहवे॥1.76.18॥
शब्दार्थः
समागताः assembled, एते these, सर्वे all, सुरगणाः hosts of devatas, अप्रतिमकर्माणम् of incomparable deeds, आहवे in the combat, अप्रतिद्वन्द्वम् unassailable, त्वाम् you, निरीक्षन्ते are looking at.
आङ्ग्लानुवादः
All your deeds are incomparable. You are unassailable in combat. All these hosts of gods have assembled here and are looking at you.
श्लोकः
मूलम्
न चेयं मम काकुत्स्थ व्रीडा भवितुमर्हति।
त्वया त्रैलोक्यनाथेन यदहं विमुखीकृतः॥1.76.19॥
शब्दार्थः
काकुत्स्थ O Rama, त्रैलोक्यनाथेन by the lord of three worlds, त्वया by you, अहम् I, यत् that (I am), विमुखीकृतः have been defeated, इयम् this one, मे to me, व्रीडा shame, भवितुम् to become, न अर्हति does not behove.
आङ्ग्लानुवादः
I have been defeated by you, O Descendant of Kakustha lord of the three worlds. Therefore, it is not right for me to feel ashamed.
श्लोकः
मूलम्
शरमप्रतिमं राम मोक्तुमर्हसि सुव्रत।
शरमोक्षे गमिष्यामि महेन्द्रं पर्वतोत्तमम्॥1.76.20॥
शब्दार्थः
सुव्रत one faithful to vows, राम Rama, अप्रतिमम् incomparable, शरम् arrow, मोक्तुम् to release, अर्हसि behoves of you, शरमोक्षे after release of the arrow, पर्वतोत्तमम् excellent of mountains, महेन्द्रम् Mahendra, गमिष्यामि I shall go.
आङ्ग्लानुवादः
You are faithful to vows O Rama This arrow has no equal in prowess. It behoves of you to release it against me. After its release I shall go to the excellent Mahendra mountain”.
श्लोकः
मूलम्
तथा ब्रुवति रामे तु जामदग्नये प्रतापवान्।
रामो दाशरथि श्श्रीमान् चिक्षेप शरमुत्तमम्॥1.76.21॥
शब्दार्थः
जामदग्नये when the son of Jamadagni, रामे Parasurama, तथा in that way, ब्रुवति was saying, प्रतापवान् valiant, दाशरथिः son of Dasaratha, रामः Rama, उत्तमम् excellent, शरम् arrow, चिक्षेप employed.
आङ्ग्लानुवादः
Thus spoke Parasurama, son of Jamadagni to Rama, the valiant son of Dasaratha who (then) discharged the principal arrow.
श्लोकः
मूलम्
स हतान् दृश्य रामेण स्वांल्लोकांस्तपसार्जितान्।
जामदग्न्यो जगामाशु महेन्द्रं पर्वतोत्तमम्॥1.76.22॥
शब्दार्थः
सः that, जामदग्न्यः Parasurama, तपसा by asceticism, अर्जितान् earned, स्वान् his own, लोकान् worlds, रामेण by Rama, हतान् struck, दृश्य having seen, आशु speedily, पर्वतोत्तमम् excellent among mountains, महेन्द्रम् Mahendra, जगाम went.
आङ्ग्लानुवादः
Having witnessed the destruction of those regions earned by him through asceticism, the son of Jamadagni left for the best of mountains Mahendra.
श्लोकः
मूलम्
ततो वितिमिरास्सर्वा दिशश्चोपदिशस्तथा।
सुरास् सर्षिगणा रामं प्रशशंसुरुदायुधम्॥1.76.23॥
शब्दार्थः
ततः thereafter, सर्वा all, दिशः quarters, तथा also, उपदिशः intermediate quarters, वितिमिराः were cleared of darkness, सर्षिगणाः hosts of sages, सुराः devatas, उदायुधम् wielding that bow, रामम् Rama, प्रशशंसुः extolled.
आङ्ग्लानुवादः
Thereafter all the quarters including the intermediaries were cleared of darkness. Hosts of sages and gods extolled Rama when he wielded the bow.
श्लोकः
मूलम्
रामं दाशरथिं रामो जामदग्न्यः प्रशस्य च।
ततः प्रदक्षिणी कृत्य जगामात्मगतिं प्रभुः॥1.76.24॥
शब्दार्थः
प्रभुः competent, जामदग्न्यः son of Jamadagni, रामः Parasurama, दाशरथिम् son of Dasaratha, रामम् Rama, प्रशस्य च having praised, ततः then, प्रदक्षिणीकृत्य having circumambulated him, आत्मगतिम् to his own abode, जगाम went.
आङ्ग्लानुवादः
Parasurama, the competent son of Jamadagni, having praised Rama, the son of
Dasaratha circumbulated him and left for his abode.
समाप्तिः
श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे षट्सप्ततितमस्सर्गः॥
Thus ends the seventysixth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.