०७२ कन्यादानं गोदानञ्च

Preparations for the marriage of the four sons of king Dasaratha.

श्लोकः

मूलम्

तमुक्तवन्तं वैदेहं विश्वामित्रो महामुनिः।
उवाच वचनं वीरं वसिष्ठसहितो नृपम्॥1.72.1॥

शब्दार्थः

महामुनिः mighty ascetic, विश्वामित्रः Visvamitra, वसिष्ठसहितः accompanied by Vasista, उक्तवन्तम् thus spoken, वीरम् valiant, वैदेहम् king of Videha, नृपम् addressing king Janaka, वचनम् words, उवाच said.

आङ्ग्लानुवादः

When Janaka the valiant king of Videha thus spoke (on the genealogy of his family) the mighty ascetic Viswamitra accompanied by Vasishta said to Janakaः

श्लोकः

मूलम्

अचिन्त्यान्यप्रमेयानि कुलानि नरपुङ्गव।
इक्ष्वाकूणां विदेहानां नैषां तुल्योऽस्ति कश्चन॥1.72.2॥

शब्दार्थः

नरपुङ्गव O Preeminent among men, इक्ष्वाकूणाम् of kings of Ikshvaku, विदेहानां च also of Videha, कुलानि races, अचिन्त्यानि beyond comprehension, अप्रमेयानि immeasurable, एषां for these kings of Ikshvaku and Videha, तुल्यः equal, कश्चन anyone, नास्ति is not there.

आङ्ग्लानुवादः

“O Preeminent among men the glory of the two races of Ikshvakus as also of Videhas is in comprehensible and immeasurable. There is none equal to these kings of the Ikshvakus and Videhas.

श्लोकः

मूलम्

सदृशो धर्मसम्बन्धः सदृशो रूपसम्पदा।
रामलक्ष्मणयो राजन् सीता चोर्मिलया सह॥1.72.3॥

शब्दार्थः

राजन् O King, ऊर्मिलया सह along with Urmila, सीता Sita, रामलक्ष्मणयोः for Rama and Lakshmana (is being offered), सदृशः perfectly matched, धर्मसम्बन्धः the marriage is in accordance with religious merit, रूपसम्पदाच in virtue and beauty, सदृशः is fit.

आङ्ग्लानुवादः

O King it is a perfect match between Sita and Rama and Urmila and Lakshmana. In respect of piety and beauty the match is perfect.

श्लोकः

मूलम्

वक्तव्यं च नरश्रेष्ठ श्रूयतां वचनं मम।
भ्राता यवीयान् धर्मज्ञ एष राजा कुशध्वजः॥1.72.4॥

शब्दार्थः

नरश्रेष्ठ O Best of men, मम my, वक्तव्यं च is fit to be divulged, वचनम् words, श्रूयताम् may be heard, यवीयान् भ्राता this younger brother, एषः राजा this king, कुशध्वजः Kusadhwaja, धर्मज्ञः knower of righteousness.

आङ्ग्लानुवादः

O Best of men my words deserve to be heard. This younger brother king Kusadhwaja is knower of righteousness.

श्लोकः

मूलम्

अस्य धर्मात्मनो राजन् रूपेणाप्रतिमं भुवि ।
सुताद्वयं नरश्रेष्ठ पत्न्यर्थं वरयामहे॥1.72.5॥

शब्दार्थः

राजन् O King, नरश्रेष्ठ O Eminent among men, रूपेण in beauty, भुवि on this earth, अप्रतिमम् unrivalled, अस्य धर्मात्मनः this virtuous one’s, सुताद्वयम् two daughters, पत्न्यर्थम् as consorts, वरयामहे we are seeking.

आङ्ग्लानुवादः

O King, O Eminent among men we seek the hands of this virtuous king’s two daughters, unrivalled in beauty, on earth, as consorts.

श्लोकः

मूलम्

भरतस्य कुमारस्य शत्रुघ्नस्य च धीमतः।
वरयामस्सुते राजन् तयोरर्थे महात्मनोः॥1.72.6॥

शब्दार्थः

राजन् O King, कुमारस्य of the youthful, भरतस्य Bharata, धीमतः sagacious, शत्रुघ्नस्य च for Satrughna also, महात्मनोः for the magnanimous ones, तयोरर्थे in the interests of both of them, सुते two daughters, वरयामः we choose.

आङ्ग्लानुवादः

O king we choose your brother’s daughters for the great soulsः the young Bharata and the sagacious Satrughna.

श्लोकः

मूलम्

पुत्रा दशरथस्येमे रूपयौवनशालिनः।
लोकपालोपमास्सर्वे देवतुल्यपराक्रमाः॥1.72.7॥

शब्दार्थः

इमे these, दशरथस्य पुत्राः sons of Dasaratha, सर्वे all, रूपयौवनशालिनः shining with youth and beauty, लोकपालोपमाः resembling the kings who are the protectors of the worlds, देवतुल्यपराक्रमाः equal to devatas in valour.

आङ्ग्लानुवादः

Bestowed with youth and beauty, these sons of Dasaratha resemble kings in defending the worlds and gods in valour.

श्लोकः

मूलम्

उभयोरपि राजेन्द्र सम्बन्धेनानुबध्यताम्।
इक्ष्वाकोः कुलमव्यग्रं भवतःपुण्यकर्मणः॥1.72.8॥

शब्दार्थः

राजेन्द्र O King, इक्ष्वाकोः Ikshvaku’s, पुण्यकर्मणः of pious deeds, भवतः your, उभयोरपि both of you, कुलम् races, सम्बन्धेन by this alliance, अन्यग्रम् with clear vision, अनुबध्यताम् let it be tied.

आङ्ग्लानुवादः

O King of kings (Janaka) the bond between your race with its pious deeds and the Ikshvakus may be strenghthened by this alliance”.

श्लोकः

मूलम्

विश्वामित्रवच श्शृत्वा वसिष्ठस्य मते तदा।
जनकः प्रांजलिर्वाक्यमुवाच मुनिपुङ्गवौ॥1.72.9॥

शब्दार्थः

तदा then, वसिष्ठस्य Vasistha’s, मते by wish, विश्वामित्रवचः Viswamitra’s words, शृत्वा having listened, जनकः Janaka, प्रांजलिः with folded palms, मुनिपुङ्गवौ addressing eminent asetics, वाक्यम् words, उवाच spoke.

आङ्ग्लानुवादः

Having heard the words of Viswamitra which echoed the wish of Vasishta, Janaka replied to the eminent ascetics with folded palms.

श्लोकः

मूलम्

कुलं धन्यमिदं मन्ये येषां नो मुनिपुङ्गवौ ।
सदृशं कुलसम्बन्धं यदाज्ञापयथः स्वयम्॥1.72.10॥

शब्दार्थः

येषाम् नः for those of us, सदृशं befitting, कुलसम्बन्धम् alliance of the two races, मुनिपुङ्गवौ two eminent ascetics, स्वयम् on your own, यत् for which reason, आज्ञापयथः are commanding, इदम् this, कुलम् race, धन्यम् blessed, मन्ये I consider.

आङ्ग्लानुवादः

“Since both of you, eminent ascetics, recomended this befitting alliance of the two races on your own, I regard my race as blessed.

श्लोकः

मूलम्

एवं भवतु भद्रं वः कुशध्वजसुते इमे।
पत्न्यौ भजेतां सहितौ शत्रुघ्नभरतावुभौ॥1.72.11॥

शब्दार्थः

एवं भवतु let it be so, वः भद्रंः prosperity to you, इमे these, कुशध्वजसुते daughters of Kusadhwaja, सहितौ together moving, शत्रुघ्नभरतौ for Satrughna and Bharata, उभौ for both of them, पत्न्यौ as wives, भजेताम् let them serve.

आङ्ग्लानुवादः

“Let it be so, Be blessed Let these two daughters of Kusadhwaja (Srutakirti and Mandavi) be the wives of Satrughna and Bharata respectively and serve them.

श्लोकः

मूलम्

एकाह्ना राजपुत्रीणां चतसृणां महामुने।
पाणीन् गृह्णन्तु चत्वारो राजपुत्रा महाबलाः॥1.72.12॥

शब्दार्थः

महामुने O Great ascetic, महाबलाः valiant, चत्वारः four, राजपुत्राः princes, एकाह्ना on the same day, चतसृ़णाम् of the four, राजपुत्रीणाम् princesses, पाणीन् hands, गृह्णन्तु let them take.

आङ्ग्लानुवादः

O Great ascetic let the valiant four princes take the hands of four princesses on the same day.

श्लोकः

मूलम्

उत्तरे दिवसे ब्रह्मन् फल्गुनीभ्यां मनीषिणः।
वैवाहिकं प्रशंसन्ति भगो यत्र प्रजापतिः॥1.72.13॥

शब्दार्थः

ब्रह्मन् O Foremost among brahmins, फल्गुनीभ्याम् उत्तरे दिवसे on the later day of the ascent of the two Phalgunis (Phalgunis are two sisters. The previous day of the ascent of Phalguni stars, Poorva Phalguni wil be ascendent and the folowing day Uttara Phalguni wil be ascendant ), यत्र in which day, प्रजापतिः bestower of children, भगः Bhaga, वैवाहिकम् to perform marriage, मनीषिणः wise people, प्रशंसन्ति are praising.

आङ्ग्लानुवादः

“The wise, O Brahmin think the marriage is favourable when Bhaga is Prajapati on the succeeding day of the ascent of the two stars. (that is, when poorva is followed by uttara phalguni).

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्त्वा वचस्सौम्यं प्रत्युत्थाय कृताञ्जलिः।
उभौ मुनिवरौ राजा जनको वाक्यमब्रवीत्॥1.72.14॥

शब्दार्थः

जनकः राजा king Janaka, एवम् thus, सौम्यम् pleasing, वचः words, उक्त्वा having spoken, प्रत्युत्थाय having stood up, कृताञ्जलिः with folded hands, उभौ both, मुनिवरौ great ascetics, वाक्यम् words, अब्रवीत् spoke.

आङ्ग्लानुवादः

King Janaka, having spoken these pleasing words, stood up and with folded hands addressing both the great asceticsः

श्लोकः

मूलम्

परो धर्मः कृतो मह्यं शिष्योऽस्मिभवतो सदा।
इमान्यासनमुख्यानि आसातां मुनिपुङ्गवौ॥1.72.15॥

शब्दार्थः

मह्यम् for me, परः supreme, धर्मः religious merit, कृतः has been done, सदा always, भवतोः for both of you, शिष्यः अस्मि I am a desciple, मुनिपुङ्गवौ eninent ascestics, इमानि these, आसनमुख्यानि best of thrones, आसाताम् occupy.

आङ्ग्लानुवादः

“You have earned me a great religious merit. I shall be always your disciple O Eminent ascestics, occupy these important seats”.

श्लोकः

मूलम्

यथा दशरथस्येयं तथाऽयोध्या पुरी मम।
प्रभुत्वे नास्ति सन्देहो यथार्हं कर्तुमर्हथ॥1.72.16॥

शब्दार्थः

इयम् this Mithila, दशरथस्य Dasaratha’s, यथा as, अयोध्या पुरी Ayodhya city, मम to me, तथा so it is, प्रभुत्वे in the matter of governance, सन्देहः doubt, नास्ति not there, यथार्हम् appropriately, कर्तुम् to do, अर्हथ behoves of you.

आङ्ग्लानुवादः

“Dasaratha has right on the city of Ayodhya as much as I have on this. This right is unquestionable. So do whatever you think right”.

श्लोकः

मूलम्

तथा ब्रुवति वैदेहे जनके रघुनन्दनः।
राजा दशरथो हृष्टः प्रत्युवाच महीपतिम्॥1.72.17॥

शब्दार्थः

वैदेहे when the king of Videha, जनके Janaka, तथा in that manner, ब्रुवति while speaking, रघुनन्दनः descendent of Raghu, राजा दशरथः king Dasaratha, हृष्टः pleased, महीपतिम् addressing king Janaka, प्रत्युवाच replied.

आङ्ग्लानुवादः

To the words of Janaka, king of Videha, king Dasaratha, the descendant of Raghu cheerfully repliedः

श्लोकः

मूलम्

युवामसङ्ख्येयगुणौ भ्रातरौ मिथिलेश्वरौ।
ऋषयो राजसङ्घाश्च भवद्भ्यामभिपूजिताः॥1.72.18॥

शब्दार्थः

मिथिलेश्वरौ lords of Mithila, भ्रातरौ brothers, युवाम् both of you, असङ्ख्येयगुणौ have countless virtues, भवद्भ्याम् by you, ऋषयः rishis, राजसङ्घाश्च hosts of kings, अभिपूजिताः have been worshipped.

आङ्ग्लानुवादः

“You both brothers are lords of Mithila. You possess countless virtues. You pay regards to many rishis and hosts of kings”.

श्लोकः

मूलम्

स्वस्ति प्राप्नुहि भद्रं ते गमिष्यामि स्वमालयम्।
श्राद्धकर्माणि सर्वाणि विधास्यामीति चाब्रवीत्॥1.72.19॥

शब्दार्थः

स्वस्ति safety, प्राप्नुहि you may obtain, ते भद्रम् prosperity to you, स्वम् relating to mine, आलयम् residence, गमिष्यामि I shall go, सर्वाणि all, श्राद्धकर्माणि rites concerning the ceremony in accordance with the rituals, विधास्यामि च I shall perform, इति thus, अब्रवीत् spoke.

आङ्ग्लानुवादः

“Be safe. Be blessed. Let me retire to the camp. I have to perform the rites offerings to the forefathers”.

श्लोकः

मूलम्

तमापृष्ट्वा नरपतिं राजा दशरथस्तदा।
मुनीन्द्रौ तौ पुरस्कृत्य जगामाशु महायशाः॥1.72.20॥

शब्दार्थः

तदा then, महायशाः renowned, राजा दशरथः king Dasaratha, तम् that, नरपतिम् king men, आपृष्ट्वा having taken leave of, तौ those two, मुनीन्द्रौ ascetics, पुरस्कृत्य placing them in the forefront, आशु immediately, जगाम went away.

आङ्ग्लानुवादः

Then renowned king Dasaratha, took leave of the two great ascetics. Then the rowned king Dasaratha took have of the king (Janaka) immediately following the two great ascetics.

श्लोकः

मूलम्

स गत्वा निलयं राजा श्राद्धं कृत्वा विधानतः।
प्रभाते काल्यमुत्थाय चक्रे गोदानमुत्तमम्॥1.72.21॥

शब्दार्थः

सः that, राजा king, निलयम् residence, गत्वा having gone, विधानतः according to scriptures, श्राद्धम् Shraddha ceremony, कृत्वा having performed, प्रभाते at dawn, उत्थाय having risen, काल्यम् appropriate to the time, उत्तमम् excellent, गोदानम् gifting of cows (a ceremony duly initiating the marriage, vow of Snathaka ), चक्रे made.

आङ्ग्लानुवादः

The king (Dasaratha) reached the abode, performed the sharaddha ceremony in accordance with the scriptures. Next day at dawn at appropriate time he gifted away cows (a ceremony performed by initiating the bridegrooms into the marriage.)

श्लोकः

मूलम्

गवां शतसहस्राणि ब्राह्मणेभ्यो नराधिपः।
एकैकशो ददौ राजा पुत्रानुद्दिश्य धर्मतः॥1.72.22॥

शब्दार्थः

नराधिपः lord of men, राजा king, पुत्रान् sons, एकैकशः for each one, उद्धिश्य referring to their names, ब्राह्मणेभ्यः for brahmins, गवाम् cows, शतसहस्राणि in hundred thousands, धर्मतः in accordance with law, ददौ bestowed.

आङ्ग्लानुवादः

For the welfare of each of his sons the king (Dasaratha) religiously gave away a hundred thousand cows to brahmins.

श्लोकः

मूलम्

सुवर्णश्रुङ्गास् सम्पन्नास् सवत्साः कांस्यदोहनाः।
गवां शतसहस्राणि चत्वारि पुरुषर्षभः॥1.72.23॥
वित्तमन्यच्च सुबहुद्विजेभ्यो रघुनन्दनः।
ददौ गोदानमुद्दिश्य पुत्राणां पुत्रवत्सलः॥1.72.24॥

शब्दार्थः

पुरुषर्षभः great among men, पुत्रवत्सलः affectionate towards his children, रघुनन्दनः Dasaratha, पुत्राणाम् sons’, गोदानम् gifting away of cows, उद्धिश्य with reference to that, सुवर्णश्रुङ्गाः with their horns plaited with gold, सम्पन्नाः endowed with abundance(of milk), सवत्साः accompanied by calves, कांस्यदोहनाः bronze vessels for milking, गवाम् of cows, चत्वारि four, शतसहस्राणि a hundred thousand, अन्यत् other, सुबहु innumerable, वित्तम् च valuables, द्विजेभ्यः for brahmins, ददौ bestowed.

आङ्ग्लानुवादः

Great among men and affectionate towards his children, (king Dasaratha), the delight of the Raghus donated in the name of his sons’ donates to the brahmins four hundred thousand cows. They were capable of abundance of milk. Their horns were plaited with gold. They were accompanied by calves. With them were given away bellmetal vessels for keeping milk and innumerable valuables.

श्लोकः

मूलम्

स सुतैः कृतगोदानैर्वृतस्तु नृपतिस्तदा।
लोकपालैरिवाभाति वृतःस् सौम्यः प्रजापतिः॥1.72.25॥

शब्दार्थः

कृतगोदानैः having distributed the cows, सुतैः with his sons, वृतः surrounded, सः that, नृपतिः king, तदा then, लोकपालैः by guardians of worlds, वृतः surrounded, सौम्यः pleased, प्रजापतिरिव like brahma, आभाति shining.

आङ्ग्लानुवादः

With his sons for whose sake cows have been given away the cheerful king looked like shining Prajapati surrrounded by the guardians of the world.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे द्विसप्ततितमस्सर्गः॥
Thus ends the seventhsecond sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.