०२५ ताटकावधप्रेरणा

Rama, further enquires Viswamitra narrates the birth of Tataka, her marriage, curse, etc., and convinces Rama to slay her.

श्लोकः

मूलम्

अथ तस्याप्रमेयस्य मुनेर्वचनमुत्तमम्।
श्रुत्वा पुरुषशार्दूलः प्रत्युवाच शुभां गिरम्॥1.25.1॥

शब्दार्थः

अप्रमेयस्य having super human faculty beyond comprehension, तस्य मुनेः that sage’s, उत्तमम् excellent, वचनम् words, श्रुत्वा having heard, पुरुषशार्दूलः greatest among men, शुभाम् auspicious, गिरम् speech, प्रत्युवाच replied.

आङ्ग्लानुवादः

On hearing the excellent words of Viswamitra, a sage with unimaginable faculty. Rama, the tiger among men (Rama) replied in a, gentle voiceः

श्लोकः

मूलम्

अल्पवीर्या यदा यक्षा श्श्रूयन्ते मुनिपुङ्गव।
कथन्नागसहस्रस्य धारयत्यबला बलम्॥1.25.2॥

शब्दार्थः

मुनिपुङ्गव O Best of ascetics, यक्षाः yakshas, अल्पवीर्याः possess little prowess, यदा श्रूयन्ते since it is being heard, अबला a woman, नागसहस्रस्य thousand elephants’, बलम् strength, कथम् how, धारयति possesses.

आङ्ग्लानुवादः

“O best of ascetics, I have heard the yakshas possess little prowess. How can a woman who is by gender weak possess the strength of a thousand elephants?

श्लोकः

मूलम्

विश्वामित्रोऽब्रवीद्वाक्यं शृण येन बलोत्तरा।
वरदानकृतं वीर्यं धारयत्यबला बलम्॥1.25.3॥

शब्दार्थः

विश्वामित्रः Visvamitra, वाक्यम् words, अब्रवीत् spoke, अबला a woman, येन for which ever reason, बलोत्तरा acquired great strength, शृणु you may listen, वरदानकृतम् by virtue of a boon, वीर्यम् prowess, बलम् strength, धारयति possesses.

आङ्ग्लानुवादः

Viswamitra said, “Listen, how she acquired the prowess and strength by virtue of a boon she received.

श्लोकः

मूलम्

पूर्वमासीन्महायक्षस्सुकेतुर्नाम वीर्यवान्।
अनपत्यश्शुभाचारस्स च तेपे महत्तपः॥1.25.4॥

शब्दार्थः

पूर्वम् in the days past, सुकेतुर्नाम named Suketu, वीर्यवान् powerful, महायक्षः great yaksha, आसीत् existed, अनपत्यः he was without children, सः he, शुभाचारः one with pure practices, महत् great, तपः penance, तेपे performed.

आङ्ग्लानुवादः

“In the past there was a powerful and great yaksha by name Suketu. He had no children. So he performed an intense penance following virtuous practices.

श्लोकः

मूलम्

पितामहस्तु सुप्रीतस्तस्य यक्षपते स्तदा।
कन्यारत्नं ददौ राम ताटकां नाम नामतः॥1.25.5॥

शब्दार्थः

राम O Rama, तदा then, पितामहः Brahma, सुप्रीतः highly gratified, तस्य यक्षपतेः towards that king of yakshas, नामतः by name, नाम wellknown as, ताटकां Tataka, कन्यारत्नम् gem of a daughter, ददौ granted.

आङ्ग्लानुवादः

Rama the grandsire Brahma was highly gratified and granted to the king of yakshas, the gem of a daughter by name known asTataka.

श्लोकः

मूलम्

ददौ नागसहस्रस्य बलं चास्याः पितामहः।
नत्वेव पुत्रं यक्षाय ददौ ब्रह्मा महायशाः॥1.25.6॥

शब्दार्थः

पितामहः lord Brahma, अस्याः for her, नागसहस्रस्य thousand elephants, बलम् strength, ददौ granted, महायशाः that illustrious, ब्रह्मा lord Brahma, यक्षाय for that yaksha, पुत्रं तु son, न ददौ did not bestow.

आङ्ग्लानुवादः

The illustrious grandsire Brahma granted her the strength of a thousand elephants,
but did not bestow a son on the yaksha.

श्लोकः

मूलम्

तां तु जातां विवर्धन्तीं रूपयौवनशालिनीम्।
झर्झपुत्राय सुन्दाय ददौ भार्यां यशस्विनीम्॥1.25.7॥

शब्दार्थः

जाताम् born, विवर्धन्तीम् as she was growing, रूपयौवनशालिनीम् shining with youthful charm and beauty, यशस्विनीम् glorious, ताम् her, झर्झपुत्राय son of Jharjha, सुन्दाय for Sunda, भार्याम् as wife, ददौ gave.

आङ्ग्लानुवादः

As she grew up, glowing with youth and beauty she was given in marriage to Sunda, son of Jharjha.

श्लोकः

मूलम्

कस्यचित्त्वथ कालस्य यक्षी पुत्रमजायत।
मारीचं नाम दुर्धर्षं यश्शापाद्राक्षसोऽभवत्॥1.25.8॥

शब्दार्थः

अथ thereafter, कस्यचित् कालस्य after some time, यक्षी the female yakshi,Tataka, मारीचं नाम by name Maricha, दुर्धर्षम् unassailable, पुत्रम् son, अजायत gave birth, यः he, शापात् because of the curse, राक्षसः अभवत् became rakshasa.

आङ्ग्लानुवादः

After some time that yakshini gave birth to an unassailable son by name Maricha. Because of a curse, he became a rakshasa (though born of yaksha parentage).

श्लोकः

मूलम्

सुन्दे तु निहते राम सागस्त्यमृषिसत्तमम्।
ताटका सह पुत्रेण प्रधर्षयितुमिच्छति॥1.25.9॥

शब्दार्थः

रामः O Rama, सुन्दे when Sunda, निहते was killed, सा ताटका that Tataka, पुत्रेण सह along with her son, ऋषिसत्तमम् excellent of sages, अगस्त्यम् Agastya, प्रधर्षयितुम् to attack him, इच्छति desires(ed).

आङ्ग्लानुवादः

O Rama when Sunda died Tataka along with her son wanted to attack Agastya, the best of sages.

श्लोकः

मूलम्

भक्षार्थं जातसंरम्भा गर्जन्ती साभ्यधावत।0
आपतन्तीं तु तां दृष्ट्वा अगस्त्यो भगवानृषिः॥1.25.10॥
राक्षसत्वं भजस्वेति मारीचं व्याजहार सः। 1

शब्दार्थः

सा she, गर्जन्ती roaring, जातसंरम्भा with haste and excitement, भक्षार्धम् to devour, अभ्यधावत rushed towards him, भगवान् venerable, सः अगस्त्यः ऋषिः that Agastya rishi, आपतन्तीम् approaching, ताम् her, दृष्ट्वा having seen, राक्षसत्वम् demons’ nature, भजस्व इति partake, मरीचम् Maricha, व्याजहार spoke(cursed).

आङ्ग्लानुवादः

Roaring, she rushed with excitement to devour him. The venerable rishi Agastya saw her approaching him and cursed Maricha to assume form of a demoness.

श्लोकः

मूलम्

अगस्त्यः परमक्रुद्धस्ताटकामपि शप्तवान्॥1.25.11॥
पुरुषादी महायक्षी विरूपा विकृतानना।
इदं रूपं विहायाथ दारुणं रूपमस्तु ते॥1.25.12॥

शब्दार्थः

परमक्रुद्धः exceedingly wrathful, अगस्त्यः Agastya, ताटकामपि Tataka also, शप्तवान् cursed, इदं रूपम् this form, विहाय abandoning, अथ thereafter, विरूपा disfigured shape, विकृतानना hideous countenance, पुरुषादी becoming a cannibal, महायक्षी great yakshi, ते to you, दारुणं रूपम् अस्तु let it be a terrible form.

आङ्ग्लानुवादः

Mighty angry, Agastya cursed Tataka saying, ‘Abandon this form of a great yakshini and assume the terrible figure of a rakshasi, a cannibal with distorted appearance and a hideous countenance’.

श्लोकः

मूलम्

सैषा शापकृतामर्षा ताटका क्रोधमूर्छिता।
देशमुत्सादयत्येनमगस्त्यचरितं शुभम्॥1.25.13॥

शब्दार्थः

शापकृतामर्षा enraged at the curse, सा एषा ताटका this same Tataka, क्रोधमूर्छिता has become senseless with anger, अगस्त्यचरितम् place tread over by Agstya, शुभम् sacred, एनं देशम् this land, उत्सादयति is destroying.

आङ्ग्लानुवादः

Enraged at the curse, senseless, Tataka with anger, has been ravaging this sacred land when Agastya walked.

श्लोकः

मूलम्

एनां राघव दुर्वृत्तां यक्षीं परमदारुणाम्।
गोब्राह्मणहितार्थाय जहि दुष्टपराक्रमाम्॥1.25.14॥

शब्दार्थः

राघव (राम) O Rama, दुर्वृत्ताम् wicked, परमदारुणाम् highly cruel, दुष्टपराक्रमाम् having vile prowess, एनां यक्षीम् this yakshi, गोब्राह्मणहितार्थाय for the welfare of brahmins and the cows, जहि you may slay her.

आङ्ग्लानुवादः

O Rama for the welfare of cows and brahmins, slay this yakshini who is wicked, extremely cruel and possessing vile prowess.

श्लोकः

मूलम्

न ह्येनां शापसम्स्पृष्टां कश्चिदुत्सहते पुमान्।
निहन्तुं त्रिषु लोकेषु त्वामृते रघुनन्दन॥1.25.15॥

शब्दार्थः

रघुनन्दन O Rama, शापसम्स्पृष्टाम् maligned by the curse, एनाम् this yakshini, निहन्तुम् to slay, त्वां ऋते except you, कश्चित् पुमान् a single man, त्रिषु लोकेषु in three worlds, न उत्सहते हि not inclined.

आङ्ग्लानुवादः

O son of Raghu’s dynasty she is maligned by the curse, and so not a single man in the three worlds except you, is competent to slay this yakshini.

श्लोकः

मूलम्

न हि ते स्त्रीवधकृते घृणा कार्या नरोत्तम।
चातुर्वण्यहितार्थाय कर्तव्यं राजसूनुना॥1.25.16॥

शब्दार्थः

नरोत्तम O Best among men, स्त्रीवधकृते by the act of slaying a woman, ते to you, घृणा pity न कार्या need not be shown, राजसूनुना by a prince, चातुर्वर्ण्यहितार्थाय in the interests four orders of the society, कर्तव्यम् should be done.

आङ्ग्लानुवादः

O best among men you need not hate killing a woman. You are a prince. You should serve the interest of the four orders of the society.

श्लोकः

मूलम्

नृशंसमनृशंसं वा प्रजारक्षणकारणात्।
पातकं वा सदोषं वा कर्तव्यं रक्षता सता॥1.25.17॥

शब्दार्थः

रक्षता while protecting, सता by a virtuous man, प्रजारक्षणकारणात् for the welfare of the subjects, नृशंसं वा either cruel, अनृशंसं वा or not cruel ,पातकं वा or a sin, सदोषं वा or involving a mistake, कर्तव्यम् should be done.

आङ्ग्लानुवादः

Whether cruel or kind, sinful or wrong whatever contributes to the protection of the subjects, should be done by the righteous (king).

श्लोकः

मूलम्

राज्यभारनियुक्तानामेष धर्मस्सनातनः।
अधर्म्यां जहि काकुत्स्थ धर्मोह्यस्या न विद्यते॥1.25.18॥

शब्दार्थः

राज्यभारनियुक्तानाम् for those who enjoined by the burden of royalty, एषः this one, सनातनः eternal, धर्मः law, काकुत्स्थ O Kakusthsa, अधर्म्याम् unjust (Tataka ), जहि kill her, अस्याः for this Tataka, धर्मः righteousness, न विद्यते हि knows not.

आङ्ग्लानुवादः

This is the eternal law binding those who are appointed to bear the burden of a kingdom. O Kakutstha kill her. She knows no dharma.

श्लोकः

मूलम्

श्रूयते हि पुरा शक्रो विरोचनसुतां नृप।
पृथिवीं हन्तुमिच्छन्तीं मन्थरामभ्यसूदयत्॥1.25.19॥

शब्दार्थः

नृप O Prince, पुरा in the days of the past, पृथिवीम् this earth, हन्तुम् to destroy, इच्छन्तीम् intending, विरोचनसुताम् daughter of Virochana, मन्थराम् Manthara, शक्रः Indra, अभ्यसूदयत् slew, श्रूयते हि it is heard.

आङ्ग्लानुवादः

O Prince It is heard that in the past Indra slew Manthara, Virochana’s daughter who intended to destroy the earth.

श्लोकः

मूलम्

विष्णुनापि पुरा राम भृगुपत्नी दृढव्रता।
अनिन्द्रं लोकमिच्छन्ती काव्यमाता निषूदिता॥1.25.20॥

शब्दार्थः

राम O Rama, पुरा in the olden days, लोकम् this world, अनिन्द्रम् devoid of Indra, इच्छन्ती desirous, दृढव्रता determined to vow, काव्यमाता mother of Sukracharya, भृगुपत्नी अपि wife of sage Bhrigu, विष्णुनाऽपि by Visnu also, निषूदिता destroyed.

आङ्ग्लानुवादः

‘O Rama! In olden times, Kavya, the mother ofSukracharya, the wife of sage Bhrigu, was destroyed by Vishnudetermined to destroy Indra.’

श्लोकः

मूलम्

एतैश्चान्यैश्च बहुभी राजपुत्र महात्मभिः।
अधर्मसहिता नार्यो हताः पुरुषसत्तमैः॥1.25.21॥

शब्दार्थः

राजपुत्र O Prince, महात्मभिः magnanimous, एतैश्च by them, अन्यैःच by others, पुरुषसत्तमैः by the best among men, बहुभिः by several, अधर्मसहिताः unrighteous ones, नार्यः women, हताः were killed.

आङ्ग्लानुवादः

O Prince by these magnanimous persons and by great men several unrighteous women were killed for the common good”.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे पञ्चविंशस्सर्गः॥
Thus ends the twentyfifth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.