०३५ गङ्गोत्पत्तिः

Viswamitra narrates the legend of sacred Ganga

श्लोकः

मूलम्

उपास्य रात्रिशेषं तु शोणाकूले महर्षिभिः।
निशायां सुप्रभातायां विश्वामित्रोऽभ्यभाषत॥1.35.1॥

शब्दार्थः

विश्वामित्रः Visvamitra, रात्रिशेषम् rest of the night, महर्षिभिः with ascetics, शोणाकूले on the bank of river Sona, उपास्य waiting, निशायाम् in the night, सुप्रभातायाम् at dawn, अभ्यभाषत said.

आङ्ग्लानुवादः

Viswamitra lay on the bank of Sona with the ascetics, for the rest of the night. (Getting up) at daybreak he saidः

श्लोकः

मूलम्

सुप्रभाता निशा राम पूर्वा सन्ध्या प्रवर्तते।
उत्तिष्ठोत्तिष्ठ भद्रं ते गमनायाभिरोचय ॥1.35.2॥

शब्दार्थः

राम Rama, निशा night, सुप्रभाता has gradually turned into a good dawn, पूर्वा सन्ध्या time for early morning devotions, प्रवर्तते is commencing, उत्तिष्ठ arise, उत्तिष्ठ arise, ते भद्रम् prosperity to you, गमनाय for journey, अभिरोचय be inclined.

आङ्ग्लानुवादः

“Rama, the night makes way for the dawn. It is time for morning rituals. Arise, arise May the day bring good news Get ready for the onward journey”.

श्लोकः

मूलम्

तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य कृत्वा पौर्वाह्णिकीं क्रियाम् ।
गमनं रोचयामास वाक्यं चेदमुवाच ह॥1.35.3॥

शब्दार्थः

तस्य his, तद्वचनम् those words, श्रुत्वा having heard, पौर्वाह्णिकीम् relating to forenoon, क्रियाम् oblations, कृत्वा having made, गमनम् to undertake journey, रोचयामास inclined, इदम् this, वाक्यं च word also, उवाच ह spoke.

आङ्ग्लानुवादः

On hearing his words Rama performed morning oblations and getting ready for the
onward journey spokeः

श्लोकः

मूलम्

अयं शोणश्शुभजलोऽगाधः पुलिनमण्डितः।
कतरेण पथा ब्रह्मन् सन्तरिष्यामहे वयम्॥1.35.4॥

शब्दार्थः

ब्रह्मन् O Knower of god, शुभजलः having auspicious waters, पुलिनमण्डितः adorned with sandbanks, अयम् this, शोणः Sona river, अगाधः is deep, वयम् we, कतरेण by which, पथा way, सन्तरिष्यामहे traverse.

आङ्ग्लानुवादः

“O knower of Brahman Clean waters of this river are adorned with sandbanks. This Sona is deep. Which way shall we cross this river?

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्तस्तु रामेण विश्वामित्रोऽब्रवीदिदम् ।
एष पन्था मयोद्दिष्टो येन यान्ति महर्षयः॥1.35.5॥

शब्दार्थः

रामेण By Rama, एवम् thus, उक्तः having been addressed, विश्वामित्रः Visvamitra, इदम् these words, अब्रवीत् spoke, महर्षयः ascetics, येन by which way, यान्ति are going, एषः this, पन्थाः way, मया by me, उद्दिष्टः determined.

आङ्ग्लानुवादः

Having been addressed by Rama thus Viswamitra said, “We shall take the way the ascetics have gone before”.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्ता महर्षयो विश्वामित्रेण धीमता।
पश्यन्तस्ते प्रयाता वै वनानि विविधानि च॥1.35.6॥

शब्दार्थः

धीमता by the wise, विश्वामित्रेण by Visvamitra, एवम् thus, उक्ताः spoken, ते महर्षयः those ascetics, विविधानि various, वनानि woods, पश्यन्तः seeing, प्रयाताः journeyed onwards.

आङ्ग्लानुवादः

With these words of the wise Viswamitra the ascetics moved forward surveying various forests.

श्लोकः

मूलम्

ते गत्वा दूरमध्वानं गतेऽर्धदिवसे तदा।
जाह्नवीं सरितां श्रेष्ठां ददृशुर्मुनिसेविताम्॥1.35.7॥

शब्दार्थः

ते they, दूरम् distant, अध्वानम् way, गत्वा having gone, तदा then, अर्धदिवसे in a halfday, गते having passed, मुनिसेविताम् worshipped by ascetics, सरिताम् among rivers, श्रेष्ठाम् the best, जाह्नवीम् river Jahnavi, ददृशुः saw.

आङ्ग्लानुवादः

After travelling a long distance for half a day, they saw Jahnavi, the best among rivers haunted or worshipped by ascetics.

श्लोकः

मूलम्

तां दृष्ट्वा पुण्यसलिलां हंससारससेविताम्।
बभूवुर्मुदितास् सर्वे मुनयस्सह राघवाः॥1.35.8॥

शब्दार्थः

पुण्यसलिलाम् having sacred waters, हंससारससेविताम् attended by swans and cranes, ताम् दृष्ट्वा having seen that (river Ganga), सहराघवाः along with Rama and Lakshmana, सर्वे मुनयः all the sages, मुदिताः बभूवुः were delighted.

आङ्ग्लानुवादः

On seeing the river Ganga with swans and cranes floating on the surface of the sacred waters, all the sages including the sons of the Raghus (Rama and Lakshmana) were delighted.

श्लोकः

मूलम्

तस्यास्तीरे ततश्चक्रुस्त आवासपरिग्रहम्।
ततस्स्नात्वा यथान्यायं सन्तर्प्य पितृदेवताः॥1.35.9॥
हुत्वा चैवाग्निहोत्राणि प्राश्य चामृतवद्धविः ।
विविशुर्जाह्नवीतीरे शुचौ मुदितमानसाः॥1.35.10॥
विश्वामित्रं महात्मानं परिवार्य समन्ततः।

शब्दार्थः

ततः then, ते they, तस्याः river’s, तीरे on the bank, आवासपरिग्रहम् adopting as habitation, चक्रुः made, ततः then, स्नात्वा having bathed, यथान्यायम् as per tradition, पितृदेवताः the ancestors, सन्तर्प्य having satisfied by offering waters, अग्निहोत्राणि हुत्वा after lighting their sacrificial fires, अमृतवत् like nectar, हविः having oblations (offerings), प्राश्य partaking, मुदितमानसाः with joyful hearts, महात्मानम् the illustrious, विश्वामित्रम् Viswamitra, समन्ततः on all sides, परिवार्य surrounding, शुचौ in a sacred, जाह्नवीतीरे bank of river Jahnavi, विविशुः entered.

आङ्ग्लानुवादः

The birds had made the bank of the river their home. They (Rama and Lakshmana) took a dip and offered traditional oblations to ancestors. Thereafter they lighted the sacrificial fire and made customary offerings to the fire and partook of the nectarlike remains. With cheerful hearts they stood round the illustrious Viswamitra and entered the sacred bank of Jahnavi.

श्लोकः

मूलम्

अथ तत्र तदा रामो विश्वामित्रमथाब्रवीत्॥1.35.11॥
भगवन् श्रोतुमिच्छामि गङ्गां त्रिपथगां नदीम्।
त्रैलोक्यं कथमाक्रम्य गता नदनदीपतिम्॥1.35.12॥

शब्दार्थः

अथ then, रामः Rama, तदा then, तत्र there, विश्वामित्रम् addressing Visvamitra, अब्रवीत् spoke, भगवन् O Venerable one, त्रिपथगाम् flowing in three directions, गङ्गां नदीम् about river Ganga, श्रोतुम् to listen, इच्छामि I am desirous,त्रैलोक्यम् three worlds, आक्रम्य occupying, नदनदीपतिम् the sea, the lord of all the rivers, कथम् how, गता reached.

आङ्ग्लानुवादः

Then Rama said to Viswamitra “O venerable one I wish to know why Ganga flowing in three directions, occupy (purified) the three worlds before entering the sea, the lord of rivers?”

श्लोकः

मूलम्

चोदितो रामवाक्येन विश्वामित्रो महामुनिः।
वृद्धिं जन्म च गङ्गाया वक्तुमेवोपचक्रमे॥1.35.13॥

शब्दार्थः

रामवाक्येन by Rama’s words, चोदितः prompted, विश्वामित्रः महामुनिः maharshi Visvamitra, गङ्गायाः river Ganga’s, जन्म birth, वृद्धिं च progress, वक्तुम् to tell, उपचक्रमे commenced.

आङ्ग्लानुवादः

Prompted by Rama’s words, maharshi Viswamitra started narrating the account of the birth and progress of river Ganga.

श्लोकः

मूलम्

शैलेन्द्रो हिमवान्नाम धातूनामाकरो महान्।
तस्य कन्याद्वयं राम रूपेणाप्रतिमं भुवि॥1.35.14॥

शब्दार्थः

राम Rama, धातूनाम् for ores, महान् great, आकरः treasuretrove, हिमवन्नाम named Himavn, शैलेन्द्रः king of mountains, तस्य for him, रूपेण in loveliness, भुवि in this earth, अप्रतिमम् unrivalled, कन्याद्वयम् two daughters.

आङ्ग्लानुवादः

“O Rama the great mountain named Himavan is a treasuretrove of ores. He is the king of mountains. He had two daughters, unrivalled in beauty in this world.

श्लोकः

मूलम्

या मेरुदुहिता राम तयोर्माता सुमध्यमा।
नाम्ना मनोरमा नाम पत्नी हिमवतः प्रिया॥1.35.15॥

शब्दार्थः

राम O Rama, नाम्ना by name, मनोरमा नाम well known as Manorama, या सुमध्यमा she of beautiful waist, मेरुदुहिता daughter of mount Meru, हिमवतः Himavat’s, प्रिया beloved, पत्नी wife, तयोः for both them, माता mother.

आङ्ग्लानुवादः

O Rama Himavan’s beloved of beautiful waist, wellknown by the name of Manorama is the daughter of Mount Meru. She is the mother to both the daughters.

श्लोकः

मूलम्

तस्यां गङ्गेयमभवज्ज्येष्ठा हिमवतस्सुता।
उमा नाम द्वितीयाभून्नाम्ना तस्यैव राघव॥1.35.16॥

शब्दार्थः

राघव Rama, इयम् गङ्गा this Ganga, हिमवतः Himavat’s, ज्येष्ठा eldest, सुता daughter, तस्याम् अभवत् born to her, तस्यैव for him only, नाम्ना by name, उमा नाम wellknown as Uma, द्वितीया अभूत् a second daughter was born.

आङ्ग्लानुवादः

O son of the Raghus this Ganga was born to Manorama as Himavan’s eldest daughter. A second one born to him was wellknown by the name of Uma.

श्लोकः

मूलम्

अथ ज्येष्ठां सुरास्सर्वे देवतार्थचिकीर्षया।
शैलेन्द्रं वरयामासुर्गङ्गां त्रिपथगां नदीम्॥1.35.17॥

शब्दार्थः

अथ thereafter, सर्वे सुराः all devatas, देवतार्थचिकीर्षया desirous of fulfilling some purpose of devatas, त्रिपथगाम् flowing in three directions, नदीम् river, ज्येष्ठाम् eldest daughter, गङ्गां Ganga, शैलेन्द्रम् king of mountains, वरयामासुः proposed.

आङ्ग्लानुवादः

Thereupon all the devatas desirous of deriving some advantage proposed that the eldest daughter of the king of mountains, Ganga, flowing in three directions be given to them.

श्लोकः

मूलम्

ददौ धर्मेण हिमवान् तनयां लोकपावनीम्।
स्वच्छन्दपथगां गङ्गां त्रैलोक्यहितकाम्यया॥1.35.18॥

शब्दार्थः

हिमवान् Himavan, धर्मेण having followed his duty, त्रैलोक्यहितकाम्यया intent on doing welfare for three worlds, लोकपावनीम् sanctifying whole world, स्वच्छन्दपथगाम् flowing at her free will, तनयाम् daughter, गङ्गाम् Ganga, ददौ gave.

आङ्ग्लानुवादः

In order to do good to the three worlds Himavan, rooted in dharma gifted his eldest daughter Ganga who sanctifies the whole world by flowing at her free will৷৷

श्लोकः

मूलम्

प्रतिगृह्य ततो देवास्त्रिलोकहितकारिणः।
गङ्गामादाय तेऽगच्छन् कृतार्थेनान्तरात्मना॥1.35.19॥

शब्दार्थः

ततः then, ते देवाः those devatas, त्रिलोकहितकारिणः doing good for the three worlds, गङ्गाम् Ganga, प्रतिगृह्य having received, आदाय taking her, कृतार्थेन with a sense of fulfillment, अन्तरात्मना with the mind, अगच्छन् had gone.

आङ्ग्लानुवादः

The devatas having received Ganga committed to the welfare of the three worlds went back to their abodes with a sense of fulfilment in their mind.

श्लोकः

मूलम्

या चान्या शैलदुहिता कन्यासीद्रघुनन्दन।
उग्रं सा व्रतमास्थाय तपस्तेपे तपोधना॥1.35.20॥

शब्दार्थः

रघुनन्दन O Delight of Raghus, Rama, अन्या the other, शैलदुहिता daughter of the mountain (Himavan), या कन्या आसीत् that maiden lived, सा तपोधना that maiden with asceticism as her wealth, उग्रम् severe, व्रतम् vow, आस्थाय adopting, तपः austerities, तेपे observed.

आङ्ग्लानुवादः

O Delight of the Raghus The other daughter of the mountain Himavan was a maiden whose wealth was tapas. She pursued a vow and observed severe austerities.

श्लोकः

मूलम्

उग्रेण तपसा युक्तां ददौ शैलवरस्सुताम्।
रुद्रायाप्रतिरूपाय उमां लोकनमस्कृताम्॥1.35.21॥

शब्दार्थः

शैलवरः the best of Mountains, (Himavan), उग्रेण with severe, तपसा austerities, युक्ताम् endowed with, लोकनमस्कृताम् venerated by the whole world, सुताम् daughter, उमाम् Uma, अप्रतिरूपाय unrivalled, रुद्राय for Rudra, ददौ gave.

आङ्ग्लानुवादः

Himavan the best of mountains gave his daughter Uma associated with severe
austerities and venerated by the whole world in marriage to the unrivalled Rudra.

श्लोकः

मूलम्

एते ते शैलराजस्य सुते लोकनमस्कृते।
गङ्गा च सरितां श्रेष्ठा उमादेवी च राघव॥1.35.22॥

शब्दार्थः

राघव O Rama, सरिताम् among rivers, श्रेष्ठा excellent, गङ्गा Ganga, उमादेवी च Uma devi, एते both of them, शैलराजस्य king of Mountains, Himavan’s, लोकनमस्कृते worshipped by the world, ते both, सुते daughters.

आङ्ग्लानुवादः

O son of the Raghus Ganga, the holiest of rivers and Uma devi are two daughters of the king of the mountains, (Himavan). They are worshipped by the entire world.

श्लोकः

मूलम्

एतत्ते सर्वमाख्यातं यथा त्रिपथगा नदी।
खं गता प्रथमं तात गतिं गतिमतां वर ॥1.35.23॥

शब्दार्थः

गतिमताम् among those having marvellous gait, वर best, तात O Child, त्रिपथगा नदी threeway flowing river, प्रथमम् firstly, यथा as, खम् गता reached the sky, एतत् सर्वम् all this, आख्यातम् is communicated to you.

आङ्ग्लानुवादः

O child with a marvellous gait I have related to you about Ganga flowing across the three worlds, Ganga who reached the heaven first and all that.

श्लोकः

मूलम्

सैषा सुरनदी रम्या शैलेन्द्रस्य सुता तदा।
सुरलोकं समारूढा विपापा जलवाहिनी॥1.35.24॥

शब्दार्थः

रम्या beautiful, विपापा without sins, जलवाहिनी flowing with water, सा एषा the same, शैलेन्द्रस्य Himavan’s, सुता daughter, तदा then, सुरनदी divine river, सुरलोकम् heavens, समारूढा ascended.

आङ्ग्लानुवादः

The divine Ganga, daughter of Himavan, beautiful and sinless, carrying a large volume of water ascended the heavens”.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे पञ्चत्रिंशस्सर्गः॥
Thus ends the thirtyfifth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.