०३४ विश्वामित्रवंशकथा

The birth of Gadhicommendation of Kausikidescription of midnight.

श्लोकः

मूलम्

कृतोद्वाहे गते तस्मिन् ब्रह्मदत्ते च राघव।
अपुत्रः पुत्रलाभाय पौत्रीमिष्टिमकल्पयत्॥1.34.1॥

शब्दार्थः

राघव O Rama, तस्मिन् ब्रह्मदत्ते when that Brahmadatta, कृतोद्वाहे got married, गते had gone, अपुत्रः king without sons, पुत्रलाभाय in order to obtain a son, पौत्रीम् इष्टिम् Putreshti, अकल्पयत् performed.

आङ्ग्लानुवादः

“O son of Raghu’s dynasty (Rama) Brahmadatta got married and left for his kingdom. Now a putreshti was performed by king Kusanabha in order to beget a son.

श्लोकः

मूलम्

इष्ट्यां तु वर्तमानायां कुशनाभं महीपतिम्।
उवाच परमोदारः कुशो ब्रह्मसुतस्तदा॥1.34.2॥

शब्दार्थः

तदा then, इष्ट्याम् when Putreshti, वर्तमानायाम् was being performed, परमोदारः highly generous, ब्रह्मसुतः son of Brahma, कुशः Kusa, कुशनाभमहीपतिम् king Kusanabha, उवाच spoke.

आङ्ग्लानुवादः

Then, while putreshti was on Kusa the highly generous son of Brahma, said to king Kusanabha ः

श्लोकः

मूलम्

पुत्रस्ते सदृशः पुत्र भविष्यति सुधार्मिकः।
गाधिं प्राप्स्यसि तेन त्वं कीर्तिं लोके च शाश्वतीम्॥1.34.3॥

शब्दार्थः

पुत्र O My son, ते सदृशः similar to yourself, सुधार्मिकः highly virtuous, पुत्रः son, भविष्यति will be born, गाधिम् named Gadhi, प्राप्स्यसि you will obtain, तेन by him, त्वम् you, शाश्वतीम् everlasting, लोके in this world, कीर्तिं च fame also (will obtain).

आङ्ग्लानुवादः

“O son, a highly virtuous son named Gadhi, similar to you will be born. Because of him you will obtain everlasting fame throughtout this world”.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्त्वा कुशो राम कुशनाभं महीपतिम्।
जगामाकाशमाविश्य ब्रह्मलोकं सनातनाम्॥1.34.4॥

शब्दार्थः

राम O Rama, कुशः Kusa, महीपतिम् king, कुशनाभम् Kusanabha, एवम् in this way, उक्त्वा having spoken, आकाशम् the sky, आविश्य having entered, सनातनम् eternal, ब्रह्मलोकम् Brahmaloka, जगाम had gone.

आङ्ग्लानुवादः

“O Rama so saying to king Kusanabha, Kusa left through space for the eternal Brahmaloka”.

श्लोकः

मूलम्

कस्य चित्त्वथ कालस्य कुशनाभस्य धीमतः।
जज्ञे परमधर्मिष्ठो गाधिरित्येव नामतः॥1.34.5॥

शब्दार्थः

अथ thereafter, कस्यचित्कालस्य after sometime, धीमतः of the sagacious, कुशनाभस्य Kusanabha’s, परमधर्मिष्ठः supremely righteous one, नामतः by name, गाधिः इत्येव known as Gadhi, जज्ञे was born.

आङ्ग्लानुवादः

After some time, a supremely righteous son by name Gadhi was born to the sagacious Kusanabha.

श्लोकः

मूलम्

स पिता मम काकुत्स्थ गाधिः परमधार्मिकः।
कुशवंशप्रसूतोऽस्मि कौशिको रघुनन्दन ॥1.34.6॥

शब्दार्थः

काकुत्स्थ O Rama, परमधार्मिकः highly virtuous, सः गाधिः Gadhi, मम पिता my father, रघुनन्दन O Rama, कुशवंशप्रसूतः born in the family of Kusa, कौशिकः अस्मि I am known as Kausika.

आङ्ग्लानुवादः

O son of Raghu’s dynasty the highly virtuous Gadhi is my father. I am known as Kausika being born in the family of Kusa.

श्लोकः

मूलम्

पूर्वजा भगिनी चापि मम राघव सुव्रता।
नाम्ना सत्यवती नाम ऋचीके प्रतिपादिता॥1.34.7॥

शब्दार्थः

राघव O Rama, सुव्रता adherent of best religious practices, नाम्ना by name, सत्यवती नाम as Satyavati, मम my, पूर्वजा भगिनी elder sister, ऋचीके for Richika, प्रतिपादिता was bestowed.

आङ्ग्लानुवादः

O Raghava adherent of best religious practices, is my elder sister well known by name Satyavati. She was bestowed in marriage to Richika.

श्लोकः

मूलम्

सशरीरा गता स्वर्गं भर्तारमनुवर्तिनी।
कौशिकी परमोदारा प्रवृत्ता च महानदी॥1.34.8॥

शब्दार्थः

भर्तारम् her husband, अनुवर्तिनी following, सशरीरा with human body, स्वर्गम् heaven, गता had gone, परमोदारा highly generous, कौशिकी named Kausiki, महानदी sacred river, प्रवृत्ता च flowed.

आङ्ग्लानुवादः

Following her husband my highly generous sister reached heaven with her human body and down assuming the form of a sacred river, flowed Kausiki.

श्लोकः

मूलम्

दिव्या पुण्योदका रम्या हिमवन्तमुपाश्रिता।
लोकस्य हितकामार्थं प्रवृत्ता भगिनी मम॥1.34.9॥

शब्दार्थः

लोकस्य for the world, हितकामार्थम् for the welfare and pleasure, प्रवृत्ता flowed, दिव्या divine, पुण्योदका sacred waters, रम्या beautiful, मम my, भगिनी sister, हिमवन्तम् Himavat mountain, उपाश्रिता took asylum.

आङ्ग्लानुवादः

Conferring the benefit of the other world and worldly pleasures on men my sister Kausiki who is divine and beautiful having sacred waters took resort in Himavat mountain and started flowing from there.

श्लोकः

मूलम्

ततोऽहं हिमवत्पार्श्वे वसामि निरतस्सुखम्।
भगिन्यां स्नेहसंयुक्तः कौशिक्यां रघुनन्दन॥1.34.10॥

शब्दार्थः

रघुनन्दन O Rama, ततः then onwards, भगिन्याम् in my sister, कौशिक्याम् in Kausiki, स्नेहसंयुक्तः possessed of affection, अहम् I, निरतः enjoying, हिमवत्पार्श्वे on the side of Himavat mountain, सुखम् happily, वसामि I am living.

आङ्ग्लानुवादः

O son of the Raghus’, from then onwards with affection towards my sister Kausiki, I am living happily in the vicinity of Himavat mountains.

श्लोकः

मूलम्

सा तु सत्यवती पुण्या सत्ये धर्मे प्रतिष्ठिता।
पतिव्रता महाभागा कौशिकी सरितां वरा॥1.34.11॥

शब्दार्थः

सा सत्यवती that Satyavati, पुण्या sacred, सत्ये in truth, धर्मे in righteousness, प्रतिष्ठिता established, पतिव्रता chaste, महाभागा holy, सरितां वरा best among rivers, कौशिकी Kausiki.

आङ्ग्लानुवादः

Satyavati is sacred, firmly established in truth and righteousness. She is chaste holy and best among rivers. She is known as river Kausiki.

श्लोकः

मूलम्

अहं हि नियमाद्राम हित्वा तां समुपागतः।
सिद्धाश्रममनुप्राप्य सिद्धोऽस्मि तव तेजसा॥1.34.12॥

शब्दार्थः

राम Rama, अहम् हि I indeed, नियमात् for religious observance, तां हित्वा leaving her, समुपागतः have come, सिद्धाश्रमम् Siddha ashrama, अनुप्राप्य having reached, तव by your, तेजसा valour, सिद्धः अस्मि I have fulfilled my desire.

आङ्ग्लानुवादः

Rama, for the sake of observance of austerity I have come to Siddhaashrama leaving her behind. Having reached here, I have fulfilled my desire through your valour.

श्लोकः

मूलम्

एषा राम ममोत्पत्तिस्स्वस्य वंशस्य कीर्तिता।
देशस्य च महाबाहो यन्मां त्वं परिपृच्छसि॥1.34.13॥

शब्दार्थः

महाबाहो O Mighty armed one, राम O Rama, एषा मम this is my, स्वस्य वंशस्य my family’s, देशस्य च of the place also, उत्पत्तिः origin, कीर्तिता narrated, यत् which, त्वम् you, माम् me, परिपृच्छसि are asking for.

आङ्ग्लानुवादः

O mightyarmed Rama since you asked me I narrated this, my origin, the history of my family and the history of this place.

श्लोकः

मूलम्

गतोऽर्धरात्रः काकुत्स्थ कथाः कथयतो मम।
निद्रामभ्येहि भद्रं ते मा भूद्विघ्नोऽध्वनीह नः॥1.34.14॥

शब्दार्थः

काकुत्स्थ O Rama, मम for me, कथाः stories, कथयतः while narrating, अर्धरात्रः midnight, गतः has passed by, निद्राम् sleep, अभ्येहि acquire, ते भद्रम् prosperity to you, इह here, नः for us, अध्वनि on the way, विघ्नः obstacles, माभूत् let not take place.

आङ्ग्लानुवादः

O son of the Kakusthas while telling my stories, midnight has passed by. Go to sleep now. Prosperity to you. Let there be no obstacles on our way.

श्लोकः

मूलम्

निष्पन्दास्तरवस्सर्वे निलीनमृगपक्षिणः।
नैशेन तमसा व्याप्ता दिशश्च रघुनन्दन॥1.34.15॥

शब्दार्थः

रघुनन्दन O Rama, सर्वे तरवः all trees, निष्पन्दाः are motionless, निलीन मृगपक्षिणः with beasts and birds resting calmed, दिशश्च all directions, नैशेन relating to night, तमसा with the darkness, व्याप्ताः pervaded.

आङ्ग्लानुवादः

O son of the Raghus’ the trees stand motionless, with the beasts and birds calm, all directions are pervaded with darkness.

श्लोकः

मूलम्

शनैर्वियुज्यते सन्ध्या नभो नेत्रैरिवावृतम् ।
नक्षत्रतारागहनं ज्योतिर्भिरिव भासते॥1.34.16॥

शब्दार्थः

सन्ध्या evening time, शनैः gradually, वियुज्यते is separated, नक्षत्रतारागहनम् filled with stars and planets, नभः sky, ज्योतिर्भिः इव as if with shining stars, नेत्रैः eyes, आवृतम् इव like covered, भासते is shining.

आङ्ग्लानुवादः

Evening has gradually disappeared. The sky is littered with stars and planets gleaming points of light as though they are the eyes of the skies.

श्लोकः

मूलम्

उत्तिष्ठति च शीतांशुश्शशी लोकतमोनुदः।
ह्लादयन् प्राणिनां लोके मनांसि प्रभया विभो॥1.34.17॥

शब्दार्थः

विभो O Rama, शीतांशुः having cool rays, शशि moon, लोकतमोनुदः dispelling the darkness of world, प्रभया with moon light, लोके in this world, प्राणिनाम् of the living beings, मनांसि minds, ह्लादयन् delighting, उत्तिष्ठति is rising higher and higher.

आङ्ग्लानुवादः

O Lord the Moon with his cool rays, dispelling the darkness of the earth and delighting the minds of all living beings in this world, is rising higher and higher.

श्लोकः

मूलम्

नैशानि सर्वभूतानि प्रचरन्ति ततस्ततः।
यक्षराक्षससङ्घाश्च रौद्राश्च पिशिताशनाः॥1.34.18॥

शब्दार्थः

नैशानि nocturnal, सर्वभूतानि all living beings, यक्षराक्षससङ्घाश्च groups of yakshas and rakshasas, रौद्राः dreadful, पिशिताशनाश्च eaters of human flesh, ततस्ततः here and there, प्रचरन्ति are moving.

आङ्ग्लानुवादः

All nocturnal creatures groups of yakshas and rakshasas and dreadful eaters of human flesh are moving here and there”.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्त्वा महातेजा विरराम महामुनिः।
साधु साध्विति तं सर्वे ऋषयो ह्यभ्यपूजयन्॥1.34.19॥

शब्दार्थः

महातेजाः highly lustrous, महामुनिः great ascetic, एवम् उक्त्वा having spoken in this way, विरराम rested, सर्वे मुनयः all sages, साधु साधु इति well said, well said, thus, तम् him, अभ्यपूजयन् praised.

आङ्ग्लानुवादः

Having spoken thus the highly lustrous, great ascetic rested. All sages praised him,
saying, “wellsaid wellsaid”

श्लोकः

मूलम्

कुशिकानामयं वंशो महान् धर्मपरस्सदा।
ब्रह्मोपमा महात्मानः कुशवंश्या नरोत्तमाः॥1.34.20॥

शब्दार्थः

कुशिकानाम् of those belonging to the family of Kusa, अयम् वंशः this is the dynasty, महान् venerable, सदा always, धर्मपरः devoted to virtue, कुशवंश्याः belonging to Kusa dynasty, नरोत्तमाः foremost of men, महात्मानः highly revered, ब्रह्मोपमाः similar to god Brahma.

आङ्ग्लानुवादः

This is the family of the Kusas, venerable always devoted to dharma, foremost of men, great like Lord Brahma.

श्लोकः

मूलम्

विशेषेण भवानेव विश्वामित्रो महायशाः।
कौशिकी सरितां श्रेष्ठा कुलोद्योतकरी तव॥1.34.21॥

शब्दार्थः

महायशाः highly illustrious, विश्वामित्रः Visvamitra, भवानेव you, yourself, विशेषेण especially (you are similar to Brahma), सरिताम् among rivers, श्रेष्ठा the best, कौशिकी Kausiki, तव your, कुलोद्योतकरी brightening the image of your dynasty.

आङ्ग्लानुवादः

“Highly illustrious Viswamitra, you are similar to Brahma. Among the rivers, Kausiki is the best, refurbishing the image of your dynasty”.

श्लोकः

मूलम्

इति तैर्मुनिशार्दूलैः प्रशस्तः कुशिकात्मजः ।
निद्रामुपागमच्छ्रीमान् अस्तंगत इवांशुमान्॥1.34.22॥

शब्दार्थः

इति In this way, तैः by them, मुनिशार्दूलैः by the best of ascetics, प्रशस्तः praised, श्रीमान् the auspicious one, कुशिकात्मजः son of Kusika, श्रीमान् the lustrous, अंशुमान् Sun, अस्तगतमिव setting behind Asta mountains, निद्राम् sleep, उपागमत् obtained.

आङ्ग्लानुवादः

In this way, adored by the best of ascetics, the auspicious son of Kusika, went to sleep like the lustrous Sun setting.

श्लोकः

मूलम्

रामोऽपि सहसौमित्रिः किञ्चिदागतविस्मयः।
प्रशस्य मुनिशार्दूलं निद्रां समुपसेवते॥1.34.23॥

शब्दार्थः

सह सौमित्रिः along with Lakshmana, रामोऽपि Rama also, किञ्चित् little, आगतविस्मयः with surprise, मुनिशार्दूलम् to the best of ascetics, प्रशस्य praising, निद्राम् sleep, समुपसेवते enjoyed.

आङ्ग्लानुवादः

Rama as well as Lakshmana, with a sense of wonder went to sleep full of admiration for the great ascetic.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डेण्डे चतुस्त्रिंशस्सर्गः॥
Thus ends the thirtyfourth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.