०६५ विश्वामित्र-ब्रह्मर्षित्व-प्राप्तिः

Satananda completes his narration of how Viswamitra attains Brahmarshi status.

श्लोकः

मूलम्

अथ हैमवतीं राम दिशं त्यक्त्वा महामुनिः।
पूर्वां दिशमनुप्राप्य तपस्तेपे सुदारुणम्॥1.65.1॥

शब्दार्थः

राम O Rama, अथ thereafter, महामुनिः great ascetic Visvamitra, हैमवतीम् relating to Himavat mountain, दिशम् quarter, त्यक्त्वा abandoning, पूर्वां दिशम् eastern quarter, अनुप्राप्य having reached, सुदारुणम् rigorous, तपः austerities, तेपे performed.

आङ्ग्लानुवादः

“O Rama thereafter the great ascetic (Viswamitra), abandoning the north of the Himavat mountain reached the eastern quarter and performed rigorous austerities.

श्लोकः

मूलम्

मौनं वर्षसहस्रस्य कृत्वा व्रतमनुत्तमम्।
चकाराप्रतिमं राम तपः परमदुष्करम्॥1.65.2॥

शब्दार्थः

राम O Rama, वर्षसहस्रस्य for a thousand years, अनुत्तमम् immense, मौनं व्रतं vow of silence, कृत्वा having observed, अप्रतिमम् unprecedented, परमदुष्करम् extremely difficult, तपः austerities, चकार practised.

आङ्ग्लानुवादः

Having observed a unique vow of silence for a thousand years, O Rama he practised unprecedented and extremely difficult austerities.

श्लोकः

मूलम्

पूर्णे वर्षसहस्रे तु काष्ठभूतं महामुनिम्।
विघ्नैर्बहुभिराधूतं क्रोधो नान्तर आविशत्॥1.65.3॥
स कृत्वा निश्चयं राम तप आतिष्टदव्ययम्।

शब्दार्थः

वर्षसहस्रे when thousand years, पूर्णे were completed, काष्ठभूतम् almost like a piece of wood, महामुनिम् mighty ascetic, बहुभिः several, विघ्नैः with impediments, आधूतम् unshaken, क्रोधः anger, अन्तरे in his mind, न आविशत् did not enter, राम O Rama, सः he, निश्चयम् determination, कृत्वा having made, अव्ययम् immense, तपः austerities, आतिष्ठत् practised.

आङ्ग्लानुवादः

After completion of a thousand years the great ascetic became a piece of wood. In spite of many impediments, he was unshaken, anger did not enter into his mind. O Rama with firm determination he practised austerities.

श्लोकः

मूलम्

तस्य वर्षसहस्रस्य व्रते पूर्णे महाव्रतः॥1.65.4॥
भोक्तुमारब्धवानन्नं तस्मिन् काले रघूत्तम।
इन्द्रो द्विजातिर्भूत्वा तं सिद्धमन्नमयाचत॥1.65.5॥

शब्दार्थः

रघूत्तम O Rama, तस्य for him, वर्षसहस्रस्य of a thousand years, व्रते when the vow, पूर्णे had been completed, महाव्रतः one rigidly observing vows, अन्नम् cooked rice, भोक्तुम् to partake, आरब्धवान् commenced, तस्मिन् काले that moment, इन्द्रः Indra, द्विजातिः भूत्वा assuming the guise of a brahmin, तम् him, सिद्धम् cooked and set ready for consumption, अन्नम् rice, अयाचत asked.

आङ्ग्लानुवादः

O Best of Raghus dynasty (Rama) when the thousandyearold vow was over (Viswamitra) the great practitioner of vows began to partake cooked rice. At this moment Indra assumed the guise of a brahmin and asked him for the rice (he was going to eat).

श्लोकः

मूलम्

तस्मै दत्वा तदा सिद्धं सर्वं विप्राय निश्चितः।
निश्शेषितेऽन्ने भगवानभुक्तैव महातपाः॥1.65.6॥
न किञ्चिदवदद्विप्रं मौनव्रतमुपस्थितः।
अथ वर्षसहस्रं वै नोच्छ्वसन्मुनिपुङ्गवः॥1.65.7॥

शब्दार्थः

भगवान् adorable, महातपाः mighty ascetic, मौनव्रतम् vow of silence, उपास्थितः having adopted, निश्चितः firmly determined, तदा then, सिद्धम् kept ready, सर्वम् all that rice, तस्मै विप्राय for that Brahmin, दत्वा having given, अन्ने when the cooked rice, निश्शेषिते without remainder was consumed, अभुक्तैव without eating food, विप्रम् brahmin, किञ्चित् little, न अवदत् did not utter a word, अथ thereafter, मुनिपुङ्गवः best of ascetics, वर्षसहस्रं thousand years, नोच्छ्वसत् did not breathe.

आङ्ग्लानुवादः

This mighty, adorable ascetic having adopted a vow of silence decided to give all the cooked rice to the Brahmin. The brahmin finished all the rice. Viswamitra went without food but did not utter a single word to the brahmin. Thereafter the distinguished ascetic practised austerities for another period of thousand years, his breath suspended.

श्लोकः

मूलम्

तस्यानुच्छ्वसमानस्य मूर्ध्नि धूमो व्यजायत।
त्रैलोक्यं येन सम्भ्रान्तमादीपितमिवाभवत्॥1.65.8॥

शब्दार्थः

अनुच्छ्वसमानस्य while he was suspending his breath, तस्य Visvamitra’s, मूर्ध्नि on his head, धूमः smoke, व्यजायत emanated, येन by which, त्रैलोक्यम् three worlds, सम्भ्रान्तम् agitated, आदीपितमिव अभवत् was as thoughset on fire.

आङ्ग्लानुवादः

While his breath, was suspended, smoke emanated from his head which frightened the three worlds. It appeared as though they were on fire.

श्लोकः

मूलम्

ततो देवास्सगन्धर्वाः पन्नगोरगराक्षसाः।
मोहितास्तेजसा तस्य तपसा मन्दरश्मयः॥1.65.9॥
कश्मलोपहतास् सर्वे पितामहमथाब्रुवन्।

शब्दार्थः

ततः thereupon, देवाः devatas, सगन्धर्वाः along with gandharvas, पन्नगोरगरराक्षसाः pannagas, uragas, rakshasas, तस्य his, तेजसा by ascetic energy, मोहिताः bewildered, तपसा by his penance, मन्दरश्मयः with dimmed glory, कश्मलोपहताः afflicted with anguish, अथ thereafter, सर्वे all, पितामहम् addressing grandsire, अब्रुवन् spoke.

आङ्ग्लानुवादः

Thereupon devatas along with gandharvas, pannagas, uragas, and rakshasas, stood bewildered by his ascetic energy. Their own glory was dimmed in his lustre”. Afflicted with anguish, they spoke to the Grandsire (Brahma)ः

श्लोकः

मूलम्

बहुभिः कारणैर्देव विश्वामित्रो महामुनिः॥1.65.10॥
लोभितः क्रोधितश्चैव तपसा चाभिवर्धते।

शब्दार्थः

देव O Divine lord, महामुनिः great ascetic, विश्वामित्रः Visvamitra, बहुभिः with various, कारणैः by reasons, लोभितः having been lured, क्रोधितश्चैव having been angered, तपसा with his austerities, अभिवर्धते is growingः

आङ्ग्लानुवादः

“O Lord the great sage Viswamitra was lured and angered in various ways. But his austerities continued to growः

श्लोकः

मूलम्

न ह्यस्य वृजिनं किञ्चिद्दृश्यते सूक्ष्ममप्यथ॥1.65.11॥
न दीयते यदि त्वस्य मनसा यदभीप्सितम्।
विनाशयति त्रैलोक्यं तपसा सचराचरम्॥1.65.12॥

शब्दार्थः

अथ also, अस्य his, सूक्ष्ममपि even minute, वृजिनम् sin, किञ्चित् a little, न दृश्यते not to be seen, अस्य his, मनसा by mind, यत् which, अभीप्सितम् is desired, न दीयते यदि if not given, तपसा with his austerities, सचराचरम् moveable and immoveable, त्रैलोक्यम् the three worlds together, विनाशयति will destroy.

आङ्ग्लानुवादः

His penance was flawless. If his wishes were not granted, he will surely destroy by his austerities the three worlds with all movables and immovables.

श्लोकः

मूलम्

व्याकुलाश्च दिशस्सर्वा न च किञ्चित्प्रकाशते।
सागराः क्षुभितास्सर्वे विशीर्यन्ते च पर्वताः॥1.65.13॥

शब्दार्थः

सर्वाः all, दिशः quarters, व्याकुलाः bewildered, किञ्चित् even a little, न प्रकाशते is not shining, सर्वे all, सागराः seas, क्षुभिताः are agitated, पर्वताः mountains, विशीर्यन्ते are riven.

आङ्ग्लानुवादः

There is bewilderment everywhere. It is dark all over. The oceans are disturbed. The mountains have cracked.

श्लोकः

मूलम्

प्रकम्पते च पृथिवी वायुर्वाति भृशाकुलः।
बृह्मन्न प्रतिजानीमोनास्तिको जायते जनः॥1.65.14॥

शब्दार्थः

ब्रह्मन् O Brahma, पृथिवी earth, प्रकम्पते is trembling, वायुः wind, भृशाकुलः is excessively affected, वाति is blowing, न प्रतिजानीमः we do not know what to do, जनः men, नास्तिकः atheist, जायते are becoming.

आङ्ग्लानुवादः

O Brahma the earth trembles. The wind blows fiercely. The people have ceased to believe in God. We do not know the way out.

श्लोकः

मूलम्

सम्मूढमिव त्रैलोक्यं सम्प्रक्षुभितमानसम्।
भास्करो निष्प्रभश्चैव महर्षेस्तस्य तेजसा॥1.65.15॥

शब्दार्थः

त्रैलोक्यम् three worlds put together, सम्प्रक्षुभितमानसम् with agitated minds, सम्मूढमिव looking as though fainted, तस्य महर्षेः by that maharshi’s, तेजसा lustre, भास्करश्च even Sun also, निष्प्रभः is devoid of brilliance.

आङ्ग्लानुवादः

The people of all the three worlds are agitated and confused in mind. The Sun, too, looks pale before the brilliance of the Maharshi.

श्लोकः

मूलम्

बुद्धिं न कुरुते यावन्नाशे देव महामुनिः।
तावत्प्रसाद्यो भगवा नग्निरूपोमहाद्युतिः॥1.65.16॥

शब्दार्थः

देव O Lord, महामुनिः the mighty ascetic, नाशे in destruction, यावत् until, बुद्धिम् mind, न कुरुते does not make, तावत् till then, अग्निरूपः resembling fire, महाद्युतिः highly effulgent, भगवान् venerable, Visvamitra, प्रसाद्यः should be appeased.

आङ्ग्लानुवादः

O Lord before this mighty, venerable ascetic, effulgent like fire decides to destroy the three worlds, he should be appeased.

श्लोकः

मूलम्

कालाग्निना यथापूर्वं त्रैलोक्यं दह्यतेऽखिलम्।
देवराज्यं चिकीर्षेत दीयतामस्य यन्मतम्॥1.65.17॥

शब्दार्थः

अखिलम् entire, त्रैलोक्यम् three worlds, पूर्वम् formerly, कालाग्निना by fire at the dissolution of worlds, यथा in that manner, दह्यते is burnt, देवराज्यम् kingdom of devatas, चिकीर्षेत if he wants to rule, अस्य for him, यत् which, मतम् likes, दीयताम् be given.

आङ्ग्लानुवादः

All the three worlds are burning as though with the fire Pralaya (dissolution). His desire may be granted even if he wants to rule the kingdom of the gods.

श्लोकः

मूलम्

ततस्सुरगणास्सर्वे पितामहपुरोगमाः।
विश्वामित्रं महात्मानं मधुरं वाक्यमब्रुवन्॥1.65.18॥

शब्दार्थः

ततः thereafter, पितामहपुरोगमाः with Brahma in the forefront, सर्वे सुरगणाः hosts of devatas, महात्मानम् magnanimous, विश्वामित्रम् Visvamitra, मधुरम् sweet, वाक्यम् words, अब्रुवन् spoke.

आङ्ग्लानुवादः

Thereafter, with Brahma in the forefront, the gods spoke to Viswamitra in pleasing wordsः

श्लोकः

मूलम्

ब्रह्मर्षे स्वागतं तेऽस्तु तपसा स्म सुतोषिताः।
ब्राह्मण्यं तपसोग्रेण प्राप्तवानसि कौशिक ॥1.65.19॥

शब्दार्थः

ब्रह्मर्षे O Brahmarshi, ते to you, स्वागतम् welcome, तपसा with your austerities, सुतोषिताः स्मः we are immensely pleased, कौशिक O Viswmitra, उग्रेण by intense, तपसा austerities, ब्राह्मण्यम् brahminhood, प्राप्तवान् असि you have attained.

आङ्ग्लानुवादः

“Welcome, O Brahmarshi. We are immensely pleased with your austerities. O Kausika you have attained brahminhood by means of your intense penance.

श्लोकः

मूलम्

दीर्घमायुश्च ते ब्रह्मन् ददामि समरुद्गणः।
स्वस्ति प्राप्नुहि भद्रं ते गच्छ सौम्य यथासुखम्॥1.65.20॥

शब्दार्थः

ब्रह्मन् O Brahmana, समरुद्गणः I, together with hosts of maruts, ते to you, दीर्घम् long, आयुश्च life, ददामि am giving, स्वस्ति wellbeing, ते भद्रम् prosperity to you, प्राप्नुहि you may obtain, सौम्य O Gentle one, यथा सुखम् happily, गच्छ go.

आङ्ग्लानुवादः

O Brahmana I along with the maruts grant you long life. May you prosper O Gentle one now you may go happily”.

श्लोकः

मूलम्

पितामहवचश्शृत्वा सर्वेषां च दिवौकसाम्।
कृत्वा प्रणामं मुदितो व्याजहार महामुनिः॥1.65.21॥

शब्दार्थः

महामुनिः mighty ascetic, पितामह वचः words of grand sire, सर्वेषाम् all, दिवौकसाञ्च words of devatas, श्रुत्वा having heard, मुदितः delighted, प्रणामम् obeisance, कृत्वा having made, व्याजहार spoke.

आङ्ग्लानुवादः

Mighty ascetic Viswamitra was delighted to hear the words of the Grandsire and the gods. Bowing to all of them he thus spokeः

श्लोकः

मूलम्

ब्राह्मण्यं यदि मे प्राप्तं दीर्घमायुस्तथैव च।
ओङ्कारश्च वषट्कारो वेदाश्च वरयन्तु माम्॥1.65.22॥

शब्दार्थः

मे for me, ब्राह्मण्यम् brahminhood, प्राप्तम् यदि if acquired, तथैव च and similarly, दीर्घम् long, आयुश्च life, ओङ्कारश्च Omkara, वषट्कारश्च Vashatkara, वेदाश्च vedas, माम् me, वरयन्तु accept.

आङ्ग्लानुवादः

“If brahminhood and long life have been acquired by me by your grace, Omkara, Vashatkara and the Vedas shall accept me as Brahmarshi. (I shall acquire the right to interpret the Vedas and to perform sacrifices.)

श्लोकः

मूलम्

क्षत्रवेदविदां श्रेष्ठो ब्रह्मवेदविदामपि।
ब्रह्मपुत्रो वसिष्ठो मामेवं वदतु देवताः॥1.65.23॥
यद्ययं परमः कामः कृतो यान्तु सुरर्षभाः।

शब्दार्थः

देवताः O devatas, क्षत्रवेदविदाम् knowledgeable in vedas worthy of kshatriyas like archery, etc, ब्रह्मवेदविदामपि knowledgeable in vedas worthy to brahmins, श्रेष्ठः eminent, ब्रह्मपुत्रः son of Brahma, वसिष्ठः Vasishta, माम् me, एवम् thus, वदतु speak, अयम् this, परमः supreme, कामः desire, कृतःयदि if done, सुरर्षभाः best of devatas, यान्तु you can go.

आङ्ग्लानुवादः

“O gods let the son of Brahma and eminent Vasishta who is knowledgeable in the vedas worthy of brahmins and archery worthy of kshatriyas address me as ‘Brahmarshi’. If this supreme desire is granted, O Best of devatas all of you can go”.

श्लोकः

मूलम्

ततः प्रसादितो देवैर्वसिष्ठो जपतां वरः॥1.65.24॥
सख्यं चकार ब्रह्मर्षिरेवमस्त्विति चाब्रवीत्।

शब्दार्थः

ततः there upon, देवैः by devatas, प्रसादितः propitiated, जपतां वरः the best among ascetics, वसिष्ठः Vasishta, सख्यम् friendship, चकार made, एवम् thus, ब्रह्मर्षिः अस्तु become brahmarshi, इति in this manner saying so, अब्रवीत् च spoken.

आङ्ग्लानुवादः

Thereupon, pleased by the gods, Vasishta, the best among ascetics, lovingly said to Viswamitra “You are a Brahmarshi, let it be so”.

श्लोकः

मूलम्

ब्रह्मर्षिस्त्वं न सन्देहस्सर्वं सम्पत्स्यते तव॥1.65.25॥
इत्युक्त्वा देवताश्चापि सर्वा जग्मुर्यथागतम्।

शब्दार्थः

त्वम् you, ब्रह्मर्षिः are a Brahmarshi, सन्देहः न no doubt, तव to you,सर्वम् all, सम्पत्स्यते will be achieved (ascetic perfection), इति so, उक्त्वा having said, सर्वाः all, देवताः devatas, यथागतम् where they had come from, जग्मुः went away.

आङ्ग्लानुवादः

“You are a Brahmarshi, no doubt. You will achieve ascetic perfection”, said the gods
and returned to their respective places from where they had come.

श्लोकः

मूलम्

विश्वामित्रोऽपि धर्मात्मा लब्ध्वा ब्राह्मण्यमुत्तमम्॥1.65.26॥
पूजयामास ब्रह्मर्षिं वसिष्ठं जपतां वरम्।

शब्दार्थः

धर्मात्मा virtuous, विश्वामित्रः अपि Visvamitra also, उत्तमम् excellent, ब्रह्मण्यम् brahminhood, लब्ध्वा having attained, ब्रह्मर्षिम् brahmrshi, जपताम् वरम् the best of those who recite prayers, वसिष्ठम् Vasishta, पूजयामास worshipped.

आङ्ग्लानुवादः

Virtuous Viswamitra also, having attained excellent brahminhood, worshipped Brahmrshi Vasishta who was the best of those who recite hymns”.

श्लोकः

मूलम्

कृतकामो महीं सर्वां चचार तपसि स्थितः॥1.65.27॥
एवं त्वनेन ब्राह्मण्यं प्राप्तं राम महात्मना।

शब्दार्थः

कृतकामः having fulfilled his desire, तपसि in asceticism, स्थितः fixed, सर्वाम् whole, महीम् earth, चचार wandered, राम O Rama, महात्मना by illustrious, अनेन by him, एवम् thus, ब्राह्मण्यम् brahminhood, प्राप्तम् was acquired.

आङ्ग्लानुवादः

This illustrious sage having fulfilled his desire, wandered over the earth fixed in asceticism. O Rama thus he acquired brahminhood.

श्लोकः

मूलम्

एष राम मुनिश्रेष्ठ एष विग्रहवांस्तपः॥1.65.28॥
एष धर्मपरो नित्यं वीर्यस्यैष परायणम्।

शब्दार्थः

राम O Rama, एषः he, मुनिश्रेष्ठः is the foremost of ascetics, एषः he, विग्रहवान् embodiment of, तपः asceticism, एषः he, नित्यम् always, धर्मपरः intent on virtuous means, एषः he, वीर्यस्य for ascetic energy, परायणम् the goal (or the supreme goal).

आङ्ग्लानुवादः

O Rama he is the foremost of ascetics, an embodiment of asceticism, always intent on virtue. He is the ultimate repository of ascetic energy”.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्त्वा महातेजा विरराम द्विजोत्तमः॥1.65.29॥
शतानन्दवचः श्रुत्वा रामलक्ष्मणसन्निधौ।
जनकः प्राञ्जलिर्वाक्यमुवाच कुशिकात्मजम्॥1.65.30॥

शब्दार्थः

महातेजाः most brilliant, द्विजोत्तमः excellent among brahmins, एवम् thus, उक्त्वा having spoken, विरराम became silent, जनकः Janaka, रामलक्ष्मणसन्निधौ in the presence of Rama and Lakshmana, शतानन्द वचः words of Sadananda, शृत्वा having listened, प्राञ्जलिः with folded palms, कुशिकात्मजम् son of Kusika, वाक्यम् these words, उवाच spoke.

आङ्ग्लानुवादः

Having thus spoken, the most brilliant and best among brahmins (Satananda) became silent. In the presence of Rama and Lakshmana, Janaka listened to the words of Satananda. And with folded palms said to the son of Kushika (Viswamitra)ः

श्लोकः

मूलम्

धन्योऽस्म्यनुगृहीतोऽस्मि यस्य मे मुनिपुङ्गव।
यज्ञं काकुत्स्थसहितः प्राप्तवानसि धार्मिक॥1.65.31॥

शब्दार्थः

धर्मिक O Righteous one, मुनिपुङ्गव O Preeminent among ascetics, काकुत्स्थसहितः accompanied by Rama and Lakshmana, यस्य मे for my, यज्ञम् sacrifice, प्रप्तवान् असि you have arrived, धन्यः अस्मि blessed I am, अनुगृहीतः अस्मि I am greatly favoured.

आङ्ग्लानुवादः

“O Righteous one O Preeminent among ascetics you have come to my sacrifice accompanied by the descendants of Kakustha (Rama and Lakshmana). I am blessed by your presence and am highly favoured.

श्लोकः

मूलम्

पावितोऽहं त्वया ब्रह्मन् दर्शनेन महामुने।
गुणा बहुविधाः प्राप्तास्तव सन्दर्शनान्मया॥1.65.32॥

शब्दार्थः

महामुने O Excellent ascetic, ब्रह्मन् O Brahman, त्वया by you, दर्शनेन with presence, अहम् I, पावितः sanctified, तव your, सन्दर्शनात् from your visit, मया by me, बहुविधाः various, गुणाः qualities, प्राप्ताः are obtained.

आङ्ग्लानुवादः

O Excellent ascetic O Brahmana I am sanctified with your presence. I have derived immense benefits from your visit.

श्लोकः

मूलम्

विस्तरेण च ते ब्रह्मन् कीर्त्यमानं महत्तपः।
श्रुतं मया महातेजो रामेण च महात्मना॥1.65.33॥

शब्दार्थः

महातेजः O Highly powerful, ब्रह्मन् Brahmarshi, विस्तरेण in detail, कीर्त्यमानम् being related, ते your, महत् great, तपः austerities, मया by me, महात्मना distinguished, रामेण च Rama, श्रुतम् has been heard.

आङ्ग्लानुवादः

O powerful Brahmarshi distinguished Rama and I have heard your great austerities which were related in detail (by Satananda).

श्लोकः

मूलम्

सदस्यैः प्राप्य च सदः श्रुतास्ते बहवो गुणाः।
अप्रमेयं तपस्तुभ्यमप्रमेयं च ते बलम्॥1.65.34॥
अप्रमेया गुणाश्चैव नित्यं ते कुशिकात्मज ।

शब्दार्थः

सदस्यैः by members of the assembly, सदः sacrifice, प्राप्य having reached, ते your, बहवः many, गुणाः virtues, श्रुताः have been heard, तुभ्यम् for you, तपः austerities, अप्रमेयम् immeasurable, ते your, बलम् power, अप्रमेयम् immeasurable, कुशिकात्मज O son of Kusika, Visvamitra, ते your, गुणः च एव virtues also, नित्यम् always, अप्रमेयाः immeasurable.

आङ्ग्लानुवादः

Many of your virtues have been heard by the members of the assembly present at the sacrifice. Your austerities are immeasurable, your power is immense. O Son of Kushika (Viswamitra), your virtues cannot be measured.

श्लोकः

मूलम्

तृप्तिराश्चर्यभूतानां कथानां नास्ति मे विभो॥1.65.35॥
कर्मकालो मुनिश्रेष्ठ लम्बते रविमण्डलम्।

शब्दार्थः

विभोः O Lord, आश्चर्यभूतानाम् forming wonders, कथानाम् pertaining to the deeds, मे to me, तृप्तिः satisfaction, नास्ति is not there, मुनिश्रेष्ठ O Excellent of ascetics, रविमण्डलम् the halo around the Sun, लम्बते is hanging down, कर्मकालः (It is time for) evening ablutions.

आङ्ग्लानुवादः

O Lord I am never tired of listening to your marvellous deeds. O Excellent among ascetics the Sun has set and it is time for evening prayers.

श्लोकः

मूलम्

श्वः प्रभाते महातेजो द्रष्टुमर्हसि मां पुनः॥1.65.36॥
स्वागतं तपतां श्रेष्ठ मामनुज्ञातुमर्हसि।

शब्दार्थः

महातेजः O Sage possessing great austerities, श्वः tomorrow, प्रभाते at dawn, माम् me, पुनः again, द्रष्टुम् to see, अर्हसि behoves of you, तपताम् in reciting religious prayers, श्रेष्ठ excellent one, स्वागतम् welcome, माम् to me, अनुज्ञातुम् अर्हसि give me your consent to leave.

आङ्ग्लानुवादः

O Sage of great austerities come to me tomorrow at dawn. O Excellent ascetic welcome And allow me to leave”.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्तो मुनिवरः प्रशस्य पुरुषर्षभम्॥1.65.37॥
विससर्जाशु जनकं प्रीतं प्रीतमनास्तदा।

शब्दार्थः

तदा then, एवम् thus, उक्तः spoken, मुनिवरः excellent ascetic, प्रीतमनाः with pleased mind, प्रीतम् to the gratified man, पुरुषर्षभम् the best among men, जनकम् Janaka, प्रशस्य having extolled, आशु immediately, विससर्ज left.

आङ्ग्लानुवादः

Thus addressed (by the king), the gratified ascetic extolled the best among men (Janaka) and permitted him to leave immediately.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्त्वा मुनिश्रेष्ठं वैदेहो मिथिलाधिपः॥1.65.38॥
प्रदक्षिणं चकाराशु सोपाध्यायस्सबान्धवः।

शब्दार्थः

वैदेहः king of Videha, मिथिलाथिपः lord of city of Mithila, मुनिश्रेष्ठम् that excellent ascetic, एवम् in this manner, उक्त्वा having spoken, सोपाध्यायः accompanied by his spiritual preceptors, सबान्धवः with relatives, आशु immediately, प्रदक्षिणं चकार performed circumambulation.

आङ्ग्लानुवादः

Having thus addressed the greatest sage, king of Videha, Lord of the city of Mithila (Janaka) accompanied by his king and spiritual preceptors circumambulated Viswamitra without delay.

श्लोकः

मूलम्

विश्वामित्रोऽपि धर्मात्मा सहरामस्सलक्ष्मणः॥1.65.39॥
स्ववाटमभिचक्राम पूज्यमानो महर्षिभिः।

शब्दार्थः

धर्मात्मा virtuous, विश्वामित्रोऽपि Visvamitra also, सहरामः together with Rama, सलक्ष्मणः with Lakshmana, महर्षिभिः along with maharshis, पूज्यमानः having ben honoured, स्ववाटम् towards his abode, अभिचक्राम started.

आङ्ग्लानुवादः

Virtuous Viswamitra, honoured by the maharshis, too, retired to his shelter along with Rama and Lakshmana.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे पञ्चषष्टितमस्सर्गः॥
Thus ends the sixtyfifth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.