०७१ जनककुलवर्णनम्

King Janaka narrates the history of his dynasty–consents to give Sita and Urmila in marriage to Rama and Lakshmana.

श्लोकः

मूलम्

एवं ब्रुवाणं जनकः प्रत्युवाच कृताञ्जलिः।
श्रोतुमर्हसि भद्रं ते कुलं नः परिकीर्तितम्॥1.71.1॥

शब्दार्थः

एवम् in this manner, ब्रुवाणम् speaking (Vasishta), जनकः Janaka, कृताञ्जलिः with folded palms, प्रत्युवाच replied, ते भद्रं safety to you, परिकीर्तितम् related, नः our, कुलम् genealogy, श्रोतुम् to listen, अर्हसि behoves of you.

आङ्ग्लानुवादः

Vasishta having thus described (the genealogy of Dasaratha) Janaka with folded hands rejoined, “Be blessed. Let me relate the genealogy of my race. Listen”.

श्लोकः

मूलम्

प्रदाने हि मुनिश्रेष्ठ कुलं निरवशेषतः।
वक्तव्यं कुलजातेन तन्निबोध महामुने॥1.71.2॥

शब्दार्थः

मुनिश्रेष्ठ O Best of ascetics, महामुने O Great sage, कुलजातेन by one born in a noble family, प्रदाने at the time of bestowing their daughter in marriage, निरवशेषतः completely, कुलम् geneology of dynasty, वक्तव्यं हि indeed to be told, तत् that, निबोध listen to the same.

आङ्ग्लानुवादः

“O Great sage O Best of ascetics while one offers his daughter (in marriage), one born in a noble family should describe his genealogy in full. Listen.

श्लोकः

मूलम्

राजाऽभूत् त्रिषु लोकेषु विश्रुतस् स्वेन कर्मणा।
निमिः परमधर्मात्मा सर्वसत्त्ववतां वरः॥1.71.3॥

शब्दार्थः

स्वेन by his own, कर्मणा acts, त्रिषु three, लोकेषु worlds, विश्रुतः known, परमधर्मात्मा supremely virtuous, सर्वसत्त्ववताम् those endowed with strength, वरः best, राजा निमिः अभूत् was king named Nimi.

आङ्ग्लानुवादः

There was a great man of religion king Nimi, strongest of men and wellknown in the three worlds by his own acts.

श्लोकः

मूलम्

तस्य पुत्रोमिथिर्नाम मिथिला येन निर्मिता।
प्रथमो जनको नाम जनकादप्युदावसुः॥1.71.4॥

शब्दार्थः

मिथिर्नाम named Mithi, तस्य his, पुत्रः son, येन निर्मिता by whom constructed, मिथिला Mithila प्रथमः first, जनकः Janaka, नाम named, जनकाद् from Janaka, उदावसुः Udavasu was born.

आङ्ग्लानुवादः

Nimi begot a son named Mithi who constructed Mithila. He was the first Janaka whose son was Udavasu.

श्लोकः

मूलम्

उदावसोस्तु धर्मात्मा जातो वै नन्दिवर्धनः।
नन्दिवर्धनपुत्रस्तु सुकेतुर्नाम नामतः॥1.71.5॥

शब्दार्थः

उदावसोः तु for that Udavasu, धर्मात्मा righteous, नन्दिवर्धनः Nandivardha, जातः was born, नन्दिवर्धनपुत्रः तु the son of Nandivardhana, नामतः by name, सुकेतुर्नाम named Suketu.

आङ्ग्लानुवादः

Virtuous Nandivardhana was the son of Udavasu whose son was Suketu.

श्लोकः

मूलम्

सुकेतोरपि धर्मात्मा देवरातो महाबलः।
देवरातस्य राजर्षेर्बृहद्रथ इति स्मृतः॥1.71.6॥

शब्दार्थः

सुकेतोः अपि for that Suketu, धर्मात्मा righteous, महाबलः highly powerful, देवरातः Devarata, राजर्षेः rishi among kings, देवरातस्य for that Devarata, बृहद्रथ Brihadradha, इति स्मृतः known as.

आङ्ग्लानुवादः

Suketu’s son was the righteous and powerful Devarata, father of Brihadradha.

श्लोकः

मूलम्

बृहद्रथस्य शूरोऽभून्महावीरः प्रतापवान्।
महावीरस्य धृतिमान् सुधृतिस्सत्यविक्रमः॥1.71.7॥

शब्दार्थः

बृहद्रथस्य for Brihadradha, शूरः heroic, प्रतापवान् valourous, महावीरः Mahavera, महावीरस्य Mahaveera’s, धृतिमान् courageous, सत्यविक्रमः having truthful prowess, सुधृतिः Sudhruti was born.

आङ्ग्लानुवादः

Brihadradha’s son was the heroic and powerful Mahavira, father of Sudhruti, who was armed with courage and the power of truth.

श्लोकः

मूलम्

सुधृतेरपि धर्मात्मा दृष्टकेतुस्सुधार्मिकः।
दृष्टकेतोस्तु राजर्षेर्हर्यश्व इति विश्रुतः॥1.71.8॥

शब्दार्थः

सुधृतेः for Sudhruti, धर्मात्मा righteous, सुधार्मिकः committed to dharma, दृष्टकेतुः Drishtaketu, राजर्षेः of that royal rishi, दृष्टकेतोः for Drishtaketu, हर्यश्वः Haryasva, इति विश्रुतः thus well known (son was born.)

आङ्ग्लानुवादः

To Sudhruti was born the righteous Drishtaketu, committed to dharma. Rajarshi Drishtaketu was father to the wellknown Haryasva.

श्लोकः

मूलम्

हर्यश्वस्य मरुः पुत्रो मरोः पुत्रः प्रतिन्धकः।
प्रतिंधकस्य धर्मात्मा राजा कीर्तिरथस्सुतः॥1.71.9॥

शब्दार्थः

हर्यश्वस्य Haryasva’s, मरुः Maru, पुत्रः son, मरोः for Meru, प्रतिन्धकः Pratindhaka, पुत्रः son, धर्मात्मा righteous, राजा king, कीर्तिरथः Kirtiratha, प्रतिन्धकस्य Pratindhaka’s, सुतः son.

आङ्ग्लानुवादः

Haryasva’s son was Maru, father of Pratindhaka. Pratindhaka’s son was the righteous king Kirtiratha.

श्लोकः

मूलम्

पुत्रः कीर्तिरथस्यापि देवमीढ इति स्मृतः।
देवमीढस्य विबुधो विबुधस्य महीध्रकः॥1.71.10॥

शब्दार्थः

कीर्तिरथस्यापि Kirtiratha’s, पुत्रः son, देवमीढ इति as Devamidha, स्मृतः has been known, देवमीढस्य Devamidha’s son, विबुधः was Vibudha, विबुधस्य Vibhuda’s son, महीध्रकः was Mahidhraka.

आङ्ग्लानुवादः

The son of Kirtiratha was known as Devamidha. His son was Vibudha, father of Mahidhraka.

श्लोकः

मूलम्

महीध्रकसुतो राजा कीर्तिरातो महाबलः।
कीर्तिरातस्य राजर्षेर्महारोमा व्यजायत॥1.71.11॥

शब्दार्थः

महाबलः mighty, राजा कीर्तिरातः king Kirtirata, महीध्रकसुतः son of Mahidhraka, राजर्षेः of that royal rishi, कीर्तिरातस्य Kirtirata’s, महारोमा Maharoma, व्यजायत born.

आङ्ग्लानुवादः

Mighty king Kirtirata was the son of Mahidhraka. He was a Rajarshi, father of Maharoma.

श्लोकः

मूलम्

महारोम्णस्तु धर्मात्मा स्वर्णरोमा व्यजायत।
स्वर्णरोम्णस्तु राजर्षेर्ह्रस्वरोमा व्यजायत॥1.71.12॥

शब्दार्थः

महारोम्णः तु for Maharoma, स्वर्णरोमा Swarnaroma, व्यजायत was born, राजर्षेः of the royal rishi, स्वर्णरोम्णः तु for Swarnaroma, ह्रस्वरोमा Hrasvaroma, व्यजायत was born.

आङ्ग्लानुवादः

To Maharoma’s was born the virtuous Swarnaroma. Swarnaroma’s son was Hrasvaroma.

श्लोकः

मूलम्

तस्य पुत्रद्वयं जज्ञे धर्मज्ञस्य महात्मनः।
ज्येष्ठोऽहमनुजो भ्राता मम वीरः कुशध्वजः॥1.71.13॥

शब्दार्थः

धर्मज्ञस्य knower of morality and ethics, तस्य of that, महात्मनः magnanimous, पुत्रद्वयम् two sons, जज्ञे were born, अहम् I am, ज्येष्टः eldest, वीरः valiant, कुशध्वजः Kusadhwaja, मम my, अनुजः younger, भ्राता brother.

आङ्ग्लानुवादः

Hrasvaroma, was a religious king. He was a great soul. Of his two sons. I am the
eldest and valiant Kusadhwaja is my younger brother.

श्लोकः

मूलम्

मां तु ज्येष्ठं पिता राज्ये सोऽभिषिच्य नराधिपः।
कुशध्वजं समावेश्य भारं मयि वनं गतः॥1.71.14॥

शब्दार्थः

पिता father, सः नराधिपः king Hrasvaroma, ज्येष्ठं eldest, माम् me, राज्ये in the kingdom, अभिषिच्य having crowned me, कुशध्वजं Kusadhwaja, भारम् responsibility of supporting, मयि in me, समावेश्य placeing, वनम् forest, गतः went.

आङ्ग्लानुवादः

My father king Hrasvaroma crowned me king, entrusted Kusadhwaja to my care and retired to the forest.

श्लोकः

मूलम्

वृद्धे पितरि स्वर्याते धर्मेण धुरमावहम्।
भ्रातरं देवसङ्काशं स्नेहात्पश्यन् कुशध्वजम्॥1.71.15॥

शब्दार्थः

वृद्धे when the aged, पितरि father, स्वर्याते सति had attained heaven, भ्रातरम् brother, देवसङ्काशम् resembling devatas, कुशध्वजम् Kusadhwaja, स्नेहात् affectionately, पश्यन् looking after, धर्मेण with righteousness, धुरम weight of ruling the kingdom, आवहम् bore.

आङ्ग्लानुवादः

After my aged father attained heaven, I looked after my brother Kusadhwaja, who resembles the celestials, affectionately and ruled the kingdom with righteousness.

श्लोकः

मूलम्

कस्य चित्त्वथकालस्य साङ्काश्यादगमत्पुरात्।
सुधन्वा वीर्यवान्राजा मिथिलामवरोधकः॥1.71.16॥

शब्दार्थः

अथ thereafter, कस्यचित् कालस्य after sometime, वीर्यवान् powerful, सुधन्वा राजा king Sundhava, मिथिलाम् Mithila, अवरोधकः with a view to beseige, साङ्काश्यात् from Sankasya, पुरात् city, अगमत् set out.

आङ्ग्लानुवादः

A little later a powerful king named Sudhanva from the city of Sankasya beseiged Mithila.

श्लोकः

मूलम्

स च मे प्रेषयामास शैवं धनुरनुत्तमम्।
सीता कन्या च पद्माक्षी मह्यं वै दीयतामिति॥1.71.17॥

शब्दार्थः

अनुत्तमम् excellent, शैवं धनुः bow of Siva, पद्माक्षी lotuseyed, कन्या maiden, सीता च Sita also, मह्यम् to me, दीयताम् be given, इति thus, प्रेषयामास sent a message.

आङ्ग्लानुवादः

He (Sudhanva) sent me a messageः ‘give me the great bow of Siva and the lotuseyed maiden Sita’.

श्लोकः

मूलम्

तस्याप्रदानाद्ब्रह्मर्षे युद्धमासीन्मया सह।
स हतोऽभिमुखो राजा सुधन्वा तु मया रणे॥1.71.18॥

शब्दार्थः

ब्रह्मर्षे O Brahmarshi, अप्रदानात् by not offering, तस्य for him, मया सह with me, युद्धम् असीत् great conflict broke, रणे in the battle, अभिमुखः he in an encounter, सः that, सुधन्वा राजा king Sudhanva, मया by me, हतः killed.

आङ्ग्लानुवादः

O Brahmarshi when I refused, a great conflict broke out between him and me. In the encounter king Sudhanva was killed by me.

श्लोकः

मूलम्

निहत्य तं मुनिश्रेष्ठ सुधन्वानं नराधिपम्।
साङ्काश्ये भ्रातरं वीरमभ्यषिञ्चं कुशध्वजम्॥1.71.19॥

शब्दार्थः

मुनिश्रेष्ठ O Best of ascetics, नराधिपम् king, तम् that, सुधन्वानम् Sudhanva, निहत्य having killed, भ्रातरम् brother, वीरम् heroic one, कुशध्वजम् Kusadhwaja, साङ्काश्ये in Sankasya, अभ्यषिञ्चम् I have crowned.

आङ्ग्लानुवादः

O Best of ascetics having killed king Sudhanva, I have crowned my heroic brother Kusadhwaja in Sankasya.

श्लोकः

मूलम्

कनीयानेष मे भ्राता अहं ज्येष्ठो महामुने।
ददामि परमप्रीतो वध्वौ ते मुनिपुङ्गव॥1.71.20॥
सीतां रामाय भद्रं ते ऊर्मिला लक्ष्मणाय च।

शब्दार्थः

महामुने O Great ascetic, एषः this one, मे my, कनीयान् youger, भ्राता brother, अहम् I, ज्येष्ठः elder, मुनिपुङ्गव preeminent among ascetics, परमप्रीतः immensely pleased, ते those, वध्वौ two maidens, ददामि I am giving, सीतां रामाय Sita to Rama, ऊर्मिला लक्ष्मणाय Urmila to Lakshmana, ते भद्रम् prosperity to you.

आङ्ग्लानुवादः

O Great ascetic (Vasishta), this one is my youger brother and I am the elder one. O preeminent among ascetics with immense pleasure I am giving these maidens, Sita to Rama and Urmila to Lakshmana. Be blessed

श्लोकः

मूलम्

वीर्यशुल्कां मम सुतां सीतां सुरसुतोपमाम् ॥1.71.21॥
द्वितीयामूर्मिलां चैव त्रिर्ददामि न संशयः।

शब्दार्थः

वीर्यशुल्काम् as reward for prowess, सुरसुतोपमाम् equal to the daughter of devatas, मम सुताम् my daughter, सीताम् Sita, द्वितीयाम् second daughter, ऊर्मिलां चैव Urmila also, त्रिः three times, ददामि bestowing, संशयः न no doubt.

आङ्ग्लानुवादः

I offer my daughter Sita, who looks like a celestial maiden as reward for (Rama’s) prowess and my second daughter Urmila (to Lakshmana). I proclaim it three times so that there is no doubt about it.

श्लोकः

मूलम्

ददामि परमप्रीतो वध्वौ ते रघुनन्दन॥1.71.22॥
रामलक्ष्मणयो राजन् गोदानं कारयस्व ह।
पितृकार्यं च भद्रं ते ततो वैवाहिकं कुरु॥1.71.23॥

शब्दार्थः

रघुनन्दन O King Dasaratha, परमप्रीतः immensely pleased, ते to you, वध्वौ brides, ददामि I am giving, राजन् O King, रामलक्ष्मणयोः to Rama and Lakshmana, गोदानम् distribution of cows, कारयस्व ह let it be performed, पितृकार्यं च ritual duty towards pitris, भद्रं ते prosperity to you, ततः thereafter, वैवाहिकम् कुरु let the marriage be performed.

आङ्ग्लानुवादः

O Delight of the Raghus (King Dasaratha), I offer these brides with immense pleasure to Rama and Lakshmana. You may perform the rites for your forefathers by gift of cows. Prosperity to you. Thereafter you may perform the marriage.

श्लोकः

मूलम्

मखा ह्यद्य महाबाहो तृतीये दिवसे प्रभो।
फल्गुन्यामुत्तरे राजंस्तस्मिन्वैवाहिकं कुरु॥1.71.24॥
रामलक्ष्मणयो राजन् दानं कार्यं सुखोदयम् ॥

शब्दार्थः

महाबाहो O Strong armed one, प्रभो (विभो) O Lord, अद्य today, मखा हि star Makha is on the ascendent, राजन् O King, तृतीये दिवसे third day from today, फल्गुन्याम् known as Phalguni, तस्मिन् in that, उत्तरे in the star Uttara, वैवाहिकम् marriage, कुरु perform, राजन् O King, रामलक्ष्मणयोः for Rama and Lakshmana, सुखोदयम् for enjoying felicity, दानम् distribution of kine, etc, कार्यम् fit to be done.

आङ्ग्लानुवादः

Today the star Makha is on the ascendant. O King perform the marriage on the, third day from today under UttaraPhalguni star. Gifts may be given for the happiness of Rama and Lakshmana”.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे एकसप्ततितमस्सर्गः॥
Thus ends the seventyfirst sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.