Description of the four sons of Brahma and the dynasty of Kusanabha– enraged Windgod turns the daughters of Kusanabha into humpedback ones.
श्लोकः
मूलम्
ब्रह्मयोनिर्महानासीत्कुशो नाम महातपाः।
अक्लिष्टव्रतधर्मज्ञः सज्जनप्रतिपूजकः॥1.32.1॥
शब्दार्थः
ब्रह्मयोनिः originated from Brahma, महातपाः great ascetic, अक्लिष्टव्रतधर्मज्ञः indefatigable vows and conversant with righteousness, सज्जनप्रतिपूजकः one who worships pious men, महान् great, कुशो नाम आसीत् there was one named Kusa.
आङ्ग्लानुवादः
There was a great ascetic named Kusa, born to Brahma, as ascetic indefatigable in vows, knowldegeable in dharma and a respector of the virtuous.
श्लोकः
मूलम्
स महात्मा कुलीनायां युक्तायां सुगुणोल्बणान्।
वैदर्भ्यां जनयामास चतुरस्सदृशान् सुतान्॥1.32.2॥
कुशाम्बं कुशनाभं च अधूर्तरजसं वसुम्।
शब्दार्थः
सः महात्मा that eminent one, कुलीनायाम् in lady of noble descent, युक्तायाम् suitable to him, वैदर्भ्याम् in the princess of Vidarbha, कुशाम्बम् Kusamba, कुशनाभं च Kusanabha also, अधूर्तरजसम् Adhurta Rajasa, वसुम् Vasu, सुगुणोल्बणान् manifesting virtues, सदृशान् suitable ones, चतुरः four, सुतान् sons, जनयामास begot.
आङ्ग्लानुवादः
That great soul, Kusa, married the princess of Vidarbha born in a noble family and a match for him. He begot four virtuous sons who resembled him. They were Kusamba, Kusanabha, Adhurtarajas and Vasu.
श्लोकः
मूलम्
दीप्तियुक्तान् महोत्साहान् क्षत्रधर्मचिकीर्षया॥1.32.3॥
तानुवाच कुशः पुत्रान् धर्मिष्ठान् सत्यवादिनः।
शब्दार्थः
कुशः Kusa, दीप्तियुक्तान् lustrous, महोत्साहान् men of great perseverance, धर्मिष्ठान् eager to observe righteousness, सत्यवादिनः men who always speak truth, तान् पुत्रान् those sons, क्षत्रधर्मचिकीर्षया with a desire to carry out duties of warrior race, उवाच spoke.
आङ्ग्लानुवादः
Kusa addressed his four brilliant sons who were highly enthusiastic, pious, truthful and were wedded to duties of the warrior raceः
श्लोकः
मूलम्
क्रियतां पालनं पुत्राः धर्मं प्राप्स्यथ पुष्कलम्॥1.32.4॥
ऋषेस्तु वचनं श्रुत्वा चत्वारो लोकसम्मताः।
निवेशं चक्रिरे सर्वे पुराणां नृवरास्तदा॥1.32.5॥
शब्दार्थः
पुत्राः O My sons, पालनम् governance, क्रियताम् may be done, पुष्कलम् immense, धर्मं merit, प्राप्स्यथ you acquire, तदा then, ऋषेः that rishi’s, वचनम् words, श्रुत्वा having heard, लोकसम्मताः men revered in the world, चत्वारः four, नृवराः best among men, सर्वे all of them, पुराणाम् of the cities, निवेशम् abodes, चक्रिरे constructed.
आङ्ग्लानुवादः
“O my sons, govern with righteousness so that you will acquire immense merit’. Hearing the words of the rishi, the four sons who were the best among men and revered in the world constructed four cities as their abodes.
श्लोकः
मूलम्
कुशाम्बस्तु महातेजाः कौशाम्बीमकरोत्पुरीम् ।
कुशनाभस्तु धर्मात्मा पुरं चक्रे महोदयम्॥1.32.6॥
शब्दार्थः
महातेजाः man possessing heroic lustre, कुशाम्बस्तु Kushamba on his part, कौशाम्बीम् Kaushambi, पुरीम् city, अकरोत् constructed, धर्मात्मा righteous, कुशनाभस्तु Kushanabha on his part, महोदयम् Mahodaya, पुरम् city, चक्रे constructed.
आङ्ग्लानुवादः
The brilliant Kushamba and the righteous Kushanabha constructed the cities of
Kaushanbi and Mahodaya (as their capital) respectively.
श्लोकः
मूलम्
अधूर्तरजसो राम धर्मारण्यं महीपतिः।
चक्रे पुरवरं राजा वसुश्चक्रे गिरिव्रजम्॥1.32.7॥
शब्दार्थः
राम O Rama, अधूर्तरजसः Adhurtarajasa, महीपतिः king, धर्मारण्यम् Dharmaranya, पुरवरम् best of cities, चक्रे constructed, राजा king, वसुः Vasu, गिरिव्रजम् city of Girivraja, चक्रे constructed.
आङ्ग्लानुवादः
O Rama king Adhurtarajasa constructed Dharmaranya, the best of cities and king Vasu, the city of Girivrajam.
श्लोकः
मूलम्
एषा वसुमती राम वसोस्तस्य महात्मनः।
एते शैलवराः पञ्च प्रकाशन्ते समन्ततः॥1.32.8।
शब्दार्थः
राम O Rama, एषा this, महात्मनः of the magnanimous, तस्य वसोः that Vasu’s, वसुमती land, समन्ततः surrounded by, पञ्च five, शैलवराः excellent mountains, प्रकाशन्ते shining.
आङ्ग्लानुवादः
O Rama this place where we are (called Vasumati) belongs to the magnanimous king Vasu. This is surrounded by five great shining mountains.
श्लोकः
मूलम्
सुमागधी नदी रम्या मगधान् विश्रुताययौ।
पञ्चानां शैलमुख्यानां मध्ये मालेव शोभते॥1.32.9॥
शब्दार्थः
रम्या delightful, विश्रुता renowned, सुमागधी नदी river Sumagadhi, मगधान् in Magadha, आययौ is flowing, पञ्चानाम् of the five, शैलमुख्यानाम् best of mountains, मध्ये amidst, माला इव like a garland, शोभते is shining.
आङ्ग्लानुवादः
The delightful and renowned river Sumagadhi (known as Sona), flowing in the country of Magadha, looks beautiful like a garland amidst five great mountains.
श्लोकः
मूलम्
सैषा हि मागधी राम वसोस्तस्य महात्मनः।
पूर्वाभिचरिता राम सुक्षेत्रा सस्यमालिनी॥1.32.10॥
शब्दार्थः
राम Rama, सा एषा मागधी the same Magadhi river, महात्मनः of the magnanimous, तस्य वसोः pertains to Vasu, पूर्वाभिचरिता flowing from east, सुक्षेत्रा with fertile fields, सस्यमालिनी surrounded by crops as a garland.
आङ्ग्लानुवादः
Rama, this Magadhi river, of great Vasu flows from the east surrounded by fertile crops fields like a garland.
श्लोकः
मूलम्
कुशनाभस्तु राजर्षिः कन्याशतमनुत्तमम्।
जनयामास धर्मात्मा घृताच्यां रघुनन्दन॥1.32.11॥
शब्दार्थः
रघुनन्दन O Prince Raghu, धर्मात्मा the virtuous one, राजर्षिः rajarshi (a kshtriya who governs kingdom in saintly detached way), कुशनाभः तु Kusanabha, घृताच्याम् in a nymph named Ghritachi, अनुत्तमम् extremely beautiful, कन्याशतम् one hundred daughters, जनयामास begot.
आङ्ग्लानुवादः
O scion of the Raghu family, the virtuous rajarshi Kusanabha begot one hundred beautiful daughters through a nymph named Ghritachi.
श्लोकः
मूलम्
तास्तु यौवनशालिन्यो रूपवत्यस् स्वलङ्कृताः।
उद्यानभूमिमागम्य प्रावृषीव शतह्रदाः॥1.32.12॥
गायन्त्यो नृत्यमानाश्च वादयन्त्यश्च सर्वशः।
आमोदं परमं जग्मुर्वराभरणभूषिताः॥1.32.13॥
शब्दार्थः
यौवनशालिन्यः resplendent with youth, रूपवत्यः beautiful, ताः they, स्वलङ्कृताः well adorned, उद्यानभूमिम् pleasuregarden, आगम्य having reached, प्रावृषि in the rainy season, शतह्रदाः इव like lightenings, गायन्त्यः singing, नृत्यमानाश्च dancing, वादयन्त्यः playing on instruments, वराभरणभूषिताः decked with all ornaments, सर्वशः moving in all directions, परमम् great, आमोदम् delight, जग्मुः obtained.
आङ्ग्लानुवादः
Those welladorned, beautiful, young maidens in the pleasuregarden looked like lightnings in the rainy season. Bedecked with fine ornaments they were singing, dancing, playing on instruments and moving in all directions in great delight.
श्लोकः
मूलम्
अथ ताश्चारुसर्वाङ्ग्यो रूपेणाप्रतिमा भुवि।
उद्यानभूमिमागम्य तारा इव घनान्तरे॥1.32.14॥
शब्दार्थः
अथ there after, चारुसर्वाङ्ग्यः having all beautiful limbs, रूपेण in beauty, भुवि on earth, अप्रतिमाः unparalleled, ताः those maidens, उद्यानभूमिम् pleasuregarden, आगम्य having reached, घनान्तरे in the midst of clouds, ताराः इव like stars (appeared).
आङ्ग्लानुवादः
With beautiful limbs of unparalleled beauty on earth, they shone in the pleasuregarden like stars in the midst of clouds.
श्लोकः
मूलम्
तास्सर्वगुणसम्पन्ना रूपयौवनसंयुताः।
दृष्ट्वा सर्वात्मको वायुरिदं वचनमब्रवीत्॥1.32.15॥
शब्दार्थः
सर्वात्मकः the all pervading one, वायुः windgod, सर्वगुणसम्पन्नाः those women endowed with all virtues, रूपयौवनसंयुताः blessed with youth and beauty, ताः them, दृष्ट्वा having seen, इदम् these, वचनम् words, अब्रवीत् spoke.
आङ्ग्लानुवादः
At the sight of the maidens embellished with all virtues and youth and beauty, the allpervading Windgod addressed them these wordsः
श्लोकः
मूलम्
अहं वः कामये सर्वा भार्या मम भविष्यथ।
मानुषस्त्यज्यतां भावः दीर्घमायुरवाप्स्यथ॥1.32.16॥
शब्दार्थः
अहम् I, वः सर्वाः all of you, कामये I am loving, मम my, भार्याः wives, भविष्यथ you may agree to become, मानुषः mortal, भावः feeling, त्यज्यताम् may be abandoned, दीर्घम् long duration, आयुः of life, अवाप्स्यथ you may attain.
आङ्ग्लानुवादः
I request you all to be my wives. You will leave this feeling of mortality and attain a
long life.
श्लोकः
मूलम्
चलं हि यौवनं नित्यं मानुषेषु विशेषतः।
अक्षय्यं यौवनं प्राप्ताः अमर्यश्च भविष्यथ॥1.32.17॥
शब्दार्थः
नित्यम् always, यौवनम् youth, चलं हि is unstable, मानुषेषु in human beings, विशेषतः especially, अक्षय्यम् permanent (not liable to deterioration), यौवनम् youth, प्राप्ताः you attain, अमर्यः च immortal women, भविष्यथ will become.
आङ्ग्लानुवादः
Youth is always unstable, especially in human beings. If you marry me, you will be ever youthful like devatas.
श्लोकः
मूलम्
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा वायोरक्लिष्टकर्मणः।
अपहास्य ततो वाक्यं कन्याशतमथाब्रवीत् ॥1.32.18॥
शब्दार्थः
ततः thereafter, अक्लिष्टकर्मणः of him who accompanies pious and wise acts, तस्य वायोः that windgod’s, तत् वचनम् those words, श्रुत्वा having heard, अपहास्य ridiculing him, कन्याशतम् hundred maidens, अथ thereafter, वाक्यम् these words, अब्रवीत् spoke.
आङ्ग्लानुवादः
At the works of the untiringly blowing Windgod the lunged maidens laughed and saidः
श्लोकः
मूलम्
अन्तश्चरसि भूतानां सर्वेषां त्वं सुरोत्तम ।
प्रभावज्ञाः स्म ते सर्वाः किमस्मानवमन्यसे॥1.32.19॥
शब्दार्थः
सुरोत्तम O Best among devatas, त्वम् you, सर्वेषाम् of everyone, भूतानाम् living beings, अन्तः within, चरसि you move, सर्वाः all of us, ते your, प्रभावज्ञाः स्म knowers of your valour, अस्मान् us, किम् अवमन्यसे why are you insulting.
आङ्ग्लानुवादः
“O best among devatas you move within all living beings, we feel your impact. Why do you insult us?
श्लोकः
मूलम्
कुशनाभसुतास्सर्वाः समर्थास्त्वां सुरोत्तम।
स्थानाच्च्यावयितुं देवं रक्षामस्तु तपो वयम्॥1.32.20॥
शब्दार्थः
सुरोत्तम O Best among devatas, सर्वाः वयं all of us, कुशनाभसुताः daughters of Kusanabha, देवम् the divine one, त्वाम् you, स्थानात् from your authority, च्यावयितुम् to pull down, समर्थाः तु are capable, but, तपः ascetic merit of a virgin, रक्षामः we are protecting.
आङ्ग्लानुवादः
“O best among devatas we are daughters of Kusanabha, We are capable of pulling you down from your position. We are safeguarding our ascetic merit as virgins (we could curse you to save our ascetic merit)” of Kusnabha.
श्लोकः
मूलम्
माभूत्स कालो दुर्मेधः पितरं सत्यवादिनम्।
नावमन्यस्व धर्मेण स्वयं वरमुपास्महे॥1.32.21॥
शब्दार्थः
दुर्मेधः O Foolish one, सत्यवादिनम् always speaking truth, पितरम् our sire, न अवमन्यस्व you may not dishonour, धर्मेण by ones own duty, स्वयम् personally, वरम् bridegroom, उपास्महे will serve, सः that, कालः time, माभूत् let not come.
आङ्ग्लानुवादः
O wicked one, do not dishonour our father who always speaks the truth. He will choose the bridegrooms righteously. Do not invite death (father may be the cause of your death).
श्लोकः
मूलम्
पिता हि प्रभुरस्माकं दैवतं परमं हि नः।
यस्य नो दास्यति पिता स नो भर्ता भविष्यति॥1.32.22॥
शब्दार्थः
अस्माकम् for us, पिता our father, प्रभुः हि is lord indeed, सः he, परमम् great, दैवतम् god, पिता father, नः for us, यस्य to whom so ever, दास्यति gives, सः he, नः for us, भर्ता husband, भविष्यति will become.
आङ्ग्लानुवादः
Our father is our lord. Our father is god to us. Whomsoever our father offers us shall become our husband”.
श्लोकः
मूलम्
तासां तद्वचनं श्रुत्वा वायुः परमकोपनः।
प्रविश्य सर्वगात्राणि बभञ्ज भगवान् प्रभुः॥1.32.23॥
शब्दार्थः
तासाम् those maidens’, तत् वचनम् those words, श्रुत्वा having heard, प्रभुः lord, the powerful one, भगवान् the venerable one, वायुः windgod, परमकोपनः exceedingly enraged, सर्वगात्राणि all the limbs of their body, प्रविश्य having entered, बभञ्ज twisted.
आङ्ग्लानुवादः
Having heard the words of those maidens, the most powerful and venerable Windgod became furious. He entered all the limbs of their bodies, twisted and distorted them.
श्लोकः
मूलम्
ताः कन्या वायुना भग्ना विविशुर्नृपतेर्गृहम्।
प्रापतन् भुवि सम्भ्रान्तास्सलज्जास् सास्रलोचनाः॥1.32.24॥
शब्दार्थः
वायुना by windgod, भग्नाः shattered, ताः कन्याः those maidens, नृपतेः king’s, गृहम् residence, विविशुः entered, संभ्रान्ताः agitated, सलज्जाः overtaken by shame, सास्रलोचनाः with tears filling their eyes, भुवि on the ground, प्रापतन् fell down.
आङ्ग्लानुवादः
Their bodies disfigured and shattered by the Windgod, the maidens with tears flowing from their eyes entered the palace and fell down on the ground, agitated and overtaken by shame.
श्लोकः
मूलम्
स च ता दयिता दीनाः कन्याः परमशोभनाः।
दृष्ट्वा भग्नास्तदा राजा सम्भ्रान्त इदमब्रवीत्॥1.32.25॥
शब्दार्थः
सः राजा the king, तदा then, दयिताः beloved, दीनाः distressed, परमशोभनाः extremely beautiful, कन्याः daughters, भग्नाः shattered, दृष्ट्वा having seen, सम्भ्रान्तः agitated, इदम् these words, अब्रवीत् spoke.
आङ्ग्लानुवादः
The king saw his extremely beautiful beloved daughters distressed and shattered and spoke these words with bewilderment.
श्लोकः
मूलम्
किमिदं कथ्यतां पुत्र्यः को धर्ममवमन्यते।
कुब्जाः केन कृताः सर्वा वेष्टन्त्यो नाभिभाषथ।
एवं राजा विनिश्श्वस्य समाधिं सन्दधे ततः॥1.32.26॥
शब्दार्थः
पुत्र्यः O Daughters, इदम् this, किम् what?, कः who?, धर्मम् virtue, अवमन्यते is disregarding, कथ्यताम् let it be told, सर्वाः all of you, कुब्जाः hump backed ones, केन कृताः by whom are you disfigured, वेष्टन्त्यः encircling, नाभिभाषथ you are not speaking, राजा king, एवम् in this way, विनिश्वस्य heaved a sigh, ततः then, समाधिम् concentration of mind, सन्दधे attained.
आङ्ग्लानुवादः
“O daughters What has happened? Who has dishonoured virtue? Say it at once. Who has made you hunchbacked? Standing roud me, why are you dumb?” The king heaved a sigh and entered into a state of samadhi.
समाप्तिः
श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे द्वात्रिंशस्सर्गः॥
Thus ends the thirtysecond sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.