Marriage of Rama, Lakshmana, Bharata and Satrughna.
श्लोकः
मूलम्
यस्मिंस्तु दिवसे राजा चक्रे गोदानमुत्तमम् ।
तस्मिं स्तु दिवसे शूरो युधाजित्समुपेयिवान्॥1.73.1॥
शब्दार्थः
राजा king, यस्मिन् on which, दिवसे day, उत्तमम् best, गोदानम् gift of cows, चक्रे made, तस्मिन् तु on that दिवसे day, शूरः heroic, युथाजित् Yudhajit, समुपेयिवान् arrived.
आङ्ग्लानुवादः
The day the king (Dasaratha) made a gift of the best (available) cows the heroic Yudhajit arrived.
श्लोकः
मूलम्
पुत्रः केकयराजस्य साक्षाद्भरतमातुलः।
दृष्ट्वा पृष्ट्वा च कुशलं राजानमिदमब्रवीत्॥1.73.2॥
शब्दार्थः
केकयराजस्य king Kekaya’s, पुत्रः son, साक्षात् directly, भरतमातुलः maternal uncle of Bharata, राजानम् king Dasaratha, दृष्ट्वा having seen, कुशलम् welfare, पृष्ट्वा च having enquired, राजानम् addressing the king, इदं this word, अब्रवीत् spoke.
आङ्ग्लानुवादः
Yudhajit, son of king Kekaya, Bharata’s own maternal uncle met the king (Dasaratha) and enquiring about his wellbeing saidः
श्लोकः
मूलम्
केकयाधिपती राजा स्नेहात् कुशलमब्रवीत् ।
येषां कुशलकामोऽसि तेषां सम्प्रत्यनामयम् ॥1.73.3॥
शब्दार्थः
केकयाधिपतिः lord of Kekaya, राजा king, स्नेहात् out of affection, कुशलम् welfare, अब्रवीत् spoken, येषाम् whose, कुशलकामः असि are desiring the welfare, तेषाम् their, सम्प्रति now, अनामयम् healthy.
आङ्ग्लानुवादः
“My father, king of Kekaya affectionately enquires about your welfare. And they whose
welfare you seek are hale and healthy.
श्लोकः
मूलम्
स्वस्रीयं मम राजेन्द्र द्रष्टुकामो महीपतिः।
तदर्थमुपयातोऽहमयोध्यां रघुनन्दन॥1.73.4॥
शब्दार्थः
रघुनन्दन O Joy of Raghus, राजेन्द्र O Indra among kings, महीपतिः king of Kekaya, मम my, स्वस्रीयम् son of my sister, द्रष्टुकामः wishing to see, तदर्थम् on that account, अहम् I, अयोध्याम् towards Ayodhya, उपयातः have gone.
आङ्ग्लानुवादः
The king of Kekaya, O Indra among kings, O Joy of the Raghus, desires to see my sisters’s son and on that account I went to Ayodhya.
श्लोकः
मूलम्
श्रुत्वा त्वहमयोध्यायां विवाहार्थं तवात्मजान् ।
मिथिलामुपयातांस्तु त्वया सह महीपते॥1.73.5॥
त्वरयाभ्युपयातोऽहं द्रष्टुकामस् स्वसुस्सुतम्।
शब्दार्थः
महीपते O King, तव your, आत्मजान् sons, विवाहार्थम् for their marriage, त्वया सह along with you, मिथिलाम् to Mithila, उपयातान् having arrived, अयोध्यायाम् Ayodhya, श्रुत्वा listened, अहम् I, स्वसुः sister’s, सुतम् son, द्रष्टुकामः desiring to see, त्वरया speedily, अभ्युपयातः came.
आङ्ग्लानुवादः
O King having heard in Ayodhya that you have arrived in Mithila along with your sons for their marriage I came here speedily with a desire to see my sister’s son .
श्लोकः
मूलम्
अथ राजा दशरथः प्रियातिथिमुपस्थितम्॥1.73.6॥
दृष्ट्वा परमसत्कारैः पूजार्हं समपूजयत्।
शब्दार्थः
अथ afterwards, राजा king, दशरथः Dasaratha, उपस्थितम् attended, प्रियातिथिम् dear guest, दृष्ट्वा having seen, पूजार्हम् deserving the honours, परमसत्कारैः with supreme honours, समपूजयत् extended.
आङ्ग्लानुवादः
King Dasaratha, then accorded a warm welcome to the honoured guest.
श्लोकः
मूलम्
ततस्तामुषितो रात्रिं सह पुत्रैर्महात्मभिः॥1.73.7॥
प्रभाते पुनरुत्थाय कृत्वा कर्माणि कर्मवित् ।
ऋषींस्तदा पुरस्कृत्य यज्ञवाटमुपागमत्॥1.73.8॥
शब्दार्थः
ततः thereafter, महात्मभिः with the illustrious, पुत्रैः सह with sons, ताम् that, रात्रिम् night, उषितः having dwelt, कर्मवित् knower of duties, प्रभाते at dawn, पुनः again, उत्थाय having arisen, कर्माणि daily devotions, कृत्वा having made, तदा then, ऋषीन् rishis, पुरस्कृत्य preceded by, यज्ञवाटम् sacrificial place, उपागमत् reached.
आङ्ग्लानुवादः
With the night spent with his virtuous sons, he who knew his duties got up at dawn and performed his daily devotionas and reached the sacrificial place following the rishis.
श्लोकः
मूलम्
युक्ते मुहूर्ते विजये सर्वाभरणभूषितैः।
भ्रातृभिस्सहितो रामः कृतकौतुकमंगलः॥1.73.9॥
वसिष्ठं पुरतः कृत्वा महर्षीनपरानपि।
पितुस् समीपमाश्रित्य तस्थौ भ्रातृभिरावृतः॥1.73.10॥
शब्दार्थः
युक्ते at auspicious, विजये Vijaya, मुहुर्ते time, सर्वाभरणभूषितैः adorned with ornaments ,भ्रातृभिः with brothers, सहितः accompanied by, रामः Rama, कृतकौतुकमङ्गलः with all the auspicious rites preparatory to marriage having been performed, वसिष्ठम् Vasistha, अपरान् other, महर्षीनपि maharshi also, पुरतः कृत्वा keeping ahead, पितुः father’s, समीपम् presence, आश्रित्य having reached, भ्रातृभिः with brother, आवृतः surrounded by, तस्थौ remained.
आङ्ग्लानुवादः
With the necessary auspicious rites preparatory to marriage performed at an auspicious moment, Vijaya, and keeping Vasishta and other maharshis in the forefront, Rama accompanied by his brothers adorned with ornaments of every kind came into his father’s presence.
श्लोकः
मूलम्
वसिष्ठो भगवानेत्य वैदेहमिदमब्रवीत्।
राजा दशरथो राजन् कृतकौतुकमङ्गलैः॥1.73.11॥
पुत्रैर्नरवर श्रेष्ठ दातारमभिकाङ्क्षते।
शब्दार्थः
भगवान् adorable, वसिष्ठः Vasishta, वैदेहम् king Janaka, एत्य approaching him, इदम् these words, अब्रवीत् spoke, राजन् O King, नरवर श्रेष्ठ excellent among men, राजा दशरथः king Dasaratha, कृतकौतुकमङ्गलैः having performed all the auspicious rites preparatory to their marriage, पुत्रैः with sons, दातारम् bestower of bride, अभिकाङ्क्षते is awaiting.
आङ्ग्लानुवादः
Adorable Vasishta approached king Janaka and said, “O King, of Videha king Dasaratha, the best of men with his sons having performed the auspicious rites preparatory to marriage is awaiting the bestower of the brides”.
श्लोकः
मूलम्
दातृप्रतिग्रहीतृभ्यां सर्वार्थाः प्रभवन्ति हि॥1.73.12॥
स्वधर्मं प्रतिपद्यस्व कृत्वा वैवाह्यमुत्तमम्।
शब्दार्थः
सर्वार्थाः all the ends, दातृप्रतिग्रहीतृभ्याम् through the giver and receiver, प्रभवन्ति हि takes place, उत्तमम् वैवाह्यम् excellent (auspicious) marriage, कृत्वा having performed, स्वधर्मम् own duty, प्रतिपद्यस्व fulfill.
आङ्ग्लानुवादः
The giver and the receiver, indeed, attain all ends. Fulfil your own duty by performing the auspicious marriage”.
श्लोकः
मूलम्
इत्युक्तः परमोदारो वसिष्ठेन महात्मना॥1.73.13॥
प्रत्युवाच महातेजा वाक्यं परमधर्मवित्।
शब्दार्थः
महात्मना magnanimous, वसिष्ठेन by Vasishta, इति thus, उक्तः having been spoken, परमोदारः exceedingly generous, महातेजा highly lustrous, परमधर्मवित् eminent in ethics and morality, वाक्यम् words, प्रत्युवाच replied.
आङ्ग्लानुवादः
Thus addressed by the great self Vasishta, Janaka, the exceedingly generous, highly lustrous, eminent in ethics replied.
श्लोकः
मूलम्
कस्स्थितः प्रतिहारो मे कस्याज्ञा सम्प्रतीक्ष्यते॥1.73.14॥
स्वगृहे को विचारोऽस्ति यथा राज्यमिदं तव।
शब्दार्थः
मे my, प्रतिहारः guarding the door, कः who, स्थितः is waiting, कस्य whose, आज्ञा command, सम्प्रतीक्ष्यते awaiting, स्वगृहे own house, कः what, विचारः अस्ति hesitation is there, इदम् this, राज्यम् kingdom, तव यथा is like yours.
आङ्ग्लानुवादः
“Did any guard prevent you? Whose command are you waiting for? Why do you hesitate to enter into your own house? This kingdom is like your kingdom”.
श्लोकः
मूलम्
कृतकौतुकसर्वस्वा वेदिमूलमुपागताः॥1.73.15॥
मम कन्या मुनिश्रेष्ठ दीप्ता वह्नेरिवार्चिषः।
शब्दार्थः
मुनिश्रेष्ठ O Best of ascetics, मम my, कन्या daughters, कृतकौतुकसर्वस्वाः having performed completely all the rites relating to marriage, दीप्ताः shining, वह्नेः fire’s, अर्चिष इव like the lustre of flames, वेदिमूलम् foot of the altar, उपागताः arrived.
आङ्ग्लानुवादः
O Best of ascetics my daughters have performed all the rites relating to marriage. They (now) stand at the foot of the altar shining like the bright flames of fire.
श्लोकः
मूलम्
सज्जोऽहं त्वत्प्रतीक्षोऽस्मि वेद्यामस्यां प्रतिष्ठितः॥1.73.16॥
अविघ्नं कुरुतां राजा किमर्थमवलम्बते।
शब्दार्थः
सज्जः kept ready, अहम् I, अस्याम् on this, वेद्याम् altar, प्रतिष्ठितः staying, त्वत्प्रतीक्षः अस्मि awaiting you, राजा king, अविघ्नम् without hindrance, कुरुताम् let it be done, किमर्थम् why for, अवलम्बते delay.
आङ्ग्लानुवादः
Ready at the altar, I have been awaiting you, O King Without hindrance proceed Why delay?".
श्लोकः
मूलम्
तद्वाक्यं जनकेनोक्तं श्रुत्वा दशरथस्तदा।
प्रवेशयामास सुतान् सर्वानृषिगणानपि॥1.73.17॥
शब्दार्थः
तदा then, दशरथः Dasaratha, जनकेन by Janaka, उक्तम् having been spoken, तत् those, वाक्यम् words, श्रुत्वा having listened, सुतान् sons, सर्वान् all, ऋषिगणानपि hosts of ascetics also, प्रवेशयामास made them enter.
आङ्ग्लानुवादः
At the words of Janaka, Dasaratha brought his sons along with the hosts of ascetics and entered the marriage pavilion.
श्लोकः
मूलम्
ततो राजा विदेहानां वसिष्ठमिदमब्रवीत्॥1.73.18॥
कारयस्व ऋषे सर्वमृषिभिः सह धार्मिक।
रामस्य लोकरामस्य क्रियां वैवाहिकीं विभो॥1.73.19॥
शब्दार्थः
ततः thereafter, विदेहानाम् king of Videhas, राजा king, वसिष्ठम् Vasishta, इदम् these (words), अब्रवीत् spoke, धार्मिक O Adherent of righteousness, विभो O Competent one, ऋषे O Maharshi Vasishta, ऋषिभिः सह together with rishis, लोकरामस्य delighting the worlds, रामस्य Rama’s, वैवाहिकीम् relating to the marriage, क्रियाम् ceremonies, कारयस्व make them perform.
आङ्ग्लानुवादः
Thereafter the king of the Videhas to Vasishta, “O Adherent of righteousness, O Lord O Maharshi perform with the rishis the marriage ceremony of Rama who causes delight to the three worlds”.
श्लोकः
मूलम्
तथेत्युक्त्वा तु जनकं वसिष्ठो भगवानृषिः।
विश्वामित्रं पुरस्कृत्य शतानन्दं च धार्मिकम्॥1.73.20॥
प्रपामध्ये तु विधिवत्वेदिं कृत्वा महातपाः ।
अलञ्चकार तां वेदिं गन्धपुष्पैस् समन्ततः ॥1.73.21॥
सुवर्णपालिकाभिश्च छिद्रकुम्भैश्च साङ्कुरैः।
अङ्कुराढ्यैश्शरावैश्च धूपपात्रैस् सधूपकैः॥1.73.22॥
शङ्खपात्रैस् स्रुवैस् स्रुग्भिः पात्रैरर्घ्याभिपूरितैः।
लाजपूर्णैश्च पात्रीभिरक्षतैरभिसंस्कृतैः॥1.73.23॥
शब्दार्थः
भगवान् venerable, महतपाः renowned ascetic, वसिष्ठः ऋषिः rishi Vasishta, जनकम् addressing king Janaka, तथा इति “Be it so”, उक्त्वा having said, विश्वामित्रम् to Visvamitra, धार्मिकम् virtuous, शतानन्दं च Satananda, पुरस्कृत्य in the forefront, प्रपामध्ये in the center of the marriage pavillion, विधिवत् in accordance with scriptures, वेदिम् altar, कृत्वा having constructed, गन्धपुष्पैः with fragrant flowers, सुवर्णपालिकाभिश्च with golden hollow plates, साङ्कुरैः with sprouts, छिद्रकुम्भैश्च water pots containing holes, अङ्कुराढ्यैः filled with sprouts, शरावैश्च earthenware vessels, सधूपकैः by burning frgrant insenses, धूपपात्रैः holders of frgrant insenses, शङ्खपात्रैः conch shaped vessels, सृवैः sacrificial ladles, सृग्भिः bowls, अर्घ्याभिपूरितैः filled with with water for Arghya and other purposes, पात्रैः with vessels, लाजपूर्णैः roasted paddy, पात्रीभिः with vessels, अभिसंस्कृतैः sanctified, अक्षतैः rice grains, ताम् that, वेदिम् altar, समन्तत on all sides, अलञ्चकार adorned.
आङ्ग्लानुवादः
Venerable and renowned ascetic Vasishta said “Be it so”.And with Viswamitra and virtuous Satananda in the forefront, an altar was duly improvised in the centre of the sacrificial pavilion. He adorned the altar on all sides with fragrant flowers, golden ladles, waterpots with holes filled with sprouts, earthen vessels with sprouts, holders of burning fragrant incense conchshaped vessels, sacrificial ladles, bowls filled with with water for arghya and other purposes, vessels with roasted paddy and grains of rice.
श्लोकः
मूलम्
दर्भैस्समैस्समास्तीर्य विधिवन्मन्त्रपूर्वकम्।
अग्निमादाय वेद्यां तु विधिमन्त्रपुरस्कृतम्॥1.73.24॥
जुहावाग्नौ महातेजा वसिष्ठो भगवानृषिः।
शब्दार्थः
महातेजाः highly lustrous, भगवान् worshipful, वसिष्ठः ऋषिः rishi Vasistha, समैः of equal proportions, दर्भैः Darbha grass, विधिवत् according to tradition, मन्त्रपुरस्कृतम् reciting mantra, समास्तीर्य having strewn, विधिमन्त्रपुरस्कृतम् reciting mantras according to scriptures, वेद्याम् on the altar, अग्निम् fire, आदाय having placed, अग्नौ in the fire, जुहाव offered oblations.
आङ्ग्लानुवादः
Brilliant and worshipful rishi Vasishta chanted, mantras according to tradition, put the darbha grass of equal proportions around the altar, placed the fire on the altar, recited
the mantras from the scriptures and offered oblations into the flame.
श्लोकः
मूलम्
ततस्सीतां समानीय सर्वाभरणभूषिताम्॥1.73.25॥
समक्षमग्नेस् संस्थाप्य राघवाभिमुखे तदा।
अब्रवीज्जनको राजा कौसल्यानन्दवर्धनम्॥1.73.26॥
शब्दार्थः
तत thereafter, राजा king, जनकः Janaka, सर्वाभरणभूषिताम् adorned with various ornaments, सीताम् Sita, समानीय having brought, अग्नेः समक्षम् in the presence of Agni, राघवाभिमुखे facing Rama, संस्थाप्य placing, तदा then, कौसल्यानन्दवर्धनम् enhancing the joy of Kausalya, अब्रवीत् spoke.
आङ्ग्लानुवादः
Thereafter king Janaka brought Sita adorned with various ornaments and placed her in the presence of Agni in front of Rama, the enhancer of the joy of Kausalya. And saidः
श्लोकः
मूलम्
इयं सीता मम सुता सहधर्मचरी तव।
प्रतीच्छ चैनां भद्रं ते पाणिं गृह्णीष्व पाणिना॥1.73.27॥
शब्दार्थः
मम my, सुता daughter, तव your, सहधर्मचरी with you observing righteous deeds, सीता Sita, इयम् this girl, एनाम् her, प्रतीच्छ च accept, ते भद्रम् prosperity to you, पाणिम् her hand, पाणिना with your hand, गृह्णीष्व hold.
आङ्ग्लानुवादः
“This my daughter Sita will be your partner in performing her rightful duty. Accept her. Farewell. Take her hand into your own.
श्लोकः
मूलम्
पतिव्रता महाभागा छायेवानुगता सदा।
इत्युक्त्वा प्राक्षिपद्राजा मन्त्रपूतं जलं तदा॥1.73.28॥
शब्दार्थः
महाभागा highly fortunate, पतिव्रता devoted, faithful and loyal wife, सदा always, छाया इव like shadow, अनुगता follows, इति thus, उक्त्वा having spoken, राजा king, तदा then,मन्त्रपूतम् sanctified with mantra, जलम् water, प्राक्षिपत् released.
आङ्ग्लानुवादः
By being a devoted wife this highly fortunate Sita would always follow you like a shadow”. Thus spoken, he sprinkled the water sanctified with mantras (on them).
श्लोकः
मूलम्
साधु साध्विति देवाना मृषीणां वदतां तदा ।
देवदुन्दुभिर्निर्घोषः पुष्पवर्षो महानभूत्॥1.73.29॥
शब्दार्थः
तदा then, साधु साधु इति “Well, Well” saying so, वदताम् exclaiming, ऋषीणाम् sages, देवानाम् devatas, देवदुन्दुभिनिर्घोषः sounded the celestial kettledrums, महान् great, पुष्पवर्षः rain of flowers, अभूत् fell.
आङ्ग्लानुवादः
Then gods and sages exclaimedः ‘well, well’. Celestial kettledrums were sounded and there was a steady rain of flowers.
श्लोकः
मूलम्
एवं दत्त्वा तदा सीतां मन्त्रोदकपुरस्कृताम् ।
अब्रवीज्जनको राजा हर्षेणाभिपरिप्लुतः॥1.73.30॥
शब्दार्थः
तदा then, जनकः राजा king Janaka, मन्त्रोदकपुरस्कृताम् with waters sanctified by mantras, सीताम् Sita, दत्वा having given, हर्षेण with delight, अभिपरिप्लुतः eyes suffused with tears, अब्रवीत् said.
आङ्ग्लानुवादः
Then king Janaka sprinkled on Sita waters sanctified by mantras, and immersed in delight saidः
श्लोकः
मूलम्
लक्ष्मणागच्छ भद्रं ते ऊर्मिलामुद्यतां मया।
प्रतीच्छ पाणिं गृह्णीष्व माभूत्कालस्य पर्ययः॥1.73.31॥
शब्दार्थः
लक्ष्मण Lakshmana, आगच्छ come, मया by me, उद्यताम् ready to be bestowed upon, ऊर्मिलाम् Urmila, प्रतीच्छ accept, पाणिम् her hand, (पाणिना with your hand), गृह्णीष्व hold, कालस्य time, पर्ययः delay, माभूत् let not happen.
आङ्ग्लानुवादः
“Lakshmana come and accept my daughter. Urmila ready to be bestowed upon you
by me. Take her hand. Let there be no delay”.
श्लोकः
मूलम्
तमेवमुक्त्वा जनको भरतं चाभ्यभाषत।
गृहाण पाणिं माण्डव्याः पाणिना रघुनन्दन ॥1.73.32॥
शब्दार्थः
जनकः Janaka, तम् to Lakshmana, एवम् thus, उक्त्वा having spoken, भरतं च addressing Bharata, अभ्यभाषत had spoken, रघुनन्दन O Descendent of Raghu, पाणिना with your hand, माण्डव्याः Mandavi’s, पाणिम् hand, गृहाण hold.
आङ्ग्लानुवादः
Janaka, having spoken thus to Lakshmana addressed Bharataः “O Descendant of the Raghus hold Mandavi’s hand in your own”.
श्लोकः
मूलम्
शत्रुघ्नं चापि धर्मात्मा अब्रवीज्जनकेश्वरः।
श्रुतकीर्त्या महाबाहो पाणिं गृह्णीष्व पाणिना॥1.73.33॥
शब्दार्थः
धर्मात्मा Virtuous, जनकेश्वरः monarch Janaka, शत्रुघ्नं चापि addressing Satrghna also, अब्रवीत् spoke, महाबाहो O Mighty armed one, पाणिना with your hand, श्रुतकीर्त्याः Srutakirti’s, पाणिम् hand, गृह्णीष्व hold.
आङ्ग्लानुवादः
The righteous king Janaka, said againः “O Mightyarmed Satrughna take the hands of Srutakirti”.
श्लोकः
मूलम्
सर्वे भवन्तस्सौम्याश्च सर्वे सुचरितव्रताः।
पत्नीभिस्सन्तु काकुत्स्था माभूत्कालस्य पर्ययः॥1.73.34॥
शब्दार्थः
काकुत्स्थाः O Rama, Lakshmana, Bharata and Satrughna, भवन्तः all of you, सर्वे all, सौम्याः च gentle also, सुचरितव्रताः possess good conduct and faithful vows, पत्नीभिः with your wives, सन्तु become, कालस्य of time, पर्ययः delay, माभूत् let not happen.
आङ्ग्लानुवादः
O Descendants of Kakustha (Rama, Lakshmana, Bharata and Satrughna) you all are gentle. You possess sound character. You are true to your vows. Live with your wives. Let there be no delay".
श्लोकः
मूलम्
जनकस्य वच श्शृत्वा पाणीन् पाणिभिरास्पृशन्।
चत्वारस्ते चतसृ़णां वसिष्ठस्य मते स्थिताः॥1.73.35॥
शब्दार्थः
ते those, चत्वारः four, जनकस्य Janaka’s, वचः words, श्रुत्वा having heard, वसिष्ठस्य Vasishta’s, मते consent, स्थिताः staying, पाणिभिः hands, चतसृ़णां those four sisters, पाणीन् hands, अस्पृशन् touched.
आङ्ग्लानुवादः
At the words of Janaka the four princes took the hands of the four sisters with their own with the consent of Vasishta .
श्लोकः
मूलम्
अग्निं प्रदक्षिणीकृत्य वेदिं राजानमेव च।
ऋषींश्चैव महात्मानस्सभार्या रघुसत्तमाः॥1.73.36॥
यथोक्तेन तदा चक्रुर्विवाहं विधिपूर्वकम्।
शब्दार्थः
महात्मानः magnanimous, रघुसत्तमाः greatest in the race of Raghu, सभार्या accompanied by their wives, अग्निं sacred fire, वेदिम् altar, राजानमेव च king Janaka, ऋषींश्चैव sages also, प्रदक्षिणीकृत्य having circumabulted, यथोक्तेन in obedience to the directions, विधिपूर्वकम् in accordance with the scriptures, विवाहम् marriage, चक्रुः made.
आङ्ग्लानुवादः
The great, noble princes of the race of Raghu, accompanied by their wives circumambulated the altar of the sacred fire. King Janaka and the sages in obedience
to the directions of Vasishta and in accordance with the sastras conducted the matrimonial.
श्लोकः
मूलम्
काकुत्स्थैश्च गृहीतेषु ललितेषु च पाणिषु॥1.73.37॥
पुष्पवृष्टिर्महत्यासीदन्तरिक्षात्सुभास्वरा।
शब्दार्थः
काकुत्स्थैः Rama, Lakshmana, Bharata and Satrughna, ललितेषु elegant, पाणिषु hands, गृहीतेषु while accepting, अन्तरिक्षात् from the sky, सुभास्वरा with immense splendour, महती great, पुष्पवृष्टिः rain of flowers, आसीत् was showered.
आङ्ग्लानुवादः
While the descendants of Kakustha (Rama, Lakshmana, Bharata and Satrughna) held
the elegant hands (of Sita, Urmila, Mandavi, and Srutakirti) there was a heavy rain of bright flowers from the sky.
श्लोकः
मूलम्
दिव्यदुन्दुभिनिर्घोषैर्गीतवादित्रनिस्वनैः॥1.73.38॥
ननृतुश्चाप्सरस्सङ्घा गन्धर्वाश्च जगुः कलम्।
विवाहे रघुमुख्यानां तदद्भुतमदृश्यत॥1.73.39॥
शब्दार्थः
रघुमुख्यानाम् by foremost of Raghus, विवाहे in marriage ceremony, दिव्यदुन्दुभिनिर्घोषैः with sounds of celestial ketledrums, गीतवादित्रनिस्वनैः with sounds of songs and instrumental music, अप्सरस्सङ्घाः troops of apsaras, ननृतु danced, गन्धर्वाश्च gandharvas also, कलम् in indescribable melody, जगुः sang, तत् this, अद्भुतम् wonderful, अदृश्यत was seen.
आङ्ग्लानुवादः
While the bridal ceremony of the foremost of Raghus was on, the apsaras danced to the tune of songs and instrumental music. Sounds of celestial kettledrums were heard. Gandharvas sang in mellifluous melody. It was an unearthly sight.
श्लोकः
मूलम्
ईदृशे वर्तमाने तु तूर्योद्घुष्टनिनादिते।
त्रिरग्निं ते परिक्रम्य ऊहुर्भार्यां महौजसः॥1.73.40॥
शब्दार्थः
ईदृशे in such, तूर्योद्घुष्टनिनादिते when the tunes of wind instruments were sounding, वर्तमाने when this was going on, महौजसः possessing great splendour, ते those brothers, त्रिः three times, अग्निम् fire, परिक्रम्य having gone round, र्भार्याः their consorts, ऊहुः got married.
आङ्ग्लानुवादः
While the celebration resounded witht he windinstruments the mighty brothers went round the fire three times with their consorts and tied their nuptial knot.
श्लोकः
मूलम्
अथोपकार्यां जग्मुस्ते सभार्या रघुनन्दनाः।
राजाऽप्यनुययौ पश्यंत्सर्षिसंघस् सबान्धवः॥1.73.41॥
शब्दार्थः
अथ thereafter, रघुनन्दनाः sons of Raghu, सभार्याः along with their wives, उपकार्यां towards their tents, जग्मुः went, राजापि king also, सर्षिसंघः with hosts of rishis, सबान्धवः with relations, पश्यन् seeing, अनुययौ accompanied them.
आङ्ग्लानुवादः
Thereafter the descendants of Raghu along with their wives departed for their tents. The king (Dasaratha) also accompanied them with hosts of rishis and relatives.
समाप्तिः
श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे त्रिसप्ततितमस्सर्गः॥
Thus ends the seventythird sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.