०१३ यज्ञशाला-प्रवेशः

Dasaratha requests Vasishta to commence the sacrifice– orders various people skilled in their profession to attend to the preparations–Vasishta asks Sumantra to invite kings from various countries–extends hospitality– Dasaratha commences the sacrificial ceremony with his wives

श्लोकः

मूलम्

पुनः प्राप्ते वसन्ते तु पूर्णस्संवत्सरोऽभवत्।
प्रसवार्थं गतो यष्टुं हयमेधेन वीर्यवान्॥1.13.1॥

शब्दार्थः

पुनः again, वसन्ते in spring, प्राप्ते सति having returned, संवत्सरः one year, पूर्णः अभवत् completed, वीर्यवान् valiant, प्रसवार्थम् for begetting sons, हयमेधेन by Horsesacrifice, यष्टुम् to worship celestial beings, गतः entered sacrificial pavilion.

आङ्ग्लानुवादः

After completion of one year when spring returned, the valiant king (Dasaratha) entered the sacrificial pavilion to worship celestial beings for begetting sons.

श्लोकः

मूलम्

अभिवाद्य वसिष्ठं च न्यायतः परिपूज्य च।
अब्रवीत्प्रश्रितं वाक्यं प्रसवार्थं द्विजोत्तमम्॥1.13.2॥

शब्दार्थः

द्विजोत्तमम् best among brahmins, वसिष्ठम् sage Vasishta, अभिवाद्य offering salutations, न्यायतः in accordance with prescribed ordinance, परिपूज्य च having worshipped, प्रसवार्थम् for begetting children, प्रश्रितम् with obedience, वाक्यम् words, अब्रवीत् said.

आङ्ग्लानुवादः

After offering humble salutations and worshipping sage Vasishta in accordance with prescribed ordinance for begetting children, he obediently saidः

श्लोकः

मूलम्

यज्ञो मे क्रियतां ब्रह्मन्यथोक्तं मुनिपुङ्गव।
यथा न विघ्नः क्रियते यज्ञाङ्गेषु विधीयताम्॥1.13.3॥

शब्दार्थः

मुनिपुङ्गव O Foremost among ascetics, ब्रह्मन् O Brahman, मे my, यज्ञः sacrifice, यथोक्तम् according to the tradition, क्रियताम् let it be performed, यज्ञाङ्गेषु essential requisites, विघ्नः obstruction, यथा in such manner, न क्रियते will not take place, विधीयताम् let it be performed.

आङ्ग्लानुवादः

“O foremost among ascetics O brahman, may the sacrifice be performed according to tradition in such a manner that the sacrifice is performed unhindered.

श्लोकः

मूलम्

भवान् स्निग्धस्सुहृन्मह्यं गुरुश्च परमो महान्।
ओढव्यो भवता चैव भारो यज्ञस्य चोद्यतः॥1.13.4॥

शब्दार्थः

भवान् you, मह्यम् to me, स्निग्धः affectionate one, सुहृत् friend, परमः great, महान् reverential, गुरुः spiritual guide, यज्ञस्य sacrifice, उद्यतः has commenced, भारः burden of performing the sacrifice, भवता चैव by you alone, ओढव्यः shall be borne.

आङ्ग्लानुवादः

You are an affectionate friend and most reverential spiritual guide to me. The burden of performing the sacrifice which has since commenced shall be borne by you”.

श्लोकः

मूलम्

तथेति च स राजानमब्रवीद्द्विजसत्तमः।
करिष्ये सर्वमेवैतद्भवता यत्समर्थितम्॥1.13.5॥

शब्दार्थः

द्विजसत्तमः foremost among brahmins, सः sage Vasishta, भवता by you, यत् which ever, समर्थितम् as decided by you, एतत् that, सर्वम् all, तथा in that manner, करिष्ये will be performed, इति thus, राजानम् to the king, अब्रवीत् said.

आङ्ग्लानुवादः

The great among brahmins answered him saying “I shall do everything as proposed by you”.

श्लोकः

मूलम्

ततोऽब्रवीद्विजान्वृद्धान्यज्ञकर्मसु निष्ठितान्।
स्थापत्ये निष्ठितांश्चैव वृद्धान्परमधार्मिकान्॥1.13.6॥
कर्मान्तिकान् शिल्पकरान्वर्धकीन् खनकानपि।
गणकान्शिल्पिनश्चैव तथैव नटनर्तकान्॥1.13.7॥
तथा शुचीन्शास्त्रविदः पुरुषान् सुबहुश्रुतान्।
यज्ञकर्म समीहन्तां भवन्तो राजशासनात्॥1.13.8॥
इष्टका बहु साहस्राश्शीघ्रमानीयतामिति। 0
उपकार्याः क्रियन्तां च राज्ञां बहुगुणान्विताः॥1.13.9॥

शब्दार्थः

ततः after that, यज्ञकर्मसु in the sacrificerelated activities, निष्ठितान् experienced, वृद्धान् venerable, द्विजान् brahmins, वृद्धान् venerable, परमधार्मिकान् most righteous people, स्थापत्ये in the science of architecture, निष्ठितांश्चैव skilled, कर्मान्तिकान् workers, शिल्पकरान् makers of bricks, वर्धकीन् carpenters, खनकानपि diggers, गणकान् men adept in calculations, शिल्पिनश्चैव artisans, तथैव and, नटनर्तकान् dancers and actors, तथा and, शुचीन् men having clean back ground, शास्त्रविदः wellversed in the scriptures, सुबहुश्रुतान् wellinformed and knowledgeable, पुरुषान् people, भवन्तः all of you, राजशासनात् by king’s command, यज्ञकर्म sacrificial work, समीहन्ताम् be planned, बहुसाहस्रा in thousands, इष्टकाः bricks, शीघ्रम् immediately, आनीयताम् let them be brought, राज्ञाम् kings’, बहुगुणान्विताः commanding all comforts, उपकार्याः temporary residential buildings, क्रियन्ताम् be erected.

आङ्ग्लानुवादः

Thereafter Vasishta summoned those brahmins who are experienced in the sacrificerelated activities venerable and righteous architects skilled workers brick makers, carpenters, diggers, artisans, account keepers, dancers and actors, men versed in scriptures and honest, wellinformed people and addressed them saying, “In accordance with the king’s command let the work of the sacrificial ceremony be inauguarated. Let thousands of bricks be brought. Let temporary residential buildings be erected with all the comforts to accommodate royal guests.”

श्लोकः

मूलम्

ब्राह्मणावसथाश्चैव कर्तव्याश्शतशश्शुभाः।
भक्ष्यान्नपानैर्बहुभिस्समुपेतास्सुनिष्ठिताः॥1.13.10॥

शब्दार्थः

शुभाः auspicious, बहुभिः by many, भक्ष्यान्नपानैः with eatables and drinks, समुपेताः furnished with, सुनिष्ठिताः well arranged, ब्राह्मणावसथाः चैव residences for brahmins, शतशः in hundreds, कर्तव्याः be prepared.

आङ्ग्लानुवादः

श्लोकः

मूलम्

तथा पौरजनस्यापि कर्तव्या बहुविस्तराः।
आवासा बहुभक्ष्या वै सर्वकामैरुपस्थिताः॥1.13.11॥

शब्दार्थः

तथा in the same manner, पौरजनस्यापि people from other towns, बहु विस्तराः widely spread, बहुभक्ष्याः many items of food, सर्वकामैः by all kinds of entertainment, उपस्थिताः provided with, आवासाः residential accommodation, कर्तव्याः should be done.

आङ्ग्लानुवादः

In the same manner let widely spread residential accommodation be furnished with many items of food and all kinds of entertainment be provided for people from other lands.

श्लोकः

मूलम्

तथा जानपदस्यापि जनस्य बहुशोभनम्।
दातव्यमन्नं विधिवत्सत्कृत्य न तु लीलया॥1.13.12॥

शब्दार्थः

तथा in the sameway, जानपदस्य for the rural, जनस्यापि people also, बहुशोभनम् extremely good, अन्नम् food, विधिवत् according to tradition, सत्कृत्य treated with good respect, दातव्यम् given, लीलयातु न not casually in a careless way.

आङ्ग्लानुवादः

In the same way people coming from rural areas also should be duly, not casualy treated with respect.

श्लोकः

मूलम्

सर्वे वर्णा यथा पूजां प्राप्नुवन्ति सुसत्कृताः।
न चावज्ञा प्रयोक्तव्या कामक्रोधवशादपि॥1.13.13॥

शब्दार्थः

सर्वे all, वर्णाः castes, सुसत्कृताः well treated, यथा in whatever manner, पूजाम् homage, प्राप्नुवन्ति will receive, कामक्रोधवशादपि through greed, anger or lust, अवज्ञा insult, न प्रयोक्तव्या not to be meted out.

आङ्ग्लानुवादः

People from all castes should be welltreated with respect. There should be no insult
to any one through lust on greed on anger.

श्लोकः

मूलम्

यज्ञकर्मसु ये व्यग्राः पुरुषाश्शिल्पिनस्तथा।
तेषामपि विशेषेण पूजा कार्या यथाक्रमम्॥1.13.14॥
ते च स्युस्सम्भृतास्सर्वे वसुभिर्भोजनेन च।

शब्दार्थः

ये पुरुषाः those people, तथा and, शिल्पिनः sculptors, यज्ञकर्मसु in sacrificerelated activities, व्यग्राः deeply immersed, तेषामपि for them also, विशेषेण specially, पूजा honour, कार्या should be given, ते सर्वे all of them, वसुभिः with money, भोजनेन च with food, सम्भृताः स्युः made contended.

आङ्ग्लानुवादः

The people deeply immersed in performing sacrificerelated activities and sculptors be specially honoured according to their nature of work. All of them should be satisfied with money and food.

श्लोकः

मूलम्

यथा सर्वं सुविहितं न किञ्चित्परिहीयते॥1.13.15॥
तथा भवन्तः कुर्वन्तु प्रीतिस्निग्धेन चेतसा।

शब्दार्थः

सर्वम् all, यथा in whatever manner, सुविहितम् well managed, किञ्चित् even little, न परिहीयते not left out, तथा in that manner, भवन्तः you, प्रीतिस्निग्धेन with love and affection, चेतसा with mind, कुर्वन्तु let it be done.

आङ्ग्लानुवादः

Every thing should be wellmanaged. In whatever manner you do, not even the smallest things be left out. Carry out the work with love and affection in your hearts".

श्लोकः

मूलम्

ततस्सर्वे समागम्य वसिष्ठमिदमब्रुवन्॥1.13.16॥
यथोक्तं तत्सुविहितं न किञ्चित्परिहीयते।
यथोक्तं तत्करिष्यामो न किञ्चित्परिहास्यते॥1.13.17॥

शब्दार्थः

ततः then, सर्वे all, समागम्य approached, वसिष्ठम् Vasistha, इदम् this statement, अब्रुवन् said, यथा in the manner, उक्तम् has been told, तत् that, सुविहितम् well arranged, किञ्चित् even little, न परिहीयते will not be left out, यथोक्तम् in the manner it has been told, तत् that, करिष्यामः we will do, किञ्चित् even a little, न परिहास्यते will not be left out.

आङ्ग्लानुवादः

Then all of them approached Vasishta and said, “everything has been wellarranged in accordance with your instruction. There is no deficiency. Everything will be done as instructed by you without leaving out anything.”

श्लोकः

मूलम्

ततस्सुमन्त्रमानीय वसिष्ठो वाक्यमब्रवीत्।
निमन्त्रयस्व नृपतीन्पृथिव्यां ये च धार्मिकाः॥1.13.18॥

शब्दार्थः

ततः then, वसिष्ठः Vasishhta, सुमन्त्रम् Sumantra, आनीय having summoned, वाक्यम् words, अब्रवीत् said, पृथिव्याम् on this earth, धार्मिकाः righteous ones, ये those, नृपतीन् kings, निमन्त्रयस्व you may invite.

आङ्ग्लानुवादः

Then Vasishta, having summoned Sumantra said to him “Invite all the righteous kings on earth”.

श्लोकः

मूलम्

ब्राह्मणान्क्षत्रियान्वैश्याञ्छूद्रांश्चैव सहस्रशः।
समानयस्व सत्कृत्य सर्वदेशेषु मानवान्॥1.13.19॥

शब्दार्थः

सर्वदेशेषु residing in all countries, मानवान् people, ब्राह्मणान् brahmins, क्षत्रियान् kshatriyas, वैश्यान् merchants, शूद्रांश्चैव sudras also, सहस्रशः in thousands, सत्कृत्य with due honours, समानयस्व convene them.

आङ्ग्लानुवादः

“Extend an honourable invitation to brahmins, kshatriyas, merchants and sudras in their thousands residing in all countries.

श्लोकः

मूलम्

मिथिलाधिपतिं शूरं जनकं सत्यविक्रमम्।
निष्ठितं सर्वशास्त्रेषु तथा वेदेषु निष्ठितम्॥1.13.20॥
तमानय महाभागं स्वयमेव सुसत्कृतम्।
पूर्वसम्बन्धिनं ज्ञात्वा ततः पूर्वं ब्रवीमि ते॥1.13.21॥

शब्दार्थः

मिथिलाधिपतिम् king of Mithila, शूरम् greatest of warriors, सत्यविक्रमम् a man with real heroic valour, सर्वशास्त्रेषु in all scriptures, निष्ठितम् proficient, तथा and, वेदेषु in vedas, निष्ठितम् proficient, महाभागम् distinguished, तं जनकम् that Janaka, पूर्वसम्बन्धिनम् an ancient allay, ज्ञात्वा knowing, सुसत्कृतम् with due honours, स्वयमेव personally, आनय bring him, ततः for that reason, पूर्वम् well before, ते to you, ब्रवीमि telling.

आङ्ग्लानुवादः

You may personally go and bring with due honour king Janaka who is the distinguished king of Mithila, a warrior whose truth is his strength proficient in all scriptures and the Vedas. Since he is an old ally, I am telling you in advance.

श्लोकः

मूलम्

तथा काशीपतिं स्निग्धं सततं प्रियवादिनम्।
वयस्यं राजसिंहस्य स्वयमेवानयस्व ह॥1.13.22॥

शब्दार्थः

तथा thereafter, स्निग्धम् affectionate, सततम् ever, प्रियवादिनम् speaking pleasantly, राजसिंहस्य lion among kings, वयस्यम् friend, काशीपतिम् king of Kasi, स्वयमेव personally, आनयस्व ह bring him.

आङ्ग्लानुवादः

Similarly, you may personally escort king of Kasi who is always affectionate and sweettongued. He is a friend to our king who is a lion among rulers.

श्लोकः

मूलम्

तथा केकयराजानं वृद्धं परमधार्मिकम्।
श्वशुरं राजसिंहस्य सपुत्रं त्वमिहानय॥1.13.23॥

शब्दार्थः

तथा then, परमधार्मिकम् very righteous, राजसिंहस्य our king Dasaratha’s, श्वशुरम् fatherinlaw, वृद्धम् aged, केकयराजानम् king of Kekaya, सपुत्रम् along with his sons, त्वम् you, इह here, आनय bring.

आङ्ग्लानुवादः

Likewise bring here the aged and very righteous king of Kekaya along with his sons. He is fatherinlaw to this lion among kings (Dasaratha).

श्लोकः

मूलम्

अङ्गेश्वरम् महाभागं रोमपादं सुसत्कृतम्।
वयस्यं राजसिंहस्य समानय यशस्विनम्॥1.13.24॥

शब्दार्थः

अङ्गेश्वरम् king of Anga, महाभागम् prosperous, राजसिंहस्य lion among kings, Dasaratha’s, वयस्यम् friend, यशस्विनम् famous, रोमपादम् Romapada, सुसत्कृतम् well honoured, समानय bring.

आङ्ग्लानुवादः

Bring with honour king of Anga, Romapada, famous and prosperous. He is an intimate friend of the king (Dasaratha).

श्लोकः

मूलम्

प्राचीनान्सिन्धु सौवीरान्सौराष्ट्रेयांश्च पार्थिवान्।
दाक्षिणात्यान्नरेन्द्रांश्च समस्तानानयस्व ह॥1.13.25॥

शब्दार्थः

प्राचीनान् kings from the countries on the eastern side, सिन्धुसौवीरान् kings from Sindhu and Sauvera countries, सैराष्ट्रेयान् पार्थिवान् kings from Saurashtra, दाक्षिणात्यान् नरेन्द्रांश्च kings from south, समस्तान् all, आनयस्व ह bring (invite) them.

आङ्ग्लानुवादः

Bring kings from the countries of the eastern and southern regions, from Sindhu, Sauvera and Saurashtra৷৷

श्लोकः

मूलम्

सन्ति स्निग्धाश्च ये चान्ये राजानः पृथिवीतले।
तानानय यथाक्षिप्रं सानुगान्सह बान्धवान्॥1.13.26॥

शब्दार्थः

पृथिवीतले on this earth, स्निग्धाः friendly, अन्ये other, राजानः kings, तान् all of them, सानुगान् along with their retinues and families, सह बान्धवान् along with their relatives, यथाक्षिप्रम् as quickly as possible, आनय bring (invite)them.

आङ्ग्लानुवादः

Bring all other kings of this earth, who are friendly with us. Along with their retinues, families and relatives”.

श्लोकः

मूलम्

वसिष्ठवाक्यं तच्छ्रुत्वा सुमन्त्रस्त्वरितस्तदा।
व्यादिशत्पुरुषांस्तत्र राज्ञामानयने शुभान्॥1.13.27॥

शब्दार्थः

तत् that, वसिष्ठवाक्यम् words of Vasishta, श्रुत्वा having heard, सुमन्त्रः Sumantra, तदा then, त्वरितः speedily, तत्र there, राज्ञाम् kings, आनयने in bringing, शुभान् virtuous, पुरुषान् emissaries, व्यादिशत् ordered.

आङ्ग्लानुवादः

Having heard the words of Vasishta, Sumantra speedily despatched virtuous and auspicious emissaries to bring the kings.

श्लोकः

मूलम्

स्वयमेव हि धर्मात्मा प्रययौ मुनिशासनात्।
सुमन्त्रस्त्वरितो भूत्वा समानेतुं महीक्षितः॥1.13.28॥

शब्दार्थः

धर्मात्मा righteous, सुमन्त्रः Sumantra, मुनिशासनात् in accordance with ascetic’s order, त्वरितो भूत्वा become quick, महीक्षितः kings, समानेतुम् to escort, स्वयमेव himself, प्रययौ set out.

आङ्ग्लानुवादः

In accordance with the ascetic’s order, righteous Sumantra himself quickly set out to escort Janaka and other kings.

श्लोकः

मूलम्

ते च कर्मान्तिकास्सर्वे वसिष्ठाय च धीमते।
सर्वं निवेदयन्ति स्म यज्ञे यदुपकल्पितम्॥1.13.29॥

शब्दार्थः

ते those, कर्मान्तिकाः workers, सर्वे all, यज्ञे in the sacrifice, यत् which, उपकल्पितम् was well arranged, सर्वम् all that, धीमते to the wise, वसिष्ठाय Vasishta, निवेदयन्ति स्म informed.

आङ्ग्लानुवादः

All the workers reported to the wise sage, Vasishta about the tasks completed for the sacrifice.

श्लोकः

मूलम्

ततःप्रीतो द्विजश्रेष्ठस्तान् सर्वानिदमब्रवीत् ।
अवज्ञया न दातव्यं कस्यचिल्लीलयाऽपि वा॥1.13.30॥
अवज्ञया कृतं हन्याद्दातारं नात्र संशयः। 28

शब्दार्थः

ततः then, प्रीतः pleased, द्विजश्रेष्ठः best among brahmins, तान् सर्वान् addressing all of them, इदम् these words, अब्रवीत् said, कस्य चित् to any one, अवज्ञया with insult, लीलयापि वा or casually, न दातव्यम् should not be gifted, अवज्ञया with contempt, कृतम् done, दातारम् donor, हन्यात् destroys, अत्र in this aspect, संशयः न no doubt.

आङ्ग्लानुवादः

Then, well pleased, the best among brahmins (Vasishta) said to them all “Nobody should be offered any thing with disregard. Anything given with contempt undoubtedly results in the destruction of the donor.”

श्लोकः

मूलम्

ततः कैश्चिदहोरात्रैरुपयाता महीक्षितः॥1.13.31॥
बहूनि रत्नान्यादाय राज्ञो दशरथस्य वै।

शब्दार्थः

ततः after that, महीक्षितः kings, राज्ञः दशरथस्य for king Dasaratha, बहूनि several, रत्नानि gifts, आदाय having brought, कैश्चित् by some, अहोरात्रैः days, उपयाताः arrived.

आङ्ग्लानुवादः

Meanwhile kings from several countries to travelling nights and days arrived bringing with them various kinds of (precious) gifts.

श्लोकः

मूलम्

ततो वसिष्ठस्सुप्रीतो राजानमिदमब्रवीत्॥1.13.32॥
उपयाता नरव्याघ्र राजानस्तव शासनात्।
मयापि सत्कृताः सर्वे यथार्हं राजसत्तमाः॥1.13.33॥

शब्दार्थः

ततः there upon, सुप्रीतः wellpleased, वसिष्ठः Vasishta, राजानम् addressing Dasaratha, इदम् these words, अब्रवीत् said, नरव्याघ्र O Best among men, तव your, शासनात् by the command, राजानः kings from various countries, उपयाताः have arrived, राजसत्तमाः noble kings, सर्वे all, यथार्हम् according to their merit, मया by me, सत्कृताः अपि were honoured also.

आङ्ग्लानुवादः

Thereupon, wellpleased, Vasishta addressing Dasaratha said “O best among men, beacuse of your command, kings from various countries have arrived. I have extended due hospitality to those noble kings according to their station.”

श्लोकः

मूलम्

यज्ञीयं च कृतं राजन् पुरुषैस्सुसमाहितैः।
निर्यातु च भवान्यष्टुं यज्ञायतनमन्तिकात्॥1.13.34॥

शब्दार्थः

राजन् O King, सुसमाहितैः with composed minds, पुरुषैः by persons, यज्ञीयम् pertaining to the sacrifice, कृतम् made, भवान् you, यष्टुम् to perform sacrifice, अन्तिकात् nearby, यज्ञायतनम् sacrificial ground, निर्यातु be pleased to leave for.

आङ्ग्लानुवादः

“O king, persons with composed minds have made preparations for the yaga. Now be pleased to leave for sacrificial altar nearby to perform yaga.

श्लोकः

मूलम्

सर्वकामैरुपहृतैरुपेतं च समन्ततः।
द्रष्टुमर्हसि राजेन्द्र मनसेव विनिर्मितम्॥1.13.35॥

शब्दार्थः

राजेन्द्र O Foremost of kings, उपहृतैः well arranged, सर्वकामैः articles of entertainment, समन्ततः every where, उपेतम् endowed with, मनसा by mind (imagination), विनिर्मितम् इव as though constructed, द्रष्टुम् अर्हसि you deserve (should) to see.

आङ्ग्लानुवादः

O foremost of kings, you ought to see the sacrificial ground full of sources of entertainment arranged everywhere, as though improvised by imagination”.

श्लोकः

मूलम्

तथा वसिष्ठवचनादृश्यशृङ्गस्य चोभयोः।
शुभे दिवसनक्षत्रे निर्यातो जगतीपतिः॥1.13.36॥

शब्दार्थः

तदा then, तथा वशिष्ठवचनात् following the words of Vasishta, ऋश्यशृङ्गस्य च also of Rsyasringa, उभयोः of both of them, जगतीपतिः lord of the world, शुभे on an auspicious occasion, दिवसनक्षत्रे day and star, निर्यातः had set out to the sacrificial pavillion.

आङ्ग्लानुवादः

In response to the words of Vasishta and Rsyasringa, the Lord of the earth (Dasaratha) entered the sacrificial pavilion on a favourable day presided over by an auspicious star.

श्लोकः

मूलम्

ततो वसिष्ठप्रमुखास्सर्व एव द्विजोत्तमाः।
ऋश्यशृङ्गं पुरस्कृत्य यज्ञकर्मारभन् तदा॥1.13.37॥
यज्ञवाटगतास्सर्वे यथाशास्त्रं यथाविधि। 3

शब्दार्थः

ततः then, वसिष्ठप्रमुखाः Vasishta, being foremost in the group, सर्व एव all, द्विजोत्तमाः brahmins, यज्ञवाटगताः entered the sacred sacrificial enclosure, यथाशास्त्रम् in accordance with scriptural laws, यथाविधि in accordance with the tradition, तदा then, ऋश्यशृङ्गम् Rsyasringa, पुरस्कृत्य headed by, यज्ञकर्म sacrificial rites, आरभन् began.

आङ्ग्लानुवादः

At that moment the best of brahmins led by Vasishta and headed by Rsyasringa, entered the sacrificial enclosure and began the sacrifice in accordance with traditions and scriptural stipulations.

समाप्तिः

श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे त्रयोदशस्सर्गः॥
Thus ends the thirteenth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.