Viswamitra requests king Dasaratha to send Rama to protect the sacrifice contemplated by him – grief of Dasaratha.
श्लोकः
मूलम्
तच्छ्रुत्वा राजसिंहस्य वाक्यमद्भुतविस्तरम्।
हृष्टरोमा महातेजा विश्वामित्रोऽभ्यभाषत॥1.19.1॥
शब्दार्थः
राजसिंहस्य of the lion among kings, Dasaratha, तत् अद्भुतविस्तरम् that astonishing detail, वाक्यम् words, श्रुत्वा having heard, महातेजाः highly vigorous, विश्वामित्रः Viswamitra, हृष्टरोमाः having hair on the body bristling with joy, अभ्यभाषत said.
आङ्ग्लानुवादः
Having heard these wonderful words of Dasaratha, the lion among kings, the brilliant Viswamitra with hair on end repliedः
श्लोकः
मूलम्
सदृशं राजशार्दूल तवैतद्भुवि नान्यथा।
महावंशप्रसूतस्य वसिष्ठव्यपदेशिनः॥1.19.2॥
शब्दार्थः
राजशार्दूल O Tiger among kings, भुवि in this earth, महाकुलप्रसूतस्य having born in an illustrious line, वसिष्ठव्यपदेशिनः having been initiated by Vasishta, तव for you, एतत् this, सदृशम् befitting, न अन्यथा not in any other way.
आङ्ग्लानुवादः
“O Tiger among kings having been born on earth in an illustrious lineage and initiated by Vasishta, this way (of speaking) befits you. It cannot be any other way.
श्लोकः
मूलम्
यत्तु मे हृद्गतं वाक्यं तस्य कार्यस्य निश्चयम्।
कुरूष्व राजशार्दूल भव सत्यप्रतिश्रवः॥1.19.3॥
शब्दार्थः
राजशार्दूल O Great king, मे my, हृद्गतम् conceived in my mind, यत् whichever, वाक्यम् word, तस्य कार्यस्य for such purpose, निश्चयम् decision, कुरुष्व take, सत्यप्रतिश्रवः भव become truthful to your promise.
आङ्ग्लानुवादः
O Tiger among kings I shall unfold the purpose conceived in my mind. Take a decision and be truthful to your promise.
श्लोकः
मूलम्
अहंनियममातिष्ठे सिध्यर्थं पुरुषर्षभ।
तस्य विघ्नकरौ द्वौ तु राक्षसौ कामरूपिणौ॥1.19.4॥
शब्दार्थः
पुरुषर्षभ O Best among men, अहम् I, सिध्यर्थम् for succesful accomplishment(of a sacrifice), नियमम् religious discipline, आतिष्ठे I shall abide, तु but, कामरूपिणौ those assuming forms at free will, द्वौ two, राक्षसौ rakshasas, तस्य for that sacrifice, विघ्नकरौ are creating impediments.
आङ्ग्लानुवादः
O best among men for the successful completion of a sacrifice I took up a selfimposed religious observance. Two rakshasas, capable of assuming forms at will, are creating impediments to that sacrifice.
श्लोकः
मूलम्
व्रते मे बहुशश्चीर्णे समाप्त्यां राक्षसाविमौ।
मारीचश्च सुबाहुश्च वीर्यवन्तौ सुशिक्षितौ॥1.19.5॥
समांसरुधिरौघेण वेदिं तामभ्यवर्षताम्।
शब्दार्थः
बहुशः In many ways, चीर्णे performed, मे my, व्रते sacrifice, समाप्त्याम् nearing completion, वीर्यवन्तौ powerful, सुशिक्षितौ two welltrained beings, मारीचश्च Maricha, सुबाहुश्च and also Subahu, समांसरुधिरौघेण by the stream of blood along with flesh, तां वेदिम् that altar, अभ्यवर्षताम् rained.
आङ्ग्लानुवादः
When my sacrifice generally speaking, is nearing completion the powerful and welltrained Maricha and Subahu who are raining streams of blood and flesh upon the altar.
श्लोकः
मूलम्
अवधूते तथाभूते तस्मिन्नियमनिश्चये॥1.19.6॥
कृतश्रमो निरुत्साहस्तस्माद्देशादपाक्रमे।
शब्दार्थः
तस्मिन् नियमनिश्चये when the solemn vow for observance of that religious rite, अवधूते was pushed aside, तथा भूते when it happened so, कृतश्रमः an exerted man, निरुत्साहः discouraged, तस्मात् देशात् from that country, अपाक्रमे I left.
आङ्ग्लानुवादः
The (solemn) vow for observance of religious rites being thus interrupted, I left that country as an exerted and discouraged man.
श्लोकः
मूलम्
न च मे क्रोधमुत्स्रष्टुं बुद्धिर्भवति पार्थिव॥1.19.7॥
तथा भूता हि सा चर्या न शापस्तत्र मुच्यते।
शब्दार्थः
पार्थिव O King, क्रोधम् wrath, उत्स्रष्टुम् to vent out, मे बुद्धिः न भवति my mind does not permit, सा चर्या that sacrificial perfomnce of sacrifice, तथा भूता हि is such that, तत्र at that time, शापः curse, न मुच्यते will not be released.
आङ्ग्लानुवादः
O King my mind does not permit me to vent my wrath. The nature of sacrifice is such that I refrain from cursing them.
श्लोकः
मूलम्
स्वपुत्रं राजशार्दूल रामं सत्यपराक्रमम्॥1.19.8॥
काकपक्षधरं शूरं ज्येष्ठं मे दातुमर्हसि।
शब्दार्थः
राजशार्दूल O Great king, सत्यपराक्रमम् truthful to his prowess, काकपक्षधरम् sidelocks of hair, शूरम् valiant, स्वपुत्रम् your son, ज्येष्ठम् eldest one, रामम् Rama, मे to me, दातुम् to entrust, अर्हसि it is befitting of you.
आङ्ग्लानुवादः
O tiger among kings it is befitting of you to entrust your eldest son Rama to me who is valiant, young (having sidelocks of hair) and true to his prowess.
श्लोकः
मूलम्
शक्तो ह्येष मया गुप्तो दिव्येन स्वेन तेजसा॥1.19.9॥
राक्षसा ये विकर्तारस्तेषामपि विनाशने।
शब्दार्थः
मया by me, गुप्तः protected, एषः he, दिव्येन by the divine, स्वेन his own, तेजसा by power, ये विकर्तारः those causing impediments, राक्षसाः rakshasas, तेषामपि even to them, विनाशने in destroying, शक्तः हि is capable.
आङ्ग्लानुवादः
Protected by me and by his own divine power, Rama is capable of destroying even those demons causing impediments to the sacrifice.
श्लोकः
मूलम्
श्रेयश्चास्मै प्रदास्यामि बहुरूपं न संशयः॥1.19.10॥
त्रयाणामपि लोकानां येन ख्यातिं गमिष्यति।
शब्दार्थः
अस्मै for him, बहुरूपम् several forms of, श्रेयश्च blessings for his wellbeing, प्रदास्यामि I will confer, संशयःन no doubt, येन by which, त्रयाणाम् of the three, लोकानामपि worlds also, ख्यातिम् fame, गमिष्यति he will attain.
आङ्ग्लानुवादः
I will confer upon him, without doubt, a lot of blessings for his wellbeing by which he will attain fame in all the three worlds.
श्लोकः
मूलम्
न च तौ राममासाद्य शक्तौ स्थातुं कथञ्चन॥1.19.11॥
न च तौ राघवादन्यो हन्तुमुत्सहते पुमान्।
शब्दार्थः
तौ Maricha and Subahu, रामम् Rama, आसाद्य having reached, कथञ्चन in any way, स्थातुम् stand, न शक्तौ not be able, राघवात् except Rama, अन्यः any other, पुमान् man, तौ both of them, हन्तुम् to slay, न उत्सहते will not be capable.
आङ्ग्लानुवादः
Both of them (Maricha and Subahu) will not be able to withstand Rama in any way. Rama, and Rama alone, is capable of destroying them.
श्लोकः
मूलम्
वीर्योत्सिक्तौ हि तौ पापौ कालपाशवशं गतौ॥1.19.12॥
रामस्य राजशार्दूल न पर्याप्तौ महात्मनः।
शब्दार्थः
वीर्योत्सिक्तौ proud of their strength, तौ पापौ those two wicked demons, कालपाशवशम् noosed by of Yama, the god of death, गतौ (have) become, राजशार्दूल O Great king, महात्मनः of the magnanimous, रामस्य for Rama, न पर्याप्तौ no match.
आङ्ग्लानुवादः
Proud of their strength, the two wicked demons have been noosed by Yama, the god of death. O tiger among kings they are no match for the magnanimous Rama.
श्लोकः
मूलम्
न च पुत्रकृतस्नेहं कर्तुमर्हसि पार्थिव॥1.19.13॥
अहं ते प्रतिजानामि हतौ तौ विद्धि राक्षसौ।
शब्दार्थः
पार्थिव O King, पुत्रकृतम् developed towards your son, स्नेहम् paternal affection, कर्तुम् to do, न अर्हसि it is not proper for you, तौ राक्षसौ both those rakshasas, हतौ (will) perish, विद्धि know it well, अहम् I, ते to you, प्रतिजानामि I assure you.
आङ्ग्लानुवादः
“O king it is not proper for you to hesitate because of your paternal affection. You need to know that both the rakshasas will perish. This, I assure you.
श्लोकः
मूलम्
अहं वेद्मि महात्मानं रामं सत्यपराक्रमम्॥1.19.14॥
वसिष्ठोऽपि महातेजा ये चेमे तपसि स्थिताः।
शब्दार्थः
महात्मानम् nobleminded, सत्यपराक्रमम् truthful to his prowess, रामम् Rama, अहम् I, वेद्मि I know, महातेजाः highly lustrous, वसिष्ठोऽपि Vasishta also, ये तपसि स्थिताः those who are steadfast in asceticism, इमे sages.
आङ्ग्लानुवादः
I know Rama who is a great soul, true to his prowess and also Vasishta of great lustre and these other sages who have been steadfast in asceticism also know.
श्लोकः
मूलम्
यदि ते धर्मलाभं च यशश्च परमं भुवि॥1.19.15॥
स्थितमिच्छसि राजेन्द्र रामं मे दातुमर्हसि।
शब्दार्थः
राजेन्द्र O Great king, ते to you, धर्मलाभम् benefits of righteousness, इच्छसि यदि if you are seeking, परमम् great, यशश्च fame, भुवि in this world, स्थितम् everlasting, रामम् Rama, मे to me, दातुम् to give me, अर्हसि it is proper and fit.
आङ्ग्लानुवादः
O king of kings, if you are seeking the benefits of righteousness, great everlasting
fame in this world, it is fit and proper to give Rama to me.
श्लोकः
मूलम्
यदिह्यनुज्ञां काकुत्स्थ ददते तव मन्त्रिणः॥1.19.16॥
वसिष्ठप्रमुखाः सर्वे ततो रामं विसर्जय।
शब्दार्थः
काकुत्स्थ O Kakustha, तव your, मन्त्रिणः counsellors, वसिष्ठप्रमुखाः Vasistha, being the foremost among them, सर्वे all, अनुज्ञाम् consent, ददते यदि if they give, ततः then, रामम् Rama, विसर्जय you may relieve him.
आङ्ग्लानुवादः
O Kakustha if your counsellors and all other sages headed by Vasishta give their consent, then only you may relieve Rama.
श्लोकः
मूलम्
अभिप्रेतमसंसक्तमात्मजं दातुमर्हसि॥1.19.17॥
दशरात्रं हि यज्ञस्य रामं राजीवलोचनम्।
शब्दार्थः
अभिप्रेतम् dear to you, आत्मजम् son, राजीवलोचनम् lotuseyed, रामम् Rama, असंसक्तम् impartial and detached, यज्ञस्य of the sacrifice, दशरात्रम् ten days, दातुम् अर्हसि you deserve to give.
आङ्ग्लानुवादः
You should spare your dear son, the lotuseyed Rama, impartial and detached, for ten nights.
श्लोकः
मूलम्
नात्येति कालो यज्ञस्य यथाऽयं मम राघव॥1.19.18॥
तथा कुरुष्व भद्रं ते मा च शोके मनः कृथाः।
शब्दार्थः
राघव O Descendent of Raghu, Dasaratha, मम my, यज्ञस्य this sacrifice, अयं कालः the time, यथा in whichever manner, नात्येति does not get delayed, तथा in that manner, कुरुष्व act, शोके in grief, मनः mind, मा कृथाः do not indulge, भद्रं prosperity, ते to you.
आङ्ग्लानुवादः
O (Dasaratha), descendant of Raghu act in such a manner that the time for my sacrifice is not delayed. Do not indulge in grief. Prosperity to you”
श्लोकः
मूलम्
इत्येवमुक्त्वा धर्मात्मा धर्मार्थसहितं वचः॥1.19.19॥
विरराम महातेजा विश्वामित्रो महामुनिः।
शब्दार्थः
धर्मात्मा virtuous, महातेजाः resplendent, महामुनिः great sage, विश्वामित्रः Visvamitra, इत्येवम् in this manner, धर्मार्थसहितम् meaing containing religious merit, वचः words, उक्त्वा having spoken, विरराम became silent.
आङ्ग्लानुवादः
After speaking these words charged with dharma and artha the great sage resplendent Viswamitra fell silent.
श्लोकः
मूलम्
स तन्निशम्य राजेन्द्रो विश्वामित्रवचश्शुभम्॥1.19.20॥
शोकमभ्यगमत्तीव्रं व्यषीदत भयान्वितः।
शब्दार्थः
सःराजेन्द्रः that Indra of kings, king Dasaratha, शुभम् auspicious, तत् विश्वामित्रवचः those words of Visvamitra, निशम्य having listened, तीव्रम् intense, शोकम् grief, अभ्यगमत् obtained, भयान्वितः over powered by fear, व्यषीदत became despondent.
आङ्ग्लानुवादः
Having listened to those auspicious words of Viswamitra, the king among kings, (Dasaratha) experienced intense grief out of fear. He became despondent.
श्लोकः
मूलम्
इति हृदयमनोविदारणं
मुनिवचनं तदतीव शुश्रुवान्।
नरपतिरभवन्महांस्तदा
व्यथितमनाः प्रचचाल चासनात्॥1.19.21॥
शब्दार्थः
इति in this manner, हृदयमनोविदारणम् breaking the heart and mind, तत् मुनिवचनम् those words of sage Visvamitra, शश्रुवान् listened, महान् revered, नरपतिः king, तदा then, अतीव व्यथितमनाः अभवत् was exstreemly mentally agitated, आसनात् from his throne, चचाल च was shaken.
आङ्ग्लानुवादः
The great king felt shaken off his throne after listening to the words of the sage (Viswamitra) which broke his heart and terribly upset his mind.
समाप्तिः
श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे एकोनविंशस्सर्गः॥
Thus ends the nineteenth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.