Dasaratha had no sons to continue the Ikshvaku race –sorrow grew with advancing age– intends to perform aswamedha for a successor– summons all ministers and counsellors–sages and family priests to approve his proposal.
श्लोकः
मूलम्
तस्य त्वेवं प्रभावस्य धर्मज्ञस्य महात्मनः।
सुतार्थं तप्यमानस्य नासीद्वंशकरस्सुतः॥1.8.1॥
शब्दार्थः
एवंप्रभावस्य of such majestic one, धर्मज्ञस्य of the knower of righteousness, महात्मनः of the greatful soul, सुतार्थम् for begetting sons, तप्यमानस्य performing rigourous austerities, तस्य for king Dasaratha, वंशकरः perpetuating the race, सुतः son, नासीत् did not beget.
आङ्ग्लानुवादः
Such a majestic, righteous, and magnaninous king had no son to perpetuate the race even though he performed austerities for one.
श्लोकः
मूलम्
चिन्तयानस्य तस्यैवं बुद्धिरासीन्महात्मनः ।
सुतार्थं हयमेधेन किमर्थं न यजाम्यहम्॥1.8.2॥
शब्दार्थः
चिन्तयानस्य for him while reflectig over the matter, तस्य for him, महात्मनः of that magnanimous king, एवम् in this way, बुद्धिःआसीत् had a thought, सुतार्थम् to obtain sons, हयमेधेन with Horsesacrifice, न किमर्थम् why not, यजामि(अहम्) I shall perform sacrifice.
आङ्ग्लानुवादः
While reflecting over the matter, a thought struck the magnanimous kingः ‘Why not invoke gods by performing a horsesacrifice for a son’.
श्लोकः
मूलम्
स निश्चितां मतिं कृत्वा यष्टव्यमिति बुद्धिमान्।
मन्त्रिभिस्सह धर्मात्मा सर्वैरेव कृतात्मभिः॥1.8.3॥
ततोऽब्रवीदिदं राजा सुमन्त्रं मन्त्रिसत्तमम्।
शीघ्रमानय मे सर्वान्गुरूंस्तान् सपुरोहितान्॥1.8.4॥
शब्दार्थः
बुद्धिमान् sagacious, धर्मात्मा pious, सः राजा that king, कृतात्मभिः having control over themselves, सर्वैरेव all, मन्त्रिभिः by ministers, यष्टव्यमिति sacrifice should be performed, निश्चिताम् firmly, मतिं कृत्वा after making up his mind, ततः thereafter, मन्त्रिसत्तमम् best of ministers, सुमन्त्रम् Sumantra, इदम् following command, अब्रवीत् spoke, सपुरोहितान् along with family priests, तान् सर्वान् all those, मे गुरून् my spiritual preceptors, आनय bring.
आङ्ग्लानुवादः
Having made up his mind to perform the sacrifice, that sagacious and pious king, in consultation with his wise ministers, issued the following command to Sumantra, the best of ministers “Bring all my spritual preceptors along with family priests.”
श्लोकः
मूलम्
ततस्सुमन्त्रस्त्वरितं गत्वा त्वरितविक्रमः।
समानयत्स तान् सर्वान् समस्तान्वेदपारगान् ॥1.8.5॥
सुयज्ञं वामदेवं च जाबालिमथ काश्यपम् ।
परोहितं वसिष्ठं च ये चान्ये व्दिजसत्तमाः ॥ 1.8.6 ॥
शब्दार्थः
ततः thereupon, त्वरितविक्रमः a man with swift movements, सः सुमन्त्रः that Sumantra, त्वरितम् immediately,गत्वा having gone, सुयज्ञम् Suyajna, वामदेवं च Vamadeva, अथ and जाबालिम् Jabali, काश्यपम् Kasyapa, पुरोहितम् priest, वसिष्ठं च Vasistha, अन्ये other, ये व्दिजसत्तमाः excellent brahmins, वेदपारगान् who had command of trhe Vedas, समस्तान् gathering together, तान् सर्वान् all of them, समानयत् brought.
आङ्ग्लानुवादः
Thereupon Sumantra of swift movement immediateiy brought together Suyajna, Vamadeva,Jabali, Kasyapa and priest Vasistha along with other brahmins who had mastery over the Vedas.
श्लोकः
मूलम्
तान्पूजयित्वा धर्मात्मा राजा दशरथस्तदा।
इदं धर्मार्थसहितं श्लक्ष्णंवचनमब्रवीत्॥1.8.7॥
शब्दार्थः
धर्मात्मा virtuous, दशरथः राजा king Dasaratha, तदा then, तान् them, पूजयित्वा after paying homage, धर्मार्थसहितम् righteous and meaningful, श्लक्ष्णम् gracious, इदं वचनम् these words, अब्रवीत् uttered.
आङ्ग्लानुवादः
Virtuous king Dasaratha paid homage to them (the ministers) and uttered these gracious, righteous and meaningful words.
श्लोकः
मूलम्
मम लालप्यमानस्य पुत्रार्थन्नास्ति वै सुखम्।
तदर्थं हयमेधेन यक्ष्यामीति मतिर्मम॥1.8.8॥
शब्दार्थः
पुत्रार्थम् to have sons, लालप्यमानस्य suffering from intense sorrow, मम for me, सुखम् happiness, नास्ति वै not there, तदर्थं for that reason, (अहम् I), हयमेधेन यक्ष्यामि I shall perform Horsesacrifice, इति thus, मम my, मतिः intention.
आङ्ग्लानुवादः
There is no happiness for one who has no son. This is the cause of my intense suffering. Therefore, I have made up my mind to perform a horsesacrifice.
श्लोकः
मूलम्
तदहं यष्टुमिच्छामि शास्त्रदृष्टेन कर्मणा।
कथं प्राप्स्याम्यहं कामं बुद्धिरत्रविचार्यताम्॥1.8.9॥
शब्दार्थः
तत् therefore, अहम् I, शास्त्रदृष्टेन according to Scriptures, कर्मणा by spiritual act, यष्टुम् to perform sacrifice, इच्छामि I am desirous, कामम् my desire, कथम् how, अहम् I, प्रप्स्यामि can fulfill, अत्र in this matter, बुद्धिः solution, विचार्यताम् may be deliberated.
आङ्ग्लानुवादः
Therefore, I intend to perform a horsesacrifice in accordance with the scriptures. How can I fulfil my desire in this regard? You may deliberate and find a solution".
श्लोकः
मूलम्
ततस्साध्विति तद्वाक्यं ब्राह्मणाः प्रत्यपूजयन्।
वसिष्ठप्रमुखास्सर्वे पार्थिवस्य मुखाच्च्युतम्॥1.8.10॥
शब्दार्थः
ततः then, वसिष्ठप्रमुखाः vasishta etc, ब्राह्मणाः brahmins, सर्वे all, पार्थिवस्य king’s, मुखात् from the mouth, च्युतम् delivered, तत् वाक्यम् those words, साधु इति well said, प्रत्यपूजयन् extolled.
आङ्ग्लानुवादः
The brahmins along with Vasishta in the forefront extolled the king’s decision,
exclaiming, ‘Well, Well’.
श्लोकः
मूलम्
ऊचुश्च परमप्रीतास्सर्वे दशरथं वचः।
सम्भारास्सम्भ्रियन्तां ते तुरगश्च विमुच्यताम्॥1.8.11॥
शब्दार्थः
सर्वे all of them, परमप्रीताः highly pleased, दशरथम् addressing king Dasaratha, वचः words, ऊचुश्च also spoke, सम्भाराः requisite articles, सम्भ्रियन्ताम् be collected, ते your, तुरगश्च horse also, विमुच्यताम् be released.
आङ्ग्लानुवादः
Highly pleased, they all said to king Dasaratha, “Requisite articles be collected for the sacrifice and the horse be released.”
श्लोकः
मूलम्
सर्वथा प्राप्स्यसे पुत्रानभिप्रेतांश्च पार्थिव।
यस्य ते धार्मिकी बुद्धिरियं पुत्रार्थमागता॥1.8.12॥
शब्दार्थः
पार्थिव O King, यस्य ते since to you, पुत्रार्थम् for sons, इयम् this, धार्मिकी just and right, बुद्धिः mind, आगता arose, अभिप्रेतान् desired ones, सर्वथा by all means, प्राप्स्यसे you will obtain.
आङ्ग्लानुवादः
‘O king, the wish that arose in your mind is just and right. You will definitely obtain sons as desired by you.’
श्लोकः
मूलम्
ततः प्रीतोऽभवद्राजा श्रुत्वा तद्विजभाषितम्।
अमात्यांश्चाब्रवीद्राजा हर्षपर्याकुलेक्षणः॥1.8.13॥
शब्दार्थः
ततः thereafter, राजा king, तत् द्विजभाषितम् those brahmin’s words, श्रुत्वा having heard, प्रीतः अभवत् was pleased, राजा king, हर्षपर्याकुलेक्षणः with eyes excited with delight, अमात्यान् ministers, अब्रवीत् informed.
आङ्ग्लानुवादः
On hearing the words of the brahmins, the king was pleased and said to his ministers with eyes excited with delight.
श्लोकः
मूलम्
सम्भारास्सम्भ्रियन्तां मे गुरूणां वचनादिह।
समर्थाधिष्ठितश्चाश्वस्सोपाध्यायो विमुच्यताम्॥1.8.14॥
शब्दार्थः
इह here, मे गुरूणाम् of my spiritual preceptors’, वचनात् on words, सम्भाराः articles required for performing the sacrifice, सम्भ्रियन्ताम् be procured, समर्थाधिष्ठितः under the protection of able men, सोपाध्यायः with main priest, अश्वः horse, विमुच्यताम् be released.
आङ्ग्लानुवादः
“Let the articles required (for performing the sacrifice) be procured in accordance with the words of my spiritual preceptors and the horse be released under the protection of able men.
श्लोकः
मूलम्
सरय्वाश्चोत्तरे तीरे यज्ञभूमिर्विधीयताम्।
शान्तयश्चाभिवर्धन्तां यथाकल्पं यथाविधि॥1.8.15॥
शब्दार्थः
सरय्वाः of river Sarayu, उत्तरे तीरे on the northern bank, यज्ञभूमिः sacrificial pavillion, विधीयताम् be constructed, यथाकल्पम् according to prescribed ritual code, यथाविधि according to the ordinance, शान्तयश्च expiatory rites, अभिवर्धन्ताम् may be wished.
आङ्ग्लानुवादः
On the northern bank of Sarayu, a sacrificial pavillion be prepared according to the methods ordained in the ‘Kalpa’. Auspicious rites be performed in accordance with the ordinance for its uninterrupted completion.
श्लोकः
मूलम्
शक्यः प्राप्तुमयं यज्ञस्सर्वेणापि महीक्षिता।
नापराधो भवेत्कष्टो यद्यस्मिन्क्रतुसत्तमे॥1.8.16॥
शब्दार्थः
अस्मिन् in this, क्रतुसत्तमे best of sacifices, कष्टः difficulties, अपराधः omissions, न भवेत् यदि does not happen, अयं यज्ञः this sacrifice, सर्वेणापि महीक्षिता indeed by every king, प्राप्तुम् to obtain, शक्यः possible.
आङ्ग्लानुवादः
If obstructions and omissions do not occur in the conduct of this best of sacrifices, it will be possible for every king to get the results.
श्लोकः
मूलम्
छिद्रं हि मृगयन्तेऽत्र विद्वांसो ब्रह्मराक्षसाः ।
निहतस्य च यज्ञस्य सद्यः कर्ता विनश्यति ॥1.8.17॥
शब्दार्थः
अत्र in this sacrifice, विद्वांसः learned men, ब्रह्मराक्षसाः Brahmarakshasas (celestial beings turned into demons), छिद्रम् flaw, मृगयन्ते हि will be looking out for, निहतस्य struck down यज्ञस्य of sacrifice, कर्ता च the doer, सद्यः immediately, विनश्यति will be destroyed.
आङ्ग्लानुवादः
The learned brahmarakshasas always look out for flaws in the sacrifice so that they can spoil it. If a flaw finds place, the doer of the sacrifice is immediately destroyed.
श्लोकः
मूलम्
तद्यथा विधिपूर्वं मे क्रतुरेष समाप्यते ।
तथा विधानं क्रियतां समर्थाः करणेष्विह॥1.8.18॥
शब्दार्थः
तत् for that reason, मे my, एषः क्रतुः his sacrifice, विधिपूर्वम् in accordance with scriptures, यथा समाप्यते as it could be completed, तथा in that manner, विधानम् arrangement, क्रियताम् may be done, इह (you) here, करणेषु in actions, समर्थाः experts.
आङ्ग्लानुवादः
Therefore let the arrangements be made in a manner this sacifice is completed in accordance with the scriptures. And in this, you are experts”.
श्लोकः
मूलम्
तथेति चाब्रुवन्सर्वे मन्त्रिणःप्रत्यपूजयन्।
पार्थिवेन्द्रस्य तद्वाक्यं यथाज्ञप्तं निशम्य ते॥1.8.19॥
शब्दार्थः
ते मन्त्रिणाः those ministers, सर्वे all, पार्थिवेन्द्रस्य king Dasaratha’s, तत् वाक्यम् those words निशम्य having heard, प्रत्यपूजयन् honoured, यथा as, आज्ञप्तम् ordered, तथा इति may it be so, अब्रुवन् च replied.
आङ्ग्लानुवादः
Having heard these words of this Indra on earth (king Dasaratha) all the ministers with due respect repliedः “May it be as ordered”.
श्लोकः
मूलम्
तथा द्विजास्ते धर्मज्ञा वर्धयन्तो नृपोत्तमम्।
अनुज्ञातास्ततस्सर्वे पुनर्जग्मुर्यथागतम्॥1.8.20॥
शब्दार्थः
धर्मज्ञाः knowledgeable in prescibed conduct and duties, ते द्विजाः those brahmins, तथा in that manner, नृपोत्तमम् Dasaratha, the best among kings, वर्धयन्तः while greeting him, अनुज्ञाताः obtaining permission to leave, ततः thereafter, सर्वे all, यथागतम् as in the manner they came, पुनःजग्मुः returned.
आङ्ग्लानुवादः
Bowing to this best of kings (Dasaratha), all the brahmins who were experts in austerities left all the knowledgeable brahmins as they camewith his permission.
श्लोकः
मूलम्
विसर्जयित्वा तान्विप्रान्सचिवानिदमब्रवीत्।
ऋत्विग्भिरुपदिष्टोऽयं यथावत्क्रतुराप्यताम्॥1.8.21॥
शब्दार्थः
तान् विप्रान् those brahmins, विसर्जयित्वा after sending, सचिवान् ministers, इदम् अब्रवीत् addressed saying, ऋत्विग्भिः by priests officiating at sacrifice, उपदिष्टः as directed, अयम् this, क्रतुः sacrifice, यथावत् as enjoined by scriptures, आप्यताम् may be obtained .
आङ्ग्लानुवादः
After sending away the brahmins, the king said to his ministersः “Let this sacrifice be performed as enjoined by scriptures and as directed by the officiating priests”.
श्लोकः
मूलम्
इत्युक्त्वा नृपशार्दूलस्सचिवान्समुपस्थितान्।
विसर्जयित्वा स्वं वेश्म प्रविवेश महाद्युतिः॥1.8.22॥
शब्दार्थः
महाद्युतिः highly brilliant, नृपशार्दूलः preeminent among kings, समुपस्थितान् sitting nearby, सचिवान् ministers, इति उक्त्वा having thus ordered, विसर्जयित्वा after sending them away, स्वम् own, वेश्म inner apartment, प्रविवेश entered.
आङ्ग्लानुवादः
Having thus ordered his ministers sitting nearby, sent this highly brilliant, this
preeminent among kings them away and entered the inner apartment.
श्लोकः
मूलम्
ततस्स गत्वा ताःपत्नीर्नरेन्द्रो हृदयप्रियाः।
उवाच दीक्षां विशत यक्ष्येऽहं सुतकारणात्॥1.8.23॥
शब्दार्थः
ततः thereafter, सःनरेन्द्रः that king, हृदयप्रियाः dearer to his heart, ताःपत्नीः his wives, गत्वा reaching, अहम् I, सुतकारणात् in order to obtain sons, यक्ष्ये I shall perform sacrifice, दीक्षाम् religious discipline, विशत you may enter, उवाच said.
आङ्ग्लानुवादः
Thereafter the king said to his dearest wivesः “I intend to perform a sacrifice in order to obtain sons. Therefore, you, too, commence religious discipline.”
श्लोकः
मूलम्
तासां तेनातिकान्तेन वचनेन सुवर्चसाम्।
मुखपद्मान्यशोभन्त पद्मानीव हिमात्यये॥1.8.24॥
शब्दार्थः
अतिकान्तेन by the excessively charming, तेन वचनेन by these words, सुवर्चसाम् of those endowed with brightness, तासाम् their, मुखपद्मानि lotuslike countenances, हिमात्यये departure of winter season, पद्मानीव like lotuses, अशोभन्त were resplendent.
आङ्ग्लानुवादः
On listening to these exceedingly charming words, their bright countenances shone resplendent like lotuses after the departure of winter.
समाप्तिः
श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीय आदिकाव्ये बालकाण्डे अष्टमस्सर्गः॥
Thus ends the eighth sarga of Balakanda of the holy Ramayana the first epic composed by sage Valmiki.