०२९ सिद्धाश्रमगमनम्

Viswamitra relates the story of Siddhashrama. All the rishis in the hermitage worship him.

श्लोकः

मूलम्

अथ तस्याप्रमेयस्य तद्वनं परिपृच्छतः।
विश्वामित्रो महातेजा व्याख्यातुमुपचक्रमे॥1.29.1॥

शब्दार्थः

अथ thereafter, तत् वनम् about that forest, परिपृच्छतः while he was enquiring, अप्रमेयस्य of the man of immeasurable prowess, तस्य of Rama, महातेजा highly lustrous, विश्वामित्रः Visvamitra, व्याख्यातुम् to explain, उपचक्रमे commenced.

आङ्ग्लानुवादः

The highly lustrous Viswamitra heard the words of Rama of immeasurable prowess. On his (Rama’s) query about the forest, Viswamitra explains.

श्लोकः

मूलम्

इह राम महाबाहो विष्णुर्देववरः प्रभुः।
वर्षाणि सुबहूनीह तथा युगशतानि च॥1.29.2॥
तपश्चरणयोगार्थमुवास सुमहातपाः।

शब्दार्थः

महाबाहो O Mighty armed one, राम Rama, इह here, देववरः the formost of gods, प्रभुः highly competent, सुमहातपाः great ascetic, विष्णुः lord Vishnu, सुबहूनि innumerable, वर्षाणि years, युगशतानि hundreds of yugas, तपश्चरणयोगार्थम् for carrying out yogic practices and penance, उवास lived.

आङ्ग्लानुवादः

“O mightyarmed Rama Lord Visnu, the foremost among the gods, and master the great ascetic lived here carrying out yogic practices and penance for innumerable years constituting hundreds of yugas.

श्लोकः

मूलम्

एष पूर्वाश्रमो राम वामनस्य महात्मनः॥1.29.3॥
सिद्धाश्रम इति ख्यातस्सिद्धो ह्यत्र महातपाः।

शब्दार्थः

राम O Rama, एषः this place, महात्मनः of the glorious, वामनस्य Vamana’s, पूर्वाश्रमः formerly hermitage of, सिद्धाश्रमः Siddhashrama, इति thus, ख्यातः known, हि indeed, महातपाः great ascetic, अत्र here, सिद्धः succeeded in his ascetic pratices.

आङ्ग्लानुवादः

“O Rama this was the hermitage of glorious Vamana. The great sage her performed his ascetic pratices here, hence it is known as siddhashrama.

श्लोकः

मूलम्

एतस्मिन्नेव काले तु राजा वैरोचनिर्बलिः॥1.29.4॥
निर्जित्य दैवतगणान् सेन्द्रांश्च समरुद्गणान्।
कारयामास तद्राज्यं त्रिषु लोकेषु विश्रुतः॥1.29.5॥

शब्दार्थः

एतस्मिन् काले एव during this period itself, वैरोचनिः the son of Virochana, राजा king बलिः Bali, सेन्द्रान् with Indra, समरुद्गणान् together with host of Maruts, दैवतगणान् host of devatas, निर्जित्य having vanquished, त्रिषु in three, लोकेषु worlds, विश्रुतः famed, तत् राज्यम् that kingdom, कारयामास ruled.

आङ्ग्लानुवादः

“During the period Visnu (in the incarnation of Vamana) was observing austerities at this hermitage, king Bali, son of Virochana, having vanquished Indra and maruts and devatas ruled this kingdom and became famous in all the three worlds (for his prowess and generosity.)

श्लोकः

मूलम्

बलेस्तु यजमानस्य देवास्साग्निपुरोगमाः।
समागम्य स्वयं चैव विष्णुमूचुरिहाश्रमे॥1.29.6॥

शब्दार्थः

बलेः when emperor Bali, यजमानस्य while he was performing the sacrifice, साग्निपुरोगमाः with Agni in the forefront, देवाः devas, इह in this, आश्रमे hermitage, विष्णुम् lord Vishnu, स्वयम् personally, समागम्य having got together, ऊचुः uttered these words.

आङ्ग्लानुवादः

“While Bali was performing the sacrifice (to confirm his position as lord of the three worlds), the devas got together with Agni in the forefront and approached Lord Visnu
at this hermitage, sayingः

श्लोकः

मूलम्

बलिर्वैरोचनिर्विष्णो यजते यज्ञमुत्तमम्।
असमाप्ते क्रतौ तस्मिन् स्वकार्यमभिपद्यताम्॥1.29.7॥

शब्दार्थः

विष्णो O Visnu, वैरोचनिः son of Virochana, बलिः Bali, उत्तमम् excellent, यज्ञम् sacrifice, यजते is performing, तस्मिन् क्रतौ in that sacrifice, असमाप्ते before being completed, स्वकार्यम् our purpose, अभिपद्यताम् let it be achieved.

आङ्ग्लानुवादः

‘O Visnu son of Virochana is performing a great sacrifice. Before its completion, our purpose ought to be achieved’.

श्लोकः

मूलम्

ये चैनमभिवर्तन्ते याचितार इतस्ततः।
यच्च यत्र यथावच्च सर्वं तेभ्यः प्रयच्छति॥1.29.8॥

शब्दार्थः

ये याचितारः those seekers of favours, इतस्ततः from here and there, एनम् him, अभिवर्तन्ते approach, यच्च whichever, यत्र wherever, यथावच्च in whatever manner, सर्वम् all that, तेभ्यः for them, प्रयच्छति is granting.

आङ्ग्लानुवादः

‘He is granting the seekers whatever, wherever and in whichever maner they, coming from here and there approach him for favour’.

श्लोकः

मूलम्

स त्वं सुरहितार्थाय मायायोगमुपागतः।
वामनत्वं गतो विष्णो कुरु कल्याणमुत्तमम्॥1.29.9॥

शब्दार्थः

विष्णो O Visnu, सः त्वम् such a god as you are, सुरहितार्थाय for the welfare of devatas, मायायोगम् by act of illusion, उपागतः have assumed, वामनत्वम् गतः assuming dwarfness, उत्तमम् supreme, कल्याणम् auspicious act, कुरु perform.

आङ्ग्लानुवादः

“O Visnu perform this supreme, auspicious act assuming the form of a dwarf through, the power of illusion for the welfare of the devatas'.

श्लोकः

मूलम्

एतस्मिन्नन्तरे राम कश्यपोऽग्निसमप्रभः।
अदित्या सहितो राम दीप्यमान इवौजसा॥1.29.10॥
देवीसहायो भगवान् दिव्यं वर्षसहस्रकम् ।
व्रतं समाप्य वरदं तुष्टाव मधुसूदनम्॥1.29.11॥

शब्दार्थः

राम O Rama, एतस्मिन् अन्तरे in the meantime, अग्निसमप्रभः resplendent as fire, ओजसा with supreme lustre, दीप्यमान इव as if radiating with, भगवान् worshipful, काश्यपः Kashyapa, अदित्या सहितः in the company of Aditi, दिव्यं वर्षसहस्रकम् a thousand divine years, व्रतम् vow, समाप्य having completed, वरदम् conferer of boons, मधुसूदनम् Madhusudana, तुष्टाव extolled.

आङ्ग्लानुवादः

“O Rama in the mean time revered Kasyapa resplendent like the god of fire radiating lustre with Aditi who had completed a thousand divine years of austerities pleased (with her penance) the conferer of boons, Lord Madhusudana” (Visnu) (And she said to Visnu)ः

श्लोकः

मूलम्

तपोमयं तपोराशिं तपोमूर्तिं तपात्मकम्।
तपसा त्वां सुतप्तेन पश्यामि पुरुषोत्तमम्॥1.29.12॥

शब्दार्थः

तपोमयम् endowed with extremely great ascetisism, तपोराशिम् a mass of Tapas, तपोमूर्तिम् embodiment of Tapas, तपात्मकम् made of great Tapas, पुरुषोत्तमम् O Purushottama, त्वाम् you, सुतप्तेन with well performed, तपसा with penance, पश्यामि I am beholding you.

आङ्ग्लानुवादः

“You are all ascetism, a mass of tapas, and an embodiment of tapas. Your soul is tapas. O Purushottama I am beholding you after a rigorous penance.

श्लोकः

मूलम्

शरीरे तव पश्यामि जगत्सर्वमिदं प्रभो।
त्वमनादिरनिर्देश्यस्त्वामहं शरणं गतः॥1.29.13॥

शब्दार्थः

प्रभो O Lord, तव your, शरीरे in the body, इदम् this, सर्वं जगत् entire universe, पश्यामि I am beholding, त्वम् you, अनादि beginingless, अनिर्देश्यः indescribable, अहम् I, त्वाम् you, शरणं गतः taking refuge.

आङ्ग्लानुवादः

“O Lord I am beholding this entire universe in your body. You are beginningless and indescribable. I take refuge in you”.

श्लोकः

मूलम्

तमुवाच हरिः प्रीतः कश्यपं धूतकल्मषम्।
वरं वरय भद्रं ते वरार्होऽसि मतो मम ॥1.29.14॥

शब्दार्थः

हरिः Visnu, प्रीतः is pleased, धूतकल्मषम् with sins removed, तं काश्यपम् addressing that Kashyapa, उवाच said, वरम् boon, वरय ask for, ते भद्रम् may you prosper, वरार्हः worthy of receiving boon, मम for me, मतः असि dear to me.

आङ्ग्लानुवादः

Addressing Kasyapa whose sins had been washed clean, Lord Visnu pleased (with his penance) saidः “Be prosperous you are dear to me. Worthy of a boon. Ask.”

श्लोकः

मूलम्

तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य मारीचः कश्यपोऽब्रवीत्।
अदित्या देवतानां च मम चैवानुयाचतः॥1.29.15॥
वरं वरद सुप्रीतो दातुमर्हसि सुव्रत।

शब्दार्थः

तस्य his, तत् वचनम् those words, श्रुत्वा having heard, मारीचः son of Maricha, काश्यपः Kashyapa, अब्रवीत् spoke, वरद O Bestower of boons, सुव्रत man of excellent vows, अदित्याः for Aditi, देवतानां च for devatas also, अनुयाचतः following all of them soliciting, मम च for me also, सुप्रीतः well pleased, वरम् boon, दातुम् अर्हसि it behoves of you to grant.

आङ्ग्लानुवादः

Having heard those words of Vishnu, Kasyapa, son of Maricha, replied, “O bestower of boons, O great practitioner of austerities Be pleased to grant a boon for Aditi, devatas and for myself.

श्लोकः

मूलम्

पुत्रत्वं गच्छ भगवन्नदित्या मम चानघ॥1.29.16॥
भ्राता भव यवीयांस्त्वं शक्रस्यासुरसूदन ।
शोकार्तानां तु देवानां साहाय्यं कर्तुमर्हसि॥1.29.17॥

शब्दार्थः

भगवन् O Adorable one, अनघ O Blemishless one, अदित्याः for Aditi, मम च and for me, पुत्रत्वम् become the son, गच्छ obtain, असुरसूदन O Destroyer of asuras, त्वम् you, शक्रस्य Indra’s, यवीयान् younger, भ्रता brother, भव become, शोकार्तानाम् for those stricken with
sorrow, देवानाम् for devatas, साहाय्यम् help, कर्तुम् अर्हसि you are fit to do.

आङ्ग्लानुवादः

“O Sinless Lord, Be born son to Aditi and to me, O Destroyer of asuras, be the younger brother to Indra. You can help these sorrowstricken devatas.

श्लोकः

मूलम्

अयं सिद्धाश्रमो नाम प्रसादा त्ते भविष्यति।
सिद्धे कर्मणि देवेश उत्तिष्ठ भगवन्नितः॥1.29.18॥

शब्दार्थः

देवेश O Lord of celestials, कर्मणि why my penance, सिद्धे is accomplished, अयम् this one, ते your, प्रसादात् by graciousness, सिद्धाश्रमो नाम by the name of Siddhaashrama, भविष्यति will become, भगवन् O Worshipful one, इतः from here, उत्तिष्ठ arise.

आङ्ग्लानुवादः

O Lord of the celestials, with my penance accomplished (here) this place will be known as siddhaashrama by your grace. O Lord arise from here”.

श्लोकः

मूलम्

अथ विष्णुर्महातेजा अदित्यां समजायत।
वामनं रूपमास्थाय वैरोचनिमुपागमत्॥1.29.19॥

शब्दार्थः

अथ then, महातेजाः highly resplendent one, विष्णुः Vishnu, अदित्याम् from the womb of Aditi, समजायत was born, वामनं रुपम् form of Vamana, आस्थाय assuming, वैरोचनिम् emperor Bali,the son of Virochana, उपागमत् approached.

आङ्ग्लानुवादः

Then the resplendent Visnu, born from the womb of Aditi and assuming the form of Vamana, approached, the son of Virochana (Bali).

श्लोकः

मूलम्

त्रीन् क्रमानथ भिक्षित्वा प्रतिगृह्य च मानदः।
आक्रम्य लोकान् लोकात्मा सर्वभूतहिते रतः॥1.29.20॥
महेन्द्राय पुनः प्रादान्नियम्य बलिमोजसा।
त्रैलोक्यं स महातेजाश्चक्रे शक्रवशं पुनः॥1.29.21॥

शब्दार्थः

अथ thereafter, मानदः giver of selfrespect, लोकात्मा the soul of the universe, सर्वभूतहिते रतः engaged in the welfare of all living beings, त्रीन् three, क्रमान् footsteps, भिक्षित्वा having solicited, प्रतिगृह्य च and having received, लोकान् the worlds, आक्रम्य having occupied, बलिम् Bali, ओजसा with his energy, नियम्य having restrained, महेन्द्राय for Mahendra, पुनः again, प्रादात् gave, महातेजाःसः that highly lustrous Visnu, त्रैलोक्यम् three worlds, पुनः again, शक्रवशम् in the possession of Mahendra, चक्रे made.

आङ्ग्लानुवादः

Thereafter, Visnu, soul of the universe who restores respect (for the righeous), and renders the welfare of all living beings, having begged from Bali, and been granted three places to put his footsteps on occupied the (three) worlds and by restraining Bali with his energy, gave (it) back to Mahendra. In this manner the highly lustrous Visnu, gave possession of the three worlds to Mahendra.

श्लोकः

मूलम्

तेनैष पूर्वमाक्रान्त आश्रमश्श्रमनाशनः।
मयापि भक्तय तस्यैष वामनस्योपभुज्यते॥1.29.22॥

शब्दार्थः

श्रमनाशनः extinguishing the fatigue, एषःआश्रमः this ashrama, तेन by Vamana, पूर्वम् formerly, आक्रान्तः occupied, तस्य वामनस्य that Vamana’s, भक्तय with devotion, मयापि by me also, एषः this ashrama, उपभुज्यते is enjoyed.

आङ्ग्लानुवादः

“This asrama, which relieves fatigue, previously under the possession of Vamana, has come under my occoupation for my devotion to him.

श्लोकः

मूलम्

एतमाश्रममायान्ति राक्षसा विघ्नकारिणः।
अत्रैव पुरुषव्याघ्र हन्तव्या दुष्टचारिणः॥1.29.23॥

शब्दार्थः

पुरुषव्याघ्र OBest among men, विघ्नकारिणः those causing obstacles, रक्षसाः rakshasas, एतम् आश्रमम् this ashrama, आयान्ति are coming, दुष्टचारिणः the wicked ones, अत्रैव here alone, हन्तव्याः are fit to be killed.

आङ्ग्लानुवादः

“O tiger among men, wicked rakshasas who prowl about the asram and cause
obstacles ought to be killed here only.

श्लोकः

मूलम्

अद्य गच्छामहे राम सिद्धाश्रममनुत्तमम्।
तदाश्रमपदं तात तवाप्येतद्यथा मम॥1.29.24॥

शब्दार्थः

राम O Rama, अद्य now, अनुत्तमम् the excellent, सिद्धाश्रमम् Siddha ashrama, गच्छामहे shall go तात O Child, तत् that, एतत् this same one, आश्रमपदम् ahrama, मम to me, यथा as, तवापि even for you, तथा in the same way.

आङ्ग्लानुवादः

“O Rama, now let’s go to the unparalleled Siddhashrama. O child this asrama is the same to you as it is to me (treat this as your own)”.

श्लोकः

मूलम्

प्रविशन्नाश्रमपदं व्यरोचत महामुनिः।
शशीव गतनीहारः पुनर्वसुसमन्वितः॥1.29.25॥

शब्दार्थः

आश्रमपदम् the hermitage, प्रविशन् while entering, महामुनिः the great ascetic, गतनीहारः cleared of mist, पुनर्वसुसमन्वितः in conjunction with Punarvasu star, शशीव like moon, व्यरोचत was shining.

आङ्ग्लानुवादः

While enetering the hermitage the great ascetic appeared resplendent (in the company of Rama and Lakshmana) like the moon in conjunction with Punarvasu star emerging out of the mist.

श्लोकः

मूलम्

तं दृष्ट्वा मुनयस्सर्वे सिद्धाश्रमनिवासिनः।
उत्पत्त्योत्पत्त्य सहसा विश्वामित्रमपूजयन्॥1.29.26॥

शब्दार्थः

सिद्धाश्रमनिवासिनः inhabitants of Siddha ashrama, मुनयः ascetics, सर्वे all, तं दृष्ट्वा having seen him, उत्पत्त्य उत्पत्त्य having jumped out, सहसा immediately, विश्वामित्रम् Visvamitra, अपूजयन् worshipped.

आङ्ग्लानुवादः

At the sight of Viswamitra all the ascetics, inmates of Siddhashrama, jumped out instantly and offered him their worship.

श्लोकः

मूलम्

यथार्हं चक्रिरे पूजां विश्वामित्राय धीमते।
तथैव राजपुत्राभ्यामकुर्वन्नतिथिक्रियाम्॥1.29.27॥

शब्दार्थः

धीमते to the sagacious, विश्वामित्राय Visvamitra, यथार्हम् in a fitting manner, पूजाम् honours, चक्रिरे extended, तथैव in the same manner, राजपुत्राभ्याम् for both the princes, अतिथिक्रियाम् hospitality, अकुर्वन् extended.

आङ्ग्लानुवादः

They extended hospitality to both the princes in the same way they offered their worship to the sagacious Viswamitra.

श्लोकः

मूलम्

मुहूर्तमथ विश्रान्तौ राजपुत्रावरिन्दमौ।
प्राञ्जली मुनिशार्दूलमूचतू रघुनन्दनौ॥1.29.28॥

शब्दार्थः

अथ thereafter, अरिन्दमौ destroyers of enemies, राजपुत्रौ two princes, रघुनन्दनौ Rama and Lakshmana bringing glory to Raghu’s race, मुहूर्तम् for a while, विश्रान्तौ having taken rest, प्राञ्जली with folded palms, मुनिशार्दूलम् addressing best of asetics,Visvamitra, ऊचतुः spoke.

आङ्ग्लानुवादः

The two princes of the lineage of Raghu, destroyers of foes rested a while and then said to Viswamitra, a tiger amon sagesः

श्लोकः

मूलम्

अद्यैव दीक्षां प्रविश भद्रं ते मुनिपुङ्गव।
सिद्धाश्रमोऽयं सिद्धस्स्यात् सत्यमस्तु वचस्तव॥1.29.29॥

शब्दार्थः

मुनिपुङ्गव O Foremost of ascetics, अद्यैव today itself, दीक्षाम् initiation ceremony, प्रविश enter, ते भद्रम् May you prosper, अयं सिद्धाश्रमः this siddha ashrama, सिद्धःस्यात् may attain perfection, तव वचः your words, सत्यम् अस्तु shall become truthful.

आङ्ग्लानुवादः

O foremost of ascetics Get initialed today. You will prosper and this asram will attain its fulfilment. Your words shall come true.

श्लोकः

मूलम्

एवमुक्तो महातेजा विश्वामित्रो महान् ऋषिः ।
प्रविवेश तदा दीक्षां नियतो नियतेन्द्रियः॥1.29.30॥

शब्दार्थः

एवम् in this manner, उक्तःspoken, महातेजाः the highly lustrous, विश्वामित्रः Visvamitra, महान् ऋषिः great ascetic, तदा then, नियतः engaged in the religious observance, नियतेन्द्रियः with restrained senses, दीक्षाम् initiation ceremony, प्रविवेश entered.

आङ्ग्लानुवादः

Saying this, Viswamitra, the great saint effulgent and self trained engaged himself in the initiation ceremony.

श्लोकः

मूलम्

कुमारावपि तां रात्रिमुषित्वा सुसमाहितौ।
प्रभातकाले चोत्थाय पूर्वां सन्ध्यामुपास्य च॥1.29.31॥
स्पृष्टोदकौ शुची जप्यं समाप्य नियमेन च ।
हुताग्निहोत्रमासीनं विश्वामित्रमवन्दताम् ॥1.29.32॥

शब्दार्थः

कुमारौ अपि the two princes also, तां रात्रिम् during that night, सुसमाहितौ with well composed minds, उषित्वा having dwelt, प्रभातकाले at daybreak, उत्थाय having woken up, स्पृष्टोदकौ having touched water, शुची cleansed themselves, पूर्वां सन्ध्याम् morning ablutions, उपास्य having performed, नियमेन in accordance with prescribed rules, जप्यम् reciting prayers, समाप्य having completed, हुताग्निहोत्रम् one who has kindled sacrificial fire, आसीनम् seated, विश्वामित्रम् Visvamitra, अवन्दताम् paid their homage.

आङ्ग्लानुवादः

The two princes spent the right comfortably and woke up at daybreak. They performed morning in accordance with the prescribed rule, ablutions, said their prayers and paid their respects to Viswamitra seated at the kindled firesacrifice.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे एकोनत्रिंशस्सर्गः॥
Thus ends the twentyninth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.