०५९ वसिष्ठपुत्रशपनम्

Viswamitra invites the sages to perform the sacrifice curses the sons of Vasishta and Mahodaya.

श्लोकः

मूलम्

उक्तवाक्यं तु राजानं कृपया कुशिकात्मजः।
अब्रवीन्मधुरं वाक्यं साक्षाच्चण्डालरूपिणम्॥1.59.1॥

शब्दार्थः

उक्तवाक्यम् having the words spoken, साक्षात् evident to the senses, चण्डालरूपिणम् chandala form, राजानम् king, कृपया out of pity, कुशिकात्मजः Visvamitra, मधुरम् sweet, वाक्यम् words, अब्रवीत् spoken.

आङ्ग्लानुवादः

What the king said was proved by his chandala form which the son of Kushika (Viswamitra) heard and out of compassion spoke these sweet wordsः

श्लोकः

मूलम्

ऐक्ष्वाक स्वागतं वत्स जानामि त्वां सुधार्मिकम् ।
शरणं ते भविष्यामि मा भैषीर्नृपपुङ्गव॥1.59.2॥

शब्दार्थः

ऐक्ष्वाक O Descendant of Ikshvakus, वत्स child, स्वागतम् welcome, त्वाम् you, सुधार्मिकम् as highly righteous one, जानामि I know you, नृपपुङ्गव O Eminent among kings, माभैषीः fear not, ते to you, शरणम् refuge, भविष्यामि I shall become.

आङ्ग्लानुवादः

“O Descendant of Ikshvakus, O child, welcome. I know you as highly righteous. O eminent among kings fear not. I offer you refuge.

श्लोकः

मूलम्

अहमामन्त्रये सर्वान्महर्षीन्पुण्यकर्मणः।
यज्ञसाह्यकरान् राजन् ततो यक्ष्यसि निर्वृतः॥1.59.3॥

शब्दार्थः

अहम् I, पुण्यकर्मणः men of pious deeds, यज्ञसाह्यकरान् to assist in the sacrifice, सर्वान् all, महर्षीन् maharshis, आमन्त्रये I shall invite, निर्वृतः with relief, यक्ष्यसि you will perform the sacrifice.

आङ्ग्लानुवादः

O king I shall invite pious maharshis to assist you in the sacrifice which you will be able to perform with great relief.

श्लोकः

मूलम्

गुरुशापकृतं रूपं यदिदं त्वयि वर्तते ।
अनेन सह रूपेण सशरीरो गमिष्यसि॥1.59.4॥

शब्दार्थः

गुरुशापकृतम् as a result of the curse of spiritual preceptor, यत् which, रूपम् form, त्वयि in you, वर्तते existing, अनेन by this, रूपेण सह with form, सशरीरः with the physical body, गमिष्यसि you shall go.

आङ्ग्लानुवादः

With the present physical body disfigured by the curse of your spiritual preceptor, you shall go to heaven.

श्लोकः

मूलम्

हस्तप्राप्तमहं मन्ये स्वर्गं तव नराधिप।
यस्त्वं कौशिकमागम्य शरण्यं शरणागतः॥1.59.5॥

शब्दार्थः

नराधिप O King, यः such that, त्वम् you, शरण्यम् fit to take refuge in, कौशिकम् Visvamitra, आगम्य having reached, शरणागतः have taken refuge, तव for you, स्वर्गम् heaven, हस्तप्राप्तम् already in your hand, मन्ये I consider.

आङ्ग्लानुवादः

O King since you have taken refuge in Viswamitra who is the protector of those who resort to him, I think heaven is already within your reach”.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्त्वा महातेजाः पुत्रान् परमधार्मिकान्।
व्यादिदेश महाप्राज्ञान् यज्ञसम्भारकारणात्॥1.59.6॥

शब्दार्थः

महातेजाः most brilliant, एवम् thus, उक्त्वा having spoken, परमधार्मिकान् highly virtuous, महाप्राज्ञान् great intellectuals, पुत्रान् sons, यज्ञसम्भारकारणात् to make preparations for sacrifice, व्यादिदेश ordered.

आङ्ग्लानुवादः

Most brilliant Viswamitra having thus spoken, ordered his deeply religious and highly
learned sons to make preparations for the sacrifice.

श्लोकः

मूलम्

सर्वान् शिष्यान् समाहूय वाक्यमेतदुवाच ह।
सर्वानृषिगणान्वत्सा आनयध्वं ममाज्ञया।
सशिष्यसुहृदश्चैव सर्त्विजस् सबहुश्रुतान्॥1.59.7॥

शब्दार्थः

सर्वान् all, शिष्यान् disciples, समाहूय having summoned, एतत् this, वाक्यम् word, उवाच च said, वत्साः O Children, मम my, आज्ञया with the order, सशिष्यसुहृदश्चैव with their disciples and friends, सर्त्विजः with the officiating priests, सुबहुश्रुतान् welllearned persons, सर्वानृषिगणान् hosts of rishis, आनयध्वम् you may bring them.

आङ्ग्लानुवादः

He summoned all his disciples, and said, “Children bring here hosts of rishis along with their disciples and friends, officiating priests and persons wellversed in the Srutis. This is my order.

श्लोकः

मूलम्

यदन्यो वचनं ब्रूयान्मद्वाक्यबलचोदितः।
तत्सर्वमखिलेनोक्तं ममाख्येयमनादृतम्॥1.59.8॥

शब्दार्थः

अन्यः any other one, मद्वाक्यबलचोदितः incited by the strength of my words, यत् which , वचनम् word, ब्रूयातथ may speak, अखिलेन entirely, उक्तम् spoken, अनादृतम् with disrespect, तत् सर्वम् all that, मम to me, अख्येयम् should be reported.

आङ्ग्लानुवादः

If any one should speak with disrespect in response to my order, you may report the matter to me in full”.

श्लोकः

मूलम्

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा दिशो जग्मुस्तदाज्ञया।
आजग्मुरथ देशेभ्यस् सर्वेभ्यो ब्रह्मवादिनः॥1.59.9॥

शब्दार्थः

तस्य his, तत् वचनम् that word, श्रुत्वा having listened, तदाज्ञया by his order, दिशः in different directions, जग्मुः went, अथ thereafter, सर्वेभ्यः from all, देशेभ्यः countries, ब्रह्मवादिनः expounders of veda, आजग्मुः arrived.

आङ्ग्लानुवादः

At his command the disciples set out in different directions. And as a result, expounders of the vedas began arriving from various countries.

श्लोकः

मूलम्

ते च शिष्याः समागम्य मुनिं ज्वलिततेजसम्।
ऊचुश्चवचनं सर्वे सर्वेषां ब्रह्मवादिनाम्॥1.59.10॥

शब्दार्थः

ते शिष्याः those disciples, सर्वे all, समागम्य having returned, ज्वलिततेजसम् shining with splendour, मुनिम् sage visvamitra, सर्वेषाम् of all, ब्रह्मवादिनाम् of the expounders of veda, वचनम् words, ऊचुश्च told.

आङ्ग्लानुवादः

All the disciples on their return, communicated to the sage shining in splendour what the expounders of the vedas had said.

श्लोकः

मूलम्

श्रुत्वा ते वचनं सर्वे समायान्ति द्विजातयः।
सर्वदेशेषु चागच्छन् वर्जयित्वा महोदयम्॥1.59.11॥

शब्दार्थः

ते your, वचनम् words, श्रुत्वा having heard, सर्वे all, द्विजातयः brahmins, समायान्ति are coming, महोदयं वर्जयित्वा except mahodaya, सर्वदेशेषु from all countries, आगच्छन् have arrived.

आङ्ग्लानुवादः

Having heard your words, all brahmins except Mahodaya have arrived from all countries.

श्लोकः

मूलम्

वासिष्ठं तच्छतं सर्वं क्रोधपर्याकुलाक्षरम्।
यदाह वचनं सर्वं शृणु त्वं मुनिपुङ्गव॥1.59.12॥

शब्दार्थः

मुनिपुङ्गव O Preeminent among ascetics, सर्वम् all, तत् शतम् वासिष्ठम् that hundred sons of Vasishta, क्रोधपर्याकुलाक्षरम् speech confused with anger, यत् which, वचनम् word, आह have spoken, सर्वम् all that, त्वम् you, शृणु listen.

आङ्ग्लानुवादः

O Preeminent among ascetics Here is what the hundred sons of Vasishta spoke in anger.

श्लोकः

मूलम्

क्षत्रियो याजको यस्य चण्डालस्य विशेषतः।
कथं सदसि भोक्तारो हविस्तस्य सुरर्षयः॥1.59.13॥

शब्दार्थः

यस्य for whom, क्षत्रियः kshatriya, याजकः priest of the sacrifice, विशेषतः particularly, चण्डालस्य of a chandala, तस्य for him, सदसि in the sacrifice, सुरर्षयः devatas and sages, हविः offerings, कथम् how, भोक्तारः will partake.

आङ्ग्लानुवादः

When a kshatriya acts as a priest for the sacrifice, particularly for a chandala, how can gods and sages partake the offerings?

श्लोकः

मूलम्

ब्राह्मणा वा महात्मानो भुक्त्वा चण्डालभोजनम्।
कथं स्वर्गं गमिष्यन्ति विश्वामित्रेण पालिताः॥1.59.14॥

शब्दार्थः

विश्वामित्रेण by Visvamitra, पालिताः ruled, महात्मानः magnanimous, ब्राह्मणाः वा brahmins, चाण्डालभोजनम् food offered by a chandala, भुक्त्वा having partaken, स्वर्गम् heaven, कथम् how, गमिष्यन्ति will attain.

आङ्ग्लानुवादः

Joining Viswamitra, (in chanting the mantras during the yaga) how will the great brahmins attain heaven after partaking the food offered by of Chandala?

श्लोकः

मूलम्

एतद्वचननैष्ठुर्यमूचुस् संरक्तलोचनाः।
वासिष्ठा मुनिशार्दूल सर्वे ते समहोदयाः॥1.59.15॥

शब्दार्थः

मुनिशार्दूल O Best among ascetics, समहोदयाः along with mahodaya, ते सर्वे all of those, वासिष्ठाः sons of Vasishta, संरक्तलोचनाः with reddened eyes, एतत् this, वचननैष्ठुर्यम् harsh word, ऊचुः spoke.

आङ्ग्लानुवादः

O Best among ascetics all the sons of Vasishta along with Mahodaya with their eyes reddened in anger spoke these harsh words"ः

श्लोकः

मूलम्

तेषां तद्वचनं श्रुत्वा सर्वेषां मुनिपुङ्गवः।
क्रोधसंरक्तनयनस् सरोषमिदमब्रवीत्॥1.59.16॥

शब्दार्थः

मुनिपुङ्गवः preeminent among ascetics, तेषां सर्वेषाम् all their, तत् वचनम् those words, श्रुत्वा having heard, क्रोधसंरक्तनयनः with eyes reddened with anger, सरोषम् with fury, इदम् this word, अब्रवीत् spoke.

आङ्ग्लानुवादः

On hearing the words (of the hundred sons of Vasishta uttered in anger) Viswamitra, preeminent among ascetics, spoke furiously with eyes reddened in anger.

श्लोकः

मूलम्

ये दूषयन्त्यदुष्टं मां तप उग्रं समास्थितम्।
भस्मीभूता दुरात्मानो भविष्यन्ति न संशयः॥1.59.17॥

शब्दार्थः

उग्रम् rigorous, तपः penance, आस्थितम् adopted, अदुष्टम् free from blemish, माम् me, ये who, दूषयन्ति abused, दुरात्मानः wickedminded ones, भस्मीभूताः reduced to ashes, भविष्यन्ति will become, संशयः न no doubt.

आङ्ग्लानुवादः

“I am blameless. I have practised rigorous penance. These wicked ones who have abused (a sage like me) will be reduced to ashes.

श्लोकः

मूलम्

अद्य ते कालपाशेन नीता वैवस्वतक्षयम्।
सप्तजातिशतान्येव मृतपस्सन्तु सर्वशः॥1.59.18॥

शब्दार्थः

ते they, अद्य today itself, कालपाशेन by noose of death, वैवस्वतक्षयम् to the abode of Yama, नीताः having been brought, सप्तजातिशतान्येव seven hundred births, सर्वशः in all ways, मृतपाः feeding on corpses, सन्तु shall become.

आङ्ग्लानुवादः

Caught by the noose of death this day, they shall be brought to the abode of Yama and for seven hundred births, feed on corpses.

श्लोकः

मूलम्

श्वमांसनियताहारा मुष्टिका नाम निर्घृणाः।
विकृताश्च विरूपाश्च लोकाननुचरन्त्विमान्॥1.59.19॥

शब्दार्थः

निर्घृणाः merciless, मुष्टिका नाम born in the race of mushtikas, श्वमांसनियताहारा feeding on the flesh of dogs, विकृताश्च hideous, विरूपाश्च deformed, इमान् लोकान् in these worlds, अनुचरन्तु shall wander.

आङ्ग्लानुवादः

Reborn as the merciless race of mushtikas, feeding on the flesh of dogs, hideous and deformed, they shall wander in these worlds.

श्लोकः

मूलम्

महोदयस्तु दुर्बुद्धिर्मामदूष्यं ह्यदूषयत्।
दूषितस् सर्वलोकेषु निषादत्वं गमिष्यति॥1.59.20॥

शब्दार्थः

दुर्बुद्धिः wickedminded, महोदयस्तु as for Mahodaya, अदूष्यम् not fit to be blamed, माम् me, अदूषयत् हि blamed me, सर्वलोकेषु in all the worlds, दूषितः having been blamed, निषादत्वम् nishadahood, गमिष्यति will attain.

आङ्ग्लानुवादः

The wicked Mahodaya, who blamed a sage like me so faultless shall be reborn in the race of the nishadas vulnerable to abuse by all.

श्लोकः

मूलम्

प्राणातिपातनिरतो निरनुक्रोशतां गतः।
दीर्घकालं मम क्रोधाद्दुर्गतिं वर्तयिष्यति॥1.59.21॥

शब्दार्थः

मम my, क्रोधात् because of anger, प्राणातिपातनिरतो depriving others of their life regularly, निरनुक्रोशताम् devoid of mercy, गतः attaining, दीर्घकालम् for a long time, दुर्गतिम् wretched life, वर्तयिष्यति will pursue.

आङ्ग्लानुवादः

As a consequence of my anger that Mahodaya, devoid of mercy and taking pleasure in depriving others of their life, will pursue a wretched life for a long time”.

श्लोकः

मूलम्

एतावदुक्त्वा वचनं विश्वामित्रो महातपाः।
विरराम महातेजा ऋषिमध्ये महामुनिः॥1.59.22॥

शब्दार्थः

महातपाः possessing fierce asceticism, महातेजाः highly powerful, महामुनिः mighty ascetic, विश्वामित्रः Visvamitra, ऋषिमध्ये in the assembly of rishis, एतावत् to this extent, वचनम् words, उक्त्वा having spoken, विरराम became silent.

आङ्ग्लानुवादः

The most powerful sage Viswamitra of fierce asceticism fell silent after after uttering
this curse in the assembly of rishis.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे एकोनषष्टितमस्सर्गः॥
Thus ends the fiftyninth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.