०३६ उमामाहत्म्यम्

The devatas create obstacles to the marital bliss of Maheswara and Parvati–Goddess Parvati curses the devatas and the mother earth.

श्लोकः

मूलम्

उक्तवाक्ये मुनौ तस्मिन्नुभौ राघवलक्ष्मणौ।
प्रतिनन्द्य कथां वीरावूचतुर्मुनिपुङ्गवम्॥1.36.1॥

शब्दार्थः

तस्मिन् मुनौ when that ascetic, उक्तवाक्ये had spoken the words, वीरौ two heroes, राघवलक्ष्मणौ Rama and Lakshmana, उभौ both, कथाम् story, प्रतिनन्द्य enjoying, मुनिपुङ्गवम् preeminent ascetic, ऊचतुः uttered.

आङ्ग्लानुवादः

While Viswamitra preeminent ascetic among the sages was telling the story (of Ganga) to the heroic Rama and Lakshmana, they extolled it and enquiredः

श्लोकः

मूलम्

धर्मयुक्तमिदं ब्रह्मन् कथितं परमं त्वया ।
दुहितुश्शैलराजस्य ज्येष्ठाया वक्तुमर्हसि॥1.36.2॥
विस्तरं विस्तरज्ञोऽसि दिव्यमानुषसम्भवम्।

शब्दार्थः

ब्रह्मन् O Divine sage, धर्मयुक्तम् endowed with righteousness, परमम् supreme, इदम् this story, त्वया by you, कथितम् has been narrated, शैलराजस्य king of mountains Himavan’s, ज्येष्ठायाः of the eldest, दुहितुः daughter’s, दिव्यमानुषसम्भवम् happened in the celestial and mortal world, विस्तरम् detailed story, वक्तुम् to tell, अर्हसि it is worthy of you, विस्तरज्ञः असि you are conversant with the details.

आङ्ग्लानुवादः

“O Brahman sage, this excellent story set in righteousness has been narrated by you.
Since you are conversant with the details, you can befittingly tell the story in detail, pertaining to the eldest daughter of king of the mountains and the events that happened in the celestial and mortal worlds

श्लोकः

मूलम्

त्रीन् पथो हेतुना केन प्लावयेल्लोकपावनी॥1.36.3॥
कथं गङ्गा त्रिपथगा विश्रुता सरिदुत्तमा।
त्रिषु लोकेषु धर्मज्ञ कर्मभिः कैस्समन्विता॥1.36.4॥

शब्दार्थः

लोकपावनी purifying the worlds, केन हेतुना for what reason, त्रीन् three, पथः paths, प्लावयेत् should be overflowing with waters? धर्मज्ञ O Knower of righteousness, त्रिपथगा Tripathaga (threeway flowing), गङ्गा Ganga, कैः by which, कर्मभिः actions, अन्विता endowed with, त्रिषु लोकेषु in three worlds, सरिदुत्तमा excellent among rivers, विश्रुता well known.

आङ्ग्लानुवादः

Why does Ganga, the purifier of the worlds overflow the three paths (worlds)? O knower of dharma what deed made, Tripathaga (flowing in three directions) Ganga wellknown in the three worlds as the best (holiest) of all rivers”?

श्लोकः

मूलम्

तथा ब्रुवति काकुत्स्थे विश्वामित्रस्तपोधनः।
निखिलेन कथां सर्वामृषिमध्ये न्यवेदयत्॥1.36.5॥

शब्दार्थः

काकुत्स्थे when Rama, तथा ब्रुवति was thus speaking, तपोधनः sage with asceticism as his wealth, सर्वाम् entire, कथाम् story, निखिलेन completely, ऋषिमध्ये amidst sages, न्यवेदयत् revealed.

आङ्ग्लानुवादः

Having heard the words of the son of the Kakusthas, Viswamitra, vested with the wealth of asceticism, revealed the complete story in detail in the presence of the sages.

श्लोकः

मूलम्

पुरा राम कृतोद्वाहो नीलकण्ठो महातपाः।
दृष्ट्वा च स्पृहया देवीं मैथुनायोपचक्रमे॥1.36.6॥

शब्दार्थः

राम O Rama, पुरा in ancient times, कृतोद्वाहः got married, महातपाः mighty ascetic, नीलकण्ठः lord Siva, देवीम् goddess, Uma, दृष्ट्वा having seen, स्पृहया with intense desire, मैथुनाय for enjoying marital bliss, उपचक्रमे commenced.

आङ्ग्लानुवादः

“O Rama, in ancient times, great ascetic the blueneck Lord Siva got married to goddess Uma charmed with her beauty he indulged in sexual enjoyment with intense
passion.

श्लोकः

मूलम्

शितिकण्ठस्य देवस्य दिव्यं वर्षशतं गतम्।
न चापि तनयो राम तस्यामासीत् परन्तप॥1.36.7॥

शब्दार्थः

परन्तप O Tormentor of enemies, राम O Rama, देवस्य of the lord, शितिकण्ठस्य Siva’s, दिव्यम् celestial, वर्षशतम् hundred years, गतम् was over, अपि च even then, तस्याम् in her (the womb of goddess Parvati), तनयः son, न आसीत् was not born.

आङ्ग्लानुवादः

O Rama, tormentor of enemies, while Lord Siva was thus absorbed in sexual enjoyment, a hundred (celestial) years passed but no son was born to them.

श्लोकः

मूलम्

ततो देवास्समुद्विग्नाः पितामहपुरोगमाः।
यदिहोत्पद्यते भूतं कस्तत्प्रतिसहिष्यते॥1.36.8॥

शब्दार्थः

ततः then, पितामहपुरोगमाः with Brahma in the forefront, देवाः devatas, इह here, now in this goddess, यत् which, भूतम् offspring, उत्पद्यते will be born, तत् that, कः who, प्रतिसहिष्यते will be able to bear, समुद्विग्नाः were exceedingly alarmed.

आङ्ग्लानुवादः

“Then the devatas led by Brahma were exceedingly alarmed. ‘Who will be able to bear the power of the offspring if it is born here and now’, they reflected.

श्लोकः

मूलम्

अभिगम्य सुरास्सर्वे प्रणिपत्येदमब्रुवन्।
देव देव महादेव लोकस्यास्य हिते रत ॥1.36.9॥
सुराणां प्रणिपातेन प्रसादं कर्तुमर्हसि।

शब्दार्थः

सुराः devatas, सर्वे all, अभिगम्य approaching Siva, प्रणिपत्य paying obeisance, इदम् these words, अब्रुवन् spoke, देवदेव O God of devatas, अस्य लोकस्य for this world, हिते रत engaged in doing welfare of all, महादेव O Mahadeva, सुराणाम् for celestials, प्रणिपातेन with salutations, प्रसादम् mercy, कर्तुम् अर्हसि capable of doing it.

आङ्ग्लानुवादः

All devatas approached Siva and paying their obeisance said, “O God of the gods engaged in the welfare of all O Mahadeva accept our salutations Be king which you can be (if you will)”.

श्लोकः

मूलम्

न लोका धारयिष्यन्ति तव तेजस्सुरोत्तम ॥1.36.10॥
ब्राह्मेण तपसा युक्तो देव्या सह तपश्चर।
त्रैलोक्यहितकामार्थं तेजस्तेजसि धारय ॥1.36.11॥

शब्दार्थः

सुरोत्तम O Best among gods, तव your, तेजः energy, लोकाः worlds, न धारयिष्यन्ति cannot contain, ब्राह्मेण in conformity vedas, तपसा by yogic penance, युक्तः endowed with, देव्या सह in the company with Parvati, तपः austerities, चर engage yourself, त्रैलोक्यहितकामार्थम् with the intention of doing welfare for three worlds, तेजः energy, तेजसि in your energy, धारय retain.

आङ्ग्लानुवादः

“O best among the gods, the worlds cannot contain your energy (the son born of your energy) You may engage yourself in penance in the company of Uma in conformity with the Vedas. Retain your energy in your body for the welfare of the three worlds.”

श्लोकः

मूलम्

देवतानां वचश्श्रुत्वा सर्वलोकमहेश्वरः।
बाढमित्यब्रवीत्सर्वान्पुनश्चैवमुवाच ह ॥1.36.12॥

शब्दार्थः

सर्वलोकमहेश्वरः ruler of all the worlds, देवतानाम् devata’s, वचः words, श्रुत्वा having heard, बाढम् “Be it so”, इति thus, अब्रवीत् said, पुनश्च again, एवम् these words, उवाच ह spoke.

आङ्ग्लानुवादः

Mahadeva, ruler of the all the worlds, having heard the words of devatas, said “Be it so” Furtherः

श्लोकः

मूलम्

धारयिष्याम्यहं तेजस्तेजस्येव सहोमया।
त्रिदशाः पृथिवी चैव निर्वाणमधिगच्छतु॥1.36.13॥

शब्दार्थः

उमया सह together with Uma, अहम् I, तेजः vital fluid, तेजस्येव in my energy (body), धारयिष्यामि I shall preserve, त्रिदशाः devatas, पृथिवी चैव earth also, निर्वाणम् peace, अधिगच्छतु obtain.

आङ्ग्लानुवादः

"
“Together with Uma I will preserve the semen in my body thereby the devatas and also the earth will have peace.

श्लोकः

मूलम्

यदिदं क्षुभितं स्थानान्मम तेजो ह्यनुत्तमम्।
धारयिष्यति कस्तन्मे ब्रुवन्तु सुरसत्तमाः॥1.36.14॥

शब्दार्थः

मम my , अनुत्तमम् excellent, यत् इदम् तेजः if this vital fluid, स्थानात् from its own place, क्षुभितम् is shaken, तत् then, कः who, धारयिष्यति will contain? सुरसत्तमाः best of devatas, मे to me, ब्रुवन्तु tell.

आङ्ग्लानुवादः

“Who will contain this exceptional vital fluid of mine if shaken from its own place? O best of devatas tell me”.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्तास्सुरास्सर्वे प्रत्यूचुर्वृषभध्वजम्।
यत्तेजः क्षुभितं ह्येतत्तद्धरा धारयिष्यति॥1.36.15॥

शब्दार्थः

एवम् उक्ताः having been addressed in this way by Iswara, सुराः सर्वे all devatas, वृषभध्वजम् having flagstaff with bull as his symbol (Iswara), प्रत्यूचुः replied, यत् तेजः that vital fluid, क्षुभितम् disturbed, एतत् thist one, धरा earth, धारयिष्यति will contain.

आङ्ग्लानुवादः

Thus questioned, all the devatas replied to the bearer of the flag with bull as its symbol (Siva), saying, “The earth will contain the disturbed vital fluid”.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्तस्सुरपतिः प्रमुमोच महीतले।
तेजसा पृथिवी येन व्याप्ता सगिरिकानना॥1.36.16॥

शब्दार्थः

एवम् उक्तः having been spoken in this way by devatas, सुरपतिः lord of devatas, येन तेजसा by which vital fluid, सगिरिकानना including mountains, forests, पृथिवी earth, व्याप्ता was pervaded, महीतले on the earth, प्रमुमोच released.

आङ्ग्लानुवादः

Thus replied by the devatas, the god of the gods released his vital fluid on earth. It
pervaded the entire earth including mountains and forests.

श्लोकः

मूलम्

ततो देवाः पुनरिदमूचुश्चाथ हुताशनम्।
प्रविश त्वं महातेजो रौद्रं वायुसमन्वितः॥1.36.17॥

शब्दार्थः

ततः then, अथ thereafter, देवाः devatas, पुनः again, हुताशनम् fire deity, इदम् these words, ऊचुः spoke, त्वम् you, वायुसमन्वितः followed by wind god, रौद्रम् relating to Rudra, महातेजः mighty energy (creative power), प्रविश enter.

आङ्ग्लानुवादः

Then, the devatas said to the firegod, “Enter this energy (creative power) related to Rudra followed by the windgod”.

श्लोकः

मूलम्

तदग्निना पुनर्व्याप्तं सञ्जातश्श्वेतपर्वतः।
दिव्यं शरवणं चैव पावकादित्यसन्निभम्॥1.36.18॥
यत्र जातो महातेजाः कार्तिकेयोऽग्निसम्भवः।

शब्दार्थः

अग्निना by fire, व्याप्तम् pervaded, तत् that energy, पुनः again, श्वेतपर्वतः celestial white mountain, सञ्जातः became, पावकादित्यसन्निभम् resplendent as fire or Sun, दिव्यम् celestial, शरवणं चैव became forest of reeds, यत्र in which, महातेजाः glorious, अग्निसम्भवः born from fire, कार्तिकेयः son of Krittika, Kartikeya, जातः was born.

आङ्ग्लानुवादः

That energy pervaded by fire was transformed into the White Mountain. It turned the forest of reeds (Saravana) (blazing) like the fire or the Sun. From that fire was born the glorious Kartikeya.

श्लोकः

मूलम्

अथोमां च शिवं चैव देवास्सर्षिगणास्तदा।
पूजयामासुरत्यर्थं सुप्रीतमनसस्ततः॥1.36.19॥

शब्दार्थः

अथ thereafter, सर्षिगणाः with multitude of saints, देवाः devatas, ततः for that event, सुप्रीतमनसः with highly pleased minds, तदा then, उमां च goddess Uma, शिवं चैव Shiva, अत्यर्थम् with great desire, पूजयामासुः worshipped.

आङ्ग्लानुवादः

Thereafter highly pleased with the event the devatas along with the saints worshipped Siva and goddess Uma with deep devotion.

श्लोकः

मूलम्

अथ शैलसुता राम त्रिदशानिदमब्रवीत्।
समन्युरशपत्सर्वान् क्रोधसंरक्तलोचना॥1.36.20॥

शब्दार्थः

राम Rama, अथ thereafter, शैलसुता daughter of mountain Himavan, समन्युः with anger, त्रिदशान् addressing devatas, इदम् these words, अब्रवीत् spoke, क्रोधसंरक्तलोचना with reddened eyes because of anger, सर्वान् all of them, अशपत् cursed.

आङ्ग्लानुवादः

“Rama thereafter Uma, daughter of the mountain (Himavan) with her eyes red with anger cursed all of themः

श्लोकः

मूलम्

यस्मान्निवारिता चैव सङ्गतिः पुत्रकाम्यया।
अपत्यं स्वेषु दारेषु तस्मान्नोत्पादयिष्यथ॥1.36.21॥

शब्दार्थः

यस्मात् for the reason, पुत्रकाम्यया with a desire to bear son, सङ्गतिः union with Mahadeva, निवारिता is prevented, तस्मात् for that reason, स्वेषु in your, दारेषु wives, अपत्यम् progeny, नोत्पादयिष्यथ you will not produce.

आङ्ग्लानुवादः

श्लोकः

मूलम्

अद्यप्रभृति युष्माकमप्रजास्सन्तु पत्नयः॥1.36.22॥
एवमुक्त्वासुरान् सर्वान् शशाप पृथिवीमपि।

शब्दार्थः

अद्यप्रभृति from today onwards, युष्माकम् your, पत्नयः wives, अप्रजाः childless, सन्तु may become, सर्वान् all, सुरान् devatas, एवम् in this way, उत्त्वा having spoken, पृथिवीमपि Earth also, शशाप cursed.

आङ्ग्लानुवादः

“From today onwards your wives will become childless” cursed Uma. The devatas
were cursed this Even the earthः

श्लोकः

मूलम्

अवने नैकरूपा त्वं बहुभार्या भविष्यसि॥1.36.23॥
न च पुत्रकृतां प्रीतिं मत्क्रोधकलुषीकृता ।
प्राप्स्यसि त्वं सुदुर्मेधे मम पुत्रमनिच्छती॥1.36.24॥

शब्दार्थः

अवने O Earth, त्वम् you, नैकरूपा do not assume one single form, बहुभार्या as wife of many masters, भविष्यसि you will become, सुदुर्मेधे O evil minded one, मम for me, पुत्रम् son, अनिच्छती is not to your liking, त्वम् you, मत्क्रोधकलुषीकृता fouled as as result of my anger, पुत्रकृताम् on account of a son, प्रीतिं च pleasure also, न प्राप्स्यसि you will not obtain.

आङ्ग्लानुवादः

“O Earth you will assume many forms and become wife of many masters. O evilminded one, you did not want me to bear a son. Having been fouled as a result of my anger, you will not have the pleasure of having a son, cursed Uma.

श्लोकः

मूलम्

तान् सर्वान् व्रीडितान् दृष्ट्वा सुरान्सुरपतिस्तदा।
गमनायोपचक्राम दिशं वरुणपालिताम्॥1.36.25॥

शब्दार्थः

सुरपतिः Mahesvara, तदा then, व्रीडितान् filled with humility, तान् सर्वान् all those, सुरान् devatas, दृष्ट्वा having seen, वरुणपालिताम् presided over by Varuna (Western direction), दिशम् direction, गमनाय to depart, उपचक्राम commenced.

आङ्ग्लानुवादः

“The god of the gods (Mahesvara), seeing all the devatas humiliated began to depart in the westerly direction presided over by Varuna.

श्लोकः

मूलम्

स गत्वा तप आतिष्ठत्पार्श्वे तस्योत्तरे गिरौ।
हिमवत्प्रभवे शृङ्गे सह देव्या महेश्वरः॥1.36.26॥

शब्दार्थः

महेश्वरः Mahesvara, गिरौ गत्वा having gone to the (himavat) mountain, तस्य (गिरेः) of that Himavat mountain’s, उत्तरे in the northern, पार्श्वे side, हिमवत्प्रभवे born in the Himavat mountain, शृङ्गे on a peak, देव्या सह along with goddess Uma, तपः yogic practices, अतिष्ठत् performed.

आङ्ग्लानुवादः

“Mahesvara along with goddess Uma, went north of the Himavat mountain and performed penance on a peak.

श्लोकः

मूलम्

एष ते विस्तरो राम शैलपुत्र्या निवेदितः।
गङ्गायाः प्रभवं चैव शृणु मे सहलक्ष्मणः॥1.36.27॥

शब्दार्थः

राम O Rama, शैलपुत्र्याः relating to the daughter of Himavat mountain, Uma, एषः विस्तरः this extensive story, ते to you, (कथितः has been narrated), गङ्गायाः च relating to Ganga, प्रभवम् her birth, निवेदितः described, सह लक्ष्मणः together with Lakshmana, श्रुणु listen.

आङ्ग्लानुवादः

“O Rama this story of the daughter of the mountain has been narrated to you. Now listen with Lakshmana the tale of the birth of Ganga"ः

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे षट्त्रिंशस्सर्गः॥
Thus ends the thirtysixth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.