श्री वाल्मीकि रामायणमु तेटतॆलुगुलो अध्यक्षुलु श्रीपावनि सेवासमिति हैदराबादु 2021 प्रकाशकुलु चल्ला साम्बिरॆड्डि B.A;LLB रचन डा. अद्दङ्कि श्रीनिवास् ii श्रीवाल्मीकि रामायणमु तेटतॆलुगुलो रचन : डा. अद्दङ्कि श्रीनिवास् चरवाणि : 9848881838 इमॆयिल् : draddanki@gmail.com पञ्चम मुद्रण : 2021 प्रतुलु : 1000 हक्कुलु : प्रकाशकुलवि प्रकाशकुलु अध्यक्षुलु : चल्ला साम्बिरॆड्डि श्रीपावनि सेवा समिति इं.नॆं. : 3-6-499ऎ, रोड् नॆं.7, हिमायत्नगर् हैदराबादु - 500 029. sripavanisevasamithi@gmail.com मुद्रण : वै.वि. रॆड्डि प्रिण्टर्स् & बैण्डर्स्, दिल्सुख्नगर्, हैदराबाद् - 500 036. सॆल् : 9391015317 yvr.postpresssolutions@gmail.com वॆल : अमूल्यं iii श्रीरामायणपठन प्रारम्भ ध्यान श्लोकालु कूजन्तं राम रामेति मधुरं मधुराक्षरम्, आरुह्य कविताशाखां वन्दे वाल्मीकिकोकिलम्. गोष्पदीकृतवाराशिं मशकीकृतराक्षसम्, रामायणमहमालारत्नं वन्दे-निलात्मजम्. रामाय रामभद्राय रामचन्द्राय वेधसे, रघुनाथाय नाथाय सीतायाः पतये नमः. नमो-स्तु रामाय सलक्ष्मणाय देव्यै च तस्यै जनकात्मजायै, नमो-स्तु रुद्रेन्द्रयमानिलेभ्यो नमो-स्तु चन्द्रार्कमरुद्गणेभ्यः. श्रीरामायणपठन मुगिम्पु श्लोकालु स्वस्ति प्रजाभ्यः परिपालयन्तां न्याय्येन मार्गेण महीं महीशाः, गोब्राह्मणेभ्यः शुभमस्तु नित्यं लोकास्समस्ताः सुखिनो भवन्तु. चरितं रघुनाथस्य शतकोटिप्रविस्तरम्, एकैकमक्षरं प्रोक्तं महपातकनाशनम्. आपदामपहर्तारं दातारं सर्वसम्पदाम्, लोकाभिरामं श्रीरामं भूयो भूयो नमाम्यहम्. मङ्गळं कोसलेन्द्राय महनीयगुणाब्धये, चक्रवर्तितनूजाय सार्वभौमाय मङ्गळम्. कायेन वाचा मनसेन्द्रियैर्वा बुद्ध्यात्मना वा प्रकृतेः स्वभावात्, करोमि यद्यत् सकलं परस्मै नारायणायेति समर्पयामि. यदक्षरपदभ्रष्टं मात्राहीनं च यद्भवेत्, तत्सर्वं क्षम्यतां देव नारायण नमो-स्तु ते. ॥ श्रीराम जयराम जय जय राम ॥ iv v श्रीरामस्तुति सी. नीलमेघच्छाय" बोलु देहमुवा"डु धवळाब्जपत्र नेत्रमुलवा"डु कम्बुसन्निभमैन कण्ठम्बु गलवा"डु चक्कनि पीनवक्षम्बुवा"डु तिन्ननै कनुपट्टु दीर्घबाहुलवा"डु घनमैन दुन्दुभिस्वनमुवा"डु पद्मरेखलु गल्गु पदयुगम्बुलवा"डु बागैनयट्टि गुल्फमुलवा"डु गी. कपट मॆऱु"गनि सत्यवाक्यमुलवा"डु रमणि! रामुण्डु शुभलक्षणमुलवा"डु इन्नि गुणमुल रूपिम्प नॆस"गुवा"डु वरुससौमित्रि बङ्गारु वन्नॆवा"डु.
- मॊल्ल रामायणमु, सुन्दरकाण्ड - 102 vi vii विनुडु! विनुडु! श्रीरामायण गाथ पिल्ललू.. पिल्लल्नि तीर्चिदिद्दे पॆद्दलू.. श्रीरामायणं ऒक गॊप्प ग्रन्थं. मॊट्टमॊदटि काव्यं. अन्दुलो श्रीरामचन्द्रुनि चरित्र उन्दि. सीतम्मतल्लि चरित्रा उन्दि. Ѝक्वलं चरित्र मात्रमे कादु. मानवुडु अप्पटिकी इप्पटिकी ऎप्पटिकी ऎला नडुचुकोवालो उन्दि. इङ्का चॆप्पालण्टे रामायणं मन प्राचीन भारतदेश चरित्र. मानवुडु आचरिञ्चवलसिन धर्मालकू नियमालकू अदि निलयं. वेदालु चॆप्पे नीतुलु अन्दरिकी अर्थं कावु कदा! अन्दुЍक् आ वेदमे वाल्मीकि नोट काव्य मय्यिन्दि. अदे रामायणं. मनं धर्मान्नि कापाडिते (आचरिस्ते) अदि मनल्नि कापाडुतुन्दि. दानिकि उपद्रवं कलिगिस्ते अदि मनल्नि हिंसिस्तुन्दि (धर्म एव हतो हन्ति धर्मो रक्षति रक्षितः). अन्दुЍक् धर्मान्नि कापाडमनि चाटिचॆप्पडमे ई काव्यंलोनि परमार्थं. श्रीरामायणानिकि साटि रामायणमे. ऎन्नि भाषल्लो ऎन्नि रूपाल्लो ऎन्दरु श्रीरामायणान्नि रासिना चदिविना ऎन्तकी तनिवि तीरनिदि श्रीरामकथ. श्रीरामुडु अण्टे धर्मानिकि रूपं. सत्यानिकि दीपं. काबट्टि, प्रति ऒक्करू श्रीरामुण्णि चूसि ऎन्तो नेर्चुकोवालि. ऎवरु, ऎक्कड, ऎला, ऎन्तवरकू प्रवर्तिञ्चालो तॆलुसुकोवालि. मञ्चि प्रवर्तन, लोकानिकि मञ्चि चेयालने आलोचन, त्यागं, दानं, शौचं, क्षमलाण्टि सुगुणालॆन्नो रामायण काव्यान्नि चदवडं वल्ल कलुगुतायि. कलगालि. अदे मा लक्ष्यं. ई लक्ष्यान्ने ऊपिरिगा श्वासिस्तुन्न श्रीरामकार्यधुरन्धरुलु मान्यश्री चल्ला साम्बिरॆड्डिगारु. ई रामायणं - सङ्ग्रहङ्गा उन्ना समग्रसुन्दरङ्गा उण्डालनि वारु ऎन्तगानो तपिञ्चारु. श्रमिञ्चारु कूडा. वारे ना ई रचनकु कर्त, कर्म, क्रिय. वारिकी अलागे श्रीपावनि सेवासमिति बृन्दानिकी ना कैमोड्पु. ई ग्रन्थंलो औचित्यानिकि पॆद्दपीटवेस्तू, ईनाटि समाजानिकि एदि कावालो दानिने अन्दिञ्चां. मा प्रयत्नान्नि स्वागतिस्तू.. रण्डि! श्रीरामरसान्नि आस्वादिद्दां. आदर्शलोकान्नि निर्मिद्दां.
- डा. अद्दङ्कि श्रीनिवास्् draddanki@gmail.com viii प्रकाशकुल मनवि मन भारतदेशं ऒकानॊक पुरातन कालंलो जगद्गुरुवुगा मात्रमे गाक जगच्चक्रवर्तिगा गूडा वॆलुगॊन्दिन्दि अने विषयान्नि भागवतादि पुराणालु प्रवचिस्तुन्नायि. दानिकि कारणं आनाटि प्रजलु वेदाललो दागिवुन्न भौतिकाभौतिक सत्यालनु यथातथङ्गा ग्रहिञ्चि, वाटिनि आचरणलो पॆट्टगलगटमे. युगाल प्रभावंलो एकखण्डङ्गा वुन्न भूखण्डं सप्त खण्डालुगा विभक्तमैन्दि. ई प्रकृति सङ्क्षोभ सन्निवेशाललो भरत खण्डानिकि गल वेदवैभवं ऒकिन्त बलहीनमैन्दि. दानिवल्लने भरतखण्ड प्रभावं सन्नगिल्लिन्दि. प्रजलकु वेदार्थ ग्रहणंलो गल सामर्थ्यं क्षीणिञ्चटान्नि गमनिञ्चिन महर्षुलु दयामयुलै वेदोपबृंहणं कोसं वेदानिकि समान्तरङ्गा नूतन लौकिक साहितीप्रवाहन्नि ऒकदान्नि प्रवर्तिम्पचेशारु. रामायणं वण्टि काव्यालु, भागवतं वण्टि पुराणालु, भारतं वण्टि इतिहसालु मॊदलैनवन्नी आ प्रवाहंलोनि तरङ्गाले. वीटन्निण्टिलोकी सर्वादिममैनदि श्रीरामायणं. दीनि कर्त वाल्मीकिमहर्षि. आयनके मरो पेरु प्राचेतसुडु. ‘वेदः प्राचेतसादासीत् साक्षाद्रामायणात्मना’ (वेदवेद्युडैन परमात्म श्रीरामुडुगा अवतरिञ्चेसरिकि, वेदं वाल्मीकि द्वारा श्रीरामायणङ्गा अवतरिञ्चिन्दि) - अनि वाल्मीकिनि समकालीनुलैन महर्षुले कीर्तिञ्चारु. इट्टि वाल्मीकि रचिञ्चिन राम जीवितमे श्रीरामायणं. अडुगडुगुना धर्म परीक्षले रामजीवितं. विद्यार्थिदश पूर्ति अवुतू वुण्डगाने विश्वामित्रागमन रूपंलो ऒक धर्मपरीक्ष. इङ्का पदहरेळ्ळु निण्डनि लेत वयसुलो श्रीरामुडु आ परीक्षलो नॆग्गि सीतादेविनि चेबट्टाडु. मरो पन्नॆण्डेळ्ळु गडिचेसरिकि, चेतिकि अन्दिन महसाम्राज्यं चेजारि पोवटमे गाक, पद्नालुगेळ्ळ वनवासप्राप्ति मरो महपरीक्ष. आ परीक्षा कालंलो ix नाना सङ्कटाल पालैन श्रीरामुडु चिवरिकि सीतामहसाध्विनि अग्निपरीक्षकु गुरि चेयवलसि रावटं मरो घोर धर्मपरीक्ष! अरण्यवासं तीरि, साम्राज्य पट्टाभिषेकं पॊन्दिन कॊद्दि रोजुललोने देशंलोनि नलुमूलला प्रजलनेकुलु श्रीरामुण्णि इन्द्रियलोलुडनि अधिक्षेपिस्तू वुण्टे, दानिवल्ल व्यक्तिधर्मानिकी, राजधर्मानिकी पोटी येर्पडगा, गुण्डॆनु बण्डगा मार्चुकॊनि राजधर्मानिके तलवॊग्गवलसि रावटं मरो घोरातिघोरमैन धर्मपरीक्ष! आ तरुवात राजुगा पदिवेल संवत्सरालपैगा जीविञ्चि, प्रपञ्चंलोने प्रप्रथमङ्गा विकेन्द्रीकृत राज्यव्यवस्थ (Federal System of Governance) नु रूपॊन्दिञ्चि, रामराज्य व्यवस्थापन चेसि, उत्तर दक्षिण भारतदेशालनु राजकीयङ्गा, धार्मिकङ्गा, साङ्घिकङ्गा सांस्कृतिकङ्गा समन्वयपरचटंलो लॆक्ककु मिञ्चिन धर्मपरीक्षलु! इदी स्थूलङ्गा श्रीरामुडि धार्मिकपरीक्षा जीवधार! ई परीक्षापरम्परलो श्रीरामुडु ऒकसारि गूडा ओडिपोलेदु, तूलिपोलेदु, कुङ्गिपोलेदु, कूलिपोलेदु. विद्यार्थिगा, व्यक्तिगा, पुत्रुडुगा, सोदरुडुगा, भर्तगा, राजुगा आयन सर्वोन्नतुडुगा निलिचाडु. अन्दुके श्रीरामकथ इन्नि युगाल तरुवात कूडा इन्त देदीप्यमानङ्गा वॆलुगॊन्दुतोन्दि. ऒक्क भारतदेशंलोने कादु; खण्ड खण्डान्तराल्लो गूडा! इलाण्टि ई श्रीरामचरित्रनु हृदयानिकि अन्दिञ्चुकोगलिगिनवाडे निजमैन भारतीयुडु. वाडे तन जीवन प्रस्थानंलो धर्मसङ्कटालॆदुरैनप्पुडु मेरुशिखरंलागा निश्चलुडै निलवगलुगुताडु, गॆलवगलुगुताडु. वाडे प्रपञ्च सोदरुलन्दरिकी मार्गनिर्देशनं चेयगलुगुताडु. वेदाललो निगूढङ्गा निक्षिप्तमै वुन्न समस्त धर्म रहस्यालनू अलवोकगा विवरिञ्चगलुगुताडु. जाति, कुल, मतादि परिधुलकु अतीतङ्गा विश्वमानवुडै वॆलुगॊन्दगलुगुताडु. मन समाजंलोनि युवतीयुवकुलन्दरू अलाण्टि स्थायिनि आडुतू पाडुतू अन्दुकोगलगालनेदे श्री पावनि सेवासमिति तपन. दानिकोसमे ई x सङ्ग्रह श्रीरामायण सम्पुटिनि सन्तरिञ्चि प्रजार्पणं चेस्तोन्दि. मन समाजंलोनि प्रति यिण्टिनी मात्रमे गाक, प्रति चेतिनी गूडा ई ग्रन्थं अलङ्करिञ्चालनि श्री पावनि सेवासमिति आराटपडुतोन्दि. ई श्रीरामायणसारान्नि हृदयंलोकि आस्वादिञ्चिन प्रति पौरुडू देश भक्तुडवुताडु. प्रति महिळा उत्तम मात अवुतुन्दि. प्रति अधिकारी धर्मबद्धु डवुताडु. प्रति नायकुडू निस्स्वार्थतकु निलयमवुताडु. इदि त्रिकाल सत्यं. सत्यमे धर्मं. सत्यमेव जयते. धर्म एव जयते. मेमु तलपॆट्टिन ई श्रीरामायण प्रचार कार्यंलो माकु इप्पटिवरकु पलुवुरु महनीयुलु तम अमूल्यमैन सलहलु, सहकारं अन्दिञ्चारु. वारन्दरिकी मा हर्दिक धन्यवादालु. विशेषङ्गा, इप्पुडु मीकु अन्दिस्तुन्न श्रीरामायणं डा. अद्दङ्कि श्रीनिवास् गारि कृषि फलितं. प्रधान कथकू, अन्दुलो विविध पात्रल द्वारा वाल्मीकि महर्षि मनकु अन्दिञ्चिन महॆूपदेशालकु एमात्रं लोटु कलुगकुण्डा आयन श्रीरामायण ग्रन्थान्नि सङ्ग्रहपरचि, मधुरातिमधुरमैन भाषलो दीन्नि तीर्चिदिद्दि पाठकुलकु अन्दिञ्चारु. वीरि कृषिकि मेमु एमिच्चिना ऋणं तीरदु. वीरु सहनशीलुरु. ऎन्तो सौजन्यन्तो सहकरिञ्चि मा अञ्चनालकु तगिन रीतिलो ई ग्रन्थं अन्दिञ्चिनन्दुकु वारिकि समिति पक्षान ना कृतज्ञताञ्जलुलु. इट्लु चल्ला साम्बिरॆड्डि अध्यक्षुडु, श्री पावनि सेवासमिति xi विषयसूचिक
- बालकाण्ड ….. 1
- अयोध्याकाण्ड ….. 29
- अरण्यकाण्ड ….. 67
- किष्किन्धाकाण्ड ….. 99
- सुन्दरकाण्ड ….. 131
- युद्धकाण्ड ….. 167
- उत्तरकाण्ड ….. 203 अनुबन्धं श्रीरामायण नीतिचन्द्रिक ….. 234 (पद्यालु) xii बालकाण्ड पूर्वं गङ्गानदी तीरंलो ऒक पवित्रमैन आश्रमं उण्डेदि. अक्कड वाल्मीकि अने पेरुगल गॊप्प ऋषि तपस्सु चेसुकॊण्टू उण्डेवाडु. नारद महर्षि आगमनं अटुवण्टि वाल्मीकि महर्षि आश्रमानिकि ऒकरोजु नारदमहर्षि स्वयङ्गा विच्चेशाडु. नारदमुनि नित्यं वेदान्नि अध्ययनं चेस्ताडु. मञ्चि वक्त. ऋषुललो गॊप्पवाडु. अन्तटि नारदमहर्षे तनवद्दकु रावडन्तो वाल्मीकि महर्षिकि पट्टरानि आनन्दं कलिगिन्दि. आ आनन्दंलो तलमुनकलौतू इला अडुगुतुन्नाडु- ‘महर्षी! मह गुणवन्तुडू, मेटि पराक्रमवन्तुडू, गॊप्प धर्मात्मुडू, चेसिन मेलु मर्चिपोनिवाडू, नित्यमू सत्यान्ने माट्लाडेवाडू, गट्टि पट्टुदल कलवाडू, अन्नि प्राणुल पट्ला दय चूपेवाडू, पण्डितुडू, समर्थुडू, चूडचक्कनिवाडू, धैर्यवन्तुडू, कोपान्नि गॆलिचिनवाडू, असूय लेनिवाडू, कोपं वच्चिन्दण्टे देवतल्नैना गडगडलाडिञ्चे शक्ति उन्नवाडू.. ऎवरयिना ई लोकंलो उन्नारा..? उण्टे. दयचेसि चॆप्परू..’ वाल्मीकि महर्षि माटल्लो कुतूहलं व्यक्तमयिन्दि. अदि विन्न नारदमहर्षिकि मुच्चटेसिन्दि. वात्सल्यं चिवुरु तॊडिगिन्दि. चिरुनव्वु चिन्दिस्तू - ‘‘वाल्मीकि महर्षी! ऎन्तटि महपुरुषुलकैना मीरु अडिगिन सद्गुणालन्नी उण्डडं असाध्यं. अयिते इक्ष्वाकुवंशंलो पुट्टिन ऒक महनीयुडिलो अन्नि मञ्चिगुणालू रासिपोसिनट्लु प्रकाशिस्तुन्नायि. चॆप्तानु विनण्डि. अतडि पेरु श्रीरामुडु. आ रघुपति महवीरुडु. लोक प्रसिद्धुडु. मनोनिग्रहं कलवाडु. अन्नि विद्यललोनू आरितेरिनवाडु. अतनिकि लेनि सम्पद 2 श्री वाल्मीकि रामायणमु लेदु. ऎन्त गट्टि शत्रुवैना अतनिमुन्दु मट्टिकरवाल्सिन्दे. ई प्रपञ्चान्नि पोषिञ्चि, रक्षिञ्चगल सत्ता उन्नवाडु. समुद्रमन्तटि गम्भीरुडु. धैर्यंलो हिमवन्तुडु. सहनंलो भूदेवि. पराक्रमंलो विष्णुमूर्ति. चूडडानिकि चन्द्रुडिला चल्लगा उण्टाडे कानी कोपं वच्चिन्दा कालाग्ने. श्रीरामचन्द्रुडु पराक्रमं, धैर्यं, कान्ति कलवाडे कादु, बुद्धिमन्तुडु. नीतिमन्तुडु. वाक्चातुर्यं कलवाडु. सकलधर्मालू तॆलिसिनवाडु. आडिन माट तप्पडु. ऎप्पुडू लोकहितान्ने कोरुकुण्टाडु. परिशुद्धुडु. ऎप्पुडू ऎवरिनी मोसं चॆय्यडु. इन्निन्नि सद्गुणाले कादु ऎन्नो शुभलक्षणालू मूर्तीभविञ्चिन रूपं दाशरथिदि. विशालमैन मूपु, पॊडमा दृढत्वमू कल बाहुवुलू, शङ्खंलाण्टि कण्ठं, उन्नतङ्गा उण्डे चॆक्किळ्ळ पैभागं, कण्डलुतेरिन विशाल वक्षःस्थलं कलवाडु. आजानुबाहुडु. गॊप्प धनुवुनु धरिञ्चि हॆच्चुतग्गुलुलेनि अवयवपुष्टितो अलरारुतू उण्टाडु. चूडमुच्चटैन शिरस्सू, नुदुरू, अन्त पॊट्टी अन्त पॊडुगू कानि शरीरं, चक्कनि छाय, तेजस्सू, चारॆडु कळ्ळू इला सामुद्रिकशास्र्तंलो चॆप्पिन अन्नि शुभलक्षणालकी ऒक आकृति इस्ते अदि कौसल्यातनयुडैन श्रीरामु डवुताडु. साक्षात्तू आ श्रीमहविष्णुवे चॆड्डवाळ्ळनु शिक्षिञ्चि, मञ्चिवाळ्लनु कापाडडं कोसं इला श्रीरामुडुगा अवतरिञ्चाडु. अण्टू श्रीरामकथनु सङ्ग्रहङ्गा पलुकुतुन्नाडु नारदुडु. सङ्क्षेप श्रीरामायणं अनगनगा ऒक राजु. पेरु दशरथुडु. अतडिकि भार्यलु मुग्गुरु. कौसल्य, सुमित्र, कैЍक्यि. वीरिकि नलुगुरु पुत्रुलु. श्रीराम भरत लक्ष्मण शत्रुघ्नुलु. वीरिलो पॆद्दवाडु श्रीरामुडु. अतनिके पट्टाभिषेकं चेयालनु कॊन्नाडु दशरथुडु. चिन्न भार्य अयिन कैЍक्यि दानिकि अड्डुपडिन्दि. ऎप्पुडो इच्चिन वरालनु इप्पुडु कोरिन्दि. दशरथुडिकि माट अण्टे प्राणं. आमॆ वरालनु तोसिपुच्चलेकपोयाडु. काळ्लावेळ्ळा पड्डाडु कानी प्रयोजनं मात्रं शून्यं. फलितं - श्रीरामुनिकि वनवासं तप्पलेदु. 3 श्रीरामुनि भार्य सीतादेवि अन्नुलमिन्न. श्रीरामुनिकि आमॆ अण्टे प्राणं. सर्वलक्षणसम्पन्न, अन्दालराशि अयिन सीतादेवि, तानू वनवासानिकि बयलुदेरिन्दि. श्रीरामुनिकि लक्ष्मणुडु आरोप्राणं. अतडू वस्तानन्नाडु. मुग्गुरू वनवासानिकि बयलुदेरारु. गङ्गातीरं चेरुकॊन्नारु. दारिलो गुहुण्णि कलिशारु. भरद्वाजमहर्षि आश्रमान्नि सन्दर्शिञ्चारु. चित्रकूटंलो पर्णशाल निर्मिञ्चुकॊनि निवसिस्तुन्नारु. अक्कड अयोध्यलो दशरथुडु रामुण्णि ऎडबासि चिक्कि शल्यमय्याडु. चिवरिकि स्वर्गस्थुडय्याडु. तातगारि इण्टिनुण्डि वच्चाडु भरतुडु. जरिगिन दारुणालु तॆलुसुकॊनि बाधपड्डाडु. वसिष्ठादि महर्षुलु भरतुनिकि पट्टाभिषेकं चेस्तामन्नारु. अयिना विनलेदु भरतुडु. श्रीरामुण्णि ऎलागैना तीसुकुवस्ताननि परिवारन्तो सह अडविकि वॆळ्ळाडु. श्रीरामुडु राननडन्तो नी पादुकले राज्यपालन चेस्तायण्टू श्रीराम पादुकलतो तिरिगि अयोध्यकु वच्चाडु. नन्दिग्रामन्नुञ्चे पालन सागिस्तुन्नाडु. तरुवात श्रीरामुडु सीतालक्ष्मणसमेतुडै चित्रकूटं विडिचि दण्डकारण्यं लोनिकि प्रवेशिञ्चाडु. अक्कड विराधुडु अने राक्षसुण्णि संहरिञ्चाडु. शरभङ्ग, सुतीक्ष ्ण , अगस्त्य महर्षुल आश्रमालनु सन्दर्शिञ्चि वाळ्ळनि सेविञ्चुकॊन्नाडु. आ तरुवात जनस्थानं वॆळ्ळाडु. अक्कड शूर्पणख अने ऒक राक्षसि श्रीरामुनिपै मनसुपडिन्दि. अन्नगारि आज्ञ. लक्ष्मणुडु शूर्पणख मुक्कू चॆवुलू कोसि तगिन शास्ति चेसि पम्पाडु. अवमानभारन्तो रगिलिपोयिन्दि शूर्पणख. खरुण्णी दूषणुण्णी त्रिशिरस्कुण्णी वॆण्टबॆट्टुकॊनि मळ्ळी श्रीरामलक्ष्मणुलुण्डे चोटुकि वच्चिन्दि. वाळ्ले कादु अदनङ्गा मरो पद्नालुगुवेलमन्दि राक्षसुलू वच्चारु. वच्चि श्रीरामुनि चेतिलो अन्ता प्राणालु कोल्पोयारु. ई समाचारमन्ता विन्न रावणुडु - मारीचुण्णि मायलेडिगा पम्पाडु. मायलेडिनि चूसिन्दि सीतादेवि. तॆच्चिपॆट्टमनि श्रीरामुण्णि कोरिन्दि. विल्लु चेतपट्टि कदिलाडु श्रीरामुडु. कॊन्तसेपय्याक श्रीरामुनिकोसं लक्ष्मणुडू वॆळ्ळाडु. इदे अदनुगा वच्चिन रावणुडु सीतादेविनि अपहरिञ्चुकुपोयाडु. बालकाण्ड 4 श्री वाल्मीकि रामायणमु सीतादेविकोसं वॆदुकुतू, दारिलो ऎदुरैन कबन्धुण्णि वधिञ्चि, पम्पातीरं चेरुकॊन्नारु श्रीरामलक्ष्मणुलु. अक्कड कलिसिन हनुमन्तुडु ऋष्यमूक पर्वतम्पै उण्टुन्न सुग्रीवुनि चॆन्तकु वारिनि चेर्चाडु. अग्निसाक्षिगा सुग्रीवुडितो श्रीरामलक्ष्मणुलकु मैत्रि कुदिरिन्दि. श्रीरामुडु वालिनि संहरिञ्चि सुग्रीवुण्णि वानरराज्यानिकि राजुनि चेशाडु. सुग्रीवुडु सीतादेविनि अन्वेषिञ्चडानिकि वानर वीरुल्नि नालुगु दिक्कुलकू पम्पाडु. वारिलो हनुमन्तुडु समुद्रान्नि लङ्घिञ्चाडु. लङ्ककु चेरुकॊन्नाडु. सीतादेविनि दर्शिञ्चि, श्रीरामुडु इच्चिन उङ्गरान्नि आमॆकु समर्पिञ्चाडु. सीतादेवि इच्चिन चूडामणिनि तीसुकॊनि श्रीरामुनि दग्गरकु बयलुदेराडु. वस्तू वस्तू अशोकवनान्नि ध्वंसं चेसि, अक्षकुमारुण्णी इङ्का कॊन्तमन्दि राक्षसुल्नी संहरिञ्चि गाल्लोकि ऎगिराडु. श्रीरामुण्णि चेरुकुन्नाडु. सीतादेविनि चूशानु प्रभू! अण्टू सीतादेवि जाडनु श्रीरामुनिकि अन्दिञ्चि अतण्णि आनन्दिम्पजेशाडु. तरुवात समुद्रम्पै वारधिनि निर्मिञ्चारु वानरुलु. वानरसेन लङ्कनु मुट्टडिञ्चिन्दि. श्रीरामरावण सङ्ग्रामं अनन्यसामान्यङ्गा लोकभीकरङ्गा सागुतोन्दि. श्रीरामुडु ऎन्दरो राक्षसवीरुल्नी चिवरिगा रावणुण्णी संहरिञ्चि, विभीषणुण्णि लङ्का राज्यानिकि राजुनि चेशाडु. परिवारसमेतुडै पुष्पक विमानंलो नन्दिग्रामं चेरुकॊन्नाडु. अप्पटिकि वनवासं पूर्ति अय्यिन्दि. श्रीरामुनिकि पट्टाभिषेकं जरिपिञ्चारु वसिष्ठादि महर्षुलु. अयोध्यनु चेरुकॊनि पदकॊण्डुवेल संवत्सरालु जनरञ्जकङ्गा राज्यान्नि पालिञ्चाडु श्रीरामुडु.’’ इदय्या श्रीरामकथ. अनि नारदुडु चॆप्पडं मुगिञ्चाडु. वाल्मीकिमुनि श्रद्धगा विन्नाडु. अमितानन्दभरितुडय्याडु. ऒळ्ळु पुलकिञ्चिन्दि. चॆप्पलेनन्त उत्साहन्तो मनस्सु गन्तुलु वेसिन्दि. शोकं - श्लोकं नारदमहर्षि वॆळ्ळिपोयाडु. अप्पटिЍक् मध्याह्नं कावस्तोन्दि. माध्याह्निक विधुलु आचरिञ्चालनुकुन्नाडु वाल्मीकिमुनि. गङ्गानदि ऒड्डुकि 5 बयलुदेराडु. शिष्युडु भरद्वाजमहर्षि वॆण्ट उन्नाडु. गङ्गकु दग्गरलो अक्कडे तमसा अने पेरुगल ऒक नदि उन्दि. आ नदिनि चूसिन वाल्मीकिमुनि - ‘ई नदिलोनि नीरु चूशावा! भरद्वाजा! मञ्चिवाडि मनस्सुला ऎन्त स्वच्छङ्गा उन्दो! ई नदिलोने मनं स्नानं चेसि सन्ध्यवार्चुकुन्दां! एदी नारचीरलु अन्दुको!’ अनि लोपलिकि दिगाडु स्नानानिकि. नदिलो निलबडि चुट्टू चूशाडु वाल्मीकिमुनि. ऎन्तो आह्लदकरङ्गा उन्दि आ वनं. आह! एमि ई वनं! अनुकुन्नाडु मनस्सुलो. अक्कडे ऒक चॆट्टुमीद रॆण्डु क्रौञ्चपक्षुलु (आड - मग) जतकट्टि उण्डडं चूशाडु वाल्मीकिमहर्षि. चूस्तुण्डगाने महर्षि समक्षंलोने ऒक फॆूरं जरिगिन्दि. ऒक बाणं रिव्वुन दूसुकॊच्चि मग पक्षि गुण्डॆल्लोकि चॊच्चुकॊनि पोयिन्दि. इदी चूशाडु वाल्मीकिमुनि. बाणन्दॆब्बकु आ पक्षि विलविललाडि पोयिन्दि. पापं! रॆक्कलु टपटपा कॊट्टुकुण्टू नेलपै पडिपोयिन्दि. वाल्मीकि मुनि मनसू विलविललाडिपोयिन्दि. तट्टुकोलेकपोयाडु. बाणं वेसिन बोयवानिपै पट्टरानन्त कोपं मुञ्चुकॊच्चिन्दि. वॆण्टने शोकं गुण्डॆल्लोञ्चि उप्पॊङ्गिन्दि. अप्रयत्नङ्गा - मा निषाद! प्रतिष्ठां त्व मगमः शाश्वतीः समाः, यत्र्कौञ्चमिथुना देक मवधीः काममोहितम्. (1-2-15) ‘ओ बोयवाडा! अनवसरङ्गा - अभं शुभं तॆलियनि ई क्रौञ्चपक्षिनि बाणन्तो निर्दाक्षिण्यङ्गा कॊट्टि चम्पावे.. दुर्मार्गुडा! इन्त पनि चेसिन नुव्वु ऎन्तोकालं बतकवु (शाश्वतङ्गा अपकीर्ति पालवुतावु)’ अनि शपिञ्चाडु. असङ्कल्पितङ्गा वच्चिन आ माटलु श्लोकरूपंलो अनुष्टुप्पु अने छन्दस्सुलो उन्नायि. ब्रह्मोपदेशं सन्ध्यावन्दनादि कार्यक्रमालु मुगिञ्चुकॊनि आश्रमानिकि तिरिगि वच्चारु वाल्मीकिभरद्वाजु लिद्दरू. आ श्लोकमे वाल्मीकि महर्षि मनसुलो पदे पदे मॆदुलुतोन्दि. बालकाण्ड 6 श्री वाल्मीकि रामायणमु सरिग्गा अप्पुडु वाल्मीकि दग्गरकु साक्षात्तु ब्रह्मदेवुडे विच्चेशाडु. चतुर्मुखुण्णि चूसि आश्चर्यमू आनन्दमू कलिगायि वाल्मीकिमहर्षिकि. लेचि ब्रह्मदेवुडिकि स्वागतं पलिकि, आसनं चूपि, अर्घ ्यपाद्यालतो गौरविञ्चाडु. ब्रह्मदेवुडु कूडा आनन्दन्तो वाल्मीकिमहर्षिनि कूर्चोमनि आसनं चूपिञ्चाडु. इङ्का वाल्मीकि महर्षि मनस्सुलो आ बोयवाडि दुष्टचेष्टे मॆदुलुतोन्दि. अप्रयत्नङ्गा आ श्लोकं ब्रह्मदेवुडि समक्षंलो मळ्ळी वाल्मीकिमुनि नोटिनुण्डि वच्चिन्दि. ब्रह्मदेवुडु चिरुनव्वु चिन्दिस्तू - ‘महर्षी! नुव्वु अल्लिनदि श्लोकमे. इदि ना सङ्कल्पमे. नारदमहर्षि नीकु चॆप्पिन श्रीरामकथने अन्दङ्गा काव्यङ्गा रचिञ्चु. धर्मात्मुडू भगवन्तुडू अयिन आ श्रीरामुनि चरितान्नी अलागे तक्किनवाळ्ळ वृत्तान्ताल्नी विवरिञ्चु. आ कथलो नीकु अन्दरि स्वभावालू तॆलुस्तायि. नीकु तॆलियनिदण्टू उण्डदु. नी काव्यंलो ऎक्कडा असत्यं तॊङ्गिचूडदु. अन्तेकादय्या! श्रीरामकथ सकल पापालनू रूपुमापुतुन्दि. विन्नन्तने परमानन्दान्नि कलुगजेस्तुन्दि. श्रीमद्रामायण रचन आरम्भिञ्चु. मरिङ्क आलस्यं देनिकि? शुभस्य शीघ्रं. यावत् स्थास्यन्ति गिरयः सरितश्च महीतले, तावत् रामायणकथा लोЍक्षु प्रचरिष्यति. (1-2-36) ई लोकंलो पर्वतालू नदुलू ऎन्तकालं उण्टायो अन्तवरकू श्रीरामुनि कथ प्रचारंलो उण्टुन्दि.’ अनि दीविञ्चि वॆळ्ळिपोयाडु ब्रह्मदेवुडु. कुशलवुल नोट श्रीरामायणं पाट नारदुडु चॆप्पिन श्रीरामायण कथ वाल्मीकिमुनि मनस्सुलो सुस्पष्टङ्गा तिरुगुतोन्दि. आश्रमंलो प्रतिचोटा प्रतिनोटा पदे पदे अदे श्लोकं. ऎन्त चदिविना तनिवितीरदे! दर्भलु परचुकॊनि पद्मासनंलो कूर्चुन्नाडु वाल्मीकिमहर्षि. काव्य रचनकु श्रीकारं चुट्टाडु. ऎन्त निष्ठगा काव्यरचन मॊदलुपॆट्टाडो अन्ते निष्ठगा पूर्तिचेशाडु. 24 वेल श्लोकालु. 500 सर्गलु. उत्तरकाण्डतो एडु काण्डलु. 7 लोकाभिरामुडैन श्रीरामुनि कथ ऒक रत्नाकरं. चतुर्विधपुरुषार्थाल सारं. ऎन्तो विपुलङ्गा रचिञ्चाडु वाल्मीकिमुनि. ई काव्यानिЍक् रामायणं, सीताचरितं, पौलस्त्यवधं अनि मूडु पेर्लु. श्रीरामायणं ‘पाठ्ये गेये च मधुरं’. चक्कगा चदुवुकोवच्चु. अन्दङ्गा पाटलुकट्टि पाडुकोनूवच्चु. वाल्मीकि महर्षि रामायणकाव्यान्नि तन शिष्युलु कुशलवुलकु नेर्पिञ्चाडु. गानगन्धर्वुलैन कुशलवुलु मॊदट ऋषुलदग्गरा सत्पुरुषुलदग्गरा पाडारु. वीनुलविन्दुगा उन्न वारि गानं आ नोटा ई नोटा आश्रमं दाटि अयोध्यानगरं दाका पाकिन्दि. श्रीरामुडि राजप्रासादन्दाका वॆळ्ळिन्दि. श्रीरामायण कथनु श्रीराम, भरत, लक्ष्मण, शत्रुघ्नुल ऎदुट कुशलवुलु इला गानं चेस्तुन्नारु. विनुडु विनुडु सरयूनदि ऒड्डुन कोसलदेशं उण्डेदि. आ देशानिकि राजधानि अयोध्य. मुच्चटैन आ नगरं चक्कटि निर्माणन्तो साटिलेनि सिरिसम्पदलतो विलसिल्लुतू उण्डेदि. आ कोसल देशानिकि राजु दशरथ महराजु. इक्ष्वाकुवंशानिकि चॆन्दिनवाडु. आ राजुकि मुग्गुरु भार्यलु. कौसल्य, सुमित्र, कैЍक्यि. आ राजुकु वसिष्ठुडु, वामदेवुडु वंशपारम्पर्यङ्गा वस्तुन्न प्रधानपुरोहितुलु. मन्त्रुलु ऎनमण्डुगुरु. धृष्टि, जयन्तुडु, विजयुडु, सिद्धार्थुडु, अर्थसाधकुडु, अशोकुडु, मन्त्रपालुडु, सुमन्त्रुडु. वीळ्ळे राजुकु राज्यपालनलो वॆन्नण्टि उण्टू सहयसहकारालु अन्दिञ्चेवाळ्ळु. ई मन्त्रुलु कोर्कॆल्नि जयिञ्चारु. वीळ्ळु राजभक्तुले कादु अन्नि मेटिगुणालू उन्नवाळ्ळू, अबद्धं आडनिवाळ्ळूनू. ऎक्कड एं जरिगिना जरगबोतुन्ना वीळ्ळकि तॆलियवलसिन्दे. तप्पुलेकपोते शत्रुवुनैना दण्डिञ्चरु. तप्पुचेस्ते कन्नकॊडुकुनैना उपेक्षिञ्चरु. दुष्टशिक्षण, शिष्टरक्षण वीळ्ळ कर्तव्यं. हुन्दागा उण्डे वेषं, भाषा वीरिЍक् सॊन्तं. ऎप्पुडु सन्धिचेसुकोवालो, ऎप्पुडु युद्धं चॆय्यालो वीरिकि बागा तॆलुसु. सहजङ्गाने सम्पन्नुलु. बालकाण्ड 8 श्री वाल्मीकि रामायणमु मन्त्राङ्गान्नि गोप्यङ्गा उञ्चडंलो वीळ्ळनि मिञ्चिनवाळ्ळु लेरु. चुरुकैन बुद्धि कलवाळ्ळु. अन्दुЍक् वीळ्ळनि गुरिञ्चि देशदेशाललो चॆप्पुकुण्टारु. आ राज्यंलो ऎवरिकी आकलिदप्पिकल बाधलु लेवु. अन्दरू धनवन्तुलू विद्यावन्तुलू. ए ऒक्करू अबद्धं अन्नदि आडरु. अन्दरू धर्मपरुले. वृद्धुडैना दशरथमहराजुगारिकि पिल्ललु कलुगलेदु. ऒकरोजु तन मन्त्रुललो ऒकडैन सुमन्त्रुनि द्वारा सुयज्ञुडु, वामदेवुडु, जाबालि, काश्यपुडु, पुरोहितुडु वसिष्ठुडू इङ्का पॆद्दलन्दर्नी पिलिपिञ्चि चर्चिञ्चाडु दशरथमहराजु. वारि अनुमतितो सरयू नदी तीरंलो अश्वमेधयागं तलपॆट्टाडु. यागनिर्वहण बाध्यत वसिष्ठुलवारिदे. वॆण्टने सुमन्त्रुण्णि पिलिचि - ‘सुमन्त्रा! अन्निदेशालनुण्डी प्रजलन्दरिनी सादरङ्गा यागानिकि आह्वनिञ्चु. महवीरुडू, परमनिष्ठागरिष्ठुडू अयिन मिथिलाधिपति जनक महराजुनू, मन राजुगारिकि आप्तुडू मधुरभाषी अयिन काशीराजुनू, अलागे मन राजुगारि मामगारैन Ѝक्कयराजुनी, आयन पुत्रुण्णी नुव्वे स्वयङ्गा वॆळ्ळि सादरङ्गा आह्वनिञ्चु. तरुवात दशरथुनि मित्रुडु रोमपादुण्णी आह्वनिञ्चु. इङ्का सिन्धु, सौवीर, सौराष्ट्र देशाल राजुल्नी, दक्षिणदेशराजुल्नी अन्दरिनी दूतल्नि पम्पि मरी आह्वनिञ्चु. अन्तेकादु; मनराजुगारि मित्रुलन्दरिनी बन्धुवुलतो परिवारन्तो सह रम्मनु.’ अनि आज्ञापिञ्चाडु वसिष्ठमुनि. सुमन्त्रुडु महर्षिवाक्कुलनु तूचा तप्पकुण्डा अमलु चेशाडु.
पनुलन्नी चकचका जरिगिपोतुन्नायि. आया पनुल्लो नियमितुलैन वाळ्ळु वच्चि तम तम विधुल्नि वसिष्ठुडिकि विन्नविस्तुन्नारु. अप्पुडु वसिष्ठमहर्षि वारिनि उद्देशिञ्चि - ‘अतिथुलकु भोजनं पॆट्टेटप्पुडू, बहुमानालु इच्चेटप्पुडू आदरङ्गा, श्रद्धगा इव्वालि. अला काक अनादरङ्गानी अश्रद्धगानी, विसुगु, कोपं, चुलकनभावं लाण्टिविगानी प्रदर्शिञ्चकूडदु. मीरु गनक अला चेस्ते मनराजुगारिकि पापं चुट्टुकुण्टुन्दि. ऒकवेळ अतिथुलु 9 कोपगिञ्चुकुन्ना मीरु कोपं तॆच्चुकोकूडदु. प्रसन्नमैन मुखन्तो मर्यादलु चेयालि. ए लोटूराकुण्डा भक्तिश्रद्धलतो अतिथिसेव चॆय्यालि. मीरन्ता राजभक्तुलु. काबट्टि जाग्रत्तगा अतिथुलनु गौरविञ्चि, सेविञ्चण्डि.’ अनि हितवु पलिकाडु. आह्वनालु अन्दरिकी अन्दायि. अन्दरू यागानिकि तरलि वस्तुन्नारु. अनेकदेशालनुण्डि राजुलू चक्रवर्तुलू अनेक रत्नालनु तीसुकॊनि राजधानिकि चेरुकॊन्नारु. वारन्दरिकी एर्पाट्लु चुरुग्गा सागुतुन्नायि. ऒकरोजु सुमन्त्रुडु दशरथुडितो - ‘महराजा! कश्यपमहर्षि मनुमडू, विभाण्डकुडि पुत्रुडू अयिन ऋष्यशृङ्गुडु अङ्गराज्यंलो उन्नाडु. आ राज्यानिकि राजु रोमपादुडु. अतडु ऒकप्पुडु धर्मं तप्पिन कारणङ्गा अतडिराज्यंलो वर्षालु कुरवकुण्डा गॊप्प करवु सम्भविञ्चिन्दि. आ करवुनु तीर्चडङ्कोसमे रोमपादुडि आह्वनम्पै आ राज्यानिकि वच्चाडु ऋष्यशृङ्गमुनि. ऎक्कड महत्मुलु उण्टे अक्कड देशं सुभिक्षङ्गा उण्टुन्दि. ईतिबाधलु दरिचेरवु. अन्दुЍक् महत्मुडैन ऋष्यशृङ्गमहर्षि अडुगुपॆट्टडन्तोटे रोमपादुडिराज्यंलो वर्षालु कुरिशायि. देशं पाडिपण्टलसमृद्धितो कळकळलाडिन्दि. आ ऋष्यशृङ्गमहर्षि रोमपादुडि कुमार्तॆ शान्तनु पॆळ्ळि चेसुकॊनि इप्पुडु अक्कडे आ राज्यंलोने उन्नाडु. नुव्वु वॆळ्ळि अडिगावण्टे आयन तप्पकुण्डा वस्ताडु. ई ऋष्यशृङ्गुडि द्वारा नुव्वु यागं चेस्तावनी पुत्रुल्नि पॊन्दुतावनी सनत्कुमारुडु चॆप्पाडु कदा! काबट्टि ऋष्यशृङ्गुण्णि आह्वनिञ्चु. यागान्नि निर्वर्तिञ्चु.’ अन्नाडु. अश्वमेधं - पुत्रकामेष्टि वसिष्ठुलवारि पर्यवेक्षणलो ऋष्यशृङ्गुडे प्रधान ऋत्विक्कुगा सरयू नदिकि उत्तरान यज्ञं प्रारम्भमय्यिन्दि. पूजलू दक्षिणलू दानालू सत्कारालू सन्मानालू सन्तर्पणलू अन्नी यथाविधिगा जरुगुतुन्नायि. यागं चेसि गुर्रान्नि विडिचिपॆट्टारु. एडादि गडिचिन्दि. आ गुर्रं तिरिगि रावडन्तो यज्ञं पूर्तय्यिन्दि. बालकाण्ड 10 श्री वाल्मीकि रामायणमु राजु तन सर्वस्वान्नी यज्ञं चेसिन ऋत्विक्कुलकु दानङ्गा इच्चि मळ्ळी वारि कोरिकपै राज्यं वॆनक्कि तीसुकुन्नाडु. अन्दुकु प्रतिगा ऒक्कॊक्करिकी वेलसङ्ख्यलो आवुल्नी, कोट्लु विलुवचेसे वॆण्डि बङ्गाराल्नी दानङ्गा इच्चाडु. दशरथुनि अभ्यर्थनपै ऋष्यशृङ्गुडु ‘पुत्रकामेष्टि’नि तलपॆट्टाडु. हविर्भागालु तीसुकोवडं कोसं ब्रह्मदेवुडु मॊदलैन देवतलू, गन्धर्वुलू, सिद्धुलू, महर्षुलू अन्दरू वच्चि अदृश्यङ्गा अक्कडे उन्नारु. अप्पुडु देवतलु - ‘ब्रह्मदेवा! नुव्वु प्रसादिञ्चिन वरगर्वन्तो रावणुडु मुल्लोकाल्नी गडगडलाडिस्तुन्नाडु. वाडि आगडालनु भरिञ्चडं मावल्ल कावडंलेदु. शरणु शरणु,’ अन्नारु. दानिकि विधात - ‘देवतलारा! वर प्रभावं वल्ल देव - दानव
- यक्ष - राक्षस - गन्धर्वुल चेतिलो वाडिकि मरणं लेदु. काबट्टि मानवुडि चेतिलोने वाडु मरणिस्ताडु. बाधपडकण्डि.’ अन्नाडु. इन्तलो अक्कडिकि जगन्नाथुडैन श्रीमहविष्णुवु विच्चेशाडु. ब्रह्मदेवुडितो कलिसि अक्कड सुखासीनुडय्याडु. अप्पुडु देवतलन्दरू वच्चि श्रीमहविष्णुवुकु साष्टाङ्गनमस्कारं चेसि इला विन्नविञ्चुकुन्नारु. ‘ओ नारायणा! श्रीमहविष्णू! लोककल्याणं कोसमे मेमु निन्नु अभ्यर्थिस्तुन्नां. अयोध्यापतियैन दशरथमहराजु समर्थुडु. धर्मात्मुडु. उदारस्वभावं कलवाडु. महर्षुलतो साटिवच्चे तेजस्सु अतडिदि. अतडि मुग्गुरु भार्यलू दक्षकन्यलैन ह्री श्री कीर्तुलतो समानमैनवाळ्ळु. वारिकि नालुगुरूपाललो नुव्वु पुत्रुडिवि का. रावणुडु वरगर्वन्तो लोककण्टकुडय्याडु. देवतलॆव्वरू अतण्णि संहरिञ्चलेरु. नुव्वु मानवुनिगा अवतरिञ्चि युद्धंलो अतण्णि हतमार्चु.’ अनि वेडुकॊन्नारु. अप्पुडु देवदेवुडैन आ श्रीमहविष्णुवु - ‘देवतलारा! भयपडकण्डि. मीकु नेनु भद्रत चेकूरुस्तानु. क्रूरुडू, दुर्मार्गुडू अयिन रावणुण्णि, अतनि चुट्टू उन्नवारिनि अन्दरिनी संहरिस्तानु.’ अनि अभयमिच्चि अन्तर्धानमय्याडु. प्राजापत्यपुरुषुडु - पायसपात्र यागं जरुगुतोन्दि. अदि समाप्तमय्ये दशलो- चेतिलो बङ्गारु पायसपात्रतो प्राजापत्य पुरुषुडु यज्ञकुण्डं नुञ्चि प्रत्यक्षमै - 11 ‘दशरथा! इदुगो! देवतले सिद्धञ्चेसिन ई दिव्यपायसान्नि नी भार्यलकु पञ्चिपॆट्टु. नीकु कॊडुकुलु पुडतारु.’ अन्नाडु. दशरथुडु आनन्दन्तो पायसपात्र अन्दुकॊन्नाडु. प्रदक्षिणनमस्कारं चेशाडु. अन्तटितो आ दिव्यपुरुषुडु अन्तर्धानमय्याडु. अन्तःपुरानिकि वच्चिन दशरथुडु आ पायसंलो सगं (1/2) कौसल्यकू, मिगिलिन सगंलो सगं (1/4) सुमित्रकू, आ सगंलो सगं (1/8) कैककू, इच्चाडु. इक मिगिलिन सगभागान्नि (1/8) मळ्ळी सुमित्रЍक् इच्चाडु. पायसं प्रभावंवल्ल राणुलु मुग्गुरू गर्भवतुलय्यारु. श्रीमहविष्णुवे श्रीरामुनिगा अवतरिस्तुण्टे ब्रह्मदेवुडि आदेशन्तो इन्द्रुडु वालिनी, सूर्युडु सुग्रीवुण्णी, बृहस्पति तारुण्णी, कुबेरुडु गन्धमादनुण्णी, विश्वकर्म नलुण्णी, अग्नि नीलुण्णी, अश्विनीदेवतलु मैन्दद्विविदुलने वानरुल्नी, वरुणुडु सुषेणुण्णी, पर्जन्युडु शरभुण्णी सृष्टिञ्चारु. वेगंलो गरुत्मन्तुडिकि साटि वच्चेला वायुदेवुडु हनुमन्तुण्णि सृष्टिञ्चाडु. देवतलू यक्षुलू सिद्धुलू साध्युलू विद्याधरुलू उरगुलू अन्दरू इला वेलमन्दि वानर वीरुलनु महबलवन्तुलनु सृष्टिञ्चारु. मेरु मन्दर पर्वताल्ला उन्न वानरुलु उत्साहन्तो उरकलु वेस्तुन्नारु. परमपुरुषुल जननं चैत्रशुक्ल नवमिनाडु पुनर्वसु नक्षत्रंलो कर्कटक लग्नंलो आ श्रीमहविष्णुवे कौसल्य कडुपुन श्रीरामुनिगा जन्मिञ्चाडु. आ मर्नाडु, दशमिनाडु, सूर्योदयानिकि मुन्दु कैЍक्यिकि भरतुडु पुट्टाडु. अदेरोजु सूर्योदयं तरुवात सुमित्रकु लक्ष्मण शत्रुघ्नुलु पुट्टारु. विष्णुवे श्रीरामुनिगा, आदिशेषुडे लक्ष्मणुनिगा अवतरिञ्चारु. शङ्ख चक्राले भरत शत्रुघ्नुलु. आकाशन्नुञ्चि पूलवान कुरिसिन्दि. अयोध्यानगरं निण्डा आनन्दं विरिसिन्दि.
पन्नॆण्डोरोजुन कौसल्या पुत्रुनिकि श्रीरामुडु, कैЍक्यी पुत्रुनिकि भरतुडु, सुमित्र कॊडुकुलकु लक्ष्मणुडू, शत्रुघ्नुडू अनि वसिष्ठुलवारे नामकरणं चेशारु. बालकाण्ड 12 श्री वाल्मीकि रामायणमु कालचक्रं तिरुगुतोन्दि. श्रीराम भरत लक्ष्मण शत्रुघ्नुलु पॆरिगि पॆद्दवाळ्ळवुतुन्नारु. कुलगुरुवु वसिष्ठमुनि दग्गर वेदवेदाङ्गाल्नी, धनुर्विद्यनू आपोशनं पट्टारु. लक्ष्मणुडण्टे श्रीरामुनिकि बयटि प्राणं. श्रीरामुनिकी तिण्डी निद्रा अन्नी लक्ष्मणुडितोने. श्रीरामुनिकि लक्ष्मणुडॆलागो भरतुनिकि शत्रुघ्नुडू अन्ते. नलुगुरू चूडमुच्चटगा उन्नारु. दशरथुनि आनन्दानिकि अवधुलु लेवु. विश्वामित्रमहर्षि राक पॆरिगि पॆद्दवाळ्ळैन आ नलुगुरू विद्याभ्यासं पूर्तिचेसुकॊनि पॆळ्ळीडुकि वच्चारु. विवाहलु जरिपिञ्चालनि पॆद्दलतो दशरथुडु चर्चिस्तुन्न समयंलो विश्वामित्रमहर्षि अक्कडिकि विच्चेस्तुन्नाडन्न वार्त वच्चिन्दि. राजु ऎदुरुवॆळ्ळि महर्षिनि आह्वनिञ्चाडु. आदरिञ्चि, अर्चिञ्चाडु. ‘महर्षी! आज्ञापिञ्चण्डि. मीरु एं चॆप्पिना चेयडानिकि नेनु सिद्धङ्गा उन्नानु’ अन्नाडु. दशरथुनि आदरणकु विश्वामित्रमहर्षि परवशिञ्चिपोतू - ‘दशरथा! नेनु चेस्तुन्न यज्ञानिकि मारीचसुबाहुलु अने इद्दरु राक्षसुलु आटङ्कं कलिगिस्तुन्नारु. रक्तमांसालु कुरिपिस्तू अपवित्रं चेस्तुन्नारु. अन्दुЍक् ना यागानिकि रक्षणगा श्रीरामुण्णि पम्पिञ्चु.’ अन्नाडु. दशरथुडिकि नोट माट रालेदु. वणिЍक् पॆदवुलतो मॆल्लगा अन्नाडु. ‘महर्षी! श्रीरामुडु नाकु लेकलेक कलिगिन सन्तानं. मुक्कुपच्चलारनि ई बालुण्णि आ क्रूरुलैन मारीच सुबाहुल दग्गरिकि ऎला पम्पनु?’ विश्वामित्रमहर्षिकि कोपं वच्चिन्दि. आ कोपानिकि भूमि कम्पिञ्चिन्दि. वॆण्टने वसिष्ठमहर्षि कलुगजेसुकॊनि - ‘ओ दशरथमहराजा! मी कोरिक तीरुस्तानु अनि मुन्दुगा माट इच्चि आ माटपै निलबडनिवाडिकि वाडु अश्वमेधयागं चेसिन फलं नशिस्तुन्दि. दानितोपाटु बावुलू, चॆरुवुलू तव्विञ्चडं लाण्टि धार्मिककार्यक्रमालवल्ल सम्पादिञ्चुकुन्न पुण्यफलमू नशिञ्चिपोतुन्दि. काबट्टि विश्वामित्रमहर्षि वॆण्ट नुव्वु श्रीरामुण्णि निस्सङ्कोचङ्गा पम्पिञ्चवच्चु. 13 श्रीरामुनि रक्षणबाध्यत विश्वामित्रुडे चूसुकुण्टाडु. महर्षि सामान्युडु काडु. चाला गॊप्पवाडु. रूपुदाल्चिन धर्मं. गॊप्पशक्तिसामर्थ्यालु कलवाडु. मह प्रज्ञावन्तुडु. मुनिश्रेष्ठुडु. पैगा ब्रह्मर्षि. ऎन्नो शस्र्ताल प्रयोगालु अतडिकि तॆलुसु. अन्तेना?! भृशाश्वुडु प्रसादिञ्चिन वन्द दिव्यास्र्तालु कूडा उन्नायि अतनिदग्गर. मुल्लोकाल्लो अस्र्तविद्यलो अतण्णि मिञ्चिनवाडु लेडण्टे नम्मु! अन्तटिवाडु तने स्वयङ्गा अडुगुतुन्नाडण्टे एदो परमार्थं उण्डे उण्टुन्दि. पम्पिञ्चु! अन्ता मञ्चे जरुगुतुन्दि’. अन्नाडु. वसिष्ठुडि माटलकु दशरथुडु तेरुकॊनि आनन्दङ्गा श्रीरामुण्णि विश्वामित्र मुनिकि अप्पगिञ्चाडु. ल्क्ष्मणुडु तोडुरागा श्रीरामुडु विश्वामित्रमहर्षि वैपुकु वच्चि निलबड्डाडु. वायुदेवुडु शुभसूचकङ्गा ए दुम्मू रेपकुण्डा मॆल्लगा चल्लगा वीस्तू सुखान्नि कलिगिञ्चाडु. विश्वामित्रमुनि वॆण्ट अन्नदम्मुल जण्ट विश्वामित्रमुनि वॆण्ट श्रीरामलक्ष्मणुलु वॆळ्तुण्टे पूलवान कुरिसिन्दि. देवदुन्दुभुलु म्रोगायि. ब्रह्मदेवुडि वॆनुक अश्विनीदेवतल्ला, शिवुनि वॆण्ट स्कन्दविशाखुल्ला उन्नारु विश्वामित्रमुनि वॆण्ट वॆळ्तुन्न श्रीरामलक्ष्मणुलु. मूडुतलल पामुला वारि नडक सरयूनदिकि दक्षिणतीर प्रान्तं वैपु चरचरा सागुतोन्दि. श्रीरामलक्ष्मणुलकु आकलिदप्पुलु मॊदलैन बाधलु लेकुण्डा उण्डडङ्कोसं विश्वामित्रमहर्षि बल - अतिबल विद्यलु वाळ्ळकि नेर्पालनु कुन्नाडु. सरयूतीरानिकि चेरुकुन्नाक विश्वामित्रमुनि आदेशम्पै आचमनं चेसि वच्चिन श्रीरामुडु बल - अतिबल विद्यलु स्वीकरिञ्चाडु. इप्पुडु श्रीरामुनिलो दिव्य तेजस्सु रॆट्टिम्पय्यिन्दि. ‘श्रीरामा! वीटि प्रभावं वल्ल आकलि दप्पुलु बाधिञ्चवु. रूपकान्तुलु तरगवु. ऎट्टि परिस्थितुल्लोनू ए राक्षसुलू निन्नु एमी चेयलेरु’ अनि महर्षि चॆप्पारु. महर्षि अनुमतितो आ विद्यल्नि लक्ष्मणुनिकी उपदेशिञ्चाडु श्रीरामुडु. श्रीरामुडु मुन्दुमुन्दु चेयवलसिन राक्षससंहरान्नि दृष्टिलो उञ्चुकॊनि रकरकाल शस्र्तालनु उपदेशिस्तू वाटिनि बालकाण्ड 14 श्री वाल्मीकि रामायणमु ऎला प्रयोगिञ्चालो ऎला उपसंहरिञ्चालो कूडा नेर्पिञ्चाडु विश्वामित्रमहर्षि. रात्रिकि अक्कडे वारु विश्रान्ति तीसुकुन्नारु. तॆल्लवारिन्दि. गड्डिपान्पुपै निद्रिस्तुन्न श्रीरामुण्णि विश्वामित्रमहर्षि चूसि - कौसल्यासुप्रजा राम पूर्वासन्ध्या प्रवर्तते, उत्तिष्ठ नरशार्दूल! कर्तव्यं दैवमाह्निकम्. (1-23-2) ‘श्रीरामा! कौसल्यातनया! निद्रलेवय्या! सन्ध्यावन्दनादि दैवकार्यालु मनं निर्वर्तिञ्चुकोवालि कदा!’ अण्टू मेल्कॊल्पाडु. श्रीरामलक्ष्मणुलु निद्र चालिञ्चि, लेचारु. कालकृत्यालु तीर्चुकॊनि बयलुदेरारु. सायङ्कालानिकि अङ्गदेशंलोनि गङ्गातीरप्रान्तंलो उन्न परमशिवुनि आश्रमं चेरुकुन्नारु. ऒकप्पुडु शिवुडु तपस्सुचेसिन प्रदेशं अदि. तरुवात ऎन्दरो ऋषुल तपस्सुकु वेदिक अय्यिन्दि. आ रात्रि अक्कड बसचेसि, आतिथ्यं स्वीकरिञ्चि मरुसटिरोजु अक्कडि मुनुलु एर्पाटुचेसिन नाव मीद गङ्गानदिनि दाटुतुन्नारु. दारिलो ऎक्कडिदो नीळ्ळ सव्वडि विनिपिस्तोन्दि. दानि वैनं विश्वामित्रमहर्षि इला चॆप्पसागाडु. ‘श्रीरामा! कैलास शिखरम्पै उन्न मानससरोवरं ब्रह्मदेवुडि सृष्टि. आ सरस्सुनुञ्चि जालुवारे नदि सरयु. अला जालुवारिन्दि काबट्टे सरयु अने पेरु वच्चिन्दि आ नदिकि. आ नदे इक्कड गङ्गानदिलो कलुस्तोन्दि. अन्दुЍक् ई फॆूष. ई नदिकि नमस्करिञ्चण्डि.’ अन्नाडु विश्वामित्रमहर्षि. वाळ्ळु नमस्करिञ्चारु. तरुवात ऒक भयङ्करमैन अरण्यंलोनिकि प्रवेशिञ्चारु. अक्कड शिथिलावस्थलो उन्न रॆण्डु जनपदालु कनिपिञ्चायि. पूर्वं, इन्द्रुडु वृत्रासुरुण्णि संहरिञ्चाडु. अन्दुवल्ल अतडिकि ब्रह्महत्यापातकं चुट्टुकुन्दि. अतनिकि इक्कडे अभिषेकं चेसि आ मालिन्यान्नी, दाहन्नी वदिलिञ्चारट इक्कडि महर्षुलु. इन्द्रुडु आनन्दन्तो आ रॆण्डु जनपदालकू मलदमू, करूशमू अनि नामकरणं चेशाडु. 15 ‘ई जनपदालु ऒकप्पुडु सिरिसम्पदलतो कळकळलाडेवि. सुЍक्तुवु कूतुरु ताटक अने ऒक यक्षिणि तन कॊडुकु मारीचुनितो कलिसि वीटिनि ध्वंसं चेसि पारेसिन्दि. अदि सामान्युरालु कादु. वॆय्यि एनुगुल बलं दानिदि. ताटक भर्त सुन्दुडु. अगस्त्यमहर्षिशापं कारणङ्गा मरणिञ्चाडु. दानिकि ई तल्लीकॊडुकुलु रॆच्चिपोयि, अगस्त्युण्णि चम्पबोयारु. अप्पुडु अगस्त्युडु मारीचुण्णि राक्षसुनिगा, ताटकनु कुरूपिगा शपिञ्चाडु. आ ताटक अप्पट्नुञ्ची इक्कडे उण्टू दारिनिपोये वाळ्ळनु पट्टुकॊनि तिनेस्तोन्दि. ‘स्र्तीहत्य महपातकं अनि वॆनुकञ्ज वॆय्यकु श्रीरामा! लोककल्याणं कोसं अवसरमैते स्र्तीलनैना वधिञ्चाल्सिन्दे. इन्तकु मुन्दु मन्थर अने स्र्तीनि इन्द्रुडू, शुक्राचार्युनि तल्लिनि विष्णुमा वधिञ्चारु. काबट्टि, श्रीरामा! ई ताटकनु नुव्वे संहरिञ्चु.’ अन्नाडु विश्वामित्रमहर्षि. आ माट विनीविनगाने अल्लॆत्राडुनु विण्टिकि बिगिञ्चाडु रघुपति. शब्दवेधिनि सन्धिञ्चि आ मायलमारि ताटकतो फॆूरयुद्धं चेशाडु. बाणालु कुरिपिञ्चाडु. चिवरिकि कोदण्डरामुडु वेसिन भीकरास्र्तानिकि ताटक कुप्पकूलि, गिलगिला तन्नुकुण्टू असुवुलु बासिन्दि. देवतलु जयजय ध्वानालु चेशारु. विश्वामित्रमहर्षि आनन्दन्तो श्रीरामुण्णि अक्कुन चेर्चुकुन्नाडु. श्रीरामुडु इङ्का देवकार्याल्नि निर्वर्तिञ्चवलसि उन्दि. काबट्टि भृशाश्वुडु सृष्टिञ्चिन गॊप्प गॊप्प अस्र्तालनु अतडिकि प्रसादिञ्चालन्नदि विश्वामित्रमहर्षि आलोचन. अन्दुЍक् प्रीतिपूर्वकङ्गा इला अण्टुन्नाडु. ‘श्रीरामा! दण्डचक्रं, धर्मचक्रं, कालचक्रं, विष्णुचक्रं नीकु प्रसादिस्तुन्नानु. अलागे शिवुडि शूलास्र्तं, ब्रह्मशिरोनामक अस्र्तं, वज्रास्र्तं कूडा नी वशं चेस्तुन्नानु. इविगो! मोदकि, शिखरि अने गदलु. रा! पाशुपतास्र्तं, नारायणास्र्तं कूडा इस्तुन्नानु. तीसुको! वीटितोपाटु देव दानवुलदग्गर उण्डे शक्तिमन्तमैन अन्नि अस्र्तालनू नीकु अनुग्रहिस्तुन्नानु.’ अन्नाडु. बालकाण्ड 16 श्री वाल्मीकि रामायणमु अन्ते मरुक्षणं आ अस्र्तदेवत लन्दरू वारि वारि स्वरूपालतो श्रीरामुडिमुन्दु प्रत्यक्षमय्यारु. अप्पुडु रामभद्रुडु सम्प्रीतुडै - ‘ओ अस्र्तदेवतलारा! नेनु अवसरमैनप्पुडु मिम्मल्नि तलुस्तानु. अप्पुडु विच्चेयण्डि’ अनि चॆप्पि वारिकि सादरङ्गा वीड्कोलु पलिकाडु.
ईसारि श्रीरामलक्ष्मणुल नडक वामनुनि आश्रमं वैपु सागिन्दि. दारिलो विश्वामित्रमहर्षि चॆप्तुन्नाडु- ‘श्रीरामा! वामनावतारानिकि मुन्दु श्रीमहविष्णुवु तपस्सु चेसिन्दि इक्कडे. आ पद्मनाभुडु अदिति - कश्यप दम्पतुलकु पुत्रुनिगा जन्मिञ्चाडु. वामनुनिगा बलिचक्रवर्ति यागवाटिककु वॆळ्ळाडु. बलिनि मूडु अडुगुल नेल अडिगि तीसुकॊनि मुल्लोकालनू आक्रमिञ्चाडु. त्रिलोकाधिपत्यान्नि इन्द्रुनिकि तिरिगि प्रसादिञ्चाडु. श्रीरामा! कश्यपुनि तपस्सु सिद्धिञ्चिन ई सिद्धाश्रममे ना निवासं. अयिते इक्कडा राक्षसबाध तप्पडंलेदु. दान्नि नुव्वे तीर्चालि. रा नायना!’ अण्टू श्रीरामलक्ष्मणुलनु आश्रमंलोनिकि तीसुकुवॆळ्ळाडु विश्वामित्रमहर्षि. यागं प्रारम्भमय्यिन्दि. विश्वामित्रमहर्षि मौनदीक्षलो उन्नाडु. कापला श्रीरामलक्ष्मणुले. अयिदुरोजुलु गडिचिपोयायि. आरो रोजु. यागं कॊनसागुतोन्दि. इन्तलो पॆद्दगा चप्पुडु. आकाशान्नि कारुमेघालु कम्मेसिनट्लुगा भीकर आकारालु रॆण्डु आकाशंलोञ्चि हठात्तुगा ऊडिपड्डायि. वाळ्ळे मारीच सुबाहुलु. अनुचरुलतो सह वस्तू वस्तूने नॆत्तुटिवान कुरिपिस्तुन्नारु. अदि चूसिन श्रीरामुडु - ‘लक्ष्मणा! चूडु.’ अण्टू शीतेषुवुनु सन्धिञ्चि, मानवास्र्तन्तो अभिमन्त्रिञ्चि मरी कॊट्टाडु. अदि नेरुगा मारीचुनि गुण्डॆल्लो दिगबडिन्दि. दॆब्बकु मूर्छपोयिन मारीचुडु वन्दयोजनाल दूरं ऎगिरि समुद्रंलो पड्डाडु. सुबाहुनिपै आग्नेयास्र्तान्नी, तक्किन राक्षसुलपै वायव्यास्र्तान्नी सन्धिञ्चि चकचका प्रयोगिञ्चाडु. अन्ते! आ राक्षसुल्लो ऒक्कडुण्टे ऒट्टु. 17 यागं पूर्ति अय्यिन्दि. अन्दरिमुखाल्लोनू आनन्दं. विश्वामित्र महर्षी आनन्दङ्गा - ‘हे महबाहो! नेनु कृतार्थुण्णि. नुव्वु गुरुवाक्कुनु आचरिञ्चावु. अटु नी तण्ड्रि इच्चिन माटनू, गुरुवुकु नुव्वु इच्चिन माटनू निलबॆट्टावु. इदि सिद्धाश्रमं अन्न माटनू निजं चेशावु.’ अन्नाडु.
मरुनाडु उदयं मुग्गरू कॊन्दरु मुनुलतो कलिसि मिथिला नगरानिकि बयलुदेरारु. सायन्त्रानिकि शोणानदीतीरं चेरुकुन्नारु. अदि विश्वामित्र मुनि पूर्वुलु एलिन प्रान्तं. अक्कड विश्वामित्रमहर्षि - ‘‘श्रीरामा! विनु. ऒकप्पुडु ब्रह्मकुमारुडैन कुशुडु भूलोकान्नि पालिस्तुन्नाडु. विदर्भराज कुमार्तॆ अतनि भार्य. वीरिकि कुशाम्बुडु, कुशनाभुडु, अधूर्तरजसुडु, वसुवु अनि नलुगुरु पुत्रुलु. कुशमहराजु कॊडुकुलकु राज्यं अप्पगिञ्चाडु. वाळ्ळु ऒक्कॊक्करू ऒक्कॊक नगरान्नि निर्मिञ्चुकॊनि चक्कगा परिपालन सागिस्तुन्नारु. वारिलो वसुवु निर्मिञ्चिन नगरं गिरिव्रजपुरं. इप्पुडु मनं उन्नदि इतनि राज्यंलोने. आ नलुगुरु पुत्रुललो कुशनाभुडु धर्मात्मुरालैन घृताचिनि पॆण्ड्लाडाडु. वीरिकि नूरुगुरु अन्दमैन कुमार्तॆलु कलिगारु. रूप, यौवन, सौभाग्यालु कल आ युवतुल्नि चूसि मोहिञ्चिन वायुदेवुडु वाळ्ळतो इला अन्नाडु - ‘नेनु मिम्मल्नन्दरिनी विवाहं चेसुकोवालनुकुण्टुन्नानु. मानवरूपम्पै ममकारान्नि कट्टिपॆट्टि नन्नु पॆळ्ळाडि, देवतलु कण्डि.’ दानिका कन्यलु इला समाधानं चॆप्पारु- ‘ओ सुरश्रेष्ठा! नुव्वु चाला गॊप्पवानिवि. समस्तप्राणुलकू नुव्वे आधारं. माकु तॆलुसु. ऎन्दुकु मम्मल्नि अवमानिस्तुन्नावु? मेमु कुशनाभुडि कुमार्तॆलं. मेमू मा तपश्शक्तितो निन्नु नी अधिकारन्नुण्डि तॊलगिञ्चगलं. आ सामर्थ्यं माकु उन्दि. कानी आ पनि चेसि मेमु मा तपश्शक्तिनि व्यर्थपरुचु कोमु. मा तण्ड्रि निर्णयिञ्चिन वरुण्णे मेमु भर्तगा स्वीकरिस्तां. आयन ऎवरिकि कन्यादानं चेस्ते अतडे मा भर्त.’ बालकाण्ड 18 श्री वाल्मीकि रामायणमु आ माटलकु कोपगिञ्चिन वायुदेवुडु वाळ्ळनि मरुगुज्जुलु कम्मनि शपिञ्चाडु. वायुदेवुडि शापानिकि कन्नीरु मुन्नीरुगा विलपिस्तू आ कन्यलु तण्ड्रि दग्गरिकि वच्चि - ‘ओ महराजा! वायुदेवुडु धर्मान्नि विडिचिपॆट्टि, मेमु तण्ड्रिचाटु बिड्डलमनि चॆप्तुन्ना विनकुण्डा मम्मल्नि बलात्करिञ्चालनि प्रयत्निञ्चि अदि कुदरकपोवडन्तो इला शपिञ्चाडु’. अनि कुशनाभुनिकि चॆप्पारु आ कन्यलु. अप्पुडु कुशनाभुडु ऎन्तो बाधपडि- ‘तल्लुल्लारा! ओर्पुकलवाळ्ळु चेयवलसिनपने मीरू चेशारु. मन वंशगौरवं निलबॆट्टारु. क्षमागुणमे गॊप्प भूषणं. ओर्पुनु मिञ्चिन आभरणमू आयुधमू लेदु. अदे यज्ञं, अदे सत्यं, अदे कीर्ति, अदे धर्मं. दानं, सत्र्पवर्तन, यज्ञं मॊदलैनवाटिवल्ल कलिगे गॊप्पफलालन्नी क्षमवल्लने लभिस्तायि. ऒक्कमाटलो चॆप्पालण्टे ई प्रपञ्चमन्ता ओर्पुलोने उन्दम्मा!’ अनि वारिनि मॆच्चुकॊन्नाडु. चिवरिकि काम्पिल्यदेशानिकि राजैन ब्रह्मदत्तुनितो वारिकि विवाहं जरिपिञ्चाडु. आ ब्रह्मदत्तुडि करस्पर्शतो आ कन्यलु सहज रूपान्नि पॊन्दारु. आ कुशनाभुडु कॊडुकुलकोसं पुत्रकामेष्टि चेस्ते अतनिकि गाधि जन्मिञ्चाडु. आ गाधिराजे मा तण्ड्रि.’’ अण्टू इङ्का तम तण्ड्रितातल पुट्टुपूर्वोत्तरालन्नी विवरङ्गा चॆप्पुकॊच्चाडु विश्वामित्रमहर्षि. मरुसटिरोजु बयलुदेरि मध्याह्ननिकि गङ्गातीरान्नि चेरुकुन्नारु. अक्कड विश्वामित्रमहर्षि गङ्गावतरण गाथ चॆप्पडं मॊदलु पॆट्टाडु- गङ्गावतरण गाथ ‘श्रीरामा! पूर्वं मी इक्ष्वाकुवंशंलो सगरुडु अने ऒक गॊप्प चक्रवर्ति उण्डेवाडु. Ѝक्शिनि, सुमति अतनि भार्यलु. Ѝक्शिनिकि ऒक क्रूरुडैन कुमारुडु कलिगाडु. वाडि पेरु असमञ्जुडु. सुमतिकि अरवैवेलमन्दि पुत्रुलु कलिगारु. वीळ्ळु महपराक्रमवन्तुलु. 19 असमञ्जुनि आगडालनु सहिञ्चनि सगरुडु अतडिकि देशबहिष्करण शिक्ष विधिञ्चाडु. अयिते आ असमञ्जुडि कडुपुन धर्मात्मुडैन ऒक कुमारुडु जन्मिञ्चाडु. अतडे अंशुमन्तुडु. ऒकसारि सगरुडु अश्वमेधयागं चेशाडु. आ यागाश्वान्नि इन्द्रुडु अपहरिञ्चाडु. ऎलागैना वॆदिकि तीसुकुरम्मनि तन कॊडुकुल्नि पम्पाडु सगरुडु. अरवैवेलमन्दी वॆळ्ळारु. वाळ्ळु भूमिकि जल्लॆड पट्टारु. अश्वं आचूकी दॊरक लेदु. पोनी पाताळंलो उन्देमोननि भूमिनि तव्वुतू तव्वुतू पाताळं दाका वॆळ्ळिपोयारु. अक्कड कपिलमहर्षि रूपंलो तपस्सुलो उन्न वासुदेवुडु कन्पिञ्चाडु. आ पक्कने यागाश्वमू कनिपिञ्चिन्दि. अदि चूसिन सगरुनि कॊडुकुलु कपिलुडे दॊङ्ग अनुकॊनि, कोपन्तो अतनिमीद दाडिचेशारु. कपिलमहर्षि कोपन्तो कळ्ळु तॆरिचाडु. अन्ते! वाळ्ळु भस्ममैपोयारु. ऎन्तकी कॊडुकुलु राकपोयेसरिकि सगरुडु तन मनुमडैन अंशुमन्तुण्णि पम्पाडु. अंशुमन्तुडु तण्ड्रुलु वॆळ्ळिन दारिलो वॆळ्ळि पाताळंलो बूडिदकुप्पलुगा पडि उन्न तन पिनतण्ड्रुल्नी यागाश्वान्नी चूशाडु. सगरपुत्रुल तल्लि सुमतिकि गरुत्मन्तुडु अन्न. गरुत्मन्तुडे वच्चि जरिगिनदन्ता अंशुमन्तुनिकि चॆप्पाडु. अंशुमन्तुडु बाधपडि अश्वान्नि तीसुकॊनि वॆळ्ळिपोयाडु. सगरुडु यागं पूर्तिचेशाडु. सगरुडि तरुवात अंशुमन्तुडु राजय्याडु. कानी कुमारुडु दिलीपुडिकि राज्यं अप्पगिञ्चेशाडु. तानु हिमालयालकु वॆळ्ळि मुप्पयि रॆण्डुवेल संवत्सरालु तपस्सु चेसि सिद्धिनि पॊन्दाडु. दिलीपुनिकि परम धार्मिकुडैन भगीरथुडु जन्मिञ्चाडु. भगीरथुडु तन तातलनु तरिम्पजेयडानिकि कङ्कणं कट्टुकॊनि तपस्सु चेशाडु.ब्रह्मदेवुण्णि मॆप्पिञ्चि गङ्गनु भूमिकि रप्पिञ्चमनि अडिगाडु भगीरथुडु. दानिकि परमेष्ठि अनुग्रहिञ्चाडु. गङ्ग कूडा वस्तानन्दि. बालकाण्ड 20 श्री वाल्मीकि रामायणमु मळ्ळी तपस्सु चेसि ईसारि भगीरथुडु शिवुण्णी मॆप्पिञ्चाडु. गङ्ग वेगान्नि तग्गिञ्चडं कोसं शिरस्सुपै धरिञ्चडानिकि अतण्णि ऒप्पिञ्चाडु. शिवुनि तलपैकि दूकिन गङ्ग एकङ्गा शिवुण्णे पाताळानिकि तोसुकुपोदा मनुकुन्दि. अदि ग्रहिञ्चिन त्रिनेत्रुडु तन जटाजूटान्नि गुहला चेसि गङ्गनु लोपले बन्धिञ्चाडु. भगीरथुडु मळ्ळी तपस्सु चेशाडु. मॆच्चिन शिवुडु गङ्गनु विडिचिपॆट्टाडु. अदि एडु पायलुगा विडिवडिन्दि. ह्लदिनि, पावनि, नळिनि अने मूडू तूर्पुवैपू; सीत, सुचक्षुवु, सिन्धुवु अने मरो मूडू उत्तरंवैपू; गङ्ग एडव???? पाय भगीरथुडि वॆण्टा नडिचायि. मुन्दु भगीरथुडु. आ वॆनुक गङ्ग. दारिलोने उन्न जह्नुमहर्षि यज्ञवाटिकनु मुञ्चॆत्तिन्दि गङ्ग. महर्षि कोपिञ्चि गङ्गाजलं मॊत्तान्नी तागेशाडु. देवतलू मुनुलू प्रार्थिञ्चडन्तो कनिकरिञ्चि चॆवुल्लोञ्चि विडिचिपॆट्टाडु. अप्पटिनुण्डि गङ्गकु जाह्नवि अने पेरू वच्चिन्दि. तरुवात गङ्ग, सगरपुत्रुलु तव्विन सॊरङ्गंलोनिकि प्रवहिञ्चि सागरं अय्यिन्दि. अला चिवरिकि गङ्ग पाताळं दाका प्रवहिञ्चिन्दि. सगरपुत्रुल पापं वीगिपोयिन्दि. अन्दरू स्वर्गानिकि वॆळ्ळारु. अप्पुडु ब्रह्मदेवुडु प्रत्यक्षमै भगीरथुनितो- ‘भगीरथा! इकनुञ्ची ईमॆ नी कुमार्तॆ. पेरु भागीरथि. आकाशं, भूमि, पाताळाललो प्रवहिञ्चडं वल्ल त्रिपथग अय्यिन्दि.’ अनि वॆळ्ळिपोयाडु ब्रह्मदेवुडु.’’ अनि विश्वामित्रमहर्षि चॆप्पडं मुगिञ्चाडु. सप्तमरुत्तुलु तरुवात मळ्ळी नडक सागिञ्चि वाळ्ळु मरो प्रदेशानिकि चेरुकुन्नारु. अदि राक्षसुल तल्लि दिति तपस्सु चेसिन कुशप्लवं. आ प्रान्तान्नि चूपिस्तू विश्वामित्रमहर्षि - ‘‘श्रीरामा! मन्दरपर्वतं कव्वङ्गा, सर्पराजु वासुकि आ कव्वानिकि ताडुगा देवदानवुलु वॆय्येळ्ळु क्षीरसागरान्नि अमृतङ्कोसं मथिञ्चारु. 21 वरुसगा हलाहलं, धन्वन्तरि, अरवैकोट्लमन्दि अप्सरसलु, असङ्ख्याकङ्गा चॆलिकत्तॆलु, वारुणि, उच्चैश्र्शवं, कौस्तुभं इला ऎन्नो क्षीरसागरन्नुञ्चि पुट्टुकॊच्चायि. चिवरिकि अमृतं पुट्टिन्दि. दीनिकोसं देवदानवुलमध्य पॆद्द युद्धमे जरिगिन्दि. श्रीमहविष्णुवु मोहिनी अवतारं ऎत्ति आ अमृतान्नि हरिञ्चाडु. राक्षसुल्नि संहरिञ्चिन इन्द्रुडु देवराज्यानिकि तिरुगुलेनि अधिपति अय्याडु. तन पुत्रुल मरणानिकि तल्लडिल्लिन दिति कश्यपुनि अङ्गीकारन्तो इन्द्रुण्णि संहरिञ्चगल पुत्रुनिकोसं वॆय्येळ्ळु तपस्सु चेसिन्दि. अयिते तपस्सु पूर्तय्ये वरकू आमॆ शुचिगा उण्डालि. इदि नियमं. दिति तपस्सु चेस्तुन्न कालंलो इन्द्रुडु वच्चि आमॆकु सपर्यलु चेयडं मॊदलुपॆट्टाडु. दानिकि आमॆ आनन्दिञ्चि - ‘देवेन्द्रा! पुट्टबोये बिड्डकू नीकू वैरं लेकुण्डा चूस्तानुले!’ अनि इन्द्रुण्णि अनुग्रहिञ्चिन्दि. दिति चेस्तुन्न तपस्सु मुगिम्पु दशकु चेरुकुन्दि. प्रसव समयमू समीपिञ्चिन्दि. ऒकरोजु दिति बागा अलसिपोयि कास्सेपु नडुं वाल्चिन्दि. अला पडुकोवडंलो काळ्ळवैपु तला, तलवैपु काळ्ळू पॆट्टुकॊनि पडुकुन्दि. दुरदृष्टं. अदि तपस्सु पूर्ति अय्ये समयं. अला पडुकोवडंवल्ल आमॆ मैलपडिन्दि. इदे समयं अनुकॊनि इन्द्रुडु विजृम्भिञ्चाडु. दितिगर्भंलोनिकि प्रवेशिञ्चि, गर्भस्थ शिशुवुनु तन वज्रायुधन्तो सप्तखण्डालु चेसेशाडु. लोपल शिशु वुलु एडुपु मॊदलुपॆट्टारु. इन्द्रुडु ‘मा रुदः मा रुदः’ (एडवकु एडवकु) अण्टुन्नाडु. इन्तलो दितिकि मॆलकुव वच्चि विषयं ग्रहिञ्चिन्दि. तन बिड्डल्नि चम्पवद्दनि इन्द्रुण्णि वेडुकुन्दि. इन्द्रुडु बयटकु वच्चि - ‘अम्मा! नुव्वु अशुचिगा उन्नन्दुवल्लने इदन्ता नेनु चेयवलसि वच्चिन्दि.’ अन्नाडु. अप्पुडु दिति - ‘सरे! नायना! तप्पु नादे! पोनी ई एडुगुरू सप्तमरुत्तुलै स्थानपालकुलय्येट्टुगा अनुग्रहिञ्चु. नुव्वे मारुदः मारुदः बालकाण्ड 22 श्री वाल्मीकि रामायणमु अन्नावु काबट्टि वीळ्ळु आ पेरुतोने सप्तमरुत्तुलनि प्रसिद्धि वहिस्तारु. नालुगु दिक्कुललोनू अलागे ब्रह्मेन्द्रवायुलोकाललो वीळ्ळु एडुगुरू दिव्यरूपालतो सञ्चरिञ्चे अवकाशं कल्पिञ्चु.’ अनि वेडुकुन्दि. इन्द्रुडु अन्दुकु सम्मतिञ्चाडु. श्रीरामा! आ एडु खण्डालू एडुगुरु दिव्यपुरुषुलै दितितो कलिसि स्वर्गं चेरुकुन्नारु. आ दिति तपस्सु चेसिन पुण्यस्थलमे ई प्रदेशं. आ तरुवात ई प्रान्तान्नि विशालुडु अने राजु परिपालिञ्चाडु. इक्कडे विशालानगरान्नि निर्मिञ्चाडु. इतडु मी पूर्विकुडु. इक्ष्वाकुनिकि पुत्रुडु. विशालुनि तरुवात वरुसगा हेमचन्द्रुडु, सुचन्द्रुडु, धूम्राश्वुडु, सृञ्जयुडु, सहदेवुडु, कुशाश्वुडु, सोमदत्तुडु, काकुत्सु ्थडु, सुमति इला तरतरालुगा आ विशालुनि वंशीयुले ई राज्यान्नि परिपालिस्तुन्नारु. वीळ्ळन्ता परमधार्मिकुलु. इप्पुडु परिपालिस्तुन्न राजु पेरु सुमति.’’ अन्नाडु विश्वामित्रमहर्षि. अप्पटिЍक् वीळ्ळ राक तॆलुसुकॊन्न विशालानगरचक्रवर्ति सुमति ताने स्वयङ्गा वारिनि आह्वनिञ्चि, आ रात्रिकि आतिथ्यं इच्चाडु. अहल्यागौतमुलु मरुनाडु अन्दरू मिथिलवैपु नडक सागिञ्चारु. कनुचूपुमेरलो मिथिल. आ पक्कने गौतममहर्षि आश्रमं. विश्वामित्रमहर्षि चॆप्पडं प्रारम्भिञ्चाडु. ‘‘श्रीरामा! गौतममहर्षि भार्य अहल्य. ब्रह्ममानसपुत्रिक. अयोनिज. अनेक संवत्सरालुगा अहल्यागौतमुलु इक्कडे तपस्सुचेसुकॊण्टू निवसिस्तुन्नारु. देवतलु कूडा पूजिञ्चे आश्रमं इदि. इन्द्रुडु गौतममहर्षि तपस्सुनु भङ्गपरचालनुकुन्नाडु. गौतममहर्षि जितेन्द्रियुडु. देनिकी लॊङ्गडु. काबट्टि ऒक पन्नागं पन्नाडु इन्द्रुडु. गौतममहर्षि आश्रमंलो लेनि समयंलो इन्द्रुडु आ महर्षि वेषंलो अहल्यदग्गरिकि वॆळ्ळि तननु सुखपॆट्टमनि कोराडु. दानिकि अहल्य- 23 ‘ओ देवेन्द्रा! ना दाम्पत्य जीवितं ऎन्तो तृप्तिकरङ्गा उन्दि. नुव्वु वॆण्टने इक्कडनुञ्चि वॆळ्ळिपो. अप्पुडे नीकू नाकू गौरवं.’ अन्दि. इन्तलो गौतममहर्षि रावडं, विषयं ग्रहिञ्चडं, इन्द्रुण्णि शपिञ्चडं वॆण्ट वॆण्टने जरिगिपोयायि. आ क्रोधावेशंलोने गौतममहर्षि अहल्यनु कूडा शपिञ्चाडु. ‘वेलसंवत्सरालु अन्नपानालु लेकुण्डा गालिनि मात्रमे भोजनङ्गा स्वीकरिस्तू, दुम्मुलोने पडुकॊण्टू ई आश्रमंलोने पडि उण्डु.’ अनि. इन्द्रुनि पन्नागं फलिञ्चिन्दि. शापं इव्वडन्तो गौतममहर्षि तपस्सू क्षीणिञ्चिन्दि’’ अण्टू अहल्या वृत्तान्तान्नि चॆप्पि, विश्वामित्रमहर्षि श्रीरामुण्णि तीसुकॊनि आश्रमंलोनिकि दारितीशाडु. श्रीरामुडु आश्रमंलो अडुगु पॆट्टाडो लेदो श्रीराम दर्शनन्तो अहल्य पवित्रुरालै धूळिलोञ्चि निजरूपन्तो पैकि लेचिन्दि. तेजस्सुतो वॆलिगिपोतू श्रीरामलक्ष्मणुलकु अतिथि सत्कारालु चेसिन्दि. श्रीरामलक्ष्मणुलु आमॆकु नमस्करिञ्चारु. शापविमोचनं जरिगिन्दि काबट्टि अन्न माटप्रकारं अक्कडिकि वच्चाडु गौतममहर्षि. अहल्यनु स्वीकरिञ्चाडु.
मळ्ळी प्रयाणं. अदुगो! जनकमहराजुगारि यज्ञवाटिक. जनकमहराजु ऎदुरु वच्चि वीरिकि स्वागतं पलिकि - ‘मी दर्शनभाग्यं वल्ल ना यागं सफलमय्यिन्दि’ अण्टू पक्ककि चूसि - ‘देवतलतो समानमैन पराक्रमं कलवाळ्ळलागा प्रकाशिस्तुन्नारु ई मुनिबालकुलु. ऎवरु वीळ्ळु?’ अनि आश्चर्यपोतू अडिगाडु. विश्वामित्रमहर्षि - राक्षसुल्नि संहरिञ्चडं मॊदलु अहल्या शाप विमोचनं दाका जरिगिनदन्ता विवरङ्गा चॆप्पि वाळ्ळनु परिचयं चेशाडु. अक्कडे गौतममहर्षि कॊडुकु शतानन्दुडू उन्नाडु. तन तल्लि अहल्यकु शापविमोचनं कलिगिञ्चिन श्रीरामुण्णि चूडगाने अतडि हृदयं उप्पॊङ्गिन्दि. आप्यायङ्गा श्रीरामुनिकि स्वागतं पलिकि - विश्वामित्रमुनि गॊप्पदनं श्रीरामुनिकि चॆप्पडं मॊदलुपॆट्टाडु. बालकाण्ड 24 श्री वाल्मीकि रामायणमु ब्रह्मर्षि अयिन विश्वामित्रुडु ‘श्रीरामा! ई विश्वामित्रमहर्षि सकलशास्र्त कोविदुडु. ऒकसारि तन सैन्यन्तो वसिष्ठमहर्षि आश्रमानिकि वच्चि, अक्कड शबल अने होमधेनुवुनु चूसि तनकु इव्वमनि अडिगाडु. इव्वनन्नाडु वसिष्ठमहर्षि. बलवन्तङ्गा ऎत्तुकुपोवालनि चूशाडु विश्वामित्रमहर्षि, कानी आ धेनुवे विश्वामित्रमुनि सैन्यान्नि चील्चिचॆण्डाडिन्दि. आ अवमानभारन्तोने पट्टुदलगा फॆूरतपस्सु चेशाडु विश्वामित्रुडु. तरुवात तन तपश्शक्तिनि धारपोसि त्रिशङ्कु महराजु कोसं मरो स्वर्गान्ने सृष्टिञ्चाडु. संसारसुखलोलुडैना, त्रिशङ्कु महराजु कोसं तपश्शक्तिनि धारपोसिना, वसिष्ठुनि कुमारुल्नि शपिञ्चिना, मेनकपै मोहं पॆञ्चुकुन्ना, इला मॊदट तन तपश्शक्तिनि वृथागा खर्चुचेसिना, तन लोपालन्निण्टिनी तपश्शक्तितो अधिगमिञ्चि ऎलागैतेनें? वसिष्ठुडे तननु ब्रह्मर्षी! अनि पिलिचेला चेसुकॊन्नाडु. इदी विश्वामित्रमुनि घनत’ चॆप्पाडु शतानन्दुडु. फॆळ्ळुमन्न शिवुनि विल्लु तरुवात रोजु जनकुडि इण्ट्लो श्रीरामलक्ष्मणुलु. जनकमहराजु शिवधनुवु चूपुतू श्रीरामलक्ष्मणुलतो- ‘ई विल्लु चाला महिम गलदि. पूर्वं दक्षयज्ञान्नि ध्वंसं चेसिनप्पुडु शिवुडु अवलीलगा ऎत्तिन विल्लु इदि. आ शिवुडु दीन्नि देवतलकु इस्ते, देवतलु मा वंशीयुडैन चक्रवर्ति देवरातुनिकि इच्चारु. अदला उञ्चण्डि. कॊन्नेळ्ळक्रितं नेनु यागभूमि दुन्नुतुण्टे नाकॊक आडपिल्ल दॊरिकिन्दि. आमॆकु सीतादेवि अनि पेरु पॆट्टुकॊनि अल्लारुमुद्दुगा पॆञ्चुतुन्नानु. ई शिवधनुवु ऎक्कुपॆट्टिन वीरुनिЍक् सीतादेवि भार्य कावालनि निश्चयिञ्चां. ऎन्दरो प्रयत्निञ्चारु गानी धनुवु ऎत्तलेकपोयारु. कनीसं कदपनैना कदपलेकपोयारु’ अनि जनक महराजु चॆप्तुन्नाडु. अन्तलो अयिदुवेलमन्दि हेमाहेमीलु अतिकष्टम्मीद आ धनुवु उञ्चिन पॆट्टॆनु यज्ञवाटिककु तीसुकुवच्चारु. चूशाडु श्रीरामुडु. विश्वामित्रमुनि अङ्गीकारन्तो मुन्दुकुवच्चि आ विल्लुनु ताकाडु. अन्ता चूस्तुन्नारु. ऒकटे उत्कण्ठ. श्रीरामुडु आ विल्लुनु विलासङ्गा मध्यलो पट्टुकॊनि, अवलीलगा पैकि ऎत्ताडु. चिवालुन निलबॆट्टि, 25 अल्लॆत्राडु तगिलिञ्चाडु. अन्ते! रॆप्पपाटुकालंलो आ विल्लु फॆळफॆळमण्टू विरिगिपोयिन्दि. विश्वामित्रमहर्षि, जनकमहराजु, श्रीरामलक्ष्मणुलु तप्प अन्ता मूर्छपोयारु. जनकुडैते पुलकिञ्चिपोवडमे तरुवायि. पॆळ्ळि सन्दडि ‘आह! कौशिका! ना प्रतिज्ञ नॆरवेरिन्दय्या! वीर्यशुल्क अन्नानु कदा! इदिगो! सीतादेवि. ना कूतुरु. ना प्राणानिकि प्राणं. श्रीरामुनिकि समर्पिस्तानु. नुव्वु अनुज्ञ इव्वु. इप्पुडे ई वार्त अयोध्यकु चेरवॆय्यालि. दशरथुण्णि आह्वनिञ्चालि.’ आनन्दङ्गा अण्टुन्नाडु जनकमहराजु. अयोध्यकु वर्तमानं वॆळ्ळिन्दि. वसिष्ठुनितो सह अन्दरू मिथिलकु तरलि वच्चारु. मिथिल अयोध्य अय्यिन्दि. इरुपक्षालवारू समावेशमय्यारु. श्रीरामुनि पक्षान वसिष्ठमहर्षि प्रसङ्गिस्तू श्रीरामुनि वंशवृक्षान्नि इला विवरिस्तुन्नाडु. ‘ब्रह्म, मरीचि, काश्यपुडु, विवस्वन्तुडु, मनुवु, इक्ष्वाकुवु, कुक्षि, विकुक्षि, बाणुडु, अनरण्युडु, पृथुवु, त्रिशङ्कुवु, दुन्दुमारुडु, युवनाश्वुडु, मान्धात, सुसन्धि, ध्रुवसन्धि, प्रसेनजित्तु, भरतुडु, असितुडु, सगरुडु, असमञ्जुडु, अंशुमन्तुडु, दिलीपुडु, भगीरथुडु, ककुत्थु ्सडु, रघुवु, प्रवृद्धुडु, कल्माषपादुडु, शङ्खणुडु, सुदर्शनुडु, शीघ्रगुडु, मरुत्तु, प्रशुश्रुकुडु, अम्बरीषुडु, नहुषुडु, ययाति, नाभागुडु, अजुडु, दशरथुडु, श्रीरामभरतलक्ष्मणशत्रुघ्नुलु. इदी वीरि वंशक्रमं. जनक महराजा! ई श्रीरामलक्ष्मणुलकु नी इद्दरि कुमार्तॆलनु इव्वु.’ अन्नाडु. जनक महराजु लेचि निलबडि तन वंशक्रमं चॆप्पडं मॊदलुपॆट्टाडु. ‘मुल्लोकाललोनू प्रख्यातुडैनवाडु निमिचक्रवर्ति. निमि कॊडुकु मिथि. मिथिलनु निर्मिञ्चिन्दि इतडे. इतडि पुत्रुडु जनकमहराजु. अन्दुकने मादि जनक वंशं. आ तरुवात वरुसगा उदावसुवु, नन्दिवर्धनुडु, सुЍक्तुवु, बालकाण्ड 26 श्री वाल्मीकि रामायणमु देवरातुडु, बृहद्रथुडु, महवीरुडु, सुधृति, धृष्टЍक्तुवु, हर्यश्वुडु, मरुवु, प्रतिन्धकुडु, कीर्तिरथुडु, देवमीढुडु, विबुधुडु, महीध्रकुडु, कीर्तिरातुडु, महरोमुडु, स्वर्णरोमुडु, ह्रस्वरोमुडु. ईयने मा तण्ड्रिगारु. आ तरुवात नेनू मा तम्मुडु कुशध्वजुडु. ओ मुनिपुङ्गवा! इदय्या मा वंशक्रमं. ना पुत्रिकलु सीताऊर्मिळलनु श्रीरामलक्ष्मणुलकु इस्तुन्नानु.’ अन्नाडु. अप्पुडु विश्वामित्रमहर्षि - ‘जनकमहराजा! नी तम्मुडु कुशध्वजुडि कुमार्तॆलु माण्डवीश्रुतकीर्तुलुन्नारु कदा! वारिनि भरत शत्रुघ्नुलकु इच्चि इदे मुहूर्तानिकि विवाहं जरिपिञ्चु.’ अन्नाडु. सरेनन्नाडु जनकमहराजु. विवाहसन्दर्भङ्गा दशरथुडु तन ऒक्कॊक्क पुत्रुनितोनू दूडलतो कूडिन नूरुवेल गोवुलनु दानं इप्पिञ्चाडु. तानू दानं चेशाडु. सीतारामुल कल्याणं मरुसटि रोजु विवाहवेदिकपै नलुगुरु पॆळ्लि कॊडुकुलू नलुगुरु पॆण्ड्लिकूतुळ्ळू प्रकाशिस्तुन्नारु. विवाह प्रक्रिय प्रारम्भं अय्यिन्दि. जनकमहराजु- ‘सौन्दर्यवति, सुकुमारि, लावण्यवती अयिन ई सीतादेवि अयोनिज. ईमॆ मा वंशानिकि प्रतीक. इयं सीता मम सुता सहधर्मचरी तव प्रतीच्छ चैनां भद्रं ते पाणिं गृह्णीष्व पाणिना (1-7-27) इदिगो! ई सीतादेवि ना पुत्रिक. नीकु सहधर्मचारिणियै धर्म, अर्थ, कामालु अने त्रिवर्गाल आचरणलोनू, कष्टसुखाललोनू नीकु तोडू नीडगा उण्टुन्दि. ईमॆनु स्वीकरिञ्चु. नीकु शुभमगुगाक! पतिव्रता महभागा छाये वानुगता सदा इत्युक्त्वा प्राक्षिपद्राजा मन्त्रपूतं जलं तदा (1-7-28) सर्वसौभाग्यवती, पतिव्रत अयिन ईमॆ निरन्तरमू नीकु नीडला वॆन्नण्टि उण्टुन्दि.’ अण्टू जनकमहराजु आमॆनु श्रीरामुडि चेतिलो पॆट्टाडु. अलागे- 27 ‘लक्ष्मणा! रावय्या! ऊर्मिळनु स्वीकरिञ्चु. भरता! रावय्या! माण्डविनि स्वीकरिञ्चु. शत्रुघ्ना! रावय्या! श्रुतकीर्तिनि स्वीकरिञ्चु. मीकु शुभमगुगाक!’ अन्नाडु. कन्नुल पण्डुग. नालुगु जण्टलकू पाणिग्रहणं महोत्सवङ्गा जरिगिन्दि. आकाशं नुण्डि पुष्पवृष्टि कुरिसिन्दि. देवदुन्दुभुलू वाद्यफॆूषलू मिन्नण्टायि. अप्सरसल नाट्यं. गन्धर्वुल गानं. लोकमन्ता आनन्दमे आनन्दं. कल्याणरामुडू- भार्गवरामुडू मर्नाटिकि अन्ता सद्दुमणिगिन्दि. ऎक्कडिवारु अक्कडिकि बयलुदेरु तुन्नारु. दशरथुडू, पुत्रुलतोनू समस्त परिवारन्तोनू कलिसि अयोध्यकु बयलुदेराडु. दारिलो एवो अपशकुनालु तोस्तुन्नायि. पॆनुगालि वीचिन्दि. सूर्युडु मसकबाराडु. भूमि कम्पिस्तोन्दि. चॆट्लु कूलिपोतुन्नायि. सैन्यम्मीद दुम्मूधूळी आवरिञ्चिन्दि. कारणं, महपराक्रमवन्तुडू तपस्वी अयिन परशुरामुडु वस्तुन्नाडु. परशुरामुडु वस्तूने श्रीरामुण्णि चूसि - ‘दाशरथी! शिवधनुवु ऎक्कुपॆट्टावनि विन्नानु. पूर्वं विश्वकर्म रॆण्डु धनुस्सुलु सृष्टिञ्चाडु. वाटिलो ऒकदानिनि त्रिपुरासुर संहरङ्कोसं शिवुडु उपयोगिञ्चाडु. नुव्वु ऎक्कुपॆट्टिन धनुवु अदे. इदुगो इदि रॆण्डोदि. इदि हरिधनुवु. दीनिनि ऋचीकमहर्षिकि इच्चाडु. आ ऋचीकुडु मा तात. अतनिनुण्डि ना तण्ड्रि जमदग्निकि, ना तण्ड्रिनुञ्चि नाकू सङ्क्रमिञ्चिन्दि. ना तण्ड्रिनि चम्पिन कार्तवीर्यार्जुनुण्णी इङ्का समस्तक्षत्रियुल्नी संहरिञ्चि ई भूमिनि गॆलिचिनवाण्णि नेनु. आ गॆलिचिन भूमिनि यज्ञंलो काश्यपुनिकि दक्षिणगा इच्चि महेन्द्रगिरिकि वॆळ्ळिपोयानु. नुव्वु शिवधनुवु विरिचावनि विनि वच्चानु. एदी ई विल्लु ऎक्कुपॆट्टि, नी शक्तिनि चूपिञ्चु. नुव्वु पराक्रम वन्तुडिवैतेने नीतो नेनु द्वन्द्वयुद्धं चेस्तानु.’ अन्नाडु. श्रीरामुनिकि कोपं वच्चिन्दि. विल्लु तीसुकॊनि, चिटिЌक्लो ऎक्कुपॆट्टाडु. बाणं सन्धिञ्चि - ‘भार्गवा! चॆप्पु एं चेयमण्टावु ई बाणान्नि? नी बालकाण्ड 28 श्री वाल्मीकि रामायणमु पादगमनान्नि खण्डिञ्चमण्टावा? लेक नुव्वु तपस्सु चेसि सम्पादिञ्चिन पुण्यलोकालना? अन्नाडु. वॆण्टने- ‘‘श्रीरामा! नुव्वे श्रीमहविष्णुवु. विल्लु ऎक्कुपॆट्टडन्तोने तॆलुसुकुन्नानु. स्वस्ति! पूर्वं, नेनु समस्तभूमण्डलान्नि जयिञ्चि, कश्यपमहर्षिकि समर्पिञ्चानु. अप्पुडु आ मुनि - ‘इक नुव्वु ना देशंलो उण्डवद्दु’ अनि नन्नु आज्ञापिञ्चाडु. अन्दुवल्ल नेनु ऒक्क रात्रि कूडा काश्यपुनिकि दानं चेसिन ई नेलपै उण्डकूडदु. अदि ना प्रतिज्ञ. काबट्टि ना पादगतिनि खण्डिञ्चकु. नेनु तपस्सु चेसि सम्पादिञ्चिन पुण्यलोकालनु संहरिञ्चु (नेनु मळ्ळी वाटिनि तपस्सुतो साधिञ्चुकोगलनु).’’ अन्नाडु परशुरामुडु.
अन्ता चूस्तुन्नारु. रघुपति बाणं विडिचिपॆट्टाडु. रॆप्पपाटुकालंलो परशुरामुनिकि तपस्सुवल्ल लभिञ्चिन लोकालु नशिञ्चिपोयायि. दाशरथिकि प्रदक्षिणं चेसि मनोवेगन्तो महेन्द्रगिरिकि वॆळ्ळिपोयाडु परशुरामुडु. मळ्ळी प्रयाणं. अन्दरू अयोध्य चेरुकॊन्नारु. कॊत्त दम्पतुलकु मङ्गळहरति पट्टि गृहप्रवेशं चेयिञ्चारु. अन्ता सुखसन्तोषालतो कालं गडुपुतुन्नारु. कॊन्नाळ्ळ तर्वात भरतुडु दशरथुनि अनुमतितो शत्रुघ्नुण्णि वॆण्टबॆट्टुकॊनि मेनमाम युधाजित्तु इण्टिकि वॆळ्ळाडु. अयोध्यलोने उण्टू श्रीरामलक्ष्मणुलिद्दरू तण्ड्रि सेवलो तरिस्तुन्नारु. सीतारामुलू परस्परं अनुरागन्तो अन्योन्यङ्गा जीविस्तुन्नारु. लक्ष्मीसमेतुडैन श्रीमहविष्णुवु लागा श्रीरामचन्द्रुडु प्रकाशिस्तुन्नाडु. कालं गडुस्तोन्दि. b 29 अयोध्याकाण्ड श्रीरामपट्टाभिषेक संरम्भं अप्पुडे पन्नॆण्डेळ्लु गडिचिपोयायि. श्रीरामलक्ष्मणुलु अयोध्यलो तण्ड्रिगारि दग्गर उन्नारु. कालं तॆलियकुण्डाने गडुस्तोन्दि. अक्कड भरत शत्रुघ्नुलू तातगारिण्ट्लो अन्ते हयिगा उन्नारु. दशरथुनिकि नलुगुरु कॊडुकुलू नालुगु भुजाले कानी रामुडण्टे ऎक्कुव प्रीति. आ प्रेम रोजुरोजुकी ऎक्कुव अवुतोन्देगानी तग्गडं लेदु. अन्दुकु कारणं श्रीरामुनिलोनि गॊप्प गुणाले. रघुवीरुडु बलवन्तुडे कानी गर्वं ए कोशाना लेदु. अबद्धं आडडु. अन्दरिनी अलरिस्ताडु. असलु कोपमे उण्डदु. दीनुलण्टे वल्लमालिन दय. धर्मं तॆलिसि नडुचुकुण्टाडु. निग्रहमा? कावलसिनन्त. पट्टुविडुपुलू अतडिकि बागा तॆलुसु. न्यायविचक्षणुडु, आदायव्ययाल लोतुपातुलु बागा ऎरिगिनवाडु. बुद्धिलो बृहस्पति. पराक्रमंलो इन्द्रुडु. अन्तॆन्दुकु? ऒक्क माटलो चॆप्पालण्टे तण्ड्रिनि मिञ्चिन तनयुडु. अन्दरि मनसुलनू इट्टे आकट्टु कॊण्टुन्नाडु. दशरथरामुडु सहजसुन्दरुडु. आयनलोनि मञ्चिगुणालु Ѝक्वलं तल्लिदण्ड्रुलЍक् कादु, प्रजलन्दरिकी प्रीतिपात्रालय्यायि. अन्दरि मनस्सुलनू दोचुकुन्नायि. अला मञ्चि लक्षणालतो अलरारुतू उन्न आ श्रीरामुडु सूर्यभगवानुनिला प्रकाशिस्तुन्नाडु. अन्दुЍक् ई रघुवरुडे माकु प्रभुवु कावालनि भूलोक प्रजलन्दरू कोरुकुण्टुन्नारु. 30 श्री वाल्मीकि रामायणमु श्रीरामुनिकी प्रजलकू मध्य प्रेमाभिमानालु पॆरिगायि. अदि गमनिञ्चिन दशरथुडिको आलोचन वच्चिन्दि. तानु उण्डगाने श्रीरामुनिकि यौवराज्य पट्टाभिषेकं चेस्ते बावुण्टुन्दनिपिञ्चिन्दि. अन्दरिनी पिलिचि चर्चिञ्चाडु. सभासदुलकु पट्टरानि आनन्दं. श्रीरामुडु योग्युडण्टू इला पॊगुडुतुन्नारु. ‘महराजा! नी तर्वात राज्यान्नि पालिञ्चडानिकि अन्निविधाला श्रीरामुडु अर्हुडु. अतडिके पट्टाभिषेकं चॆय्यण्डि’ अन्नाडु. अप्पुडु दशरथुडु ‘अयिते ना परिपालन बागालेदा?’ अन्नाडु पौरुलतो. आ माटकु प्रजलु - ‘महराजा! मी परिपालन बागुन्दि. अयिते श्रीरामुण्णे ऎन्दुकु कोरुकुण्टुन्नामण्टे - श्रीरामुडु ऎप्पुडु अवकाशं वच्चिना अन्दरिनी ऎन्तो आप्यायङ्गा पलकरिस्ताडु. योगक्षेमालु विचारिस्ताडु. मेमु बाधपडिते तानू बाधपडताडु. मेमु आनन्दिस्ते तण्ड्रिला तानू आनन्दिस्ताडु. श्रीरामुनि चेतुल्लो राज्यं पॆडिते आ राज्यानिकि ए लोटू उण्डदु. रक्षण कल्पिञ्चगल सामर्थ्यं श्रीरामुनिकि उन्दन्नदि मा प्रगाढ विश्वासं. ऎन्दुकण्टे श्रीरामुडु आजानुबाहुडु. महबलसम्पन्नुडु. अनेक कल्याणगुणालकु पॆन्निधि. रामुनि सद्गुणालु लोकानिकि प्रीतिकरमैनवि. आनन्ददायकमैनवि. अन्तेकादु; सकल जनुल हितान्नी काङ्क्षिस्तू औदार्य गुणन्तो ऒप्पे श्रीरामुण्णि माकु पालकुडुगा पट्टाभिषेकं चॆय्यि.’ अन्नारु पौरुलन्ता मुक्तकण्ठन्तो. दशरथुनि सम्बरं चूडालि. पट्टरानन्त आनन्दन्तो वसिष्ठ वामदेवुल वैपु चूसि - ‘ई चैत्रमासंलोने श्रीराम पट्टाभिषेकं. एर्पाट्लु चूडण्डि.’ अन्नाडु. सुमन्त्रुनि पिलुपुमेरकु श्रीरामुडु तण्ड्रिगारि दग्गरकु वच्चि काळ्ळकु नमस्करिञ्चाडु. दशरथुडु आप्यायङ्गा श्रीरामुण्णि लेवनॆत्ति, कौगिलिञ्चुकॊनि मणुलु पॊदिगिन बङ्गारु सिंहसनम्पै कूर्चोबॆट्टाडु. आ सिंहसनम्पै श्रीरामुडु मेरुशिखरम्पै उन्न सूर्युनिला उन्नाडु. शरत्कालं नाटि आकाशंलोनि चन्द्रुनिला वॆलिगिपोतुन्नाडु. अच्चं तण्ड्रिलागे उन्नाडु. अला उन्न श्रीरामुण्णि चूसि, प्रजलू मन्त्रुलू विण्टू उण्डगा दशरथुडु- 31 ‘श्रीरामा! नुव्वु इङ्का इङ्का विनयसम्पन्नुडवु कावालि. इन्द्रियालनु जयिञ्चालि. कामक्रोधालवल्ल पुट्टुकॊच्चे व्यसनालनु त्यजिञ्चालि. प्रत्यक्षङ्गा काकुण्डा चारुल द्वारा अन्नि वार्तलनु सेकरिञ्चु. अन्दुकु तगिन विधङ्गा प्रवर्तिञ्चु. नी परिपालन, अमात्युल्नी, सेनापतुल्नी, पट्टणवासुल्ने कादु जानपदुल्नी अलरिञ्चेला उण्डालि. कोष्ठागारान्नि धनधान्यालतो निम्पु. अलागे आयुधागारान्नि आयुधालतो परिपुष्टं चॆय्यि. सामन्तुलतो सह राज्यंलोनि अन्नि विभागालकू नी अनुरागान्नि पञ्चु. अला परिपालिञ्चे राजुनु चूसि सामन्तुलु मॊदलैन वाळ्ळु अमृतान्नि पॊन्दिन देवतल्ला सन्तोषिस्तारु. इवन्नी गुर्तुकु उञ्चुकॊनि मनोनिग्रहन्तो राज्यपालन सागिञ्चु.’ अन्नाडु. श्रीरामुडु अलागेनण्टू तण्ड्रिगारिवद्दनुण्डि सॆलवु तीसुकॊनि तन मन्दिरानिकि बयलुदेराडु. प्रजलू सन्तोषन्तो तम तम निवासालकु कदिलारु. वाळ्ळु वॆळ्ळिन तरुवात दशरथुडु मन्त्रुलन्दरिनी कूडा सागनम्पि, मळ्ळी श्रीरामुण्णि तनवद्दकु रप्पिञ्चुकुनि - ‘श्रीरामा! नेनु चालाकालं ई राज्यपालन चेशानु. सकल भोगालू अनुभविञ्चानु. ना विधुलन्निण्टिनी सक्रमङ्गा पाटिञ्चानु. देव, ऋषि, पितृ ऋणालनु तीर्चानु. दुष्टग्रहलु ना जन्म नक्षत्रान्नि आक्रमिञ्चायट. दैवज्ञुलु चॆप्पारु. दानि प्रभावं वल्ल नाकु ऎप्पुडु एमौतुन्दो तॆलीदु. नाकु दुश्शकुनालु कूडा गोचरिस्तुन्नायि. नुव्वु ना पॆद्द कॊडुकुवि. उत्तमुनिवि. नी गुणालकु मॆच्चारु प्रजलु. निन्ने राजुगा कावालण्टुन्नारु. पुष्यनक्षत्रयुक्तमैन शुभलग्नंलो अण्टे रेपे नीकु पट्टाभिषेकं चॆय्यबोतुन्नानु. मरो माट! ऎवरि बुद्धि ऎप्पुडु ऎला उण्टुन्दो! वॆण्टने पट्टाभिषेकं जरिगिपोवालि. अदी भरतुडु तातगारिण्टि नुण्डि वच्चेलोगाने.’ अण्टू तगिन जाग्रत्तलु चॆप्पि रामुण्णि पम्पिवेशाडु.
पुरप्रमुखुलकी, प्रभुत्वाधिकारुलकी आह्वनालु अन्दायि. ‘जनकमहराजुकी अलागे Ѝक्कयराजुकी आह्वनालु पम्पेन्दुकु समयं लेदनी तर्वात ई वार्त वाळ्ळकी तॆलुस्तुन्दिले’ अनी चॆप्पाडु दशरथुडु. अयोध्याकाण्ड 32 श्री वाल्मीकि रामायणमु श्रीरामुडि प्रियमित्रुलु ई शुभवार्तनु कौसल्यादेविकि चॆप्पारु. आविड ऎन्तगानो आनन्दिञ्चिन्दि. वाळ्ळनि बहुमानालतो मुञ्चॆत्तिन्दि. राजाज्ञ. एर्पाट्लु चकचका सागुतुन्नायि.
श्रीरामुडु तन मन्दिरानिकि वच्चिन तरुवात तल्लि कौसल्यादेवि दग्गरकु वॆळ्ळाडु. कौसल्यादेवि पूजगदिलो उन्दि. सुमित्र, लक्ष्मणुडु, सीतादेवि कूडा अक्कडे उन्नारु. अप्पुडु श्रीरामुडु कौसल्यादेवितो - ‘अम्मा! रेपु पट्टाभिषेकं काबट्टि ई रात्रिकि नेनू सीता उपवासं उण्डालनि तण्ड्रिगारि आज्ञ. इङ्का एमें चॆय्यालो चॆप्पु.’ अन्नाडु. कौसल्यादेवि कळ्ळल्लो आनन्दबाष्पालु. ऎप्पटिदो ई कल. इप्पटिकि नॆरवेरुतोन्दि. ‘चिरं जीव! चिरं जीव! नुव्वु इक्ष्वाकु साम्राज्यानिकि राजुववु तुन्नावय्या’ अण्टू मुरिसिपोयिन्दि. लक्ष्मणुण्णि चूसि स्नेहन्तो श्रीरामुडु - ‘लक्ष्मणा! ई राज्यं नादे कादु. नीदि कूडा. नुम्वा पालिञ्चालि. नाकु सहकरिञ्चालि’ अन्नाडु. अन्दरि दग्गरा सॆलवु तीसुकॊनि सीतारामुलु तम मन्दिरानिकि बयलुदेरारु. वसिष्ठमहर्षि नेरुगा श्रीरामुनि मन्दिरानिЍक् वच्चि वाळ्ळचेत दीक्ष पट्टिञ्चि वॆळ्ळाडु. तरुवात श्रीरामुडु श्रीमहविष्णुहोमं चेशाडु. आ रात्रिकि दर्भलतो अल्लिन चापलपै सीतारामुलु निद्रपोयारु. अयोध्यानगरं आनन्दंलो तेलुतोन्दि. अन्दरि नोटा इदे माट. श्रीराम पट्टाभिषेकं! श्रीरामपट्टाभिषेकं! वीथुलू इळ्ळू अन्नी अलङ्करणलतो कळकळलाडुतुन्नायि. पट्टाभिषेकानिकि वस्तुन्न जनसन्दोहन्तो पट्टणं क्रिक्किरिसि पोतोन्दि. जनफॆूष पुन्नमनाटि समुद्रफॆूषला उन्दि. मन्थर पन्नागं इन्तलो मन्थर अने ऒक दासि अक्कडिकि वच्चिन्दि. अदि ऎक्कड पुट्टिन्दो! ऎक्कड नुञ्चि वच्चिन्दो! एमोगानी कैЍक्यिकि अरणपु दासि. अन्दुЍक् आमॆ अण्टे कैЍक्यिकि चाला इष्टं. 33 राजप्रासादंवैपु कदिलिन्दि मन्थर. ऊरन्ता ऒकटे कोलाहलं. चॆप्परानि आनन्दं. चूसि निव्वॆरपोयिन्दि. मॊत्तानिकि विषयं राबट्टि, कैक दग्गरिकि विसविसा वच्चिन्दि.
‘कैका! कैका!!’ अरुस्तोन्दि मन्थर. कैक हंसतूलिकातल्पम्पै कुलासागा उन्दि. अदि चूसिन मन्थर - ‘मूढुराला! एमिटि? इङ्का निद्रपोतुन्नावा? ले! अयिपोयिन्दि. सर्वनाशन मयिपोयिन्दि.’ अन्दि. कैक आश्चर्यपोतू - ‘मन्थरा! एमण्टुन्नावु नुव्वु? ऒण्ट्लो बागालेदा एमिटि? एमिटा माडुमुखं? एमैन्दि?’ अनि अडिगिन्दि. ‘इंЍक्मुन्दे कैका! नीकु पोयेकालं दापुरिञ्चिन्दिले! दशरथुडु श्रीरामुनिकि युवराजपट्टाभिषेकं चेस्तुन्नाडट! आ माट विण्टेने ना कडुपु रगिलिपोतोन्दि. दुःखन्तो मनस्सु बरुवॆक्किपोतोन्दि. नी Ѝक्मो चीमकुट्टिनट्टैना लेदु. नी भर्त सामान्युडु कादे कैका! मायलोडु. निन्नु मभ्यपॆट्टि सम्पदन्ता आ कौसल्यЍक् दोचिपॆडुतुन्नाडे पिच्चिदाना! दशरथुडण्टे नी भर्त काडे! ऒडिलो उन्न पामु. तॆलुसुको! ई पट्टाभिषेकं गनक जरिगिन्दा! अन्ते! नी गती नी कॊडुकु भरतुडि गती अधोगते. अप्पुडु नुव्वु चच्चिन पामुतो समानं. नी सवती, आमॆ कॊडुकू महराजुल्ला वॆलिगिपोतुण्टे नीकु आनन्दं ऎक्कडिदि? ले! एदो ऒकटि चॆय्यि. त्वरगा मेलुको!’ अन्दि. मन्थर नॆत्ती नोरू बादुकुन्दिगानी कैक मात्रं चिरुनव्वु चिन्दिस्तू - ‘ऎन्त मञ्चि वार्त तॆच्चावे मन्थरा! इदुगो बहुमति. ई आभरणं तीसुको. नाकु रामुडॊकटी भरतुडॊकटीना?’ अन्दि. आ माटलकि मन्थर कोपं तारास्थायिकि चेरुकुन्दि. कैक इव्वबोयिन आभरणान्नि तिप्पिकॊट्टि - ‘अमायकुराला! निन्नु चूस्तुण्टे नाकु नव्वॊस्तोन्दि. सवति कॊडुकु वृद्धिलोनिकि रावडं अण्टे नुव्वु मरणिस्तुन्नट्टे. श्रीरामुनिकि भरतुनि वल्लने भयं. भयपडिन श्रीरामुनिवल्लने भरतुनिकि प्रमादं पॊञ्चि उन्दि. अन्दुЍक् अयोध्याकाण्ड 34 श्री वाल्मीकि रामायणमु ना बाधन्ता. भयपड्डवाडे कदा भयपॆडताडु. श्रीरामुननिकि पट्टाभिषेकं जरिगिते भरतुडु श्रीरामुनिकि तॊत्तु काक मरेमिटि?’ मन्थर नूरिपोस्तोन्दि. नूरिपोस्तुन्न कॊद्दी कैक श्रीरामुनि गुणालनु मॆच्चुकॊण्टोन्दि. चिवरिकि ‘नाकु भरतुनि कण्टे रामुडे ऎक्कुव’ अनी अन्दि कैक. ‘श्रीरामुडु गनक राजु अयिते नीकू, नी कॊडुक्की पुट्टगतु लुण्डवु’ अनि मन्थर पदे पदे जोरीगला लेनिपोनिवन्नी चॆप्पि चॆप्पि कैकनु रॆच्चगॊट्टिन्दि. कॊन्तसेपु वादोपवादालू तर्जनभर्जनलू जरिगायि. ‘नुव्वु अवमानाल्नुञ्चि तप्पिञ्चुकोवालण्टे भरतुनिकि पट्टाभिषेकं, श्रीरामुनिकि देशबहिष्करण जरगालि. अन्दुЍक्दैना उपायं आलोचिञ्चु’ अन्दि मन्थर. मन्थर माटलु पनिचेशायि. कैक आलोचनल्लो मार्पु वच्चिन्दि. मुखं कन्दगड्डला कोपन्तो ऎर्रबडिन्दि. वेडि वेडि निट्टूर्पुलु विडुस्तू - ‘मन्थरा! नुव्वे एदैना उपायं चॆप्पु’ अन्दि. आमॆ माटल्लो करुकुदनं. ‘कैका! ऒकसारि शम्बरासुरुडि चेतिलो नी भर्त मूर्छपोते नुव्वे अतण्णि रक्षिञ्चावु. गुर्तुन्दा? अप्पुडु राजु नीकु रॆण्डु वरालु इच्चाडु. वाटिनि नुव्वु इप्पटिदाका वाडुकोलेदु कदा! इप्पुडु अडुगु. ऒकटि- भरतुडि पट्टाभिषेकं. रॆण्डु- श्रीरामुनिकि पद्नालुगेळ्ळ वनवासं. ई पद्नालुगेळ्ळलो भरतुडु राजुगा निलदॊक्कुकुण्टाडु. श्रीरामुण्णि प्रजलु मर्चिपोतारु. अप्पुडु भरतुडे शाश्वतङ्गा राजु अवुताडु.’ मन्थर म्याहनिकि कैक मुखंलो आनन्दं. ‘मन्थरा! नुव्वु निजङ्गा गॊप्पदानिवेने. अलागे नुव्वु चॆप्पिनट्ले चेस्तानु’ अण्टू अग्निशिखला वॆलिगिपोतू कैक मन्थरनु पॊगुडुतुण्टे अदि उब्बितब्बिब्बैपोतोन्दि. कैक कोरिन वरालु कैक कोपगृहंलोनिकि प्रवेशिञ्चिन्दि. नल्लचीर कट्टिन्दि. नगलु विसिरि कॊट्टिन्दि. कटिक नेलपै पडुकुन्दि. आ भवनं मॊत्तं नक्षत्रालु लेनि काळरात्रि नाटि 35 आकाशंला उन्दि. सम्बरङ्गा वच्चिन दशरथुडु कैЍक्यि उन्न परिस्थितिनि चूसि अवाЌक्कैपोयाडु. मनसु एदो कीडु शङ्किञ्चिन्दि. अडिगाडु- ‘देवी कैका! एमिटी अवतारं! ऎन्दुकु कोपङ्गा उन्नावु? दॆय्यं पट्टिन्दा एमिटि? ऒण्ट्लो बागालेदा? राजवैद्युल्नि रप्पिञ्चना? निन्नॆवरैना एमैना अन्नारा? एं चॆय्यमण्टावो चॆप्पु? नीकोसं एदैना चिटिЌक्लो चेसेस्तानु.’ कैक उलुक लेदु. पलुकनू लेदु. पदे पदे अडिगाडु. चिवरिगा अन्नाडु- ‘श्रीरामुडु तप्प नीकण्टे नाकु ऎवरॆक्कुव कैका ? नुव्वें अडिगिना चेस्तानु.’ कैक मुखं विकसिञ्चि - ‘राजा! नन्नॆवरू एमी अनलेदु. नाЍक् अनारोग्यमू लेदु. नाको कोरिक उन्दि. दानिनि तीरुस्ताननि नुव्वु प्रतिज्ञ चेस्ते अदेमिटो चॆप्तानु.’ अन्दि. अन्दुकु दशरथुडु स्थिरङ्गा इला अन्नाडु. ‘सरे कैका! श्रीरामुडि मीद प्रमाणं चेस्तुन्नानु. तप्पक तीरुस्तानु चॆप्पु.’ अप्पुडु कैक - ‘ओ देवतलारा! दिक्पालकुलारा! पञ्चभूताल्लारा! विनण्डि. मीरे साक्षुलु. प्राणनाथा! ऒकप्पुडु नाकु रॆण्डु वरालु इच्चावु. अवि इप्पुडु अडुगुतुन्नानु तीरुस्तावु कदा! विनु. श्रीरामुनिकि निर्णयिञ्चिन मुहूर्तानिЍक् भरतुनिकि पट्टाभिषेकं जरगालि. श्रीरामुडु नारचीरलु धरिञ्चि पद्नालुगु संवत्सरालु दण्डकारण्यंलो तपस्सु चेस्तू जीविञ्चालि. इवे ना रॆण्डु कोर्कॆलु. ऎप्पुडो कादु. ई रोजे.. ई क्षणमे.. जरगालि. लेदण्टे नी कळ्ळ मुन्दे नेनु प्राणत्यागं चेस्तानु. चॆप्पु; माट तप्पुतावा? निलबॆट्टुकुण्टावा?’ आ माटलु विन्न दशरथुडु उन्नवाडु उन्नट्ले कुप्पकूलिपोयाडु. इदि कला? निजमा? लेक मतिभ्रमा? अर्थं कालेदु. सिवङ्गिनि चूसिन लेडिपिल्लला कैकनु चूसि गजगजलाडिपोयाडु. नोट माट रालेदु. काळ्ळु, चेतुलु आडलेदु. एमनालो तॆलियडं लेदु. बाध, कोपं, असहनं अन्नी मूकुम्मडिगा मुञ्चॆत्तुतुन्नायि. अयोध्याकाण्ड 36 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘कैЍक्यी! नीकी विपरीतपु बुद्धि ऎन्दुकु पुट्टिन्दि? एमय्यिन्दि नीकी रोजु? आ माट अनडानिकि नीकु नोरॆला वच्चिन्दि. दुष्टुराला! में नीकु एं अपकारं चेशामनि इन्तटि दुरालोचन चेस्तुन्नावु. निन्नु कन्नतल्लिला भाविस्तुन्न श्रीरामुनिकि इन्तटि कीडु तलपॆडुतुन्नावा? ऎवर्नि वदिलॆय्यमण्टावो चॆप्पु? कौसल्यना? सुमित्रना? राज्यान्ना? प्राणाल्ना? वॆण्टने … वॆण्टने वदिलेस्तानु. कानी श्रीरामुण्णि मात्रं वदललेनु. श्रीरामुनिकि पट्टाभिषेकं चेस्ताननि अन्दरिमुन्दू माट इच्चानु. दान्नि इप्पुडॆला तप्पमण्टावु?’ ‘कैका! कैका…’ अण्टू आमॆ काळ्ळपै पडि वेडुकॊन्नाडु दशरथुडु. कैक मनसु करगलेदु. तिट्टाडु. दण्डं पॆट्टाडु. कनिकरिञ्चमन्नाडु. बतिमालाडु. बामालाडु. चिवरिकि मूर्छपोयाडु. कैकलो चलनं लेदु. जालि अन्तकन्ना लेदु. स्थिरङ्गा उन्दि. भयं लेदु. मळ्ळी अदे माट. ‘राजा! एं कोरिना तीरुस्ताननि देवतल साक्षिगा प्रतिज्ञ चेसि, तीरा ना कोरिक विन्नाक कुण्टिसाकुलु चॆप्तुन्नावु. एडुपुगॊट्टु माटलु माट्लाडुतुन्नावु. नुव्वेदो पॆद्द धर्मात्मुनिवनि लोकं अन्ता अनुकुण्टोन्दि. आडिन माटनु तप्पडमेना नी धर्मज्ञत? नी प्रवर्तन राजवंशानिЍक् पॆद्द कळङ्कं. आलोचिञ्चुको.’ अण्टू सूटिपोटिमाटलतो दशरथुण्णि गुच्चिगुच्चि चम्पुतोन्दि. ऎन्त बतिमालाडो दशरथुडु. श्रीरामुडु वनवासानिकि वॆळ्ते वच्चे अपकीर्ति गुरिञ्ची, कष्टनष्टाल गुरिञ्ची ऎन्तगानो नच्च चॆप्पाडु. चेयगलिगिन्दि एमी लेक कुमिलि कुमिलि एडुस्तुन्नाडु. काडिकी चक्रानिकी मध्य नलिगे ऎद्दुला उन्दि अतडि परिस्थिति. कॊन्तसेपु स्पृहलो उण्टुन्नाडु. कॊन्तसेपटिकि स्पृह कोल्पोतुन्नाडु. स्पृहलो उन्नन्त सेपू कैकनु तिट्टिपोस्तूने उन्नाडु. मरोवैपु अर्थिस्तूने उन्नाडु. ‘देवी! नेनु वृद्धुण्णि. दीनुण्णि. साधुस्वभावं कलवाण्णि. इन्निण्टिकी मिञ्चि महराजुनि. नापै दय चूपिञ्चु. श्रीरामुण्णि अनुग्रहिञ्चु.’ प्राधेय पडुतुन्नाडु दीनातिदीनङ्गा. 37 ‘कैЍक्यी! निन्नु अग्निसाक्षिगा विवाहं चेसुकुन्नानु. ई क्षणमे निन्नू नी कॊडुकुनू विडिचिपॆट्टेस्तुन्नानु’ अनि बॆदिरिञ्चाडु कूडा. ‘गुर्रालमीदा एनुगुलमीदा तिरिगे ना श्रीरामुण्णि ऎला पादचारिगा नडिपिञ्चमण्टावु? ऎला दण्डकारण्यंलोनिकि पम्पिञ्चमण्टावु? षड्रसोपेत भोजनानिकि बदुलु ना श्रीरामुण्णि ऎला कन्दमूलफलाल्नि तिनेला चेय मण्टावु? चॆप्पु कैका चॆप्पु?’ अन्नाडु. विलपिञ्चाडु. मॊत्तुकुन्नाडु. नॆत्ती नोरू बादुकुन्नाडु. कैЍक्यि तॊणकलेदु. बॆणकलेदु. कनिकरिञ्चलेदु. इला हितवु पलिकिन्दि. ‘राजा! शिबिचक्रवर्ति ऒक डेगकु एकङ्गा तन शरीरान्ने कोसि इच्चाडु. अलर्कमहराजु ऒक विप्रुडिकि तन कळ्ळने दानं चेशाडु. सत्यसन्धुडैन समुद्रुडू चॆलियलिकट्टनु दाटकुण्डा उण्टुन्नाडु. ऎन्दुको तॆलुसा? सत्यं कोसमे. आडिन माटनु तप्पिते मी वंशप्रतिष्ठ एङ्कानु? सत्यमेकपदं ब्रह्म सत्ये धर्मः प्रतिष्ठितः सत्यमे वाक्षया वेदाः सत्येनै वाप्यते परम् (2-14-7) राजा! धर्मवेत्तलन्ता सत्यमे धर्ममनि अण्टारे! सत्यमे ब्रह्म. सत्यं मीदने धर्मं आधारपडि उन्दि. सत्यमे अक्षयवेदालु. सत्यं वल्लने परमपदमू लभिस्तुन्दि. अटुवण्टि सत्यं मीद नी बुद्धिनि निलुपु.’ अन्दि. आ रात्रि दुर्भरङ्गा गडिचिन्दि. तॆलतॆलवारबोतोन्दि. पट्टाभिषेकानिकि अन्ता सिद्धमेननि वसिष्ठमहर्षि सुमन्त्रुडि द्वारा दशरथुडिकि कबुरुपम्पाडु. अन्दुकोसं कैЍक्यी मन्दिरानिकि वच्चाडु सुमन्त्रुडु. अतण्णे पम्पि श्रीरामुण्णि अक्कडिकि पिलिपिञ्चिन्दि कैक. श्रीरामुडि पितृवाक्यपरिपालन श्रीरामुडु वच्चाडु. विनयङ्गा तल्लिदण्ड्रुलकु पादाभिवन्दनं चेशाडु. श्रीरामुनि मुखमैना चूडलेक पोयाडु दशरथुडु. कनीसं पॆदवि विप्पि पलकरिञ्चलेक पोयाडु. दशरथुनिकि दुःखन्तो गॊन्तु पूडुकु पोयिन्दि. नोरु पॆगलडं लेदु. अयोध्याकाण्ड 38 श्री वाल्मीकि रामायणमु अक्कडि वातावरणं, तण्ड्रि परिस्थिती चूसि श्रीरामुडु निर्घान्तपोयाडु. भयं वेसिन्दि. ऒक्कसारिगा पामु काटुवेसिनट्लु अनिपिञ्चिन्दि. तननु चूडगाने उप्पॊङ्गिपोये तण्ड्रि, अन्तवरकू ऎन्तकोपङ्गा उन्ना तनु कनिपिञ्चगाने शान्तमूर्तिगा मारिपोये तन तण्ड्रि दशरथुडेना? इप्पुडु इला? एमिटिदि? असलु एमै उण्टुन्दि? आलोचनलु श्रीरामुण्णि ऊपिरितीसुकोनिव्वडं लेदु. कैकतो - ‘अम्मा! एमैन्दि? तॆलिसो तॆलियको नेनु एदैना तप्पु चेशाना? नान्नगारु ऎन्दुकु नातो माट्लाडरु? तम्मुळ्ळЍक्मैना अय्यिन्दा? लेदा नेनु ऎवरि आज्ञनन्ना जवदाटाना? चॆप्पु. निजङ्गा तप्पु नादे अयिते ऒक्क क्षणं कूडा बतकनम्मा?’ अडुगुतुन्नाडु श्रीरामुडु. कैЍक्यि मॆल्लगा अन्दि. ‘रामा! मी नान्नगारि माट, अदि एदैना सरे नॆरवेरुस्ताननि नुव्वु माट इस्ते चॆबुतानु. चॆप्पु; माट इस्तावा?’ अन्दि. दानिकि श्रीरामुडु - ‘अम्मा! नान्नगारु चॆप्ते नेनु एदि कादण्टानु? निप्पुल्लो दूकमण्टे दूकना? विषं तिनमण्टे तिनना? समुद्रंलो पडमण्टे पडना? तद् ब्रूहि वचनं देवि! राज्ञो यदभिकाङ्क्षितं, करिष्ये प्रतिजाने च रामो द्विर्नाभिभाषते. (2-18-30) अम्मा! चॆप्पु. तण्ड्रिगारि कोरिक एमिटि? अदि एदैना सरे. नॆरवेरुस्तानु. इदे ना प्रतिज्ञ. ई रामुडु रॆण्डु रकालुगा माट्लाडडु’. कैक इला अन्दि - ‘रामा! पूर्वं मी तण्ड्रि नाकु रॆण्डु वरालु प्रसादिञ्चाडु. वाटिनि इप्पुडु तीर्चमनि अडिगानु. अवेण्टो तॆलुसा? ऒकटि. भरतुडि पट्टाभिषेकं. रॆण्डु. नीकु पद्नालुगेळ्ळ वनवासं. नी तण्ड्रि माट निलबॆट्टालनुकॊण्टे नुव्वु पद्नालुगेळ्ळु वनवासं चॆय्यालि.’ विन्नाडु श्रीरामुडु. अतडिलो ए मार्पू लेदु. आ माट विनकमुन्दु ऎला उन्नाडो विन्नाक कूडा अलागे उन्नाडु. अन्नाडु- 39 ‘तल्ली! नुव्वु चॆप्पिनट्ले वनवासानिकि वॆळ्तानु. नाकु धनं मुख्यं कादु. लोकमर्यादनु पाटिञ्चडमे ना अभिमतं. नेनु धर्मान्नि आचरिञ्चे ऋषि लाण्टिवाण्णि. पूज्युडैन ना तण्ड्रिकि इष्टमैनदान्नि प्राणत्यागं चेसैना सरे नेनु चेस्तानु. तण्ड्रिगारिकि सेव चेसुकोवडं, आयनगारि माटनु निलबॆट्टडं कण्टे गॊप्प धर्मं इंЍक्मी लेदु. आयन माट इच्चारु. नेनु निलबॆडतानु. अन्ते! अयिते आ माट नान्नगारु चॆप्ते नेनु कादण्टाना? महराजु नातो ऎन्दुकु माट्लाडडंलेदो तॆलुसुकोवालनुकॊण्टुन्नानु. भरतुनिकोसं राज्यमे कादु; ना प्राणालनू आनन्दङ्गा धारपोसेवाण्णे?! अटुवण्टिदि ना तण्ड्रे स्वयङ्गा नन्नु आज्ञापिस्ते चॆय्यकुण्डा ऎला उण्टाननुकुन्नारु? सरे नम्मा! नान्नगारिनि उपशमिम्पजॆय्यि. भरतुण्णि रप्पिञ्चु. इदुगो नेनु अडविकि बयलुदेरुतुन्नानु. नाकु धर्मं मीद तप्प ई लोकंलो देनिमीदा व्यामोहं लेदु.’ तल्लिदण्ड्रुल काळ्ळकु नमस्करिञ्चि बयटकु वच्चाडु श्रीरामुडु.
श्रीरामुनि मुखंलो शोभ तग्गलेदु. मनसुलो ए विकारालू लेवु. तल्लि कौसल्यादेवि दग्गरकु वॆळ्ळि जरिगिन विषयं चॆप्पाडु. आमॆ हताशुरालय्यिन्दि. कॊडुकुनु पट्टुकॊनि बोरुन एड्चिन्दि. ‘इङ्क ना गति एं कानु?’अनि वापोयिन्दि. लक्ष्मणुडु कौसल्यादेविनि अनुनयिञ्चाडु. अन्तवरकू अणचिपॆट्टुकुन्न कोपान्नि इङ्क आपुकोलेक चॆलरेगिपोयाडु. ‘अम्मा! ऒक आडदानि टक्करि माटलकु तलवञ्चि श्रीरामुडु अरण्य वासानिकि वॆळ्ळडं नाकु सुतरामू इष्टंलेदु. राजुदि विपरीतबुद्धि. पैगा भोगासक्तुडु. दानिकि तोडु वृद्धाप्यं ऒकटि. इवन्नी कलवडन्तो राजु पूर्तिगा कामानिकि लॊङ्गिपोयाडु. कामन्तो उन्नवाडि नोटिकि अड्डू अदुपू ऎक्कडिदि? श्रीरामुडु एं तप्पु चेशाडनि अरण्यवासं चॆय्यालि? इदेना धर्मं? तॆलिसीतॆलियनि मिडिमिडि ज्ञानन्तो चेसिन बाल्यचेष्ट इदि. आ माटनु लॆक्कलोनिकि तीसुकोवलसिन अवसरं ऎन्त मात्रमू लेदु. अयोध्याकाण्ड 40 श्री वाल्मीकि रामायणमु अन्ना! नुव्वु आज्ञापिञ्चु. चूडु! धनुर्धारिनै उन्नानु. ई अयोध्यनु निर्मानुष्यं चेस्तानु. ऎवडु वस्ताडो रम्मनु. आ भरतुडे कादु; वाडिवैपु ऎवडु वच्चिना अन्तु चूस्तानु. धर्मं तप्पिन वाळ्ळन्दरिनी चिवरिकि तण्ड्रिनैना सरे! चम्पि पारेस्तानु. श्रीरामुडु ऎक्कड उण्टे नेनू अक्कडे.’ अन्नाडु. आ माटलु विन्न श्रीरामुडु लक्ष्मणुण्णि कौगिलिञ्चुकॊनि - ‘लक्ष्मणा! नीकु ना मीद ऎन्त प्रेम, गौरवं उण्टे मात्रं कन्नतण्ड्रिनि इला तूलनाडवच्चा? पूज्युल्नि निन्दिञ्चडं अधर्मं. ऎट्टि परिस्थितुल्लोनू धर्मं तप्पकूडदु. धर्मान्नि आचरिञ्चेवाडिЍक् अर्थकामालु कूडा धर्मफलमैन सुखान्नि कलिगिस्तायि. ई विषयंलो नाकु इसुमन्तैना सन्देहंलेदु. भार्य, भर्तकु अनुकूलवतियै धर्मान्नि समकूरुस्तुन्दि. प्रियुरालै कामान्नी समकूरुस्तुन्दि. उत्तमसन्तानान्नि अन्दिञ्चि सकलार्थाल्नी समकूरुस्तुन्दि. अलागे धर्मं सकलपुरुषार्थाल्नी सम्पादिञ्चि पॆडुतुन्दि. अन्दुЍक् धर्मान्नि आचरिञ्चडं अन्दरू कर्तव्यङ्गा भाविञ्चालि. अर्थकामालपै आसक्तितो धर्मान्नि निर्लक्ष्यं चेयकूडदु. अला चेस्ते प्रजलु निन्दिस्तारु. लक्ष्मणा! नी बाधनु नेनर्थं चेसुकोगलनु. इदन्ता विधि नायना! मानवुल पूर्वकर्मफलान्ने दैवं अनिगानी विधि अनिगानी अण्टारु. आ विधिनि ऎवरू मार्चलेरु. विधिविधानं इला उण्टुन्दनि तॆलुसुकोवडं चाला कष्टं. इला जरुगुतुन्दनि ऎवरैना ऊहिञ्चारा! भरतुडिकण्टे नन्ने ऎक्कुवगा प्रेमिञ्चे मात कैक कूडा ऊहिञ्चिन्दि कादु. अन्त बलीयमैनदि विधि. सुखदुःखालू लाभनष्टालू चावुपुट्टुकलू मॊदलैनवि अकारणङ्गा वस्ते दानिकि कारणं विधे. तलपॆट्टिन पनुलु नॆरवेरकपोवडं, अनुकोनि परिस्थितुलु एर्पडडं दैवघटने. दीनिकि कारणं पूर्वकर्मफलमे. लोकंलोनि सुखदुःखालनु प्रसादिञ्चेदि दैवमेननि तॆलुसुको. दैवनिर्णयान्नि एदी निरोधिञ्चलेदु. ऎन्तो श्रद्धतो चेसिन पनुलु कूडा ऒक्कोसारि सफलं कावु. ऒक्कोसारि ए प्रयत्नमू चेयकपोयिना ऎदुरुचूडनि फलितालु समकूरुतायि. नेनु तण्ड्रिगारि माटनु नॆरवेरुस्तानु’ अनि दृढङ्गा चॆप्तू लक्ष्मणुण्णि शान्तिम्पजेशाडु. आ तरुवात कौसल्यादेवि - तण्ड्री! श्रीरामचन्द्रा! नुव्वु वॆळ्ळडानिकि 41 वील्लेदु. निन्नु विडिचि नेनु बतकलेनुरा नान्ना! नेनू नीतो वस्तानु, अन्दि. दानिकि श्रीरामुडु - ‘अम्मा! ई परिस्थितिलो नान्नगारिनि विडिचिपॆट्टि रावडं नीकु धर्मं कादु. प्रति मनिषिकी धर्मान्नि आचरिञ्चडान्नि मिञ्चिन व्रतं एदी लेदु. नोमुलू दीक्षलू इवन्नी धर्मंलोनि भागाले. व्यक्तिगतधर्माल्नि पाटिञ्चेवाळ्ळु व्रतालू, पूजलू चेस्ते मरिन्नि सत्फलितालु पॊन्दवच्चु. अन्तेकानी प्रधानमैन धर्मान्नि विडिचिपॆट्टि चेसे नोमुलु, व्रतालवल्ल प्रयोजनं शून्यं. ऎन्तमात्रमू सत्फलितालु रावु. अन्नि श्रेयस्सुलकू धर्माचरण ऒक्कटे मार्गं. नेनु तण्ड्रिगारि माट कादनलेनु. अदि ना धर्मं. इदि मॊण्डिवादन कादु. महत्मुलु नडचिन दारि. अन्तकु मुन्दु तण्ड्रि आज्ञनु पाटिञ्चि गोवुने वधिञ्चिन कण्डुमहर्षी, कन्नतल्लिने तन गण्ड्रगॊड्डलिकि बलि इच्चिन परशुरामुडू, मन पूर्विकुलु सगर पुत्रुलू वीळ्ळन्ता पितृवाक्यपरिपालकुले कदा! वारि बाटलोने नेनू नडुस्तुन्नानु.’ अनि कौसल्यादेविकि नच्चजॆप्पाडु. आ माटलकु कौसल्यादेवि तेरुकॊनि- ‘श्रीरामा! वॆळ्ळिरावय्या! नीवु धर्मान्नि आचरिस्तू वनवासानिकि वॆळ्तुन्नावु. आ वनवासंलो आ धर्ममे नीकु रक्ष. लोककण्टकुलैन राक्षसुल्नि संहरिञ्चालि नुव्वु. अदि ऎल्लप्पुडू धर्मान्नि आचरिञ्चेवाळ्ळЍक् साध्यं. वॆळ्ळिरा नीकोसं इक्कड निरन्तरमू पूजलु चेस्तू उण्टानु.’ अनि सागनम्पिन्दि कौसल्य. अक्कण्णुञ्चि नेरुगा सीतादेवि दग्गरकु वच्चाडु श्रीरामुडु. ‘सीता! नेनु वनवासं पूर्तिचेसुकॊनि वस्तानु. नुव्वु जाग्रत्त.’ अण्टू एवेवो तगिन जाग्रत्तलु चॆप्पबोयाडु. श्रीरामुनि माटलु विन्न सीतादेविकि कोपं कट्टलु तॆञ्चुकॊन्दि. ‘नुव्वु ऎक्कड उण्टे नेनू अक्कडे!’ अन्दि. अडवुल्लो ऎदुरय्ये इब्बन्दुल्नि एकरुवु पॆट्टाडु श्रीरामुडु. सीतादेवि चलिञ्चलेदु सरिकदा! ‘इहंलोनैना परंलोनैना भार्य भर्तवॆण्टे उण्डालि. अदे भार्यकु सद्गति. नेनु निन्नु विडिचि ऒक्कक्षणं कूडा उण्डलेनु. अडवुलनी राक्षसुलनी साकुलु चॆप्पि नन्नु भयपॆट्टवद्दु.’ अन्दि. अयोध्याकाण्ड 42 श्री वाल्मीकि रामायणमु अडविलो ऒक स्र्ती सञ्चरिञ्चडं ए अनर्थानिकि दारितीस्तुन्दो अने भयं श्रीरामुनिदि. अन्दुЍक् सीतादेवि ऎन्तगा वस्तानन्ना ऒप्पुकोवडं लेदु. अप्पुडु- अप्पुडु सीत असहनानिकि लोनै ‘रामा! नुव्वु पुरुषरूपंलो उन्न आडदानिवि. काबट्टे नन्नु तीसुकु वॆळ्लेन्दुकु सङ्कोचिस्तुन्नावु. आरु नूरैना नेनु राकुण्डा नुव्वु वॆळ्ळलेवु. वॆळ्ळडानिकि वील्लेदु. अयिना नुव्वुण्डगा नाЍक्ं भयं. ऒकवेळ नन्नु वदिलि वॆळ्ते विषं तागि चस्तानु.’ अनि बॆदिरिञ्चिन्दि सीतादेवि. इक श्रीरामुनिकि तप्पलेदु. ‘सरे देवी! दुःखिञ्चकु. नी मनसु तॆलुसुकोलेकपोयानु. सत्यानिकि पूर्तिगा कट्टुबडिन ना तण्ड्रिमाटे नन्नु अडविकि लाक्कुपोतोन्दि. काबट्टि नेनु वॆळ्ळकतप्पदु. मनकु प्रत्यक्षङ्गा ऎदुटे उन्न तल्लिदण्ड्रुल्नि गुरुवुल्नि कादनि ऎक्कडो उन्न दैवान्नि अनुसरिञ्चडं ऎला साध्यं ? तण्ड्रिगारि आज्ञनु पाटिञ्चडं कण्टे वेरे गॊप्प पुण्यं उण्टुन्दा? तण्ड्रिनि सेविस्ते वच्चे मेलुनु पुण्यालु, दानधर्मालु, यज्ञयागादुलु इवेवी कलिगिञ्चलेवु. पितृवाक्यपालकुलकु स्वर्गं, ऐश्वर्यं, विद्यलु, पुत्रुलु, सुखालू- इला अन्नी करतलामलकाले. निन्नु विडिचि नेनू वॆळ्ळलेनु. वनवासमे मनकु व्रतं. काबट्टि इक्कडि सम्पदलतो मनकु पनिलेदु. अन्नी दानं चेसॆय्यि. वनवासानिकि कावलसिन एर्पाट्लु चूडु. अन्नाडु.’ सीतादेवि परमानन्दभरितुरालय्यिन्दि. इन्तलो लक्ष्मणुडु वच्चाडु. अडविकि रावद्दनि मळ्ळी अतडिकि चॆप्पिचूशाडु श्रीरामुडु. अयिना लक्ष्मणुडु विनिपिञ्चुकोलेदु. ‘नुव्वु ऎक्कड उण्टे नेनू अक्कडे’ अन्नाडु. श्रीरामुडु सम्बरपड्डाडु. ‘सरे लक्ष्मणा! वॆळ्ळि वसिष्ठुलवारि इण्ट्लो उञ्चिन मन दिव्यधनुस्सुलनू, अक्षयतूणीरालनू, दिव्यखड्गालनू तीसुकुरा! ऒकसारि वसिष्ठपुत्रुडु सुयज्ञुण्णि कूडा पिलुचुकुरा’ अन्नाडु.
43 सुयज्ञुडु वच्चाडु. अप्पुडु श्रीरामुडु तन बङ्गारु दण्डकडियालु, कुण्डलालु, मणिहरालु, भुजकीर्तुलु, चेतिकडियालु इङ्का अनेक रत्नालु इच्चि अतण्णि सत्करिञ्चि -. ‘सुयज्ञा! इविगो! सीत कूडा नी धर्मपत्निकि हरं, कण्ठाभरणं, ऒड्डाणं, दण्डकडियालु, Ѝक्यूरालु, रत्नतल्पं प्रदानं चेस्तुन्दि. स्वीकरिञ्चु. इदुगो! मा मेनमामगारु माकु इच्चिन शत्रुञ्जयं अने गजराजं. दीन्नी, वॆय्यि बङ्गारु नाणालनू स्वीकरिञ्चु.’ अन्नाडु. श्रीरामलक्ष्मणुलु अ तरुवात वेलमन्दि ब्राह्मणुलकू अनेकदानालु चेशारु. ई विषयं तॆलिसि त्रिजटुडु अने ऒक बीद ब्राह्मणुडु अक्कडिकि वच्चि, तन दारिद्र्यं तीर्चमनि अडिगाडु. श्रीरामुनिकि चॆप्पलेनन्त जालि वेसिन्दि. त्रिजटुडि चेतिकि ऒक चिन्न कर्र इच्चि - ‘इदि नुव्वु आलमन्दलोकि ऎन्तदूरं विसरगलुगुतावो आ स्थलंलो उन्नन्नि गोवुलनु नीकु दानङ्गा इस्तानु.’ अन्नाडु श्रीरामुडु. त्रिजटुडु विसिरिन कर्र सरयूनदीतीरंलो पडिन्दि. अन्नि गोवुल्नी अतनिकि दानङ्गा इच्चाडु श्रीरामुडु. इला दानालतो अन्दरिनी सन्तृप्ति परिचि श्रीरामुडु वनवासानिकि बयलुदेरुतुन्नाडु.
ऒकवैपु श्रीरामुडु अरण्यवासानिकि सन्नद्धुडौतुण्टे मरोवैपु ऎण्डिपोयिन चॆरुवुलागा उन्नाडु दशरथुडु. तन अन्तःपुरकान्तलु मूडुवन्दलयाबै मन्दितो कलिसि श्रीरामुनिकि वीड्कोलु पलुकुतुन्नाडु. अन्तलोने मूर्छपोयाडु. मळ्ळी कॊञ्चॆं तॆप्परिल्लाडु. इप्पटिकैना मॊण्डिपट्टु वीडमनि कैЍक्यिनि वेडुकॊन्नाडु. आमॆ वीडलेदु. कनीसं धनधान्यालैना श्रीरामुनितो पम्पुतानन्नाडु. सिद्धार्थुडु अने मन्त्रि कैЍक्यिकि नच्चचॆप्पे प्रयत्नं चेशाडु. कैЍक्यि ससेमिरा अन्दि. आमॆ मुखंलो रङ्गुलु मारायि. अदि चूसि श्रीरामुडु - ‘राजा! एनुगुने दानं इच्चि दानि नडुमुकु कट्टिन ताडुकोसं ऎवडैना वॆम्पर्लाडताडा! नेनु सर्वं त्यजिञ्चानु. इवन्नी नाЌक्न्दुकु? अयिना अयोध्याकाण्ड 44 श्री वाल्मीकि रामायणमु वनवासानिकि कावलसिनवि ऒक गुनपमू ऒक गम्प मात्रमे. अवि इव्वु चालु.’ अन्नाडु. ताने स्वयङ्गा नारचीरलु तॆच्चि कट्टुकोमनि श्रीरामुनिकि इच्चिन्दि कैक. ‘कनीसं ई ऒक्क रात्रि अयिना उण्डु श्रीरामा! रेपु वॆळ्दुवु गानि. नी कोरिकलु अन्नी तीर्चि पम्पुतानु. नन्नू कौसल्यनू आनन्दिम्पजॆय्यि’ अन्नाडु दशरथुडु ममकारं चम्पुकोलेक. अप्पुडु श्रीरामुडु - ‘तण्ड्री! नाकु तीरनि कोरिकलेमुण्टायि. उण्टे रेपु तीर्चे दॆवरु? अन्निण्टिकी मिञ्चि नाकु उन्नदि ऒЍक् ऒक्क कोरिक. अदि इक्कडनुञ्चि वॆळ्ळिपोवडमे.’ अन्नाडु. इदन्ता चूस्तुन्न ब्रह्मर्षि वसिष्ठुलवारिकि आग्रहं कट्टलु तॆञ्चुकुन्दि. ‘कैЍक्यी! नुव्वु इक्ष्वाकु वंशानिकि मच्चतॆच्चावु. वंश मर्यादल्नि तुङ्गलो तॊक्कावु. नी पद्धति मार्चुको. लेकपोते मेमू श्रीरामुडितो वनवासानिकि वॆळ्ळिपोतां. ऎवरूलेनि अयोध्यलो नुव्वे ऒण्टरिगा उट्टि कट्टुकॊनि ऊरेगुदुवु गानि. श्रीरामुण्णि कादनि भरतशत्रुघ्नुलू राज्यं स्वीकरिञ्चरु. वाळ्ळू ई नारचीरले धरिस्तारु चूडु. इदे रेपु जरगबोयेदि.’ अन्नाडु. अयोध्य बोरुन एडुस्तुण्टे कोसल राज्यं कण्टतडि पॆडुतोन्दि. सीतारामलक्ष्मणुलु दशरथुनिकि प्रदक्षिणं चेशारु. कौसल्यादेविकि नमस्करिञ्चारु. लक्ष्मणुडु सुमित्रकु नमस्करिञ्चाडु. अप्पुडु सुमित्र लक्ष्मणुडितो इला अन्दि. रामं दशरथं विद्धि मां विद्धि जनकात्मजाम्, अयोध्या मटवीं विद्धि गच्छ तात! यथासुखम्. (2-40-9) ‘नायना! रामुण्णे दशरथुडनुको! सीतादेविने नन्ननुको. अडविने अयोध्य अनुको. वॆळ्ळु; नीकु शुभमगुगाक!’ अनि दीविञ्चि सागनम्पिन्दि. सुमन्त्रुडु रथं तॆच्चाडु. मुन्दुगा सीतादेवि अधिरोहिञ्चिन्दि. पद्नालुगेळ्ळकि सरिपोयेला आभरणालू, वस्र्तालू अन्दिञ्चाडु मामगारु सीतादेविकि. रथं बयलुदेरिन्दि. 45 दशरथुडु ऒकवैपु ‘आगु आगु’ अण्टुन्नाडु. मरोवैपु श्रीरामुडु ‘पद पद’ अण्टुन्नाडु. ऎवरि माट पाटिञ्चालो तॆलियक सुमन्त्रुनि मनस्सु रथचक्राल मध्य पड्डट्टु नलिगिपोतोन्दि. श्रीरामुडु वॆनक्कि तिरिगि चूशाडु. वॆनुक कौसल्या दशरथुलु. रामा! श्रीरामा! अण्टू परिगॆत्तुतू. श्रीरामुडु रथं वेगं पॆञ्चमन्नाडु. ‘ऒकवेळ अडिगिते रथं चप्पुळ्ळकु माट विनिपिञ्चलेदनि चॆप्पवच्चु वेगङ्गा पोनिय्यि’ अन्नाडु रामुडु. सुमन्त्रुडु वेगं पॆञ्चाडु. अयोध्य मॊत्तं कन्नीटि वॆल्लुवे अय्यिन्दि. प्रजलु अन्नपानालु मानेशारु. मोडुल्ला पडि उन्नारु. आवुलु कूडा दूडल्नि कुडपडं लेदु. रथं दुम्मुलेपुकुण्टू वॆळ्ळिपोयिन्दि. आ दुम्मुलो भविष्यत्तु कनपडनि दशरथुडु अयोमयङ्गा चूस्तू निलबड्डाडु. रात्रि अय्यिन्दि. आ रात्रि दशरथुनिकि काळरात्रि. कौसल्या सुमित्रलु पक्कने उन्नारु. आलोचनलु श्रीरामुनि चुट्टू परिभ्रमिस्तुन्नायि. श्रीरामुडु वस्ताडनी पट्टाभिषेकं जरुगुतुन्दनी एमिटेमिटो कललु. श्रीरामुनि वनवास गमनं रथं वॆण्ट प्रजलु परुगुलु तीस्तुन्नारु. अदि चूसि चिवरिसारिगा श्रीरामुडु वाळ्ळनु उद्देशिञ्चि इला अन्नाडु. ‘अयोध्यापुरवासुलारा! मित्रुलारा! भरतुनि पट्ल कूडा नापै चूपिञ्चिनट्ले गौरवं, आदरणा चूपिञ्चण्डि. नाकु अदे आनन्दं. भरतुडु मञ्चिवाडु. सद्गुणसम्पन्नुडु. महवीरुडु. मीकु मेलु चेस्ताडु. मीकु तगिन प्रभुवु. नेनु राजाज्ञनु तप्पक पाटिञ्चालि. ना माट विनण्डि. इक चालु. मीरु वॆनक्कि तिरिगि अयोध्यकु वॆळ्ळिपॊण्डि.’ इला नच्चचॆप्पि वारिनॆवरिनी तम वॆनुक रावद्दनि वारिञ्चाडु श्रीरामुडु. अयोध्याकाण्ड 46 श्री वाल्मीकि रामायणमु अयिना ब्राह्मणुलु कॊन्दरु वॆम्बडिस्तूने उन्नारु. ‘मेमन्ता मा अग्निहोत्रालतो नी वॆनुЍक् वस्तां. मालो वाजपेययागालु चेसिनवाळ्ळु उन्नारु. इविगो वारि गॊडुगुलु. वीटितो अडविलो नीकु नीडकल्पिस्तां श्रीरामा!’ अण्टू वस्तुन्नारु. श्रीरामुनि प्रयाणं सागुतोन्दि. इङ्का प्रजलु वॆण्ट वस्तूने उन्नारु. इन्तलो तमसानदि वच्चिन्दि. अप्पटिकि चीकटिपडडन्तो आ रात्रिकि अन्दरू अक्कडे विश्रान्ति तीसुकुन्नारु. वॆम्बडिञ्चि वच्चिन प्रजलू तला ऒक चॆट्टू चूसुकुन्नारु. रात्रि गडिचिन्दि. प्रजलु निद्रलेवक मुन्दे अक्कण्णिञ्चि वॆळ्ळिपोवालनि सुमन्त्रुण्णि रथं सिद्धं चेयमन्नाडु श्रीरामुडु. तॆल्लवारिन्दि.श्रीरामुनि जाड लेदु. प्रजलन्ता उसूरुमन्नारु. चेसेदि एमी लेक अयोध्यकु तिरिगि वॆळ्ळिपोयारु. श्रीरामुण्णि तीसुकुराकुण्डा इण्टिकि वच्चिन तम भर्तलनु भार्यलु असह्यिञ्चुकुन्नारु. ‘रामुडे लेकपोयाक इळ्ळॆन्दुकु? ई ऐश्वर्यालॆन्दुकु? भोगभाग्यालॆन्दुकु?’ नगरंलो अन्दरिदी इदे माट. सॊन्त कॊडुकु दूरमैनट्लु विलपिस्तुन्नारु. गुहुडि आतिथ्यं कोसलदेशपु जनपदालनु दाटिन्दि रथं. गङ्गानदी तीरान्नि चेरुकुन्दि. अक्कड समीपंलो उन्न ऒक इङ्गुदी वृक्षान्नि चूसि अक्कड विश्रमिञ्चालनि रथं आपमन्नाडु श्रीरामुडु. रथं आगिन्दि. आ प्रान्तंलोने शृङ्गिबेरपुरं उन्दि. अक्कड गुहुडु अने बोयराजु उन्नाडु. गुहुडु परिवारसमेतुडै वच्चाडु. श्रीरामुडु गुहुण्णि आलिङ्गनं चेसुकॊन्नाडु. गुहुडु इच्चिन आतिथ्यं स्वीकरिञ्चाडु. अप्पुडु गुहुडु - ‘श्रीरामा! आज्ञापिञ्चु. एं कावालो चॆप्पु.’ अन्नाडु. गुहुनि विनयविधेयतलकू भक्तिकी श्रीरामुडु आनन्दिञ्चि - ‘नाЍक्मी वद्दुगानी ई रथाश्वालकु मेत एर्पाटुचॆय्यि. अदि ऒक्कटे नेनु नीनुण्डि आशिञ्चेदि. इवि ना तण्ड्रिगारिकि अत्यन्तप्रीतिपात्रमैन अश्वालु. वीटिनि अर्चिस्ते नन्नु अर्चिञ्चिनट्ले.’ अन्नाडु. 47 तरुवात रोजु सुमन्त्रुण्णि पिलिचि श्रीरामुडु - ‘सुमन्त्रा! नीलाण्टि गॊप्प मित्रुडु मा वंशानिकि वेरॊकडु दॊरकडुगाक दॊरकडु. दशरथुडु जाग्रत्त. नीदे भारं. नित्यं अप्रमत्तुनिगा उण्टू राजुगारिनि सेविञ्चु.’ अनि चॆप्पि वॆनक्कि पम्पिवेशाडु. सुमन्त्रुडु वॆळ्ळलेक वॆळ्ळलेक वॆळ्ळाडु. तरुवात गुहुडु एर्पाटु चेसिन नावलो सीतालक्ष्मणुलतो कलिसि श्रीरामुडु गङ्गानदिनि दाटि अडवुल्लोकि सागिपोयाडु. रात्रि अय्यिन्दि. अदे अडविलो वाळ्ळु गडपबोये मॊदटिरात्रि. तृणशय्यपै शयनिञ्चि रामुडु लक्ष्मणुनितो कॊन्नि मञ्चि माटलु चॆप्तुन्नाडु. ‘लक्ष्मणा! अलोचिस्ते धर्मार्थाल कण्टे कामानिदे पै चॆय्यि अनि नाकु अनिपिस्तोन्दि. लेकपोते ऒक स्र्तीमाटलु नम्मि ऎन्त मूर्खुडैना चॆप्पिनमाट विने नालाण्टि कॊडुकुनु इला अडवुलकु पम्पुताडा? कामानिकि लोबडिनवाडु दशरथमहराजुलागा कष्टालपालु काक तप्पदु.* लक्ष्मणा! ना कारणङ्गा सुमित्रादेवि कष्टाल पालु कावडं नाकु इष्टंलेदु. इकनैना नुव्वु अयोध्यकु वॆळ्ळिपो! नेनू सीता दण्डकारण्यंलोनिकि वॆळ्तां.’ अन्नाडु. आ माटलकु लक्ष्मणुडु बाधगा - ‘अन्ना! एमिटा माटलु? नुव्वु लेकपोते नेनु, सीतादेवि नीळ्ळलोनुञ्चि बयटपड्ड चेपल्ला क्षणकालं कूडा जीविञ्चलें. नुव्वु लेकपोते नाकु कन्नतल्ले कादु, स्वर्गमैना अवसरं लेदु.’ अन्नाडु. अला माटल्लोने निद्रलोनिकि जारुकुन्नारु सीतारामलक्ष्मणुलु. तॆल्लवारिन्दि. नडक मॊदलुपॆट्टारु. मध्याह्ननिकल्ला प्रयाग चेरुकुन्नारु. दूरङ्गा आकाशंलो पॊगलु कनिपिञ्चायि. अदि चूसि अक्कड एदो आश्रमं उन्दनि अटुवैपु अडुगुलु वेशारु.
- (अर्थं ऎप्पुडू धर्ममार्गंलो आर्जिञ्चिनदै उण्डालि. अला आर्जिञ्चिनदि कूडा लोकहितानिकि उपयोगपडालि. अलागे कामं वल्ल कलिगे प्रमादालनु निवारिञ्चालण्टे मन आदर्श विवाह व्यवस्थलो उन्न एकपत्नीव्रतं, पातिव्रत्यं आचरणलोनिकि विधिगा रावालि). अयोध्याकाण्ड 48 श्री वाल्मीकि रामायणमु भरद्वाजमहर्षि स्वागतं अदि भरद्वाजमहर्षि आश्रमं. सीतारामलक्ष्मणुलकु भरद्वाजुडु घनस्वागतं पलिकाडु. अतिथिसेवलु चेशाडु. अप्पुडु श्रीरामुडु - ‘स्वामी! इक्कडिकि दग्गरलो कॊन्नि कॊन्नि जनपदालु उन्नायि. मेमु इङ्का इक्कडे उण्टे प्रजलु मम्मल्नि चूडडानिकि वस्तूने उण्टारु. मेमु उण्डडानिकि तगिन प्रदेशमेदैना उण्टे सॆलविय्यण्डि.’ अनि अभ्यर्थिञ्चाडु. आ माटलकु भरद्वाज महर्षि - ‘चित्रकूट पर्वतं मीकु अन्निविधाला अनुवैन प्रदेशं. श्रीरामा! इक्कडिकि कॊन्त दूरंलो काळिन्दी नदि उन्दि. अदि दाटिते अंशुमती नदि, दानि तर्वात पॆद्द मर्रिचॆट्टु. अक्कडिकि ऒक क्रोसॆडु दूरंलो नीलारण्यं उन्दि. वाटि मध्यलोञ्चि ऒक सन्ननि दारि उण्टुन्दि. अला वॆळ्ळण्डि चित्रकूटं चेरुकुण्टारु.’ अनि दारि चूपाडु भरद्वाजुडु. सीताराम लक्ष्मणुलु अलागे प्रयाणिस्तुन्नारु. ‘सीता! चूशावा ई किंशुकवृक्षालु? लक्ष्मणा! विण्टुन्नावा? पक्षुल किलकिलारावालु? अदुगो! अदे चित्रकूट पर्वत शिखरं. पुव्वुल तिवाची परिचिनट्लु उन्दि.’ अण्टू श्रीरामुडु मनोहरङ्गा प्रकृतिनि वर्णिञ्चि चॆप्तुन्नाडु. अन्दरू वेगङ्गा नडुस्तू पर्वत शिखरान्नि चेरुकुन्नारु. अक्कडे ऒक पर्णशालनु क्षणाल्लो निर्मिञ्चाडु लक्ष्मणुडु. आ पर्णशालकु ऎदुरुगा माल्यवतीनदि प्रवहिस्तोन्दि. अन्नी कलिसि अक्कडि वातावरणं ऎन्तो आह्लदकरङ्गा उन्दि. दशरथुडि दीर्घनिद्र अक्कड अयोध्यानगरं पाडुपडिनट्लु मूगवोयिन्दि. दुःखं अने अग्निलो भस्ममैपोयिनट्लुन्दि. अन्दरू रामा! रामा! श्रीरामा! अनि ऒकटे पलवरिन्त. सुमन्त्रुडु तिरिगि वच्चाडु. सीतारामलक्ष्मणुलु गङ्गनु दाटारन्न वार्त तॆच्चाडु. आ माट विनि अन्ता गॊल्लुमनि ऒक्कसारिगा विलपिञ्चारु. 49 इङ्का सीतारामलक्ष्मणुलगुरिञ्चि चॆप्पमनि आत्रङ्गा अडिगाडु दशरथमहराजु. ‘एं चॆप्पमण्टारु? महराजा! राजवीथुलू जनपदालू बोरुबोरुन विलपिस्तुन्नायि’ अण्टू सुमन्त्रुडु अन्ता विवरङ्गा चॆप्पाडु. आ माटलु विन्नाक दशरथुडि शोकं तग्गकपोगा इङ्का रॆट्टिम्पय्यिन्दि. दीनङ्गा - ‘नेनु कैЍक्यि दुष्टस्वभावं तॆलियक आमॆ ऒत्तिडिकि लॊङ्गिपोयानु. स्र्ती व्यामोहंलोपडि परिणतुलैन पॆद्दलतो नैना सम्प्रतिञ्चकुण्डा पॆद्द तप्पे चेशानु.’ अनि बाधपड्डाडु. कौसल्य दुःखानिकि तट्टुकोलेकपोयिन्दि. इन्तटिकी कारकुडु दशरथुडे काबट्टि अतण्णि निन्दिञ्चिन्दि. दशरथुडु कौसल्यतो- ‘कौसल्या! नुव्वु इप्पटिदाका ऎवरिनी पल्लॆत्तुमाटैना अन्नावु कादु. ईरोजु नन्नॆन्दुकिला निन्दिस्तुन्नावु? गुणहीनुडैना सरे! भार्यकु भर्ते प्रत्यक्षदैवं कदा!’ अन्नाडु. वॆण्टने कौसल्यादेवि तेरुकॊनि क्षमापण कोरुतू इला अन्दि. ‘महराजा! नेनु इला माट्लाडकूडदु. नेनु चेसिन्दि महपराधं. नुव्वु धर्मात्मुनिवि. सत्यसन्धुनिवि. पुत्रवियोगंवल्ल अला माट्लाडानु. नन्नु क्षमिञ्चु. शोको नाशयते धैर्यं शोको नाशयते श्रुतं, शोको नाशयते सर्वं नास्ति शोकसमो रिपुः. (2-62.15) शोकंवल्ल धैर्यं नशिञ्चिपोतुन्दि. नेर्चिन विद्यकास्ता मसकबारिपोतुन्दि. शोकंवल्ल सर्वमू नशिस्तुन्दि. काबट्टि शोकानिकि समानमैन शत्रुवु वेरे उण्डदु.’ दशरथुडिकि गतं गुर्तुकु वस्तोन्दि. कौसल्यतो अण्टुन्नाडु. ‘‘कौसल्या! मन विवाहनिकि मुन्दु अप्पुडे शब्दवेधिविद्यनु साधिञ्चिन नेनु उत्साहन्तो सरयूनदीतीरंलो माटुवेशानु. नीळ्ळुतागे जन्तुवुल्नि वाटि शब्दाल्निबट्टि वेटाडालनि काचुकॊनि उन्नानु. अयोध्याकाण्ड 50 श्री वाल्मीकि रामायणमु अप्पुडु अक्कड अडविलो ऒक अन्ध वृद्धदम्पतुलु उण्डेवारु. वाळ्ळको पिल्लवाडु उन्नाडु. वाडु तन तल्लिदण्ड्रुलकोसं नीळ्ळु तेवडानिकि नदिकि वॆळ्ळाडु. नदिलो एदो अलिकिडि अय्येसरिकि अदि एनुगु अनुकॊनि बाणं वेशानु. आ बाणं तगिलिन चोटिनुण्डि ‘अय्यो! वृद्धुलैन ना तल्लिदण्ड्रुलकु दिЌक्क्वरु?’ अनि विलपिस्तू अन्न माटलु विनिपिञ्चायि. तीरा चूस्ते अदि एनुगु कादु. ऒक पिल्लवाडु. ना बाणं आ पिल्लवाडिगुण्डॆल्लो गाढङ्गा दिगबडिपोयिन्दि. गुण्डॆल्लोनि बाणं तिय्यमनी, अन्धुलैन तन तल्लिदण्ड्रुलकु ई नीरु तीसुकुवॆळ्ळि इव्वमनी आ बालुडु नन्नु अडिगाडु. अलागेनण्टू आ बाणं तिय्यगाने अतनि प्राणं पोयिन्दि. ना पै प्राणालु पैने पोयायि. पॆद्द पॊरपाटे जरिगिपोयिन्दि. नीटिकुण्डनु तीसुकॊनि नेने आ दम्पतुल दग्गरिकि वॆळ्ळानु. बाधपडुतू जरिगिन्दि चॆप्पि क्षमिञ्चमनि वेडुकॊन्नानु. पुत्रुडु मरणिञ्चाडन्न वार्त वृद्धुल्नि कलचिवेसिन्दि. ‘महराजा! इन्तटि पापं तॆलियक चेशावु काबट्टे इङ्का बतिकि उन्नावु. नुम्वा मालागे पुत्रशोकन्तो अलमटिस्तावु’ अनि नन्नु शपिञ्चि आ दम्पतुलु चितिपेर्चुकॊनि स्वर्गस्थु लय्यारु. ‘‘कौसल्या! दानि फलितमे इदि. आ शापंवल्लने इदन्ता जरिगिन्दि. नेनू ई पुत्रशोकन्तोने मरणिस्तानु. ना चूपु मन्दगिञ्चिन्दि. कॊडिगट्टे दीपंला उन्दि ना परिस्थिति.’’ अनि दशरथुडु विलपिस्तुन्नाडु. अप्पटिЍक् अर्धरात्रि गडिचिन्दि. तॆल्लवारिन्दि. वन्दिमागधुलु यथाप्रकारं वच्चारु. स्तोत्रपाठालू मङ्गळवाद्यालू सागुतुन्नायि. दशरथुडु निद्र लेवनेलेदु. शाश्वत निद्रलोकि जारिपोयाडु. आ वार्त नगरमन्ता गुप्पुमन्दि. कुलगुरुवुलू महर्षुलू अन्दरू वसिष्ठमहर्षि अध्यक्षतन समावेश मय्यारु. सभलोनि वारन्ता वसिष्ठमहर्षिकि इला विन्नविञ्चुकुन्नारु. ‘मुनीन्द्रा! श्रीरामलक्ष्मणुलु वनवासंलो उन्नारु. भरतशत्रुघ्नुलु Ѝक्कयराज्यंलो उन्नारु. इक्कड राजु मरणिञ्चाडु. इप्पुडें चॆय्यालि? 51 इक्ष्वाकुवंशीयुल्लो ऎवरिनो ऒकरिनि राजुनु चॆय्यालि. सरैन पालकुडु लेनि राज्यं अल्लकल्लोलमैपोतुन्दि. नीतिनिजायितीलु नशिस्तायि. ऎवरिकी चित्तशान्ति उण्डदु. पॆद्दलॆवरू सभलु चेयरु. मञ्चिचॆडुल गुरिञ्चि चर्चिञ्चरु. पुण्यक्षेत्रालु दॊङ्गलकू व्यभिचारुलकू निलयालैपोतायि. यागं अन्न ऊसे ऎवरू ऎत्तरु. पुण्यकथल्नि विनालनुकुने वाळ्ळे उण्डरु. व्यवहरालु तॆलिसिनवाळ्ळु कूडा न्यायान्यायालु चॆप्परु. राजुलेनि राज्यं ऎण्डिपोयिन नदिला, पच्चदनंलेनि वनंला, गोपालुरु लेनि गोसङ्घंलागा अयिपोतुन्दि. प्रजलु चेपल्लागा ऒकरिनि ऒकरु मिङ्गेस्तारु. शिक्ष लुण्डवु. रक्षणा उण्डदु. काबट्टि प्रजलकु परुमा मर्यादलु तॆलियवु. अवि देशंलो उण्डवु. जनुलन्ता नास्तिकत वैपु मॊग्गुचूपुतारु. काबट्टि इप्पुडु मीरु ऒक राजुनु नियमिञ्चालि.’ अनि अभ्यर्थिञ्चारु. दानिकि वसिष्ठमहर्षि - ‘सभासदुलारा! इन्दुलो आलोचिञ्चडानिЍक्मी लेदु. दशरथमहराजे भरतुण्णि राजुनि चॆय्यालनुकुन्नाडु काबट्टि सत्वरं भरतुण्णि इक्कडिकि रप्पिञ्चडमे मन कर्तव्यं.’ अण्टू दूतल्नि पिलिचि इक्कड जरिगिनदेदी चॆप्पकुण्डा भरतुण्णि सत्वरं तीसुकुरम्मनि पम्पाडु. अक्कड Ѝक्कय राज्यंलो उन्न भरतुनिकी आ रात्रि ऒक पीडकल वच्चिन्दि. कललो - मासिन बट्टलु कट्टुकॊनि दशरथुडु कॊण्डपै नुञ्चि पेडकुप्पलो पडिपोतुन्नट्टू.. नुव्वुलनूनॆ तागुतुन्नट्टू.. तिण्टुन्नट्टू.. ऒण्टिकि पूसुकॊण्टुन्नट्टू.. इला एवेवो अपशकुनालु. वाटिगुरिञ्चे स्नेहितुनिकि चॆप्तुन्नाडु भरतुडु. इन्तलो वसिष्ठुडि वर्तमानं. हुटाहुटिन बयलुदेराडु भरतुडु. शत्रुघ्नुडू वॆण्ट नडिचाडु. अयोध्य बोसिगा उन्दि. चूसि निर्घान्तपोयाडु. एदी मुनुपटि आ कोलाहलं? वीथुल्लो अलिकिडे लेदेमिटि ? पैगा इवेमिटि? अपशकुनालु. ऎवर्नि चूसिना मासिपोयि मसिगुड्डल्ला उन्नारु. कळ्ळल्लो नीळ्ळु कळ्ळलोने कुक्कुकुण्टुन्नारु. दीनातिदीनङ्गा उन्नारु. अनुकुण्टू गुबुलुगुबुलुगा मॆल्लगा अन्तःपुरंलोनिकि अडुगुलु वेशाडु भरतुडु. अयोध्याकाण्ड 52 श्री वाल्मीकि रामायणमु कैЍक्यि भरतुण्णि चूसि सम्बरपडिन्दि. निम्पादिगा असलु सङ्गति चॆप्पिन्दि. विषयं तॆलुसुकुन्न भरतुडिकि नोटमाटरालेदु. अन्त दुर्मार्गपु टालोचन चेसिन तल्लिनि एमनालो तोचलेदतडिकि. दुःखन्तो मूर्छपोयाडु. कासेपटिकि तेटपडि, विलपिस्तू इला अन्नाडु - ‘नान्ना, अन्ना लेनि ई राज्यं नाЌक्न्दुकु? दुःखं मीद दुःखं. अम्मा! ई वंशानिकि नुव्वे काळरात्रिवि. नाकु चॆड्डपेरु तॆच्चावु. उण्डु. इप्पुडे अडविकि वॆळ्ळि, अन्नय्यनु तीसुकॊनि वस्ता. राज्यं अप्पगिस्ता. अदे नीकु तगिन शास्ति.’ अन्नाडु. आ तरुवात भरतुडु शत्रुघ्नुडितो कलिसि कौसल्यामात मन्दिरानिकि वॆळ्ळाडु. अक्कड दीनातिदीनङ्गा उन्न कौसल्यामात पादालपै पडि बोरुमनि विलपिञ्चाडु. अप्पुडु कौसल्य भरतुण्णि चूसि निष्ठूरङ्गा माट्लाडिन्दि. दानिकि भरतुडु विलविललाडिपोतू इन्दुलो तन प्रमेयं एमी लेदन्नाडु. तनु निर्दोषिननि तॆलिपेन्दुकु इला अनेक शपथालु चेशाडु. अम्मा! श्रीरामुण्णि वनवासानिकि पम्पडंलो ना पात्रगनक उण्टे- गोवुल्नि कालितो तन्ने दुष्टुडू, गुरुवुल्नि तिट्टे मूर्खुडू, मित्रद्रोही, कृतघ्नुडू, व्यामोहन्तो पापालु चेसेवाडू, अन्दरिद्वेषानिकी गुरैनवाडू ऎलाण्टि पापफलान्नि अनुभविस्तारो नेनू अदे अनुभविस्तानु. तल्ली! इण्ट्लो उन्न भार्यापुत्रुलकू, परिचारकुलकू पॆट्टकुण्डा तानॊक्कडे षड्रसोपेतङ्गा भोजनं चेसेवाडु ए नरकानिकि पोताडो नेनू आ नरकानिЍक् पोतानु. धर्महीनुडै सन्तानं लेकुण्डा जीविञ्चेवानिकि ए पापं चुट्टुकुण्टुन्दो नाकू आ पापमे चुट्टुकुण्टुन्दि. स्र्तीबालवृद्धुल्नि चम्पिते वच्चे पापं, निषिद्धवस्तुवुल्नि अम्मिनवाडिकि वच्चे पापं, युद्धंलो पिरिकिपन्दला पारिपोयेवानिकि कलिगे पापं नाकु कलुगु तुन्दि. काम, क्रोधालकु बानिस अयिनवानिकि पट्टे दुर्गते नाकू पडुतुन्दि. अक्रमङ्गा सम्पादिञ्चेवाडु ए नरकानिकि पोताडो नेनू आ नरकानिЍक् पोतानु. रामुनि वनवासं गुरिञ्चि नाकु मुन्दे तॆलिसि उण्टे, ना पूर्वपुण्य मन्ता बूडिदै पोवुगाक! नाकु नरकमे गति अवुगाक! तल्लिदण्ड्रुलु जीविञ्चि 53 उन्नप्पुडु वाळ्ळनि आदरिञ्चि, सेविञ्चनिवानिकी, अलागे वाळ्ळु मरणिञ्चाक श्राद्धकर्मलु चेयनिवानिकी कलिगे अधोलोकाले नाकू कलुगुगाक! पूर्वजन्मललो महपापालु चेसि ई जन्मलो भयङ्कर रोगालतो, दारिद्र्यन्तो नाना अगचाट्लु पडेवारिकि कलिगे पापमे नाकू कलुगुगाक! अन्यायङ्गा सम्पादिञ्चि कूडबॆट्टे पापात्मुडू, ताळिकट्टिन भार्यकु चेसिन प्रमाणालु तप्पि परस्र्तीसुखं कोसं पाकुलाडेवाडू, विषं पॆट्टि चम्पालनि चूसेवाडू, लेगदूडकु पालु लेकुण्डा चेसि आवुपॊदुगुनु पूर्तिगा पिण्डेसेवाडू, न्यायविवादाललो पक्षपातं चूपिञ्चेवाडू, अक्रमङ्गा तीर्पुलु चॆप्पेवाडू पॊन्दे पापालने नेनू पॊन्दुदुनु गाक! अनि फॆूरशपथालनु चेशाडु. आ शपथालनु विन्न कौसल्य भरतुनि निजायितीनि अर्थं चेसुकॊनि अतण्णि ओदार्चिन्दि. मरुनाडु वसिष्ठुनि आदेशं प्रकारं भरतशत्रुघ्नुलु तण्ड्रिगारिकि कर्मकाण्डलु निर्वहिञ्चारु. पदमूडो रोजुन अस्थिसञ्चयनं (पुण्यनदीजलाल्लो कलिपे निमित्तं ऎमुकल्नि पोगुचेयडं) चेशारु. भरतशत्रुघ्नुलु चॆप्पलेनन्तगा कुमिलिपोतुन्नारु. आकलिदप्पुलू, शोकमोहलू, जरामरणालू ऎवरिकी तप्पवनि वसिष्ठमहर्षि चॆप्तू वाळ्ळनि ओदार्चाडु. भरतशत्रुघ्नुलकु ऎदुरुगा मन्थर कनिपिञ्चिन्दि. मन्थरनु चूसी चूडडन्तोने चम्पेस्तानण्टू शत्रुघ्नुडु ऒक्क उदुटुन वॆळ्ळि जुट्टुपट्टुकॊनि मरी ईड्चुकॊच्चाडु. अप्पुडु कैЍक्यि - ‘शत्रुघ्ना! मन्थरनु वदिलॆय्यि.’ अन्दि. ‘ऎन्त दुर्मार्गुरालैना स्र्तीनि चम्पडं समञ्जसं कादु शत्रुघ्ना!’ अन्नाडु भरतुडु कूडा. मन्थरनु वदिलेशाडु शत्रुघ्नुडु. दशरथुडु कालञ्चेसि अप्पटिकि पद्नालुगुरोजुलु. मन्त्रुलू पुरोहितुलू दण्डनाथुलू राज्यं स्वीकरिञ्चमनि भरतुण्णि कोरुतुन्नारु. कानी भरतुडु मात्रं श्रीरामुनिЍक् पट्टाभिषेकं जरगालन्नाडु. अन्नगारिनि अयोध्यकु रप्पिस्ताननि बयलुदेराडु. अयोध्याकाण्ड 54 श्री वाल्मीकि रामायणमु मन्त्रुलू, पुरोहितुलू, दण्डनाथुलू, सामन्तराजुलू, चतुरङ्ग बलालू, कौसल्य, सुमित्र, कैЍक्यि इला भरतुनि वॆण्ट ऒक जनसमुद्रमे कदिलिन्दि. श्रीरामुण्णि चूडबोतुन्नन्दुकु अन्दरिकी उत्साहङ्गा उन्दि. भरतुडु गङ्गातीरानिकि चेरुकुन्नाडु. अक्कड उन्न शृङ्गिबेरपुरं दग्गर विडिदि चेसिन्दि अतनि सैन्यं. अक्कडे उन्नाडु गुहुडु. अतनिकि वर्तमानं अन्दिन्दि. महसमुद्रंलागा उन्दि भरतुनि सैन्यं. सैन्यान्नि चूसि इदेदो श्रीरामुडिकि कीडु तलपॆट्टे प्रयत्नंला उन्दे! अनुकॊन्नाडु गुहुडु. त्वरत्वरगा तानू सैन्यं सिद्धं चेशाडु. गङ्गानदिनि दाटिञ्चमनी अलागे भरद्वाज आश्रमानिकि दारि चूपिञ्चमनी अडिगाडु भरतुडु गुहुण्णि. अप्पुडु गुहुडु - ‘भरता! श्रीरामुनिकेदो कीडु तलपॆडुतुन्नट्टुन्नावु? लेकपोते ई सैन्यं एमिटि?’ अनि तन अनुमानान्नि बयटपॆट्टाडु. अप्पुडु भरतुडु - ‘गुहुडा! अटुवण्टि दुरुद्देश्यं नाकु ऎन्तमात्रमू लेदु. नन्नु अपार्थं चेसुकोकु. श्रीरामुडु नाकु तण्ड्रितो समानं. श्रीरामुण्णि अयोध्यकु तीसुकुवॆळ्ळि अतनिकि पट्टाभिषेकं चॆय्यालन्नदे ना कोरिक. अन्दुЍक् वच्चानु.’ अन्नाडु. आ माटलकु गुहुडु सन्तोषिञ्चाडु. सीतारामलक्ष्मणुलु विडिदि चेसिन स्थलालू अवी गुहुण्णि अडिगिमरी तिलकिञ्चाडु भरतुडु. हंसतूलिकातल्पालपै निद्रिञ्चवलसिनवाळ्लु इला कटिक नेलपै निद्रिञ्चारा? अनि बाधपडुतू - ‘नेनू ई रोजु नुञ्ची नेलमीदे गड्डिपरुचुकुने पडुकुण्टानु. कन्दमूलफलाले भुजिस्तानु. नारचीरले कट्टुकुण्टानु. जडलु धरिस्तानु.’ अनि प्रतिज्ञ चेशाडु. आ माटलकु गुहुडु आनन्दन्तो उप्पॊङ्गिपोयि श्रीरामुडु उन्नचोटिकि दारि चॆप्पाडु. ऐदुवन्दल नावलनु सिद्धं चेयिञ्चाडु. अन्दुलो नन्दिफॆूषं अने नावनु प्रत्येकङ्गा ताने तीसुकुवच्चाडु. 55 स्वस्तिक चिह्नलू, तॆल्लनि कम्बळी, चिरुगण्टल सव्वळ्ळतो मनोहरङ्गा उन्दा नाव. भरतशत्रुघ्नुलू, मुग्गुरु राणुलू, तक्किन अन्तःपुरकान्तलू, वसिष्ठादि पुरोहितुलू आ नावनु अधिरोहिञ्चारु. नावलु कदिलायि. गङ्गानदिनि दाटायि. भरद्वाज महर्षि आश्रमंलो भरतुनि सैन्यं विडिदि चेसिन्दि. भरतुनि परिवारंलो उन्न वसिष्ठमहर्षिनि चूस्तूने भरद्वाजुडु लेचि ऎदुरु वॆळ्ळाडु. अर्घ्यपाद्यालु समर्पिञ्चि अन्दरिकी अतिथि सत्कारालु चेसि, भरतुनितो सूटिगा इला अन्नाडु. ‘नी राज्यं नुव्वु एलुकोक इटॆन्दुकु वच्चावय्या भरता! जरिगिन्दि चालदना? श्रीरामलक्ष्मणुल्नि वधिञ्चि पूर्तिगा अड्डु तॊलगिञ्चुकॊन्दामना? एमिटि नी उद्देश्यं? अयिना इङ्का चॆय्यडानिकि एं अपकारं मिगिलि उन्दनि?’ भरतुडु आ माटलकु तल्लडिल्लिपोयाडु. कळ्ळल्लो नीळ्ळु गिर्रुन तिरिगायि. निब्बरिञ्चुकॊनि, ऎलागो माटलु कूडदीसुकॊनि, मॆल्लगा तन मनसु विप्पि चॆप्पाडु. भरतुडिकि ए दुर्बुद्धी लेदनि भरद्वाजमहर्षिकि तॆलियकपोलेदु. अयिना भरतुडि अन्तरङ्गं लोकानिकि तॆलियालनि अला अन्नाडु. अन्दुЍक् भरतुनि माटलकु आनन्दिञ्चि, प्रसन्नुडय्याडु. तन तपश्शक्तितो वाळ्ळकि ऒक राजभवनं सृष्टिञ्चि इच्चाडु. हयिगा विश्रान्ति तीसुकोमन्नाडु. क्षणाल्लो विन्दु एर्पाट्लु पूर्तय्यायि. गॊप्पगा उन्नायि आ विन्दुलू विनोदालू. आह! इक्कडे उण्डिपोते ऎन्त बावुण्डु अनिपिञ्चि सैनिकुलन्ता आनन्दन्तो Ѝक्रिन्तलु कॊट्टारु. चिवरिगा ‘भरता! कैЍक्यिलो दोषं चूडकु. श्रीरामुनिकि ई वनवासं मञ्चिदे - इदि लोककळ्याणानिЍक्’ अनि भरद्वाजुडु हितवु पलिकि सागनम्पाडु. भरतुडु तन परिवारन्तो कलिसि चित्रकूटं वैपु सागिपोतुन्नाडु. इप्पुडु भरतुनि मनसु तेलिकगा उन्दि. भरद्वाजुडु चॆप्पिन आनवाळ्ळनु बट्टि चित्रकूटान्नि गुर्तुपट्टाडु. अयोध्याकाण्ड 56 श्री वाल्मीकि रामायणमु चित्रकूटं.. पर्णशाल चित्रकूटंलो पर्णशाललो शचीदेवेन्द्रुल्ला प्रकाशिस्तुन्नारु सीतारामुलु. प्रकृति सौन्दर्यं वाळ्ळनि पुलकिम्प जेस्तोन्दि. श्रीरामु डण्टुन्नाडु - ‘सीता! इक्कडे.. इलागे.. उण्डिपोवालनि उन्दि. मुनुपटिवि एवी गुर्तुकु रावडं लेदु. ई वनवासं वल्ल नाकु रॆण्डु फलालु दक्कायि. ऒकटि- तण्ड्रिगारि माटनु निलबॆट्टानु. रॆण्डु- भरतुनिकि मञ्चि चेशानु. नीकू आनन्दमेगा? ऎन्त बावुन्दी प्रान्तं! चूडु! ई पर्वतं भूमिनि चील्चुकॊनि वच्चिनट्लु लेदू! अक्कडे उन्दि मन्दाकिनी नदि. दानि अन्दं अन्ता इन्ता?! श्रीरामुडु इङ्का पुलकिञ्चि पोतुन्नाडु. ‘सीता! राज्यं ऎक्कड लेदु? इदुगो ई नदे नी चॆलिकत्तॆ. रा! हयिगा स्नानं चॆय्यि. ई पर्वतमे अयोध्य. अडविलोनि जन्तुवुले मन प्रजलु. ई मन्दाकिनी नदिने सरयू नदि अनुको.’ इला कबुर्लु चॆप्पुकॊण्टू कुलासागा उन्नारु सीतारामुलु. इन्तलो सैन्यफॆूष. अडवि दद्दरिल्लिपोयिन्दि. जन्तुवुलु बॆम्बेलॆत्ति प्राणभयन्तो अरुस्तू चॆल्लाचॆदरैपोयायि. लक्ष्मणुडु गबगबा अक्कडे उन्न ऒक सालवृक्षं ऎक्कि उत्तरं वैपुनुञ्चि एदो महसैन्यं रावडान्नि गमनिञ्चाडु. आ सेनकु मुन्दुभागंलो उन्न रथम्पै कोविदारध्वजं कन्पिञ्चिन्दि. अदि चूसिन लक्ष्मणुडु - ‘अदुगो! कोविदार ध्वजं कनबडुतोन्दि. दानिपै भरतुडु वस्तुन्नट्टु न्नाडु. अनुमानं लेदु. पट्टाभिषिक्तुडै मनल्नि चम्पडानिЍक् वस्तुन्नाडु. इन्त जरगडानिकी कारणं आ भरतुडे. इप्पुडु दॊरिकाडु. ऎक्कडिकि पोताडु वाडि अन्तुचूद्दां! अन्नय्या! कवचं वेसुको! विल्लु अन्दुको!’ अण्टू लक्ष्मणुडु कोपन्तो ऊगिपोतुन्नाडु. श्रीरामुडु अतण्णि शान्तिम्पजेसि - ‘लक्ष्मणा! भरतुण्णि चम्पि सम्पादिञ्चुकुन्न राज्यं मनकि मञ्चिपेरु तॆस्तुन्दनुकॊण्टुन्नावा? अयिना ऎन्दुकी भयं? भरतुनिपै ऎन्दुकु अनुमानं? भरतुडु मन तण्ड्रिगारि अनुमति तीसुकॊनि नाकु राज्यं इव्वालनि वस्तुन्नाडेमो! रानी चूद्दां!’ अन्नाडु. 57 पादुका पट्टाभिषेकं पर्णशाल मध्यलो विशालमैन वेदिक. दानिमीद जडलु धरिञ्चि - अग्निशिखलागा, दर्भलपै कूर्चुन्न ब्रह्मदेवुनि लागा श्रीरामुडु. भरतुडु मॆल्लगा वस्तू दुःखं आपुकोलेक अन्ना! अण्टू काळ्ळपै पडिपोयाडु. ऒकटे एडुपु. पॆदवुलु कदुलुतुन्नाये कानी माट रावडं लेदु. शत्रुघ्नुडू अन्ते. अमान्तङ्गा श्रीरामुनि काळ्ळु चुट्टेसुकुन्नाडु. श्रीरामुडु भरतुनि नुदुटिपै मुद्दुपॆट्टुकॊनि ऒडिलो कूर्चोबॆट्टुकॊनि कुशल प्रश्नलु वेशाडु. ‘भरता! नान्नगारु ऎला उन्नारु? नुव्वॆन्दुकिला अडवुलकु वच्चावु? नान्न उण्डगा नुव्विला रावलसिन अवसरं लेदे? एमय्यिन्दि नान्नगारिकि? आयनकु क्षेममे कदा! भरता! राज्यव्यवहरालन्नी नेर्पुगा चक्कदिद्दुकुण्टुन्नावा? मुख्यङ्गा नुव्वु सैन्यानिकिगानी सेवकुलकुगानी इव्ववलसिन आहरं, वारि पनुलकु तगिन वेतनं आलस्यं चॆय्यकुण्डा सकालंलो इस्तुन्नावा? ऎन्दुकण्टे वाळ्ळु वाटिपैने आधारपडि जीविञ्चे सेवकुलु. सकालंलो श्रमफलं अन्दकपोते वाळ्ळु राजुपै कोपिस्तारु. देशद्रोहुलुगा मारतारु.’ ऎन्नो सलहलू सूचनलू जाग्रत्तलू हॆच्चरिकलू श्रीरामुनि माटल्लो. भरतुडु विण्टुन्नाडु. श्रीरामुण्णि चॆप्पनिच्चि, अन्ता विनि, भरतुडु - ‘अन्ना! नी सेवकु दूर मय्याक नाकु धर्ममॆक्कडिदि? इङ्क राज्यन्तो पनेण्टि? नुव्वला अडवुलकु रागाने नान्नगारु कालञ्चेशारु.’ अनि दीनङ्गा तण्ड्रि मरणवार्त चॆप्पाडु. आ माट विनी विनकुण्डाने श्रीरामुडु मूर्छपोयाडु. तर्वात श्रीरामुडु तेरुकॊन्नाक भरतुडु - ‘रा अन्नय्या! नुम्वा नान्नगारिकि तर्पणालु वदुलु. नुव्वण्टे नान्नЌक्न्तो इष्टं कदू!’ अन्नाडु. अयोध्याकाण्ड 58 श्री वाल्मीकि रामायणमु श्रीरामुडु अलागेनण्टू मन्दाकिनीनदिलो तर्पणालु वदिलाडु. ईलोगा तल्लुलु कूडा अक्कडिकि वच्चारु. मरुनाडु उदयं अनुष्ठानालु पूर्तय्याक भरतुडु अन्दरि समक्षंलो इला अन्नाडु. ‘श्रीरामा! ना तल्लि माट मन्निञ्चावु. ई राज्यान्नि नाकु इच्चावु. अयिते दीनिनि पालिञ्चे शक्ति नाकु लेदु. नुव्वे समर्थुडिवि. गुर्रं नडक गाडिदकु ऎला रादो, गरुत्मन्तुनि वेगं इतर पक्षुलकि ऎला रादो नाकु राज्यपालना अन्ते! नुव्वु वॆण्टने राज्याभिषेकं चेसुको.’ अन्नाडु. अप्पुडु श्रीरामुडु एमात्रमू प्रलोभपडकुण्डा स्थिरचित्तुडै भरतुनिकि धर्ममार्गं उपदेशिञ्चाडु. ए पुरुषुडिकी स्वतन्त्रिञ्चि, तनकु तोचिन विधङ्गा पनुलु चेसे सामर्थ्यं लेदु. प्रति ऒक्करिनी दैवं अटू इटू लागुतूने उण्टुन्दि. ऎन्त कूडबॆट्टिना धनं चिट्टचिवरिकि नशिञ्चवलसिन्दे. अलागे ऎन्त गॊप्पवानिकैना एदो ऒक रोजु पतनं तप्पदु. मानवसम्बन्धालु चिवरिकि तॆगिपोक तप्पदु. पुट्टिनवाडु मरणिञ्चक तप्पदु. पण्डिन पण्ड्लकु चॆट्टुनुण्डि पडिपोवडं ऎलागो पुट्टिनवाडिकि मरणमू अलागे. ऎन्त गट्टि स्तम्भालतो पटिष्ठङ्गा कट्टिना कॊन्तकालानिकि इल्लु जीर्णमै पोतुन्दि. कूलिपोक तप्पदु. अलागे मानवुलू मुसलितनानिकी, मरणानिकी लॊङ्गिपोयि मरणिस्तारु. गडचिन रात्रि तिरिगिरादु. नीळ्ळतो निण्डिन यमुनानदि समुद्रंलो कलिस्ते मळ्ळी तिरिगिवस्तुन्दा? वेसविलो सूर्यकिरणालु नीटिनि ऎला पीलुस्तायो अलागे रात्रुलू पगळ्ळू आयुष्षुनु हरिञ्चिवेस्तायि. निलबड्डा नडुस्तुन्ना नी आयुर्दायमू अलागे तग्गिपोतोन्दि. काबट्टि भरता! नी गुरिञ्चि नुव्वु आलोचिञ्चुको! इङ्कॊकरि गुरिञ्चि नीЌक्न्दुकु? मनिषि ऎक्कडिकि वॆळ्ळिना अतण्णि मृत्युवु वॆण्टाडुतूने उण्टुन्दि. कूर्चॊनेवाडु कूडा मृत्युवुतोने कलिसि कूर्चॊण्टुन्नाडु. ऎन्त दीर्घप्रयाणं चेसिना मृत्युवुतो कलिसे तिरुगुतुन्नाडु. देहम्पै मुडतलु वच्चायि. 59 जुट्टु तॆल्लबडिन्दि. मुसलितनंवल्ल बक्कचिक्किपोयिन मनिषि एं चेसि तननु तानु समर्थुनिगा मार्चुकोगलडु? सूर्युडु उदयिस्ते - मन पनुलु मनं चेसुकोवच्चु कदा! अनि मानवुलु आनन्दिस्तुन्नारु. अदे सूर्युडु अस्तमिस्ते विश्रान्ति तीसुकोवच्चुननी सम्बरपडुतुन्नारु. कानी तम आयुवु तग्गिपोतोन्दनि मात्रं तॆलुसुकोलेक पोतुन्नारु. कॊत्त ऋतुवु रागाने कॊत्तकॊत्त पूलू पळ्ळू वस्तायनि सम्बर पडतारु. कानी ऋतुवुतो पाटे मानवुल आयुर्दायमू क्षीणिञ्चिपोतू उण्टुन्दि. महसमुद्रंलो ऒक काष्ठन्तो मरोकाष्ठं कॊन्तकालमे कलिसि उण्टुन्दि. कॊन्तकालानिकि विडिपोतुन्दि. अलागे भार्यापुत्रुलू, बन्धुवुलू, धनमूनू. ई लोकंलो ए प्राणी तन इष्टं वच्चिनट्लु नडुचुकॊने अवकाशं लेदु. अन्दुवल्ल चनिपोयिनवानिकिगानी, वानिकोसं एड्चेवानिकि गानी मरणं विषयंलो ए अधिकारमू लेदु. ऎवडू एमी चेयलेडु. मन पॆद्दलु वॆळ्ळिन दारि मनन्दरिकी ऎप्पुडो निश्चितमै उन्दि. आ मार्गं तिरुगुलेनिदि. मरि आ मार्गंलो वॆळ्तुन्नप्पुडु इङ्क बाधपडडं देनिकि? नीटि प्रवाहंलागे वयस्सू वॆनक्कि तिरगकुण्डा दाटिपोतूने उण्टुन्दि. काबट्टि राजु मनस्सु धर्मम्मीदे उण्डालि. अप्पुडे प्रजलु सुखपडतारु. दशरथमहराजु धर्मात्मुडु. पुष्कलङ्गा दक्षिणलु इस्तू शास्र्तोक्तङ्गा ऎन्नो यज्ञालु चेशाडु. नम्मुकुन्न वारिनि पोषिञ्चडमू, प्रजल्नि चक्कगा परिपालिञ्चडमू, धर्मबद्धङ्गा मात्रमे धनं स्वीकरिञ्चडमू आयन स्वभावं. चाला कालं जीविञ्चाडु. सकल भोगालू अनुभविञ्चाडु. मञ्चिवाळ्ल मन्ननलू अन्दुकुन्नाडु. अन्दुЍक् स्वर्गानिकि वॆळ्ळाडु. काबट्टि नान्नगारि गुरिञ्चि बाधपडवलसिन अवसरं लेदु. मन नान्नगारु मानवदेहं विडिचि, ब्रह्मलोकंलो कूडा सञ्चरिञ्च गल दिव्यशरीरान्नि पॊन्दारु कदा! शास्र्तज्ञानि, मेधावि अयिन मन तण्ड्रि गुरिञ्चि नीलाण्टिवाडू नालाण्टिवाडू एमात्रं बाध पडकूडदु. ऎटुवण्टि अयोध्याकाण्ड 60 श्री वाल्मीकि रामायणमु अवस्थ वच्चिना बुद्धिमन्तुडु इला बोरुबोरुन एडवकूडदु. शोकान्नि विडिचिपॆट्टालि. भरता! कॊञ्चॆं तेरुको! तमायिञ्चुको! दुःखिञ्चकु. वॆळ्ळु. अयोध्यनु परिपालिञ्चु. इदि तण्ड्रिगारि आज्ञ. मन तण्ड्रिगारु पवित्रमैन कार्यालु मात्रमे चेस्तारु. अन्दुЍक् आयन नन्नु एमनि आज्ञापिञ्चारो नेनु दानिनि पाटिस्तानु. नेनु महराजु गारिकि इच्चिन माटनु जवदाट कूडदु. नीवु कूडा तण्ड्रिगारि माटनु गौरविञ्चु. ऎन्दुको तॆलुसा? आयन मनकु बन्धुवु. स्वयाना कन्नतण्ड्रि. काबट्टि नेनु धर्मात्मुलैन मन तण्ड्रिगारि आज्ञ प्रकारं ई वनंलोने निवसिस्तू इक्कड परिपालिस्तानु. परलोकंलो सुखं कोरुकॊने व्यक्ति धार्मिकुडु कावालि. क्रूरत्वान्नि विडिचिपॆट्टि गुरुशुश्रूष चॆय्यालि. मन तण्ड्रि दशरथुडु ऎन्तटि उत्तमचरित्र कलवाडो तॆलुसुकॊनि नुव्वु कूडा नी धर्मान्नि निर्वर्तिञ्चु. तण्ड्रिमाट पाटिञ्चडमे मन प्रस्तुत धर्मं. ऒक पनि चॆय्यमनि नन्नू, इङ्कॊक पनि चॆय्यमनि निन्नू तण्ड्रिगारु आदेशिञ्चारु. आयन माटे मनकु वेदं. नुव्वु प्रजलकि राजुवु. नेनु ई अडविलोनि मृगालकि महराजुनु. सन्तोषङ्गा अयोध्यकु वॆळ्ळु. नेनू आनन्दङ्गा दण्डकारण्यानिकि वॆडतानु.’ भरतुडु पट्टु वदलकुण्डा अण्टुन्नाडु. ‘श्रीरामा! धर्मं तॆलिसिन वाडु ऎवडैना, Ѝक्वलं भार्यनि सन्तोषपॆट्टडानिकि इन्त पापं चेस्ताडा? अयिना दशरथुडु चेशाडु. सरे! एदो मुसलितनं अनुको! पट्टिञ्चुकोकु. अज्ञानं वल्लनो, साहसं वल्लनो धर्मान्नि उल्लङ्घिञ्चाडु. आयन चेसिन तप्पु सरिदिद्द वलसिन बाध्यत नीकु लेदा? तण्ड्रि चेसिन मञ्चिनि निलबॆट्टडं कुमारुलकु ऎन्त बाध्यतो, तप्पुलनु सरिदिद्दडं कूडा अन्ते. नुव्वे राज्याभिषेकं चेसुको. ई राज्यान्नी प्रजल्नी रक्षिञ्चु. अयोध्यकु बयलुदेरु.’ भरतुडि माटलु विन्नवारन्ता हर्षं प्रकटिञ्चारु कानी श्रीरामुडु तन निर्णयान्नि मार्चुकोलेदु. अप्पुडु जाबालि महर्षि श्रीरामुनि मनस्सु मार्चालनि इला अन्नाडु. 61 ‘श्रीरामा! मनिषि ऎप्पुडू ऒण्टरिवाडे. पुट्टेटप्पुडुगानी मरणिञ्चे टप्पुडुगानी ऎवरू तोडु रारु. ई मध्यलो मनं कल्पिञ्चुकुने बन्धुत्वालु उन्नाये! अवन्नी ऒट्टि माय. अनुबन्धालु पॆञ्चुकोवडं अन्तटि बुद्धि तक्कुवपनि वेरॊकटि लेनेलेदु. दशरथुडु नीЍक्मी काडु. नुम्वा दशरथुनिकि एमी कावु. अयोध्य नीकोसं ऎदुरुचूस्तोन्दि. राज्याभिषेकं चेसुकॊनि नी क्षत्रिय धर्मं नुव्वु निर्वर्तिञ्चु. उण्टुन्दो लेदो तॆलियनि पुण्यलोकं कोसं कर्तव्यान्निमात्रं विस्मरिञ्चकु सुमा!’ आ माटलु विन्न श्रीरामुडु जाबालितो अक्कड उन्नवाळ्ळन्दरू विनेला इला अन्नाडु - ‘जाबालि महर्षी! ई लोकं सुखङ्गा ऎन्दुकुन्दण्टारु? अन्दुकु कारणं कॊन्नि कट्टुबाट्लु कामा?! अन्दुЍक् वेदमर्यादलनू धर्मान्नी त्यजिञ्चकूडदु. अला चेसेवाडु दुर्मार्गुडु. नेनु अधर्मान्नि अनुसरिस्ते अन्दरू नालागे अधर्ममार्गंलो प्रवर्तिस्तारु. राजुलकैना सरे! स्वेच्छ लेदु. प्रजलकु आदर्शङ्गा उण्डालि. नियमालु पाटिञ्चालि. निबद्धत उण्डालि. कुण्टि साकुलु चूपिञ्चि हद्दु मीरकूडदु. राजधर्मं सत्यस्वरूपान्नि निरूपिञ्चालिगानी निर्मूलिञ्चकूडदु. सत्यान्नि पलिЍक्वाडे लोकंलो उत्तमुडु. लोकमन्ता सत्यं मीदने कदा निलिचि उण्डेदि! राज्याधिकारानिकी पुनादि सत्यमे. ऋषुलू देवतलू सत्यान्ने परमधर्मङ्गा अङ्गीकरिञ्चारु. सत्यभाषि लोकंलो उत्तमस्थानान्नि पॊन्दुताडु. असत्यवादिनि चूस्ते जनुलु पामुनु चूसिनट्लु भयपडतारु. राजु सत्यवर्तनुडैते प्रजलू सत्यमार्गंलोने नडुस्तारु. अन्दुवल्ल सत्यान्नि मिञ्चिन धर्मं लोकंलो मरॊकटि लेदु.ई लोकंलो सत्यमे ईश्वरुडु. आ सत्यान्ने लक्ष्मि ऎल्लप्पुडु आश्रयिञ्चि उण्टुन्दि. सत्यमे अन्निटिकी आधारं. सत्यान्नि मिञ्चिन उत्तम प्रमाणं मरॊकटि लेदु. नादि सत्यप्रतिज्ञ. प्रतिज्ञ चेशानु काबट्टि माट तप्पलेनु. ना तण्ड्रिमाटनु वम्मु चेयलेनु. ऎप्पुडू शुभकर्मले चेयालि. सत्यान्नि पलकडं, धर्मान्नि आचरिञ्चडं, भूतदय, प्रियङ्गा माट्लाडडं, अतिथिपूज इवन्नी सत्पुरुषुलु अनुसरिञ्चे पद्धतुलु. काबट्टि वीटिनि विडिचि पॆट्टकूडदु.’ माटलमध्यलो वसिष्ठमहर्षि कलुगजेसुकुन्नाडु. अयोध्याकाण्ड 62 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘श्रीरामा! नुव्वु चॆप्पिनट्ले मी वंशंलोनू कॊन्नि कट्टुबाट्लु उन्नायि. इक्ष्वाकुवंशंलो राजु तरुवात अतनि पॆद्दकॊडुЍक् राजु कावालि. पॆद्द कॊडुकु उण्डगा चिन्नवानिकि ऎप्पुडू राज्याभिषेकं जरगलेदु. नुम्वा नी वंशमर्याद पाटिञ्चु. राज्याभिषेकं चेसुको. पुट्टिन प्रति व्यक्तिकी तल्लि, तण्ड्रि, आचार्युडु, अनि मुग्गुरु गुरुवुलु उण्टारु. तल्लिदण्ड्रुलु जन्मनिस्तारु. आचार्युडु ज्ञानान्नि प्रसादिस्ताडु. नेनु नीЍक् कादु, नी तण्ड्रिकि कूडा गुरुवुने. अन्दुकनि एमी आलोचिञ्च कुण्डा नेनु चॆप्पिनट्लु चॆय्यि. अदि तप्पुकादु. अयोध्यलो उण्टू नी तल्लिकि सेव चॆय्यि. ई प्रजलन्ता नीवाळ्ळु. वाळ्ळनु कन्नबिड्डल्ला परिपालिञ्चु.’ वसिष्ठुनि माटलु विन्न श्रीरामुडु विनयङ्गा - महर्षी! तल्लिदण्ड्रुलु पुत्रुण्णि कनालनि कललु कण्टारु. ऎन्नो व्रतालु चेस्तारु. नोमुलू नोस्तारु. अशक्तुडुगा पुट्टिन पुत्रुण्णि असह्यिञ्चुकोकुण्डा विसुगु लेकुण्डा साकुतारु. ऎन्तो गाराबङ्गा नीळ्ळुपोसि, गोरुमुद्दलु तिनिपिञ्चि, जोलपाडि, निद्रपुच्चि तम कण्टिमीद कुनुकुलेकुण्डा कण्टिकि रॆप्पला तम पुत्रुण्णि कडुपुलो पॆट्टुकॊनि चूसुकुण्टारु. तम शक्तिकॊद्दी अन्नी समकूरुस्तारु. आप्यायङ्गा माट्लाडतारु. अन्तला प्रेमतो साकिन तल्लिदण्ड्रुल ऋणं ऎन्नटिकी तीरदु. वाळ्ळु चेसिन उपकारानिकि प्रत्युपकारं चेयडं साध्यं कादु. अलागे दशरथ महराजु नाकु जन्मनिच्चिन तण्ड्रि. नेनण्टे आयनकु अव्याजमैन प्रेम. अल्लारुमुद्दुगा नन्नु पॆञ्चि पॆद्द चेशाडु. अटुवण्टि गॊप्प तण्ड्रिकि नेनु इच्चिन माटनु इप्पुडु परिस्थितुलु मारायि कदा अनि तप्पडं भाव्यमा?’ अन्नाडु. अन्दरि हितबोधलू वाटिकि श्रीरामुडु इस्तुन्न समाधानालू अन्नी विन्नाडु भरतुडु. श्रीरामुडु निर्णयं मार्चुकोडनि अतनिकि अर्थमय्यिन्दि. अन्दुЍक् अक्कडिकक्कडे श्रीरामुनि समक्षंलोने दर्भलु परुचुकॊनि प्रायोपवेशानिकि पूनुकुन्नाडु. अदि चूसि श्रीरामुडु - 63 ‘भरता! नी दुःखान्नी, पट्टुदलनी वदिलिपॆट्टु. क्षत्रियुनिकि प्रायोपवेशं चेसे अधिकारं लेदु. कैЍक्यिनि पॆळ्ळि चेसुकॊने समयंलो मन तण्ड्रि नी मातामहुनिकि ऒक माट इच्चाडु. अदेमिटो तॆलुसा? कन्याशुल्कङ्गा आमॆ सन्तानानिकि राज्यं इस्ताननि. अलागे नी तल्लि वराल रूपंलोनू राज्यमे कोरुकुन्दि. अन्दुवलन ई राज्यं मुम्माटिकी नीदे.’ अनि भरतुनिकि नच्चचॆप्पि- ‘प्रजलारा! भरतुडु पट्टुवदलडं लेदु काबट्टि नेनॊक माट इस्तुन्नानु. विनण्डि. पद्नालुगु संवत्सरालु वनवासं चेशाक भरतुनितो कलिसि राज्यपालन चेस्तानु.’ अन्नाडु. अदृश्यरूपंलो अक्कडे उन्न देवतलु, गन्धर्वुलु, ऋषुलु श्रीरामुडि माटल्नि समर्थिञ्चारु. अप्पुडु भरतुडु पादुकलनु तॆच्चि श्रीरामुनि मुन्दु पॆट्टि - ‘अन्ना! नी पवित्रमैन पादालु ई बङ्गारु पादुकल मीद ऒक्कसारि उञ्चवय्या! ई पादुकले इक नुञ्ची प्रजापरिपालन चेस्तायि.’ अन्नाडु. श्रीरामुडु पादालु उञ्चिन आ पादुकलनु तलपै पॆट्टुकॊनि भरतुडु- ‘श्रीरामा! नेनू नीलागे नारचीरलू जटलू धरिस्तानु. कन्दमूल फलाले तिण्टानु. नुव्वु वच्चे दाका Ѝक्वलं नी पादुकलकु प्रतिनिधिगा राज्यपालन चेस्तानु, राजुगा कादु. अन्ते! पद्नालुगु संवत्सराल तर्वात नुव्वु रावडानिकि ऒक्क रोजु आलस्यं अयिना नेनु अग्निप्रवेशं चेस्तानु.’ अन्नाडु. अप्पुडु श्रीरामुडु भरतशत्रुघ्नुलनु कौगिलिञ्चुकॊनि - ‘भरता! तल्लि कैЍक्यिनि बागा चूसुको. आमॆ पट्ल परुषङ्गा माट्लाडावो ना मीद ऒट्टु.’ अनि सोदरुलकु वीड्कोलु चॆप्पाडु. अन्दरू तिरिगि अयोध्यकु चेरुकुन्नारु. दशरथुनि मरणं, श्रीराम वनवासन्तो आ नगरं रालि पड्ड नक्षत्रंला उन्दि. कळा लेदु. कान्ती लेदु. ‘श्रीरामुडु लेनि ई अयोध्यानगरंलो नेनु उण्डलेनु. नन्दिग्रामंलो उण्टानु. अक्कण्णुञ्चे राज्यपालन चेस्तानु’ अन्नाडु भरतुडु वसिष्ठमहर्षितो. वसिष्ठुनि अनुमति तीसुकॊनि नन्दिग्रामं वॆळ्ळाडु. अक्कड श्रीरामपादुकलकु अभिषेकं चेसि, समस्त प्रजलू विनेला इला प्रकटिञ्चाडु. अयोध्याकाण्ड 64 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘प्रजलारा! विनण्डि! इप्पटिनुण्डी ई श्रीराम पादुकले राज्यान्नि परिपालिस्तायि. नेनु सेवकुण्णि मात्रमे. अन्नि लाञ्छनालू ई पादुकलЍक् जरगालि. श्रीरामुडु तिरिगिवच्चाक वीटिनि नेने स्वयङ्गा आयन पादालकु तॊडुगुतानु’ अनि आ पादुकलनु सिंहसनं मीद पॆट्टाडु. वाटिकि वॆल्लगॊडुगु पट्टाडु. विञ्जामरलु वीचाडु. अनसूयादेवि अनुग्रहं अक्कड चित्रकूटंलो ऋषुलन्दरू तननु तप्पिञ्चुकु तिरुगुतुन्नारु. ऎन्दुको अर्थं कालेदु श्रीरामुनिकि. ऒक वृद्धमुनिनि अडिगाडु. दानि का मुनि - ‘श्रीरामा! नरमांसभक्षकुडैन खरुडु अने राक्षसुडु उन्नाडु. वाडु निन्नु चूसि ओर्वलेक मामीद दाडि चेस्तुन्नाडु. अन्दुЍक् इक्कण्णुञ्चि वॆळ्ळि पोतुन्नां. इक्कड उण्डडं मीकू क्षेमं कादु. मीरू वॆळ्ळिपोण्डि’ अन्नाडु. सीतारामलक्ष्मणुलू चित्रकूटं वदिलि, अत्रिमहर्षि आश्रमं चेरुकॊन्नारु.
अदि अत्रिमहर्षि आश्रमं. श्रीरामुनिकि आतिथ्यं इच्चाडु महर्षि. आयन भार्य अनसूयादेवि. महभाग्यवन्तुरालु. तपोधनुरालु. गॊप्प धार्मिकुरालु. अत्रिमहर्षि आमॆतो - ‘अनसूया! सीतादेविनि आदरिञ्चु’ अन्नाडु. आमॆ समक्षंलोने सीतारामलक्ष्मणुलगुरिञ्चि प्रियवाक्यालु पलिकाडु. अनसूयगुरिञ्ची वाळ्ळकि इला चॆप्तुन्नाडु. ‘श्रीरामा! ऒकसारि लोकं अनावृष्टितो अलमटिञ्चिपोयिन्दि. अप्पुडु अनसूय पदिवेल संवत्सरालु तपस्सु चेसि, आहरं सृष्टिञ्चि, प्रजलनु कापाडिन्दि. ई प्रान्तंलो गङ्ग प्रवहिञ्चेला चेसिन्दि. ईमॆकु कोपं, असूय इसुमन्तैना लेवु. अन्दुЍक् अन्दरू ईमॆनु अनसूय अण्टारु’ सीतादेवि अनसूयादेविकि प्रदक्षिणं चेसि आमॆ दग्गर निलबडिन्दि. अप्पुडु अनसूय - ‘सीता! नी धर्माचरण चूस्तुण्टे नाकु मुच्चटेस्तोन्दि. नुव्वु भाग्यवन्तुरालिवि. अयिना अन्नी वदिलि नी भर्ततो अरण्यानिकि वच्चावु. नीला 65 भर्तनु अनुसरिञ्चे स्र्तीलकु उत्तमगतुलु कलुगुतायि. भर्त ऎन्त दुर्मार्गुडैना, दरिद्रुडैना अतडे उत्तमदैवं.* सीता! ऎन्त आलोचिञ्चिना भर्तनु मिञ्चिन दैवं लेदु. बन्धुमा लेडु. भर्त अनन्तमैन तपस्सु. आ विषयं नीलाण्टि उत्तमस्र्तीलकु मात्रमे तॆलुसु. नुव्वु इलागे भर्तनु अनुसरिस्तू, पतिव्रतल आचाराल्नि पाटिस्तू नी भर्तकु सहधर्मचारिणिगा उण्डु. दानिवल्ल नीकु कीर्ति, धर्मं लभिस्तायि.’ अनि सीतादेविनि अभिनन्दिस्तू दग्गरकु तीसुकुन्दि. दानिकि सीतादेवि - ‘पूज्युरालिवैन नुव्वु इला चॆप्पडंलो आश्चर्यं लेदु. भर्त ऎन्त नीचुडैना पूजिम्पदगिनवाडे. अटुवण्टप्पुडु इन्तमञ्चि गुणालुन्न भर्त विषयंलो इङ्क चॆप्पेदि एमुन्दि? नी माटलु विण्टुण्टे ना तल्ली, अत्तगार्लू चेसिन उपदेशाले गुर्तुकुवस्तुन्नायि. स्र्तीकि पतिसेव तप्प वेरे तपस्सु लेदु. अला चेसिनन्दुवल्लने सावित्रि स्वर्गंलो प्रकाशिस्तोन्दि. रोहिणि कूडा ऒक्कक्षणमैना चन्द्रुण्णि विडिचि आकाशंलो कनिपिञ्चदु. इला ऎन्दरो स्र्तीलु भर्तलनु सेविञ्चि देवलोकंलो पूजलन्दु कॊण्टुन्नारु’ अन्दि*. आ माटलकु आनन्दिञ्चिन अनसूय प्रेमतो सीतादेवि तलमीद मुद्दुपॆट्टि - ‘सीता! चॆप्पु. ना तपश्शक्तितो नीकु एदि कावालन्ना इस्तानु. कोरुको’ अन्दि.
- अन्नि आश्रमाल्लोनू गृहस्थ आश्रमं चाला गॊप्पदि. पुरुषुनिकि भार्य वल्लने गृहस्थधर्मं आचरिञ्चिनन्दुकु फलं लभिस्तुन्दि. अनुकूलवतियैन भार्य उण्टे आ भर्त चेपट्टिन पनुलन्नी सत्फलितालनु इस्तायि. इन्द्रियालु अदुपुलो उण्टायि. मञ्चि पुत्रुलु कलुगुतारु. चतुर्विधपुरुषार्थालु साधिञ्चडानिकि भर्तकु भार्ये साधनं. इण्ट्लो नीति निलबडडानिकी इल्लाले आधारं. इण्टिल्लिपादी मञ्चि नडवडिक कलिगि उण्डडानिकि गृहिणिये गुरुवु. इण्ट्लो सदाचारालु उण्डालण्टे इल्लाले आचार्य. वंशं निलबडालण्टे कूडा भार्ये मूलं. कुटुम्बान्नि मञ्चिदारिलो नडिपिञ्चडानिकि इल्लाले ऊतकर्र. देवपूज, पितृपूज, अतिथिपूज चेयालण्टे भार्ये पतिकि आधारं. अलागे भर्त लेनि भार्यकू धर्मार्थकामालु लभिञ्चवु. काबट्टि दम्पतुलु ऒकरिकॊकरु तोडै सख्यङ्गा कलिसिमॆलसि जीविञ्चालि. इण्टिकि गौरवमू इल्लालिवल्लने दक्कुतुन्दि. इल्लालिनी पिल्ललनू चक्कगा चूसुकॊने भर्तकु ए आपदा रादु. - भार.आदि 4-85 ; मार्कं. 2-326. अयोध्याकाण्ड 66 श्री वाल्मीकि रामायणमु सीतादेवि चिरुनव्वु चिन्दिस्तू ‘इदि चालु. नुव्वु नाकु वरं इच्चिनट्ले’ अन्दि. दानिकि अनसूय इङ्का सन्तोषिञ्चिन्दि. दिव्यमैनवी, श्रेष्ठमैनवी अयिन पुष्पमाललू, पट्टुबट्टलू, इङ्का अनेक आभरणालू, अङ्गरागमू, मैपूता इच्चिन्दि. इस्तू - ‘सीता! इवि ऎप्पटिकी वाडिपोकुण्डा नलिगिपोकुण्डा नीकु नित्यशोभनु कलिगिस्तायि.’ अनि दीविञ्चिन्दि. सीतादेवि भक्तितो नमस्करिञ्चिन्दि. अप्पुडु अनसूय- ‘सीता! नी स्वयंवरमू, विवाहमू चाला अद्भुतङ्गा जरिगायनि विन्नानु. कास्त विवरङ्गा चॆप्पमा’ अनि अडिगिन्दि. सीतादेवि पूसगुच्चिनट्लु अन्ता चॆप्पिन्दि. आ तरुवात अनसूय कोरिकपै सीतादेवि आमॆ इच्चिन वस्र्तालनू आभरणालनू धरिञ्चि श्रीरामुडि दग्गरकु वच्चिन्दि. ऎवरिकी लभिञ्चनि आ घनसन्मानं सीतादेविकि दक्किन्दि. अन्दुकु श्रीरामलक्ष्मणुलु सन्तोषिञ्चारु. आ रात्रि अत्रिमहर्षि आश्रमंलोने गडिपारु. तॆल्लवारिन्दि. आ पुण्यदम्पतुल आशीस्सुलु पॊन्दि, सीतालक्ष्मणुलतो कलिसि श्रीरामुडु - मेघमण्डलंलोनिकि प्रवेशिञ्चे सूर्युनिला वॆलिगिपोतू दण्ड कारण्यंवैपुकु दारितीशाडु. b 67 अरण्यकाण्ड दण्डकारण्यं सीतालक्ष्मणुलतो कलिसि श्रीरामुडु दण्डकारण्यंलोनिकि प्रवेशिञ्चाडु. अल्लन्त दूरंलो सूर्यमण्डलंला प्रकाशिस्तू ऒक आश्रमं. महर्षुलतो क्रिक्किरिसि ब्रह्मसभला उन्दि. श्रीरामलक्ष्मणुलु आ महर्षुलमीदि गौरवन्तो तम विल्लुलनु दिञ्चि आ आश्रमंलोनिकि प्रवेशिञ्चारु. महर्षुल आश्चर्यं अन्ता इन्ता कादु. रॆप्पवेयडं कूडा मरिचिपोयिन वारि कळ्ळु तदेकङ्गा सीतारामलक्ष्मणुलने चूस्तुन्नायि. अतिथि सत्कारालु यथाविधिगा जरिगायि. महर्षुलु सीतारामलक्ष्मणुलकु पर्णशालनु कूडा एर्पाटु चेशारु. ‘श्रीरामा! प्रजारक्षणे राजुकि प्रथम कर्तव्यं. अडविलो उन्नप्पटिकी नुव्वे माकु राजुवु. मम्मल्नि कापाडे बाध्यत मुम्माटिकी नीदे. मेमु आयुधालु चेपट्टकुण्डा शान्तङ्गा जीविञ्चडानिकि अलवाटुपड्डां. नुव्वे मम्मल्नि कन्नबिड्डल्ला चूसुकोवालि.’ अनि वेडुकॊण्टू महर्षुलु - श्रीरामुण्णि ईश्वरुनिगा भाविञ्चि अर्चिञ्चारु. विराधवध मरुसटिरोजु नडक सागिञ्चि क्रूरमृगालु वीरविहरं चेसे कीकारण्यं लोकि प्रवेशिञ्चारु सीतारामलक्ष्मणुलु. इन्तलो ऎक्कडनुण्डो हठात्तुगा नरमांसभक्षकुडैन ऒक राक्षसुडु वाळ्ळमुन्दु ऊडिपड्डाडु. वाडि अरुपु भीकरं. गुण्टल्लाण्टि कळ्ळतो, बानपॊट्टतो, पॆद्द मॊहमू वाडू. चूस्ते चालु पै प्राणालु पैने पोयेट्टुन्दि वाडि अवतारं. दानिकितोडु 68 श्री वाल्मीकि रामायणमु पॊडु गॊकटि. अदि चालदन्नट्टु ऒण्टिनिण्डा रक्तपु मरकलु. पैगा पुलितोलु कट्टुकुन्नाडु. वॆरसि नोरु तॆरिचि कूर्चुन्न यमुडिला उन्नाडु. वाडि चेतिलो ऒक पॆद्द शूलं उन्दि. वस्तूने गबालुन सीतादेविनि पट्टुकॊनि, तन ऒडिलोनिकि तीसुकॊनि - ‘ऋषिपुङ्गवुल्ला उन्न मीकु ईमॆतो एं पनि? ईमॆ ऎवरो गानी भले अन्दङ्गा उन्दि. नेनु भार्यगा स्वीकरिस्तानु. इक्कडे इप्पुडे मी रक्तं तागुतानु.’ अन्नाडु. आ माटलकु सीतादेवि भयपडिपोयिन्दि. श्रीरामुनि बाध वर्णनातीतं. वॆण्टने श्रीरामुडु - ‘तम्मुडू! अन्ता अयिपोयिन्दि. जनकमहराजु पुत्रिका, ना सहधर्मचारिणी अयिन सीतादेवि इप्पुडु वीडि ऒडिलो उन्दि. परायि पुरुषुडु, कट्टुकुन्न इल्लालिपै कळ्ळमुन्दरे चॆय्यिवेस्ते अन्तकण्टे दुःखं इंЍक्मन्ना उण्टुन्दा? राज्यं पोयिना नेनु इन्तगा बाधपडलेदु. पितृवियोगं कण्टे इप्पुडे ऎक्कुव बाधगा उन्दि. इक वीण्णि उपेक्षिञ्चकूडदु.’ अन्नाडु (स्नेहम्पेरुतो नागरकत पेरुतो परस्र्तीलनु कौगिलिञ्चुकोवडं, करचालनं चॆय्यडं अधर्ममनी, पतनानिकि तॊलिमॆट्टु अनी पुरुषुलु ग्रहिञ्चालि). श्रीरामुनि माटलकु चलिञ्चिपोयिन लक्ष्मणुडु भुजङ्गंला बुसलु कॊडुतू- ‘अन्ना! ई समस्तलोकानिकी नाथुनिवैन नुव्वे डीलापडिते ऎला? नुव्वु ऊ" अनु. ऒЍक् ऒक्कक्षणंलो वीण्णि नामरूपालु लेकुण्डा चेसेस्तानु.’ ‘ओरी राक्षसा! ऎवरु नुव्वु?’ अन्नाडु गट्टिगा कोपं निण्डिन कण्ठन्तो. दानिका राक्षसुडू कोपङ्गाने - ‘ना गुरिञ्चि तर्वात. मीरॆवरु? इक्कडॆन्दुकु तिरुगुतुन्नारु?’ अन्नाडु. श्रीरामुडु तम गुरिञ्चि विवरङ्गा चॆप्पाडु. अप्पुडा राक्षसुडु - ‘नन्नु विराधुडु अण्टारु. ना तण्ड्रि जयुडु. तल्लि शतह्रद. नेनु वरप्रसादिनि. नन्नु ए आयुधमू एमी चॆय्यलेदु. अदि 69 ब्रह्मदेवुडु नाकु इच्चिन वरं. ईमॆ मीद आशलु वदुलुकोण्डि. मिम्मल्नि दयतलचि चम्पकुण्डा वदिलेस्तुन्नानु. नोरु मूसुकॊनि पॊण्डि.’ अन्नाडु. आ माटलकु श्रीरामुनि गुण्डॆ भग्गुमन्दि. तक्षणं विल्लु ऎक्कुपॆट्टि वरुसगा एडु बाणालनु वदिलाडु. अन्ते! वाडियैन बाणालु वाडि शरीरानिकि गुच्चुकॊनि रक्तमोडुतू किन्दपड्डायि. विराधुनिकि कोपं तारास्थायिकि चेरुकुन्दि. सीतादेविनि दिञ्चि, शूलान्नि पट्टुकॊनि अरुस्तू वाळ्ळमीदिकि वस्तुन्नाडु. श्रीरामलक्ष्मणुलु वाडिपै बाणवृष्टि कुरिपिस्तुन्ना लॆक्कपॆट्टकुण्डा वस्तूने उन्नाडु. श्रीरामुडु आलस्यं चॆय्यलेदु. मरो रॆण्डु बाणालु सन्धिञ्चाडु. अवि विराधुनि शूलान्नि मुक्कलु चेसेशायि. इङ्का वाडु अला वस्तू वस्तू श्रीरामलक्ष्मणुल्नि चॆरो सन्दिटा पट्टुकॊनि परिगॆत्ताडु. अदि चूसि सीतादेवि बॆम्बेलॆत्ति बिग्गरगा रोदिस्तोन्दि. ‘अय्यो! ना श्रीरामुडु ई राक्षसुनि बारिन पड्डाडे! लक्ष्मणुण्णि कूडा तीसुकुपोतुन्नाडे. नाकिङ्क दिक्कु ऎवरु? नेनु ऒण्टरिदान्नै पोयानु. ओ राक्षसुडा! नीकु दण्डं पॆडतानु. श्रीरामलक्ष्मणुल्नि एमी चॆय्यकु. वाळ्ळनि विडिचिपॆट्टु. अवसरमैते नन्नु तीसुकुपो!’ अण्टू विलपिस्तोन्दि. इक लाभं लेदनुकॊनि श्रीरामुडू लक्ष्मणुडू विराधुडि चॆरो चॆय्यि नरिकिपारेशारु. आ दॆब्बकि कॊण्डला नेलपै पडि गिलगिला कॊट्टुकॊण्टुन्नाडु विराधुडु. अप्पुडु श्रीरामुडु - ‘वीडु आयुधालवल्ल चच्चेट्टुलेडुगानी लक्ष्मणा! गॊय्यि तिय्यि. पूड्चेद्दां.’ अन्नाडु अप्पटिकिगानी वीळ्ळु श्रीरामलक्ष्मणुलन्न ज्ञानं रालेदु विराधुनिकि. वॆण्टने - ‘श्रीरामा! नुव्वॆवरो नाकु इप्पटिकि तॆलिसिन्दय्या! नुव्वु कौसल्या पुत्रुडिवि. श्रीरामुनिवि. अतडु नी तम्मुडु लक्ष्मणुडु. ईमॆ नी भार्य सीतादेवि. नेनु असलु राक्षसुण्णि कादु. ऒक गन्धर्वुण्णि. कुबेरुनि शापमे नाकी गति पट्टेला चेसिन्दि. मी चेतुल्लोने नाकु शाप विमुक्ति लभिस्तुन्दि. श्रीरामलक्ष्मणुलारा! रण्डि! नन्नु सत्वरं पातिपॆट्टॆय्यण्डि.’ अन्नाडु. अरण्यकाण्ड 70 श्री वाल्मीकि रामायणमु श्रीरामलक्ष्मणुलु विराधुडु चॆप्पिनट्टे चेशारु. वाळ्ळु अला चेशारो लेदो आ विराधुडु तन पूर्वरूपान्नि पॊन्दि, गन्धर्वुडै - ‘स्वामी! नी अनुग्रहंवल्ल भयङ्करमैन शापन्नुण्डि विमुक्तिनि पॊन्दानु. इप्पुडु स्वर्गानिकि वॆळ्ळिपोतुन्नानु. इक्कडिकि दग्गरलोने शरभङ्गमहर्षि आश्रमं उन्दि. आयन परम धर्मात्मुडु. गॊप्प तपस्वि. मीरु आयननु दर्शिञ्चुकोण्डि. मीकु शुभं जरुगुतुन्दि.’ अण्टू स्वर्गानिकि वॆळ्ळिपोयाडु. इदन्ता चूसि हडलॆत्तिपोयिन सीतादेविनि ऊरडिञ्चाडु श्रीरामुडु. इङ्क अक्कडे उण्टे प्रमादकरमनि चॆप्पि बयलुदेरारु मुग्गुरू. शरभङ्गमहर्षि आश्रमं दूरङ्गा शरभङ्ग महर्षि आश्रमं कन्पिञ्चिन्दि. इन्द्रुडु आकाशन्नुञ्चि रथं दिगि, पादालु नेलकु ताककुण्डा निलबडि शरभङ्ग महर्षितो एवो माट्लाडुतुन्नाडु. देवकान्तलु देवेन्द्रुडिकि विञ्जामरलतो विसुरुतुण्टे मरोपक्क गन्धर्वुलु वेदालु चदुवुतू पॊगुडुतुन्नारु. चूशारु सीतारामलक्ष्मणुलु. अप्पुडु श्रीरामुडु- लक्ष्मणा! आ रथं सूर्यमण्डलंला वॆलिगिपोवडं लेदू! अविगो! आ रथानिकि उन्न अश्वराजालु. चूशावा? अवे इन्द्रुनि गुर्रालु. वाटिगुरिञ्चि विनडमे कानी ऎप्पुडू चूडलेदु कदा! बागा चूडु. कॊञ्चॆं रथं लोपलिकि कूडा चूडु. ऎवरुन्नारो कनिपिञ्चिन्दा? लोपल अन्दरू यौवनवन्तुले उन्नारु. वॆलिगिपोतुन्नारु. एं रङ्गु! एं वर्चस्सु! अन्ता पातिЍक्ळ्ळलोपुवाळ्ळे. अदे देवतल वयस्सु. नुम्वा सीता इक्कडे उण्डण्डि. तॆलुसुकॊनि वस्तानु’ अनि वॆळ्ळाडु श्रीरामुडु. श्रीरामुनि राकनु चूसिन देवेन्द्रुडु वॆण्टने - ‘महर्षी! अडुगो! श्रीरामुडु इटुवैपे वस्तुन्नाडु. अतडु प्रतिज्ञ नॆरवेर्चुकुन्न तरुवाते नेनु श्रीरामुनि ऎदुटपडतानु. ऎवरिकी साध्यङ्कानि ऒक गॊप्प कार्यं श्रीरामुनिवल्ल जरगालि. जरुगुतुन्दि. वस्ता.’ अण्टू हडावुडिगा वॆळ्ळिपोयाडु. इन्द्रुडु वॆळ्ळिपोयाक शरभङ्गुडु अग्निहोत्रं 71 उपासिस्तू कूर्चुन्नाडु. अक्कडिकि वच्चिन श्रीरामुडु आयन पादालकु विनयङ्गा नमस्करिञ्चि - ‘स्वामी! आ वच्चिन्दि देवेन्द्रुडेना’ अनि अडिगाडु. दानिकि शरभङ्गुडु- ‘अवुनु श्रीरामा! नेनिक्कड उण्डवलसिन समयं मुगिसिपोयिन्दि. इङ्क ब्रह्मलोकानिकि वॆळ्ळालि. नेनु तपस्सुतो सम्पादिञ्चिन ब्रह्मलोकानिकि नन्नु तीसुЌक्ळ्ळडङ्कोसं इन्द्रुडे स्वयङ्गा वच्चाडु. नुव्वु वस्तुन्नावनी, निन्नु चूशाक वस्ताननी इन्द्रुनितो चॆप्पानु. अन्दुЍक् इन्द्रुडु वॆळ्ळिपोयाडु. मनोनिग्रहंलेनि वाळ्ळु आ लोकालनु पॊन्दलेरु. नेनु ना तपश्शक्तितो ब्रह्मदेवुनिकि सम्बन्धिञ्चिन पुण्यलोकालनू, स्वर्गानिकि सम्बन्धिञ्चिन पुण्य लोकालनू जयिञ्चानु. वाटिनि नीकु इस्तानु. स्वीकरिञ्चु.’ अन्नाडु शरभङ्गुडु. दानिकि श्रीरामुडु- ‘महमुनी! आ पुण्यलोकालन्नी नेने तपस्सुद्वारा सम्पादिञ्चुकोगलनु’ अनि सुन्नितङ्गा तिरस्करिञ्चि, ‘प्रस्तुतं उण्डडानिकि एदैना अनुवैन प्रदेशं उण्टे चॆप्पण्डि’ अनि विनयङ्गा अडिगाडु. शरभङ्गुडु सुतीक्ष ्ण महर्षि दग्गरिकि वॆळ्ळमनि चॆप्पि, तानु शरीरत्यागं चेस्तुन्नानु अण्टू अग्निलोनिकि प्रवेशिञ्चाडु. आश्चर्यं! मुसलिवाडैन शरभङ्गमहर्षि पडुचुवाडै बयटिकिवच्चि ब्रह्मलोकानिकि वॆळ्ळिपोयाडु. आ तरुवात अक्कडि मुनुलन्ता श्रीरामुनि दग्गर इला विन्नविञ्चु कॊन्नारु. ‘श्रीरामा! मेमु अन्नी विडिचि परमात्मने ध्यानिञ्चे तपस्वुलं. नुव्वा! प्रसिद्धुनिवि. नीकु नी तण्ड्रिपै उन्नट्टे धर्मम्पै कूडा आसक्ति उन्दनि माकु तॆलुसु. पण्टललो आरोवन्तु पन्नुगा राजुनु चेरुतुन्दि. अलागे मा तपस्सुलो नालुगो वन्तु कूडा राजुЍक् चॆन्दुतुन्दि. राजु पट्टणाल्लोने कादु अडवुल्लोनू अन्दरिनी रक्षिञ्चालि. अन्दुलो मालाण्टि साधुजीवुल्नि मरीनु. अला रक्षिञ्चेन्त वरЍक् राजुकु गौरवं, मन्नन. लेकपोते लेदु. अरण्यकाण्ड 72 श्री वाल्मीकि रामायणमु पम्पानदि ऒड्डुना मन्दाकिनी तीरंलोनू राक्षसबाध अधिकङ्गा उन्दि. मा मानान में तपस्सु चेसुकॊने वीलु लेदु. चित्रकूटंलोनैते मरीनू. नीदे भारं. रक्षिञ्चु.’ अन्नारु. दानिकि श्रीरामुडु - ‘महर्षुलारा! मीरु नन्नु आज्ञापिञ्चालि. अभ्यर्थिञ्चकूडदु. नेनेदो ना सॊन्त पनि मीद तण्ड्रिकि इच्चिन माटकोसं वच्चानु. पनिलो पनिगा मीकु सेव चेसे भाग्यं दॊरिकिन्दि. अदि ना अदृष्टं. ना वनवासानिकि तगिन फलं. राक्षसुल्नि चील्चि चॆण्डाडतानु. मीरु निश्चिन्तगा उण्डण्डि.’ अनि अभयमिच्चि सुतीक्ष्णुडि आश्रमंवैपु कदिलाडु. सुतीक्ष्णुडि आश्रमं सुतीक्ष्ण महर्षि श्रीरामुण्णि आलिङ्गनं चेसुकॊनि - ‘श्रीरामा! नी कोसमे ऎदुरु चूस्तुन्नानय्या! ऎन्दुकु नीकी कष्टालु? नेनु लेनू?! नेनु ना तपस्सुतो जयिञ्चिन लोकालनु नीकु प्रसादिस्तानु. अक्कड हयिगा विहरिञ्चु.’ अन्नाडु. दानिकि श्रीरामुडु - ‘महर्षी! नाकु अवेमी वद्दुगानी माकु मञ्चि निवासं सूचिञ्चण्डि चालु.’ अन्नाडु. तन आश्रमंलोने उण्डमन्नाडु सुतीक्ष ्ण महर्षि. दानिकि श्रीरामुडु अङ्गीकरिञ्चलेदु. अक्कड मृगालु उण्टायि. ऎन्त वद्दनुकुन्ना वाटिनि ऎप्पुडो ऒकप्पुडु संहरिञ्चक तप्पदु. अला चम्पडं आश्रम धर्मालकु विरुद्धं. अन्दुЍक् महर्षि अनुमतितो दण्डकारण्यंलोनि तक्किन आश्रमालु चूडालनि बयलुदेराडु श्रीरामुडु. कॊन्दरु मुनुलू वॆण्ट नडिचारु. नडक सागुतोन्दि. दारिलो सीतादेवि इला अन्दि. ‘श्रीरामा! नीकु अन्नि धर्मालू तॆलुसु. अबद्धं चॆप्पवु. परस्र्तीलपै आसक्ति ए कोशाना लेदु. ऎवरिनी चम्पालनुकोवु. शान्तमूर्तिवि. अटुवण्टि वाडिवि इप्पुडु राक्षसुल्नि चम्पुताननि प्रतिज्ञ चेशावे! विल्लू बाणालू पट्टुकॊनि दण्डकारण्यंलो तिरुगुतुन्नावु. ऎण्डुकट्टॆलु तगिलिते अग्नि ऎला प्रज्वरिल्लुतुन्दो आयुधं धरिस्ते क्षत्रियुनि तेजस्सू पॆरुगुतुन्दि. चेतिलो उन्न आयुधान्नि उपयोगिञ्चालने कोरिक कलुगुतुन्दि. 73 वॆनकटिकि ऒक तपस्वि अयिन ब्राह्मणुडु उण्डेवाडु. अतडि तपस्सुनु भङ्गं चेयडानिकि इन्द्रुडु ऒक भटुडि वेषंलो अतडिवद्दकु वच्चि, तन खड्गान्नि न्यासङ्गा (दाचिपॆट्टमनि) इच्चि वॆळ्ळाडु. आ ब्राह्मणुडु आ खड्गान्नि नित्यं तनदग्गरे उञ्चुकॊनि दानिनि कापाडुतू अदे पनिलो पडि तपस्सुमीद एकाग्रत कोल्पोयाडु. चिवरिकि हिंसापरुडिगा मारिपोयाडु. सात्त्विकुडैन ब्राह्मणुण्णे आ आयुधं हिंसापरुण्णि चेसिन्दे?! मरि नुव्वेमो क्षत्रियुनिवि. आयुधं चेतिलो उण्टे ऊरुकुण्टावा एमिटि? अयिना इप्पुडु क्षत्रियुनिवि कावु. नुव्वु इक्कड पाटिञ्चाल्सिन्दि मुनिधर्ममे कदा! प्रस्तुतं मन पनि आर्तुल्नि रक्षिञ्चडं वरЍक्. शिक्षिञ्चडं कादु. अकारणङ्गा राक्षसुल्नि चम्पडानिकि नेनु इष्टपडनु. क्षात्रमॆक्कड? ई तपस्सु ऎक्कड? ई प्रपञ्चमे धर्मसारं. धर्मं वल्लने अन्नी लभिस्तायि. काबट्टि बुद्धिनि कलुषितं चेसुकोकुण्डा तपोवनंलो पाटिञ्चवलसिन धर्मान्नि नुव्वु पाटिञ्चु. नीकु तॆलियदनि कादुगानी नाकु तोचिन्दि चॆप्पानु अन्ते! नुम्वा नी तम्मुडू मीЌक्ला तोस्ते अला चॆय्यण्डि.’ अन्दि. सीतादेवि माटललोनि आन्तर्यं ग्रहिञ्चिन श्रीरामुडु - ‘सीता! नुव्वु धर्मज्ञुरालिवि काबट्टे चक्कगा चॆप्पावु. कानी सीता! नुव्वे चॆप्पावु कदा! आर्तुल्नि रक्षिञ्चडं कोसं क्षत्रियुलु आयुधं पट्टालनि. नेनू अदे कदा! चेस्तुन्नदि. ऎवरु कोरिना कोरकपोयिना नेनु ना धर्मं नॆरवेरुस्तानु. ऋषुलु नन्नु शरणुकोरारु. कापाडटं ना धर्मं. सीता! निजं चॆप्पालण्टे ई महर्षुले तम तपश्शक्तितो राक्षसुलनु संहरिञ्चगलरु. अला चेस्ते तपस्सु व्यर्थं अवुतुन्दि. अन्दुЍक् प्राणालु वदुलुतुन्नारु कानी राक्षसुल्नि शपिञ्चडं लेदु. अप्यहं जीवितं जह्यं त्वां वा सीते सलक्ष्मणाम्, न तु प्रतिज्ञां संश्रुत्य ब्राह्मणेभ्यो विशेषतः. (3-10-19) चाला सन्तोषं सीता! ना मीद उन्न स्नेहं वल्लने इदन्ता चॆप्पावु. इष्टमैनवारिЍक् कदा! हितबोध चेस्तां. नुव्वु ना सहधर्मचारिणिवि. ना अरण्यकाण्ड 74 श्री वाल्मीकि रामायणमु प्राणालकन्ना ऎक्कुव. सीता! नाकु अन्निण्टिकण्टे इच्चिनमाटे विलुवैनदि. आडि तप्पनु. नाकु सत्यमण्टेने प्रीति. सत्यं कोसं जीवितान्नैना, निन्नैना, लक्ष्मणुण्णयिना त्यजिस्तानु. अन्दुलोनू ब्राह्मणुलकु इच्चिन माटनु तप्पडमा? असम्भवं. माट इच्चिना इव्वकपोयिना ऋषुल्नि कापाडडं ना कर्तव्यं.’ अन्नाडु. आ माटलकु सीतादेवि आनन्दिञ्चिन्दि. नडक सागुतोन्दि. मुन्दु श्रीरामुडु, श्रीरामुडि अडुगु जाडल्लो सीतादेवि, आ वॆनुЍक् लक्ष्मणुडु. अडवुलू नदुलू सरोवरालू कॊण्डलू लोयलू चॆट्लू तीगलू पूलू पळ्ळू इला चुट्टू चूस्तू नडुस्तुन्नारु. दूरङ्गा ऒक अन्दमैन सरस्सु. अक्कड नुण्डि एदो सङ्गीतं विन वस्तोन्दि. ‘अदि माण्डकर्णि महर्षि सृष्टिञ्चिन पञ्च अप्सरस्सरस्सु. तन तपस्सुनु भङ्गं चेयडानिकि वच्चिन अप्सरसलकोसं ई तटाकान्नी दानिलोपल ऒक भवनान्नी निर्मिञ्चि, तन तपश्शक्तितो यौवनं पॊन्दि वाळ्ळतो क्रीडिस्तुन्नाडु माण्डकर्णि. अक्कडिदे ई सङ्गीतं.’ चॆप्पाडु मुनि बृन्दंलो उन्न धर्मभृतुडु अने मुनि. आ तरुवात सीतारामलक्ष्मणुलु आश्रमालन्नी सन्दर्शिस्तू विशेषालु तॆलुसुकॊण्टू वस्तुन्नारु. कालचक्रं गिर्रुन तिरिगिन्दि. पदि संवत्सरालु इट्टे गडिचिपोयायि. मळ्ळी सुतीक्षु ्ण डि आश्रमानिकि वच्चारु. ‘श्रीरामा! इक्कण्णुञ्चि नेरुगा नालुगु योजनालु वॆळ्ते पिप्पळ्ळवनं वस्तुन्दि. अदि दाटिते पद्म सरस्सु, दानि पक्कने अगस्त्यभ्रात आश्रमं कनिपिस्तायि. अक्कण्णुञ्चि दक्षिणङ्गा ऒक योजनदूरं नडिस्ते अगस्त्यमहर्षि आश्रमं वस्तुन्दि. वॆळ्ळि आ महनुभावुनि दर्शनं चेसुकोण्डि. मीकु शुभं कलुगुतुन्दि.’ अनि विवरं चॆप्पि मरी पम्पिञ्चाडु सुतीक्ष्ण ुडु. जीर्णं जीर्णं वातापि जीर्णं अगस्त्याश्रमंवैपु वॆळ्तू दारिलो श्रीरामुडु आ महर्षि गॊप्पतनं गुरिञ्चि सीतादेविकी लक्ष्मणुडिकी विपुलङ्गा चॆप्तुन्नाडु. 75 ‘‘पूर्वं वातापि, इल्वलुडु अने इद्दरु राक्षससोदरुलु उण्डेवाळ्ळु. ब्राह्मणुल्नि सुलभङ्गा चम्पि तिनडानिकि ऒक कपटोपायं उन्दि वाळ्ळदग्गर. अदेमिटण्टे - इल्वलुडु ब्राह्मणवेषंलो ब्राह्मणुलनु इण्टिकि भोजनानिकि पिलुस्ताडु. अप्पुडु वातापि मेकगा मारताडु. इल्वलुडु आ मेकने चम्पि, वण्डि, वच्चिन वारिकि वड्डिस्ताडु. अतिथिगा वच्चिन ब्राह्मणुलु भोजनं पूर्ति चेसिनतर्वात, ‘वातापी! बयटकु रा!’ अनि इल्वलुडु पिलुस्ताडु. वातापि वाळ्ळ कडुपु चील्चुकॊनि बयटकु वस्ताडु. अप्पुडु अला मरणिञ्चिन ब्राह्मणुलनु ई इद्दरु राक्षसुलू ऎञ्चक्का आरगिञ्चेवाळ्ळु. इदी वीळ्ळु चेस्तुन्न दुरागतं. ऎलागैना वाळ्ळ आटकट्टिञ्चालि अनुकुन्नाडु अगस्त्यमहर्षि. ऒकरोजु ताने अतिथिगा वॆळ्ळाडु. अन्ता मामूलुगाने आ राक्षसुल पथकं प्रकारं जरिगिपोयिन्दि. अगस्त्यमहर्षि भोजनं चेशाक ‘वातापी! बयटकु रा!’ अन्नाडु इल्वलुडु. ‘‘जीर्णं जीर्णं वातापि जीर्णं’’ वातापि ऎप्पुडो जीर्णमैपोयाडु. मेकतोपाटे यम लोकानिकि वॆळ्ळाडु.’ अन्नाडु अगस्त्युडु. आ माटलकु इल्वलुडु कॊरकॊरलाडि महर्षिपैकि दूकि, महर्षि कोपाग्निकि बूडिदै पोयाडु. अला आ इद्दरु राक्षसुल्नी चम्पिन घनुडु ई महर्षि. इदुगो इप्पुडु मनं समीपिस्तुन्न आश्रमं आ अगस्त्युलवारि तम्मुडिदि. अन्नाडु श्रीरामुडु. अदि सन्ध्यासमयं. सन्ध्यवार्चि अगस्त्यभ्रात आश्रमानिकि वॆळ्ळारु. आ रात्रि अक्कडे विश्रान्ति तीसुकॊनि, मरुसटि रोजु अगस्त्यभ्रात चॆप्पिन दारिलो नडकसागिस्तुन्नारु. अगस्त्यमुनि आश्रमं दारिलो पनस तोटलू, ताटितोपुलू, बिल्ववृक्षारण्यालू कनुविन्दु चेस्तुन्नायि. एनुगुलु विरिचिन कॊम्मलू, अटू इटू दूकुतुन्न कोतुलु, गुम्पुलु गुम्पुलुगा पक्षुलु वालिन चॆट्लू. ओह! ऒकटेमिटि? प्रकृति मनसु दोचुकॊण्टोन्दि. लक्ष्मणुडितो श्रीरामुडु अन्नाडु. ‘तम्मुडू! इक्कडि चॆट्लु चूशावा? ऎन्त स्निग्धङ्गा उन्नायो! पक्षुलुगानी मृगालु गानी ए चप्पुडू चेयडं लेदु. अदुगो! दूरङ्गा आरवेसिन नारचीरलु! अदे अगस्त्याश्रमं. अरण्यकाण्ड 76 श्री वाल्मीकि रामायणमु महनुभावुडैन अगस्त्युडु ई दक्षिण देशानिकि वच्चि, इक्कड आश्रमान्नि एर्पाटु चेसुकोवडन्तो राक्षसुलन्ता भयपडि ऎटो पारिपोयारु. महर्षुलतो शत्रुत्वं विडिचिपॆट्टेसि सात्त्विकङ्गा बतुकु वॆळ्ळबुच्चुतुन्नारु. मरोसारेमैन्दो तॆलुसा?! विन्ध्यपर्वतं पैपैकि विजृम्भिञ्चि सूर्युण्णे अड्डगिञ्चिन्दि. आ पर्वतान्नि अणिचि ई दक्षिण दिक्कुकु वच्चाडु अगस्त्यमहर्षि. इटुवण्टि पुण्यात्मुण्णि सेविञ्चुकॊनि मनं मन वनवास जीवितान्नि चरितार्थं चेसुकुन्दां. असत्यवादुलू, क्रूरुलू, शठुलू, कामुकुलू इलाण्टि अवलक्षणालु उन्नवाळ्ळॆवरू ई आश्रमंलो कालुपॆट्टलेरु. देवतलू, सिद्धुलू, गन्धर्वुलू सैतं अगस्त्यमहर्षिनि सेविञ्चुकुण्टू उण्टारु. इक्कडिकि वच्चिन वाळ्ळ कोरिकलन्नी तीरिपोतायि. दिव्यत्वमू, अधिकारमू, यक्षत्वमू इला ऒकटेमिटि? एदि कोरुकुण्टे अदि लभिस्तुन्दि.’’ अगस्त्यमहर्षि आश्रमं समीपिञ्चगाने श्रीरामुडु- ‘लक्ष्मणा! नुव्वु मुन्दु लोपलिकि वॆळ्ळि नेनू सीता वच्चामनि चॆप्पु’ अन्नाडु. लक्ष्मणुडा वार्त ऒक शिष्युनि द्वारा अगस्त्यमहर्षिकि विन्नविञ्चाडु.
‘आह! एमि ना भाग्यं? ऎन्नाळ्ळनुञ्चो ऎदुरुचूस्तुन्नानु. वॆळ्ळु. आ मुग्गुरिनी आह्वनिञ्चु. सत्करिञ्चु. एमिटि? इङ्का लोपलिकि रम्मनलेदा? बयटे उन्नारा?’ कङ्गारुगा अडुगुतुन्नाडु शिष्युण्णि अगस्त्यमहर्षि. शिष्युडु वाळ्ळनि आह्वनिञ्चाडु. अग्नितेजस्सुतो वॆलिगिपोतू साक्षात्तू अगस्त्युडे पर्णशालनुञ्चि बयटकु वच्चाडु. श्रीरामुडु महर्षिकि विनम्रङ्गा नमस्करिञ्चाडु. अगस्त्यमहर्षि श्रीरामुण्णि तन पक्कने कूर्चोबॆट्टुकॊनि, तिनडानिकि आहरं इच्चि, आ तरुवात विश्वकर्म तयारुचेसिन वैष्णव धनुवुनु प्रसादिञ्चाडु. दानितोपाटे ब्रह्मदत्तमैन ऒक बाणान्नी, इन्द्रप्रसादितमैन अक्षयतूणीरान्नी, ऒक खड्गान्नी इस्तू - ‘श्रीरामा! ई अस्र्तशस्र्तालन्नी नीЍक्. स्वीकरिञ्चवय्या! रणरङ्गंलो राक्षससंहरं गाविञ्चे विष्णुमूर्तिवै प्रकाशिञ्चु. वज्रायुधान्नि 77 धरिञ्चिन इन्द्रुडिला नुम्वा वीटिनि धरिञ्चु’ अण्टू ऒक्कॊक्कटी श्रीरामुनिकि अन्दिञ्चाडु. ‘नाकु जरिगिनदन्ता तॆलुसु. नुव्वु वनवासं पूर्तिचेस्तावु. तिरिगि नी राज्यं नुव्वु पॊन्दुतावु. इक्कडे सप्तगोदावरी तीरंलो पञ्चवटि अने प्रान्तं उन्दि. अदि मीकु सौकर्यवन्तङ्गा उण्टुन्दि. कॊन्नाळ्ळु अक्कड उण्डण्डि.’ अनि पम्पिञ्चाडु. सीतारामलक्ष्मणुलु बयलुदेरि पञ्चवटि दग्गरकु वस्तुन्नारु. इन्तलो पॆद्द गरुडपक्षि ऒकटि अटुगा वच्चिन्दि. दानि पेरु जटायुवु. विनतकु अरुणुडु (अनूरुडु), गरुडुडु अनि इद्दरु पुत्रुलु. अरुणुनिकि इद्दरु पुत्रुलु. वारिलो ऒकडे ई जटायुवु. मरॊकडु सम्पाति. जटायुवु दशरथुनिकि स्नेहितुडट. तननु तानु परिचयं चेसुकॊनि - ‘श्रीरामा! ई वनवासकालंलो नीकु सहयङ्गा उण्टानु.’ अन्नाडु. जटायुवु सौहर्दानिकि श्रीरामुडु आनन्दिञ्चि अतण्णि आप्यायङ्गा कौगिलिञ्चुकॊन्नाडु. जटायुवु वॆळ्ळिन तर्वात पञ्चवटिकि चेरुकुन्नारु सीतारामलक्ष्मणुलु. अक्कड लक्ष्मणुडु अन्दमैन पर्णशाल निर्मिञ्चाडु. अन्दुकु श्रीरामुडु ई आलिङ्गनं तप्प नीЍक्मि इव्वगलनण्टू तम्मुण्णि प्रेमगा कौगिलिञ्चुकुन्नाडु. सीतालक्ष्मणुलु सेव चेस्तुण्टे श्रीरामुडु देवेन्द्रुनिला सुखङ्गा उन्नाडु. रोजुलु गडुस्तुन्नायि. ऋतुवुलु मारुतुन्नायि. शरदृतुवु वॆळ्ळिपोयिन्दि. हेमन्तं वच्चिन्दि. अदण्टे श्रीरामुनिकि चाला इष्टं.
‘ऎन्त गॊप्पदी हेमन्तं? लोकं मॊत्तं मञ्चुतो बिरुसै पोयिन्दि चूडु. ई कालंलो नीळ्ळण्टे चच्चेन्त भयं. अग्निदेवुडे अन्दरिकी दिक्कु. मध्याह्नलु बावुण्टायि. रात्रिपॊद्दु ऎक्कुव. असले गालि चल्लगा उण्टुन्दि. दानिकि तोडु पडमटि गालॊकटि. विरगपण्डिन चेलल्लोनि कङ्कुलु खर्जूरपुव्वुल्ला बङ्गारुरङ्गुलो मॆरुस्तुण्टायि’ अण्टू हेमन्तान्नि वर्णिस्तुन्नाडु लक्ष्मणुडु. अरण्यकाण्ड 78 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘अय्यो! भरतुडु ई चलिलो ऎला उन्नाडो! अयोध्यलो उण्टूने नारचीरलु धरिञ्चि, नेलमीद पडुकुण्टू, कन्दमूल फलालु तिण्टू तपस्विला जीवनं सागिस्तुन्नाडु. इन्त मञ्चि भरतुण्णि कॊडुकुगानू, अन्त गॊप्प दशरथमहराजुनु भर्तगानू पॊन्दिन कैЍक्यिकि इन्तटि दुर्मार्गं ऎक्कण्णुञ्चि वच्चिन्दि?’ अण्टू मध्यलो कैЍक्यि प्रस्तावन तॆच्चाडु लक्ष्मणुडु. चर्च कैकमीदिकि मळ्ळडं इष्टंलेनि श्रीरामुडु - ‘लक्ष्मणा! आ महतल्लिनि मात्रं निन्दिञ्चकु.’ अन्नाडु. इला माट्लाडुकुण्टू गोदावरि ऒड्डुकु चेरुकॊन्नारु. शूर्पणख प्रवेशं ऒकरोजु पर्णशाललो सीतारामलक्ष्मणुलु कबुर्लु चॆप्पुकॊण्टुन्नारु. अन्तलो वच्चिन्दि शूर्पणख. श्रीरामुडि अन्दान्नि चूसि अतडिपै मनसु पारेसुकुन्दि. चेरडेसि कळ्ळु, विशालमैन वक्षःस्थलं, आजानुबाहुवुलु. चूडगाने नच्चेशाडु आमॆकि. कामन्तो - ‘ऎवरु नुव्वु? ऎन्दुकॊच्चावु? इदि राक्षसुलु तिरिगे प्रदेशं. जटलु धरिञ्चावु. मुनिलागा उन्नावु. कानी विल्लू बाणालू उन्नायि. निजं चॆप्पु? ऎवरिकोसं वच्चावु?’ अडिगिन्दि. श्रीरामुडु अबद्धं चॆप्पडु काबट्टि अप्पटिदाका जरिगिन कथनन्ता चॆप्पि- ‘इन्तकी नुव्वॆवरो चॆप्पावु कादु. चूडडानिकि मनोज्ञङ्गा उन्नावु. राक्षसिला लेवु. इक्कडिЌक्न्दुकु वच्चावो चॆप्पु.’ अन्नाडु. शूर्पणख चॆप्पडं मॊदलुपॆट्टिन्दि. ‘नेनु शूर्पणख अने राक्षसिनि. नाकु कामरूपविद्यकूडा तॆलुसु. ई अडविलोने ऒण्टरिगा तिरुगुतू उण्टानु. लङ्कानगरानिकि राजु अयिन रावणुडु नाकु अन्न. रावणुडु विश्रवसुनि कॊडुकुललो ऒकडु. विश्रवसुनि पुत्रुलु - रावणुडु, कुम्भकर्णुडु, विभीषणुडु. वीळ्ळु ना सोदरुलु. खर दूषणुलु कूडा सोदरुले. चूसी चूडडन्तोने निन्नु ना भर्तगा भाविञ्चु कॊन्नानु. ई सीतादेवितो एमि सुखपडतावु गानी नातो रा! ई दण्डकारण्यंलो अन्दमैन पर्वतशिखराल मीद हयिगा कुलासागा विहरिद्दां.’ अन्दि. 79 शूर्पणख माटलनु श्रीरामुडु पट्टिञ्चुकोलेदु. आमॆ कोरिकनु तिरस्करिञ्चाडु. तरुवात लक्ष्मणुनि वॆण्टपडिन्दि शूर्पणख. कानी लक्ष्मणुडू आमॆनु तिरस्करिञ्चाडु. रामलक्ष्मणुलु तननु तिरस्करिञ्चडानिकि कारणं सीतेननि भाविञ्चिन शूर्पणख आमॆनि तिनिवेस्तानण्टू मीदिकि वच्चिन्दि. अप्पुडु श्रीरामुडु आमॆकु अड्डुपडि- ‘लक्ष्मणा! चूशावा! क्रूरुलैन चॆड्डवाळ्ळतो माट्लाडकूडदु. परिहसं असले चेयकूडदु. कॊञ्चॆं उण्टे दीनि चेतिलो ना सीतादेवि प्राणालु कोल्पोयेदे! चूडु! ऎला मदिञ्चि उन्दो ई राक्षसि! दीन्नि विकृतङ्गा उण्डेटट्लु चॆय्यि.’ अनि श्रीरामुडु आज्ञापिञ्चाडु. वॆण्टने लक्ष्मणुडु शूर्पणख मुक्कू चॆवुलू कोसिपारेशाडु.*
शूर्पणख भयन्तो पारिपोयिन्दि. भयङ्करङ्गा अरुस्तू नेरुगा जनस्थानं वॆळ्ळि, सोदरुडु खरुनिमुन्दु निलबडिन्दि. आमॆनु चूसि खरुडु चलिञ्चिपोयाडु. ऎवरिला चेसिन्दनि अडिगाडु. एडुस्तू चॆप्पिन्दि शूर्पणख. अन्त बाधलोनू श्रीरामलक्ष्मणुल अन्दान्नि पॊगुडुतूने वारिगुरिञ्चि चॆप्पिन्दि. तन गोडु अन्ता वॆळ्ळबोसुकॊनि चिवरिगा- ‘सोदरा! इप्पटिदाका निन्नेमी अडगलेदु. आ मुग्गुरि रक्तं नाकु कावालि.’ अन्दि कोपङ्गा. खरुडु वॆण्टने पद्नालुगु मन्दि राक्षसुल्नि तोडुगा पम्पि वाळ्ळनु चम्पिरम्मन्नाडु. शूर्पणख वॆळ्ळिन्दि. श्रीरामुडु आ राक्षसुलनु संहरिञ्चाडु. शूर्पणख एड्चि गग्गोलु पॆट्टिन्दि. एडुस्तूने मळ्ळी खरदूषणुल दग्गरिकि तिरिगि वच्चि इला अन्दि. ‘सोदरा! चूडु. नुव्वु पम्पिन राक्षसुलु रामुनि चेतिलो दारुणङ्गा चच्चारु. अदि ना कळ्ळारा चूसि नेनु डीला पडिपोयानु. नुव्वु आ रामुण्णि
- (प्रति पुरुषुडू एकपत्नीव्रतुडुगा, प्रती स्र्ती पतिव्रतगा उण्डालण्टे कामुकुलनु कट्टडि चेयालि. कामानिकि वशपड्डवारिलो युक्तायुक्त विवेकं नशिस्तुन्दि. अन्दुके शूर्पणख मुक्कू चॆवुलु कोयटं जरिगिन्दि) अरण्यकाण्ड 80 श्री वाल्मीकि रामायणमु चम्पुतावा लेदा? नी वल्ल काकपोते तक्षणं इक्कण्णुञ्चि चेतकानिवानिला वॆळ्ळिपो.’ अण्टू बोरुन एड्चेसिन्दि. अप्पुडु खरुडु कलुगजेसुकॊनि - ‘शूर्पणखा! बाधपडकु. भयपडकु. आ रामलक्ष्मणुल्नि यमलोकानिकि पम्पिस्तानु कदा!’ अण्टू वॆण्टने दूषणुण्णी इङ्का पद्नालुगु वेलमन्दि राक्षसुल्नी तीसुकॊनि वॆळ्ळाडु. खरुण्णि चूसिन श्रीरामुडु सीतादेविनी लक्ष्मणुण्णी गुहलोनिकि पम्पि - दक्षयज्ञान्नि ध्वंसं चेसे रुद्रुनिला राक्षस सैन्यम्पै चॆलरेगिपोयाडु. आ फॆूर युद्धंलो रामबाणाल धाटिकि राक्षसुलु रालिपोयारु. श्रीरामुनि चेतिलोनि धनुस्सु ऎक्कुपॆट्टिन बाणालतो ऎप्पुडू मण्डलाकारंलोने उण्टोन्दि. ए बाणं ऎट्नुञ्चि ए राक्षसुण्णि चीलुस्तोन्दो तॆलियडं लेदु. ऒकटे हहकारालु. राक्षसकळेबरालु. विरिगिन रथालू, चच्चिपडिन एनुगुलू गुर्रालतो रणभूमि निण्डिपोयिन्दि. पट्टरानि कोपन्तो दूषणुडु - ऒक पर्वतान्नि पॆकलिञ्चि श्रीरामुनि मीदकु दूकाडु. श्रीरामुडु ऒЍक्सारि रॆण्डु बाणालु वेसि वाडि चेतुलु नरिЍक्शाडु. चेतुल्लोञ्चि पर्वतं जारि पोयिन्दि. वाडु कुप्पकूलिपोयाडु. वॆण्टने मरो मूडु बाणालतो त्रिशिरुनि मूडु तललू तॆगनरिकि, ऐन्द्रास्र्तान्नि प्रयोगिञ्चि खरुण्णी वधिञ्चाडु. आकाशं नुञ्चि पुष्पवृष्टि कुरिसिन्दि. अप्पुडु देवतलू, ऋषुलू श्रीरामुण्णि इला प्रशंसिञ्चारु. ‘श्रीरामा! इन्द्रुडु शरभङ्गाश्रमानिकि वच्चिन्दि इन्दुЍक्. ऋषुलन्ता उपायङ्गा निन्नु इक्कडिकि रप्पिञ्चारु. नुव्वु ई राक्षसुल्नि संहरिञ्चावु. इक ई दण्डकारण्यंलो मुनुलु यथेच्छगा सञ्चरिञ्चवच्चु.’ अन्नारु. मुनुल जयजय ध्वानालु विनबडुतू उण्टे सीतादेवी, लक्ष्मणुडू गुहनुञ्चि बयटकु वच्चारु. वारि मुखाल्लोनू आनन्दं वॆल्लिविरिसिन्दि. रावणुनि दुरालोचन खरासुरुनि सैन्यंलो अकम्पनुडु अने ऒक राक्षसुडु उन्नाडु. वाडु ऎलागो तप्पिञ्चुकॊनि लङ्ककु वॆळ्ळाडु. जरिगिनदन्ता रावणुनिकि पूस गुच्चिनट्लु 81 चॆप्पाडु. अन्तेकादु; सीतादेविनि अपहरिस्ते रामुनिकि तगिन शास्ति चेसिनट्लु अवुतुन्दनि रावणुनिकि हितबोध गाविञ्चाडु. रावणुनिपै आ माटलु बागा पनिचेशायि. वॆण्टने गुट्टुचप्पुडु काकुण्डा मॊत्तं चक्कबॆट्टुकु वस्तानु अण्टू ऒक्क सारथिनि मात्रमे तीसुकॊनि बयलुदेराडु रावणुडु. नेरुगा मारीचुनि दग्गरकु वॆळ्ळि तन आलोचन चॆप्पि अतनि सहयं कोराडु. आ माटलु विन्न मारीचुडु हताशुडै इला अन्नाडु. ‘प्रभू! निन्नु नाशनं चॆय्यालनि नी शत्रुवुलॆवरो इला पन्नागं पन्नुतुन्नारु. श्रीरामुडण्टे ऎवरनुकुन्नावु? अतडु ऒक महसिंहं.’ अण्टू श्रीरामुनि गॊप्पतनान्नि विपुलङ्गा चॆप्पि, बुद्धिगा लङ्ककु वॆळ्ळिपॊम्मनि हितवु पलिकाडु मारीचुडु. रावणुडु एमी माट्लाडकुण्डा लङ्कापट्टणानिकि तिरिगि वॆळ्ळिपोयाडु. तरुवात अवमानभारन्तो शूर्पणख लङ्कानगरानिकि बयलुदेरिन्दि. लङ्कानगरंलो बङ्गारु सिंहसनम्पै रावणुडु अग्निला प्रज्वरिल्लुतू देवेन्द्रुनिला वॆलिगिपोतुन्नाडु. आ समयंलो हहकारालतो हठात्तुगा ऊडिपडिन्दि शूर्पणख. ऐरावतं कोरल ताकिडिकि कायलु कासिन्दि रावणुडि वक्षःस्थलं. इरवै चेतुलतो, पदि शिरस्सुलतो, मॆरुस्तुन्न कुण्डलालतो महक्रूरङ्गा उन्नाडु रावणुडु. अटुवण्टि अन्नगारिनि निण्डु सभलो अन्दरिमुन्दू इला निलदीसिन्दि शूर्पणख. ‘रावणा! धनाशापरुडू भोगलालसुडू अयिन राजुनु प्रजलु क्षमिञ्चरु. वल्लकाटिलोनि निप्पुला वदिलि वॆळ्ळिपोतारु. प्रजल बागोगुलु पट्टिञ्चु कोवालि. गूढचारुलद्वारा अन्नि समाचारालू तॆलुसुकोवालि. लेकपोते आ राजु ऎक्कुवकालं मनलेडु. नुव्वु अन्दरितो शत्रुत्वं कॊनितॆच्चुकुन्नावु. रामुडु अन्तमन्दि राक्षसुल्नि जनस्थानंलो ऊचकोत कोस्ते नेनु चॆप्तेगानी नीकु तॆलियलेदु. नुव्वें राजुवु? नीदें मन्त्राङ्गं? अरण्यकाण्ड 82 श्री वाल्मीकि रामायणमु नी चुट्टू चॆड्डमन्त्रुलु चेरारु. अन्नि दुर्गुणालू नीलो मूर्तीभविञ्चायि. फलितङ्गा त्वरलो नी राज्यं नी चेजारिपोतुन्दि.’ रावणुनिकि चॆप्पलेनन्त कोपं वच्चिन्दि. इला अन्नाडु. ‘ऎवडा श्रीरामुडु? ऎला उण्टाडु? वाडि पराक्रमं एपाटिदि? वाडि आयुधं एमिटि?’ इला प्रश्नलु गुप्पिञ्चाडु. शूर्पणख श्रीरामलक्ष्मणुल अन्दान्नि वर्णिस्तू - ‘लंЍक्श्वरुडा! आ श्रीरामुडु पॊडवैन बाहुवुलू, विशालमैन कळ्ळू कलवाडु. नारचीरलु धरिञ्चिना अच्चं मन्मथुडण्टे नम्मु. दशरथकुमारुडु. ऎप्पुडु बाणं तीशाडो ऎप्पुडु वेशाडो एमो! इन्द्रुडु कुरिपिञ्चिन शिलावर्षानिकि नेलकूलिन मॊक्कल्ला मन सैन्यं नेलकॊरिगिन्दि. अवि बाणाला? कावु. विषसर्पालु. ऒकळ्ळा इद्दरा?! अन्तमन्दि महमह राक्षसयोधुल्नि ऒЍक्ऒक्कडु ऒण्टरिगा ऒण्टिचेत्तो ऒक दॆब्बतो कूल्चि पारेशाडु. खरदूषणुलतो सह अन्दर्नी. अन्दर्नी अर्धाधिक मुहूर्तंलो (अरनिमुषं कण्टे कॊञ्चॆं ऎक्कुव समयंलो) नेलकूल्चि ऋषुलकु अभयं इच्चाडु. नन्नु ऒक्कदान्नी मात्रं विडिचिपॆट्टेशाडु. आडदान्ननुकुन्नाडो एमो! अतनिको तम्मुडुन्नाडु. लक्ष्मणुडु अतनि पेरु. अतडू महतेजस्वि. श्रीरामुनितो साटि रागल पराक्रमं कलवाडु. चाला तॆलिवैनवाडु. श्रीरामुडिकि कुडि भुजं. अन्तेकादु बहिःप्राणं. विदेहराजु कूतुरु सीतादेवि श्रीरामुडि भार्य. देव गन्धर्व यक्ष किन्नर स्र्तीलॆव्वरू आमॆकु साटिरारु. भूलोकंलो अटुवण्टि स्र्तीनि नेनु ऎरुगनु. आ सीतादेविनि भार्यगा पॊन्दिनवानिमुन्दु देवेन्द्रुडैना तीसिकट्टु. नीकु सरैन जोडी आ सीते. आमॆनु तॆच्चि नीकु भार्यनु चेद्दामनुकुन्नानु. आमॆनु चूस्तेने नीकु मन्मथतापं कलुगुतुन्दि. नीकु सीतादेविपै अलाण्टि अभिप्रायं कलिगिते वॆण्टने कुडिकालु कदुपु. नीकु जयं अवुतुन्दि. मुन्दु रामलक्ष्मणुल्नि चम्पु. वाळ्ळनि चम्पिते सीतादेवि अनाथ अवुतुन्दि. अप्पुडु नुव्वु यथेच्छगा आमॆनु अनुभविञ्चु.’ अनि रावणुण्णि रॆच्चगॊट्टिन्दि. 83 मारीचुडि हितवु शूर्पणख माटलकु पुलकिञ्चिपोयाडु रावणुडु. सभ चालिञ्चि, रथं ऎक्कि, आकाशमार्गं पट्टाडु. समुद्रं दाटि, मारीचुनि आश्रमंलो दिगाडु. सीतादेविनि अपहरिञ्चडानिकि एमें चॆय्यालो ऎला चॆय्यालो अन्ता विवरङ्गा मारीचुनिकि चॆप्पाडु. विश्वामित्रमुनि यागानिकि आटङ्कं कलिगिञ्चिन राक्षसुल्लो ई मारीचुडू उन्नाडु. अप्पुडु रामबाणं तगिलि वन्द योजनालु ऎगिरि समुद्रंलो पड्डाडु मारीचुडु. अप्पटिनुण्डी इदुगो इला तपस्सु चेसुकॊण्टू गडुपुतुन्नाडु. मारीचुडिकि श्रीरामुनि गुरिञ्चि पूर्तिगा तॆलुसु. अन्दुЍक् सीतादेविनि अपहरिञ्चडं मञ्चिदि कादण्टू इला चॆप्तुन्नाडु. ‘‘नेनू मरिकॊन्दरु राक्षसुलं कलिसि दण्डकारण्यंलो ऋषुल रक्तमांसालु मरिगि तिरुगुतुन्नां. ऎन्दरिनो भक्षिञ्चां. सीतारामुल्नि चूसि वाळ्ळनि तरुमुतू वॆण्टपड्डां. अदि चूसिन श्रीरामुडु कोपन्तो ऒЍक् सारि मूडु बाणालु वेशाडु. दानितो ना स्नेहितुलु चनिपोयारु. नेनॆलागो तप्पिञ्चुकुन्नानु. अप्पटिनुञ्चि रामुडण्टे नाकु चच्चेन्त भयं. नाकु वणुकु पुट्टुकॊस्तोन्दि. ऎक्कड चूसिना श्रीरामुडे. अडवन्ता राममयङ्गा कन्पिस्तोन्दि. राक्षसेश्वरा! रकारन्तो मॊदलय्ये पदालु कूडा नन्नु भयपॆडु तुन्नायण्टे नम्मु. राजा! ना मनवि आलकिञ्चु. विभीषणादुलतो चर्चिञ्चु. नी पालनलो लङ्काराज्यं वैभवोपेतङ्गा उन्दि. नी आश्रयंलो राक्षसुलू सुखङ्गा कालं वॆळ्ळबुच्चुतुन्नारु. चॆप्पुडु माटलु नीमीद बागा पनिचेस्तुन्नट्लुन्नायि. अलाण्टि आलोचनलु मानुको. सुलभाः पुरुषा राजन्! सततं प्रियवादिनः, अप्रियस्य च पथ्यस्य वक्ता श्रोता च दुर्लभः. (3-37-2) इच्चकालु चॆप्पे वाळ्ळु ई लोकंलो चालामन्दे दॊरुकुतारु. अप्रियमैनप्पटिकी हितं कलिगिञ्चे माटनु चॆप्पेवाडुगानी विनेवाडुगानी ऒक पट्टान दॊरकरु. काबट्टि नेनु चॆप्पेदि विनु. अरण्यकाण्ड 84 श्री वाल्मीकि रामायणमु श्रीरामुडु महवीरुडु. नुव्वु अतण्णि ओडिञ्चलेवु. नीदि चपलबुद्धि. श्रीरामुनिकि कोपं गनक वस्ते ई लोकंलो राक्षसुले लेकुण्डा चेस्ताडु. नीवल्लने लङ्कानगरं सर्वनाशनं अवुतुन्दि. नीलाण्टि कामुकुडू, दुर्वर्तनुडू, दुर्मार्गुडू राजुगा उन्न राज्यमू सर्वनाशनमे अवुतुन्दि. नी मरणं कूडा सीतादेवि कारणङ्गा सम्भविस्तुन्दि. असलु सीतादेवि नी चावुकोसमे पुट्टिन्देमो! श्रीरामुडण्टे एमिटो चॆप्तानु विनु. रामो विग्रहवान् धर्मः साधुः सत्यपराक्रमः, राजा सर्वस्य लोकस्य देवानामिव वासवः. (3-37-13) श्रीरामुडु धर्मात्मुडु. मूर्तीभविञ्चिन धर्मं. साधुवु. सत्यपरा क्रमुडु. देवतलकु इन्द्रुडॆलागो ई लोकालन्निण्टिकी श्रीरामुडु अलागे. राजु अतडे. अटुवण्टि श्रीरामुनि पराक्रमं अने रक्षणकवचंलो उन्न सीतादेविनि ऎला अपहरिञ्चालनुकॊण्टुन्नावु रावणा! सूर्यकान्तिनि आपगलवा? चापमे इन्धनङ्गा, बाणाले मण्टलुगा प्रज्वरिल्ले श्रीरामुडु अग्निसमानुडु. आ अग्निलोकि प्रवेशिञ्चकु. इक सीतादेवि तेजस्सण्टावा? अदि अप्रमेयं. श्रीरामचापान्नि आश्रयिञ्चुकॊनि उण्टुन्दि. नुव्वु अपहरिञ्चलेवु. ऎन्दुकण्टे सीतादेवि ऒक मण्डुतुन्न अग्निशिख. श्रीरामुनिकि सीतादेवि प्राणालकन्ना ऎक्कुव. काबट्टि वद्दु. श्रीरामुनितो युद्धं नीकु मञ्चिदि कादु. ऒकप्पुडु नीलागे नेनुकूडा वॆय्यि एनुगुल बलन्तो विर्रवीगानु. श्रीरामुनि शक्ति एमिटो विश्वामित्रमुनि याग संरक्षण समयंलो चवि चूशानु. सीतादेविकोसं अर्रुलुसाचि लङ्ककु चेटु तॆच्चुकोकु. निन्नु आश्रयिञ्चुकॊनि उन्न राक्षसुलु सैतं नीवल्ल नाशनं अवुतारु. ना माट विनु. विनकपोते नीकू नाकू ए सम्बन्धमू लेदु. ई लोकंलो दुर्मार्गुलु चेसे चॆड्डपनुलकु वाळ्ळतो सम्बन्धं उन्न कारणङ्गा मञ्चिवाळ्ळु कूडा बलैपोतुण्टारु. रावणा! नुव्वु विजेतललो श्रेष्ठुनिवि. राजु मञ्चिवाडैते मन्त्रुलू मञ्चि वाळ्ळुगा उण्टू मञ्चिपनुलु चेस्तू मञ्चि पेरु तॆच्चुकुण्टारु. राजु चॆड्डवाडैते अन्दरिकी कष्टालु तप्पवु. राजु निरङ्कुशुडैते अतडिЍक् नष्टं. प्रजासहकारं लेकुण्डा राजु परिपालन सागिञ्चलेडु. अन्दुवल्ल श्रेयोभि लाषुलु राजु धर्मान्नि अतिक्रमिञ्चकुण्डा चूडालि. अन्दुЍक् चॆप्तुन्नानु. ना 85 माट विनु.’’ इला ऎन्तगानो चॆप्पिचूशाडु मारीचुडु. रावणुडु विण्टेना? पैगा कोपङ्गा - ‘राजुगा आज्ञापिस्तुन्नानु. नेनु चॆप्पिनट्लु चेस्ते नुव्वु रामुनि चेतिलो चाववच्चु. अदृष्टं बावुण्टे बतकनू वच्चु. कानी चॆय्यकपोते मात्रं ना चेतुल्लो कच्चितङ्गा इप्पुडे चस्तावु.’ अन्नाडु. बङ्गारु लेडि मारीचुडु गत्यन्तरं लेक ऒप्पुकॊनि अन्दमैन बङ्गारु लेडिलागा माराडु. आ लेडि चॆवुलु इन्द्रनीलमणुल्ला, गिट्टलु वैडूर्याल्ला उन्नायि. पॊट्ट वज्रंला मॆरिसिपोतोन्दि. दानि तोक इन्द्रुडि धनुस्सुला उन्दि. अदे माय लेडि. सीतारामुल आश्रमं वैपु वच्चिन्दि. पूलु कोसेन्दुकु चॆट्लवैपु वॆळ्ळिन सीतादेवि कण्ट्लो पडिन्दि माय लेडि. कावालने पडिन्दि. दानिनि चूसि मुग्धुरालय्यिन्दि सीतादेवि. श्रीरामुनिकी आश्चर्यं वेसिन्दि. सीतादेवि दान्नि तॆच्चिपॆट्टमनि श्रीरामुण्णि कोरिन्दि. ‘एमिटी लेडि? इलाण्टिदि ऎक्कडैना उण्टुन्दा? इदि निजङ्गा राक्षसमाये! आ मारीचुडे अयि उण्टाडु.’ अन्नाडु लक्ष्मणुडु. अप्पुडु श्रीरामुडु- ‘लक्ष्मणा! वाडु निजङ्गा राक्षसुडे अयिना वाण्णी संहरिञ्चालि कदा! अन्दुके नेनु वॆळ्तुन्नानु. सीत जाग्रत्त.’ अनि चॆप्पि, खड्गान्नि नडुमुकु कट्टुकॊनि विल्लू बाणालू तीसुकॊनि बयलुदेराडु. आ लेडि चॆङ्गु चॆङ्गुन दूकुतोन्दि. अन्दिनट्ले उण्टोन्दि. अन्दकुण्डा पोतोन्दि. आश्रमं नुञ्चि चाला दूरं वॆळ्ळिन्दि. दानि वॆनुक रामुडू वॆळ्ळाडु. कॊन्तसेपटिकि अलसिपोयि, चॆट्टुकिन्द कूर्चुन्नाडु. मळ्ळी कन्पिञ्चिन्दि लेडि. श्रीरामुडु बाणं वदिलाडु. आ बाणं लेडिनि चील्चिपारेसिन्दि. आ दॆब्बकि राक्षसुडु ताटिचॆट्टन्त ऎत्तु ऎगिरिपड्डाडु. राक्षसुलकु प्राणालु पोयेमुन्दु असलु रूपं वस्तुन्दट. ‘ह! सीता! ह! लक्ष्मणा!’ अनि अच्चं श्रीरामुनि गॊन्तु ननुकरिस्तू अरिचाडु. इदन्ता रावणुडि पन्नागंलो भागमे. अरण्यकाण्ड 86 श्री वाल्मीकि रामायणमु आ आर्तनादं विन्न सीतादेवि श्रीरामुनिकि कीडु शङ्किञ्चिन्दि. भर्तकु एदो अय्यिन्दनि चाला कङ्गारु पडिन्दि. ‘लक्ष्मणा! नी अन्न गॊन्ते अदि. राक्षसुलकु दॊरिकिनट्लुन्नाडु. नी सहयं अवसरं. वॆळ्ळु वॆळ्ळु. वॆण्टने वॆळ्ळु.’ अनि तॊन्दर पॆट्टिन्दि. बॊटबॊटा कन्नीरु कार्चेसिन्दि. लक्ष्मणुडु प्रशान्तङ्गा उन्नाडु. अन्ते प्रशान्तङ्गा अन्नाडु. ‘अम्मा! श्रीरामुनिЍक्ं कादु. अतण्णि ऎवरू एमी चॆय्यलेरु. श्रीरामुडु अजेयुडु. नुव्वु इला माट्लाडकूडदु. निन्नु ऒण्टरिगा विडिचिपॆट्टि वॆळ्ळडं नाकु सुतरामू इष्टंलेदु. श्रीरामुनि पराक्रमं अण्टे एमिटनु कुण्टुन्नावु? मुल्लोकालू दण्डॆत्ति वच्चिना जयिञ्चगल सत्ता अतनिकि उन्दि. नुव्वेमी कङ्गारु पडकु. अदि श्रीरामुनि कण्ठं कादु. राक्षसमाय. मनं ई अडवुल्लो ऎन्दरो राक्षसुल्नि चम्पां कदा! वाळ्ळु पगतो उन्नारु. इदन्ता राक्षसुल माये. नुव्वु कङ्गारुपडकु. निश्चिन्तगा उण्डु. निन्नु वदिलि वॆळ्ळवद्दन्न अन्नगारि आज्ञनु नेनु जवदाटलेनु. ना वल्लकादु.’ आ माटलकु सीतादेविकि कोपं इङ्का पॆरिगिन्दि. बाधतो कठिनातिकठिनङ्गा माट्लाडिन्दि. वॆण्टने वॆळ्लमनि आज्ञापिञ्चिन्दि. लक्ष्मणुडु मौनं वहिञ्चाडु. चेतुलु जोडिञ्चि अन्नाडु. ‘अम्मा! नुव्वु नाकु दैवन्तो समानं. सरे! नी आज्ञनु पाटिस्तू वॆळ्तुन्नानु. इप्पुडु जरिगिनदानिकि ई वनदेवतले साक्षुलु. अन्तेकादु, नेनु मळ्ळी वच्चेदाका कूडा ई वनदेवतले नीकु श्रीरामरक्ष.’ सीतादेविकि एडुपु मुञ्चुकॊच्चि बोरुन एड्चेसिन्दि. ‘लक्ष्मणा! श्रीरामुडु लेकपोते नेनु गोदावरिलो दूकुतानु. उरि पोसुकुण्टानु. इन्त विषमैना मिङ्गुतानु. लेदा अग्निलो दूЍक्स्तानु’ अण्टू एडुस्तोन्दि सीतादेवि. 87 सीतादेविनि चूस्तुण्टे लक्ष्मणुनि गुण्डॆ तरुक्कुपोयिन्दि. ओदार्चे प्रयत्नं चेशाडु कानी फलितं लेदु. अन्दुЍक् सीतादेविकि नमस्करिञ्चि लक्ष्मणुडु- श्रीरामुडु वॆळ्ळिन वैपु कदिलाडु. वैदेहीहरणं लक्ष्मणुडु अला वॆळ्ळाडो लेदो रावणुडु सन्यासिवेषंलो वच्चाडु. काषायवस्र्तालु, पिलक, गॊडुगु, पावुकोळ्ळु, दण्डकमण्डलुवुलु धरिञ्चि वच्चाडु. सूर्यचन्द्रुलु लेनि सन्ध्यादेविनि समीपिस्तुन्नट्लुगा श्रीरामलक्ष्मणुलु लेनि सीतादेविनि समीपिञ्चाडु. सीतादेवि चन्द्रुडुलेनि रोहिणिला उन्दि. आमॆ शोकानिकि प्रकृति मूगपोयिन्दा अन्नट्लु वेगङ्गा प्रवहिञ्चे गोदावरिसैतं बिक्कचच्चिपोयि चप्पुडु लेकुण्डा प्रवहिस्तोन्दि. चॆट्लु बिगुसुकुपोयायि. आकुलु अल्लल्लाडटं मानेशायि. कॊम्मलू कदलडं लेदु. गालि स्तम्भिञ्चिन्दि. सीतादेविनि समीपिञ्चिन रावणुडु आमॆ सौन्दर्यान्नि रॆप्पवेयकुण्डा चूस्तूने उन्नाडु. अतनिलो कोरिक रॆट्टिम्पय्यिन्दि. सीतादेवि कण्टिकी मण्टिकी एकधारगा विलपिस्तोन्दि. वेदालु वल्लॆवेस्तू सीतादेविचॆन्तकु वच्चि - ‘ऎवरु नुव्वु? ऎन्दुकी अडविलो ऒण्टरिगा उन्नावु. एमि अन्दं नीदि! इन्त अन्दं देवस्र्तीलकुगानी, यक्षकिन्नरवनितलकुगानी लेदु. ऎवरु नुव्वु? पार्वतिवा? लक्ष्मीदेविवा? अप्सरसवा? रतीदेविवा?’ अन्नाडु रावणुडु. सीतादेवि अतण्णि चूसि - चूडडानिकि ब्राह्मणुनिलागे उन्नाडनि गौरविञ्चिन्दि. अतिथि सत्कारालु चेसिन्दि. तन गुरिञ्ची श्रीरामुनि गुरिञ्ची चॆप्पि, इन्तकी नुव्वॆवरनि अडिगिन्दि. रावणुडु - ‘नन्नु रावणुडु अण्टारु. राक्षसाधिपुण्णि. नादि लङ्का नगरं. अदि समुद्रं मध्यलो ऎत्तयिन पर्वतमध्यंलो उण्टुन्दि. नी अन्दं नन्नु आकर्षिञ्चिन्दि. नुव्वु ऊ" अन्नावण्टे निन्नु ना राणिनि चेसुकॊण्टानु. बङ्गारु कान्तुलीने नी सौन्दर्यं चूशाक ना भाग्यं पट्ल नाकु इच्छपोयिन्दण्टे नम्मु. नेनु अपहरिञ्चि तॆच्चिन स्र्तीलु ऎन्तोमन्दि ना दग्गर उन्नारु. अरण्यकाण्ड 88 श्री वाल्मीकि रामायणमु वारन्दरिलोनू निन्ने अग्रमहिषिनि चेस्ता. सीता! नीकु उत्तमुडैन भर्त कावालण्टे ना दग्गरकु रा! नन्नु आश्रयिञ्चु.’ अण्टू सन्यासि रूपं वदिलि राक्षसरूपं लोनिकि वच्चि, तानु अन्तटिवाण्णनी इन्तटिवाण्णनी तॆग पॊगुडुकॊण्टू एवेवो पेलुतुन्नाडु रावणुडु. परस्र्तीतो अला कारुकूतलु कूस्तुन्न रावणुडि माटलु विन्न सीतादेवि कोपन्तो - ‘ओ रावणा! नुव्विला माट्लाडुतुन्नावण्टे नीकु मूडिनट्ले लॆक्क. मन्दभाग्युडा! काल सर्पं नोट्लोञ्चि कोरनु बयटकु तिय्यालनुकॊण्टुन्नावु. मन्दर पर्वतान्नि पैकि ऎत्तालनि उबलाटपडुतुन्नावु. कालकूट विषं तागि सुखङ्गा तिरिगि वॆळ्दामनेना? सूदितो कन्नुलु तुडुचुकुण्टुन्नावु. चुरकत्तिनि नालुकतो चप्परिस्तुन्नावु. बण्डरायिनि कट्टुकॊनि समुद्रंलो ईदालनु कॊण्टुन्नावु. सूर्यचन्द्रुल्नि चेतुल्लोकि तीसुकोवालनी, निप्पुनु मूटगा कट्टालनी प्रयत्निस्तुन्नावु.’ अन्दि. ‘नीकू श्रीरामुनिकी पोलिका? मी इद्दरिकी नक्ककू सिंहनिकी, पिल्लिकी एनुगुकी, काकिकी गरुत्मन्तुनिकी उन्नन्त तेडा उन्दि. अन्तेकादु; नुव्वु नक्कवि. नेनु सिवङ्गिनि. नुव्वु नन्नु कनीसं ताकनु कूडा ताकलेवु. नादि सूर्यतेजस्सु. आकलिमीद उन्न सिंहन्नि कदिलिस्तुन्नावु. विषसर्पं कोरल्नि पट्टुकॊण्टुन्नावु. जाग्रत्त!’ सीतादेवि तीव्रङ्गा निन्दिस्तू गालिकि ऊगुलाडे अरटि चॆट्टुला कम्पिञ्चि पोतोन्दि. आ माटलकु रावणुडु मुखं चिट्लिञ्चि शरीरं पॆञ्चि पदितललतो निलबड्डाडु. हठात्तुगा आमॆनु पट्टुकॊनि रथं ऎक्काडु. रथं रिव्वुन ऎगिरिन्दि. आडपामुलागा मॆलिकलु तिरिगिपोतू पॆनुगुलाडुतोन्दि सीतादेवि. आमॆ आर्तनादन्तो अडवन्ता मार्मोगिपोयिन्दि. ‘ई राक्षसुडिकि कालं चॆल्लिन्दि. अन्दुЍक् इन्त दारुणानिकि ऒडिगट्टि प्राणालमीदिकि तॆच्चुकुन्नाडु. अय्यो! कैЍक्यिकी आमॆ बन्धुवुलकू इप्पुडु कळ्ळु चल्लबडतायि. वाळ्ळ कोरिक तीरुतुन्दि काबोलु! ओ वृक्षाल्लारा! माल्यवत्पर्वतमा! प्रस्रवणाद्री! ई दारुणान्नि श्रीरामुनिकि चॆप्पण्डि. ओ गोदावरी! वनदेवतलारा! मृगाल्लारा! पक्षुलारा! अन्दरिकी इदे 89 ना अभ्यर्थन. ना गोडु आलकिञ्चण्डि. ई सङ्गति श्रीरामुनिकि विन्नविञ्चण्डि. ऎलागैना सरे ई वार्त ना श्रीरामुनिकि चेरिते चालु. अतडु महवीरुडु. महबलवन्तुडु. साक्षात्तू वैवस्वतुडे नन्नु अपहरिञ्चिना, स्वर्गंलो दाचिना तन पराक्रमन्तो ना भर्त नन्नु तीसुकुरागलडु. श्रीरामा! लक्ष्मणा! रक्षिञ्चण्डि. रक्षिञ्चण्डि! पापात्मुडु चेसे चॆड्डपनुलकु फलितं वॆण्टने कनिपिञ्चदु. वित्तु नाटिन वॆण्टने पण्ट चेतिकि अन्ददु कदा. देनिकैना कॊन्त समयं कावालि.’ अनुकुण्टू ई सङ्गति श्रीरामुनिकि चॆप्पमनि चॆट्टुकी पुट्टकी रायिकी रप्पकी चॆप्पुकुन्दि. जटायुमरणं रथं मीद वॆळ्तू चॆट्टुमीद जटायुवुनु चूसिन्दि सीतादेवि. जटायुवु निद्रपोतुन्नाडु. अय्यो! निद्रपोतुन्नाडे. एं चॆय्यनु? ऎला लेपनु. अरुस्तू पिलिचिन्दि. चिवरिकि जटायुवु निद्रलेचाडु. दीनातिदीनङ्गा विलपिस्तुन्न सीतादेवि आर्तनादं जटायुवु चॆविलो पडि दिग्गुन लेचाडु. चुट्टू कलियचूशाडु. ऎदुरुगा सीतादेविनि अपहरिस्तुन्न रावणुडु कनिपिञ्चाडु. ऒक्क उदुटुन ऎगिरि - ‘ओ दशग्रीवा! नेनु सनातन धर्म परायणुण्णि. सत्यसन्धुण्णि. मह बलवन्तुण्णि. गृध्रराजुनु. नन्नु जटायुवु अण्टारु. श्रीरामुडु सर्वलोकालकू प्रभुवु. दशरथुनि कुमारुडु. महेन्द्रुनितो, वरुणादि दिक्पालकुलतो समानमैनवाडु. ऎल्लप्पुडू लोकहितान्ने काङ्क्षिस्ताडु. अटुवण्टि श्रीरामुनिकि धर्मपत्नि ई सीतादेवि. आविडनु नुव्वु अपहरिस्तुन्नावु. नुम्वा ऒक राजुवेना? नुव्वे गनक धर्मबद्धुडवैते परुलभार्यनु ताЍक्वाडिवा? रावणा! वद्दु. तप्पु चेस्तुन्नावु. नीकिदि धर्मं कादु. मञ्चिदि ऎन्तमात्रमू कादु. सीतादेविनि विडिचिपॆट्टु. आमॆ कोपङ्गा चूस्ते चालु नुव्वु बूडिदैपोतावु. कोरि कोरि कालसर्पान्नि कॊङ्गुन कट्टुकॊण्टुन्नावु. नुव्वे नी मॆडकि यमपाशान्नि तगिलिञ्चुकॊण्टुन्नावु. अरण्यकाण्ड 90 श्री वाल्मीकि रामायणमु मॊय्यलेनि बरुवु तलЌक्त्तुकुन्नवाण्णि आ बरुवु कुङ्गदीस्तुन्दि. अन्दुवल्ल मोयगलिगिनन्त बरुवे मॊय्यालि. एदि तिण्टे आरोग्यङ्गा उण्टुन्दो अदे तिनालि. एदैना ऒक पनि चेशामण्टे अदि धर्मबद्धङ्गा उण्डालि. दानिवल्ल कीर्ति रावालि. ई रॆण्डू लेकुण्डा वट्टि शारीरकश्रम मात्रमे मिगिले पनुल्नि ऎवडू चेयडु. नेनु बतिकि उण्डगा निन्नी पनि चॆय्यनिव्वनु सुमा! अन्नाडु. रावणुडु बाणवर्षं कुरिपिस्तुन्नाडु. आ बाणाल मध्य अच्चं गूटिलो उन्न पक्षिलागे उन्नाडु जटायुवु. जटायुवु तन कालिगोळ्ळतो रावणुडि धनुर्बाणालनु तन्नुकुपोयाडु. मरो धनुवु अन्दुकॊनि बाणालु गुप्पिञ्चाडु रावणुडु. अयिते वाटन्निण्टिनी विसिरि कॊट्टि, चॆलरेगिपोयाडु जटायुवु. कोपन्तो ईसारि रावणुनि कवचान्नी, धनुवुनी चिवरिकि रथान्नी नाशनं चेसि पारेशाडु. अयिना रावणुडु सीतादेविनि ऒक चेत्तो पट्टुकॊनि युद्धं चेस्तुन्नाडु. मरो चेत्तो कत्ति तीसुकॊनि जटायुवु रॆक्कलू, पादालू नरिकिवेशाडु. दान्तो नेलकूलिपोयाडु जटायुवु. सीतादेवि तप्पिञ्चुकॊनि इटू अटू परुगॆत्तिन्दि. कानी वीलुपडलेदु. मळ्ळी रावणुडु सीतादेविनि पट्टुकॊन्नाडु. अप्पुडु चराचरजगत्तु स्तम्भिञ्चिन्दि. अन्धकारं अलमुकॊन्दि. सूर्युडु कान्तिनि कोल्पोयाडु. गालि वीचडंलेदु. पॆनुगुलाडु तोन्दि सीतादेवि. आ पॆनुगुलाटलो आमॆ मुत्याल दण्ड कास्ता तॆगिपडिपोयिन्दि. आकाशमार्गंलो नल्लनि मब्बुला रावणुडु. मॆरुपुला सीतादेवि. आभरणाल चप्पुळ्लु उरुमुल्ला उन्नायि. सीतादेविकि पर्वतं मीद कॊन्दरु वानरुलु कन्पिञ्चारु. वीळ्ळैना श्रीरामुनिकि तन गुरिञ्चि चॆप्तारन्न आशतो तन पट्टुवस्र्तान्नि चिम्पि, कॊन्नि नगल्नि मूटगट्टि, वाळ्ळु चूसेला विसिरेसिन्दि सीतादेवि. रावण रथं पम्पानदिनि दाटि लङ्कानगरं वैपु रिव्वुन दूसुकु पोयिन्दि. 91 अशोकवनंलो सीतादेवि सीतादेविनि अन्तःपुरंलो दिम्पि पिशाचस्र्तीलनु कापलागा पॆट्टाडु रावणुडु. आ तरुवात कॊन्तमन्दि राक्षसुल्नि जनस्थानानिकि पम्पाडु. वाळ्ळनि श्रीरामुडि कदलिकलपै ऒक कन्नुवेसि उञ्चमन्नाडु. ऎलागैना रामुण्णि चम्पालि. अप्पटिदाका निद्रपोकूडदु. इदि रावणुडि सङ्कल्पं. सीतादेवितो इला अण्टुन्नाडु. ‘सीता! नीकु पन्नॆण्डु नॆललु गडुवु इस्तुन्नानु. आलोगा मनसु मार्चुको.’ दानिकि सीतादेवि ऒक गड्डिपरक अड्डुपॆट्टुकॊनि - ‘रावणा! दशरथमहराजु ऎन्त गॊप्पवाडो नीकु तॆलुसु. अतनि कॊडुकु श्रीरामुडु. अतनि सोदरुडु लक्ष्मणुडु. वाळ्ळ पराक्रमं अन्ता इन्ता कादु. इद्दरू कलिसि नी प्राणालु तोडेस्तारु. अयिना श्रीरामुनि समक्षंलो गनक नुव्वीपनिचेसि उण्टे इप्पटिЍक् नीकु ई भूम्मीद नूकलु चॆल्लिपोयि उण्डेवि. नी दग्गर उन्नारन्नावे मुप्पै रॆण्डु कोट्ल मन्दि (द्वात्रिंशत् कोटि) राक्षसुलु. वाळ्ळन्दरू श्रीरामुनिचेतिलो गरुत्मन्तुडि मुन्दु सर्पाल्ला नशिञ्चिपोतारु. श्रीरामुनिबाणालु निन्नू वदलवु. चील्चि चॆण्डाडतायि. इप्पुडु नुम्वा नी बतुकू यूपस्तम्भानिकि कट्टिन बलिपशुवुतो समानं. ना श्रीरामुडु चन्द्रुण्णि नेलपै राल्चगलडु. समुद्रान्नि इङ्किम्प जेयगलडु. अन्तटिवाडु नन्नु विडिपिञ्चुकोलेडा? नीदि मुगिसिन चरित्र. मुगिसिन आयुष्षु. गतिञ्चिन वैभवं. परसतिनि अपहरिञ्चडं एदो पॆद्द घनकार्यङ्गा भाविस्तुन्नावु नुव्वु. विनाशकालं दापुरिञ्चिन वाळ्ळЍक् इलाण्टि विपरीतपु बुद्धुलु पुडतायि. पोयेकालं वच्चिनप्पुडे मानवुलु तमतम कर्तव्याल विषयंलो तप्पटडुगुलु वेस्तारु. नीकू विनाशकालं समीपिञ्चिन्दि. काबट्टे इला विपरीतपु बुद्धुलु पुट्टु कॊस्तुन्नायि. कोरि कोरि नी चावुनु नुव्वे कॊनि तॆच्चुकुन्नावु. श्रीराम लक्ष्मणुलु नी अन्तु चूस्तारु’ अन्दि आवेशङ्गा. अरण्यकाण्ड 92 श्री वाल्मीकि रामायणमु रावणुनिकि कोपं कट्टलु तॆञ्चुकॊन्दि. ‘मैथिली! विनु. नीकु गडुवु पन्नॆण्डु नॆललु मात्रमे. ईलोगा मनसु मार्चुकोक पोयावो! मा वण्टवाळ्लु निन्नु उदयकाल भोजनं कोसं मुक्कलु मुक्कलुगा तरिगेस्तारु. जाग्रत्त! ओ राक्षसाङ्गनलारा! ईमॆनु अशोकवनंलो रहस्यङ्गा उञ्चण्डि. मीरन्ता चुट्टू कट्टुदिट्टङ्गा कापला कायण्डि. अडविलो तिरिगे आड एनुगुनु मच्चिक चेसुकॊनेविधङ्गा सीतादेविनि मच्चिक चेसुकोवडानिकि प्रयत्निञ्चण्डि. ईमॆ गर्वं अणचण्डि. भयपॆट्टो बतिमालो मनसु मार्चण्डि.’ अनि आज्ञापिञ्चाडु. सीतान्वेषण अक्कड मारीचुण्णि चम्पि आश्रमंवैपु वस्तुन्न श्रीरामुनिकि एवो अपशकुनालु तोचायि. ऎन्दुको श्रीरामुनि मनसु कीडु शङ्किस्तोन्दि. अन्तलोने दारिलो लक्ष्मणुडु ऎदुरै जरिगिन्दि चॆप्पाडु. इद्दरू आश्रमानिकि वच्चि चुट्टू चूशारु. ऎक्कडा सीतादेवि कनिपिञ्चलेदु. श्रीरामुडु कङ्गारुगा सीता! सीता! अनि विलपिस्तू वॆदुकुतुन्नाडु. नीरुगारिपोतुन्न श्रीरामुण्णि लक्ष्मणुडु ओदारुस्तुन्नाडु. ‘सौमित्री! असलु नुव्वु सीतादेविनि ऒण्टरिगा विडिचिपॆट्टि ऎन्दुकु वच्चावु? निन्नु चूडगाने एदो जरिगिन्दनि नाकु अर्थमैपोयिन्दि. ना ऎडमकन्नु, ऎडम बुजं अदुरुतुन्नायि.’ अन्नाडु. श्रीरामुनिकि दुःखं आगडं लेदु. शरीरं वणिकिपोतोन्दि. आश्रममन्ता वॆदिकाडु. पर्णशाललोकि चूशाडु. सीतलेनि आ पर्णशाल शोभ कोल्पोयिन पद्मंला कळाविहीनङ्गा उन्दि. एमय्यिन्दि सीत? चनिपोयिन्दा? ऎवरैना अपहरिञ्चारा? राक्षसुलो क्रूरमृगालो तिनेशाया? भयपडि अडविलो ऎक्कडैना दाक्कुन्दा? पूलकोसमो पळ्ळकोसमो ऎटैना वॆळ्ळिन्दा? परिपरिविधाला पोतुन्नायि श्रीरामुनि आलोचनलु. 93 ‘ओ कदम्बवृक्षमा! बिल्ववृक्षमा! अर्जुनवृक्षमा! सीतादेविनि चूशारा!’ अनि अडुगुतू मतिस्तिमितं लेनिवाडिला तिरुगुतू श्रीरामुडु विलपिस्तुन्नाडु. ‘लक्ष्मणा! सीत लेकुण्डा नेनु जीविञ्चलेनु. मरणिस्तानु. परलोकंलो तण्ड्रिनि कलुसुकुण्टानु.’ श्रीरामुडिकि आवेदनगा उन्दि. निराशानिस्पृहलु मुञ्चॆत्तडन्तो ऊबिलोनिकि दिगजारिपोतुन्न गजेन्द्रुनिला उन्नाडु. ‘राज्यं, तण्ड्रि, तल्लि, अन्दरिकी दूरं अय्यानु. चिवरिकि इप्पुडु सीतकू दूरं अय्यानु. एमय्यिन्दि ना सीत? ओ सूर्युडा! नुव्वु लोकसाक्षिवि. वायुदेवा! नीकु अन्ता तॆलुसु! ना सीत एमय्यिन्दि?’
सीतादेविकोसं गालिस्तुन्नारु श्रीरामलक्ष्मणुलु. अडविलोनि जन्तुवुलु पॆद्दगा अरुस्तू दक्षिणंवैपु परिगॆत्तायि. अदि चूसि श्रीरामलक्ष्मणुलु दक्षिणंवैपु कदिलारु. दारिलो रालिपड्डपूलु. अवि सीतादेविवे. श्रीरामुडु गुर्तुपट्टाडु. इङ्कॊञ्चॆं मुन्दुकु वॆळ्ळगाने पॆद्दपॆद्द पादमुद्रलु कनिपिञ्चायि. अवि ए राक्षसुडिवो अय्युण्टायि. वाटिमध्य चिन्न चिन्न पादमुद्रलू कनिपिञ्चायि. अक्कडे विरिगिन रथं मुक्कलू, तॆगिन आभरणालू नेलमीद गड्डकट्टिन रक्तं. श्रीरामुडु कङ्गारुपड्डाडु. ए राक्षसुडैना सीतादेविनि चम्पि तिनेशाडेमोनन्न भयन्तो निलुवुना कम्पिञ्चिपोतुन्नाडु. ‘लक्ष्मणा! ऎन्दुकिला जरिगिन्दि. लोकं पट्ल दयचूपिञ्चडमे नेरमा! अला चूपिस्ते जनुलु लोकुव कट्टेस्तारे. ना सीत पाटिञ्चे धर्मं कूडा आमॆनु कापाडलेकपोयिन्दा! नेनु ऎन्तगा ई देवतल्नि पूजिञ्चानु! इप्पुडु नाकू ना सीतकू इन्त अन्यायं जरिगाक ई देवतलु चूस्तू कूर्चुन्नारण्टे इङ्क ई देवतलॆन्दुकु? नाЍक्ं चेसिनट्लु? ना सीत नाकु कावालि. ऎला उन्दो अलागे कावालि. अला नाकु अप्पचॆप्पकपोते सर्वनाशनं चेसेस्ता. देवतलू, राक्षसुलू, ऎव्वरू मिगलरु. पर्वतालु कूल्चेस्ता. नदुल्नी, समुद्राल्नी ऎण्डगडता. ग्रहल्नि आर्पेस्ता. गालिनि अरण्यकाण्ड 94 श्री वाल्मीकि रामायणमु स्तम्भिम्पजेस्ता. सूर्युडि तेजस्सुनु हरिञ्चेस्ता. मुल्लोकाल्लोनू प्रळयं सृष्टिस्ता.’ पट्टरानि कोपन्तो श्रीरामुडु धनुवु चेतपट्टि प्रळयकाल रुद्रुडे अय्याडु. अन्नगारिनि चूसि लक्ष्मणुडु अवाЌक्कै - ‘अन्नय्या! कोपं वद्दु. ई कष्टं मनकु अनुकोकुण्डा वच्चिपडिन्दि. नीलाण्टि उत्तमुडे तट्टुकोलेकपोते इङ्क सामान्युडॆला तट्टुकुण्टाडु? ओर्चुको! ऎवरिकि रावु आपदलु?. ऎन्तटि वाडिकैना तप्पवु. इदि लोकसहजं. नहुषुडि कॊडुकु ययातिकि इन्द्रशापं तगल्लेदा?! वसिष्ठमहर्षिकि मात्रं ऒЍक् रोजुन नूरुमन्दि पुत्रुलु मरणिञ्चडन्तो पुत्रशोकं दापुरिञ्चलेदा? अन्तवरकू ऎन्दुकु? जगत्तु मॊत्तानिकी तल्ली, लोकवन्दित अयिन भूदेविЍक् भूकम्पालु तप्पडं लेदे; इक मनं ऎन्त? सूर्यचन्द्रुलकैना ग्रहणालू इन्द्रादुलकैना कष्टालू रावडं लेदू. काबट्टि नुव्वु दुःखिञ्चडं तगदु. नीलो ए तप्पू लेदु. सीतादेविनि वॆतुकुदां. कनपडकपोते अप्पुडु चूद्दां.’ अन्नाडु. आलस्यं चॆय्यकुण्डा इद्दरू बयलुदेरि, चुट्टू उन्न अडविनि अडुगडुगुना गालिस्तुन्नारु. दक्षिणं वैपुकु वॆळ्ळारु. कॊन्तदूरं वॆळ्ळाक अल्लन्तदूरंलो पर्वत शिखरंला पडि उन्न जटायुवु कन्पिञ्चाडु. गबगबा श्रीरामलक्ष्मणुलकु जरिगिनदन्ता चॆप्पाडु. अतनि नोटिनुञ्चि रक्तं धारलुगा कारुतोन्दि. प्राणालु गालिलो कलिसिपोयायि. जटायुवु आ वार्त चॆप्पाडो लेदो श्रीरामुडु रॆट्टिञ्चिन दुःखन्तो विलपिञ्चाडु. चेतिलोनि विल्लुनु वदिलेशाडु. गाढङ्गा जटायुवुनु कौगिलिञ्चु कुन्नाडु. वैदेहीहरणं, जटायुमरणं ई रॆण्डू श्रीरामुण्णि कलचिवेस्तुन्नायि. अयिते जटायुवु रावणुनि गुरिञ्चि चॆप्तू आनन्दकरमैन ऒक माट अन्नाडु. रावणुडु सीतादेविनि अपहरिञ्चुकुपोयिन मुहूर्तान्नि ‘विन्दं’ अण्टारट. आ मुहूर्तंलो पोयिन वस्तुवु यजमानिकि कच्चितङ्गा दॊरुकुतुन्दट. 95 ‘लक्ष्मणा! नाकु सीत लेदन्न बाधकन्ना जटायुवु मरणिञ्चाडन्न बाधे ऎक्कुवगा उन्दि. ई पक्षीन्द्रुडु मनकु दशरथुनिलाण्टिवाडु. नाकु मेलु चेयडं कोसं तन प्राणालनु अर्पिञ्चिन महनुभावुडु. काबट्टि इतनिकि मनमे अग्निसंस्कारं चॆय्यालि.’ अण्टू सॊन्त बन्धुवुकु चेसिनट्लुगा श्रीरामुडु जटायुवुकि अग्नि संस्कारं चेशाडु. उत्तमगतुलु कल्पिञ्चाडु. आ तर्वात दक्षिणंवैपु कदिलारु श्रीरामलक्ष्मणुलु. जनस्थानं नुण्डि मूडु कोसुलु नडिचारु. क्रौञ्चारण्यं वच्चिन्दि. अक्कड नुञ्चि मरो मूडु कोसुलु नडिचारु. ऒक चीकटि गुह वच्चिन्दि. अदि दाटि मुन्दुकु सागि मतङ्गाश्रमं चेरुकॊन्नारु. आ समीपंलोने पॆद्दपॊट्ट कलिगि विकृताकारं कल राक्षसि उन्दि. रौद्र स्वरूपन्तो वच्चि श्रीरामलक्ष्मणुल्नि पट्टुकुन्दि. दानि पेरु अयोमुखि. ‘नुव्वु ना प्रियुनिवि. रा! विहरिद्दां’ अन्दि श्रीरामुनितो. लक्ष्मणुनिकि कोपं वच्चि आमॆपै कत्ति दूसि मुक्कू चॆवुलू तॆगगोशाडु. अदि पॊलिЍक्कलु पॆडुतू पारिपोयिन्दि. कबन्धुडु श्रीरामलक्ष्मणुलु अडविलो इङ्कामुन्दुकु सागिपोयारु. अक्कडेवो कॊन्नि अपशकुनालु पॊडचूपायि लक्ष्मणुनिकि. अन्तलो ऒक पॆद्दराक्षसुडु हठात्तुगा ऎक्कण्णुञ्चो पिडुगुला वच्चिपड्डाडु. तला मॆडा लेकुण्डा मुखं पॊट्टलोकि जारिपोयि, ऒण्टिकन्नुतो भयङ्करङ्गा पर्वतंला उन्नाडु. चेतुलु चाचि श्रीरामलक्ष्मणुल्नि पट्टुकुन्नाडु. वाडि पेरु कबन्धुडु. वाडिनि चूडगाने श्रीरामुडु - लक्ष्मणा! ऎन्दुकु मनЍक् इला कष्टालु ऒकदानिपै ऒकटि वस्तुन्नायि? इडुगो! इप्पुडी राक्षसुडु. आलोचिस्तुण्टे इदन्ता कालप्रभावमे अनिपिस्तोन्दि. कालानिकि ऎदुरीदडं ऎवरिवल्ला कादु. ऎन्तगट्टिवैना इसुकतो कट्टिन आनकट्टलु नीटिवेगम्मुन्दु निलुस्ताया चॆप्पु? अलागे ऎन्तगॊप्पवाळ्ळैना पराक्रमवन्तु लैना सरे कालं कलिसि राकपोते कष्टालपालु काक तप्पदु. कर्मनु अनुभविञ्चका तप्पदु.’ अन्नाडु. अरण्यकाण्ड 96 श्री वाल्मीकि रामायणमु आ तर्वात श्रीरामलक्ष्मणुलु एमात्रं सङ्कोचिञ्चकुण्डा आ राक्षसुनि रॆण्डु चेतुलू नरिЍक्शारु. दॆब्बकि कबन्धुडु कुप्पकूलिपोतू - ‘अय्या! मीरॆवरु?’ अनि प्रश्निञ्चाडु. लक्ष्मणुडु तम कथ चॆप्पाडु. अदि विन्न कबन्धुडु - ‘आह! इन्तकालानिकि मिम्मल्नि चूशानन्नमाट. नेनु दनुपुत्रुण्णि. इन्द्रुडिलागा चन्द्रुडिलागा नेनू अन्दगाण्णे. अयिते विकृतरूपंलो अन्दर्नी भयपॆट्टेवाण्णि. अप्पुडु स्थूलशिरुडु अने महर्षि ई विकृतरूपं इलागे उण्डिपोतुन्दनि नन्नु शपिञ्चाडु. अन्तेकादु; श्रीरामुडु वस्ताडनी ना चेतुल्नि खण्डिञ्चि नाकु पूर्वरूपं तॆस्ताडनी चॆप्पाडु. इदुगो इप्पटिकि इला नुव्वु वच्चावु. नाकु शापविमोचनं कलिगिन्दि. काबट्टि श्रीरामा! नाकु अग्निसंस्कारं नुव्वे चॆय्यि.’ अन्नाडु. श्रीरामलक्ष्मणुलु अलागे चेशारु. कबन्धुडि शरीरं अग्निलो नेतिमुद्दला करिगिपोयि, अन्दुलोञ्चि ऒक दिव्यरूपं पैकि लेचि, अन्तरिक्षंलो निलबडि - ‘मित्रमा! रघुरामा! विनु! सीतादेवि नीकु तप्पक लभिस्तुन्दि. नुव्वु सुग्रीवुनितो स्नेहं चॆय्यि. अतडु नीकु सहयं चेस्ताडु. अप्पुडे नी कोरिक नॆरवेरुतुन्दि.’ अण्टू ऎला वॆळ्ळालो ऎक्कड एमेमि उण्टायो एं तिनालो विवरङ्गा चॆप्पि, कबन्धुडु तन दारिन तानु वॆळ्ळिपोयाडु. आ तरुवात कबन्धुडु चूपिन दारिलो श्रीरामलक्ष्मणुलु प्रयाणिञ्चि शबरि आश्रमं चेरुकुन्नारु. शबरि भक्ति अव्याजमैन भक्तितो शबरि इद्दरि पादालकू मॊक्कि ऎन्तो मर्याद चेसिन्दि. श्रीरामुडु - ‘शबरी! नी तपस्सु बागा सागुतोन्दा? क्रोधान्नि जयिञ्चावा? नियमालु सागुतुन्नाया?’ अनि अडिगाडु. ‘श्रीरामा! ईनाटिकि ना तपस्सु सफलं अय्यिन्दय्या! ना जन्म तरिञ्चिन्दि. ना गुरुवुलू, इन्तकालं नेनु सेविञ्चिन महर्षुलू अन्दरू दिव्यलोकालकु चेरुकुन्नारु. लक्ष्मणुनितो कलिसि श्रीरामुडु वस्ताडनी अप्पटिदाका इक्कडे उण्डमनी नन्नु आदेशिञ्चारु. इन्तकालानिकि नुव्वु वच्चावु. इङ्क नाकु पुण्यलोकप्राप्ति कलुगुतुन्दि.’ अन्दि. 97 शबरि वाळ्ळकि मतङ्ग महर्षि आश्रमं चूपिञ्चिन्दि. आ आश्रमं ऒक पॆद्दमेघंला उन्दि. ‘इदे मा गुरुवुल तपोवनं. अविगो! पक्षुलु. इविगो! मृगालु. चूडु. आ नदुल्नि मा गुरुवुले इक्कड एर्पाटु चेशारु. इवेनय्या! मा गुरुवुल पूजावेदिकलु. इदुगो! इक्कडे वणिЍक् चेतुलतो नेनु दण्डलु गुच्चि गुरुवुलकु समर्पिञ्चेदान्नि. चूशावा! ई कान्ति. अदि मा गुरुवुल तपश्शक्ति. एमनुकॊन्नावु? मा गुरुवुलु उपवासालतो कृशिञ्चि कदल्लेनि स्थितिलो उण्टू ध्यानिस्ते वारिकोसं सप्तसागरालू ऒक्कटै इक्कडिЍक् वच्चायि. अला वच्चि अवि इक्कडे उण्डिपोयायि. कन्पिस्तुन्नाया! आ सप्तसागरजलाललो स्नानं चेसि, मा गुरुवुलु आरेसिन वल्कलालु अविगो! इङ्का ऎण्डिपोलेदु चूडु. पूजकु वाडिन पुव्वुलविगो! इङ्का वाडिपोलेदु चूडु’ अण्टू - शबरि रामलक्ष्मणुलकु फलालनु समर्पिञ्चिन्दि. अतिथि पूज गाविञ्चिन्दि. दग्गरुण्डि मरी अन्नी चूपिञ्चिन्दि. आ तरुवात मळ्ळी इला अन्दि - ‘श्रीरामा! इङ्क नाकु सॆलवा? ई शरीरान्नि वदिलि वॆळ्ळिपोवालय्या!’ शबरि माटलकु श्रीरामलक्ष्मणुलकु आनन्दं, आश्चर्यं रॆण्डू ऒЍक्सारि कलिगायि. ‘ओ शबरी! नुव्वु परमभक्तुरालिवि. कोरुकुन्न लोकालकु वॆळ्ळु.’ अनि श्रीरामुडु अनुज्ञ इच्चाडु. शबरि योगाग्निलो प्रवेशिञ्चि शरीरान्नि विडिचिपॆट्टि स्वर्गानिकि वॆळ्ळिपोयिन्दि. श्रीरामुडु - आलोचनल्लो उन्नाडु. महर्षुलू, वाळ्ळ वाळ्ळ प्रभावालू. अवे पदे पदे सुळ्ळु तिरुगुतुन्नायि. ऎन्त आश्चर्यं! सप्तसमुद्रालू इक्कडे उन्नाये! चक्कगा स्नानं कूडा चेशां. पितृकार्यालू पूर्तिचेशां. इक अन्नि अशुभालू तॊलगिपोयिनट्ले! इप्पुडु मनसॆन्तो निर्मलङ्गा उन्दि. ‘लक्ष्मणा! अशुभं तॊलगि, मञ्चि जरगबोयेमुन्दु मनसुकु तॆलुस्तुन्दि. ना मनस्सिप्पुडु दैन्यान्नि वदिलि, उत्साहन्तो उरकलु वेस्तू उन्दि. अण्टे एदो मञ्चि जरुगबोतोन्दन्नमाट! पद! ऋष्यमूकं वैपु वॆळ्ळि सुग्रीवुण्णि कलुद्दां.’ अन्नाडु. अरण्यकाण्ड 98 श्री वाल्मीकि रामायणमु श्रीरामलक्ष्मणुलु पम्पानदिनि दाटारु. दूरङ्गा.. ऋष्यमूक पर्वतं कनिपिस्तोन्दि. b 99 किष्किन्धाकाण्ड श्रीरामुडि शोकं पम्पासरोवरं - कलुवपुव्वुलतो, तामरपुव्वुलतो, चेपलतो कळकळ लाडुतोन्दि. दानिनि चूसिन श्रीरामुनिकि मनसुलो ऒकटे दिगुलु. सीतादेवि ऎला उन्दो! ऎक्कड उन्दो! असलु उन्दो लेदो! गुण्डॆ बरुवॆक्किन्दि. ज्ञापकालु मुञ्चॆत्तुतुन्नायि. दुःखं कम्मुकॊच्चिन्दि. ‘लक्ष्मणा! चूशावा! शिशिरं वॆळ्ळि वसन्तं वच्चिन्दि. ऎन्त बावुन्दी प्रकृति! ई महवृक्षालु चूडु. पर्वताल्ला उन्नायि. सौमित्री! सीतादेवि चॆन्तलेदनि नन्नु ई प्रकृति मरी बाधिस्तोन्दि. आमॆ लेकुण्डा नेनॆला बतकालि? बतकनु. नन्नु वदिलॆय्यि. नुव्वु अयोध्यकु वॆळ्ळु. सुखङ्गा उण्डु.’ अण्टू श्रीरामुडु विलपिस्तुन्नाडु. लक्ष्मणुडु श्रीरामुण्णि ओदारुस्तू धैर्यं चॆबुतुन्नाडु. श्रीरामुडु मळ्ळी भावोद्वेगन्तो माट्लाडुतुन्नाडु. ‘अविगो? पक्षुल कलकूजितालु. वाटिनि विन्नप्पुडल्ला ना सीत नन्नु पिलिचेदि. नेनु विण्टे तनकु आनन्दं. इदुगो! इटु चूडु. नॆमळ्ळनाट्यं. आह! ऎन्त बावुन्दो. अब्बा! अन्दरिकी सुखान्निच्चे ई मन्दवायुवु मात्रं नापै निप्पुलु कुरिपिस्तोन्दि.’ लक्ष्मणुनि ओदार्पु श्रीरामुनि परिस्थितिनि गमनिञ्चिन लक्ष्मणुडु - ‘श्रीरामा! धैर्यं तॆच्चुको! नीकु शुभं जरगालि. नीलाण्टि मञ्चिमनसु उन्नवाळ्ळ बुद्धि चुरुग्गा उण्डालि. 100 श्री वाल्मीकि रामायणमु पनि जरगालण्टे मुन्दु प्रयत्निञ्चालि कदा! प्रयत्नं लेकुण्डा ए पनी जरुगदु. उत्साहो बलवा नार्य! ना स्त्युत्साह त्परं बलं, सोत्साहस्यास्ति लोЍक्-स्मिन् न किञ्चिदपि दुर्लभम्. उत्साहवन्तः पुरुषा नावसीदन्ति कर्मसु, उत्साहमात्र माश्रित्य सीतां प्रतिलभेमहि. (4-1-122,123) आर्या! उत्साहमे निजमैन बलं. दान्नि मिञ्चिन बलं लेदु. उत्साह वन्तुनिकि ई मुल्लोकाल्लोनू असाध्यमण्टू एमी उण्डदु. उत्साहवन्तुलु ऎलाण्टि कष्टाल्लोनैना वॆनुकञ्ज वॆय्यरु. काबट्टि दुःखं विडिचिपॆट्टु. उत्साहन्तो सीतान्वेषण चेसि विजयं साधिद्दां. रा! नुव्वु महत्मुडिवि. कानी नीका सङ्गति तॆलियडं लेदु. नी मनसु मञ्चिदि. काबट्टे इन्तगा बाधपडुतुन्नावु. मनसुकु दग्गरैनवाळ्ळु दूरमैते ऎवरिकैना इन्ते! इलागे उण्टुन्दि. अन्तमात्रानिЍक् कुङ्गिपोते ऎला? नी बुद्धि ऎन्तो निर्मलमैनदि. कष्टं कलिगिनन्त मात्रानिЍक् आलोचनलु मसकबारिपोते ऎला? तेरुको. दुःखंलोने उण्डिपोते एं चॆय्यालो तोचदु. सीतादेविनि वॆदकडं, रावणुण्णि संहरिञ्चडं ई रॆण्डे मनमुन्दुन्न कर्तव्यालु. अवि नॆरवेरालण्टे बाधनु ओर्चुकोवालि. मनस्सुनु उत्साहङ्गा उञ्चुकोवालि’ अन्नाडु. लक्ष्मणुनि माटलु पनिचेशायि. श्रीरामुडु कॊन्त तेरुकुन्नाडु. धैर्यं वच्चिन्दि. दुःखं वदिलिन्दि. इद्दरू कर्तव्यं दिशगा अडुगुलुवेस्तू ऋष्यमूकं वैपु नडक सागिञ्चारु. सुग्रीवुनितो चॆलिमि ऋष्यमूक पर्वतम्मीद सुग्रीवुडु तन नलुगुरु मन्त्रुलतो मन्तनालु सागिस्तुन्नाडु. श्रीरामलक्ष्मणुलु अटे वस्तुन्नारु. अन्दरू चूशारु. चूसी चूडगाने वाळ्ळु अन्दगाळ्ळनी, बलवन्तुलनी अनिपिञ्चिन्दि वाळ्ळकि. 101 सुग्रीवुनि मनसुलो एदो भयं. तननु चम्पडानिЍक् वस्तुन्नारेमो! बहुशा वालि पम्पिञ्चाडा? एमो? अन्दरू पारिपोयारु. चॆट्टू पुट्टा कॊण्डा कोना पट्टुकॊनि तिरिगारु. दाक्कुन्नारु. मरो गिरिशिखरं चेरि चूस्तुन्नारु. कानी अक्कडा वाळ्ळकि काळ्ळु निलवलेदु. ‘सुग्रीवा! भयपडकु. वालि ई पर्वतं मीदिकि रालेडु कदा! ऎन्दुका कङ्गारु? माकु धैर्यं चॆप्पवलसिन वाडिवि नुव्वे कङ्गारु पडिते ऎला?’ अन्नाडु हनुमन्तुडु. सुग्रीवुनि किङ्का आन्दोळनगाने उन्दि. ‘वालि सामान्युडु कादु हनुमन्ता! वाडु रालेडु काबट्टे ई इद्दरिनी पम्पाडेमो. मन जाग्रत्तलो मनं उण्डालि. ऎन्दुकैना मञ्चिदि वाळ्ळ गुरिञ्चि आरा तिय्यि.’ अन्नाडु. हनुमन्तुडु सन्यासिवेषंलो श्रीरामलक्ष्मणुलमुन्दु चेतुलु जोडिञ्चि इला अन्नाडु. ‘अय्या! ऎवरु मीरु? मी रूपाल्लो राजठीवि कॊट्टिवच्चिनट्लु कनिपिस्तुन्नदि. मुनिवेषंलो उन्न मीरु राजर्षुल्ला कनिपिस्तुन्नारु. प्रकृतिकि परवशिस्तू ई प्रदेशानिЍक् कॊत्तशोभनु चेकूरुस्तू, वल्कलालु धरिञ्चि, सुदीर्घभुजालतो धैर्यवन्तुल्ला सञ्चरिस्तुन्नारु. मी निट्टूर्पुल्नि बट्टि मीरु चाला दूरन्नुञ्चि वस्तुन्नट्लुगा उन्दि. आयुधालु धरिञ्चि उन्न मिम्मल्नि चूसि वनचरालु भयपडिपोतुन्नायि. चूड मुच्चटैन रूपालतो मीरु विराजिल्लुतुन्नारु. मी राकतो ई पर्वतानिकि कॊत्तकळ वच्चिन्दण्टे नम्मण्डि. राज्यपालकुल्ला उन्न मीरु मानवरूपंलो सञ्चरिस्तुन्न देवतला? मी बाहुवुलु चूस्तुण्टे आभरणालनु धरिञ्चडानिकि योग्यङ्गा उन्नाये! मरॆन्दुकु ए आभरणालू धरिञ्चलेदु? मी इद्दरिनी चूस्तुण्टे ई भूगोळं मॊत्तान्नी रक्षिञ्चे सामर्थ्यं कलवाळ्ळनि नाकु अन्पिस्तोन्दि. मी धनुवुलु रॆण्डू - वज्रायुधाल जण्टलु. बाणालतो किष्किन्धाकाण्ड 102 श्री वाल्मीकि रामायणमु निण्डिन मी अम्मुलपॊदुलु- बुसकॊट्टे पामुल पुट्टलु, तळतळलाडे मी खड्गालु- कुबुसं विडिचिन पामुलु. इन्तगा नेनु माट्लाडुतुण्टे मीरेमी माट्लाडटं लेदे! सुग्रीवुडने वानरराजु तन अन्न वालिकि भयपडि इक्कडे ई पर्वतम्मीदे तलदाचुकुन्नाडु. नन्नु हनुमन्तुडु अण्टारु. नेनु आ सुग्रीवुडि अनुचरुण्णि. नेनु, मरिकॊन्तमन्दी धर्मात्मुडैन आ सुग्रीवुनिपक्षान निलबड्डां. सुग्रीवुडु मी स्नेहं कोरुतुन्नाडु.’ हनुमन्तुडु इन्तवरकू इला चक्कगा चॆप्पि मौनं वहिञ्चाडु. अप्पुडु श्रीरामुडु - ‘लक्ष्मणा! चूशावा! मनमे सुग्रीवुण्णि कलवालि अनुकॊण्टुन्नां. सुग्रीवुडे तन मन्त्रिनि मन दग्गरकु पम्पाडु. चूडु. इतडु ऎन्त बागा माट्लाडुतुन्नाडो! माटल्नि बट्टि तॆलियडं लेदू! नूनं व्याकरणं कृत्स्नं अनेन बहुधा श्रुतम्, बहुव्याहरता-नेन न किञ्चि दपशब्दितम्. (4-3-29) ‘इतडु वेदालु चदिविन पण्डितुडु. व्याकरणं कूडा गट्टिगा चदुवु कॊन्नाडु. अन्दुЍक् तप्पुल्लेकुण्डा माट्लाडुतुन्नाडु. अतडि शरीरं चूडु. ऎक्कडा ए लोपमू लेदु. दृढङ्गा मञ्चि लक्षणालतो प्रकाशिस्तोन्दि. माट्लाडु तुन्नप्पुडु चूशावा - मुखंलोगानी कळ्ळलोगानी फालभागंलोगानी कनुबॊमल कदलिकललोगानी ऎक्कडा ए दोषमू लेदु. सन्देहलु तलॆत्तकुण्डा, सोदि चॆप्पकुण्डा, सागदिय्यकुण्डा, तॊट्रुपाटुलेकुण्डा मध्यमस्वरंलो ऎन्त हयिगा, विनसॊम्पुगा पलिकाडो. इतडि प्रसङ्गं संस्कारवन्तङ्गानू शुभ प्रदङ्गानू उन्दि. इटुवण्टि वाक्कु कत्तिपट्टिन शत्रुवुनैना अलरिम्पजेस्तुन्दि. ना मनस्सुनैते कॊल्लगॊट्टेसिन्दय्या लक्ष्मणा! इलाण्टि वाळ्ळय्या! निजङ्गा राजुगारिकि कावल्सिन्दि. ए पनैना इट्टे साधिञ्चुकॊस्तारु.’ अन्नाडु श्रीरामुडु. अप्पुडु लक्ष्मणुडु अन्नगारि आज्ञपै तम चरित्रन्ता हनुमन्तुडिकि चॆप्पि - 103 ‘ओ विद्वांसुडा! सुग्रीवुनि कोसमे मेमू वस्तुन्नां. सुग्रीवुडु पम्पगा नुव्वु वच्चावु. सरे! सुग्रीवुनितो स्नेहं माकू इष्टमे’ अनि तम गुरिञ्चि चॆप्पाडु. आ माटलकु आनन्दन्तो परवशिञ्चिपोतू हनुमन्तुडु - ‘महवीरुलारा! मी दर्शनं मा अदृष्टं. सीतान्वेषणलो मीकु कावलसिन सहयं सुग्रीवुडु चेस्ताडु.’ अनि चॆप्पि - वानररूपं धरिञ्चि वाळ्ळनि तन भुजालपै ऎक्किञ्चुकॊनि सुग्रीवुनि दग्गरकु तीसुकुवॆळ्ळाडु.
श्रीरामसुग्रीवुलकु परस्परं परिचयालु अय्यायि. हनुमन्तुनि परिचय वाक्यालकु सुग्रीवुनिकि उन्न भयं कास्ता पटापञ्चलै पोयि गालि पील्चुकुनि इला अन्नाडु. ‘श्रीरामा! नुव्वु चाला गॊप्पवाडिवि. धर्मात्मुडिवि. सर्वप्राणुलनू ऒЍक्ला प्रेमिञ्चेवाडिवि. अन्त गॊप्पवाडिवैन नुव्वु इप्पुडु ना स्नेहं कोरडं निजङ्गा ना अदृष्टमे. इदि नाकु सत्कारमे.’ श्रीरामसुग्रीवुलु अग्निसाक्षिगा चेतुलु कलिपारु. श्रीरामुडु आप्यायङ्गा सुग्रीवुण्णि कौगिलिञ्चुकॊन्नाडु. अप्पुडु सुग्रीवुडु - ‘श्रीरामा! स्नेहितुडु धनवन्तुडैना दरिद्रुडैना, दुष्टुडैना मञ्चिवाडैना, दुःखाल्लो उन्ना सुखाल्लो उन्ना, अतण्णि मिञ्चिन उत्तमगति वेरे लेदु. स्नेहधर्मं अदे. अदि तॆलिसिनवाळ्ळु धनान्नी, सुखान्नी देन्नी लॆक्कचेयरु. स्नेहनिЍक् ऎक्कुव प्राधान्यं इस्तू मित्रुलनु आदुकुण्टारु. ओ राघवा! ई रोजु नुव्वु नाकु प्राणमित्रुडिवि अय्यावु. हृदयं उप्पॊङ्गिपोतोन्दि. काबट्टि ओ राघवा! मनमू अलागे उन्दां. श्रीरामा! ना अन्न वालि महवीरुडु. नन्नु अवमानिञ्चि ना भार्यनु अपहरिञ्चि, नन्नु ऎन्नो बाधलु पॆट्टि, चिवरिकि इप्पुडु चम्पेद्दामनिकूडा चूस्तुन्नाडु. अतनिकि भयपडे ई कॊण्डपैन दाक्कॊन्नानु. नन्नु रक्षिञ्चु.’ अन्नाडु. किष्किन्धाकाण्ड 104 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘नीЍक्ं भयंलेदु. हनुमन्तुडु अन्ता चॆप्पाडु. शत्रुवुवल्ल ऎप्पुडू अपकारमे कलुगुतुन्दि. उपकारं जरिगेदि मित्रुनिवल्लने. नेनु नी मित्रुण्णि काबट्टि आ वालिनि संहरिञ्चि नी राज्यं नीकु अप्पगिस्तानु.’ अनि श्रीरामुडु अभयं इच्चाडु. ‘नी भार्य ऎक्कड उन्ना तॆच्चि नीकु अप्पगिञ्चे पूची नादि. नुव्वु निश्चिन्तगा उण्डु.’ अण्टू - ‘आकाशंलो ऎवडो ऎत्तुकुपोतुन्नपुडु श्रीरामा! लक्ष्मणा! अण्टू एडुस्तुन्न ऒक स्र्तीनि चूशां. अविडे सीतादेवि. सन्देहं लेदु. अला वॆळ्ळेटप्पुडु, आविड तन नगल्नि मूटकट्टि में चूसेला इक्कड पडेसिन्दि. तॆस्तानु उण्डु.’ अनि गुहलोकि वॆळ्ळि नगलमूट तॆच्चाडु सुग्रीवुडु. नगलु चूसिन श्रीरामुनि कळ्ळु चॆमर्चायि. चूडलेकपोतुन्नाडु. लक्ष्मणुनिकि चूपिञ्चि गुर्तुपट्टमन्नाडु. लक्ष्मणुडु परिशीलिञ्चि चूशाडु. नाहं जानामि Ѝक्यूरे नाहं जानामि कुण्डले, नूपुरे त्वभिजानामि नित्यं पादाभिवन्दनात्. (4-6-22) अन्नय्या! नाकु सीतादेवि पॆट्टुकॊने Ѝक्यूरालु (बाहुपुरुलु) तॆलीदु. आमॆ चॆवुलकु पॆट्टुकॊने कुण्डलालु अन्तकन्ना तॆलीदु. रोजू आमॆ पादालकु नमस्करिस्तानु काबट्टि आमॆ काळ्ळकु पॆट्टुकॊने नूपुरालु मात्रमे तॆलुसु. इविगो आ नूपुरालु. इवि सीतादेविवे!’ अन्नाडु. श्रीरामुडु आ राक्षसुडि विवरालु अडिगाडु सुग्रीवुण्णि. ‘नाकु तॆलीदु. अयिना तॆलुसुकुण्टानु. वानिकि तगिन शास्ति जरिगेला मात्रं चूस्तानु. वानरुण्णयिन नेने भार्य कोसं दुःखिञ्चडं लेदु. अटुवण्टिदि नुव्वु मानवुडिवि, पैगा धैर्यवन्तुडिवि. नुव्वे इला डीलापडिपोते ऎला रामा? शोकंलो उन्नवारिकि सुखं उण्डदु. नुव्वु मनोनिग्रहं कलवाडिवि. धैर्यान्निमात्रं विडिचिपॆट्टवद्दु सुमा! ऎन्नि कष्टालु वच्चिना धैर्यवन्तुडु स्थिरङ्गा उण्टाडु. कुङ्गिपोडु. दुःखंलो मुनिगिपोते बुद्धि पनिचेयदु. दुःखं वच्चिना, धनं पोयिना, प्राणालकु मुप्पुवाटिल्लिना 105 बुद्धिनि तन वशंलो पॆट्टुकुन्न धैर्यवन्तुडु ऎप्पटिकी नशिञ्चडु. ई ज्ञानं लेनिवाडुमात्रं बरुवु ऎक्कुवैन नावला दुःखसमुद्रंलो मुनिगिपोक तप्पदु. मन स्नेहन्नि मन्निञ्चडानिकैना नुव्वु दुःखं नुञ्चि बयटपडि निश्चिन्तगा उण्डालि. स्नेहं कॊद्दी चॆप्तुन्नानु ना माट विनु.’ सुग्रीवुनि ओदार्पुतो श्रीरामुडु कळ्ळु तुडुचुकॊनि, - ‘सुग्रीवा! नी माटलु नन्नु तेटपडेला चेशायि. ना अदृष्टं कॊद्दी नीलाण्टि स्नेहितुडु दॊरिकाडु. आत्मीयुडैन मित्रुनिकि एदि कावालो अदे नुव्वु बोधिञ्चावु. नी ओदार्पुतो मळ्ळी मामूलु मनिषिनि अय्यानु. नीलाण्टि बन्धुवु ई रोजुल्लो दॊरकडं कष्टं. सीतान्वेषणलो नुव्वे माकु सहयं चॆय्यालि. एं चेस्तावो ऎला चेस्तावो अन्ता नीदे भारं. सुग्रीवा! अभिमानन्तो अण्टुन्न ई माटलु यथार्थालु. अक्षर सत्यालु. इन्तकु मुन्दु नेनॆप्पुडू असत्य माडलेदु. मुन्दु मुन्दु आडनुगाक आडनु. इदि ना प्रतिज्ञ.’ अन्नाडु श्रीरामुडु. दानिकि सुग्रीवुडु - ‘रघुवीरा! नीतो स्नेहं वल्ल नेनु समस्त देवतल अनुग्रहनिकि पात्रुण्णय्यानु. सत्पुरुषुलैन मित्रुलु तमकण्टे तक्कुव वाळ्ळनिकूडा आदरिस्तारु. नुव्वु नाकु तोडुण्टे स्वर्गान्नैना जयिस्तानन्न नम्मकं कुदिरिन्दि. इङ्क ना राज्यान्नि पॊन्दलेना? अदॆन्तसेपु! नीलाण्टि महत्मुलकु प्रीति निश्चलङ्गा उण्टुन्दि. आत्मज्ञानं कलवाळ्ळकि धैर्यं कूडा अलागे. निजमैन मित्रुडु स्नेहं कोसं सर्वस्वान्नी त्यागं चेस्ताडु.’ अण्टू श्रीरामुनि कोरिकपै तनकू वालिकी मध्य गॊडवलु ऎन्दुकु वच्चायो मॊदलुपॆट्टाडु. वालि कथ ‘श्रीरामा! वालि ना सॊन्त अन्न. मा नान्नकू नाकू वालि अण्टे ऎन्तो इष्टं. मा नान्न तर्वात वालि राजु अय्याडु. नेनु ऒक सेवकुनिला अतनिकि सेवचेस्तू तरिस्तुन्नानु. ऒकरोजु अर्धरात्रिपूट मायावि अने राक्षसुडु मा नगरम्पैकि दण्डॆत्ति वच्चाडु. वाडु दुन्दुभिकि अन्न. मयुनि कॊडुकु. एवो पातकक्षलु. वालिनि युद्धानिकि कव्विञ्चाडु. निद्रलेचिन वालि युद्धानिकि सै अण्टू मेमु ऎन्त चॆप्पिना विनकुण्डा बयलुदेराडु. नेनू वालि वॆण्ट किष्किन्धाकाण्ड 106 श्री वाल्मीकि रामायणमु वॆळ्ळानु. मम्मल्नि इद्दर्नी चूसिन मायावि ऒक गुहलोकि दूराडु. वालि नन्नु गुहद्वारं दग्गरे उण्डमनि वाण्णि वॆतुक्कुण्टू लोपलिकि वॆळ्ळाडु. नेनु अलागे उन्नानु. संवत्सरं गडिचिन्दि. एमय्यिन्दो तॆलियडंलेदु. ऎवरू बयटिकि रालेदु. ना मनस्सु कीडुने शङ्किस्तोन्दि. कॊन्तकालानिकि गुहलोञ्चि नुरुगुलतो कूडिन रक्तं प्रवहिस्तू वस्तोन्दि. लोपल असुरुलु चेसे गर्जनलु विनिपिस्तुन्नायि. वालि आचूकी लेदु. मायावि चेतिलो वालि चनिपोयाडनुकॊन्नानु. नाकु दुःखं वच्चिन्दि. आ राक्षसुडु बयटिकि राकूडदनि पॆद्दरायिनि अड्डुगा पॆट्टि कॊण्ड द्वारान्नि मूसिवेशानु. अन्नकु तर्पणालु वदिलि किष्किन्धकु चेरुकुन्नानु. ई वार्त अन्दरिकी तॆलिसिन्दि. नेनु ऎन्त वद्दन्ना नाकु पट्टाभिषेकं चेशारु. न्यायङ्गा राज्यं पालिस्तुन्नानु. उन्नट्टुण्डि ऒकरोजु वालि वच्चाडु. नन्नु सिंहसनं मीद चूशाडु. कन्नॆर्र जेशाडु. ना मन्त्रुल्नि तिट्टिपोशाडु. वालि तिरिगिवच्चिनन्दुकु नाकु अमितानन्दं कलिगिन्दि. नमस्करिञ्चानु. ‘अन्ना! नुव्वे राजुवि. ई राज्यं नीदे. अराचकालु पेट्रेगिपोकुण्डा उण्डेन्दुЍक् नेनु राज्यभारान्नि वहिञ्चानु. अन्दरू नन्नु पट्टुबट्टिनन्दु वल्लने नेनु ऒप्पुकुन्नानु. इप्पुडु नुव्वु वच्चावु. नी राज्यान्नि नीकु समर्पिस्तुन्नानु. रा! सिंहसनं अधिष्ठिञ्चु. इदि ना वेडुकोलु. आग्रहिञ्चक नन्नु अनुग्रहिञ्चु.’ अन्नानु. ‘‘ना माटल्नि वालि विनलेदु सरिकदा अपार्थं चेसुकॊन्नाडु. नापै आग्रहिञ्चि अन्दरू विनेला इला अन्नाडु - ‘नेनु गुहलो मायाविनी वाडि बन्धुवुल्नी अन्दरिनी चम्पि, वच्चि चूद्दुनु कदा! बिलद्वारं मूसि उन्दि. सुग्रीवा! सुग्रीवा! अनि ऎन्तगा पिलिचिना बदुलु लेदु. दुःखिञ्चानु. कालितो आ गिरिशिखरान्नि बद्दलुकॊट्टि बयटकु वच्चानु. तीरा किष्किन्धकु वच्चि चूस्ते वीडु अन्नदम्मुल अनुबन्धान्नि गौरविञ्चकुण्डा, पदवीकाङ्क्षतो सिंहसनान्नि अधिष्ठिञ्चाडु.’ अनि अन्दरिमुन्दू नन्नु नाना माटलू अन्नाडु. ना भार्यनु सॊन्तं चेसुकॊन्नाडु. नन्नु कट्टुबट्टलतो वॆळ्ळगॊट्टाडु. प्राणभयन्तो इदुगो! ई पर्वतम्पै तलदाचुकॊन्नानु. श्रीरामा! नन्नु रक्षिञ्चु. वालिनि शिक्षिञ्चु.’’ अन्नाडु सुग्रीवुडु बाधगा. 107 अप्पुडु रघुवीरुडैन श्रीरामुडु चिरुनव्वु चिन्दिस्तू - ‘सुग्रीवा! सूर्युडिलागा प्रकाशिञ्चे अमोघमैन ना बाणालु त्वरलोने वालिनि संहरिस्तायि. वालि ना कण्टपडकुण्डा उन्नन्तवरЍक् बतिकि उण्टाडु. इद्दरं भार्यलनु पोगॊट्टुकॊन्नवाळ्ळमे. नी बाध नाकु अर्थमय्यिन्दि. नेनु वालिनि संहरिस्तानु. नुव्वें अधैर्य पडवद्दु.’ अन्नाडु. सुग्रीवुडु पादाभिवन्दनं चेसि श्रीरामुण्णि अर्चिञ्चाडु. श्रीरामुडु वालिनि चम्पगलडो लेदो नन्न अनुमानं अतनिदि. अन्दुЍक् - ‘श्रीरामा! वालि रोजू सूर्योदयानिकि मुन्दे चतुस्सागराललो स्नानं चेसि वच्चेवाडु. अदी वालि वेगं. अतडिकि अलसट अण्टे एमिटो तॆलीदु. पर्वतशिखरालतो बन्तुलाट आडगल सत्ता अतनिदि. पॆद्दपॆद्द चॆट्लनु सैतं कूकटिवेळ्ळतो पॆकलिञ्चि विरिचिपारेसेवाडु. अदी वालि बलं. ऒकसारि एं जरिगिन्दो तॆलुसा?! दुन्दुभि अने राक्षसुडु मा किष्किन्ध मीदिकि वच्चाडु. वाडु मुन्दु समुद्रुनितो कय्यानिकि कालुदुव्विते समुद्रुडु भयपडि पोयि हिमवन्तुनि दग्गरकु वॆळ्ळमन्नाडट. आ हिमवन्तुडेमो वालिदग्गरकु पम्पिञ्चाडट. दुन्दुभि परमभयङ्करुडु. वाडियैन कॊम्मुलतो वर्षाकालपु कारुमब्बुला उन्नाडु. वाडि अडुगुल चप्पुडुकि किष्किन्ध उलिक्किपडुतोन्दि. वाडि अरुपुलू दुन्दुभुल्ला मारुमोगिपोतुन्नायि. चेतिकि अन्दिन चॆट्लनु विरिचेस्तू, गिट्टलतो भूमिनि चीलुस्तू, कॊम्मुलतो किष्किन्धापुरद्वारान्नि कुम्मेस्तुन्नाडु. वाडिकि वॆय्यि एनुगुल बलं उन्दि. अन्तटि दुन्दुभिनि वालि ऒक्कसारिगा पैЌक्त्ति, नेलपै चाचि कॊट्टि मरी चम्पेशाडु. आ दुन्दुभि शरीरान्नि कोपन्तो विसिरि अवतल पारेस्ते अदि वॆळ्ळि योजन दूरंलो पडिन्दि. अला विसिरिनप्पुडु आ राक्षसुडि नोट्लोञ्चि कारुतुन्न रक्तं चिन्दि, कॊन्नि चुक्कलु अनुकोकुण्डा मतङ्गमहर्षि आश्रमंलो पड्डायि. दानिकि आग्रहिञ्चाडु मतङ्गमहर्षि. अन्दुकु कारकुडु वालि कनक अतडि अनुचरुलुगानी तन आश्रमं चुट्टुपक्कलकु वच्चारा वालि चस्तारनि शपिञ्चाडु. किष्किन्धाकाण्ड 108 श्री वाल्मीकि रामायणमु आ महर्षि आश्रमं इक्कडे उन्दि. शापं कारणङ्गा वालि ई चुट्टुपक्कलकु रालेडु. वस्ते चस्ताडु. अदे नाकु धैर्यं. भरोसा.’ वालि विसिरिन दुन्दुभि शरीरं तालूकु अस्थिपञ्जरं पर्वताकारन्तो इङ्का अक्कडे पडि उन्दि. अलागे अक्कडे एडु साल वृक्षालु कूडा उन्नायि. वाटिनि चूपिस्तू अन्नाडु सुग्रीवुडु. ‘श्रीरामा! ई चॆट्लने पट्टुकॊनि ऊपेसेवाडु वालि. आकुलन्नी रालिपोयेवि. चॆप्पु नुव्वु वालिनि चम्पगलवा?’ तन अनुमानान्नि बयटपॆट्टाडु सुग्रीवुडु. लक्ष्मणुडु कलगजेसुकॊन्नाडु. ‘सुग्रीवा! नुव्वु नम्मालण्टे श्रीरामुडु एं चॆय्यालि?’ अडिगाडु. ‘आ दुन्दुभि कळेबरान्नि कालितो रॆण्डुवन्दल धनुवुल दूरं विसरालि. श्रीरामा! तप्पुगा अनुकोकु. वालि शक्तिनि नेनु प्रत्यक्षङ्गा चूसिनवाण्णि. अतडु महबलशालि. युद्धं अण्टे अतनिकि ऎन्तो इष्टं. मडमतिप्पनि पराक्रम वन्तुडु. देवतलकु सैतं साध्यं कानि ऎन्नो घनकार्यालु साधिञ्चिन वाडतडु. इन्नाळ्ळकि नीलाण्टि मञ्चि मित्रुण्णि पॊन्दगलिगानु. अयिते नी पराक्रमं नेनु प्रत्यक्षङ्गा चूसिनवाण्णि कानु. अन्दुЍक् नम्मकं कोसं, इला अडुगुतुन्नानुगानी निन्नु अवमानिञ्चालनो, नीकु कोपं तॆप्पिञ्चालनो कादु. वालि दॆब्बकु हडलिपोयिन ना मानसिकस्थितिनि दृष्टिलो उञ्चुकॊनि नन्नु अर्थं चेसुको. निन्नु चूस्तुण्टे निवुरुगप्पिन निप्पुला कनिपिस्तुन्नावु. नी तॆगुवा, माटतीरू, शक्तियुक्तुलू आ विषयान्नि चॆप्पकने चॆप्तुन्नायि सुमा! अयिना वाटिनि निरूपिस्ते मञ्चिदन्नदे ना आलोचन.’ अनि अन्नाडु. सुग्रीवुनि माटलकु दशरथरामुडु नव्वुतू - ‘सरे! सुग्रीवा! मा शक्तिसामर्थ्यालेमिटो नीकु तॆलियालि. अन्तेकदा! अयिते चूडु.’ अण्टू कालि बॊटनवेलितो आ अस्थिपञ्जरान्नि ऎगरगॊट्टाडु. दुन्दुभि शरीरं पदियोजनाल दूरंलो ऎगिरिपडिन्दि. अयिना सुग्रीवुडिकि नम्मकं कलगलेदु. सुग्रीवुडु मळ्ळी मॆल्लगा - 109 ‘वालि विसिरिनप्पुडु वाडि शरीरं पच्चिदि. अप्पुडु अदि चाला बरुवु. पैगा अलसटलो उण्डि विसिराडु वालि. इप्पुडु आ कळेबरं ऎण्डिपोयिन्दि. गड्डिपोचला तेलिकगा उण्टुन्दि कदा! पैगा नुव्वु इप्पुडु अलसिपोलेदु. श्रीरामा! नी मीद अनुमानं कादु कानी ई सालवृक्षाललो ए ऒक्क चॆट्टुनैना बाणन्तो कूलगॊट्ट गलिगावण्टे नुव्वु वालिनि चम्पिनट्ले.’ अन्नाडु. श्रीरामुडु बाणं वेशाडु. आ बाणं एडु साल वृक्षालनू चील्चि, ऎदुरुगा उन्न कॊण्डचरियनू पगलगॊट्टि अन्ते वेगन्तो वच्चि श्रीरामुनि अम्मुलपॊदिलो कूर्चुन्दि. आश्चर्यपोयाडु सुग्रीवुडु. नोट माटरालेदु. नम्मकं कुदिरिन्दि. ‘श्रीरामा! नीकु साटिलेदु. इन्द्रुण्णे कादु; सर्वदिक्पालकुलनू जयिञ्चगल शक्तिसामर्थ्यालु कलवाडिवि नुव्वु. इक आ वालि एपाटि? ऒЍक् ऒक्क बाणन्तो ऒक्क दॆब्बЍक् एडु सालवृक्षालनू वाटितो पाटु पर्वत शिखरान्नी कूल्चेसिन नी पराक्रमं अनन्यसामान्यं. युद्धभूमिलो नी मुन्दु निलवगल मॊनगाडु ऎवडू लेडु. ना मनसु आनन्दन्तो परवळ्ळु तॊक्कुतोन्दि.’ अन्नाडु. श्रीरामुडु वालिनि युद्धानिकि पिलुवमन्नाडु. वालि वध अन्दरू किष्किन्धकु वॆळ्ळारु. सुग्रीवुडु आकाशं बद्दलय्येला अरिचाडु. वालि परुगुन वच्चाडु. वस्तूने कलियबड्डाडु. वालि सुग्रीवुल युद्धं भीकरङ्गा सागुतोन्दि. पॆनुगुलाटलतो, पिडिगुद्दुलतो, ऒकळ्ळमीद ऒकळ्ळु चॆलरेगि पोतुन्नारु. श्रीरामुनिकि वाळ्ळिद्दरू बुधाङ्गारकुल्लागा, अश्वनीदेवतल्लागा ऒЍक्ला कन्पिस्तुन्नारु. ऎवडु सुग्रीवुडो ऎवडु वालो गुर्तुपट्टडं कष्टमय्यिन्दि. अन्दुЍक् बाणं वॆय्यलेदु. वॆय्यकपोये सरिकि वालि चेतिलो सुग्रीवुडु चावुदॆब्बलु तिनि प्राणभयन्तो ऋष्यमूकंवैपु पारिपोयि बतिकिपोयाडु. चावु तप्पि कन्नु लॊट्टपोयिनट्लु ऎलागो बतिकि बट्टकट्टिन सुग्रीवुनि दग्गरकु श्रीरामलक्ष्मणहनुमन्तुलु वच्चारु. वॆण्टने बाधतो सुग्रीवुडु - ‘एमय्या! श्रीरामा! वालिनि युद्धानिकि पिलवमन्नदि वालितो नन्नु चावगॊट्टिञ्च डानिЍक्ना?’ अन्नाडु. किष्किन्धाकाण्ड 110 श्री वाल्मीकि रामायणमु अप्पुडु श्रीरामुडु - ‘सुग्रीवा! कोपिञ्चकु. वेषंलो, ऒड्डू पॊडुगुलो, रूपंलो, नडकलो मीरिद्दरू ऒЍक्ला उन्नारु. ऒकवेळ आ बाणं नीकु तगिलिते एङ्गानु चॆप्पु? अला जरिगिते नाकण्टे मूढुडु इंЌक्वरैना उण्टाडा? शरणागतुनिकि अभयं इच्चि, उसुरु तीसिन पापं नाकु चुट्टुकोदा! अन्दुЍक् बाणं वॆय्यलेदु. सरे! मिञ्चिपोयिन्देमी लेदुगानी भयपडकुण्डा मळ्ळी वॆळ्ळु. ईसारि निन्नु गुर्तिञ्चडानिकि एदैना आनवालु कावालि.’ अण्टू - ‘लक्ष्मणा! इदुगो ई दण्ड सुग्रीवुडि मॆडलो वॆय्यि.’ अन्नाडु. लक्ष्मणुडु वेशाडु. गजपुष्पमालतो मॆड रिक्किञ्चि नडुस्तुन्नाडु सुग्रीवुडु. अन्दरितो कलिसि सप्तजनाश्रमं मीदुगा किष्किन्धलोनिकि प्रवेशिञ्चि ऒकसारि श्रीरामुनिवैपु चूशाडु. अप्पुडु श्रीरामुडु - ‘सुग्रीवा! भयपडकु. ऎन्नि कष्टालु ऎदुरैना इन्तवरकू नेनु अबद्धं आडलेदु. इकमुन्दु आडनु कूडा. प्रतिज्ञ चॆल्लिञ्चुकुण्टानु. धैर्यङ्गा वॆळ्ळि वालिनि युद्धानिकि पिलुवु. वालि युद्धप्रियुडु काबट्टि तप्पक वस्ताडु. अन्दुलोनू शूरुलु शत्रुवु चेसिन पराभवान्निगानी तिरस्कारान्निगानी सहिञ्चरु. अदी स्र्तीसमक्षंलोनैते अस्सलु सहिञ्चरु. धैर्यङ्गा पिलुवु.’ अन्नाडु. सुग्रीवुडु बॊब्बलुपॆडुतू वालिनि युद्धानिकि पिलिचाडु. आ अरुपुलकि गोवुलु कट्लु तॆञ्चुकॊनि परिगॆत्तायि. मृगालैते बॆम्बेलॆत्ति अटू इटू दूकुतुन्नायि. ऎगिरे पक्षुलु कास्ता ग्रहल्ला नेलरालायि. अन्तःपुरंलो उन्न वालिकि आ अरुपुलु विनिपिञ्चायि. सन्ध्याकालपु सूर्यबिम्बंलागा जेवुरिञ्चिन मुखन्तो, भूमि कम्पिञ्चेलागा पॆद्दपॆद्द अङ्गलु वेस्तू परुगुलाण्टि नडकतो बयलु देराडु वालि. अप्पुडु वालिनि तार स्नेहपूर्वकङ्गा आलिङ्गनं चेसुकुन्दि. इप्पुडु युद्धानिकि वॆळ्ळडं मञ्चिदि कादनि चॆप्पालन्नदि आमॆ तपन. कानी आ माट चॆप्पडानिकि भयपडुतोन्दि. अयिना सरे! इला हितोक्तुलु पलिकिन्दि. ‘नाथा! इन्तकुमुन्दे निन्नु युद्धानिकि पिलिचि, नी चेतिलो चावु दॆब्बलु तिनि, पारिपोयिन सुग्रीवुडु मळ्ळी तिरिगिवच्चि धैर्यङ्गा पिलुस्तुन्नाडण्टे आलोचिञ्चु. ऎवरि अण्डा लेकुण्डाने वच्चाडण्टावा? 111 मन अङ्गदुडू इङ्का कॊन्तमन्दि गूढचारुलू ओ वार्त तॆच्चारु तॆलुसा?! आ सुग्रीवुनिकि महपराक्रमवन्तुडैन श्रीरामुडु अने क्षत्रियुनितो स्नेहं कुदिरिन्दट. बहुशा सुग्रीवुडु आ श्रीरामुनि सहयन्तोने मळ्ळी वच्चि उण्डवच्चु. कास्त कोपान्नि निग्रहिञ्चुकॊनि आलोचिञ्चु. नाЌक्न्दुको इप्पुडु नुव्वु वॆळ्ळडं मञ्चिदि कादनिपिस्तोन्दि. पोनी सुग्रीवुनितो शत्रुत्वमन्ना मानुकोरादू. नीकु अतडें बयटिवाडु काडु कदा! अतनिकण्टे दग्गरिवाडु इंЌक्वडुण्टाडु? अतण्णि युवराजुनु चेशावनुको. श्रीरामुडु नीकु मित्रुडैपोताडु. अप्पुडु ए बाधा उण्डदु.’ चॆप्पिन्दि तार. वालिकि आ माटलु रुचिञ्चलेदु. तारनु कसुरुकॊनि - ‘तारा! कुर्रकुङ्क, आ सुग्रीवुडु नन्नु युद्धानिकि कव्विस्तुण्टे चेतुलु मुडुचुकॊनि कूर्चोमण्टावा! अन्तकण्टे चावडमे नयं कदू! इक श्रीरामुडण्टावा? इक्ष्वाकुवंशंलो जन्मिञ्चाडु काबट्टि ऎप्पटिकी धर्मं तप्पडु. भयपडकु. सुग्रीवुण्णि चम्पनुले. नालुगु तगिलिञ्चि, बागा देहशुद्धि चेसि विडिचिपॆडतानु.’ अनि - महसर्पंला बुसलु कॊडुतू वच्चाडु वालि. सुग्रीवुडु अग्निज्वालला प्रज्वरिल्लुतू वच्चाडु. सुग्रीवुण्णि चूडगाने वालिकि कोपं कट्टलु तॆञ्चुकुन्दि. पिडिकिलि बिगिञ्चि पळ्ळु पटपटा कॊरुकुतू मीदिकि उरिकि ऒक्क गुद्दु गुद्दाडु. सुग्रीवुडिकि कळ्ळु गिर्रुन तिरिगायि. अक्कडे उन्न सालवृक्षं तीसुकॊनि वालिनि कॊट्टाडु. आ दॆब्बकि वालि समुद्रंलो अल्लल्लाडे नावला चलिञ्चिपोयाडु. इद्दरू इद्दरे. इन्द्रुडॊकडू वृत्रासुरुडॊकडू अन्नट्लुगा उन्नारु. दॆब्बकु दॆब्ब. गुद्दुकु गुद्दु. उन्नकॊद्दी वालि बलं पॆरुगुतोन्दि. क्रमङ्गा तन शक्ति सन्नगिल्लिपोतुण्डडन्तो सुग्रीवुडु चाकचक्यङ्गा तप्पिञ्चुकुण्टू तननु तानु रक्षिञ्चुकॊण्टुन्नाडु. परिस्थिति ग्रहिञ्चिन श्रीरामुडु वॆण्टने बाणं ऎक्कुपॆट्टाडु. रघुनाथुडि दृष्टि वालिपै Ѝक्न्द्रीकृतमय्यिन्दि. चॆवुल दाका लागिन विण्टिनारि चप्पुडुकु किष्किन्धाकाण्ड 112 श्री वाल्मीकि रामायणमु वनचराल्लो सञ्चलनं कलिगिन्दि. एदो प्रळयं मुञ्चुकु राबोतोन्दन्नट्लुगा अवि परुगुलु तीयडं मॊदलुपॆट्टायि. रामबाणं पिडुगुला वालि गुण्डॆल्लो दिगबडिन्दि. मॊदलु नरिकिन चॆट्टुला कुप्पकूलिपोयाडु वालि. रक्तं मडुगुलो गिलगिला तन्नुकुण्टुन्नाडु. ऒळ्ळन्ता दुम्मु. वालिकि देवेन्द्रुडु इच्चिन काञ्चनमाल मॆडलो उन्दि. अन्दुवल्ल प्राणं पोलेदु. शोभ तग्गलेदु. प्रळयकालंलो रालिपड्ड सूर्युडिला उन्नाडु. श्रीरामलक्ष्मणुलु वालि दग्गरकु वॆळ्ळारु. वालि वाळ्ळनु परिशीलनगा चूसि इला अन्नाडु. ‘श्रीरामा! नुव्वु राजकुमारुडिवि. सत्यसम्पन्नुडिवि. पैगा व्रतदीक्षलो उन्नावु. मरि ऎन्दुकिला चेशावु? रामुडण्टे दयामूर्ति अनि नम्माने! प्रजाहितमे अतनि कोरिक अनी भाविञ्चाने. अन्नी तॆलिसी ऎन्दुकु वॆनुकचाटुगा नन्नु कॊट्टावु. ना भार्य मुन्दे चॆप्पिन्दि नी गुरिञ्चि. कानी नुव्वु धर्मात्मुडिवनि नम्मि आमॆ माट लक्ष्यपॆट्टलेदु. नन्नु चाटुनुञ्चि कॊट्टावे. इदि नीकु धर्ममेना? राजा! इन्द्रियनिग्रहं, सहनं, धर्मं, धैर्यं, सत्यं, पराक्रमं, अपकारं चेसिनवारिनि दण्डिञ्चडं राजधर्मालु. निष्कारणङ्गा नन्नु ऎन्दुकु दण्डिञ्चावु? नेनु नीЍक्ं अन्यायं चेशानु? नी जोलिकि वच्चाना? शिक्षकु कूडा कॊन्नि नियमालण्टू उण्टायि. राजु नीतिमन्तुनिगा उण्डालि. विनयन्तो उण्डालि. मञ्चिवाळ्लनु अनुग्रहिञ्चालि. चॆड्डवाळ्ळनि शिक्षिञ्चालि. अन्तेकानी नेनु राजुनि कदा नन्नु अडिगेवाडु ऎवडुण्टाडुले अनि ऎवडिनि बडिते वाडिनि ऎला पडिते अला चम्पडानिकि वील्लेदु. मरि ए कारणं चेत नन्नु चम्पावो चॆप्पु?! असलु नीकू नाकू एमिटि सम्बन्धं? ना देशं, नगरं, तिण्डि, बतुकू वेरु. नुव्वु नरुनिवि. नेनु वानरुण्णि. नेनु नी देशंलोगानी नी नगरंलोगानी ए तप्पू चेयलेदु. 113 पोनी वेटकोसं नन्नु चम्पानण्टावा? ना शरीरं, मांसं, चर्मं, गोळ्ळु इवेमी पनिकिरावु. पोनी नातो युद्धं चेद्दामना? अदी लेदु कदा. नातो वीरुनिला युद्धं चेस्ते ई पाटिЍक् नीकु यमुण्णि चूपिञ्चेवाण्णि. नी भार्य कोसमे इन्ता चेशावा? नाको माट मात्रं चॆप्ते आ रावणुण्णि तॆच्चि नी काळ्ळदग्गर पडवेसेवाण्णे! चॆप्पु? नन्नॆन्दुकु चम्पावो चॆप्पु? नुव्वु जितेन्द्रियुडिवनी, ओर्पुकलवाडिवनी, धर्मपरुडवनी, धैर्यशालिवनी अपराधुल्नि मात्रमे शिक्षिस्तावनी विन्नानु. कानी नुव्वो पापात्मुडिवनी गड्डिकप्पिन गॊय्यिवनी तॆलुसुको लेकपोयानु. नुव्वु मञ्चिवाडि मुसुगुलो उन्न दुर्जनुडिवि. नुव्वु मर्यादलकु तिलोदकालिच्चि इष्टं वच्चिनट्लु ऎवरिनिपडिते वारिनि चम्पुकुण्टू पोतुन्नावु. वालिनि ऎन्दुकु चम्पावनि सज्जनुलु निन्नु अडिगिते एं चॆप्तावु?’ अन्नाडु नीरुकारिन मेघंला, चल्लारिन अग्निला उन्न वालि. वालि पलुकुल्नि सहनन्तो विन्न रघुकुलतिलकुडु शान्तङ्गा - ‘वाली! विनु. प्रति प्राणिकी हृदयंलो परमात्म उण्टाडु. आ परमात्मकु तॆलुस्तुन्दि एदि पुण्यमो, एदि पापमो, एदि धर्ममो एदि अधर्ममो. नुव्वु चपलुडिवि. जात्यन्धुडिलागा प्रवर्तिस्तुन्नावु. धर्मं गुरिञ्चि माट्लाडुतुन्नावु. अदि चाला सूक्ष्ममैनदि. असलु धर्मं गुरिञ्चि नीЍक्ं तॆलुसु? इष्टं वच्चिनट्लु प्रवर्तिञ्चावु. इप्पुडु फलितं अनुभविस्तू नन्नु निन्दिस्तुन्नावु. नन्ने निलदीस्तुन्नावु. वाली! निन्नु चम्पटं धर्ममे. ऎन्दुको चॆप्तानु. विनु. ई भूमण्डलं मॊत्तं मा इक्ष्वाकुवंशीयुलदि. नुम्वा नी राज्यन्तो सह मा राज्यंलो भागमे. नुव्वु धर्मं तप्पावु. तम्मुण्णि कॊट्टि पम्पिवेशावु. तम्मुडु बतिकि उण्डगा अतनि भार्य रुमनु चॆरपट्टावु. एमण्टोन्दि धर्मशास्र्तं? तम्मुण्णि कॊडुकुला कोडलिनि कूतुरुला चूसुकोमण्टोन्दि. सुग्रीवुडु नीकु कॊडुकैते आमॆ भार्य रुम नीकु कोडले कदा. मरि नुव्वु आमॆनु चॆरबट्टावे? अन्दुЍक् नीकी शिक्ष. पैगा सुग्रीवुडु निन्नु क्षमिञ्चमनि वेडुकुन्नाडु. क्षमनु मिञ्चिन गुणं लेदु. अयिना नुव्वु क्षमिञ्चलेदु. पापात्मुडु क्षमिञ्चलेडु. इलाण्टि पापानिकि मरणमे दण्डन. किष्किन्धाकाण्ड 114 श्री वाल्मीकि रामायणमु पैगा नुव्वु वानरुडिवि. मानवुडिवि कावु. नीकु चॆप्पि चम्पवलसिन अवसरं नाकु लेदु. मानवुलु जन्तुवुलनु माटुवेसि चम्पडं उण्डने उन्दि. बागा आलोचिस्ते ई धर्मसूक्ष्मं नीЍक् अर्थमवुतुन्दि. चेसिन पापानिकि राजु दण्डन विधिस्ते आ पापं अन्तटितो नशिञ्चि, स्वर्गं लभिस्तुन्दि. मा वंशंलोनि चक्रवर्ति मान्धात इलाण्टि पापञ्चेसिन श्रमणुडिकि इदे शिक्ष विधिञ्चाडु. काबट्टि, निन्नु चम्पडं धर्मबद्धमे. धर्मं पट्ल मेमॆप्पुडू अस्वतन्त्रुलमे. मा इष्टं वच्चिनट्लु शिक्षलु विधिञ्चडानिकि वील्लेदु. तप्पिञ्च डानिकी वील्लेदु. वाली! इप्पटिकैना कोपं विडिचिपॆट्टु. दुर्लभमैन धर्मानिकी शुभप्रदमैन जीवितानिकी महराजुले निर्णेतलु, प्रदातलुन्नू. महराजुलु मानवरूपंलो तिरिगे देवतलेननि तॆलुसुको.’ अन्नाडु. वालिकि कनुविप्पु कलिगिन्दि. पश्चात्तापन्तो - ‘श्रीरामा! नीकु नुव्वे साटि. नन्नु चम्पिनन्दुकु नाकु बाधलेदुगानी ना ऒक्कगानॊक्क कॊडुकु अङ्गदुनि गुरिञ्चे ना दिगुलु.’ ‘श्रीरामा! ना मीद उन्न कोपान्नि सुग्रीवुडु ना कॊडुकु अङ्गदुनि पैना, ना भार्य तार पैना चूपिञ्चकुण्डा चूसे बाध्यत नीदे’ अनि मूर्छपोयाडु.
वार्त तॆलिसिन तार परुगुन वच्चिन्दि. गुण्डॆ लविसेला एड्चिन्दि. वालि मॆल्लिगा स्पृह तॆच्चुकॊनि सुग्रीवुण्णि पिलिचि - ‘सुग्रीवा! अङ्गदुण्णि जाग्रत्तगा चूसुको. वाडु ई वालिकि तगिन सुतुडु. नीकु युद्धाल्लो चेदोडु वादोडुगा उण्टाडु. सुषेणुडि कूतुरैन ई तार चुरुकैनदि. मञ्चि चॆडुलु तॆलिसिन प्रज्ञावन्तुरालु. कष्टाल्लो उन्नप्पुडु आमॆ चॆप्पे माटलु ऎन्तो विलुवैनवि. आमॆ माटनु गौरविञ्चु. तीसि पारॆय्यकु. श्रीरामुडु निन्नु नम्मि नी सहयं कोराडु. अतनि पनि श्रद्धगा चेसिपॆट्टु. नुव्वु श्रीरामकार्यान्नि नॆरवेर्चकपोते अदि अधर्मं. अप्पुडु श्रीरामुनि चेतिलो नुम्वा मरणिस्तावु. इदुगो काञ्चनमाल. दीन्नि धरिञ्चावण्टे नीकु अपजयं उण्डदु. इदि ना 115 मॆडलो उण्डगाने नेनु मरणिस्ते दीनि शक्तिपोतुन्दि. त्वरगा तीसुकॊनि नी मॆडलो वेसुको!’ अन्नाडु. आ तरुवात अङ्गदुण्णि दग्गरिकि रम्मनि पिलिचि - ‘नायना! अङ्गदा! नेनु चनिपोयिन तर्वात नी पिनतण्ड्रि सुग्रीवुडु चॆप्पिनट्लु नडुचुको! देश काल परिस्थितुलनु अनुसरिञ्चि प्रवर्तिञ्चु. प्रियमैन वाटिकि पॊङ्गिपोवडं कानी अप्रियमैनवाटिकि क्रुङ्गिपोवडङ्गानी चेयकु. सुखदुःखालनु समानङ्गा स्वीकरिञ्चु. ऎवरितोनू अतिगा स्नेहञ्चेयवद्दु. ऎवरिनी अतिगा द्वेषिञ्चनू वद्दु.’ इला कॊडुक्कि सुद्दुलु चॆप्पि, वालि कन्नु मूशाडु. ताराविलापं वानर वीरुलन्ता गॊल्लुमन्नारु. तार वालि शरीरम्पै पडि बावुरुमनि एड्चिन्दि. नन्नू चम्पॆय्यमनि श्रीरामुण्णि बतिमलाडुकुन्दि. तार शोकानिकि अन्तु लेकुण्डा पोयिन्दि. बाधतो इला विलपिञ्चिन्दि. ‘नाथा! नीकु भूदेवि अण्टे ऎन्त इष्टमैते मात्रं नन्नु इला ऒण्टरिदान्नि चेसि मरणिञ्चि, भूदेविकि नीशरीरस्पर्शनु अनुग्रहिस्तुन्नावा? किष्किन्धकण्टे अन्दमैन इङ्को नगरान्नि स्वर्गमार्गंलो ऎक्कडैना एर्पाटुचेसुकुन्नावा एमिटि? अन्दुЍक्ना इक्कडि वनालनू, पर्वतगुहल्नी विडिचिपॆट्टि वॆळ्ळिपोतुन्नावु? नुव्वु लेनि ना जीवितं व्यर्थं. दुर्भरं. स्र्तीकि ऎन्नि ऐश्वर्यालु उन्ना भर्तदूरमैते सर्वसौभाग्यालू नशिञ्चिपोयिनट्ले.’ अनि विलपिस्तू अङ्गदुण्णि चूसि, ई अङ्गदुडु एमैपोताडो एमिटो! अङ्गदा! रा! नी कन्नतण्ड्रिनि तनिवितीरा चूसुको नायना! मळ्ळी मनकु कनिपिञ्चडु.’ अनि पिलिचिन्दि. अङ्गदुडु वालिनी तारनी समीपिञ्चाडु. वालिकि अङ्गदुण्णि चूपिस्तू - ‘नाथा! इडुगो नी प्रियपुत्रुडु, एं चॆप्तावो चॆप्पु? सुग्रीवुनिकि इच्चिन माट निलबॆट्टुकॊनि श्रीरामुडु पॆद्द घनकार्यमे चेशाडु. अतनि ऋणं तीरिपोयिन्दि. सुग्रीवा! नुव्वु शान्तिञ्चावा? नी कळ्ळु चल्लबड्डाया! अन्ता अयि पोयिन्दि. नीकु शत्रुवैन नी अन्न वालि मरणिञ्चाडु. इक रुमतो कलिसि सकल भोगालू नुव्वु निश्चिन्तगा अनुभविञ्चु. किष्किन्धाकाण्ड 116 श्री वाल्मीकि रामायणमु प्राणनाथा! ऒक्कसारि नन्नु चूडु. माट्लाडवेमिटि? इन्तगा विलपिस्तुन्न नी प्रियभार्यनु ओदार्चवॆन्दुकु? इरुगो! नी भार्यलन्दरू वच्चि ऎला एडुस्तुन्नारो चूडु. तॆलिसो तॆलियको नेनुगानी अङ्गदुडु गानी एमैना तप्पुचेसि उण्टे क्षमिञ्चु. नाथा! ऎन्त चॆप्पिना ना माट विन्पिञ्चुकुन्नावु कादे! ए नेलपै शत्रुवुल्नि कूलगॊट्टावो आ नेलपैने इप्पुडु नुव्वे कूलिपोयावा? नन्नु अनाथनु चेसि वॆळ्ळिपोयावा? इन्तकु मुन्दु नेनु वीरपत्निनि. इप्पुडु विधवनु.’ अनि दीनातिदीनङ्गा विलपिस्तुन्न तार - आकाशन्नुण्डि रालिपोयिन तारला उन्दि. आ तारनु ओदार्चे प्रयत्नं चेस्तू हनुमन्तुडु - ‘ऎन्तटिवारैना सरे कर्मफलान्नि अनुभविञ्चक तप्पदु. जीवितं ऒक नीटि बुडग लाण्टिदनि तॆलुसुकॊनि प्रति जीवी तन गुरिञ्चि ताने जालिपडालि. तारा! नुव्विप्पुडु ऎवरिकोसं दुःखिस्तुन्नावु? ऎवरिनि गुरिञ्चि जालिपडुतुन्नावु? सर्वमू अशाश्वतमे. नी बिड्ड भविष्यत्तु गुरिञ्चि आलोचिञ्चु. नुव्वे मा अन्दरिकी दिक्कु. वालिकि दहन संस्कारालु जरिपिञ्चि, अङ्गदुनिकि पट्टाभिषेकं गुरिञ्चि आलोचिञ्चु.’ अन्नाडु. अन्दुकु बदुलुगा तार - ‘ना वल्ल कादु हनुमन्ता! वीटन्निण्टिकी सुग्रीवुडु उन्नाडु. अतडे चूसुकुण्टाडु.’ अन्दि. इदन्ता चूसिन सुग्रीवुडू चलिञ्चिपोयाडु. ऎन्दुकी राज्यं? ऎन्दुकी भोगालु? विरक्ति कलिगि, श्रीरामुनितो इला अन्नाडु. ‘साЍक्तरामा! नुव्वु नी माट निलबॆट्टुकुन्नावु. कानी ना अन्न मरणं नाकु दुःखान्ने मिगिल्चिन्दि. नाकु सन्तोषं ऎन्तमात्रमू लेदु. ना अन्न ऎन्त मञ्चिवाडु! ना मीद ऎन्त कोपं वच्चिना, नन्नु कॊडिते कॊट्टाडेमो कानी चम्पलेदु. अदी सोदरप्रेम अण्टे. छी! मरि नेनू उन्नानु? ना कोतिबुद्धि चूपिञ्चानु. अन्ननु चम्पिञ्चानु. नाकु राजय्ये अर्हत लेदु. असलु ई भूम्मीद जीविञ्चि उण्डे अर्हत अन्तकन्ना लेदु. 117 अङ्गदुण्णि चूडु. ऎन्त आन्दोळनपडुतुन्नाडो! तण्ड्रि लेडन्न बाधतो बिड्ड एमयिपोताडो एमो! नेनु कूडा अग्निलो दूЍक्स्तानु. वानरवीरुलु सीतान्वेषण जरुपुतारु. नी कार्यं सिद्धिस्तुन्दि. ई कुलद्रोहिनि क्षमिञ्चु श्रीरामा!’ सुग्रीवुनि माटलकु श्रीरामुडि हृदयं द्रविञ्चिपोयिन्दि. एं चॆय्यालो तॆलियलेदु. तारवैपु चूशाडु. तार कूडा श्रीरामुण्णि चूसिन्दि. अदे मॊदटिसारि! तार श्रीरामुण्णि चूडटं. धनुर्बाणालु धरिञ्चि सूर्युडिला प्रकाशिस्तुन्न श्रीरामुण्णि चूसि अतडि दग्गरकु वॆळ्ळिन्दि. ‘श्रीरामा! नुव्वु धर्मात्मुडिवि. दिव्यतेजस्सु कलवाडिवि. ए बाणन्तो ना भर्तनु संहरिञ्चावो आ बाणन्तोने नन्नू संहरिञ्चु. वालि लेकुण्डा नेनु जीविञ्चलेनु. नेनु लेकपोते वालिकी स्वर्गंलो सुखं उण्डदु. सीतादेवि लेकुण्डा नुव्वु आनन्दङ्गा उण्डगलवा? नुव्वु चम्पिन्दि वालि शरीरान्नि. नेनु वालि आत्मनु. नन्नु चम्पिते आत्मनुकूडा चम्पिनट्लवुतुन्दि. रा! नन्नू चम्पु.’ अण्टू दुःखावेशन्तो ऊगिपोतोन्दि तार. अमॆ परिस्थितिनि चूसि श्रीरामुडु - ‘तारा! वीरपत्नी! एमिटि? मति लेकुण्डा माट्लाडुतुन्नावु? अन्ता तलरातनु बट्टे जरुगुतुन्दि. दान्निबट्टे सुखालू दुःखालू अन्नी. मुल्लोकालू विधि चेतिलो कीलुबॊम्मलु. वालि मरणिञ्चालनी अङ्गदुडिकि पट्टाभिषेकं जरगालनी रासिपॆट्टि उन्दि. विधि रातनु ऎवरू तप्पिञ्चलेरु. काबट्टि, नीलाण्टि वीरपत्नुलु दुःखिञ्चकूडदु.’ अनि ऊरडिञ्चाडु. तार कॊञ्चॆं तॆप्परिल्लिन्दि. अक्कडि वातावरणं गम्भीरङ्गा उन्दि. तनकी बाधगाने उन्नप्पटिकी निग्रहिञ्चुकॊनि, आ गाम्भीर्यान्नि चीलुस्तू अन्दरिकी विनबडेला श्रीरामुडु- ‘कालगतिनि ऎवडू मार्चलेडु. इक बाधपडडं मानि, जरगवलसिन्दि चूडण्डि.’ अन्नाडु. अप्पुडु हनुमन्तुडु - ‘श्रीरामप्रभू! सुग्रीवुनिकि नी चेतुलतो नुव्वे पट्टाभिषेकं जरिपिञ्चालि.’ अन्नाडु. किष्किन्धाकाण्ड 118 श्री वाल्मीकि रामायणमु दानिकि रामभद्रुडु - ‘मा नान्नगारिकि इच्चिन माट प्रकारं नेनु अडविलोने उण्डालि. नगरानिकि राकूडदु. वानरुललोनि पॆद्दलतो आ कार्यक्रमं जरिपिञ्चण्डि. सुग्रीवा! नुव्वु पट्टाभिषेकं चेसुकॊन्नाक अङ्गदुण्णि युवराजुनि चॆय्यि. इप्पुडु वर्षाकालं. काबट्टि सीतादेविनि वॆतकडानिकि तगिन समयं कादु. नुव्वु नी मन्दिरंलो विश्रान्ति तीसुको. में प्रस्रवणपर्वतं मीदे उण्टां. नालुगु नॆलल तर्वात पनि मॊदलुपॆडदां.’ अन्नाडु. अलागेनन्नाडु सुग्रीवुडु. लक्ष्मणुनि कोपं अन्नी अनुकुन्नट्लुगाने जरिगायि. वर्षऋतुवु वॆळ्ळि शरदृतुवु प्रवेशिञ्चिन्दि. तारतोनू, रुमतोनू सुग्रीवुडु सुखाल्लो तेलुतुन्नाडु. वर्षर्तुवु वॆळ्ळिपोयिना उलुकू लेदु पलुकू लेदु. मन्त्रुलकैना दर्शन मिस्तुन्नाडा! अण्टे अदी लेदु. ई परिस्थितिनि गमनिञ्चिन हनुमन्तुडु सुग्रीवुनि दग्गरकु वच्चाडु. ‘ओ महवीरा! सुग्रीवा! ए पनैना तगिन समयानिकि चॆय्यालि. कालं चॆल्लिन तर्वात ऎन्त घनकार्यं चेसि एं लाभं? मनं सीतादेविनि वॆतकालि. अदि मन बाध्यत. श्रीरामुडु वच्चि एं चेस्तुन्नारनि अडिगेलोपे पनुलु प्रारम्भिञ्चालि.’ अनि गुर्तुचेशाडु. सुग्रीवुडु गुहनुञ्चि बयटकु वच्चाडु. हनुमन्तुनि सूचनकु आनन्दिञ्चाडु. ‘पदिहेनु रोजुल्लोगा अन्निवैपुलनुण्डि वानरसैन्यं रावालि. तक्षणं तॆप्पिञ्चण्डि.’ अनि आदेशिञ्चि मळ्ळी गुहलोनिЍक् वॆळ्ळिपोयाडु. कालं गडुस्तुन्न कॊद्दी श्रीरामुनिलो उत्कण्ठ. लक्ष्मणुडितो - ‘लक्ष्मणा! चूडु सुग्रीवुडु! चेस्तानन्न पनि इङ्का मॊदलुपॆट्टने लेदु. राज्यान्नि पोगॊट्टुकॊनि वनवासानिकि वच्चि, इक्कड भार्यनू पोगॊट्टुकुन्न नापै सुग्रीवुडिकि दय एमात्रमू लेदु. नम्मुकुन्नवाळ्ळकी, उपकारं चेसिनवाळ्ळकी आशपॆट्टि दानिनि नॆरवेर्चनिवाडु पुरुषाधमुडु. माटनिलबॆट्टुकॊन्न वाडे पुरुषोत्तमुडु. तामु कृतार्थुलै, तोटिवारिनि कृतार्थुल्नि चॆय्यनि कृतघ्नुलुण्टारे वाळ्ळ मांसान्नि कुक्कलु कूडा मुट्टुकोवु. शरदृतुवु वच्चेसिन्दि. किष्किन्धकु 119 वॆळ्ळु. वालिनि सागनम्पिन दारि इङ्का मूसुकुपोलेदनि सुग्रीवुनितो चॆप्पु.’ अन्नाडु. लक्ष्मणुनिकैते कोपं मरिन्त पॆरिगिपोयिन्दि. असत्यवादि अयिन आ सुग्रीवुण्णि अक्कडे चम्पेसिवस्तानन्नाडु. ‘आवेशपडवद्दु लक्ष्मणा! मुन्दु वॆळ्ळि मञ्चिगा माट्लाडि रा!’ अन्नाडु. लक्ष्मणुडु अलागेनण्टू वॆळ्ळाडु. दारिलो कनिपिञ्चिन अङ्गदुनितो लक्ष्मणुडु- ‘सुग्रीवा! माट निलबॆट्टुको! श्रीरामुडु चाला बाधपडुतुन्नाडु. ई लक्ष्मणुडु वच्चि नी वाकिट्लो निल्चुन्नाडु.’ अनि तन सन्देशं पम्पाडु. लक्ष्मणुडु कोपन्तो ऊगिपोतुन्नाडु. अतण्णि शान्तिम्पजेयालनि वानरुलु प्रयत्निस्तुन्नारु. रकरकाल शब्दालु चेस्तुन्नारु. मद्यं मत्तुलो उन्न सुग्रीवुनिकि आ माटलु तलЌक्क्कलेदु. मन्त्रुलू, हनुमन्तुडू सुग्रीवुनिकि हितबोध चेयडङ्कोसं वच्चारु. हनुमन्तुडु सुग्रीवुनितो - ‘सुग्रीवा! श्रीरामुनितो मन कर्तव्यं गुरिञ्चि मनं मळ्ळी चॆप्पिञ्चुकोक मुन्दे पनि प्रारम्भिञ्चडं मञ्चिदि. अप्पुडु मनं कावालनि आलस्यं चेसिनट्लु कादु. अला चेशामनि श्रीरामुडु अनुकोडु. कानी श्रीरामुडे मनल्नि प्रेरेपिञ्चाक मनं आ पनि चेयडं मॊदलुपॆट्टामा! तप्पु मनदे अवुतुन्दि. आलस्यानिकि बाध्युलं मनमे अवुतां. समयं मिञ्चिपोकुण्डाने चेयवलसिन पनिनि चेयालि. समयं मिञ्चिपोयाक ऎन्तबागा चेसिना आ पनि सफलं कादु. गुर्तुञ्चुको! पैगा भार्य अपहरणकु गुरिकावडन्तो श्रीरामुडु आर्तितो उन्नाडु. काबट्टि आयन कोपगिञ्चडं सहजं. (पनिनि अप्पगिञ्चिनवाळ्ळकु मनं आ प्रयत्नंलोने उन्नट्लु तॆलियजॆय्यालि. अप्पडु वाळ्ळकु निश्चिन्त. लेदण्टे आग्रहिस्तारु). अन्दुЍक् श्रीरामुडु तन आवेदननु लक्ष्मणुनिद्वारा मनकु तॆलियजेस्तुन्नाडु. आयन माटलु परुषङ्गा उण्डवच्चु. नुव्वु ओर्चुकोवालि. (बाधलो उन्नवाळ्लु कठिनङ्गा माट्लाडिना पट्टिञ्चुकोकूडदु).’ अनि हितवु पलिकाडु. किष्किन्धाकाण्ड 120 श्री वाल्मीकि रामायणमु हनुमन्तुनि माटलतो तॆलिवि तॆच्चुकुन्नाडु सुग्रीवुडु. मत्तु वदिलि वानरुलतो इला अन्नाडु. ‘लक्ष्मणुनिकि ऎन्दुकु कोपं वच्चिन्दो तॆलीदु. ऎवरैना नापै चाडीलु चॆप्पारेमो! नाकु रामुडन्ना लक्ष्मणुडन्ना भयं लेदु. कानी ना मित्रुनिकि अकारणङ्गा कोपं वस्ते नाकु कङ्गारु कादू. मित्रुण्णि सम्पादिञ्चडं सुलभमे कानी स्नेहं निलबॆट्टुकोवडं चाला चाला कष्टं. ऎन्दुकण्टे मनस्सु चञ्चलमैनदि. स्नेहं चॆडिपोवडानिकि ए चिन्न कारणमैना चालु. अन्दुЍक् ना भयं. नाकू श्रीरामुनिकी उन्न स्नेहं कास्ता चॆडिपोते श्रीरामुनिकि प्रत्युपकारं चेसे अवकाशान्नि नेनु कोल्पोतानु. इप्पुडें चेयालो आलोचिञ्चण्डि.’ आलोचिञ्चि, आलोचिञ्चि लक्ष्मणुण्णि शान्तिम्पजेयडङ्कोसं तारनु पम्पाडु सुग्रीवुडु. तार मञ्चं मीदनुण्डि लेचिन्दि. आमॆ कळ्ळु मत्तुगा उन्नायि. मॊलनूलु जारिपोतोन्दि. तूलुतू लक्ष्मणुनि दग्गरिकि वॆळ्ळिन्दि. आमॆनु चूडगाने लक्ष्मणुडु मुखं तिप्पुकुन्नाडु. कानी अतनि कळ्ळु मात्रं प्रसन्नङ्गा उन्नायि. आचि तूचि माट्लाडुतोन्दि तार. ‘लक्ष्मणा! ऎन्दुकय्या! नीकन्त कोपं? ऎवडु नी माटनु धिक्करिञ्चिन वाडु? दावानलानिकि ऎदुरु वॆळ्ळिन ऎण्डुचॆट्टुला कोरि कोरि ऎवडु बूडिदव्वा लनुकुण्टाडु चॆप्पु.’ अन्दि. आ माटलकु लक्ष्मणुनि कोपं चल्लारिन्दि. कॊञ्चॆं मॆत्तबडि इला अन्नाडु. ‘तारा! सुग्रीवुडु मद्यं मत्तुलो उन्नाडु. इच्चिन गडुवु पूर्तय्यिन्दि. सीतादेविनि वॆदकडं मॊदलुपॆट्टलेदु. मरि कोपगिञ्चुकोक मम्मल्नें चॆय्यमण्टावो नुव्वे चॆप्पु?’ लक्ष्मणा! मी लाण्टि गॊप्पवाळ्ले कोपानिकि लॊङ्गिपोते ऎला? अयिना नीकु सायं चेस्तुन्न ई वानरुलु मी वाळ्ळु कारा! वाळ्लु तप्पुचेस्ते मीरुकाक ऎवरु क्षमिस्तारु? अयिना ऒकटि आलोचिञ्चु. नी परिस्थिति वेरु. नुव्वु कामान्नि 121 दरिचेरनिव्वनि स्थितितो उन्नावु. सुग्रीवुडो! कामन्तो परवशिस्तुन्नाडु. कामातुरुडिकि लोकन्तो एं पनि? महमह महर्षुले कामानिकि दासुलैपोतुन्नारु. इक सुग्रीवुडॆन्त? सुग्रीवुडु नीकु सोदरसमानुडु. अतण्णि क्षमिञ्चु.’ अनि लक्ष्मणुडिकि नच्चचॆप्पि, अतण्णि अन्तःपुरानिकि तीसुकुवच्चिन्दि तार. अक्कड विन्दुलू विलासालतो चाला कुलासागा कनिपिञ्चाडु सुग्रीवुडु. अला उन्न सुग्रीवुण्णि चूसिन लक्ष्मणुनिकि मळ्ळी अरिकालिमण्ट नॆत्तिЌक्क्किन्दि. ‘ब्रह्महत्य, मद्यपानं, दॊङ्गतनं, व्रतभङ्गंलाण्टि पापालु चेसिन वाळ्ळकि कूडा प्रायश्चित्तं उन्दि. कानी सुग्रीवा! चेसिन मेलु मरिचे कृतघ्नुडिकि मात्रं प्रायश्चित्तं लेदु. तॆलुसुको! नुव्वु नी माट निलबॆट्टुकोकपोयावो निन्नु कूडा वालि दग्गरिЍक् पम्पिस्ता.’ अन्नाडु. मळ्ळी तार अड्डुपडि - ‘राजपुत्रा! सुग्रीवुडु कृतज्ञत लेनि वाडु काडु. मञ्चिवाडे. रावणुडि दग्गर चालामन्दि राक्षसुलु उन्नारु. वाळ्ळनि चम्पालण्टे सैन्यं कावालि. ई विषयं नाकु वालि स्वयङ्गा चॆप्पाडु. अन्दुЍक् सुग्रीवुडु सैन्यान्नि सिद्धं चेस्तुन्नाडु. शान्तिञ्चु.’ अन्दि. वॆण्टने सुग्रीवुडु अन्दुकॊनि- ‘लक्ष्मणा! नेनु मी सेवकुण्णि. ना वल्ल एदैना पॊरपाटु जरिगिते क्षमिञ्चवलसिनदि.’ अन्नाडु. मॊत्तानिकि लक्ष्मणुडु शान्तिञ्चाडु. इद्दरू पल्लकिपै श्रीरामुनि दग्गरकु वॆळ्ळारु. सुग्रीवुडु श्रीरामुनि पादालकु नमस्करिञ्चाडु. इन्तलो वानर वीरुलू अक्कडिकि वच्चारु. वानरुल प्रयाणं श्रीरामुडु चॆप्तुन्नाडु. ‘सुग्रीवा! मुन्दु सीतादेवि बतिकि उन्दो लेदो मनकि तॆलियालि. अलागे रावणुडु ऎक्कड उण्टाडो तॆलुसुकोवालि. अप्पुडु गानी एं चॆय्यालो ऎला चॆय्यालो चॆप्पलें’ अन्नाडु. सुग्रीवुडु वॆण्टने अन्दरिनी पिलिचि - ओ वानरवीरुलारा! विनण्डि. विनतुडु लक्षमन्दि वानरुलतो तूर्पुवैपुनकू, अङ्गदुडि नायकत्वंलो हनुमन्तुडू, जाम्बवन्तुडू इङ्का कॊन्दरु वानरवीरुलु दक्षिणंवैपुनकू, किष्किन्धाकाण्ड 122 श्री वाल्मीकि रामायणमु रॆण्डु लक्षलमन्दितो सुषेणुडु पश्चिमदिक्कुकू, शतबलुडू मरो लक्षमन्दि उत्तरंवैपुनकू वॆळ्ळि सीतान्वेषण सागिञ्चालि. अन्दरिकी ऒЍक् ऒक्क नॆल गडुवु. आ गडुवु दाटिन्दा मरणदण्डने.’ सत्वरं आदेशालु जारी अय्यायि. सुग्रीवुडु हनुमन्तुण्णि पिलिचि- ‘हनुमन्ता! नीकु तिरुगन्नदे लेदु. नी गमनान्नि ऎवरू अड्डगिञ्चलेरु. देव दानवगन्धर्वुललो निन्नु ऎदिरिञ्चगल मॊनगाडु ऒक्कडू लेडु. तेजस्सू, गमनमू, वेगमू, लाघवमू अन्नी नीकु पुष्कलङ्गा उन्नायि. अवन्नी नी तण्ड्रि द्वारा सङ्क्रमिञ्चिन गुणालु. ई पनिकि समर्थुडिवि नुव्वे. उपायमेदैना आलोचिञ्चु.’ अन्नाडु. आ माटल्निबट्टि हनुमन्तुडे कार्यसाधकुडनि अर्थं चेसुकुन्नाडु कौसल्यानन्दनुडु. तन पेरु उन्न उङ्गरान्नि हनुमन्तुनिकि इच्चाडु. दीनिनि सीतादेविकि चूपिस्ते आमॆ निन्नु नम्मुतुन्दनि चॆप्पाडु. हनुमन्तुडु उङ्गरान्नि शिरस्सुपै पॆट्टुकुनि, श्रीरामुनि पादालकु नमस्करिञ्चि, कदिलाडु. ‘सीतान्वेषणलो अन्दरू शक्तिवञ्चन लेकुण्डा गट्टिगा प्रयत्नं चॆय्यण्डि.’ अनि मळ्ळी सुग्रीवुडि हॆच्चरिक. वानरवीरुलु नालुगु दिक्कुला व्यापिञ्चि अन्वेषण सागिस्तुन्नारु. सीतादेवि जाडनु तॆलुसुकॊनेदी रावणुण्णि संहरिञ्चेदी नेनेनण्टे नेनेनण्टू उत्साहङ्गा उरकलु वेस्तुन्नारु. कॊन्नाळ्लु गडिचायि. ऒक्क दक्षिणं वैपुनकु वॆळ्ळिन गुम्पु तप्प मिगिलिन वाळ्ळन्दरू सीतादेवि कनबडलेदण्टू तिरिगि वच्चेशारु. दक्षिणंवैपु वॆळ्ळिन वानरुलु पल्लॆ - पट्नं, कॊण्डा - कोना, चॆट्टू - पुट्टा एदी वदलकुण्डा भूगोळानिकि जल्लॆडपडुतुन्नट्लुगा गालिञ्चारु. ऎक्कडा सीतादेविजाड लेदु. चिवरिकि कण्डुमहर्षि आश्रमं कूडा वदल्लेदु. वॆदिकारु. आ पक्कने मरो भयङ्करारण्यं उन्दि. दान्नी वदल्लेदु. इन्तलो पर्वताकारुडैन ऒक भयङ्कर राक्षसुडु वानरुलपै विरुचुकुपड्डाडु. वाण्णि चूसि अङ्गदुडु - रावणुडेमो अनुकॊनि ऒक्कगुद्दु गुद्दाडु. दॆब्ब का राक्षसुडु नॆत्तुरु कक्कुकॊनि चच्चाडु. 123 आपै मळ्ळी अन्वेषण कॊनसागिन्दि. वॆदिकि वॆदिकि वानरवीरुलन्ता बागा अलसिपोयारु. आ परिस्थिति गमनिञ्चिन अङ्गदुडु - ‘वानरुलारा! कालं गडिचिपोतोन्दि. मन प्रयत्नालेवी फलिञ्चडं लेदु. सुग्रीवुडा चण्डशासनुडु. अन्नन्त पनी चेस्ताडु. अनिर्वेदं च दाक्ष्यं च मनस श्चापराजयः, कार्यसिद्धिकराण्याहुः तस्मादेतत् ब्रवीम्यहम् (4-49-6) ‘अनिर्वेदं (उत्साहं), सामर्थ्यं, मनस्सुलो कूडा ओटमिनि अङ्गी करिञ्चकपोवडं इवे मन कार्यान्नि साधिञ्चिपॆडतायि. वाटिनि विडिचिपॆट्टकण्डि. निरुत्साह पडकण्डि’ अनि प्रोत्सहिञ्चाडु. अङ्गदुडि माटलु पनिचेशायि. मळ्ळी अन्वेषण सागिञ्चारु वानरुलु. अला वॆदुकुतू ऒक अडविलोकि वॆळ्ळारु. अक्कड तिनडानिकिगानी तागडानिकि गानी एमी दॊरककपोवडन्तो आकलिदप्पिकलतो अलमटिञ्चिपोतुन्नारु. दारिलो ऒक पॆद्द बिलं कनिपिञ्चिन्दि. दानि पेरु ऋक्षबिलं. आ बिलंलोञ्चि पक्षुलु बिलबिला वस्तुन्नायि. वाटि रॆक्कलु तडिगा उण्डडन्तो लोपल कच्चितङ्गा नीरु उण्डि उण्टुन्दन्न आशतो अन्दरू लोपलिकि प्रवेशिञ्चारु. लोपल बङ्गारु वर्णं कल पद्मालतो, चेपलतो, ताबेळ्ळतो कळकळलाडुतुन्न कॊन्नि सरस्सुलु उन्नायि. आ सरस्सुल चुट्टू बङ्गारपु कट्टडालु मॆरिसिपोतुन्नायि. आ पक्कने विलुवैन वस्र्तालु, जन्तुवुल चर्मालु. आ वॆनुक तोटलु. आ तोटलनिण्डा पळ्ळु. ओह… वानरुलकु आनन्दमे आनन्दं. ई वैभवान्नि वीक्षिस्तू आश्चर्यपोतू अडुगुलु वेस्तू मुन्दुकु सागुतुन्न वानरुलकु अक्कड - नारचीरलू, कृष्णाजिनं धरिञ्चि, दिव्यतेजस्सुतो प्रकाशिस्तुन्न ऒक तापसि कन्पिञ्चिन्दि. वानरुलन्ता आमॆ चुट्टू चेरारु. आमॆ पेरु स्वयम्प्रभ. मेरुसावर्णि कूतुरु. हेम अने अप्सरसकु प्राणसखि. मयुडु अने दानवुडु तन मायतो ई काञ्चन वनं निर्मिञ्चाडु. इक्कडे मयुडु वेल संवत्सरालु तपस्सु चेशाडु. ब्रह्मदेवुनिनुञ्चि वरालु पॊन्दाडु. किष्किन्धाकाण्ड 124 श्री वाल्मीकि रामायणमु कालं गडुस्तोन्दि. हेम अने अप्सरसनु चूसि मोहिञ्चाडु मयुडु. कॊन्तकालानिकि देवेन्द्रुडि चेतिलो मरणिञ्चाडु. अप्पुडु ब्रह्मदेवुडु ई काञ्चनवनान्नि हेमकु प्रसादिञ्चाडु. ई तोटलू भवनालू अन्नी हेमवे. स्वयम्प्रभ कापलागा उण्टोन्दि. हनुमन्तुडु आमॆकु नमस्करिञ्चाडु. आमॆ तन गुरिञ्चि चॆप्पिन्दि. वीळ्ळ गुरिञ्ची तॆलुसुकॊन्दि. कडुपुनिण्डा पळ्ळु तिनमन्दि. हनुमन्तुडु तम पनि गुरिञ्चि चॆप्पि इक्कण्णुञ्चि बयटपडेदारि चॆप्पमनि अडिगाडु. अप्पुडा स्वयम्प्रभ इला अन्दि - ‘कपिवीरुलारा! ई बिलंलोनिकि प्रवेशिञ्चि प्राणालतो बयटपडडं कुदरनि पनि. अयिना नेनु मिम्मल्नि रक्षिस्तानु.’ अण्टू तन तपश्शक्तितो वानरुलन्दर्नी आ बिलन्नुञ्चि बयटपडेला चेसिन्दि. ‘मीरु उन्नदि दक्षिणसमुद्रतीरंलोनि विन्ध्यपर्वत प्रान्तंलो.’ अनि चॆप्पि वॆळ्ळिपोयिन्दि. चुट्टू चूशारु वानरुलु. चॆट्लकु पुव्वुलु विरबूसि उन्नायि. अदि चूसि वसन्तं वच्चिन्दनुकुन्नारु. सुग्रीवुडु पम्पिन्दि मार्गशीर्षमासंलो. पुष्यमासन्दाका गडुवु. आ गडुवु कास्ता दाटिपोयिन्दि. बिलंलोने नॆल रोजुलु गडिचिपोयायि. इप्पुडु माघफाल्गुणमासालु कूडा गडिचिपोयायि. वसन्तं राबोतोन्दि अनु कुन्नारु वानरुलु. अङ्गदुडि मनस्सु ओटमिनि अङ्गीकरिञ्चडं लेदु. अन्दुके वानरुल्नि इङ्का प्रोत्सहिञ्चडानिकि ताने स्वयङ्गा प्रायोपवेशानिकि सिद्ध पड्डाडु. अङ्गदुडिमाटने तारुडुलाण्टि वानरयोधुलु सैतं बलपरचटं गमनिञ्चिन हनुमन्तुडु अङ्गदुनि नायकत्व लक्षणान्नि गुर्तिञ्चि- ई अङ्गदुडु कपिराज्यान्नि हस्तगतं चेसुकुन्नट्ले. अनि अनुकुन्नाडु. आ तरुवात अङ्गदुडु वानरुलतो इला अण्टुन्नाडु. ‘सुग्रीवाज्ञनु पाटिञ्चकुण्डा बतिकि बयटपडगलवाडॆव्वडु? काबट्टि मनकु प्रायोपवेशमे शरण्यं. इदि तप्प वेरे दारि कन्पिञ्चडं लेदु. कार्यं साधिञ्चकुण्डा तिरिगि वॆळ्ळि मरणदण्डननु अनुभविञ्चडं कण्टे इक्कडे मरणिञ्चडं श्रेयस्करं.’ 125 अङ्गदुडु चॆप्तुण्टे तक्किन वानरुलू अवुनु निजमे अण्टुन्नारु. हनुमन्तुडु वारिस्तुन्नाडु. ऎवरू विने स्थितिलो लेरु. चालासेपु वादोपवादालु जरिगायि. अङ्गदुडु तन निर्णयान्नि मार्चुकोलेदु. दक्षिणं वैपुनकु कॊसलु उण्डे विधङ्गा दर्भलु परुचुकॊनि, आचमनञ्चेसि तूर्पुदिक्कुकु तिरिगि कूर्चॊन्नारु प्रायोपवेशानिकि सिद्धपडिन अङ्गदुडू तक्किन वानरुलू. श्रीरामवनवासं, दशरथुडि मरणं, भरतुडि भक्तिप्रपत्तुलू, रघुपुङ्गवुडु चेसिन राक्षससंहरं वीटि गुरिञ्चे मळ्ळीमळ्ळी चर्चिञ्चुकुण्टुन्नारु वाळ्ळलो वाळ्ळु. सम्पाति सायं पक्कने ऒक पर्वतगुह उन्दि. आ गुहलो ऒक पक्षिराजु उन्नाडु. अतनि पेरु सम्पाति. वानरुल कोलाहलानिकि बयटिकि वच्चि चूशाडु. गुम्पुलु गुम्पुलुगा वानरुलु कनिपिञ्चारु.. आह! एमि ना भाग्यं! दैवलीललु ऎन्त विचित्रमैनवि? ना दग्गरЍक् वच्चि इन्तमन्दि वानरुलु प्रायोपवेशं चेसुकॊण्टुन्नारे! वीळ्ळलो मरणिञ्चिन वारिनि मरणिञ्चिनट्लुगा ऎप्पटिकप्पुडु नेनु आहरङ्गा तिण्टानु. अनुकॊण्टू बयटकु वस्तू आ माटलु पैЍक् अन्नाडु. सम्पाति अन्न माटलु विन्न अङ्गदुडु हनुमन्तुनितो इला अन्नाडु. ‘हनुमन्ता! चूडु! यमुडे ई रूपंलो वच्चिनट्लुन्नाडु. श्रीरामुनि कोसं मनमू प्राणालु अर्पिद्दां. अयिते मनं एमी साधिञ्चकुण्डाने पोतुन्नां. अदे नाकु बाधगा उन्दि. मनकन्ना आ जटायुवु ऎन्तो नयं. वीरोचितङ्गा पोराडि मरी चनिपोयाडु. पोराडिन फलितमन्ना अतनिकि दक्किन्दि.’ अन्नाडु. सम्पातिकि गुण्डॆ आगिनन्त पनि अय्यिन्दि. ‘एमिटी! जटायुवु मरणिञ्चाडा! एं जरिगिन्दसलु? ओ वानरुलारा! ऎवरु मीरु? नन्नु किन्दिकि दिम्पण्डि. नेनु कदल्लेनु. मुसलिवाण्णि! आ जटायुवु ना सोदरुडु. दशरथुडु अतनिकि मित्रुडु.’ अण्टू तम गतं चॆप्पडं प्रारम्भिञ्चाडु सम्पाति. किष्किन्धाकाण्ड 126 श्री वाल्मीकि रामायणमु अदि वृत्रासुरुण्णि संहरिञ्चिन कालं. आ कालंलो नेनू ना तम्मुडु जटायुमा पोटीपडि मरी सूर्यमण्डलं वैपु ऎगिरां. मध्याह्नं कावडन्तो सूर्यतापानिकि तट्टुकोलेक ना तम्मुडु विलविललाडिपोयाडु. नेनु रॆक्कलनु अड्डुगा पॆट्टि ना तम्मुण्णि सूर्यतापन्नुञ्चि कापाडानु. अयिते आ वेडिकि ना रॆक्कलु कालिपोयायि. अन्ते! उन्नपळङ्गा विन्ध्यपर्वतं मीद पड्डानु. अप्पट्नुञ्ची ना तम्मुडेमय्याडो नाकु तॆलियलेदु. इदुगो! इप्पुडु मी माटल द्वारा तॆलिसिन्दि. असलेमय्यिन्दो चॆप्पण्डि?’ अन्नाडु आत्रङ्गा. वानरुलु सम्पातिनि किन्दिकि दिञ्चारु. जरिगिनदन्ता चॆप्पारु. सम्पाति दुःखन्तो कुमिलिपोतू उण्टे अङ्गदुडु अतण्णि ओदारुस्तुन्नाडु. अतनि ओदार्पुमाटलकु कॊञ्चॆं तेटपडि - ‘अङ्गदा! कनीसं नेनु श्रीरामुनिकि माट सायमैना चेसि तरिस्तानु.’ अण्टू वानरुलकु रावणुडि विवरालु चॆप्पडं प्रारम्भिञ्चाडु सम्पाति. ‘ऒकरोजु, श्रीरामा! लक्ष्मणा! अण्टू ऒक सुन्दराङ्गि आकाशमार्गंलो विलपिञ्चडं चूशानु. रावणुडु आमॆनु बलवन्तङ्गा ऎत्तुकुपोतू कन्पिञ्चाडु. ऒकवैपु एडुस्तूने मरोवैपु आभरणालनु जार विडुस्तोन्दि. आमॆ श्रीरामनामान्नि स्मरिस्तोन्दि. अन्दुवल्ल आ तरुणि सीतादेवेननि अनुकुण्टुन्नानु. इङ्क आ रावणुनि निवासं गुरिञ्चि चॆप्तानु विनण्डि. इदुगो! ई समुद्रानिकि अवतलिवैपु, इक्कडिकि वन्दयोजनाल दूरंलो समुद्रं मध्यलो ऒक द्वीपं उन्दि. अन्दुलो लङ्कानगरं उन्दि. विश्वकर्म दान्नि निर्मिञ्चाडु. अदे रावणुनि साम्राज्यं. अक्कडे लङ्कलो राक्षसस्र्तील कापलालो उन्दि सीतादेवि. ना दृष्टिकि वन्द योजनाल दूरंलो उन्नदि कूडा कन्पिस्तुन्दि. अन्दुЍक् चूसिमरी चॆप्तुन्नानु. अदिगो! लङ्कलो सीतादेवि पट्टुचीर कट्टुकॊनि कन्पिस्तोन्दि. रावणुडू अक्कडे उन्नाडु. ई समुद्रं दाटे उपायं चूडण्डि. ई लोगा नन्नू समुद्रं दग्गरकु तीसुकुवॆळ्ळण्डि.’ अन्नाडु. चनिपोयिन तन तम्मुडु जटायुवुकु ई समुद्रजलालतो तर्पणालु वदिलाडु. 127 जाम्बवन्तुडु अडिगिन मीदट सम्पाति अवी इवी इङ्का तनकु तॆलिसिनवन्नी चॆप्तुन्नाडु - ‘नेनु इक्कडे गिरिदुर्गंलो चाला कालन्नुञ्ची उण्टुन्नानु. साधारणङ्गा गन्धर्वुलकु कामं, सर्पालकु कोपं, मृगालकु भयं, माकु आकली ऎक्कुव. नाकु आहरं तीसुकुरावडङ्कोसं वॆळ्ळिन ना कॊडुकु सुपार्श्वुडु महेन्द्र पर्वतं मीद कूर्चॊनि समुद्रंलोनि जन्तुवुल कोसं चूस्तुन्नाडट. अप्पुडु काटुककॊण्डला नल्लगाउन्न ऒक दुष्टुडु उदयसूर्युनि कान्तितो प्रकाशिञ्चे ऒक स्र्तीनि ऎत्तुकुपोतुन्नाडट. सुपार्श्वुडु वाळ्ळनु पट्टुकुन्दामनि अनुकुन्नाडट. कानी आ नल्लनिवाडु प्रार्थिञ्चडन्तो दयतलचि वदिलिवेशाडट. आमॆ जनकुनि कूतुरु सीतादेवि अनी, आ राक्षसुडु रावणुडनी अक्कड सिद्धुलु चॆप्पुकॊण्टुण्टे विन्नाडट. मॊत्तं नाकु वच्चि चॆप्पाडु. ना रक्तं सलसलमनि कागिपोयिन्दि. कानी एं लाभं? नेना!! रॆक्कलु तॆगिन पक्षिनि. पैगा वृद्धुण्णि. अन्दुЍक् ई माट सायं चेस्तुन्नानु. कपिवीरुलारा! मीरन्ता महबलवन्तुलु. रावणुडू बलवन्तुडे गानी मीलाण्टि समर्थुलकु असाध्यं अन्नदेदी उण्डदु. अयिन आलस्यं चालु. बयलुदेरण्डि. विजयान्नि साधिञ्चण्डि. मीकु शुभं कलुगुतुन्दि. सीतादेवि गुरिञ्चि नाकु अन्तकुमुन्दे तॆलुसु. नेनु रॆक्कलु कालि पडिपोयिनप्पुडु निशाकरुडु अने ऒक महर्षि आश्रमानिकि वॆळ्ळि अतनिकि नमस्करिञ्चानु. कानी आयन नन्नु गुर्तुपट्टलेदु. तर्वात गुर्तुपट्टि - एमय्यिन्दि? अनि अडिगाडु. नेनु ना गुरिञ्चि चॆप्पानु. अप्पुडामुनि इला अन्नाडु. सम्पाती! नी वल्ल इङ्को कार्यं जरगवलसि उन्दि. सीतादेविनि वॆदुकुतू वानरुलु वस्तारु. वारिकि सीतादेवि जाड चूपिञ्चु. अप्पुडु नी रॆक्कलू, बलमू तिरिगि नीकु वस्तायि . इदि नी कर्तव्यं सुमा!’ अन्नाडु. अनि सम्पाति वानरुलकु चॆप्तुन्नाडो लेदो अन्तलोने अतनिकि कॊत्त रॆक्कलु मॊलुचुकॊच्चायि. ‘आह! ना रॆक्कलु नाकु वच्चेशायि. मीकु जयं कलुगुगाक.’ अण्टू रॆक्कलवेगान्नि परीक्षिञ्चुकोवडानिकि रिव्वुन आकाशंलोनिकि दूसुकुपोयाडु सम्पाति. किष्किन्धाकाण्ड 128 श्री वाल्मीकि रामायणमु वानरुलु आनन्दातिरेकन्तो Ѝक्रिन्तलु कॊट्टारु. वानरुल बलाबलालु कर्तव्यं दिशगा मुन्दुकु कदिलि समुद्रतीरं चेरुकुन्न वानरुलु समुद्रान्नि चूस्तुन्नारु. आ महसमुद्रं लोकानिकि प्रतिबिम्बंला उन्दि. जलचरालु भीकरङ्गा नोळ्ळु तॆरुस्तुन्नायि. पॆद्द पॆद्द Ќक्रटालु पर्वताकारंलो ऎगिसि पडुतुन्नायि. वानरुल्लो भयं, आन्दोळनलतो ऒळ्ळु गगुर्पॊडिचिन्दि. अङ्गदुडु - ‘वानरवीरुलारा! ऎन्दुकु मीलो निरुत्साहं? रण्डि! मनं उत्साहन्तो उरकलु वेसे समयं राने वच्चिन्दि. विषादं मनसुलोनिकि रानीयकण्डि. अदि चाला चॆड्डदि. कोपन्तो उन्न पामु बालुडिनैना चम्पुतुन्दि. अलागे विषादं पुरुषुण्णि नाशनं चेस्तुन्दि. विषादङ्गा कूर्चुण्डिपोवडमन्त पॆद्द दोषं मरॊकटि लेदु. विषादं अलुमुकुण्टे अन्ते! बलमू पौरुषमू अन्नी नीरुगारिपोतायि. रण्डि! सुग्रीवुनि आज्ञनु ऒक्कसारि गुर्तु चेसुकोण्डि. मीरन्ता बलवन्तुलु. इप्पटिदाका मीकु ऎदुरन्नदे लेदु. अपजयं अण्टे एमिटो मीकु तॆलीदु. मुन्दु ई समुद्रान्नि ऎवरु दाटगलरो चॆप्पण्डि. मी मी बलालु चॆप्पण्डि.’ अन्नाडु. ‘नेनु पदि योजनालु दूकगलनु’ अन्नाडु गजुडु. नेनु इरवै - गवाक्षुडु. नेनु मुप्फै - शम्भुडु. ऋषभुडु अन्नाडु - नेनु नलबै. गन्धमादनुडु तानु याबै योजनालु दूकगलनन्नाडु. अयिते अन्दरू वन्द योजनाललोपे चॆप्पारु. अङ्गदुडन्नाडु - ‘नेनु वन्द योजनालु दूकगलनु. कानी तिरिगि वच्चे शक्ति उन्दो लेदो चॆप्पलेनु.’ अप्पुडु जाम्बवन्तुडु - ‘अङ्गदा! नुव्वु वॆळ्ळगलवु कानी वॆळ्ळकूडदु. नुव्वु मा नायकुडिवि.’ अण्टू हनुमन्तुडि दग्गरकु वच्चाडु. ‘महवीरुडा! सर्वशास्र्त विशारदुडा! हनुमन्तुडा! अला ऒण्टरिगा मौनङ्गा कूर्चॊन्नावेमय्या! नुव्वु सामान्युडिवि कावु. शक्ति सामर्थ्याललो, तेजस्सुलो, बलंलो श्रीरामलक्ष्मणसुग्रीवुलतो साटिरागल वीरुडिवि नुव्वे. वेगंलो 129 गरुत्मन्तुनितो पोटी पडगल सत्ता नीदि. बुद्धि, बलं, धैर्यं, शक्ति, अन्नी कल असामान्युडिवि. ई विषयं नुव्वु तॆलुसुकोकुण्डा मौनङ्गा उन्नावेमय्या! शापवशात्तू पुञ्जिकस्थल अने अप्सरस अञ्जन अने वानर स्र्तीगा पुट्टिन्दि. आमॆकू Ѝक्सरि अने वानरवीरुनिकी वायुदेवुनि अंशतो नुव्वु पुट्टावु. काबट्टि नीकु वायुदेवुनितो समानमैन वेगमू शक्ती उन्नायि. उदयिस्तुन्न सूर्युण्णि चिन्नप्पुडे पट्टुकोवालनि चूशावु नुव्वु. अप्पुडु इन्द्रुडु निन्नु वज्रायुधन्तो कॊट्टाडु. आ दॆब्बकु कॊण्डमीद पड्डावु. नी ऎडम दवड (हनुवु) विरिगिपोयिन्दि. अप्पटिनुण्डी नीकु हनुमन्तुडु अने पेरु वच्चिन्दि तॆलुसा?! इन्द्रुडु निन्नु कॊट्टाडनि नी तण्ड्रि वायुदेवुनिकि कोपं वच्चिन्दि. मुल्लोकाल्लोनू गालि स्तम्भिम्पजेशाडु. दानितो लोकालन्नी अल्लकल्लोलमैपोयायि. मी नान्ननु शान्तिम्पजेयटं कोसं देवतलन्दरू वच्चि नीकु ऎन्नॆन्नो वरालु इच्चारु. इदन्ता ऎन्दुकु चॆप्तुन्नानण्टे ई लोकंलो ए प्राणिकी लेनि शक्ति नीЍक्.. नीकॊक्कडिЍक्.. उन्दन्न विषयं नीकु तॆलियजॆप्पडानिЍक्. हनुमन्ता! ले! ई समुद्रान्नि दाटु! निन्नु ए अस्र्तमू एमी चॆय्यलेदनि ब्रह्मदेवुडुकूडा वरं इच्चाडु. अन्तटि वरबलं नीकुन्दि. ले! ई वानरुलकु नी पराक्रमं चूपिञ्चु.’ चिन्नतनंलो हनुमन्तुडु चेसिन अल्लरि पनुलकु विसिगिपोयारु महर्षुलु. ‘ऎवरैना गुर्तुचेस्ते गानी नी बलं नीकु गुर्तुकु रादु’ अनि शपिञ्चारु. अन्दुके जाम्बवन्तुडु गुर्तुचेसे दाका हनुमन्तुडिकि तल बलमेमिटो तॆलियलेदु. इप्पुडु - जाम्बवन्तुनि माटलु हनुमन्तुडिलो उत्साहन्नि रेЌक्त्तिञ्चायि. कॊञ्चॆं कॊञ्चॆङ्गा तन शरीरान्नि पॆञ्चुतुन्नाडु हनुमन्तुडु. अदि चूसिन वानरुल हृदयालु उप्पॊङ्गिपोतुन्नायि. सम्बरपडुतू चूस्तुन्नारु. वाळ्ळकि हनुमन्तुण्णि चूस्तुण्टे नम्मकं कुदिरिन्दि. त्रिविक्रमावतारं ऎत्तिन किष्किन्धाकाण्ड 130 श्री वाल्मीकि रामायणमु नारायणुनिला उन्नाडा हनुमन्तुडु. ‘कच्चितङ्गा इतडु समुद्रान्नि लङ्घिञ्चि तीरताडु. अनुमानं लेदु’ अनुकुन्नारु. आनन्दन्तो गन्तुलु वेशारु. शरीरं पॆञ्चि विश्वान्नि आक्रमिञ्चिन हनुमन्तुनि मुखं मण्डे अग्निगोळंला उन्दि. तननु स्तुतिस्तुन्न वानरवीरुलन्दरिकी नमस्करिस्तू - ‘वानरुलारा! नेने हनुमन्तुण्णि! वायुपुत्रुण्णि! नाकु समानमैन वारॆव्वरू लेरु. मेरु पर्वतान्नि चुट्टिरावालनि तॆग उत्साहङ्गा उन्दि. चूडण्डि. आकाशान्नि अन्दुकॊण्टुन्नानु. नेनु वायुवेगन्तो ई समुद्रान्नि दाटगलनु. लङ्ककु चेरडमे कादु. सीतादेविनि चूसि वस्तानु. सीतादेवि कनिपिञ्चकपोते लङ्कनु कूकटिवेळ्ळतो सह पॆकलिञ्चि तीसुकुरागलनु. सन्तोषङ्गा उण्डण्डि.’ अनि गट्टिगा अरुस्तू चॆप्तुन्नाडु. उत्साहङ्गा मेघगर्जन चेस्तुन्नाडु. हनुमन्तुनि रूपं वानरुल हृदयाल्लोनि दुःखान्नि पटापञ्चलु चेसिन्दि. अप्पुडु जाम्बवन्तुडु - ‘हनुमन्ता! नुव्वु विजयं साधिञ्चालनि मेमन्ता इक्कड पुण्यकार्यालु चेस्तू उण्टां. गुरुवुलू ऋषीश्वरुल अनुग्रहन्तो ई महसमुद्रान्नि लङ्घिञ्चु. मा जीवितालु नी चेतुल्लो उन्नायि. नी राक कोसं ऒण्टिकालिपै निलबडि ऎदुरुचूस्तू उण्टां’ अण्टू तानू गट्टिगा अरुस्तू चॆप्पाडु. हनुमन्तुडु समुद्रान्नि लङ्घिञ्चडानिकि महेन्द्रगिरि शिखरान्नि ऊतङ्गा चेसुकुन्नाडु. अप्पुडा पर्वतं कम्पिञ्चिन्दि. वानरवीरुडु हनुमन्तुडु एकाग्रङ्गा निलिपिन मनस्सुतो मुन्दुगाने लङ्कनु चेरुकुन्नाडु. b 131 सुन्दरकाण्ड महेन्द्रगिरिपै हनुमन्तुडु तन शक्तिनी वेगान्नी तॆलुसुकुन्न हनुमन्तुडु नूरु योजनाल समुद्रान्नि दाटडानिकि सङ्कल्पिञ्चाडु. सुसाध्यङ्कानि समुद्रलङ्घनं चॆय्यालनि सिद्धमय्याडु. अदे हनुमन्तुडु चेपट्टिन मॊदटि दुष्करकर्म. पर्वताकारुडु हनुमन्तुडु महेन्द्रपर्वतम्पै तल ऎत्ति ठीविगा निलबडि, पञ्चभूतालकु नमस्करिञ्चाडु. तूर्पुवैपु तिरिगि तन तण्ड्रि वायुदेवुनिकि मॊक्कि, शरीरान्नि पॆञ्चाडु. पुन्नमनाटि समुद्रंला पॆरुगुतुन्नाडु. अतडला विजृम्भिञ्चेसरिकि महेन्द्रपर्वतं गजगजलाडिन्दि. आ पर्वतं निण्डा चाला गुहलुन्नायि. पर्वतं लोपलि भागं डॊल्लगा उण्टे ऎगिरे वेगं तग्गुतुन्दि. अन्दुЍक् आ पर्वतान्नि तॊक्कि बिगुवु चेसुकुन्नाडु. अप्पुडु आ गुहल्लो उन्न सिद्ध चारण यक्ष किन्नर दम्पतुलु भयन्तो आकाशंलोकि ऎगिरिपोयारु. आ पर्वतं मीद उन्न सर्पालु बुस्सुमण्टू पडगलु विप्पार्चि, कोपङ्गा राळ्ळनु काटुवेस्ते आ विषानिकि कॊन्नि राळ्लु भग्गुमन्नायि. मरिकॊन्नि मुक्कलैपोयायि. हनुमन्तुडि बरुवुकि नॊक्कुकुपोयिन महेन्द्रपर्वतं लोलोपलनुञ्चि नीळ्ळु उबुकुतू वस्तू उण्टे, अदि मदं स्रविस्तुन्न एनुगुला उन्दि. हनुमन्तुडु तप्पकुण्डा समुद्रान्नि लङ्घिस्ताडु अनि ऋषुलु आशीर्वदिञ्चारु. अदि विनि विद्याधरुलू सिद्धुलू साध्युलू चारणुलू आनन्दिञ्चारु. 132 श्री वाल्मीकि रामायणमु समुद्र लङ्घनं हनुमन्तुडु ऒक्कसारि ऒळ्ळु विदिलिञ्चि, मेघंला गर्जिञ्चि, तोकनु कदिलिञ्चाडु. आ तोक अललु अललुगा कदिलिन्दि. गरुत्मन्तुडु ऎगरेसुकुपोतुन्न पामुला उन्दि. दृढङ्गा निलबडि, सुदीर्घालू बलिष्ठालू अयिन तन बाहुवुल्नि नडुम्पै मोपि, मोकाळ्लनु वञ्चि, मॆड बिगिञ्चि, चॆवुलु रिक्किञ्चि, आकाशं वैपु चूशाडु. गट्टिगा पील्चिन ऊपिरिनि गुण्डॆल्निण्डा बिगबट्टि - ‘वानरुलारा! मुल्लोकालनु गालिञ्चि ऎलागैना सीतादेवि जाड तॆलुसु कुण्टानु. लेकपोते रावणुण्णि बन्धिञ्चि तॆस्तानु. लेदा वाडितो सह लङ्कनु पॆळ्ळगिञ्चि तीसुकुवस्तानु’ अण्टू रिव्वुन आकाशंलोकि दूसुकुपोयाडु. आ वेगानिकि चॆट्लु - आत्मबन्धुवुनु कॊन्तदूरन्दाका सागनम्पुतुन्नट्लु हनुमन्तुनितोपाटुगा ऎगिरिवच्चि समुद्रंलो पड्डायि. आ चॆट्ल नुञ्चि पुव्वुलु समुद्रंलो रालिपड्डायि. आ समुद्रं चुक्कलु पॊडिचिन आकाशं अय्यिन्दि. अतनि वेगानिकि समुद्रजलं कॊण्डन्त ऎत्तुकु ऎगिरि गुण्डॆल्नि ताकिन्दि. हनुमन्तुडु चेतुलु चाचि ऎगुरुतुण्टे आ रॆण्डुचेतुलू ऒक्कॊक्कटी अयिदु तलल पामुल्ला उन्नायि. अतडि कळ्ळु ऎर्रगा अग्निशिखराल्ला, रागिरङ्गु मुखं सन्ध्यासमयं नाटि सूर्यमण्डलंला प्रकाशिस्तुण्टे अतडि तोक इन्द्र धनुवुला मॆरिसिपोतोन्दि. अतनि दृढकायान्नि ताकिन वायुवु मेघंला गर्जिस्तोन्दि. किन्द समुद्रं अल्लकल्लोलमै रॆण्डु पायलुगा चीलिपोयिन्दि. अप्पुडु समुद्रं अडुगुन उन्न तिमिङ्गिलालतो सह अन्नि जलचरालू कन्पिस्तुन्नायि. पामुलैते तमनु तिनडानिकि गरुत्मन्तुडे वच्चाडनि हडलिपोयायि. रॆक्कल पर्वतंला हनुमन्तुडु आकाशंलो ऎगुरुतुण्टे अतनि नीड समुद्रम्पै पदियोजनाल वॆडल्पू मुप्पै योजनाल पॊडमा व्यापिञ्चिन्दि. अदि समुद्रजलालपै वालुगालिकि कदिले नावला सागुतोन्दि. अदृश्यमवुतू, अन्तलोने कन्पिस्तू अच्चं मब्बुलतो दोबूचुलाडे चन्दमामला सागिपोतुन्नाडु हनुमन्तुडु. 133 समुद्रुनि कृतज्ञत श्रीरामकार्यार्थि अयिन हनुमन्तुनिपै देवतलू गन्धर्वुलू आनन्दन्तो पुष्पवृष्टिनि कुरिपिञ्चारु. सूर्युडु तापं तग्गिञ्चि हनुमन्तुनिकि सहकरिस्तुन्नाडु. वायुवु चल्लगा वीस्तू सेविस्तुन्नाडु. वेगङ्गा वस्तुन्न हनुमन्तुण्णि चूशाडु समुद्रुडु. तन पुट्टुककु कारकुडैन सगरुडु इक्ष्वाकुवंशं वाडु. इप्पुडी हनुमन्तुडु अदे वंशानिकि चॆन्दिन श्रीरामचन्द्रुनि पनिमीद वॆळ्तुन्नाडु. काबट्टि एदैना सायं चेसि, कॊन्तैना ऋणं तीर्चुकोवालन्नदि समुद्रुनि आश. ‘नूरु योजनाल दूरान्नि पापं हनुमन्तुडु ऒक्क अङ्गलो दाटालनुकुण्टुन्नाडु काबट्टि अतडिकि मध्यलो कॊन्त विश्रान्ति कलिगेला एदैना एर्पाटु चेस्ते बावुण्टुन्दि. अप्पुडु आट्टे श्रमलेकुण्डा अवतलि गट्टुकु चेरुकुण्टाडु.’ - इदी समुद्रुनि आलोचन. समुद्रुनिकि बङ्गारु शिखरालतो तनलोने तलदाचुकुन्न मैनाकुडु गुर्तुकुवच्चाडु. ‘मैनाका! नुव्वु नाको पनिचेसि पॆट्टालि. अडुगो! हनुमन्तुडु वायु वेगन्तो वस्तुन्नाडु. समयं मिञ्चिपोकुण्डा वॆळ्ळु. श्रीरामुनि मञ्चितनान्नी, सीतादेवि लङ्कलो पडुतुन्न अवस्थल्नी, ई हनुमन्तुनि कष्टान्नी दृष्टिलो पॆट्टुकॊनि मरी वॆळ्ळु. नी शिखरम्पै हनुमन्तुडु कास्तन्त सेदतीरेला चूडु.’ अनि पम्पाडु. मैनाकुडु तन बङ्गारु शिखरालु पॆञ्चि, मब्बुल्नि चील्चुकॊनि, उदयिञ्चे सूर्युनिला समुद्रन्नुञ्चि बयटिकि वच्चाडु. हनुमन्तुडु अड्डुगा उन्न मैनाकुण्णि ढीकॊट्टाडु. आ दॆब्बकु चलिञ्चिपोयिन मैनाकुडु मनुष्यरूपं धरिञ्चि, शिखरम्पै हनुमन्तुनि समीपङ्गा उण्डि इला अन्नाडु. मैनाकुनि अभ्यर्थन ‘ओ वानरोत्तमा! कष्टसाध्यमैन पनिकि पूनुकुन्नावय्या! चाला अलसि पोयिनट्लु कनिपिस्तुन्नावु. रा! कॊञ्चॆं ना शिखरालपै विश्रमिञ्चु. इदि समुद्रुनि कोरिक. उपकारं चेसिनवारिकि प्रत्युपकारं चॆय्यालि. नीकु सायं चेस्ते सुन्दरकाण्ड 134 श्री वाल्मीकि रामायणमु तनकु मेलु चेसिन रघुवंशराजुलकु चेसिनट्ले. अन्दुЍक् समुद्रुडु नन्नु पम्पाडु. मी नान्न वायुदेवुडू ऒकप्पुडु नाकु ऎन्तो सायं चेशाडु. इन्द्रुडु पर्वताल रॆक्कलु नरुकुतुण्टे वायुदेवुडे नन्नु समुद्रानिकि तॆच्चाडु. नेनिप्पुडिला रॆक्कलतो उन्नानण्टे नी तण्ड्रि दय वल्ले. नुव्वु ना अतिथिवि. निन्नु पूजिस्ते नी तण्ड्रिनि पूजिञ्चिनट्ले. अतिथिगा वच्चिनवाडु सामान्युडे अयिना आदरिञ्चालि. नीलाण्टि मान्युडू असामान्युडू वस्ते वेरे चॆप्पाला? नुव्वु इङ्का चाला दूरं प्रयाणिञ्चालि. रा! कॊञ्चॆं सेपु नापै सेदतीरु.’ ‘पर्वतोत्तमा! मैनाका! नी आतिथ्यं नेनु स्वीकरिञ्चिनट्ले भाविञ्चुको. चाला सन्तोषं. आगलेदनि कोपिञ्चकु. चेयवलसिन पनि चाला उन्दि. समयं अट्टे लेदु. पॊद्दु पोतोन्दि. पैगा मध्यलो ऎक्कडा आगकूडदन्नदि ना प्रतिज्ञ. वस्ता.’ अनि तन चेतितो मैनाकुण्णि आप्यायङ्गा ऒक्कसारि ताकि वॆळ्ळिपोयाडु हनुमन्तुडु. अला दीक्षगा सागिपोतुन्न हनुमन्तुण्णि अटु समुद्रुडू, इटु मैनाकुडू मनस्पूर्तिगा आशीर्वदिञ्चारु. इदि हनुमन्तुडु साधिञ्चिन रॆण्डव दुष्करकर्म. अन्दुЍक् देवतलू सिद्धुलू ऎन्तगानो आनन्दिञ्चारु. वारन्ता हनुमन्तुनि कार्यदीक्ष, पराक्रमं चूशारु. ईसारि बुद्धि कौशलान्नी, समयस्फूर्तिनी परीक्षिञ्चालनुकॊनि सुरस अने नागमातनु पम्पारु. हनुमन्तुनि बुद्धिबलं सुरस पर्वताकारन्तो पॆद्द पॆद्द कोरलु कल राक्षसिगा मारि हनुमन्तुनि मार्गानिकि अड्डुतगिलि - ‘वानरा! नुव्वु नाकु आहरङ्गा लभिञ्चावु. रा! ना नोटिलोकि प्रवेशिञ्चु.’ अन्दि. ‘तल्ली! रामकार्यार्थिनै वॆळ्तुन्नानु. नुम्वा रामराज्यंलोनि दानिवे. इन्दुलो सहकरिञ्चवलसिन बाध्यत नीकू उन्दि. अन्दुЍक् नन्निप्पुडु वदिलॆय्यि. कादूकूडदण्टे नेनु वच्चेटप्पुडु नी नोट्लोकि प्रवेशिस्तानु’ अन्नाडु हनुमन्तुडु. ‘नन्नु दाटि ऎवरू वॆळ्ळलेरु. अदि नाकु ब्रह्मदेवुडु प्रसादिञ्चिन वरं. काबट्टि तप्पदु.’ अण्टू पॆद्दगा नोरु तॆरचिन्दि सुरस. 135 हनुमन्तुनिकि कोपं वच्चिन्दि. एदी नी नोरु इङ्का तॆरुवु. नेनु पट्टेन्त उन्दा? अन्नाडु. सुरस नोरु पॆञ्चिन्दि. हनुमन्तुडू तन शरीरान्नि पॆञ्चि, चिटिЌक्लो बॊटनवेलन्त सूक्ष्मङ्गा मारि, चटुक्कुन सुरस नोट्लोकि दूरि, अन्ते वेगङ्गा बयटिकि वच्चि, मळ्ळी पॆद्दशरीरन्तो निलबडि, सुरसकु नमस्करिञ्चि - ‘अम्मा! नमस्कारं! नुव्वु नागमातवनि नाकु तॆलुसु. नुव्वु चॆप्पिनट्ले नी नोट्लोकि प्रवेशिञ्चानु. मरि सॆलवा!’ अन्नाडु. सुरस सन्तोषिञ्चिन्दि. निजरूपं धरिञ्चि - ‘हनुमन्ता! नीकु कार्यसिद्धि तप्पक कलुगुतुन्दि.’ अनि दीविञ्चिन्दि. हनुमन्तुडु तनकु भुजबलमे कादु बुद्धिबलमू उन्दनि निरूपिञ्चि, मूडो दुष्करकर्मनू साधिञ्चि मुन्दुकु सागुतुन्नाडु. देवतलकू ऋषुलकू आनन्दमे आनन्दं.
इन्तलो समुद्रंलो सिंहिक अने ऒक विचित्रमैन जन्तुवु तटस्थपडिन्दि. आकाशंलो ए प्राणि ऎगुरुतुण्टे दानि नीडनु चूसि समुद्रंलोनिकि लाक्कॊनि तिनेयडं दानि स्वभावं. आवलि तीरानिकि चेरुकोबोतुन्न हनुमन्तुण्णि अतनि नीडनु चूसि लागडं मॊदलु पॆट्टिन्दि. हनुमन्तुडु मुन्दुकु वॆळ्ळलेकपोतुन्नाडु. चुट्टू चूशाडु. एमी कनबडडं लेदु. किन्दकि चूशाडु. सिंहिक. भयङ्करङ्गा उन्दि. सुग्रीवुडु चॆप्पिन छायाग्राहि गुर्तुकु वच्चिन्दि. हनुमन्तुडु शरीरं पॆञ्चाडु. सिंहिक पाताळंलाण्टि तन नोरु तॆरचि, हनुमन्तुनि वैपे वस्तोन्दि. वॆण्टने हनुमन्तुडु सूक्ष्मरूपान्नि धरिञ्चि, सिंहिकशरीरंलोनिकि दूरि, आयुवु पट्ललो कॊट्टि, गुण्डॆल्नि चील्चुकॊनि बयटकु वच्चाडु. सिंहिक हहकारालु चेस्तू प्राणालु वदिलि, समुद्रंलो पडिपोयिन्दि. इदि हनुमन्तुडु दिग्विजयङ्गा पूर्तिचेसिन नालुगो दुष्करकर्म. सिद्धुलू गन्धर्वुलू आनन्दिञ्चि इला अभिनन्दिञ्चारु. सुन्दरकाण्ड 136 श्री वाल्मीकि रामायणमु हनुमन्ता! कार्यसाधकुडिकि धैर्यं, सूक्ष्मदृष्टि, तॆलिवि, नेर्पु उण्डालि. ई नालुगू नीकु उन्नायि. ई नालुगू उन्नवाळ्ळु तलपॆट्टिन कार्यं दिग्विजयं कावडं तथ्यं. अदिगो लङ्क ! अल्लन्त दूरंलो आवलितीरं कन्पिञ्चिन्दि. आ तीरं पॆद्द पॆद्द वृक्षालतो निण्डि उन्दि. इङ्का अक्कड कॊन्नि पर्वतालू, समुद्रुण्णि चेरुकोवडानिकि वस्तुन्न नदीमतल्लुल मुखालू कन्पिस्तुन्नायि. दूरङ्गा समुद्रंलो ऒक द्वीपं. अदे लङ्क. शरीरान्नि तग्गिञ्चि, अक्कड उन्न लम्बपर्वतं मीद दिगाडु. ऒक्क बिगिन वन्द योजनालु दाटाडु. अलसट कॊञ्चॆमैना लेदु. कनीसं निट्टूर्पु कूडा विडवलेदु. चुट्टू चूशाडु. पूलतो पळ्ळतो कळकळलाडुतू पच्चनि उद्यानवनालु कनुविन्दु चेस्तुन्नायि. दिगुडुबावुलू, सरस्सुलू, नदुलू, पक्षुल किलकिलारावालु ऒकटेमिटि प्रकृति - पारवश्यान्नि कलिगिञ्चेला उन्दि. लम्बपर्वतशिखरम्मीद निलबडि त्रिकूट पर्वतशिखरम्पै उन्न लङ्कापट्टण सौन्दर्यान्नी सौभाग्यान्नी चूस्तुन्नाडु हनुमन्तुडु. त्रिकूटशिखरम्पै उन्न आ लङ्क आकाशंलो ऎगुरुतोन्दा अन्नट्लुगा उन्दि. अमरावतिला वॆलिगिपोतोन्दि. लङ्कलो बलमैन प्राकारालु गल कोट्, दानि गोडलपै शतघ्नुलू उन्नायि. सीतादेविनि तॆच्चाक रावणुडु कापला मरिन्त पकड्बन्दीगा चेशाडु. हनुमन्तुडु ऒक्क उदुटुन ऎगिरि उत्तर द्वारं दग्गर वालाडु. अक्कडि भवनालु आकाशान्नि ताकुतुन्नायि. पाताळान्नि रक्षिञ्चे फॆूरसर्पाल्ला अक्कड लङ्ककु राक्षसुलु रक्षण कल्पिस्तुन्नारु. लङ्कनू दानि रक्षण व्यवस्थनू नगर शोभनू चूसि आश्चर्यपोयाडु हनुमन्तुडु. ई लङ्कनु जयिञ्चडं ऎला?! साध्यमेना? देवतलु कूडा ई नगरान्नि जयिञ्चलेरे! इक वानरुल वल्ल अवुतुन्दा? ई समुद्रान्नि ऎवरैना दाटि रागलरा? वच्चिना आ रावणुण्णि ऎदिरिञ्चगलरा? इला एवेवो आलोचनलु. 137 अयिना इप्पुडु ई आलोचनलु अवसरमा? प्रस्तुतं ना कर्तव्यं सीतादेवि गुरिञ्चि तॆलुसुकोवडमे कदा! अवन्नी तर्वात. अनुकॊनि मुन्दुकु नडिचाडु. ऎन्त गट्टि कापला? ई राक्षसुलकु तॆलियकुण्डा गालैना लोपलिकि वॆळ्ळगलुगुतुन्दा?! असम्भवं. वाळ्ळ कण्टपडकुण्डा नेनु लोपलिकि प्रवेशिञ्चालि. अयिते राक्षसुल कन्नुगप्पि ई शरीरन्तो लङ्कलोनिकि प्रवेशिञ्चडं कुदरदु. चीकटिपडेदाका वेचि उण्डवलसिन्दे. इन्तवरकू चेसिनदि ऒक ऎत्तु. इप्पुडु चॆय्यवलसिनदि ऒक ऎत्तु. पड्ड कष्टं वृथा काकुण्डा पनि चक्कबॆट्टुकॊनि वॆळ्ळालि. दूतलु समयं सन्दर्भं चूसुकोवालि. अलाकाकुण्डा प्रवर्तिस्ते सूर्युडु रागाने नशिञ्चे चीकट्ल मादिरि पनुलु चॆडिपोतायि. लोपल अणुवणुमा गालिञ्चालि. सीतादेवि जाड कनिपॆट्टालि. ऎवरू लेनप्पुडु चूसि आमॆ दर्शनं चेसुकोवालि. इला निश्चयिञ्चुकुन्न हनुमन्तुडु सूर्यास्तमयं दाका आगाडु. लङ्काप्रवेशं सूर्युडु अस्तमिञ्चिन तर्वात पिल्लिपिल्लन्त चिन्नगा मारि हनुमन्तुडु लङ्कलोनिकि प्रवेशिञ्चाडु. विशालमैन पुरवीथुलु. इरुवैपुला भवनालु. सूत्रं पट्टिनट्लु उन्नायि. बङ्गारु स्तम्भालतो, अन्तस्तुलु गल भवनालतो, वज्र वैडूर्यालु पॊदिगिन गोडलतो, रत्न तोरणालतो लङ्क अनूह्य सौन्दर्यन्तो अलरारुतोन्दि. अदि चूसिन हनुमन्तुनिकि आनन्दविषादालु रॆण्डू कलिगायि. अन्तलो चन्द्रोदयं अय्यिन्दि. सरस्सुलो विहरिञ्चे हंसला चन्द्रुडु वॆलिगिपोतुन्नाडु. अप्पुडु लङ्ककु अधिदेवत (लङ्किणि) राक्षस स्र्ती रूपंलो अड्डु तगिलिन्दि. भीकरङ्गा अरुस्तू - ‘वानरा! नुव्वॆवरो चॆप्पु. लेकपोते ना चेतुल्लो नीकु मूडिन्दे!’ अन्दि. हनुमन्तुडु तॊणकू बॆणुकू लेकुण्डा नुव्वॆवरो चॆप्पमनि ऎदुरु प्रश्निञ्चाडु. ‘नेना?! ई लङ्काधिदेवतनु. नाकु तॆलियकुण्डा ऒक्क पुरुगु कूडा लोपलिकि वॆळ्ळलेदु. नुव्वु ऎलागो प्रवेशिञ्चावु. अन्ते काकुण्डा ना मुन्दु सुन्दरकाण्ड 138 श्री वाल्मीकि रामायणमु निलबडि इन्तसेपु माट्लाडुतुन्नावु. ऎन्त धैर्यं नीकु? नी प्राणालु इप्पुडे तीस्ता’ अण्टू हनुमन्तुण्णि ऒक्क दॆब्बवेसिन्दि. हनुमन्तुडू तिरिगि कॊट्टालनुकॊनि स्र्तीकदा! पोनीले ! अनुकॊण्टू ऒक मोस्तरु गुद्दु वेशाडु. आ दॆब्बकु कळ्ळु बैर्लु कम्मायि दानिकि. कळ्ळु तेलेसि नेलपै पडि, दिक्कुलेक प्राणभयन्तो हनुमन्तुण्णि काळ्ळावेळ्ळा पडि ब्रतिम लाडिन्दि. ‘महनुभावा! आडदान्नि चम्पकूडदु. नन्नु वदिलॆय्यि. नन्नु ऒक वानरुडु गॆलुस्ताडनी, अदे राक्षसुलकु अन्त्यकालमनी ब्रह्मदेवुडु नाकु ऎप्पुडो चॆप्पाडु. इप्पुडु नुव्वु वच्चावु. आ समयं राने वच्चिन्दि. ई लङ्ककु नन्दीश्वरुडि शापं उण्डने उन्दि. दानिकि तोडु रावणासुरुडु सीतादेविनि तीसुकॊच्चाडु. इक राक्षसजातिनि ऎवडू कापाडलेडु. वॆळ्ळु महवीरा! लङ्क लोपलिकि वॆळ्ळु. नी इष्टं वच्चिनट्लु सञ्चरिञ्चु. सीतादेवि ऎक्कडुन्दो तॆलुसुकॊनि आमॆनु कलुसुको.’ अन्दि. आ माटलकु हनुमन्तुनिकि उत्साहं रॆट्टिम्पय्यिन्दि. शत्रुवुल इण्ट्लोकि प्रधानद्वारङ्गुण्डा प्रवेशिञ्च कूडदन्नारु कदा! अनि हनुमन्तुडु ऎगिरि, प्राकारं अन्दुकॊनि लङ्कलोकि दूकुतू मुन्दुगा ऎडं कालु पॆट्टि मरी लोपलिकि प्रवेशिञ्चाडु.
लङ्क ऎन्तो अन्दङ्गा शोभायमानङ्गा उन्दि. मुत्यालतो पुष्पालतो राजमार्गमू, मणिमाणिक्यालतो अन्दमैन मिद्दॆलू अलङ्करिम्पबडि उन्नायि. प्रति इण्ट्लोनू वैभवं उट्टिपडुतोन्दि. राक्षसुललो कॊन्दरु आयुधालु धरिञ्चि, कॊन्दरु मद्यं सेविञ्चि, मरिकॊन्दरु होमालू जपालू चेस्तू, कॊन्दरु वेदं चदुवुतू कन्पिञ्चारु. हनुमन्तुडु अन्ता वॆदिकाडु. वीथिवीथिनी कनिपिञ्चिन प्रतिमन्दिरान्नी वॆदिकाडु. सीतादेवि ऎक्कडा कन्पिञ्चलेदु. 139 राजवीथिनि आवरिञ्चि नगरमध्यंलो महसैन्यं मोहरिञ्चि उन्दि. आ सैन्यंलो रकरकाल आयुधालु धरिञ्चिन भीकराकारुलैन राक्षसुलु असङ्ख्याकङ्गा उन्नारु. रक्षणकवचं लाण्टि आ सैन्यान्नि दाटुकॊनि मुन्दुकु पोते अक्कड उन्दो अद्भुतमैन महसौधसमुदायं. अन्दुलोने उन्दि रावणुनि अन्तःपुरं. अदि हनुमन्तुनि दृष्टिनि आकर्षिञ्चिन्दि. बङ्गारु द्वारालतो, तोरणालतो, प्रत्येक प्राकारालतो, परिखलतो ऒप्पुतोन्दि आ अन्तःपुरं. दिव्याभरणाल चप्पुळ्ळू, गुर्राल सकिलिन्तलू, एनुगुल घीङ्कारालू, पक्षुल कलकूजितालू, वेलमन्दि सैनिकुल रक्षण वलयालू कलिगि महोज्ज्वलङ्गा प्रकाशिस्तोन्दि. अप्पुडे उदयिञ्चिन चन्द्रुडु आकाशंलो प्रकाशिस्तू वॆण्डि पञ्जरंलोनि हंसला, मन्थर पर्वतपु गुहलोनि सिंहंला, मत्तगजम्पै उन्न वीरुडिला वॆलिगिपोतुन्नाडु. हनुमन्तुडु आ वॆन्नॆलवॆल्लिलो अन्तर्नगरंलोनिकि प्रवेशिञ्चाडु. ऎक्कड चूसिना राक्षसुलु. चेतुल्लो आयुधालु पट्टुकॊनि कापला कास्तुन्नारु. राक्षसुलकु अदि ऒक देवालयं. अनेक सौधाल मीद नेर्पुगा दूकुतू लङ्का पट्टणानिЍक् आभरणंलाण्टि रावणसौधं चेरुकुन्नाडु हनुमन्तुडु. दानि चुट्टू राक्षसमुख्युल भवनालु उन्नायि. तॆलुपु, नलुपु, ऎरुपु रङ्गुल्लो राक्षसुलु भीकर स्वरूपालतो कापला कास्तुन्नारु. योजनं पॊडमा, अर्धयोजनं वॆडल्पू उन्न रावण गृहंलो मञ्चालू आसनालू पात्रलू अन्नी बङ्गारन्तो चेसिनवे कन्पिस्तुन्नायि. अक्कडे पुष्पकं अने विमानं उन्दि. अदी चूशाडु हनुमन्तुडु. आ विमानं अद्भुतमैन शिल्पकळतो विराजिल्लुतोन्दि. प्रपञ्चं मॊत्तं दानिपैने उन्दा अन्नट्लु चित्रालु चॆक्कबडि उन्नायि. एं विमानं अदि? दान्नि पूर्वं विश्वकर्म ब्रह्मदेवुनिकोसं तयारु चेशाडु. कुबेरुडु ब्रह्मदेवुनिकोसं तपस्सु चेसिनप्पुडु ब्रह्मदेवुडु मॆच्चि, ई पुष्पकान्नि कुबेरुनिकि इच्चाडु. रावणुडु कुबेरुण्णि युद्धंलो ओडिञ्चि दान्नि सॊन्तं चेसुकुन्नाडु. ऒक्क माटलो चॆप्पालण्टे भूमिकि दिगिन स्वर्गंला उन्दा विमानं. अदि मनस्सङ्कल्पन्तोने प्रयाणिस्तुन्दि. अन्दुलो कृत्रिम पर्वतालू मृगपक्षि रूपालू, वासयोग्यालैन गदुलू, बङ्गारु किटिकीलू उन्नायि. रत्न सुन्दरकाण्ड 140 श्री वाल्मीकि रामायणमु वैडूर्यालतो अलङ्करिञ्चिन पक्षि मृगसमूहल बॊम्मलु दानिपै चॆक्कबडि उन्नायि. रॆण्डु एनुगुलु - रॆण्डु वैपुला निलिचि लक्ष्मीदेविकि अभिषेकं चेस्तुन्नट्लु चित्रिञ्चिन चित्रमू दानिपै उन्दि. पर्वत पङ्क्तुलु, वाटिपै वृक्षालू आ वृक्षालकु पुष्पालू, आ पुष्पाललोनि Ѝक्सरालु कूडा स्पष्टङ्गा कन्पिञ्चेला अत्यन्त नैपुण्यन्तो चॆक्किन शिल्पकळानैपुण्यं आ पुष्पकम्पै कनिपिस्तुन्दि. हनुमन्तुडु विमान शिखरान्नि अधिरोहिञ्चाडु. इन्तलो ऒकवैपुनुञ्चि मद्यं वासन गुप्पुन कॊट्टिन्दि. अटुगा वॆळ्ळाडु हनुमन्तुडु. अदि रावणुडि पडकटिल्लु. अप्पटिकि अर्धरात्रि अय्यिन्देमो ऎन्दरो स्र्तीलु चॆदरिन वस्र्तालतो आदमरचि निद्रपोतुन्नारु. अन्दरू अन्दगत्तॆले. वाळ्ळ मुखाल्लो बलवन्तङ्गा ऎत्तुकॊच्चि निर्बन्धिञ्चिन आन्दोळन तालूकू छाय लेमी मच्चुकैना कन्पिञ्चडं लेदु. ऎन्तो प्रशान्तङ्गा उन्नायि. कॊञ्चॆं मुन्दुकु वॆळ्ळाडु. मध्यलो उन्न ऒक बङ्गारु मञ्चम्पै पॆद्द मेघंला ऒक आकारं गाढ निद्रलो उन्दि. ऊपिरि तीस्तुण्टे पामु बुसकॊडु तुन्नट्लुन्दि. भुजालु एनुगु तॊण्डालन्त उन्नायि. छाती विशालङ्गा उन्दि. मॊत्तानिकि मदिञ्चिन एनुगुला उन्न आ आकारं ऎवरिदो कादु. रावणुडिदे. हनुमन्तुडु आश्चर्यन्तो ऒक्क अडुगु वॆनक्किवेसि पक्कने उन्न अरुगु मीदिकि कुप्पिञ्चि कळ्ळु विप्पार्चि निद्रिस्तुन्न मन्थर पर्वतंला उन्न रावणुण्णि परिशीलनगा चूशाडु. मञ्चं प्रस्रवण पर्वतंला उण्टे, दानिपै रावणुडु मदिञ्चिन एनुगुला उन्नाडु. बङ्गारु आभरणालु धरिञ्चिन अतनि बाहुवुलु इन्द्रध्वजाल्ला उन्नायि. ऐरावतन्तो पोराडि पोराडि कायलु काशायि अतनि बाहुवुलु. वज्रायुधपु दॆब्बलकु राटुदेलि, विष्णुचक्रं ताकिडिकि गट्टिपडि, बलिष्ठङ्गा तयारय्यायि अतनि बुजालु. पॊडवाटि वेळ्ळतो अतनि बाहुवुलु अयिदु तलल पामुल्लागा भयङ्करङ्गा उन्नायि. चॆवुलकु कुण्डलालु प्रकाशिस्तुन्नायि. तलकु किरीटं लेदु. वक्षःस्थलम्पै हरालु चिक्कुवड्डायि. बङ्गारु उत्तरीयं, तॆल्लनि मेलिमिवस्र्तालू धरिञ्चिन रावणुडु प्रवाहंलो ऒण्टरिगा उन्न गन्धगजंला उन्नाडु. 141 अतनि पादालदग्गर ऎन्दरो सुन्दरीमणुलु आदमरिचि ऒळ्ळु तॆलिय कुण्डा निद्रिस्तुन्नारु. वाळ्ळु धरिञ्चिन पूलमाललु नलगलेदु. वाडिपोनू लेदु. आ अन्दगत्तॆलतो कूडिन विमानं नक्षत्रालतो कूडिन आकाशंला प्रकाशिस्तोन्दि. ऎक्कडि वाळ्ळक्कडे निद्रपोयारु. ऒक स्र्ती नृत्यपुमुस्ताबुलो उण्डि अलागे निद्रपोतोन्दि. मरो स्र्ती वीणनु कौगिलिञ्चुकॊनि पडवकु चुट्टुकुन्न पद्मंलागा पडुकुन्दि. इङ्को स्र्ती बिड्डतो निद्रिस्तुन्न तल्लिला मृदङ्गान्नि कौगिलिञ्चुकॊनि निद्रिस्तोन्दि. मरो कान्त पटहन्नि कौगिलिञ्चुकॊनि पडुकुन्दि. चूस्तू मुन्दुकु वॆळ्ळाडु. अक्कडे वेरॊक मञ्चम्पै ऒक अन्दाल राशि निद्रपोतोन्दि. बङ्गारु मेनि छायतो दिव्याभरणालु धरिञ्चिन आमॆ रावणुडि भार्य मण्डोदरि. आमॆनु चूसि, आमॆ रूपयौवनालनू, धरिञ्चिन विलुवैन आभरणालनू चूसि, आमे सीतादेवि अयि उण्टुन्दनि हनुमन्तुडु आनन्दन्तो - तोकनु मुद्दाडि, जब्बलु चरुचुकॊनि, कुप्पिगन्तुलु वेशाडु. कानी निजङ्गा आमॆ सीते अयिते अन्त हयिगा निद्रपोगलदा? इङ्कॊकरि अन्तःपुरंलो ऎन्दुकु उण्टुन्दि? सन्देहलु. चिवरिकि - ईमॆ सीतादेवि कादु वेरॆवरो! निश्चयानिकि वच्चाडु. हनुमन्तुडु मळ्ळी अन्वेषण कॊनसागिञ्चाडु. रावणुनि पानशाल कनिपिञ्चिन्दि. अक्कड रकरकाल मद्यालू पुष्पसुगन्धालू गुबाळिस्तुण्डडन्तो भोगभूमिला उन्दि लङ्क. हनुमन्तुडु ऎन्दरिनो चूशाडु कानी ऎवर्नि चूसिना सीतादेवि अन्पिञ्चलेदु. विमानान्नि विडिचिपॆट्टि बयटकु वस्तुण्टे हनुमन्तुनिकि एदो तॆलीनि अपराधभावं कलिगिन्दि. इन्तमन्दि परस्र्तीलनु चूडटं तप्पेमो अन्पिञ्चिन्दि हनुमन्तुनिकि. वॆण्टने तननि तानु इला विश्लेषिञ्चुकुन्नाडु. रावणुनि विश्वासान्नि चूरगॊन्न ऎन्दरो स्र्तीलनु चूशानु. अयिना नाकु मनस्सुलो ए दुरुद्देशमू लेदु. मञ्चिपनिकिगानी चॆड्डपनिकिगानी इन्द्रिया लन्निण्टिनी प्रवर्तिम्पचेसेदि मनस्से. आ मनस्सु नालो ऎन्तमात्रं चॆक्कुचॆदरलेदु. निश्चलङ्गा उन्दि. नेनु वेरे चोट सीतादेविनि वॆदिकिते आविड ऎला कनिपिस्तुन्दि? सुन्दरकाण्ड 142 श्री वाल्मीकि रामायणमु स्र्तीलु स्र्तीलमध्यलोने कदा! उण्टारु. अन्दुवल्ल ऒक स्र्तीकोसं वॆदकालण्टे मरि स्र्तीसमूहंलोने वॆदकालि. तप्पदु. काबट्टि, तप्पु कादु. अनि सर्दिचॆप्पुकुन्नाडु. ऒकरा? इद्दरा? विद्याधर स्र्तीलु, नागकान्तलु ऎन्दरो अन्दगत्तॆलु. वारिलो कॊन्दरु तमन्तट तामे रावणुण्णि वलचि वच्चारु. मरिकॊन्दरिनि रावणुडे अपहरिञ्चि तॆच्चाडु. कानी सीतादेवि जाड कन्पिञ्चलेदु. असलु सीतादेवि ब्रतिЍक् उन्दा? हनुमन्तुनिकि सन्देहं वच्चिन्दि. सीतादेवि तनकु कन्पिञ्चिन्दनि सम्पाति चॆप्पाडु कदा! मरि नाकु कन्पिञ्चदें? नेनेदो शुभवार्त तॆस्ताननि ऎदुरुचूस्तुन्न वानरुलु सीतादेवि लेदनि चॆप्ते गुण्डॆ पगिलि चस्तारु. श्रीरामुडू प्राणालतो उण्डडु. श्रीरामुडु लेकपोते लक्ष्मणुडू उण्डडु. अयोध्यलोनू ऎवरू प्राणालतो उण्डरु. इन्ता जरिगिते सुग्रीवुडू, अतण्णे नम्मुकुन्न वानरुलू अन्दरू.. अन्दरू.. मरणिस्तारु. नेनु वट्टि चेतुल्तो वॆनक्कि वॆळ्ळि वाळ्ळन्दरि चावुलकि कारकुण्णि अय्येकण्टे इक्कडे नेनु ऒक्कण्णी चावडं मेलु. कादु; इदन्ता चेसिन्दि रावणुडे काबट्टि आ रावणुण्णि हतमार्चि प्रतीकारं तीर्चुकुण्टानु. असलु सीतादेवि बतिЍक् उन्दा? ई राक्षस स्र्तील भीकर स्वरूपाल्नि चूसि प्राणालु वदिलेसिन्दा? लेक रावणुडु चम्पेसि उण्टाडा? रावणुडु सीतादेविनि अपहरिस्तुन्नप्पुडु गानी अतडि चॆय्यि जारि किन्दपडि मरणिञ्चि उण्टुन्दा? समुद्रंलो पडिपोयिन्दा? आमॆ सौन्दर्यं चूसि ओर्चुकोलेक रावणुनि भार्यलु तिनेशारा? वियोगदुःखं भरिञ्चलेक मरणिञ्चि उण्टुन्दा? इला हनुमन्तुनि आलोचनलु परिपरि विधालुगा पोतुन्नायि. निराशा निस्पृहलु आवहिञ्चडन्तो उस्सूरुमण्टू कूलबड्डाडु. कानी विवेकवन्तुडु कनक मळ्ळी तेरुकॊनि, उत्साहं तॆच्चुकुन्नाडु. मनकु निर्वेदं ऎन्तमात्रमू पनिकिरादु. ऎप्पुडू उल्लासङ्गा उत्साहङ्गा उण्डालि. अदे गॊप्प सुखं. ऎन्नडू निराशानिस्पृहलकु लोनुकाकूडदु. अला उण्डडमे सम्पदलकु मूलं. उत्साहं प्राणिनि कार्यंवैपु परुगुलु तीयिस्तुन्दि. पनि सफलमय्येला चेस्तुन्दि. काबट्टि सडलनि पट्टुदलतो लङ्कन्ता गालिस्तानु. अनि मळ्ळी अन्वेषण सागिञ्चाडु. 143 हनुमन्तुडु वॆदकनि चोटु नालुगङ्गुळालयिना लङ्कलो लेदु. अन्तला वॆदुकुतुन्नाडु. वॆदकालि. इङ्का वॆदकालि. ऎलागैना साधिञ्चालि. कृतनिश्चयन्तो दृढसङ्कल्पन्तो मुन्दुकु सागाडु. अन्तवरकू कन्पिञ्चनि अशोकवनं अप्पुडे ऎदुरुगा कन्पिञ्चिन्दि. अन्तकु मुन्दु ऎन्निसार्लु ई लङ्कानगरान्नि चुट्टिवच्चाडो कानी इप्पटिदाका ई अशोकवनं कन्पिञ्चलेदु. अन्ते! निरुत्साहंलो उन्नवाडिकि बुद्धि पनिचॆय्यदु. कळ्ळ मुन्दे उन्ना निर्वेदं लक्ष्यान्नि चूडनिव्वदु. इला तनलो अनुकॊण्टू हनुमन्तुडु ई वनंलो वॆतुकुतानु अनुकॊनि बुद्धिनि Ѝक्न्द्रीकरिञ्चाडु. चेपट्टिन कार्यान्नि विजयवन्तङ्गा पूर्तिचेयडानिकि कावलसिन मानसिकस्थैर्यान्नी स्फूर्तिनी पॊन्देन्दुकु ध्यानं चेशाडु. नमोस्तु रामाय सलक्ष्मणाय देव्यै च तस्यै जनकात्मजायै, नमोस्तु रुद्रेन्द्रयमानिलेभ्यो नमोस्तु चन्द्रार्कमरुद्गणेभ्यः । (5.13.59) सीतासन्दर्शनं ‘श्रीरामलक्ष्मणुलकु नमस्कारं. जनकुनि पुत्रिक जानकीदेविकि नमस्कारं. रुद्र, इन्द्र, यम, वायुदेवुलकु नमस्कारं. सूर्यचन्द्रुलकी (इङ्का मरुत्तुलु अने) सकल देवगणानिकी नमस्कारं.’ अण्टू तनकु जयं कलिगिञ्चमनि अभ्यर्थिञ्चाडु. अतनि मनस्सु शरीरङ्कण्टे मुन्दुगा उरकलु वेस्तोन्दि. अशोकवनंलो प्राकारं दाटि मुन्दुकु सागाडु हनुमन्तुडु. अप्पटिदाका यथेच्छगा तिरुगुतुन्न मृगाल्लोनू पक्षुललोनू कलकलं. अशोकवनंलो ऎन्नो अन्दमैन चॆट्लु. वाटि मॊदळ्ळलो बङ्गारु वेदिकलु. आ पक्कने मणिमयसोपानालतो प्रकाशिञ्चे दिगुडुबावुलु. अवि विकसिञ्चिन पद्मालतो जलपक्षुलतो ऒप्पुतुन्नायि. पॆद्द पॊदरिळ्ळू, शिलागृहलू, क्रीडा पर्वतं, दानिमीदिनुञ्चि जालुवारे सॆलयेरू ओह.. ऎन्त अन्दङ्गा उन्नायो! आ सॆलयेरु प्रियुनि ऒडिलोञ्चि दूЍक् प्रियुरालिला मुच्चट गॊलुपुतोन्दि. इदन्ता विश्वकर्म सृष्टिञ्चिन अद्भुतं.
सुन्दरकाण्ड 144 श्री वाल्मीकि रामायणमु तॆलतॆलवारुतोन्दि. अशोकवनंलो चॆट्लपै अटू इटू तिरुगुतू अन्ता कलिय जूस्तुन्नाडु हनुमन्तुडु. चॆट्टु चॆट्टुकी कापला उन्दि. अक्कडे ऒक शिंशुपावृक्षं उन्दि. दानि चुट्टू चूशाडु. अक्कडे ऒक चैत्य प्रासादमू कन्पिञ्चिन्दि. अदि वॆय्यि स्तम्भालतो कैलासंला मॆरुस्तोन्दि. आ शिंशुपावृक्षं किन्द - ऒकचोट राक्षस स्र्तीलु चुट्टू गुण्ड्रङ्गा कूर्चॊनि उन्नारु. वारि मध्यलो ऒक अन्दमैन स्र्ती मासिन चीर धरिञ्चि उन्दि. उपवासालुन्देमो बक्कचिक्कि कन्पिस्तोन्दि. तलवञ्चुकॊनि कूर्चॊनि एडुस्तू निट्टूर्पुलु विडुस्तू उन्दि. चूशाडु हनुमन्तुडु. ऋष्यमूकपर्वतम्पै चूसिन स्र्ती, ईमे ऒЍक्ला उन्नट्लु लीलगा अन्पिञ्चिन्दि. राजीवलोचनुडैन श्रीरामुडु चॆप्पिन आभरणालू अक्कडे चॆट्टुकॊम्मलकु वेळ्लाडुतुन्नायि. आ रोजु ए चीर कट्टुकॊन्दो इप्पुडू अदे चीर. अयिते मासि उन्दि. अन्ते! चन्द्रुडु मेघाल चाटुनुञ्चि बयटकु रावडन्तो वॆलुतुरु पॆरिगि इङ्का स्पष्टङ्गा कन्पिञ्चिन्दि सीतादेवि. चन्द्ररेखला चिक्किपोयि, रूपु दाल्चिन दैन्यंला उन्दि. अयिते धैर्यं मात्रं सडलिपोलेदु. अदे पातिव्रत्यबलं. हनुमन्तुडु ऒक निर्णयानिकि वच्चेशाडु. ईविडे सीतादेवि. सन्देहं लेदु. श्रीरामुडु गुर्तॊच्चाडु. ऎदुरुगा सीतादेवि, मदिलो रविकुलतिलकुडु. वाळ्ळिद्दरू ऒकरिकि ऒकरु तगिन वारु. ऒकरिनि विडिचि मरॊकरु जीविञ्चलेरु. इप्पुडु विडिपोयारु कदा! अयिना ऒकरि मनसु मरॊकरि वद्द उन्दि. कलिसि उन्नट्टे. इन्त गॊप्प इल्लालिकि ऎटुवण्टि दुरवस्थ दापुरिञ्चिन्दि! सर्वाभरणालतो कळकळलाडुतू उण्डवलसिन सीतादेवि ए आभरणालू लेक बोसिगा ऒण्टरिगा कूर्चोवलसिवच्चिन्दि कदा! मान्या गुरुविनीतस्य लक्ष्मणस्य गुरुप्रिया, यदि सीता-पि दुःखार्ता कालो हि दुरतिक्रमः. (5-16-3) श्रीरामुडिकि इल्लालै, लक्ष्मणुडिकि मान्युरालैन सीतादेविЍक् इन्तटि कष्टं वच्चिन्दण्टे कालमहिम ऎन्तटिदो तॆलुस्तूने उन्दि. कालान्नि ऎवरू दाटलेरु. 145 इन्त गॊप्प इल्लालु कनुकने श्रीरामुडु अन्तगा परितपिस्तुन्नाडु. ईमॆकोसं एमैना चॆय्यवच्चु. जानकीवल्लभुडु ऎन्तमन्दि राक्षसुल्नि संहरिञ्चिना, भूगोळान्नि तल्लक्रिन्दुलु चेसिना, नेनु समुद्रं दाटिना अवन्नी तगिनवे! त्रिलोकाधिपत्यं अन्ता कलिपि सीतादेविलो पदहरोवन्तुकूडा कादेमो! मिथिलाधिपति अयिन जनकुडि कूतुरू दशरथ महराजुगारि कोडलू धर्मज्ञुडैन श्रीरामुनि इल्लालू अयिन सीतादेवि इप्पुडु ई लङ्कलो राक्षसस्र्तीलमध्य नाना अगचाट्लु पडुतू एनाटिकैना पितृवाक्यपरिपालकुडैन श्रीरामुडु वस्ताडने आशतोने जीविस्तोन्दि. आमॆकु परिसरा लेवी पट्टडं लेदु. रामुण्णे ध्यानिस्तोन्दि. दर्शिस्तोन्दि. अन्नि कष्टालुपडुतुन्न सीतादेविनि चूसिन हनुमन्तुनि गुण्डॆ तरुक्कुपोयिन्दि. चुट्टू राक्षसीगणं. वारिलो एकाक्षि, एककर्ण, अकर्ण, शङ्कुकर्ण, कर्णप्रावरण, ऊर्ध्वनासिक, महशिरस्क, महकण्ठि, ध्वस्तЍक्शि, अЍक्शि, Ѝक्शकम्बळधारिणि, लम्बकर्ण, लम्बोदर, लम्बपयोधर, लम्बोष्ठि, चुबुकोष्ठि, लम्बास्य, लम्बजानुक, कुब्ज, वामन, विकट, कराळ, भुग्नवक्र्त, पिङ्गाक्ष, विकृतानन, कलहप्रिय इला विकृत रूपालुन्न रकरकाल वाळ्ळु उन्नारु. वीळ्ळ मध्य सीतादेवि मूगवोयिन तीगला उन्दि. इन्तलो तॆल्लवारिन्दि. राजमन्दिरंलो मङ्गळवाद्याल मोतलू वेदफॆूषा विन्पिस्तुन्नायि. स्र्तील अन्दॆलरवळुलू, वड्डाणालकु उन्न मुव्वल चप्पुळ्ळू विनिपिञ्चायि. आ शब्दं वच्चिन वैपु चूशाडु हनुमन्तुडु. रावणासुरुडु कॊन्तमन्दि स्र्तीलतो विलासङ्गा नडुस्तू वस्तुन्नाडु. वच्चि, शिंशुपावृक्षं दग्गर, नडिसमुद्रंलो नावला, तॆगिपड्ड चॆट्टु कॊम्मला, बुरद गॊट्टुकुपोयिन पद्मंला उन्न सीतादेविनि तेरिपारा चूसि - ‘सीता! नीदि अतिलोक सौन्दर्यं. नी अन्दन्तो समानमैन अन्दं मुल्लोकाल्लो ऎक्कडा लेदु. निन्नु सृष्टिञ्चाक बहुशा ब्रह्मदेवुडु इङ्क सौन्दर्यान्नि सृष्टिञ्चडं मानेसि उण्टाडु. नी कष्टालन्नी इक तीरिपोयिनट्ले. ई उपवासालू दीक्षलू मानॆय्यि. भोगालु अनुभविञ्चु. सुन्दरकाण्ड 146 श्री वाल्मीकि रामायणमु यौवनं रोजुरोजुकी तग्गिपोतू उण्टुन्दि. अदि प्रवाहन्तोपाटुगा कॊट्टुकुपोये नीरु. वॆनक्कि रादु. नन्नु भर्तगा अङ्गीकरिञ्चु. निन्नु ना पट्टमहिषिनि चेसुकॊण्टानु. अप्पुडु सकल सम्पदलू, राज्यभोगालू अन्नी नीवे. श्रीरामुण्णि मर्चिपो. श्रीरामुडु ऎन्दुलोनू नातो सरिपोडु.’ इला एवेवो माट्लाडुतुन्नाडु. सीतादेवि तन भर्तने तलुचुकुण्टू गुण्डॆलु चिक्कबट्टुकॊनि ऒक गड्डिपरकनु अड्डुपॆट्टुकॊनि इला अन्दि. ‘राक्षसुडा! नेनु ऒक गॊप्प वंशंलो पुट्टि मरो गॊप्प वंशंलो कोडलुगा कालुपॆट्टानु. पतिव्रतनु. नेनु नीकु लभिञ्चनु. ई सङ्गति नुव्वु तॆलुसुको’ अण्टू वॆनक्कि तिरिगि मळ्ळी तने अन्दि. ‘रावणा! इकनैना मञ्चि दारिलोकि रा! धर्मं तॆलुसुको. नीЌक्वरू इन्त बुद्धिचॆप्पे वारे लेरा?! ई लङ्कलो. ऒकवेळ उन्ना नुव्वु लॆक्क चॆय्यवेमो! इदन्ता मी नाशनानिЍक् वच्चिन्दिले. परस्र्तीव्यामोहं नाशनानिकि हेतुवु अनि नीकु तॆलीदा? ए धनानिकी नेनु लॊङ्गेदान्नि कानु. नन्नॆव्वरू श्रीरामुनि नुञ्चि वेरु चॆय्यलेरु. नी मञ्चि कोरि चॆप्तुन्ना. नन्नु श्रीरामुनिकि अप्पगिञ्चि तप्पैपोयिन्दनि काळ्ळपै पडु. क्षमिस्ताडु श्रीरामुडु. अप्पुडु नुव्वु बतिकि पोतावु. लेकपोते नीकु चावु तप्पदु. इन्द्रुनि वज्रायुधं निन्नु वदिलॆय्यवच्चु. यमुडू चूसी चूडनट्लु मिन्नकुण्डिपोवच्चु. कानी श्रीरामुडु निन्नु वदलडु. नी अन्तु चूस्ताडु. माट्लाडिते नी गुरिञ्चि नुव्वे तॆग गॊप्पलु चॆप्पुकॊण्टुन्नावु. असलु श्रीरामलक्ष्मणुल मुन्दु नुव्वॆन्त? नी पराक्रमं ऎन्त? जाग्रत्त! त्वरलोने रामबाणं दूसुकु वस्तुन्दि. नुव्वु ऎक्कड दाक्कुन्ना अदि निन्नु विडिचिपॆट्टदु. अन्नदि. ईटॆल्लाण्टि आ माटलु रावणुनिकि गुच्चुकॊनि कोपं तॆप्पिञ्चायि. मळ्ळी इला अन्नाडु - ‘ओ सुन्दरवदना! सारथि पग्गालतो रथान्नि आपिनट्लुगा, नीपै नाकु उन्न कोरिक निन्नु एमी चॆय्यकुण्डा नाकु अड्डुतगुलुतोन्दि. 147 नीकिङ्का गडुवु रॆण्डु नॆलले. ई लोगा मनसु मार्चुकॊनि नन्नु भर्तगा अङ्गीकरिञ्चु. लेकपोते नुव्वु नाकु उदयपु आहरमैपोतावु.’ अन्नाडु. सीतादेवि माटकु माट घाटुगा चॆप्पिन्दि - ‘ओरी नीचराक्षसुडा! ई लङ्कलो नी नीचपुटालोचनल्नि अरिकट्टेवाडे लेडा? इन्द्रुनिकि शचीदेविला नेनु श्रीरामुनिकि धर्मपत्निनि. नीला मरॆव्वडू इलाण्टि आलोचनकु पूनुकोडु. नुव्वु चेस्तुन्न ई पापानिकि परिहरं तप्पदु. ना रघुरामुडु मदिञ्चिन एनुगु. नुव्वो कुन्देलु पिल्लवु. नुव्वु? श्रीरामुण्णि ऎदिरिञ्चडं? अदि ऎला उन्दो तॆलुसा? चॆवुल पिल्लि एनुगुनु ढीकॊट्टिनट्लु उण्टुन्दि. इक्कड ना दग्गर श्रीरामुण्णि नानामाटलू अण्टुन्नावे कानी श्रीरामुडि मुन्दुकु वॆळ्ळडं लेदु. ऎन्दुकु? श्रीरामुडण्टे नीकु भयं. असलु अन्तदाका ऎन्दुकु? निन्नु बूडिदगा मार्चडानिकि श्रीरामुडे अक्कर्लेदु. नेने चालु. कानी ऎन्दुकु ऊरुकॊण्टुन्नानो तॆलुसा?! नेनु श्रीरामुनि कोसं तपस्सु चेस्तुन्नानु. तपस्सुलो उन्नवारिकि कोपं तगदु. कोपं तॆच्चुकुण्टे तपस्सु व्यर्थमैपोतुन्दि. पैगा निन्नु बूडिद चेसेन्दुकु श्रीरामुनि अनुमति नाकु लेदु. दॊङ्गचाटुगा नन्नु तीसुकुरावडमेना नी शूरत्वं?’ सीतादेवि निर्भयङ्गा तिडुतोन्दि. हनुमन्तुडु अन्ता चूस्तुन्नाडु. रावणुनिकि पट्टरानि कोपं वस्तोन्दि. राक्षस स्र्तीलतो - ‘राक्षसाङ्गनलारा! मीरें चेस्तारो नाकु तॆलीदु. एदो ऒकटि चेसि ईमॆनु लॊङ्गदीयण्डि.’ अन्नाडु. अप्पुडु रावणुनि चिन्नभार्य धान्यमालिनि वच्चिन्दि. रावणुण्णि गट्टिगा कौगिलिञ्चुकॊनि - ‘राजा! ईमॆ मानवमात्रुरालु. ईमॆतो नीकु एं आनन्दं लभिस्तुन्दि? पैगा ईमॆ निन्नु तिरस्करिस्तोन्दि. मनसुलेनि चोट सुखमॆक्कडिदि? ऎन्दुकी वृथा प्रयास?’ अन्दि. दानिकि रावणुडु ए समाधानमू चॆप्पकुण्डा विकटाट्टहसं चेसि पॆद्द पॆद्द अङ्गलु वेसुकुण्टू भूमि कम्पिञ्चेलागा तन अन्तःपुरं वैपु दारितीशाडु. अतनि वॆण्टे अन्तःपुर स्र्तीलन्दरू परुगुलु तीशारु. सुन्दरकाण्ड 148 श्री वाल्मीकि रामायणमु सीतादेवि भयं भयङ्गा कूर्चॊन्दि. राक्षसस्र्तीलु चुट्टू चेरि विजृम्भिञ्चारु. श्रीरामुण्णि मरिचि पॊम्मण्टू, रावणुडु अन्तटिवाडू इन्तटि वाडू अण्टू तॆग पॊगिडेशारु. अप्पुडु हरिजट अने राक्षसस्र्ती - ‘सीतादेविनि कण्टिमुन्दु पॆट्टुकॊनि चूस्तू तिनकुण्डा उण्डडं कष्टं’ अन्दि. दानिकि एकजट अने मरो राक्षसस्र्ती- ‘अवुनु! नाकू अलागे उन्दि. ईमॆनि दण्डिञ्चमनि, प्रभुवु ऎलागू अनुमति इच्चाडु काबट्टि पीक पिसिकि ईमॆनु तिनेद्दां’ अन्दि. ईमॆ गुण्डॆ, मॆदडु, काळ्ळु, तॊडलु, चेतुलु नावि अण्टे नावि अनि राक्षसस्र्तीलु वाटालु वेसुकुण्टुन्नारु. आ राक्षस स्र्तीलनु चूसि भयपडुतुन्ना स्थिरमैन बुद्धितो सीतादेवि इला चॆप्पिन्दि. ‘श्रीरामुडु दीनुडैना, राज्यं कोल्पोयिना अतडे नाकु प्रभुवु. नेनु नित्यं अतण्णि सूर्युण्णि आराधिञ्चे सुवर्चलला आराधिस्तूने उण्टानु. शचीदेवि इन्द्रुण्णी, अरुन्धति वसिष्ठुण्णी, लोपामुद्र अगस्त्युण्णी, सुकन्य च्यवनुण्णी, सावित्रि सत्यवन्तुण्णी, श्रीमति कपिलुण्णी, रोहिणि चन्द्रुण्णी ऎला विडिचिपॆट्टि उण्डरो नेनू अन्ते. श्रीरामुण्णि विडिचि उण्डडं असम्भवं. मीरु ऎन्नि चॆप्पिना ना मनसु मारदु. ऎन्दरो राक्षसुल्नि संहरिञ्चिन ना श्रीरामुडु रणरङ्गंलो ई रावणुण्णी संहरिस्ताडु. रामबाणानिकि तिरुगुलेदु. नेनु इक्कड उन्नट्लु ना श्रीरामुनिकि तॆलियदु. तॆलिसिन जटायुमा प्राणालतो लेडु. ना आचूकी श्रीरामुनिकि तॆलिस्ते ई पाटिकि रावणुडु भूम्मीद उण्डेवाडे कादु. लङ्क सर्वनाशनं अय्युण्डेदि. ना कल तप्पक नॆरवेरुतुन्दि. श्रीरामुडु वस्ताडु. ई लङ्क नाशनान्नि नेनु कळ्ळारा चूस्तानु.’ इन्तलो त्रिजट अने राक्षस स्र्ती लेचि राक्षसस्र्तीलनु तिट्टि इला चॆप्पडं मॊदलु पॆट्टिन्दि. ‘इप्पुडे तॆल्लवारुजामुन नाकु ऒक कल वच्चिन्दि. वॆय्यि हंसलु मोस्तुन्न ऒक पल्लकि मीद तॆल्लटि वस्र्तालनु धरिञ्चि, मॆडलो तॆल्लटि पुष्पमालिकलु वेसुकुनि श्रीरामुडु लक्ष्मणुनितो कलिसि वच्चाडु. अप्पुडु वाळ्ळु नालुगु 149 दन्तालुन्न एनुगु मीद उन्नारु. आ एनुगु तॆल्लगा उन्न ऒक पर्वतं दग्गरिकि वॆळ्ळिन्दि. आ पर्वतं मीद सीतादेवि पच्चटि पट्टु पुट्टं कट्टुकुनि उन्दि. श्रीरामुडु सीतादेविकि तन चॆय्यि इच्चि एनुगु मीदकि ऎक्किञ्चुकुन्नाडु. अप्पुडु वाळ्ळु वृषभालु पून्चिन रथंलोकि मारारु. आ रथं वॆळ्ळिपोतुन्नप्पुडु सीतादेवि सूर्यचन्द्रुलिद्दरिनी तन चेतितो निमिरिन्दि. तरुवात वाळ्ळन्दरू पुष्पक विमानंलो उत्तर दिक्कुकि वॆळ्ळिपोयारु. पाल समुद्रं मध्यलो ऒक कॊण्ड उन्दि, आ कॊण्ड मीद हेमसिंहसनं उन्दि, आ सिंहसनं मीद श्रीरामुडु कूर्चुनि उन्नाडु, आयन ऎडम तॊड मीद सीतादेवि कूर्चुनि उन्दि. अला उन्न श्रीरामुनिकि देवतलु पट्टाभिषेकं चेशारु. नाकु आ समयंलो श्रीरामुडु परब्रह्म स्वरूपङ्गा, नालुगु चेतुलतो उन्न श्रीमहविष्णुवुगा साक्षात्करिञ्चाडु. इक्कड लङ्का पट्टणंलो रावणासुरुडु मात्रं गाडिदलु पून्चिन रथं ऎक्कि, ऎर्रटि वस्र्तालु धरिञ्चि, नूनॆ तागुतू उन्नाडु. आ रथं दक्षिण दिक्कुगा वॆळ्ळिपोयिन्दि. कॊन्तदूरं वॆळ्ळाक आ रथं नुण्डि दक्षिण दिक्कुकि तल उण्डेला किन्द पडिपोयाडु. तरुवात पैकि लेचि मॆडलो गन्नेरु पूल माललु वेसुकॊनि पिच्चि पिच्चिगा अरुस्तू, नाट्यं चेस्तू परुगॆत्ति ऒक मुरिकि गुण्टलो पडिपोयाडु. अप्पुडु विकटाट्टहसं चेस्तू, ऎर्रटि वस्र्तालु धरिञ्चि, बोडि गुण्डुतो उन्न ऒक स्र्ती - ताडुतो कट्टि रावणुण्णि बयटकि लागिन्दि. अप्पुडामॆ रावणुण्णि पशुवुनि तीसुЌक्ळ्ळिनट्टु दक्षिण दिक्कुकि तीसुकुवॆळ्ळिन्दि. आविड वॆनकाल चप्पट्लु कॊडुतू, नाट्यं चेस्तू रावणुडु वॆळ्ळिपोयाडु. वाळ्ळ वॆनकाल कुम्भकर्णुडु, इन्द्रजित्तु मॊदलैनवारु ऒण्टॆ, मॊसलि मॊदलैन वाहनालपै दक्षिण दिक्कुकि वॆळ्ळिपोयारु. ऒक्क विभीषणुडु मात्रं नालुगु दन्तालु उन्न एनुगु मीद कूर्चुनि उन्नाडु. नलुगुरु मन्त्रुलु अतण्णि सेविस्तुन्नारु. ऎक्कडिनुञ्चो ऒक महवानरं वच्चि, लङ्का पट्टणंलोनि इळ्ळन्निटिनी अग्निकि आहुति चेसिन्दि. ऎक्कड चूसिना हहकारालु. लङ्कन्ता बूडिदयिपोयि बीभत्सङ्गा उन्दि.’ सुन्दरकाण्ड 150 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘इदी नाकु वच्चिन कल. ई सीतादेविकि अतित्वरलोने गॊप्प शुभं जरगबोतोन्दि. ईमॆ ऎवरो कादु. साक्षात्तु श्रीमहलक्ष्मि. ईमॆनु तिट्टकण्डि. श्रीरामुडु ऊरुकोडु. मीकु बतुकुमीद आश उण्टे, चेसिन दोषालु पोवालनुकुण्टे ऒक्कसारि वच्चि आ तल्लिकि ऒक्क नमस्कारं चॆय्यण्डि चालु. ईमॆ मन तप्पुलन्नी क्षमिस्तुन्दि.’ त्रिजट इला चॆप्पगाने राक्षसाङ्गनलु शान्तिञ्चारु. त्रिजट चॆप्तुण्टे राक्षस स्र्तीलु कॊन्दरु विण्टुन्नारु, कॊन्दरु कुनिकि पाट्लु पडुतुन्नारु. सीतादेवि तनलो तानु अनुकुण्टोन्दि. पच्चि मांसं तिने ई राक्षसुलकु धर्माधर्मालॆला तॆलुस्तायि? तॆलियवु. अन्नन्त पनी चेस्तारु. एदो ऒक रोजु रावणुनिकि नन्नु उदय भोजनङ्गा समर्पिञ्चेस्तारु. अय्यो! विषं तागि मरणिद्दामन्ना गुЌक्क्डु विषं इच्चे वाळ्ळु कूडा करवय्यारे! अण्टू दुःखं मुञ्चुकॊच्चेसरिकि बोरुन एडुस्तू सीतादेवि शिंशुपावृक्षं दग्गरिकि वॆळ्ळिन्दि. तन जडने उरिताडु चेसुकॊनि उरेसुकोबोयिन्दि. इन्तलो कॊन्नि शुभशकुनालु पॊडसूपायि. ऎडम कन्नू, ऎडम भुजं, ऎडम तॊड अदुरुतुन्नायि. कट्टुकुन्न पट्टु पुट्टं तनन्तट कॊञ्चॆं किन्दकि जारिन्दि. चॆट्टु मीद ऒक पक्षि कूर्चुनि कूस्तोन्दि. पक्षि कूस्तुन्न चॆट्टु किन्द कूर्चुन्न स्र्ती त्वरलोने भर्तनु कलुस्तुन्दि. सीतादेविकि कलत तीरि, आनन्दं चिवुरुलु तॊडुगुतोन्दि. उन्नाडु लॆस्स राघवुडु इन्तसेपू शिंशुपावृक्षम्मीद कूर्चुनि उन्न हनुमन्तुडु अन्ता चूशाडु. अन्नी विन्नाडु. वॆण्टने तानु मुन्दुकु वॆळ्ळकपोते सीतादेवि दक्कदु. आमॆतो माट्लाडदामण्टे चुट्टू राक्षसस्र्तीलु. सीतादेवि कूडा तननु चूसि रावणुडे मायारूपंलो वच्चाडनुकुण्टुन्देमो! अप्पुडामॆ भयपडि अरिस्ते राक्षसस्र्तीलु तन पैकि आयुधालतो वस्तारु. वच्चि तन चेतिलो चावुदॆब्बलु तिण्टारु. तिनि ऊरुकुण्टारा! ऊरुकोरु. राक्षस योधुल्नि पिलुचुकु वस्तारु. वाळ्ळतो युद्धं चेसि तानु अलसिपोते मळ्ळी नूरु योजनाल समुद्रं लङ्घिञ्चलेकपोवच्चु. ऒकवेळ ताने राक्षसुलचेतिलो मरणिस्ते ई वार्त चॆप्पेवाडुण्डडु. 151 इन्तमन्दि वानरवीरुलु पड्ड कष्टं इप्पुडु फलिञ्चिन्दि. सीतादेवि दर्शनभाग्यं नाकु लभिञ्चिन्दि. लङ्क मॊत्तं तिरिगानु. रावणुनि बलालू बलहीनतलू अन्नी तॆलिशायि. इङ्क सीतादेविनि ओदार्चडं ऒक्कटे ना कर्तव्यं. अन्दुवल्ल अवकाशं चूसुकॊनि ईमॆनु ओदार्चालि. नेना वानरुण्णि. सूक्ष्मरूपंलो उन्नानु. संस्कृतं माट्लाडिते नन्नु रावणुडनुकॊने प्रमादं उन्दि. पैगा वानरुनिकि अदि चॆल्लदु. काबट्टि मानव भाषलोने माट्लाडि ओदारुस्तानु. अयिते ना माटलु सीतादेवि भयपडकुण्डा विनालि. ऎला? दीर्घङ्गा आलोचिञ्चिन हनुमन्तुडु चॆट्टु कॊम्मल माटुन कूर्चुनि, आमॆकु विनिपिञ्चेला इला प्रारम्भिञ्चाडु.
अनगनगा दशरथ महराजु. आ राजुगारि ज्येष्ठपुत्रुडु श्रीरामुडु. चाला अन्दमैनवाडु, गॊप्प विलुकाडु. तण्ड्रि आज्ञवल्ल भार्यनू, तम्मुण्णी वॆण्ट बॆट्टुकुनि अरण्यालकु वॆळ्ळाडु. अक्कड अनेक राक्षसुलनु चम्पाडु. ई सङ्गति तॆलिसि रावणुडु मायलेडि सहयन्तो अतनि भार्य अयिन सीतादेविनि अपहरिञ्चाडु. अयोध्यारामुडु सीतादेविनि वॆतुकुतू सुग्रीवुडने वानरराजुतो स्नेहं चेशाडु. वालि अने वानरराजुनु चम्पि, आ राज्यान्नि सुग्रीवुनिकिच्चाडु. सुग्रीवुडु सीतादेविनि वॆतकटानिकि अन्नि दिक्कुलकू वानरुलनु पम्पाडु. आ प्रयत्नंलो भागङ्गा नेनु नूरु योजनाल समुद्रान्नि लङ्घिञ्चि ई लङ्ककु वच्चि, श्रीरामुडु चॆप्पिन शुभलक्षणालुन्न सीतादेविनि चूशानु. आ माटलु विन्न सीतादेवि - आश्चर्यन्तोनू, भयन्तोनू तल ऎत्ति शिंशुपावृक्षं Ѝक्सि चूसिन्दि. आमॆकु हनुमन्तुडु कनिपिञ्चाडु. सीतादेवि तन कळ्ळनू, चॆवुलनू, ताने नम्मलेकपोयिन्दि. मुन्दु कलेमो अनुकुन्दि. कललो कोति कनिपिञ्चटं अशुभं अनि भयपडिन्दि. निद्रे लेनप्पुडु कल रावटं एमिटनि तर्किञ्चुकॊनि अला वानरुडु कनिपिञ्चटं सत्यमे अनि भाविञ्चिन्दि. सुन्दरकाण्ड 152 श्री वाल्मीकि रामायणमु ई राक्षसलङ्कलो श्रीरामकथा?! ई वानरुडु ऎवरु? अनि आलोचि स्तुण्डगा तॆल्लनि वस्र्तं धरिञ्चि मॆरुपु मुद्दला उन्न हनुमन्तुडु किन्दिकि दिगाडु. अतडि कन्नुलु बङ्गारंला मॆरुस्तुन्नायि. अतण्णि चूसि एमिटी रूपमनि सीतादेवि भयपडिन्दि. सीतादेवि मुन्दु निलबडि चेतुलु जोडिञ्चि विनयङ्गा अडिगाडु हनुमन्तुडु. ‘अनिन्दिता! पद्म पत्रालवण्टि नेत्रालु कलदाना! जीर्णमैन वस्र्तालनु धरिञ्चिनदाना! ई चॆट्टुकॊम्मनु पट्टुकॊनि निलबडि उन्नावु. ऎवरु नुव्वु? नी रूपंलो राजलक्षणालु कन्पिस्तुन्नायि काबट्टि मानवकान्तवे. जनस्थानं नुञ्चि रावणुडु अपहरिञ्चि तॆच्चिन सीतादेविवि नुव्वेना? लोकोत्तरमैन नी रूपमू, दिगुलू चूस्तुण्टे श्रीरामुनि भार्यलागे अनिपिस्तुन्नावु.’ अन्नाडु. सीतादेवि आ माटलु विन्दि. श्रीरामसङ्कीर्तन कलिगिञ्चिन आनन्दन्तो- ‘अवुनु. नेनु सीतादेविने. दशरथमहराजु कोडलिनि, जनकमहराजु कुमार्तॆनु. श्रीरामुनिकि भार्यनु.’ अण्टू सीतादेवि कूडा तन कथ अन्ता चॆप्पिन्दि. हनुमन्तु डामॆनु ओदार्चि - ‘वैदेही! नेनु श्रीरामुनि दूतनु. श्रीरामुडु दुःखार्तुडै उन्नाडु. नी क्षेमं तॆलुसुकॊनि रम्मनि नन्नु पम्पाडु. महबाहुवैन लक्ष्मणुडु नीकु नमस्कारालु तॆलियजेयमन्नाडु. सुग्रीवुडु अने वानरुडु श्रीरामुनि मित्रुडु. अतडु कूडा नी क्षेमं कोरुकुण्टुन्नाडु. आ रामचन्द्रुडू लक्ष्मणस्वामी निरन्तरं निन्ने तलुचुकॊण्टुन्नारु. नुव्वु ई रक्कसिमूकलमध्य इङ्का जीविञ्चि उण्डडं गॊप्प अदृष्टमे. महबलुलैन श्रीरामलक्ष्मणुलनू वानरसैन्यन्तो कूडिन सुग्रीवुण्णी नुव्वु त्वरलोने चूस्तावु. नेनु आ सुग्रीवुनिकि मन्त्रिनि. नापेरु हनुमन्तुडु.’ अन्नाडु. श्रीरामलक्ष्मणुल क्षेमसमाचारालु विन्न सीतादेवि - पॆद्दल माट निजमे. मानवुडु बतिकि उण्डालेगानी नूरुसंवत्सरालकैना आनन्दं तप्पक कलुगुतुन्दन्न सामॆत वास्तवमेननि नाकु ई मञ्चि माटलु विनगाने 153 अनिपिस्तोन्दि. नूरेळ्ळू बतकालेगानी मञ्चिरोजुलु राक ऎक्कडिकिपोतायि? काबट्टि, ओपिग्गा वेचि उण्डालि. अनि सम्बरपडिपोयिन्दि. सीतादेविकि तनपै नम्मकं कुदिरिन्दनुकुनि हनुमन्तुडु उत्साहन्तो मरो रॆण्डडुगुलु मुन्दुकु वेसि आमॆनु समीपिञ्चाडु. सीतादेविकि अन्तलोने मळ्ळी सन्देहं. रावणुडे वानर रूपंलो वच्चाडा! अतनितो आत्मीयङ्गा माट्लाडाने! अनि बाधपडिन्दि. भयपडिन्दि. आ सन्देहंवल्ल तनकु नमस्कारं चेस्तुन्न हनुमन्तुनि मुखं चूडटानिकि कूडा आमॆकु धैर्यं चालडं लेदु. अयिना इला अन्दि - ‘नुव्वु निजङ्गा श्रीरामदूतवे अयिते श्रीरामुनि गुणगणालु वर्णिञ्चु. श्रीरामलक्ष्मणुलु नीЌक्ला तॆलुसु? नरवानरुलकु पॊत्तु ऎला कुदिरिन्दि?’ हनुमन्तुडु सीतादेवि मनोभावालकु अनुगुणङ्गा मधुरवचनालतो- ‘श्रीरामुडु तेजस्सुलो सूर्युडु, लोकानिकि आह्लदं कलिगिञ्चडंलो चन्द्रुडु. ऐश्वर्यंलो कुबेरुडु. पराक्रमंलोनण्टावा? साक्षात्तू श्रीमन्नारायणुडे. वाक्कुलो बृहस्पति. रूपंलो मन्मथुडु. रक्षणलो अतनिकि अतडे साटि. लोकंलो अन्दरिकन्ना श्रेष्ठुडु.’ अण्टू श्रीरामुण्णि आपादमस्तकमू वर्णिञ्चाडु. अयिना आमॆ अनुमानं पोयिन्दिकादु. कॊन्नि प्रश्नलु वेसिन्दि. श्रीरामलक्ष्मणुल गुर्तुलु चॆप्पमन्दि. अप्पुडैना तन शोकं तीरुतुन्दनि आमॆ आश. अप्पुडु हनुमन्तुडु - ओ सीतादेवी! श्रीरामुडु अरविन्दनेत्रुडु. साटिलेनि तन कान्तितो समस्त प्राणुलकू आनन्दान्नि कलिगिस्ताडु. अन्दमू सुगुणालू अतनिकि पुट्टुकतोने वच्चायि. तेजस्सुलो सूर्युडु. सहनंलो भूदेवि. बुद्धिलो बृहस्पति. कीर्तिलो देवेन्द्रुडु. सर्वप्राणिरक्षकुडु. आश्रितपोषकुडु, धर्मरक्षकुडु, शत्रुसंहरकुडु. लोकमर्यादलनु तानु पाटिस्तू इतरुलचेत पाटिम्पजेसेवाडु. कान्तिमन्तुडु. लोकपूज्युडु. ब्रह्मचर्यव्रतान्नि पाटिञ्चेवाडु. सत्पुरुषुलु चेसिन उपकाराल्नि सुन्दरकाण्ड 154 श्री वाल्मीकि रामायणमु मरिचिपोडु. व्यवहरज्ञानसम्पन्नुडु. लोककळ्याणं कोसमे तानु कर्मलनु आचरिस्तू इतरुलचेत कूडा आचरिम्पजेसे महनीयुडु. अण्टू वीनुल विन्दुगा श्रीरामगुणकीर्तनं चेशाडु. सीतादेविकि नम्मकं कलिगिन्दि. तन गुरिञ्ची, सुग्रीवुडि गुरिञ्ची चॆप्पि, इप्पटिदाका जरिगिन विषयालन्नी सीतादेविकि विन्नविञ्चि, तन वॆण्ट तॆच्चिन उङ्गरान्नि आमॆकु अन्दिञ्चाडु हनुमन्तुडु. अदि चूसिन सीतादेविकि निजङ्गा श्रीरामुण्णि चूसिनन्त आनन्दं कलिगिन्दि. हनुमन्तुडिपै नम्मकं कुदिरिन्दि. आमॆ मुखं विप्पारिन्दि. ‘ऎन्तो शक्तिसामर्थ्यालु उण्डबट्टे नुव्वु समुद्रं दाटि रागलिगावु. रावणुडु कूडा निन्नु एमी चेयलेडु’ अनि पॊगिडिन्दि. श्रीरामुडु वच्चि तननु रक्षिस्ताडु, रावणुण्णि युद्धंलो हतमारुस्ताडु. अनि आमॆ गाढङ्गा नम्मिन्दि. कानी ए मूलो अनुमानं. श्रीरामुडु वस्ताडा? तननु तीसुकुवॆळ्ताडा? अला जरक्कपोते इक्कडे प्राणत्यागं चेस्तानु. अनि निश्चयिञ्चुकुन्दि. अप्पुडु हनुमन्तुडु - सीतादेविकोसं श्रीरामुडु पडुतुन्न वेदन अन्ता इन्ता कादनि विवरङ्गा चॆप्पाडु. सीतादेवि तनकोसं काकुण्डा श्रीरामुडिकोसं बाधपडिन्दि. आमॆ कळ्ळल्लो नीळ्ळु सुळ्ळु तिरिगायि. आ माटलु विन्नाक मनस्सु कॊन्त तेटपडिन्दि. हनुमन्तुडितो इला अन्दि. वानरोत्तमा! दशरथात्मजुडैन श्रीरामुडु नाकोसं बाधपडुतुन्नाडण्टे नाकु सन्तोषङ्गा उन्दि. कानी मरोवैपु बाधगानू उन्दि. ऒकमाट चॆपुतानु विनु. ताडुतो कट्टि ईड्चुकुपोतुन्नट्लुगा दैवं मनिषिनि गॊप्प ऐश्वर्यंलोकिगानी दारुणमैन दुःखंलोकिगानी तीसुकुपोतुन्दि. नेनू, श्रीरामुडू, लक्ष्मणुडू कूडा आपदलपालय्यामण्टे दीनिनिबट्टी एं तॆलुस्तोन्दि? दैवान्नि अतिक्रमिञ्चे शक्ति ए प्राणिकी लेदु. इदि निश्चयं. रावणुडिच्चिन एडादि गडुवुलो पदि नॆललु पूर्तयिपोयायि. मिगिलिनवि इङ्का रॆण्डु नॆलले. ईलोगा श्रीरामुडु रावालि. 155 रावणुडि सोदरुडु विभीषणुडु, नन्नु निर्बन्धिञ्चडं तप्पु अनि रावणुडिकि चॆप्पाडट! कानी रावणुडु विण्टेना?! विभीषणुडि पॆद्द कूतुरु अनल ना दग्गरकु वच्चि ई विषयालन्नी चॆप्पिन्दि. अविन्ध्युडु अने ऒक राक्षसुडु कूडा नन्नु विडिचिपॆट्टकपोते लङ्क सर्वनाशनं अवुतुन्दनि हितवु पलिकाडट. अयिना फलितं लेदु. हनुमन्ता! अप्पुडु जनस्थानंलो श्रीरामुडु अन्तमन्दि राक्षसुल्नि ऒण्टरिगा वधिञ्चाडु कदा! मरि इप्पुडु नन्नु ऎन्दुकु रक्षिञ्चडंलेदु? अन्दि कन्नीटिपर्यन्तं अवुतू. अप्पुडु हनुमन्तुडु - ‘तल्ली! नेनु ई वार्त चॆप्पगाने श्रीरामुडु वॆण्टने बयलु देरि वस्ताडु. चिन्तिञ्चकु. पोनी ना वीपुपै कूर्चो. निन्नु ई शोकसागरं दाटिञ्चि, चिटिЌक्लो श्रीरामुडि दग्गरकु चेरुस्तानु.’ अन्नाडु. सीतादेवि मॆल्लगा नव्विन्दि. ‘एमिटी! पिल्लि पिल्लन्त लेवु? नुव्वु नन्नु मोस्तावा? समुद्रं दाटुतावा?’ अन्दि. हनुमन्तुडिकि पौरुषं वच्चिन्दि. ‘सीतामाता! ना विश्वरूपं चूपिस्तानु. चूडु.’ अण्टू मेरु, मन्दर पर्वतालन्त पॆद्दगा तन शरीरं पॆञ्चि चूपिञ्चाडु. मण्डे अग्निला उन्नाडु. वज्राल्लाण्टि कोरलतो, गोळ्ळतो शत्रुभीकरङ्गा उन्नाडु. ‘पर्वतालू वनालू भवनालू प्राकारालू तोरणालू रावणुडितोसह मॊत्तं लङ्कने मोयगल शक्ति उन्दि. इप्पटिकैना नन्नु गुर्तिञ्चु.’ अन्नाडु. सीतादेवि हनुमन्तुडि शक्तिनि गुर्तिञ्चि - ‘हनुमन्ता! नुव्वु प्राज्ञुडिवि. पराक्रमशालिवि. अयिना सरे! नेनु नीतो रानु. अला वस्ते श्रीरामुडिकि अप्रतिष्ठ. अन्तेकादु, नेनु ना भर्तनु तप्प अन्यपुरुषुण्णि ताकनु. आनाडु रावणुडु नन्नु बलवन्तङ्गा पट्टुकुन्नाडु. नेनु अशक्तुराल्नि काबट्टि एमीचॆय्यलेक ऊरुकुन्नानु. श्रीरामुडे स्वयङ्गा वच्चि, नन्नु तीसुकु वॆळ्ळालि. अला चेयटमे उभयुलकू गौरवं. वॆळ्ळु. ई विषयं श्रीरामुडिकि चॆप्पु. श्रीरामुडु दण्डॆत्ति वच्चे उपायं आलोचिञ्चु.’ अन्दि. सुन्दरकाण्ड 156 श्री वाल्मीकि रामायणमु आमॆ माटलकु सन्तोषिञ्चिन हनुमन्तुडु श्रीरामुडिकि चूपिञ्चडानिकि एदैना गुर्तु उण्टे इम्मन्नाडु. सीतादेवि तन चूडामणिनि तीसि इच्चिन्दि. इङ्का एमैना गुर्तुलु चॆप्पमन्नाडु हनुमन्तुडु. सीतादेवि तनकू श्रीरामुडिकी मात्रमे तॆलिसिन काकि कथ इला चॆप्पिन्दि. ‘‘चित्रकूट पर्वतम्पै उन्न सिद्धाश्रमंलो ऒकसारि श्रीरामुडु ना ऒळ्ळो तलपॆट्टुकॊनि निद्रपोतुन्नाडु. अप्पुडु अक्कडिकि काकि ऒकटि वच्चिन्दि. आकलितो ना वक्षःस्थलान्नि मुक्कुतो पॊडुस्तुन्नदि. श्रीरामुडु मेल्कॊनि, ऒक दर्भनु मन्त्रिञ्चि दानिमीदिकि वदिलाडु. अदि प्राणभयन्तो मुल्लोकालू तिरिगिना ऎवरू रक्षिञ्चलेकपोयारु. तिरिगि तिरिगि चिवरिकि श्रीरामुण्णे शरणुवेडिन्दि. अदि ब्रह्मस्र्तं काबट्टि, दानिकि तिरुगुलेदु. प्रयोगिञ्चाक एदो ऒकटि बलि इव्वाल्सिन्दे. अन्दुЍक् आ काकि कन्नु ऒक दानिनि ब्रह्मस्र्तानिकि बलिचेसि रामुडु दान्नि रक्षिञ्चाडु. काकिकि चावु तप्पि कन्नु लॊट्टपोयिन्दि. आ कथ चॆप्पि- ‘श्रीरामा! आनाडु ना कोसं ऒक काकिमीद ब्रह्मस्र्तान्नि प्रयोगिञ्चावे? मरि इप्पुडु नन्ने अपहरिञ्चिन ई रावणुण्णि इङ्का ऎन्दुकु चूस्तू ऊरुकुण्टुन्नावु?’ अनि सीतादेवि अडिगिन्दनि चॆप्पु.’’ अण्टू वलवला एड्चेसिन्दि सीतादेवि. हनुमन्तुडु बयलुदेरुतुन्नाडु. सीतादेवि गॊन्तु मूगबोयिन्दि. ऎन्नो जाग्रत्तलु चॆप्पिन्दि. चिवरिगा - ‘इक कार्यभारं नीदे! बागा आलोचिञ्चि ना दुःखं पोये विधङ्गा प्रवर्तिञ्चु. श्रीरामुडिकि नमस्कारालु. लक्ष्मणुनि क्षेमं अडिगाननि चॆप्पु. सुग्रीवुण्णी तक्किन वानरुल्नी कुशलमडिगाननी चॆप्पु’ अण्टू हनुमन्तुण्णि वीड्कॊल्पिन्दि. लङ्कादहनं हनुमन्तुडु सीतादेवि दग्गर सॆलवु तीसुकॊनि उत्तरदिक्कुकि वच्चाडु. वॆळ्ळे मुन्दु रावणुनिकि कॊञ्चॆं बुद्धि चॆप्पालनुकुन्नाडु. दानिकि रावणुण्णि 157 कलवालि. ऎला कलवडं? अतनिकि ऎन्तो इष्टमैन ई अशोक वनान्नि नाशनं चेस्ते सरि. मूर्खुलदग्गर साम दान भेदोपायालु ऎन्तमात्रमू पनिचेयवु. दण्डोपायं ऒक्कटे वाळ्ळकु तगिनदि. मन सत्ता एमिटो वीळ्ळकि रुचि चूपिञ्चालि. ऒक पनिमीद वच्चि, आ पनिकि भङ्गं कलगकुण्डा मरिन्नि पनुलु साधिञ्चेवाडे असलैन समर्थुडु. ऎन्त चिन्नपनिनैना साधिञ्चेन्दुकु ऎक्कुव म्याहलु तॆलुसुकोवालि. अला तॆलुसुकुन्नवाडे कार्यनिपुणुडु. अनुकॊन्नाडु. अनुकोवडमे तरुवायि, आ अशोकवनं मीद ऎगिराडु. तॊडल वेगानिकि चॆट्लु विरिगिपोयायि. पॆद्दपॆट्टुन अरिचाडु. पक्षुलु गुण्डॆलु पगिलि किन्द पडि पोयायि. राक्षसुल शक्ति सामर्थ्यालु एपाटिवो तॆलुसुकोवालनुकॊनि राक्षसुल्नि कव्विञ्चि रॆच्चगॊट्टाडु. आ अशोकवनान्नि ध्वंसं चेसि अल्लकल्लोलं चेसि अन्दरिनी कासेपु हडलॆत्तिञ्चाडु. राक्षसुलन्ता वॆळ्ळि रावणासुरुडिकि इला चॆप्पारु. ‘राक्षसेश्वरा! ऎक्कडनुञ्चि वच्चिन्दो कानी ऒक महवानरं वच्चिन्दि. सीतादेवि कूर्चुन्न शिंशुपा वृक्षान्नि तप्प तक्किन अशोकवनं मॊत्तान्नी सर्वनाशनं चेसिन्दि. मरि अदि इन्द्रुडि दूतो, कुबेरुडि दूतो, श्रीमहविष्णुवु दूतो, यमुडि दूतो माकु तॆलीदु. अलसटो लेक कावालने वदिलिपॆट्टिन्दो तॆलीदु. शिंशुपावृक्षान्निमात्रं एमी चॆय्यलेदु. अदि अलसट अनुकोडानिकि वील्लेदु, ऎन्दुकण्टे इन्त पॆद्द अशोकवनान्नि नाशनं चेसिन आ वानरानिकि शिंशु पावृक्षं ऒक लॆक्का? अदि कावालने वदिलिपॆट्टिन्दन्नदि मा अनुमानं. अन्तेकादु, मरो मुख्यविषयं - सीतादेवितो ई वानरं माट्लाडिन्दि कूडा.’ आ माटल्नि विन्न रावणुडिकि ऎक्कडलेनि कोपं वच्चिन्दि. ‘आ मह वानरान्नि पट्टि बन्धिञ्चण्डि, लेकपोते संहरिञ्चण्डि’ अनि चॆप्पि ऎनबैवेलमन्दि राक्षसकिङ्करुल्नि पम्पिञ्चाडु. हनुमन्तुडु आ राक्षसुल्नि चूस्तूने ऒक पॆद्द तोरणं मीद कूर्चुनि रामादुलकु जेजेलु पलुकुतू इला निनदिञ्चाडु. सुन्दरकाण्ड 158 श्री वाल्मीकि रामायणमु जय त्यतिबलो रामो लक्ष्मणश्च महबलः, राजा जयति सुग्रीवो राघवेणाभिपालितः. दासो-हं कोसलेन्द्रस्य रामस्याक्लिष्टकर्मणः, हनुमान् शत्रुसैन्यानां निहन्ता मारुतात्मजः. (5-42-33, 34) ‘श्रीरामलक्ष्मणुलु विशेषमैन बलन्तो वर्धिल्लुतुन्नारु. श्रीरामुनि संरक्षणलो उन्न वानरराजु सुग्रीवुडू शोभिल्लुतुन्नाडु. आ श्रीरामुनिकि दासानुदासुण्णि नेनु. ना पेरु हनुमन्तुडु. नेनु युद्धंलो वेरे आयुधालु वाडनु. अरिकाळ्ळतो तॊक्कि, पिडि गुद्दुलतो चम्पेस्तानु. चॆट्लतो, राळ्ळतो कॊडतानु. वॆय्यिमन्दि रावणासुरुलैना नन्नु युद्धंलो ऎदिरिञ्चलेरु. नन्नु आपगलिगेवाडुगानी पट्टगलिगेवाडुगानी ई लङ्का पट्टणंलोने लेडु. ऎला वच्चानो अलागे ई समुद्रान्नि दाटि वॆळ्ळिपोतानु.’ अण्टू हनुमन्तुडु आ तोरणानिकि उन्न इनुप परिघनि ऒकदान्नि पीकि रकरकाल आयुधालतो राक्षसुलपै कलियबड्डाडु. रॆप्पपाटुकालंलोने आ प्रान्तं राक्षसुल मांसपु मुद्दलतो, रक्तन्तो भीतावहङ्गा मारिन्दि. मळ्ळी तोरणं ऎक्कि कूर्चुन्नाडु हनुमन्तुडु. दूरङ्गा वॆय्यि स्तम्भाल प्रासादं ऒकटि कनबडडन्तो आ प्रासादं मीदकि ऎक्कि, निलबडि ऒक सिंहनादं चेशाडु. आ ध्वनिकि गुण्डॆलु बद्दलै, मुक्कूचॆवुलनुञ्चि नॆत्तुरु कारुतू उण्डगा कॊन्निवेलमन्दि चनिपोयारु. तॊडलु चरिचाडु. आ शब्दानिकि मरिकॊन्दरु राक्षसुलु चनिपोयारु. तरुवात आ प्रासादानिकि मध्यलो उन्न बङ्गारु स्तम्भान्नि ऒकदान्नि पीकि गालिलो गिरगिर तिप्पाडु. आ वेगानिकि अन्दुलोनुञ्चि निप्पु पुट्टि, आ प्रासादं कालिपोयिन्दि. ‘मा वानरुललो पदी, वन्दा, वॆय्यी, पदिवेल एनुगुल बलं कलिगिनवारू, अन्तकन्ना ऎक्कुव बलं कलिगिनवारू ऎन्दरो उन्नारु. भूमिकि 159 अड्डङ्गा, निलुवुगा ऎगरगलिगेवाळ्ळु ई भूमण्डलं अन्तटा सीतान्वेषणलो निमग्नुलै उन्नारु. वाळ्ळॆवरू मिम्मल्नि विडिचिपॆट्टे प्रसЍक्त् लेदु. सुग्रीवुडे गनक ऒकसारि बयलुदेरि लङ्कलो अडुगुपॆट्टाडा? इङ्क, ई लङ्का लेदु, मीरू लेरु, आ रावणुडू लेडु गीवणुडू लेडु. धर्मात्मुडैन श्रीरामुनितो वैरं पॆट्टुकुन्न कारणङ्गा मीरन्दरू समसिपोवाल्सिन्दे.’ अण्टू मळ्ळी श्रीराम लक्ष्मणसुग्रीवादुलकु जेजेलु पलिकाडु. रावणुडु वरुसगा राक्षसवीरुलनु पम्पुतुन्नाडु. वाळ्ळन्ता हनुमन्तुनि चेतुल्लो चनिपोतुन्नारु. रावणुनि मन्त्रि जम्बुमालि, इङ्का ऎन्दरो राक्षसुलु अलागे चनिपोयारु. रावणुडु एडुगुरु मन्त्रिकुमारुल्नि पम्पाडु. वाळ्ळनी अन्ते. पादालतो तॊक्कि, पिडि गुद्दुलु गुद्दि मरी पैकि पम्पेशाडु हनुमन्तुडु. ईसारि विरूपाक्षुडु, दुर्धरुडु, प्रघसुडु, भासकर्णुडु अने कॊन्दरु सेनानायकुल्नि पम्पाडु रावणुडु. वाळ्ळनी मट्टि करिपिञ्चाडु हनुमन्तुडु. रावणुनि कॊडुकु अक्षकुमारुण्णि गिरगिरा तिप्पि नेलЍक्सि कॊट्टि मरी चम्पाडु. रावणुडु चिवरिकि तन मरो कॊडुकु इन्द्रजित्तुनि पम्पाडु. इन्द्रजित्तु अनेक बाणालु वेशाडु. ऎन्तकी हनुमन्तुडु अदुपुलोकि राकपोवडन्तो चिवरिकि ब्रह्मस्र्तं सन्धिञ्चाडु. निजानिकि ब्रह्मस्र्तं हनुमन्तुण्णि एमी चॆय्यदु. अदि अतडि वरं. कानी हनुमन्तुडु दानिकि लॊङ्गिपोयिनट्लु नटिञ्चाडु. राक्षसुलु कनपड्ड गुड्डमुक्कलन्नी तॆच्चि हनुमन्तुण्णि कट्टि, कर्रलतो कॊट्टारु. हनुमन्तुडु अलागे उण्डिपोयाडु. ‘ई राक्षसुलु बुद्धिहीनुलु. नेनु ब्रह्मस्र्तन्तो बन्धिस्ते वीळ्ळु ताळ्ळतो बन्धिस्तुन्नारु. ब्रह्मस्र्तन्तो बन्दी अयिन व्यक्तिनि मळ्ळी बन्धिस्ते आ ब्रह्मस्र्तं पट्टु वदिलेस्तुन्दि. अलागे ऒकसारि ब्रह्मस्र्तं वेशाक आ व्यक्तिपै मरि ए अस्र्तमू मळ्ळी पनिचॆय्यदु. ई वानरानिकि अस्र्तं वदिलेसिन्दन्न विषयं तॆलियदुला उन्दि. इङ्का आ ब्रह्मस्र्तमे पट्टुकुनि उन्दनुकुण्टुन्नाडु.’ अनि सन्तोषपड्डाडु इन्द्रजित्तु. सुन्दरकाण्ड 160 श्री वाल्मीकि रामायणमु राक्षसुलु हनुमन्तुण्णि रावणुनि मुन्दु निलबॆट्टारु. रावणुनि कळ्ळु ऎरुपॆक्कायि. हनुमन्तुनि हितवु हनुमन्तुडु मेरुशिखरम्पै कारुमेघंला सिंहसनम्पै उन्न रावणुण्णि चूशाडु. अतडि तेजस्सुकु मुच्चटपडि अलागे चूस्तूने उन्नाडु. ‘आह! एमी रावणुनि रूपं?! एमि धैर्यं?! एमि बलं ?! एमि कान्ति?! ई राक्षसराजुकु अन्नि गॊप्प लक्षणालू उन्नाये. सीतादेविनि अपहरिञ्चडं अने ऒक्क अधर्मान्नि आचरिञ्चि उण्डकपोते इतडु देवलोकानिЍक् प्रभुवु अय्येवाडु.’ अनि अनुकुन्नाडु हनुमन्तुडु तन मनस्सुलो. इटु रावणुनिलो कूडा - ‘ऒक वानरुनिकि उण्डवलसिन तेजस्सा इदि? नेनु ऎन्तमन्दिनि चूडलेदू? जाम्बवन्तुण्णी, वालिनी, सुग्रीवुण्णी, सुषेणुण्णी, नीलुण्णी चूशानु कानी वाळ्ळॆवरिकी इन्तटि पराक्रमं गानी शक्तिसामर्थ्यालु गानी लेवे! वानरुलु ना नाशनानिकि कारकुलु औतारनि नेनु कैलासान्नि पॆकलिञ्चि नप्पुडु नन्नु नन्दीश्वरुडु शपिञ्चाडु. आ नन्दीश्वरुडे इला वच्चाडा?! पलु आलोचनलु. ‘असलु वीडॆवडु? ऎक्कडिनुञ्चि वच्चाडु? ऎन्दुकॊच्चाडु? ऎवडिवाडु? नाकु इष्टमैन अशोकवनान्नि ऎन्दुकु नाशनं चेशाडु? सीतादेवितो ऎन्दुकु माट्लाडाडु? एमि माट्लाडाडु? कनुक्को. निजं चॆप्पाडा प्राणालतो उण्टाडु.’ प्रहस्तुण्णि आज्ञापिञ्चाडु रावणुडु. अलागे अडिगाडु प्रहस्तुडु. समाधानङ्गा हनुमन्तुडु गम्भीरङ्गा अर्थवन्तालैन वाक्कुलतो इला चॆप्पाडु - ‘नेनु इन्द्रुनि दूतनु कानु. दिक्पालकुलु नन्नु पम्पलेदु. विष्णुमूर्ति गूढचारिनी कानु. ए दिव्यास्र्तालु नन्नेमी चॆय्यलेवु. नेनु कावालने.. निन्नु चूडालने अशोकवनं ध्वंसं चेशानु. राजदर्शनं कोसमे ब्रह्मस्र्तान्नि गौरविञ्चि मीकु पट्टुबड्डानु. नेनु वानरुण्णि. वायुपुत्रुण्णि. श्रीरामुनि दूतनु. नादि यथार्थङ्गा वानररूपमे. नन्नु हनुमन्तुडु अण्टारु, सुग्रीवुनिकि मन्त्रिनि. अतनि सन्देशान्नि तीसुकॊच्चानु. अण्टू अप्पटिदाका जरिगिन श्रीरामकथ 161 अन्ता चॆप्पि - वालिनि ऒक्क बाणन्तो पडगॊट्टि सुग्रीवुनिकि पट्टाभिषेकं चेशाडु श्रीरामुडु. नीकू वालिकी उन्न स्नेहं वल्ल सुग्रीवुडु नीकु सोदरुडु अवुताडु. आ सुग्रीवुडु नी कुशलमडिगाडु. निन्नु चूडडङ्कोसमे वेरॊक उपायं लेक अशोकवनान्नि नाशनं चेशानु. अप्पुडु नी वाळ्ळु ना मीदकि युद्धानिकि वच्चारु. देहन्नि रक्षिञ्चुकोवालि काबट्टि एदो नालुगु दॆब्बलु वेशानु, वाळ्ळु चनिपोयारु. श्रीरामुडि भार्य अयिन सीतादेविनि नुव्वु अपहरिञ्चि तीसुकॊच्चि लङ्कलो पॆट्टावु. नेनु सीतादेविनि अशोकवनंलो चूशानु. सीतादेवि अण्टे ऎवरनुकुन्नावु? अयिदु तलल पामु. नी लङ्कनु सर्वनाशनं चेसे काळरात्रि. नी मृत्युवु. नी मृत्युवुनु नुव्वे कोरि तॆच्चुकुन्नावु. श्रीरामुनि तेजस्सु मुन्दु नुव्वु निलबडलेवु. नुव्वे कादु. ई मुल्लोकाल्लोनू ऎवरू निलबडलेरु. निन्नु चम्पडानिकि श्रीरामुनि दाका ऎन्दुकु? सुग्रीवुडु चालु. श्रीरामसुग्रीवुलु अग्निसाक्षिगा स्नेहितुलय्यारु. कनुक श्रीरामुनि शत्रुवु सुग्रीवुनिकी शत्रुवे. मन पुण्यपापालकु तगिन फलितालु वेरुवेरुगाने अनुभविञ्चाल्सि उण्टुन्दि. पुण्यालकि प्रतिफलङ्गा बङ्गारु लङ्क, वेल कान्तलतो सुखालु, राक्षसुलकि प्रभुवुगा अधिकारं इवन्नी नीकु लभिञ्चायि. कानी नुव्वु परायि स्र्तीनि अपहरिञ्चि तीसुकॊच्चिन पापानिकि नी शरीरान्ने वदिलिपॆट्टबोतुन्नावु. श्रीरामुडु धनुर्वेदपारङ्गतुडु. अतनिकि तॆलियनि अस्र्तशस्र्तालु लेवु. सुशिक्षितुडु, महधर्मात्मुडु. अटुवण्टि श्रीरामुडु लङ्कलो निलबडि, धनुवु ऎक्कुबॆडिते नुव्वु निलबडलेवु. नीलाण्टिवाळ्ळु लक्षल सङ्ख्यलो वच्चिना श्रीरामुनि मुन्दु निलबडलेरु. नुव्वु कैलासपर्वतान्नि ऎत्तिनपुडु शिवुडु तन कालि बॊटन वेलितो आ पर्वतान्नि तॊक्काडु. अप्पुडु नी इरवै चेतुलु आ पर्वतं किन्द उण्डिपोयायि. गुर्तुन्दि कदा. अटुवण्टि शिवुनि धनुस्सुनि ऎन्तो सुलभङ्गा विरिचिनवाडू, निन्नु मुप्पतिप्पलु पॆट्टिन वालिनि ऒक्क बाणन्तो वधिञ्चिनवाडू श्रीरामुडे. समस्त क्षत्रियुल्नी ओडिञ्चिन परशुरामुनिकि गर्वभङ्गं चेसिन्दी, जनस्थानंलो सुन्दरकाण्ड 162 श्री वाल्मीकि रामायणमु पद्नालुगुवेलमन्दि राक्षसुल्नि संहरिञ्चिन्दी कूडा श्रीरामुडे. अटुवण्टि श्रीरामुडु वस्ते नुव्वु बतकगलवा? अयिना निन्नु चम्पडानिकि श्रीरामुडु रावाला? नेनु चालनू? मर्यादगा सीतादेविनि श्रीरामुनिकि अप्पगिञ्चु. बतिकिपोतावु. लेदा चच्चिपोतावु. सुग्रीवुनि आज्ञपै सीतादेविनि वॆदुकुतू वच्चानु. नी इण्ट्लो सीतादेविनि चूशानु. नुव्वु चाला पॆद्द तप्पु चेशावु. फलितं त्वरलो अनुभविस्तावु. निन्नू नी लङ्कनू सर्वनाशनं चॆय्यडानिकि नेनॊक्कण्णे चालु. कानी, सीतादेविनि अपहरिञ्चिन निन्नु नाशनं चेस्ताननि श्रीरामुडु प्रतिज्ञ चेशाडु. अतडु श्रीमहविष्णुवुतो समानमैन पराक्रमशालि. ई सृष्टिलो अतनिकि साटि ऎवरू लेरु. अटुवण्टि श्रीरामुनिकि अप्रियं चेसिन नुव्वु प्राणालतो उण्डडं असम्भवं. तप्पुदिद्दुको!’ अन्नाडु. हनुमन्तुडु जङ्कूगॊङ्कू लेकुण्डा अला माट्लाडेसरिकि रावणुडु कोपं पट्टलेक - ‘ई वानरुण्णि संहरिञ्चण्डि.’ अन्नाडु. अप्पुडु विभीषणुडु कलुगजेसुकॊनि - ‘अन्ना! नुव्वु वेदवेत्तवु. धर्मं तॆलिसिनवानिवि. दूतनु चम्पडं राजनीति कादु. ऒकवेळ शिक्षिञ्चालनुकॊण्टे, तल गॊरिगिञ्चडं, कालो चॆय्यो तीसॆय्यडं, वातलु पॆट्टडंलाण्टि कॊन्नि शिक्षलु उन्नायि. अवि वेयालि. मरोमाट. इप्पुडु ई वानरान्नि चम्पावे अनुको नी बलं शत्रुपक्षानिकि ऎला तॆलुस्तुन्दि? आलोचिञ्चु.’ अन्नाडु. दानिकि रावणुडु - ‘अयिते ई वानरुनि तोककु निप्पण्टिञ्चण्डि. कोतुलकु तोक अण्टे इष्टमण्टारु कदा! दानिकि निप्पु अण्टिञ्चि, अदि कालुतू उण्टे वीडु वेसे गॆन्तुलु मीरन्ता चूसि आनन्दिञ्चण्डि. वीथुल्लो तिप्पण्डि’ अन्नाडु. अप्पुडु राक्षसुलु हनुमन्तुनि तोककु बट्टलु चुट्टि, नॆय्यि पोसि निप्पण्टिञ्चारु. हनुमन्तुण्णि कट्टेसि, रथं ऎक्किञ्चारु. तोक बगबगा मण्डुतोन्दि. मण्डे तोकतो नगरमन्ता तिप्पारु राक्षसुलु हनुमन्तुण्णि. मिद्दॆल मीद निलबडि अन्दरू चूस्तुण्डगा वीथुल्लो तिप्पुतू कर्रलतो कॊडुतू ‘गूढचारि, गूढचारि’ अनि प्रकटिञ्चारु. 163 हनुमन्तुडू तिरिगाडु. वाळ्ळनुञ्चि विडिपिञ्चुकोलेक कादु. शत्रुमा- शत्रुनगरमू वीटि बलालू बलहीनतलू तॆलुसुकोवडं कोसं. ई वार्त सीतादेवि दाका वॆळ्ळिन्दि. सीतादेवि अग्निदेवुण्णि प्रार्थिञ्चि - ‘नेनु ना भर्तकु सेवचेसेदान्ने अयिते, तपस्विनिनैते, पतिव्रतनैते अग्निदेवुडु हनुमन्तुण्णि दहिञ्चकूडदु. श्रीरामुनिकि नापै दय उन्नट्लयिते, ना भाग्यमेदैना मिगिलि उण्टे, धर्मप्रभुवैन श्रीरामुडु नेनु शीलवतिननि नम्मि नाकोसं ऎदुचूस्तुन्नदि निजमे अयिते हनुमन्तुण्णि अग्नि दहिञ्चकूडदु. चल्लबडिपोवालि.’ अन्दि. ऒकपक्क मण्डुतुन्ना तोककि उन्न अग्नि वॆन्नमुद्दला चल्लगा हयिगा उन्दि. चीमकुट्टिनट्टयिना लेदु. आश्चर्यं अन्पिञ्चिन्दि हनुमन्तुडिकि. ‘श्रीरामकार्यम्पै बयलुदेरानु. समुद्रन्नुञ्चि मैनाकुडे लेचि वच्चाडु. इप्पुडु मा तण्ड्रितो स्नेहंवल्ल अग्नि कूडा दहिञ्चकुण्डा सहकरिस्तुन्नाडु. इन्दुलो आश्चर्यमेमुन्दि? अन्ता सीतारामुल दय.’ अनुकॊनि अदे तोकतो लङ्ककु निप्पण्टिञ्चाडु. राक्षसवीरुल भवनालतो सह रावणुनि भवनान्नी अण्टिञ्चि सिंहगर्जन चेशाडु हनुमन्तुडु. कॊद्दि सेपट्लोने लङ्का नगरं मॊत्तं मण्टलु व्यापिञ्चायि. भवनालन्नी कुप्पकूलिपोतुन्नायि. ऒकटे Ѝक्कलु. परुगुलु. राक्षसुलन्ता हडलिपोयारु. हनुमन्तुडु तोकनु समुद्रंलो मुञ्चाडु. मण्टलु आरिपोयायि. त्रिकूटपर्वतम्पैकि दूकि - ‘अररे! ऎन्तपनि चेशानु. कोपान्नि आपुकोलेकपोयाने! मण्डे अग्निनि नीटितो चल्लार्चिनट्लु, पामु कुबुसं विडिचिनट्लु ओर्पुतो कोपान्नि निरोधिञ्चेवाळ्ळे सत्पुरुषुलु. धन्युलु कूडा. कोपंलो उन्नवाडु ऎन्तकैना तॆगिस्ताडु. चिवरिकि ऎन्त पॆद्दवाळ्ळनैना चम्पडानिक्कूडा वॆनुकाडडु. एदि माट्लाडालो एदि माट्लाडकूडदो, एदि चेयालो एदि चेयकूडदो कोपन्तो उन्नवानिकि तॆलियदु. ई लङ्कलोने सीतादेविकूडा उन्दि कदा! ई मण्टल्लो मरि सीतादेवि एमयिनट्लु?! कालिपोयि उण्टुन्दा? सीतादेविये ऒक अग्नि. अग्निनि अग्नि कालुस्तुन्दा ! आमॆकु एमी कादु.’ अनुकॊन्नाडु. सुन्दरकाण्ड 164 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘आश्चर्यं! लङ्क मॊत्तं कालिपोतुन्ना सीतादेविकि एमी कालेदु.’ अन्नारु आकाशंलो सञ्चरिस्तुन्न चारणुलु. आ माटलु विनि हनुमन्तुडु सन्तोषिञ्चाडु. रिव्वुन वॆनक्कि वॆळ्ळि सीतादेविकि नमस्करिञ्चि - सीतामाता! नुव्वु क्षेमङ्गा उन्नावु. चाला सन्तोषं. लङ्कन्ता काल्चेशानु. रावणुनिकि चॆप्पवलसिन माट चॆप्पेशानु. वाडु इप्पटिЍक् भयन्तो सगं चच्चिपोयाडु. श्रीरामुनिकोसं वाण्णि वदिलेशानुगानी लेकपोतेना वानि पदि तलल्नी गिल्लेसेवाडिनि. तल्ली! बाधपडकु. मरि सॆलवा? अन्नाडु विनयङ्गा. दानिकि सीतादेवि - ‘महवीरा! नुव्वॊक्कडिवे ई कार्यान्नि साधिञ्चगलवनि नाकु तॆलुसु. श्रीरामुडे स्वयङ्गा वच्चि, रावणुण्णि संहरिञ्चि नन्नु तीसुकुवॆळ्ळालि. अदे श्रीरामुनिकि गौरवं. नुव्वु वॆळ्ळि अला जरिगेला एर्पाटुचॆय्यि.’ अन्दि. अलागे नण्टू ऒक्क दूकु दूकि आकाशंलोकि ऎगिराडु. अक्कडे समुद्रतीरंलोनि दक्षिणपु टॊड्डुन उन्न अरिष्टं अने पर्वतं मीद दिगि, आ पर्वतं मीद नुञ्चि उत्तर दिक्कुकु तिरिगि गालिलोकि ऎगिराडु. अला ऎगिरेसरिकि अदि भूमिलोकि नॊक्कुकुपोयिन्दि. वानरुल विजयोत्साहं वायुवेगन्तो प्रयाणिस्तू दारिलो मैनाकुण्णि स्पृशिञ्चाडु. आवलि ऒड्डु कन्पिञ्चडन्तो सिंहगर्जन चेशाडु. अदि विन्न वानरुलु आकाशं बद्द लय्यिन्दनुकॊन्नारु. जाम्बवन्तुनि दग्गरिकि वच्चि ‘आ अरुपु हनुमन्तुनि देना?’ अनि अडिगारु. जाम्बवन्तुडु - ‘अदि हनुमन्तुनिदे. हनुमन्तुडिकि ऒक पनि अप्पजॆपिते अदि काकपोवडं अण्टू उण्डदु. निश्चयङ्गा वॆळ्ळिन पनिनि साधिञ्चाडु. अन्दुЍक् ई सिंहगर्जन.’ अन्नाडु. ऒक्क उदुटुन हनुमन्तुडु महेन्द्रपर्वतम्पै दूकि, ‘चूशानु सीतादेविनि’ अने ऒक्क माटतो वानरुल दैन्यान्नि पटापञ्चलु चेशाडु. आ माटकु वानरुल्लो आनन्दं उरकलु वेसिन्दि. तरुवात हनुमन्तुडु जरिगिन 165 दन्ता पूसगुच्चिनट्लु चॆप्पाडु. ‘मनं वॆळ्ळि सीतादेविनि तीसुकुवच्चि श्रीरामुनिकि अप्पजॆबुदां.’ अन्नारु वानरुलु. जाम्बवन्तुडु वारिनि वारिस्तू - ‘चॆप्पिन पनि चेयडं वरЍक् मन पनि. जरिगिन्दि चॆबुदां. सीतापति एं चॆप्ते अदे चेद्दां’ अन्नाडु. अन्दरू अङ्गीकरिञ्चि बयलुदेरारु. दारिलो मधुवनं कन्पिञ्चिन्दि. अदण्टे सुग्रीवुनिकि चाला इष्टं. सीतादेवि कन्पिञ्चिन आनन्दंलो मधुवु तागि सम्बरं चेसुकॊन्दामन्नारु वानरुलु. अङ्गदुनि अङ्गीकारन्तो वानरु लन्दरू मधुवु तागि आ वनान्नि अतलाकुतलं चेसिपारेशारु. कॊन्दरु पाटलु, कॊन्दरु पॊर्लु दण्डालु, कॊन्दरु नृत्यालु, मरिकॊन्दरु विकटाट्टहसालु. कॊन्दरु तूलुतू, इङ्कॊन्दरु हडावुडिगा तिरुगुतू, कॊन्दरु गन्तुलेस्तू ऒकळ्ळनॊकळ्ळु नॆट्टुकुण्टू चॆट्लमीदनुञ्चि दूकुतू आगमागं चेस्तुन्नारु. वानरुलन्ता ऒकटे नव्वुलु. एडुपुलु, अरुपुलु. असले कोतिमूक. पैगा मधुवु तागिन्दि. इक चूडालि वाळ्ळ अल्लरि! चिवरिकि वनपालकुलनु चितक्कॊट्टारु वानरुलु. आ वनपालकुलकु नायकुडु दधिमुखुडु सुग्रीवुनिकि मेनमाम. अतनिकी नालुगु वड्डिञ्चारु वानरुलु. दधिमुखुडु गग्गोलुपॆडुतू सुग्रीवुनिदग्गर मॊरपॆट्टुकुन्नाडु. सुग्रीवुडु कोपगिञ्चलेदु. आनन्दिञ्चाडु. दानिकि कारणं उन्दि. मधुवनंलोकि वानरुलु वॆळ्ळि सम्बरालु चेसुकॊण्टुन्नारण्टे सीतादेवि जाड तॆलिसिन्दन्नमाट! अन्दुЍक् सुग्रीवुनिकि आनन्दं. हनुमन्तुडू, अङ्गदुडू तक्किन वानरुलू श्रीरामलक्ष्मणुल वद्दकु वच्चारु. हनुमन्तुडु शिरस्सु वञ्चि श्रीरामचन्द्रुनिकि नमस्करिस्तू - ‘श्रीरामा! तन पातिव्रत्यनियमान्नि कापाडुकुण्टू सीतादेवि क्षेमङ्गा उन्दि.’ अन्नाडु. आ वार्त विनि ऊपिरि पील्चुकुन्नारु श्रीरामलक्ष्मणुलु. वाळ्ळ मनस्सिप्पुडु कॊञ्चॆं तेलिक पडिन्दि. सीतादेवि इच्चिन चूडामणिनि श्रीरामुनि चेतिकि अन्दिञ्चि जरिगिन्दि जरिगिनट्लु चॆप्पाडु हनुमन्तुडु. सुन्दरकाण्ड 166 श्री वाल्मीकि रामायणमु अदि चूसि श्रीरामुनि मनस्सु दूडनु चूसिन आवुला करिगिपोयिन्दि. रघुवरुडु ऎन्तो आनन्दङ्गा - ‘लक्ष्मणा! इन्त कालानिकि ई मणिनि चूशानु. इङ्क सीतादेवि नॆप्पुडु चूस्तानो!’ अण्टू सीतादेवि गुरिञ्चि इङ्का इङ्का विनालनि उण्डडन्तो ‘चॆप्पवय्या! हनुमन्तुडा!’ अन्नाडु. ‘श्रीरामा! नीकोसं सीतादेवि कुमिलिपोतोन्दि. रामुडे रावालि. रावणुण्णि चम्पि, नन्नु तीसुकु वॆळ्ळालि अनि ऎदुरु चूस्तोन्दि. नेनु सीतादेविनि ओदार्चि, आमॆ सन्देहलु तीर्चि, धैर्यं चॆप्पि वच्चानु. कॊञ्चॆं तॆप्परिल्लि, नन्नु आशीर्वदिञ्चिन्दि. नमस्करिञ्चि इदुगो इला वच्चानु.’ अन्नाडु हनुमन्तुडु श्रीरामुनिकि विनयङ्गा नमस्करिस्तू. b 167 युद्धकाण्ड श्रीरामुनि बहुमानं ‘महवीरुडा! गरुत्मन्तुडू, वायुदेवुडू तप्प आ समुद्रान्नि इंЌक्वरू दाटलेरु. कानी नुव्वु दाटावु. लङ्कानगरंलोनिकि देव, दानव, यक्ष, गन्धर्वुललो ऎवरू प्रवेशिञ्चलेरु. प्रवेशिञ्चिना प्राणालतो बयटपडलेरु. कानी नुव्वु प्रवेशिञ्चावु. सीतादेविनि चूसिवच्चि, आमॆनू नन्नू बतिकिञ्चि नाकु महोपकारमे चेशावु. अप्पगिञ्चिन पनिनि अनुकुन्नदानिकण्टे बागा चेसेवाडु पुरुषोत्तमुडु. चॆप्पिनन्तवरЍक् चेसि ऊरुकॊने वाडु मध्यमुडु. असलु चेयकुण्डा बद्दकिञ्चेवाडु अधमुडु. नुव्वु मॊदटिरकानिकि चॆन्दिनवाडिवि.’ अनि अन्दरि समक्षंलो हनुमन्तुण्णि प्रशंसिस्तू रघुवीरुडु मळ्ळी इला अन्नाडु. ‘ई हनुमन्तुडु वॆळ्ळिन पनिनि चक्कगा निर्वहिञ्चिन कार्यसाधकुडु. सीतादेविनि दर्शिञ्चडमे काकुण्डा राक्षसुल्नि मट्टिकरिपिञ्चाडु. ऎक्कडा तन गौरवान्नि कोल्पोलेदु. सुग्रीवुण्णी सन्तोषपॆट्टाडु. सीतनु चूचि वच्चि, नन्नू, लक्ष्मणुण्णी, मा वंशान्नी कापाडाडु. इला इन्त प्रियवार्त चॆप्पिनन्दुकु बदुलुगा नेनेमि इय्यगलनु? ऒक्क ई आलिङ्गनं तप्प. हनुमन्ता! इटुरा! इदे ना सर्वस्वमू.’ अण्टू आलिङ्गनं चेसुकॊन्नाडु श्रीरामुडु. लङ्कलोनिकि प्रवेशिञ्चडं ऎला? अदे इप्पुडु श्रीरामुण्णि वेधिस्तुन्न समस्य. आ समस्यतो इनवंशोद्भवुडैन श्रीरामुडु दीर्घालोचनलो पड्डाडु. अदि गमनिञ्चिन सुग्रीवुडु - 168 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘श्रीरामा! नी वॊक सामान्युडिलागा निरुत्साहपडकु. नीलाण्टि महवीरुडु निरुत्साहपडकूडदु. निरुत्साहंवल्ल कावलसिन पनुलु कूडा काकुण्डा पोतायि. शोकं पुरुषुनि धैर्यान्नि दिगजारुस्तुन्दि. अन्नि प्रयोजनालू दॆब्बतिण्टायि. ऎटुवण्टि परिस्थितुल्लोनैना मनुजुडु उत्साहन्नि प्रकटिञ्चालि. अदे अतडि कर्तव्यं. काबट्टि ई व्याकुलपाटुनु विडिचिपॆट्टु.’ अण्टू श्रीरामुनिकि तम वानरुल शक्ति सामर्थ्यालु तॆलियजेशाडु. मळ्ळी ताने - ‘श्रीरामा! मनं लङ्कनु चेरुकोवालण्टे मुन्दु समुद्रान्नि दाटालि. अन्दुकु ऒक सेतुवुनु निर्मिञ्चुकोवालि. मुन्दु दानिगुरिञ्चि आलोचिञ्चु’ अन्नाडु. आ माटलु विन्नाक श्रीरामुनिकि कॊन्त उत्साहं वच्चिन्दि. ‘अयिते सरे! एदोविधङ्गा सेतुवु निर्मिञ्चि, लङ्कनु चेरुकुन्नामने अनुकुन्दां. अप्पुडु लङ्कनु मुट्टडिञ्चालण्टे अक्कडि परिस्थिति एमिटो मनकु तॆलियालि कदा. हनुमन्ता! लङ्क गुरिञ्चि कास्त विवरङ्गा चॆप्पु’ अनि अडिगाडु लोकाभिरामुडु. हनुमन्तुडु वाक्यकोविदुडु. विने व्यक्ति स्थायिनिबट्टि ए विषयान्नि ऎला चॆप्पालो तॆलिसिन दिट्ट. ‘श्रीरामा! नदी, वन, पर्वत, कृत्रिमदुर्गाल मध्य शत्रुदुर्भेद्यङ्गा उण्टुन्दि लङ्कानगरं. दानिकि नालुगु वैपुला नालुगु द्वारालू वाटिकि लोतैन अगड्तलू उन्नायि. आ द्वारालकु बलमैन तलुपुलू, वाटिकि इनुपगडियलू उन्नायि. राळ्ळयन्त्रालू, बाणयन्त्रालू, शतघ्नुलू इला समस्त आयुधालतो राक्षसुलु - ऎप्पुडैना सरे युद्धानिकि सिद्धं अन्नट्टु उण्टारु. रावणुडु युद्धप्रियुडु. अतनिकि भयं अण्टे एमिटो तॆलियदु’ अनि चॆप्पाडु हनुमन्तुडु. आ माटलु विन्न नीलमेघश्यामुडु सुग्रीवुडितो - ‘सुग्रीवा! ई रोजु मञ्चि रोजु. उत्तर फल्गुणी नक्षत्रं. इदि विजयतार. अभिजित् मुहूर्तं. शकुनं कूडा बावुन्दि. वॆण्टने बयल्देरुदां’ अन्नाडु. 169 दक्षिणं वैपुनकु कदिलिन वानरसेन पगलनका रात्रनका प्रयाणिञ्चि दक्षिण समुद्रान्नि चेरुकुन्दि. ऎदुरुगा समुद्रं. दानि मुन्दु वानर सैन्यं. इदी समुद्रंलागे उन्दि. आ महसमुद्रान्नि चूसि आश्चर्यपोयारु वानरवीरुलन्ता. समुद्र तीरंलो विडिदि चेसिन सैन्यानिकि सेनापति नीलुडु. मैन्दुडू द्विविदुडू आ सैन्यानिकि कापला कास्तुन्नारु. समुद्रानिकि अवतल सीतादेवि, इवतल सीतावल्लभुडु. श्रीरामुनिलो उद्वेगं कट्टलु तॆञ्चुकुन्दि. ई समुद्रान्नि चूसि सीतादेवि ऎन्तगा भयपडि उण्टुन्दो! भूमण्डलानिकि ऒक चिवर नेनू ऒक चिवर तानू उन्नामु. सीतादेवि बतिЍक् उन्दि. अदि चालु नाकु. अन्तकु मिञ्चि नाЍक्ं कावालि? अनुकॊण्टू सीतादेविनि ऎप्पुडॆप्पुडु चूस्ताना?! अनि परितपिस्तुन्नाडु कल्याणरामुडु. इन्तलो सूर्युडु मॆल्लगा पडमटि कॊण्डल्लोकि जारुकुन्नाडु. रावणुनि मन्तनालु अक्कड लङ्कानगरंलो रावणुडु मन्त्रुलतो मन्तनालु सागिस्तू सिग्गुतो तलवञ्चुकॊनि - ‘अवमानं! अवमानं! ऒЍक् ऒक्क वानरुडु लङ्कनु तगुलबॆट्टि, सीतादेवितो माट्लाडि, अवलीलगा वॆळ्ळिपोते इन्त मन्दि राक्षसुलु उण्डी एमी चॆय्यलेकपोवडं ऎन्त अवमानं? ऒक्क वानरुडे लङ्कनु अल्लकल्लोलं चेशाडे! मरि इप्पुडु लक्षल सङ्ख्यलो वानरवीरुलतो श्रीरामलक्ष्मणुलु लङ्कपै दण्डॆत्ति वस्तुन्नारट. इप्पुडु मनमें चॆय्यालि? लङ्कनु ऎला कापाडुकोवालि? चॆप्पण्डि. महवीरुलारा! मन्त्रुल सूचनले विजयानिकि मूलमनि पॆद्दलु अण्टारु. हितुलू समर्थुलू अयिन मन्त्रुलतोनू, सुखदुःखाललो पालुपञ्चुकॊने मित्रुलतोनू, मेलु कोरे बन्धुवुलतोनू बागा चर्चिञ्चि, दैवान्नि आश्रयिञ्चि, पनुलु प्रारम्भिञ्चेवाडु उत्तमुडु. युद्धकाण्ड 170 श्री वाल्मीकि रामायणमु अला काक तानॊक्कडे निर्णयालु तीसुकॊनेवाडु मध्यमुडु. मञ्चिचॆडुलु चूडकुण्डा दैवान्नि आश्रयिञ्चकुण्डा अन्ता तानेनन्न धीमातो कार्यं चेपट्टि, दानिनि उपेक्षिञ्चेवाडु अधमुडु. अलागे चर्चलो एकाभिप्रायं कुदिरिन मन्त्रालोचन उत्तममैनदि. मॊदट भेदाभिप्रायालुन्ना चिवरकु एकाभिप्रायं कुदिरिते अदि -मध्यमं. भिन्नाभिप्रायालतो पनिनि चॆडगॊट्टे मन्त्रालोचन अधमं. मीरन्ता प्रज्ञावन्तुलु. बागा अलोचिञ्चि एकाभिप्रायन्तो ऒक निर्णयं चॆप्पण्डि. दानिनि नेनु अनुसरिस्तानु.’ अनि अडिगाडु रावणुडु दानिकि मन्त्रुलन्ता मुक्तकण्ठन्तो - ‘महवीरा! रावणा! नुव्वु मुल्लोकालनू गडगडलाडिञ्चिन वीराधिवीरुडिवि. पाताळंलोनि पन्नगराजुनू, अष्टदिक्पालकुलनू जयिञ्चिन शूरुडिवि. कैलासान्ने गडगडलाडिञ्चि, परम शिवुनितो स्नेहं चेसिनवाडिवि. मयुडन्तटि गन्धर्वराजु ताने स्वयङ्गा नी चॆलिमिनि कोरि, तन कूतुरु मण्डोदरिनि नीकिच्चि पॆळ्ळिचेशाडु. नी कॊडुकु इन्द्रजित्तु महवीरुडु. देवेन्द्रुण्णे जयिञ्चिनवाडु. अतडॊक्कडे वानरसैन्यं मॊत्तान्नी तुनातुनकलु चेस्ताडु. अतण्णि पम्पिञ्चु’ अन्नारु. नल्लगा कारुमब्बुला उण्डे सेनाधिपति प्रहस्तुडु लेचि निलबडि इला अन्नाडु - ‘राजा! मनल्नि ऎवडें चेस्ताडुले! अन्न धीमालो उन्नप्पुडु ऒक वानरुडु पॊञ्चि वच्चि दॊङ्गदॆब्ब तीशाडु. इप्पुडु मीरु आज्ञापिञ्चण्डि. ई भूम्मीद ऒक्क वानरुडू लेकुण्डा समूलङ्गा नाशनं चेसि वस्तानु.’ वॆण्टने दुर्मुखुडू, वज्रदंष्र्टुडू, कुम्भकर्णुडि कॊडुकु निकुम्भुडू इङ्का कॊन्दरु राक्षसुलू ऒकरि तर्वात ऒकरु शत्रुवुलन्दर्नी सर्वनाशनं चॆय्यालन्नारु. नेनु चम्पुतानण्टे नेनु चम्पुताननि आवेशङ्गा बीरालु पलुकुतुन्नारु. चेतिकि दॊरिकिन आयुधं चेतबट्टि युद्धानिकि सिद्धमण्टू गन्तुलु वेशारु. विभीषणुनि हितवु वाळ्ळ आवेशं चूसिन विभीषणुडु अन्दर्नी शान्तिम्पजेसि इला अन्नाडु. 171 ‘नायनलारा! ऎन्त कष्टमैन पनिनैना साम दान भेदोपायालतोने साधिञ्चालि. अनिवार्यपरिस्थितुल्लोने दण्डोपायान्नि प्रयोगिञ्चालि. सीतादेविनि अपहरिञ्चडं तप्पु. आ तप्पु मनलोने उन्दि. सीतादेविनि तिरिगि श्रीरामुनिकि अप्पजॆप्पेस्ते ए समस्या उण्डदु. युद्धन्तो पनिलेदु. ऒक्क वानरुडे अन्त चेशाडण्टे अटुवण्टि वानरुलु लॆक्कलेनन्तमन्दि वस्ते मनं एमौतामो आलोचिञ्चण्डि. पैगा वाळ्ळु प्रतीकारन्तो रगिलिपोतुन्नारु. जाग्रत्त!’ विभीषणुनि माटलु ऎवरिकी रुचिञ्चलेदु. अप्पटिकि सभ चालिञ्चि अन्तःपुरंलोनिकि वॆळ्ळिपोयाडु रावणुडु. मरुसटि रोजु उदयान्ने विभीषणुडु रावणुनि अन्तःपुरानिकि वॆळ्ळि इला हितबोध चेस्तुन्नाडु- ‘प्रभू! नुव्वु सीतादेविनि तीसुकुवच्चिन दग्गर्नुञ्ची लङ्कलो अन्नी अपशकुनाले कनिपिस्तुन्नायि. होमकुण्डाललो अग्नि वॆलगडं लेदु. यज्ञवाटिक ल्लोकि सर्पालु जॊरबड्डायि. होमद्रव्यालकु चीमलु पट्टायि. आवुलु वट्टि पोयायि. एनुगुलू गुर्रालू दीनङ्गा अरुस्तुन्नायि. काकुलु गुम्पुलु गुम्पुलुगा गुडिगोपुरालपैना इण्टि नडिकप्पुलपैना वालुतुन्नायि. ग्रद्दलू इन्ते. नक्कलु पट्टणाल्लो ऊळलु पॆडुतुन्नायि. इवन्नी दुश्शकुनाले. इवि लङ्काराज्यानिकि चेटुने सूचिस्तुन्नायि. बागा आलोचिञ्चि निर्णयं तीसुको.’ अन्नाडु. दानिकि रावणुडु कटकटपडि - ‘नाकु ऎवडिवल्ला भयंलेदु. नेनु सीतादेविनि तिरिगि अप्पगिञ्चनु. नुव्विक वॆळ्ळवच्चु’ अन्नाडु. मरुसटि रोजु मळ्ळी सभ एर्पाटु चेशाडु रावणुडु. ‘राक्षसवीरुलारा! मी सहकारन्तोने नेनु मुल्लोकाल्नी जयिञ्चानु. काबट्टि ना जयापजयाल गुरिञ्ची लाभनष्टाल गुरिञ्ची मीकु नेनु चॆप्पालि. इप्पटिवरकू मीतो नेनु आलोचनलु अन्नी पञ्चुकुन्नानु. अयिते कुम्भकर्णुडु आरुनॆललु निद्रलोने उण्डिपोयाडु. अन्दुवल्ल अतडिकि ई विषयं तॆलियदु. प्रस्तुतं निद्रलेचि मॆलकुवतो उन्नाडु काबट्टि इप्पुडु चॆप्तुन्नानु. युद्धकाण्ड 172 श्री वाल्मीकि रामायणमु रामुनिकि प्राणप्रदमैन सीतनु दण्डकारण्यं नुञ्चि अपहरिञ्चि तीसुकुवच्चानु. लङ्कलो उञ्चानु. एदि एमैना सीतनु तिरिगि इच्चे प्रसЍक्त् लेदु. इदि ना निर्णयं. इप्पुडु चॆप्पण्डि आ रामलक्ष्मणुलनु चम्पडानिकि ए म्याहलु पन्नालि?’ अनि अडिगाडु. आ माटलकु स्पन्दिस्तू कुम्भकर्णुडु कोपङ्गा - ‘रावणा! मुन्दु चॆय्यवलसिन पनिनि वॆनुक, वॆनुक चॆय्यवलसिन पनिनि मुन्दू चेसेवाडु मूर्खुडु. वाडिकि चिवरिकि मिगिलेदि नष्टं मात्रमे. मुन्दू वॆनुका आलोचिञ्च कुण्डा सीतादेविनि अपहरिञ्चि तीसुकॊच्चावु. अप्पुडु मातो चॆप्ते बावुण्डेदि. सरे! जरिगिन्देदो जरिगिन्दि. इप्पटिदाका श्रीरामुडु निन्नु चम्पलेदण्टे अदि नी अदृष्टमे. अयिना भयपडकु. नेनुन्नानु. ना शायशक्तुला निन्नु कापाडतानु. निश्चिन्तगा उण्डु.’ तरुवात महपार्श्वुडु अन्नाडु. ‘महराजा! नुव्वु ईश्वरुडिЍक् ईश्वरुडिवि. नीकु अड्डेमिटि? मुन्दु आ सीतादेविनि बलात्करिञ्चु. अप्पुडु विधिलेक सीतादेवि नी वशं अवुतुन्दि. आपै कुम्भकर्णुडु उन्नाडु. इन्द्रजित्तू उन्नाडु. ऎवडु वच्चिना वाळ्ळे चूसुकुण्टारु.’ अप्पुडु रावणुडु असलु रहस्यं चॆप्पाडु. ‘‘मित्रमा! विनु. नेनु ऒकसारि ब्रह्म सभकु वॆळ्तू दारिलो पुञ्जिकस्थल अने अप्सरसनु चूशानु. आमॆकु इष्टं लेकपोयिना आमॆनु बलात्करिञ्चानु. अप्पुडु ब्रह्म नेनु ए स्र्तीनैना बलात्करिस्ते ना तल नूरु मुक्कलवुतुन्दनि नन्नु शपिञ्चाडु. अन्दुकनि ऊरुकॊन्नानु गानी ई पाटि आलोचन नाकु लेकना?’’ अन्नाडु. वीळ्ल आलोचनलु चूसि विभीषणुडु मळ्ळी चॆप्पि चूशाडु. ‘रावणा! सीतादेवि ऐदुतलल कालसर्पं. कोरि कोरि कालसर्पान्नि ऎन्दुकु कौगिलिञ्चुकोवालनुकॊण्टुन्नावो नाकु अर्थं कावडं लेदु. मेलुको! ई कुम्भकर्ण, इन्द्रजित्, प्रहस्त, महपार्श्व, महोदर, कुम्भ, निकुम्भ, अकम्पनादि 173 राक्षस वीरुलन्दर्नी श्रीरामबाणं चम्पकमुन्दे सीतादेविनि श्रीरामुडिकि अप्पगिञ्चु. सूर्येन्द्रादि देवतलुगानी चिवरिकि मृत्युवे गानी निन्नु कापाडालनुकुन्ना नुव्वु ऎक्कड दाक्कुन्ना ऎवरु अड्डुपडिना श्रीरामुडु निन्नु चम्पकुण्डा वदलडु.’ अन्दरू कलिसि विभीषणुण्णि निन्दिञ्चारु. चिवरिगा रावणुडु - ‘विभीषणा! शत्रुवुतो कापुरं चॆय्यवच्चुगाक! काल सर्पालतो कलिसि जीविञ्चवच्चु गाक! कानी मित्रुनिगा उण्टू शत्रुवुनु सेविञ्चेवानितो मात्रं कलिसि जीविञ्चलें सुमा! ज्ञातुलॆप्पुडू इन्ते. ऎक्कडैना अन्ते. कष्टाल्लो कलिसिरारु. पैगा वॆन्नुपोटु पॊडुस्तारु. शरत्काल मेघंलो नीरु ऎला उण्डदो दायादुल गुण्डॆल्लो स्नेहमू अन्ते! नुव्वु काबट्टि नन्नु इन्नि माटलु अनि बतिकि पोयावु. मरॊकडैतेना! एमय्येवाडो! छी मन वंशंलो चॆडबुट्टावु.’ अन्नाडु. आ माटलकि विसिगिपोयिन विभीषणुडु मरो नलुगुरु राक्षसुलतो आकाशंलोनिकि ऎगिरि इला अन्नाडु. ‘‘राजा! मनस्सुकु प्रियङ्गा माट्लाडेवाळ्ळु चाला मन्दे उण्डवच्चु. कानी अप्रियमैना हितवे चॆप्पेवाळ्ळू, चॆप्ते विनेवाळ्ळू उण्डरु. इल्लु तगलबडिपोतुण्टे चूस्तू उण्डलेनट्ले नेनू नीकु चेतनैन मेलु चेद्दामनि चॆप्तुन्नानु. नीकु पोयेकालं दापुरिञ्चिन्दि. अन्दुЍक् ना माटलु नीकु रुचिञ्चडं लेदु. अन्तिम घडियलु समीपिञ्चिनवाडिकि इटुवण्टि माटलु तलЌक्क्कवु, ‘विनाशकाले विपरीत बुद्धिः’, नी कर्म. नेनु वॆळ्तुन्नानु’ ’ अनि रावणुनितो तॆगतॆम्पुलु चेसुकॊन्नाडु विभीषणुडु. विभीषण शरणागति अला रावणुण्णि विडिचिपॆट्टिन विभीषणुडु तन नलुगुरु मित्रुलतो कलिसि श्रीरामलक्ष्मणुलनु आश्रयिञ्चाडु. तन कथन्ता विन्नविञ्चाडु. सुग्रीवादुलु विभीषणुण्णि चेरदीयवच्चो लेदोननि शङ्किञ्चारु. हनुमन्तुडु बागा आलोचिञ्चि अतण्णि आदरिञ्चडं मञ्चिदे नन्नाडु. श्रीरामुडिदी अदे अभिप्रायं. ‘विभीषणुडु ए उद्देशन्तो वस्तुन्नाडो मनकु युद्धकाण्ड 174 श्री वाल्मीकि रामायणमु तॆलीदु. कानी मित्रभावन्तो वच्चि नन्नु शरणुवेडिते नेनु कादनलेनु. शरणुवेडिन वाडु दुष्टुडे अयिना रक्षिञ्चडं सत्पुरुषुल लक्षणं. तन भर्तनु चम्पिन वेटगाडु शरणु वेडिनन्दुवल्ल ओ पावुरं अतनिके आहरमय्यिन्दि! शक्ति उण्डि शरणागतुण्णि रक्षिञ्चकपोवडं महपापं अनि कण्वपुत्रुडैन कण्डुमहर्षी चॆप्पाडु कदा! शरणु कोरिन वाडिनि प्राणालु अर्पिञ्चैना कापाडालि. अदि धर्मं.’ सकृदेव प्रपन्नाय तवास्मीति च याचते अभयं सर्वभूतेभ्यो ददा म्येतत् व्रतं मम (6-18-33) ऎव्वरैना सरे! नन्नु शरणु वेडिते नेनु तप्पक रक्षिस्तानु. इदि ना व्रतं. नियमं. अदि विभीषणुडे कावच्चु. रावणुडे कावच्चु.’ अन्नाडु. शरणागतुडैन विभीषणुडु श्रीरामुनि काळ्ळपै पडि शरणु वेडाडु. अप्पुडु लक्ष्मणाग्रजुडैन श्रीरामुडु अतण्णि ओदार्चि आदरिञ्चाडु. तरुवात रावणुनि बलाबलाल गुरिञ्चि चॆप्पमनि विभीषणुण्णि अडिगाडु. विभीषणुडु चॆप्तुन्नाडु. ‘श्रीरामा! राक्षसुलु कोट्ल सङ्ख्यलो उन्नारु. वीळ्ळ बलन्तोने रावणुडु दिक्पालकुल्नि जयिञ्चाडु. देवेन्द्रुण्णि हिंसिञ्चाडु.’ अण्टू राक्षसवीरुल बलालु विन्नविञ्चाडु. राघवुडु आनन्दिञ्चि - ‘विभीषणा ! विनु. इदे ना प्रतिज्ञ. रावणुडु ऎक्कडुन्ना सरे ! अतण्णि संहरिञ्चि निन्नु लङ्का साम्राज्यानिकि राजुनु चेस्तानु. इदि सत्यं.’ ‘श्रीरामा! ना शक्तिवञ्चन लेकुण्डा नेनु नीकु सायं चेस्तानु.’ विभीषणुडू माट इच्चाडु. अनडमे तडवुगा श्रीरामुडु लक्ष्मणुनितो समुद्रपु नीरु तॆप्पिञ्चि अप्पुडे विभीषणुनिकि पट्टाभिषेकं चेशाडु. सेतुवु निर्माणं समुद्रं दाटडानिकि विभीषणुनि सलह मीदट सत्यव्रतुडैन श्रीरामुडु समुद्रुण्णि पूजिस्तुन्नाडु. मूडु रोजुलु उपवासं चेस्तू दर्भशय्यमीदे पडुकॊनि प्रार्थिञ्चाडु. अयिना समुद्रुडु कनिकरिञ्चकपोयेसरिकि श्रीरामुनिकि कोपं वच्चिन्दि. 175 ‘ओर्पुगा पूजिस्ते नेनु चेतकानिवाण्णनि अनुकॊण्टुन्नाडी समुद्रुडु. ई लोकंलो क्षमागुणं अवमानाल पालवुतुन्दि. दुष्टुण्णी, पॊगड्तलकोरुनी गौरविञ्चिनट्लुगा शान्तुण्णी, सहनशीलिनी, मञ्चि माट्लाडेवाण्णी मूर्खुलु गौरविञ्चरु. अन्दुЍक् नेनेमिटो चूपिस्तानु’ अण्टू समुद्रम्पैकि ब्रह्मस्र्तं सन्धिञ्चाडु श्रीरामुडु. समुद्रं अल्लकल्लोलं अय्यिन्दि. लोकालु अतलाकुतल मय्यायि. पर्वतालु गजगजलाडायि. चुक्कलु रालिपड्डायि. सूर्युडू चन्द्रुडू मायमैपोयारु. मेरुपर्वतम्पै सूर्युनिला समुद्रुडु प्रत्यक्षमै - ‘श्रीरामा! नेनु समुद्रुण्णि. नन्नॆवरू दाटकूडदु. इदि ना प्रकृति. नन्नु आश्रयिञ्चुकॊनि उन्न जलजन्तुवुलकु ए हनी कलगनिरीतिलो मीकु नेनु सहयं चेयडानिकि सिद्धङ्गा उन्नानु.’ अन्नाडु. दानिकि श्रीरामुडु - ‘ऎक्कुपॆट्टिन ई ब्रह्मस्र्तान्नि एं चॆय्यमण्टावु मरि?’ अनि अडिगाडु. दानिकि समुद्रुडु - ‘श्रीरामा! उत्तरं वैपु द्रुमकुल्यं अने चोट कॊन्तमन्दि दुरात्मुलैन दस्युलु ना नीळ्ळु तागेस्तुन्नारु. नी ब्रह्मस्र्तान्नि वाळ्ळ मीदकु वदिलि पुण्यं कट्टुको!’ अन्नाडु. श्रीरामुडु अलागे बाणं वदिलाडु. मळ्ळी समुद्रुडु - ‘श्रीरामा! मी सैन्यंलो नलुडु अनि ऒक वानरुडु उ न्नाडु. अतडु विश्वकर्म कॊडुकु. तण्ड्रिवल्ल ऎन्नो वरालु पॊन्दाडु. अतडे ना मीद वन्तॆन कट्टगलडु’ अनि चॆप्पि अन्तर्धानमय्याडु . वानरुल्लो उत्साहं पॆल्लुबिकिन्दि. चकचका राळ्ळू अवी अन्दिञ्चारु. नलुडु समुद्रम्पै सेतुवु निर्मिञ्चाडु. ‘आह! ऎन्त गॊप्पगा उन्दी वन्तॆन! समुद्रुनिकि पापिडिलागा उन्दि.’ अनि अन्दरू प्रशंसिञ्चारु.
रावणुडु पम्पिन शार्दूलुडु अने ऒक गूढचारि रावणुनितो - ‘राक्षसराजा! समुद्रं पक्कन मरो समुद्रंला उन्दा वानरसैन्यं. निन्नु चम्पडानिकि वाळ्ळन्ता उत्साहङ्गा उन्नारु.’ अन्नाडु. रावणुडु आ माटलु विनि मण्डिपडि शुकुडु अने मरो गूढचारिनि पिलिचि - युद्धकाण्ड 176 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘ऎलागैना सुग्रीवुण्णि मनवैपु तिप्पुकोवालि. वॆळ्ळु. सुग्रीवुण्णि प्रलोभपॆट्टु. आ पनिमीद उण्डु.’ अनि पम्पाडु. वाडु वॆळ्ळि आकाशंलो निल्चॊनि रावणुडु पम्पिन सन्देशं चॆप्पाडु. आ माटलु विन्न वानरुलु पैЌक्गिरि वाण्णि अन्दुकॊनि पिडिगुद्दुलतो गुद्दिपारेशारु. ‘बाबोय्! नेनु दूतनि. नन्नु चम्पकण्डनि’ वाडु पारिपोबोते वानरुलु बन्धिञ्चेशारु. विभीषणुडू अतनि मित्रुलू दक्षिणंवैपु वारधिकि कापलागा उन्नारु. वानर सैन्यं वारधि मीद प्रयाणिञ्चि समुद्रान्नि दाटिन्दि. श्रीरामुनि युद्धम्याहं लङ्का सौन्दर्यानिकि श्रीरामुडु मुग्धुडैना मळ्ळी गम्भीरङ्गा मारि सैनिक म्याहलनु रचिस्तुन्नाडु. अङ्गदुडु नीलुनितो कलिसि सैन्यानिकि गुण्डॆकायगा निलुस्ताडु. ऋषभुडु दक्षिण भागंलोनू, गन्धमादनुडु ऎडमवैपू उण्टारु. तानू लक्ष्मणुडू मुन्दु नडुस्तारु. जाम्बवन्तुडू, सुषेणुडू, वेगदर्शी सैन्यं मध्यलो अण्टे कुक्षिभागंलो उण्टारु. सुग्रीवुडु मिगिलिन वीरुलतो जघनभागान्नि रक्षिस्तू उण्टाडु. इदी श्रीरामुनि युद्धतन्त्रं. आ तर्वात, रावणुनि दूत - शुकुण्णि वदिलॆय्यमन्नाडु श्रीरामुडु. वानरसैन्यं कदिलिवस्तुन्न समुद्रंला उन्दि. दिक्कुलु पिक्कटिल्लेला वानरुलु चेस्तुन्न जयजयध्वानाले तरङ्गफॆूष अन्नट्लुगा सैन्यं लङ्कलोनिकि प्रवेशिञ्चिन्दि. भूमि दद्दरिल्लुतोन्दि.
शुकुडु रावणुनि दग्गरकु वच्चि - ‘राजा! वानरसैन्यानिकी मन सैन्यानिकी पोलिЍक् लेदु. अदि भूमि पट्टनन्त उन्दि. श्रीरामुण्णि शरणु वेडडं तप्प मनकु मरो दारि लेदु. त्वरपडु. सीतादेविनि समर्पिञ्चि शरणु वेडतावो तॆगिञ्चि युद्धं चेस्तावो एदो ऒकटि तेल्चु’ अन्नाडु. 177 रावणुडु आ माटलु लक्ष्यपॆट्टलेदु. इङ्का विवरालु सेकरिञ्चमनी वानरुल युद्धतन्त्रालु एमिटो तॆलुसुकुरम्मनी ईसारि शुकसारणुलु अने मरो इद्दरु दूतल्नि पम्पिञ्चाडु. वाळ्ळु वानररूपालु धरिञ्चि वानरसैन्यंलो प्रवेशिञ्चारु. विभीषणुडु वाळ्ळनि कनिपॆट्टि श्रीरामुनिकि अप्पगिञ्चाडु. पट्टुबड्ड शुकसारणुलतो श्रीरामुडु - ‘मीकिंЍक्ं कावालो चॆप्पण्डि. स्वेच्छगा अडगण्डि. भयं लेदु. कानी मी प्रभुवुकु चॆप्पण्डि. ए बलं चूसुकॊनि सीतादेविनि अपहरिञ्चि तॆच्चाडो आ बलन्तो रम्मनण्डि. पॊण्डि’ अनि वदिलेशाडु. शुकसारणुलु वच्चि - सीतादेविनि श्रीरामुनिकि अप्पगिञ्चि शरणु वेडडं ऒक्कटे सरियैनदनि हॆच्चरिञ्चारु. रावणुडु वाळ्ळपै चिरचिरलाडुतू सेकरिञ्चिन विवरालु चॆप्पमन्नाडु. नीलुडु, अङ्गदुडु, हनुमन्तुडु, नलुडु, कुमुदुडु, कपिलुडु, रम्भुडु, शरभुडु, पनसुडु, विनतुडु, क्रोधनुडु, गवयुडु वानरुल्लो प्रमुखुलु. ऋक्षसैन्यंलो महवीरुडु जाम्बवन्तुडु उन्नाडु. इङ्का हरुडु, धूम्रुडु, दम्भुडु, सन्नादुडु, क्रथनुडु, प्रमाथि मॊदलैन महवीरुलॆन्दरो उन्नारु. वाळ्ळु यमुनिकि कूडा भयपडेवाळ्ळु कारु. वीळ्ळु ऒक्कॊक्करू नालुगु कोरलु कल सिंहलु. बुसकॊट्टे कालसर्पालु. वानर वीरुल्लो ऒक्कॊक्कडि अधीनंलोनू पदिकोट्ल सैन्यं उन्दि. अनि तमकु तॆलिसिनदन्ता शुकसारणुलु चॆप्पारु. रावणुनि कुतन्त्रं रावणुडु इङ्का कॊन्तमन्दि चारुल्नि पम्पि मरिन्नि विवरालु राबट्टा लनुकॊन्नाडु. अला वॆळ्ळिन चारुलन्दरिकी बागा देहशुद्धि जरिगिन्दि. वाळ्ळन्ता मुक्तकण्ठन्तो ऒЍक् माट चॆप्पारु. ‘रावणा! सीतादेविनैना अप्पगिञ्चु. लेदा युद्धानिकैना तयारुगा उण्डु’ अनि. अप्पुडु रावणुडु विद्युज्जिह्वुण्णि पिलिचि - ‘नेनु सीतादेवितो माट्लाडुतुण्टानु. अप्पुडु नुव्वु श्रीरामुडि तलनु कृत्रिमङ्गा सृष्टिञ्चि, दानिनी दानितोपाटु धनुर्बाणालू तीसुकुरा!’ अनि चॆप्पि अशोकवनंलो उन्न युद्धकाण्ड 178 श्री वाल्मीकि रामायणमु सीतादेवि दग्गरकु वॆळ्ळि - ‘सीता! ना भर्त अन्तटिवाडू इन्तटिवाडू अनि तॆग प्रगल्भालु पलिकावे! चूडु. इप्पुडेमय्यिन्दो! नी भर्त मरणिञ्चाडु. इप्पटिकैना मनसु मार्चुको! नन्नु भर्तगा स्वीकरिञ्चु.’ अण्टू मुन्दे अनुकुन्न पथकं प्रकारं श्रीरामुनि तला धनुर्बाणालू तॆप्पिञ्चि सीतादेविकि चूपिञ्चाडु. पापं! सीतादेवि मॆल्लगा तलॆत्ति चूसि, निजमेननुकुन्दि. गुण्डॆ आगि पोयिनन्त पनय्यिन्दि सीतादेविकि. कन्नीरु मुन्नीरुगा विलपिस्तोन्दि. ‘आ धनुर्बाणालू, आ कळ्ळू, आ रङ्गू, आ मुखं अन्नी श्रीरामुनिवे. सन्देहं लेदु. जुट्टू अलागे उन्दि. अदुगो चूडामणि..’ अण्टूने बोरुन विलपिञ्चि, कुप्पकूलिपोयिन्दि. आ शिरस्सुनु चेतुल्लोकि तीसुकॊनि - ‘श्रीरामा! नन्नु अनाथनु चेसि वॆळ्ळिपोयावा? असले दुःखंलो उन्न नाकु इन्तटि दुःखं वच्चि पडिन्दे! अय्यो!! ना कोसं चिवरिकि नुव्विला अयिपोयावा? नेनु नी सहधर्मचारिणिनि कदा! अग्निसाक्षिगा नन्नु विडिचि वॆळ्ळननि प्रमाणं चेशावु. पॆळ्ळि नाटि प्रमाणा लन्निण्टिनी विडिचिपॆट्टि ऎला ऒण्टरिगा वॆळ्ळिपोयावय्या!’ वॆण्टने रावणुण्णि उद्देशिञ्चि - ‘रावणा! गॊप्प घनकार्यं चेशावुले. रा! नन्नू चम्पॆय्यि. ना शरीरान्नि श्रीरामुनि शरीरम्पै पारवेसि पुण्यं कट्टुको’ अण्टू हृदय विदारकङ्गा रोदिस्तोन्दि. इन्तलो एदो वार्त वच्चि, रावणुडु हुटाहुटिन अक्कण्णुञ्चि वॆळ्ळिपोयाडु. अतनितो पाटे श्रीरामुडि तला धनुर्बाणालू मायमै पोयायि. सरम ओदार्पु शोकन्तो मूर्छपोयिन सीतादेविकि सान्त्वन वाक्यालु पलुकुतोन्दि सरम अने राक्षसि. सीता! दिगुलुपडकु. नीवु चूचिन्दन्ता रावणुडि माय. वास्तवं ऎन्तमात्रं कादु. अविगो! युद्धभेरीलु. गजघीङ्कारालु, हय हेषलू मिन्नण्टुतुन्नायि. जयजयध्वानालु चॆलरेगुतुन्नायि. राज मार्गालन्नी सैनिकुलतो क्रिक्किरिसि पोयायि. इक समरमे. आ समरंलो श्रीरामुडु तप्पक विजयं साधिस्ताडु. नी कष्टालन्नी तॊलगिपोतायि. समयानिकि वान कुरिस्ते कळकळलाडे पण्टपॊलंला नी मुखंलो आनन्दं त्वरलोने नेनु 179 चूस्तानु.’ अन्दि. अन्तेकादु; सीतादेवि कोरिकमीद रावणुनि कुट्रल्नि तॆलुसुकॊनि वच्चि सीतादेविकि इला विन्नविस्तोन्दि. ‘सीतादेवी! अक्कड रावणुडि तल्लि कैकसी, वृद्धमन्त्रि अविद्धुडू, मातामहुडु माल्यवन्तुडू उन्नारु. श्रीरामुनितो सन्धि चेसुकोमनि चॆप्तुन्नारु. आ माटलकु रावणुडु कस्सुन लेचाडु. ना उप्पु तिण्टू ना शत्रुवुनु समर्थिस्तारा? इदुगो चॆप्तुन्ना विनण्डि. सीतादेविनि विडिचि पॆट्टे प्रसЍक्त् लेदु. ना मुन्दु आ मानवुडॆन्त? आ वानरुलॆन्त? अन्दरिनी सर्वनाशनं चेस्तानु. चूस्तू उण्डण्डि.’ अन्नाडु. युद्धंलो रावणुडू, सकल राक्षसुलू चस्तेगानी नीकु विमुक्ति कलगदम्मा!’’ अनि सरम इला अण्टू उण्डगाने वानरसेन सिंहनादं चेयटं विनिपिञ्चिन्दि. तूर्पु द्वारंलो प्रहस्तुण्णी, दक्षिण द्वारंलो महपार्श्वमहोदरुल्नी, पश्चिमद्वारंलो इन्द्रजित्तुनी पॆट्टाडु. उत्तरद्वारंलो शुकसारणुलतो कलिसि तने स्वयङ्गा कापला कास्तानन्नाडु. विरूपाक्षुण्णि सैन्यं मध्यलो उण्डमन्नाडु. रावणुडि युद्ध तन्त्रालन्नी विभीषणुनि अनुचरुलु अनलुडु, शरभुडु, सम्पाति, प्रघसुडु पक्षिरूपाल्लो वॆळ्ळि तॆलुसुकॊनि वच्चारु. दानिकि अनुगुणङ्गा श्रीरामुडु वीरुलन्दरितो समावेशमै म्याहरचन चेस्तू इला आज्ञापिञ्चाडु. ‘कपिवीरुलारा! पूर्व द्वारान्नि नीलुडु वानरसैन्यन्तो आक्रमिस्ताडु. अक्कड प्रहस्तुडु उण्टाडु काबट्टि वाडिकि नीलुडे सरियैन वाडु. महपार्श्व महोदरुलु संरक्षिस्तुन्न दक्षिण द्वारान्नि अङ्गदुडु आक्रमिस्ताडु. वानरसैन्यन्तो हनुमन्तुडु पश्चिम द्वारान्नि कम्मुकॊनिवस्ताडु. सरे! आ रावणुनि सङ्गति नेनु चूसुकॊण्टानु. नेनू लक्ष्मणुडू उत्तर द्वारान्नि मुट्टडिस्तामु. रावणुडु अक्कडे उन्नाडु कदा! ऎवरू मानवरूपालु धरिञ्चकण्डि. नेनू, लक्ष्मणुडू, विभीषणुडू, अतनि नलुगुरु मन्त्रुलु मात्रमे मानवरूपाललो उण्टामु. इदी युद्ध म्याहं. युद्धकाण्ड 180 श्री वाल्मीकि रामायणमु विभीषणा! ई रात्रिकि मन निवासस्थानं ई सुवेल पर्वतमे. इदि चाला अन्दमैन पर्वतं. पै नुञ्चि चूस्ते लङ्क चाला स्पष्टङ्गा कन्पिस्तुन्दि. ना भार्यनु अपहरिञ्चिन आ रावणुण्णि संहरिञ्चे दाका नाकु कण्टिकि कुनुकु रादु. ऒक्कडु चेसिन पापानिकि मॊत्तं राक्षस समूहन्नन्तटिनी चम्पवलसि वस्तोन्दे अन्नदि ना बाध. कानी तप्पदु. ऒकनि अपचारानिकि कुलं मॊत्तं नाशन मवुतुन्दि.’ इला अण्टूने - श्रीरामुडु सुवेल पर्वतं ऎक्कि लङ्कनु चूशाडु. अतनि वॆण्ट लक्ष्मणुडू तक्किन वानरवीरुलू अधिरोहिञ्चारु. ऎत्तयिन राजभवनं. पै अन्तस्तुलो रावणुडु ठीविगा कूर्चुन्नाडु. नल्लनि मेघंला उन्नाडु. ऎर्रनि वस्र्तालु धरिञ्चाडु. अदि चूसिन सुग्रीवुडु उण्डबट्टलेक सुवेल पर्वतं मीदनुञ्चि त्रिकूट पर्वतं मीदिकि दूकि ऎगुरुकुण्टू वॆळ्ळि रावणुनि मुन्दु वालाडु. ‘रावणा! नेनु श्रीरामुनि मित्रुण्णि. सुग्रीवुण्णि. नी अन्तु चूस्ता’ नण्टू अतनि मीदिकि दूकि, किरीटं पडगॊट्टाडु. रावणुडू विजृम्भिञ्चि, सुग्रीवुनितो तलपड्डाडु. ‘ओरी सुग्रीवा! निन्नु हीनग्रीवुण्णि चेस्तानु (नी तल तॊलगिस्तानु) कासुको.’ अण्टू पिडिगुद्दुलु वेशाडु. इद्दरू फॆूरङ्गा पॆनगुलाडारु. ऒकरिनॊकरु कुम्मुकुन्नारु. रिव्वुन आकाशंलोनिकि ऎगिरारु. इद्दरि शरीराल्नुञ्ची रक्तं कारुतोन्दि. पुष्पिञ्चिन मोदुगुचॆट्ललागा, ऎर्रमट्टि पुलुमुकुन्न मदगजाल्लागा, सिंहशार्दूलाल्लागा प्रकाशिस्तू अला कासेपु इद्दरू मल्लयुद्धं चेशारु. सुग्रीवुडु पॆट्टे बाधलु तट्टुकोलेक रावणुडु मायलु पन्नडं मॊदलु पॆट्टाडु. अदि गमनिञ्चिन सुग्रीवुडु आकाशंलोनिकि ऎगिरि रॆप्पपाटुकालंलो तप्पिञ्चुकॊनि श्रीरामुनि दग्गरकु वच्चेशाडु. सुग्रीवुडु चेसिन्दि पॆद्द साहसमे. श्रीरामुडु तल्लडिल्लि पोयाडु गानी क्षेमङ्गा तिरिगि वच्चिनन्दुकु आनन्दिञ्चाडु. 181 श्रीरामुडु अङ्गदुण्णि पिलिचि ‘अङ्गदा! नुव्वु रावणुनि दग्गरकु वॆळ्ळि चेसिन तप्पुलकु फलितं अनुभविञ्चे समयं वच्चिन्दनि चॆप्पु. अन्तेकादु. विभीषणुडु लङ्ककु राजु अवुताडु. नीकु कालं चॆल्लिन्दि.’ अनि कूडा चॆप्पु. ‘सीतादेविनि अप्पगिञ्चि शरणु कोरुकोमनु’ अन्नाडु. अङ्गदुडु वॆळ्ळि श्रीरामुनि सन्देशं चॆप्पाडु. रावणुडु कोपन्तो मटमटलाडिपोयाडु. अङ्गदुण्णि चम्पॆय्यालनि पिञ्चि नलुगुरु राक्षसुल्नि अङ्गदुनि मीदिकि उसिगॊल्पाडु. अङ्गदुडु आ नलुगुर्नी इद्दरिद्दर्नि चॊप्पुन चॆरो सन्दिटा बिगिञ्चि पट्टुकॊनि भवनाग्रं पैकि दूकाडु. पट्टुजारि, आ राक्षसुलु किन्द पडि नॆत्तुरु कक्कुकॊनि मरणिञ्चारु. इङ्का कसि तीरनि अङ्गदुडु आ भवनशिखरान्नि ऒक्क तन्नुतन्नाडु. अन्ते अदि नेलकूलिन्दि. अन्दर्नी तप्पिञ्चुकॊनि श्रीरामुनि दग्गरकु वच्चेशाडु. राम रावण सङ्ग्रामं युद्धं मॊदलय्यिन्दि. ‘अतिबलुडैन श्रीरामुनिकि जयमु! मह बलुडैन लक्ष्मणुनिकि जयमु! सुग्रीवुनिकि जयमु!’ अनि निनदिस्तू वानरसैन्यं लङ्कानगरान्नि आक्रमिस्तू विध्वंसं सृष्टिस्तोन्दि. ऎक्कड चूसिना वानरुले. रावणुडु - ‘राक्षस वीरुलारा! भेरीलु म्रोगिञ्चण्डि. तूर्यालु पूरिञ्चण्डि. वानर सैन्यान्नि मट्टुपॆट्टण्डि’ अनि अरुस्तू आज्ञलु जारीचेशाडु. राक्षसुलु रॆच्चिपोयारु. वानरुल्नि पडगॊडुतुन्नारु. खड्गालु, शूलालु, भिण्डिवालालु, रकरकाल आयुधालु रक्तसिक्तालय्यायि. रक्तं एरुलै प्रवहिस्तोन्दि. ऎटुचूसिना मांसपु मुद्दलु. सङ्कुल समरं. अङ्गदुडू - इन्द्रजित्तू, सम्पाति - प्रजङ्घुडु, हनुमन्तुडु - जम्बुमालि, विभीषणुडु - मित्रघ्नुडु, गजुडु - तपनुडु, मैन्दुडु - वज्रमुष्टि, नीलुडु - निकुम्भुडु, सुग्रीवुडु - प्रघसुडु, लक्ष्मणुडु - विरूपाक्षुडु. वीळ्ळु सरिजोदुलु. इला द्वन्द्वयुद्धालू सागुतुन्नायि. उभयपक्षाल सैनिकुल शरीरालू गायालतो नॆत्तुरोडुतुन्नायि. ऎक्कड चूसिना जयजयध्वानाले. हहकाराले. युद्धकाण्ड 182 श्री वाल्मीकि रामायणमु सायन्त्रानिकि इन्द्रजित्तु ऒक्कडे मिगिलि उन्नाडु. तक्किन राक्षस वीरुलन्दरू मट्टिलो कलिसिपोयारु. आ रोजुकि वानरुलदे युद्धंलो पै चेयि. अङ्गदुनिकी इन्द्रजित्तुकी युद्धं भीकरङ्गा सागुतोन्दि. अङ्गदुडु इन्द्रजित्तु रथं विरग्गॊट्टाडु. सम्पाति प्रजङ्घुण्णि अश्वकर्णुनितो सह संहरिञ्चाडु. जम्बुमालि हनुमन्तुण्णि शूलन्तो पॊडिस्ते हनुमन्तुडु अतण्णि रथन्तो सह पैЌक्त्ति गिरगिरा तिप्पि नेलЍक्सि कॊट्टि चम्पाडु. श्रीरामुडु ऒЍक्सारि अग्निशिखल्लाण्टि नालुगु बाणालु वेसि अग्निЍक्तु, रश्मिЍक्तु, सुप्तघ्न, यज्ञकोपनुल शिरस्सुलनु खण्डिञ्चाडु. मैन्दुडि पिडिगुद्दुकि वज्रमुष्टि नेल करिचाडु. निकुम्भुडि रथचक्रान्ने विष्णुचक्रंलागा विसिरि नीलुडु निकुम्भुण्णि संहरिञ्चाडु. सुषेणुडू विद्युन्मालिनि बलि तीसुकुन्नाडु. चीकटि पडिन्दि. आ चीकट्लो - राक्षसुडा कादा! वानरुडा कादा! अनि तडुमुकॊनि, तॆलुसुकॊनि मरी ऒकरिनॊकरु चम्पुकुण्टुन्नारु. ऎक्कड चूसिना शवाले. श्रीरामुण्णि वॆदुक्कुण्टू महपार्श्व, महोदर, वज्रदंष्ट्र, महकाय, शुकसारणुल नायकत्वंलो राक्षससैन्यं दूसुकुवच्चिन्दि. वच्चिन्दि वच्चिनट्ले श्रीरामुनि बाणाल दॆब्बकु चॆल्लाचॆदरै पोयिन्दि. अङ्गदुनि धाटिकि सारथिनी रथान्नी कोल्पोयिन इन्द्रजित्तु रणरङ्गं नुण्डि पलायनं चित्तगिञ्चाडु कानी मळ्ळी मायारूपन्तो विरुचुकुपड्डाडु. इन्द्रजित्तु तीव्रङ्गा कलतचॆन्दि मायलुपन्नडं मॊदलु पॆट्टि नागास्र्तं तीशाडु. विषसर्पालने बाणालुगा मार्चि श्रीरामलक्ष्मणुलपै प्रयोगिञ्चाडु. आ बाणाल प्रभावंवल्ल श्रीरामलक्ष्मणुलु कदल्लेकपोतुन्नारु. बाणालु गुच्चुकोवडंवल्ल इद्दरू निलुवलेक किन्दपडिपोयारु. बाणालु वाळ्ळनि कप्पेशायि. इन्द्रजित्तुनि पट्टुकुन्दामनि प्रयत्नं चेसिन अङ्गदुडू, विभीषणुडू, जाम्बवन्तुडू, हनुमन्तुडू बाणाललो चिक्कुकॊनिपोयि नेलपै पड्डारु! 183 इन्द्रजित्तु विकटाट्टहसं चेस्तू वॆळ्ळि आ वार्त रावणुडिकि चॆप्पाडु. रावणुनि आनन्दानिकि अवधुल्लेवु. अशक्तुलै पडि उन्न श्रीरामलक्ष्मणुलनु चूसिन सुग्रीवुनि बाध वर्णनातीतं. अदि चूसि वानरवीरुल्लोनू कलवरपाटु बयलुदेरिन्दि. इदन्ता चूस्तुन्न विभीषणुनिकि एं चॆय्यालो पालुपोवडं लेदु. सुग्रीवुण्णि अनुनयिस्तू - ‘मित्रमा! सुग्रीवा! युद्धालॆप्पुडू इलागे उण्टायय्या! विजयं ऎप्पुडू निश्चितं कादु. मन अदृष्टं ऎला उण्टे अला जरुगुतुन्दि. काबट्टि धैर्यं कोल्पोवडं वीरलक्षणं कादु. श्रीरामलक्ष्मणुलु Ѝक्वलं मूर्छपोयारु. अन्ते! त्वरलोने कोलुकॊण्टारु. ले! नुव्वे इला अयिपोते ऎला? चूडु. वानरसैन्यं ककाविकलय्यिन्दि. उत्साहं नूरिपॊय्यि. रा! लेदा नुव्वु श्रीरामलक्ष्मणुल्नि चूसुको! नेने सैन्यान्नि उत्साहपरुस्तानु.’ अण्टू वॆळ्ळाडु.
त्रिजट सीतादेविनि पुष्पक विमानम्पै तीसुकुवॆळ्ळि बाणाल मध्य मूर्छपोयिन श्रीरामलक्ष्मणुल्नि चूपिञ्चडन्तो सीतादेवि हताशुरालैपोयि आक्रोशिञ्चडं मॊदलु पॆट्टिन्दि. अप्पुडु त्रिजट - ‘सीता! ना माट नम्मु. श्रीरामुडु मरणिञ्चलेदु. आ विषयान्नि ई विमानमे स्पष्टं चेस्तोन्दि. ऎलागण्टावा? ई विमानं परम पवित्रमैनदि. पुण्यस्र्तीलकु मात्रमे इन्दुलो प्रवेशिञ्चे अवकाशं उण्टुन्दि. भर्तृविहीनलैन स्र्तीलनु ई विमानं भरिञ्चदु. अण्टे वाळ्ळकु अस्सलु अधिरोहिञ्चे अवकाशमे इव्वदु. इप्पुडु चॆप्पु; नी भर्त मरणिस्ते नुव्वु ई विमानान्नि अधिरोहिञ्चलेवु कदा! अन्तेकादु. अटुचूडु. वानरसैन्यं युद्धानिकि सन्नद्ध मवुतोन्दि. अण्टे नायकुडु बतिकि उन्नाडन्नमाटेगा.’ अनि वॆनक्कि तीसुकुवॆळ्ळिपोयिन्दि. श्रीरामुनिकि स्पृह वच्चिन्दि. पक्कने लक्ष्मणुडु अचेतनङ्गा पडिउन्नाडु. श्रीरामुडु बाधपडुतू - ‘ऎक्कडैना सरे सीतादेविलाण्टि भार्य दॊरकवच्चुनेमो गानी लक्ष्मणुनि लाण्टि सोदरुडु मात्रं ऎन्त वॆदकिना दॊरकडु गाक दॊरकडु. लक्ष्मणुडे लेकपोते इङ्क नाकु सीतादेवि ऎन्दुकु? राज्यं ऎन्दुकु?’ अण्टू विलपिस्तुन्नाडु. युद्धकाण्ड 184 श्री वाल्मीकि रामायणमु वानरुलु श्रीरामलक्ष्मणुल्नि ऎला कापाडाला अनि आलोचिस्तुन्नारु. इन्तलो गरुत्मन्तुडु अक्कडिकि वच्चि, श्रीरामलक्ष्मणुलपै वेसिन सर्पबाणा लन्निण्टिनी चिटिЌक्लो हरिञ्चिवेशाडु. ऒक्कसारि श्रीरामलक्ष्मणुल्नि स्पृशिञ्चाडु. गरुत्मन्तुडि स्पर्शवल्ल मळ्ळी पुञ्जुकॊनि मुनुपटि तेजस्सुतोनू बलन्तोनू प्रकाशिञ्चारु श्रीरामलक्ष्मणुलु. वानरुलु आनन्दन्तो उप्पॊङ्गि पोयारु. आ वार्त रावणुनिकि तॆलिसि, धूम्राक्षुण्णि पम्पाडु. हनुमन्तुडु वाण्णि वधिञ्चाडु. तरुवात वज्रदंष्र्टुण्णि पम्पाडु. वाण्णी अङ्गदुडु संहरिञ्चाडु. तर्वात अकम्पनुडु हनुमन्तुनि चेतिलो हतुडय्याडु. आ तर्वात प्रहस्तुण्णि पम्पाडु. नीलुडु वाण्णि वधिञ्चाडु. इक लाभं लेदनि रावणुडे स्वयङ्गा युद्धरङ्गंलो कालुपॆट्टि महसमुद्रंला फॆूषिस्तुन्न वानरसैन्यान्नि चूशाडु. उत्तम अश्वालतो विराजिल्लुतुन्न रथम्पै मन्दीमार्बलन्तो वच्चिन रावणुण्णि चूसि सत्यव्रतुडैन श्रीरामुडु - ‘विभीषणा! ऎवरितडु?’ अनि अडिगाडु. दानिकि विभीषणुडु- ‘श्रीरामा! अटुचूडु! आ एनुगुपै कूर्चॊनि वस्तुन्नाडे वाडे अकम्पनुडु. अतडि पक्कने विण्टि नारिनि लागुतू दंष्ट्रलु पॆरिगिन एनुगुला उन्नाडे वाडे इन्द्रजित्तु. अतडि समीपंलो विन्ध्यपर्वतंला उन्नाडु. वाडु अतिकायुडु. इङ्का चूडु. वाडु महोदरुडु. वीडु पिशाचुडु, त्रिशिरुडु, कुम्भुडु, निकुम्भुडु, नरान्तकुडु. अरुगो! व्याघ्र, उष्ट्र, नागेन्द्र मुखालतो उन्न महवीरुलु. अण्टू अन्दरिनी पेरु पेरुना चूपिस्तू.. अदिगो चूडु. चन्द्रसमानमैन वॆल्ल गॊडुगु. दानिकिन्द साक्षात्तू रुद्रुनिला प्रकाशिस्तुन्नाडे अतडे रावणुडु.’ अनि चॆप्पाडु. तेरिपारा चूसिन श्रीरामुडु - रावणुनि तेजस्सुकु आश्चर्यपोयाडु. आह! एमि तेजस्सु! चूड शक्यङ्कानि कान्तितो सूर्युनिला प्रकाशिस्तुन्नाडु. अनुकुन्नाडु. रावणुनि दॆब्बकु सुग्रीवुडू, गजुडू, गवाक्षुडू, गवयुडू मूर्छपोयारु. अप्पुडु हनुमन्तुडु रावणुनिकि अड्डु तगिलाडु. रावणुडु गुण्डॆल्लो गुद्दिते हनुमन्तुडु तूलि, निलदॊक्कुकॊनि तन अरचेतितो रावणुण्णि 185 चाचि कॊट्टाडु. आ दॆब्बकु भूकम्पन्तो ऊगिपोयिन पर्वतंला रावणुडु गजगजलाडाडु. मळ्ळी हनुमन्तुनिपै इङ्को दॆब्ब वेसि आ तर्वात नीलुडितो युद्धं चेसि लक्ष्मणुनिवैपु कदिलाडु रावणुडु. रावणलक्ष्मणुल युद्धं लक्ष्मणुडु रावणुनि विल्लु विरग्गॊट्टाडु. मरो विल्लु अन्दुकोबोयेन्तलो मरो मूडु बाणालु वेसि अतण्णि तीव्रङ्गा गायपरिचाडु. रावणुनिकि स्पृहतप्पिन्दि. कॊद्दिसेपटिकि तेटपडि ब्रह्मदेवुडु तनकु इच्चिन शक्तिनि लक्ष्मणुनिपै प्रयोगिञ्चाडु. अदि लक्ष्मणुनि गुण्डॆल्लो दिगबडिन्दि. आ शक्ति तिरिगि रावणुण्णि चेरिन्दि. लक्ष्मणुडु मूर्छपोयाडु. अतण्णि ऎत्तुकु पोदामनि रावणुडु वच्चि ऎत्तडानिकि विश्वप्रयत्नं चेशाडु कानी वल्ल कालेदु. इन्तलो हनुमन्तुडु रावणुडिपै दूकि पिडिगुद्दुलु गुद्देसरिकि रावणुडु गिङ्गिरालु तिरिगाडु. नोटिनुञ्ची चॆवुलनुञ्ची रक्तं बॊटबॊटा कारिन्दि. रावणुडु लक्ष्मणुण्णि ऎत्तलेकपोयाडु गानी हनुमन्तुडु अनायासङ्गा लेपि भुजम्पै वेसुकॊनि श्रीरामुनि वद्दकु तीसुकुवॆळ्ळाडु. लक्ष्मणुडु कोलुकुण्टुन्नाडु. श्रीरामुडु रकरकाल बाणालु वेसि रावणुण्णि हिंसिञ्चि, रावणुनि विल्लुनू, रथान्नी, किरीटान्नी नाशनं चेसि - ‘रावणा! नुव्वु बागा अलसिपोयावु. पो! ई रोजु निन्नु चम्पनु. मळ्ळी कास्त सेदतीरि कॊत्त शक्ति पुञ्जुकॊनि रेपु रा!’ अन्नाडु. रावणुडु वॆनक्कि वॆळ्ळि अन्दरिनी समावेश परिचाडु. सिंहं चेतिलो दॆब्बतिन्न मत्तगजमू, गरुत्मन्तुनि बारिन चिक्कुकुन्न पन्नगेन्द्रमू ऎला रगिलिपोतायो अला रगिलिपोतुन्नाडु. राक्षसवीरुल नुद्देशिञ्चि - ‘महवीरुलारा! ना तपस्सु ओडिपोयिन्दि. इन्द्रसमानुण्णनि विर्रवीगिन नेनु Ѝक्वलं ऒЍक् ऒक्क मानवमात्रुडि चेतिलो भङ्गपड्डानु. मानवुनि वल्लने नाकु प्रमादं उन्दनि ब्रह्मदेवुडु अन्न माटल्लोनि अन्तरार्थं इप्पुडिप्पुडे बोधपडुतोन्दि. देव- दानव-यक्ष-राक्षस-पन्नगादि गणाल द्वारा नाकु मरणं सम्भविञ्चकूडदनि अडिगानुकानी मानवुलनुञ्चि कोरुकोलेदु. युद्धकाण्ड 186 श्री वाल्मीकि रामायणमु ना वंशंलो पुट्टिन महवीरुडु निन्नू नी वंशान्नी सर्वनाशनं चेस्ताडनि अनरण्युडु अप्पुडॆप्पुडो चॆप्पिन माट इप्पुडु निजमौतोन्दि. अन्दुЍक्नेमो! श्रीरामुडु इक्ष्वाकुवंशंलो दशरथुनिकि जन्मिञ्चाडु. अलनाडु नन्नु शपिञ्चिन वेदवतिये ई सीतादेवि. उम, नन्दीश्वरुडु, रम्भ, पुञ्जिकस्थल इच्चिन शापालु ऊरिЍक् पोताया? पोवु.’ अण्टू - ‘सत्वरं कुम्भकर्णुण्णि निद्रलेपण्डि’ अनि आज्ञापिञ्चाडु. राक्षसुलु नानारकालुगा कुम्भकर्णुण्णि निद्रनुञ्चि मेल्कॊल्पालनि प्रयत्निञ्चारु. कानी लेवलेदु. चिवरिकि वॆय्यि एनुगुल्नि तॆच्चि तॊक्किञ्चेसरिकि ऎट्टЍक्लकु मेल्कॊन्नाडु कुम्भकर्णुडु. जरिगिनदन्ता तॆलुसुकॊनि वॆण्टने रावणुडिदग्गरकु वच्चि - ‘राजा! नेनु आ रोजे चॆप्पानु. हितुल माटलु पॆडचॆविनि पॆट्टि प्राणालमीदिकि तॆच्चुकुन्नावु. चॆड्डपनुलु चेसेवारिकि पतनं तप्पदु.’ अन्नाडु. दानिकि रावणुडु - ‘निन्नु निद्रलेपिन्दि एदि मञ्चो एदि चॆडो तॆलुसुकोवडानिक्कादु कुम्भकर्णा! एदो उद्धरिस्तावनि. कष्टाल्लो आदुकॊन्नवाडे निजमैन स्नेहितुडु. निजमैन बन्धुवु. अन्नाडु. रावणुनि माटलकु कुम्भकर्णुडु चिवालुन लेचि - ‘नाकु तोचिन मञ्चि नेनु चॆप्पानु. रणरङ्गंलो विजृम्भिस्तानु. चूडु ना प्रतापं! भयपडकु. नीकु ई कुम्भकर्णुडु उन्नाडु.’ अण्टू वेगङ्गा युद्धभूमिकि कदिलि वॆळ्ळाडु. लङ्कानगरंलो नडुस्तुन्न कुम्भकर्णुण्णि चूसि श्रीरामुडु - ‘विभीषणा! ई भीकराकारुडु ऎवरु, एमिटि वीडि कथ?’ अनि अडिगाडु. विभीषणुडु इला चॆप्तुन्नाडु. ‘श्रीरामा! इतडु मा चिन्नन्न कुम्भकर्णुडु. वीडिकी शक्ति पुट्टुकतोने वच्चिन्दि. पुट्टगाने कॊन्नि वेल जीवुल्नि तिनेशाडु. वीण्णि अलागे वदिलेस्ते इङ्क सृष्टिलो ए प्राणी मिगलदनि ब्रह्मदेवुडु वीडिको नियमं पॆट्टाडु. वीडु आर्नॆललु पडुकुण्टाडु. ऒक रोजु निद्रलेस्ताडु. आ रोजु वीडु दॊरिकिन प्रति प्राणिनी तिनेस्ताडु. मळ्ळी आरुनॆललु पडुकुण्टाडु. निन्नु चम्पडानिЍक् रावणुडु वीण्णि निद्रलेपाडु.’ अन्नाडु. 187 युद्धभूमिलो कुम्भकर्णुडु वीरविहरं चेस्तुन्नाडु. वानरुल्नि गुप्पिळ्ळतो पट्टुकॊनि मरी मिङ्गेस्तुन्नाडु. अप्पुडु हनुमन्तुडु वेगङ्गा वॆळ्ळि कुम्भकर्णुण्णि ऒक्कटि कॊट्टाडु. वाडिकि कोपं वच्चिन्दि. तन शूलन्तो हनुमन्तुण्णि मोदाडु. हनुमन्तुडु किन्दपडिपोयाडु. कास्सेपटिकि लेचाडु. अङ्गदुडू कॊट्टाडु. कुम्भकर्णुडु तिरिगि कॊट्टाडु. अङ्गदुडू पडिपोयाडु. सुग्रीवुडु कुम्भकर्णुण्णि ऎदिरिञ्चि चिवरिकि अतडु कॊट्टिन दॆब्बलकु स्पृहतप्पाडु. कुम्भकर्णुडु सुग्रीवुण्णि ऎत्तुकॊनि लङ्कवैपु वॆळ्ळाडु. कोटलोनिकि प्रवेशिञ्चगाने सुगन्धपरिमळालतो कूडिन चल्लगालि ताकिडिकि सुग्रीवुडिकि मॆलकुव वच्चिन्दि. ऒक पक्क राक्षसुलु चित्रहिंसलु पॆडुतुण्टे तानू वाळ्ळनु हिंसिञ्चि ऎलागो तप्पिञ्चुकॊनि श्रीरामुनि दग्गरकु वच्चेशाडु सुग्रीवुडु. वानरुल्लो आनन्दमे आनन्दं. कुम्भकर्णुडु तिरिगि युद्धभूमिकि वच्चाडु. दॊरिकिन वाळ्ळनि दॊरिकिनट्लु तिनेस्तुन्नाडु. चम्पेस्तुन्नाडु. वानरसैन्यान्नि अल्लकल्लोलं चेस्तुन्नाडु. वानरवीरुलन्ता वीरोचितङ्गा पोराडुतुन्नारु. श्रीरामुडु वायव्यास्र्तं, इन्द्रास्र्तं वेसि कुम्भकर्णुनि चेतुलु खण्डिञ्चाडु. अर्धचन्द्राकारंलो उन्न बाणं वेसि पादालू खण्डिञ्चाडु. कुम्भकर्णुनि शक्ति तग्गिन्दि. अयिना दूकुडु तग्गलेदु. तॊडलतो देकुतू नोरु तॆरिचि वस्तूने उन्नाडु. ईसारि श्रीरामुडु इन्द्रुडु इच्चिन बाणं वेशाडु. आ बाणं कुम्भकर्णुडि शिरस्सुनु खण्डिञ्चिन्दि. तल ऎगिरि लङ्कानगरप्राकारान्नि गुद्दुकुन्दि. मॊण्डॆं ऎगिरि समुद्रंलो पडिन्दि. वानरुलु आनन्दन्तो सिंहनादालु चेशारु. कुम्भकर्णुनि मरणं रावणुण्णि ऎन्तगानो कलचि वेसिन्दि. श्रीरामुण्णि चम्पनैना चम्पालि. लेदा अतडि चेतुल्लो चावनैना चावालि अनि निश्चयिञ्चु कुन्नाडु. तर्वात त्रिशिरुडु, देवान्तकुडु, नरान्तकुडु, अतिकायुडु अने रावणुडि पुत्रुलु युद्धानिकि बयलुदेरारु. वाळ्ळू वीरस्वर्गं अलङ्करिञ्चारु. युद्धकाण्ड 188 श्री वाल्मीकि रामायणमु इन्द्रजित्तु मळ्ळी रङ्गप्रवेशं चेशाडु. ईसारि क्रूरातिक्रूरङ्गा दाडि चेशाडु. तानु कनबडकुण्डा युद्धं चेस्तू बाणवर्षं कुरिपिस्तुन्नाडु. ब्रह्मस्र्तं वेशाडु. आ ब्रह्मस्र्तंवल्ल श्रीरामलक्ष्मणुलतो सह वानरवीरुलन्दरू स्पृहतप्पि पडिपोयारु. विनण्डि! ब्रह्मस्र्तान्नि गौरविञ्चडं कोसमे श्रीरामलक्ष्मणुलु स्पृह तप्पारु. अन्तकुमिञ्चि एं लेदु. भयपडकण्डि. अनि अन्दरिकी विन्पिञ्चेला चॆप्तुन्नाडु विभीषणुडु. हनुमन्तुडू ब्रह्मस्र्तान्नि गौरविञ्चि कदलकुण्डा उन्नाडु. युद्धभूमिलो तिरुगुतू जाम्बवन्तुडू विभीषणुडू कलुसुकुन्नारु. अप्पुडु जाम्बवन्तुडु - ‘विभीषणा! हनुमन्तुडु बतिЍक् उन्नाडा!’ अनि अडिगाडु. विभीषणुनिकि आश्चर्यं कलिगिन्दि. ‘मिगिलिन ऎवरि गुरिञ्ची अडक्कुण्डा ऒक्क हनुमन्तुनि गुरिञ्चे अडुगुतुन्नावेमिटि?’ अन्नाडु विभीषणुडु आश्चर्यान्नि व्यक्तपरुस्तू. अप्पुडु जाम्बवन्तुडु - ‘हनुमन्तुडु बतिकि उण्टे सैन्यं मॊत्तं मरणिञ्चिना अदि बतिकि उन्नट्ले. हनुमन्तुडु मरणिस्ते सैन्यं बतिकि उन्ना मरणिञ्चिनट्ले.’ अन्नाडु. माटल्लोने अक्कडिकि वच्चिन हनुमन्तुडु जाम्बवन्तुनिकि नमस्करिञ्चाडु. आ तरुवात जाम्बवन्तुनि सूचन मीदट हनुमन्तुडु मृतसञ्जीविनि, विशल्यकरणि, सुवर्णकरणि, सन्धानकरणि अने ओषधुल्नि तीसुकुरावडानिकि बयलुदेरि अक्कडिकि वॆळ्ळाडु. आ ओषधुलु कैलास ऋषभ पर्वताल मध्य उन्न ओषधिपर्वतम्पै उन्नायि. हनुमन्तुण्णि चूसि आ ओषधुलन्नी कन्पिञ्चकुण्डा पोयायि. हनुमन्तुनिकि कोपं वच्चिन्दि. भीकरङ्गा गर्जिञ्चाडु. आ गर्जनकु पर्वतगुहलु मार्मोगिपोयायि. ‘ओ पर्वतराजा! श्रीरामुनिपट्ल दयलेनिवाडिवै इला ओषधुलु कन्पिञ्च कुण्डा चेस्तावा? उण्डु नी पनि चॆप्तानु. ना बाहुबलं एपाटिदो नीकु रुचि चूपिस्तानु. नी शिखरान्नि विरिचि मरी तीसुकुपोतानु’ अण्टूने अन्नन्तपनीचेसि 189 आ ओषधी पर्वतान्नि तन अरचेतिलो निलुपुकुन्नाडु हनुमन्तुडु. तन प्रभुवैन श्रीरामचन्द्रुण्णि स्मरिञ्चुकॊनि गरुत्मन्तुनिला आकाशंलोनिकि ऎगिरिपोयाडु. आकाशंलो सूर्युडिकि मारुगा मरो सूर्युनिला वॆलिगिपोतू वानरसैन्य मध्य भागंलो ऒक ऎत्तयिन कॊण्डमीद वालाडु. वानरश्रेष्ठुलकु म्रॊक्कि विभीषणुण्णि कौगिलिञ्चुकुन्नाडु. ओषधुलु रावडन्तो आ ओषधुल गालि तगिलि श्रीरामलक्ष्मणुलू, वानरुलू लेचि कूर्चुन्नारु. अन्दरू कोलुकोवडन्तो हनुमन्तुडु आ पर्वतान्नि तिरिगि तीसुकुवॆळ्ळि दानि स्थानंलो पॆट्टि वच्चेशाडु. रावणुडु युद्धंलो ऒक नियमं पॆट्टाडु. वानरुल चेतुल्लो चनिपोयिन राक्षसुल्नि ऎप्पटिकप्पुडु लॆक्ककोसमनि समुद्रंलो तोसॆय्यमन्नाडु. लेकपोते ई ओषधीलतल प्रभावानिकि चच्चिन राक्षसुलु कूडा मळ्ळी बतिЍक्वाळ्ळे. तर्वात वानरुलु लङ्कपै विजृम्भिञ्चि लङ्ककु निप्पुपॆट्टारु. कुम्भकर्णुनि पुत्रुलु कुम्भुडू, निकुम्भुडू, खरुडि कॊडुकु मकराक्षुडू युद्धंलो प्राणालु कोल्पोयारु. इन्द्रजित्तु मळ्ळी अदृश्यरूपंलो रणरङ्गानिकि वच्चाडु. राक्षसमायतो युद्धभूमिनिण्डा पॊगलु कम्मुकॊनेला चेशाडु. दानितो ऎवरिकी एमी कनिपिञ्चडंलेदु. अदृश्यङ्गा उण्टू बाणालु कुरिपिस्तुन्नाडु. अप्पुडु लक्ष्मणुडु श्रीरामुनितो - ‘अन्ना! ई भूमिमीद राक्षसुल्नि नामरूपालु लेकुण्डा चेयडानिकि इप्पुडे ब्रह्मस्र्तं प्रयोगिस्तानु.’ अन्नाडु आवेशङ्गा. दानिकि श्रीरामुडु - लक्ष्मणा! ऒक्क राक्षसुडु हिंसिस्तुन्नाडनि तक्किन राक्षसुलन्दरिनी चम्पडं न्यायमा? युद्धं विरमिञ्चिनवाण्णी, दाक्कुन्नवाण्णी, दण्डम्पॆट्टिनवाण्णी, दासोहं अन्नवाण्णी, पारिपोयेवाण्णी, मद्यम्मत्तुलो उन्न वाण्णी चम्पकूडदु. इप्पुडु ब्रह्मस्र्तं प्रयोगिस्ते ऎवरु मरणिस्तारो चॆप्पलें. अदि महपापं. ई इन्द्रजित्तु इप्पटिЍक् चाला चेशाडु. तक्षणं वीण्णि वधिञ्चालि. अन्दरितो चर्चिञ्चि म्याहत्मकङ्गा वधिद्दां. अन्नाडु. अन्दरितो कलिसि म्याहं आलोचिस्तुन्नाडु. युद्धकाण्ड 190 श्री वाल्मीकि रामायणमु अदि गमनिञ्चिन इन्द्रजित्तु तानू ऒक मायोपायं पन्नि, श्रीरामुण्णि मानसिकङ्गा दॆब्बतीयालनुकॊन्नाडु. ऒक मायासीतादेविनि सृष्टिञ्चि, रथंलो उञ्चुकॊनि, ईसारि अदृश्यरूपंलो काकुण्डा अन्दरिकी कनबडेला युद्धानिकि वच्चाडु. अला वच्चिन इन्द्रजित्तुतो हनुमन्तुडू मॊदलैन वानरवीरुलु युद्धं चेस्तुन्नारु. अन्दरू चूस्तू उण्डगा इन्द्रजित्तु मायासीतादेविनि कत्तितो फॆूरङ्गा नरिЍक्शाडु. अदि निजमेननुकॊन्नारु वानरुलु. आ वार्त तीसुЌक्ळ्ळि श्रीरामुनिकि चॆप्पारु. सीतादेविनि इन्द्रजित्तु वधिञ्चाडन्न वार्त विन्न श्रीरामुडु विषण्णवदनुडै दीनातिदीनङ्गा विलपिस्तू स्पृह तप्पि पडिपोयाडु. अप्पुडु विभीषणुडु - ‘इदि इन्द्रजित्तु माय. मिम्मल्नि कॊन्तसेपु तप्पुदारि पट्टिञ्चडङ्कोसमे इन्द्रजित्तु इला चेशाडु. इप्पुडु वॆळ्ळि ‘निकुम्भिल’लोनिकि प्रवेशिञ्चि यज्ञं चेस्तुन्नाडु. आ यज्ञं पूर्तयिते वाण्णि ऎवरू चम्पलेरु. होमान्नि भग्नं चेसिन वाडिचेतिलोने वाडिकि मरणं अनि ब्रह्मदेवुडु चॆप्पाडु. वॆळ्ळण्डि. आ यागं आपण्डि.’ अन्नाडु. लक्ष्मणुडु हनुमन्तुण्णी जाम्बवन्तुण्णी वॆण्ट तीसुकॊनि लोपलिकि प्रवेशिञ्चि, विण्टिनारिनि म्रोगिञ्चि इन्द्रजित्तुनु युद्धानिकि पिलिचाडु. लक्ष्मणुनि पक्कन उन्न विभीषणुण्णि चूसिन इन्द्रजित्तु - ‘विभीषणा! नाकु साक्षात्तु पिनतण्ड्रिवय्युण्डि इन्त द्रोहं चेस्तावा? नीकु निजङ्गा जात्यभिमानं, बन्धुप्रीति, नीति, नियमं, धर्मं इवेमी लेवु. निन्नु लोकं निन्दिस्तुन्दि. नुव्वु सॊन्तवाळ्ळनु विडिचिपॆट्टि वैरिपक्षंवाळ्ळनि आश्रयिञ्चावु. ऎन्त गुणवन्तुडैना परायिवाडु परायिवाडे. गुणहीनुडैना स्वजातीयुडु सेविञ्चदगिनवाडु. स्वपक्षान्नि विडिचिपॆट्टिनवाडु स्वपक्षं नाशनं अयिन तर्वात विपक्षं चेतुल्लो तानू नाशनं काक तप्पदु. अने प्रदेशंलोनिकि ई विषयं नीकु अर्थं कावडं लेदु.’ 191 आ माटलकु विभीषणुनिकि कोपं वच्चिन्दि. ‘ओरी! इन्द्रजित्तू! नोरु मूसुको! ना गुरिञ्चि नीЍक्ं तॆलुसु. नेनु शीलान्नि बट्टि राक्षसुण्णि काने कानु. अधर्ममार्गंलो वॆळ्तुन्न ना सोदरुण्णि विडिचिपॆट्टेशानु. धर्ममार्गं वैपु नडुस्तुन्नानु. परुल्नि हिंसिञ्चडं, परधनान्नी परदारनी अपहरिञ्चडं इवन्नी दुर्गुणालु. इवे ना सोदरुनि नाशनान्नि कॊनितॆच्चायि. इवन्नी तॆलियक बाल्यचापल्यन्तो इष्टं वच्चिनट्लु माट्लाडु तुन्नावु. नीकु कालं समीपिञ्चिन्दि. अन्दुЍक् इला माट्लाडुतुन्नावु. इडुगो! लक्ष्मणुडु वच्चाडु. चेतनैते नी पराक्रमं चूपिञ्चु’ अन्नाडु. हनुमन्तुनि भुजम्पै कूर्चॊनि लक्ष्मणुडु चाला सेपु युद्धं चेशाडु. इन्द्रजित्तु शक्ति क्षीणिञ्चसागिन्दि.चिवरिगा लक्ष्मणुडु इन्द्रास्र्तं प्रयोगिञ्चाडु. अदि इन्द्रजित्तु तलनु खण्डिञ्चिन्दि. इन्द्रजित्तु मरणिञ्चाडु. इन्द्रजित्तु मरणन्तो रावणुनिकि एं चॆय्यालो पालुपोलेदु. पट्टरानि कोपं वच्चिन्दि. ब्रह्मदेवुडु इच्चिन अभेद्यमैन कवचं, तन तात इच्चिन विल्लू बाणालू तिय्यमन्नाडु. असलु अन्तटिकी कारणं अयिन सीतादेविनि मुन्दु चम्पेयालि अनुकॊण्टू अशोकवनं वैपु बयलुदेराडु. मन्त्रि सुपार्श्वुडु वारिञ्चडन्तो वॆनक्कि तग्गि श्रीरामुनिमीदिकि मळ्ळी सैन्यं पम्पाडु रावणुडु. श्रीरामुडु वाळ्ळन्दर्नी संहरिञ्चाडु. लङ्क मॊत्तं शोकसमुद्रंलो मुनिगिपोयिन्दि. ए इण्ट्लो चूसिना एडुपुलू पॆडबॊब्बले. चिवरिकि रावणुडे, ऎनिमिदि गुर्राल रथम्पै युद्धानिकि बयलुदेराडु. महोदरुडू, महपार्श्वुडू, विरूपाक्षुडू अतनि वॆण्ट उन्नारु. आ मुग्गुरू ऎन्तो सेपु निलवलेक, वानरुल चेतिलो मरणिञ्चारु. रावणुडु विभीषणुण्णी लक्ष्मणुण्णी चम्पालनि चूस्तुण्टे श्रीरामुडु अड्डुपडि रावणुनितो तलपडुतू तक्किन वानर वीरुलन्दरिनी उद्देशिस्तू - ‘वानरुलारा! मीरिङ्क युद्धं चेयडं आपि, ना युद्धं तिलकिञ्चण्डि. ई रावणुडु इङ्क भूम्मीद प्राणालतो उण्डडानिकि वील्लेदु’ अण्टू रावणुनिपै युद्धकाण्ड 192 श्री वाल्मीकि रामायणमु चॆलरेगिपोयाडु. रामरावण युद्धं महभीकरङ्गा सागुतोन्दि. रावणुडु वेसिन शक्ति आयुधं लक्ष्मणुनि गुण्डॆल्लो दिगबडिन्दि. अतडु नेलपै पडिपोवडन्तो श्रीरामुडु निर्घान्तपोयाडु. चॆप्पलेनन्त दुःखं कम्मेसिन्दि. श्रीरामुनिकि पदे पदे लक्ष्मणुडे गुर्तुकु वस्तुन्नाडु. कण्टिमुन्दु नॆत्तुरोडुतू पडि उन्न लक्ष्मणुण्णि चूसि सत्यव्रतुडैन श्रीरामुडु दुःखं आपुकोलेक बोरुन विलपिस्तू सुषेणुडितो - सुषेणा! लक्ष्मणुनिकि एमौतुन्दो नन्न आन्दोळनवल्ल नेनु युद्धम्पै मनसु पॆट्टलेकपोतुन्नानु. देशे देशे कळत्राणि देशे देशे च बान्धवाः, तं तु देशं न पश्यामि यत्र भ्राता सहोदरः. (6-101-15) प्रति देशंलोनू भार्यलू, बन्धुवुलू दॊरुकुतारु. कानी लक्ष्मणुनि लाण्टि सहोदरुडैन तम्मुडु दॊरिЍक् देशं ऎक्कडा लेदु.’ अनि अन्नाडु. आ माटलकु सुषेणुडु- ‘श्रीरामा! विचारिञ्चकु. लक्ष्मणुनिकि इङ्का श्वास आडुतोन्दि. प्राणं पोलेदु.’ अन्नाडु. इन्तलो हनुमन्तुडु ओषधुलकोसं वॆळ्ळि, अक्कड ओषधुल्नि गुर्तिञ्चलेक, पर्वतान्ने पॆकलिञ्चि तॆच्चाडु. सुषेणुडु आ ओषधुलतो वैद्यं चेसि लक्ष्मणुनिकि स्पृह तॆप्पिञ्चाडु. लक्ष्मणुडु लेचि कूर्चॊने सरिकि श्रीरामुनिलो उत्साहं रॆट्टिम्पय्यिन्दि. रावणवध देवेन्द्रुडु श्रीरामुनि कोसं रथं, धनुवु, कवचं, बाणालु पम्पाडु. आ रथम्मीदे श्रीरामुडु रावणुनिपै युद्धानिकि बयलुदेराडु. इन्द्रुडि रथसारथि मातलि. अतडे श्रीरामुनिकि सारथ्यं वहिञ्चाडु. अस्र्ताल मीद अस्र्तालु प्रयोगिस्तू उण्डगा भीकरङ्गा पोरु कॊनसागिन्दि. रामरावणुलिद्दरू गायपड्डारु. अलसिपोयारु. रावणुडु ऒक शूलं विसिराडु. सत्यपराक्रमुडैन श्रीरामुडु दानिपैकि शक्ति आयुधान्नि वेशाडु. शूलं निस्तेजमै पोयिन्दि. 193 श्रीरामुनि बाणालवल्ल रावणुडिकि ऊपिरि आडलेदु. अतनि सारथि रथान्नि युद्धभूमि नुण्डि दूरङ्गा तीसुकुपोयाडु. रावणुडु कॊञ्चॆं कोलुकुन्नाक मळ्ळी युद्धभूमिकि रथान्नि पोनिच्चाडु. ऎन्तगा युद्धं चेस्तुन्ना रावणुडु लॊङ्गडं लेदु. एं चॆय्यालि? अनि चिन्तिस्तुन्नाडु श्रीरामुडु. अप्पुडु श्रीरामुनि दग्गरकु अगस्त्युडु वच्चि - ‘श्रीरामा! इदिगो आदित्यहृदयं अने स्तोत्रान्नि नीकु प्रसादिस्तुन्नानु. ई स्तोत्रं सर्वशत्रुविनाशकं. मङ्गळप्रदं. दीन्नि सत्वरं जपिञ्चु. नीकु शुभं कलुगुतुन्दि.’ अन्नाडु. अलागे श्रीरामुडु आदित्यहृदयान्नि भक्तिश्रद्धलतो जपिञ्चाडु. मनस्सु उत्साहन्तो परवळ्लु तॊक्किन्दि. एडु रोजुल पाटु रात्रनका पगलनका रामरावणयुद्धं लोकभीकरङ्गा जरिगिन्दि. गगनं गगनाकारं सागरः सागरोपमः रामरावणयोर्युद्धं रामरावणयो रिव. (111-23) ‘आकाशानिकि आकाशमू समुद्रानिकि समुद्रमू साटि अयिनट्लुगा रामरावणयुद्धानिकि रामरावणयुद्धमे साटि.’ अनि देवतलू गन्धर्वुलू कॊनियाडुतुन्नारु. श्रीरामुडु सर्पंलाण्टि ऒक बाणं वेसेसरिकि अदि रावणुडि शिरस्सुनु खण्डिञ्चिन्दि. तल किन्दपडिन्दि. दानि स्थानंलो इङ्को शिरस्सु पुट्टुकॊच्चिन्दि. इला ऎन्नि सार्लु खण्डिस्ते अन्निसार्लू पुट्टुकॊस्तोन्दि. ‘श्रीरामा! इङ्क आलस्यं चॆय्यकु. ब्रह्मस्र्तान्नि प्रयोगिञ्चु.’ अन्नाडु रथसारथि मातलि. श्रीरामुडु ब्रह्मस्र्तान्नि प्रयोगिस्तुन्नाडु. आ अस्र्तानिकि रॆक्कललो वायुवु उण्टुन्दि. मुलुकुलो सूर्याग्नुलु उण्टारु. बरुवुलो मेरुमन्दर पर्वतालु नॆलकॊनि उण्टायि. दानिकि ब्रह्मे शरीरं. आ अस्र्तं वॆळ्ळि रावणुनि गुण्डॆलु चील्चि, मळ्ळी तिरिगिवच्चि अम्मुलपॊदिलो चेरिपोयिन्दि. युद्धकाण्ड 194 श्री वाल्मीकि रामायणमु ब्रह्मस्र्तंवल्ल चेतिलोनि विल्लुनी शरीरंलोनि प्राणाल्नी ऒЍक्सारि वदिलेशाडु रावणुडु. तक्किन राक्षसुलु हहकारालु चेस्तुण्डगा पैनुञ्चि जयजय ध्वानालु विनिपिञ्चायि.. आकाशन्नुञ्चि पुष्पवृष्टि कुरिसिन्दि. रावणुनि मरणानिकि बाधतो विभीषणुडु कण्टतडि पॆडुतुण्टे अदि चूसिन श्रीरामुडु - ‘विभीषणा! नी अन्न रावणुडु वीरमरणं पॊन्दाडु. विचारिञ्चकु’ अण्टू ऊरडिञ्चाडु. रावणुनि मरणवार्त तॆलिसि अन्तःपुरकान्तलु एडुस्तू युद्धभूमिकि वस्तुन्नारु. वारिलो रावणुनि पट्टमहिषि मण्डोदरि कूडा उन्दि. रावणुण्णि चूसी चूडडन्तोने मण्डोदरि हृदयविदारकङ्गा एडुस्तू रावणुनि कळेबरान्नि कौगिलिञ्चुकॊनि दीनातिदीनङ्गा - ‘स्वामी! ए कामान्नयिते जयिञ्चि महतपस्सुतो महमहुलैन ब्रह्मरुद्रादुल्नि सैतं मॆप्पिञ्चावो चिवरिकि अदे कामानिकि बलैपोयावु. इन्त गॊप्पवाडिवि ऒक स्र्तीकारणङ्गा मरणिञ्चावु. श्रीरामुण्णि सामान्य मानवुडनुकॊनि चाला पॊरपाटु चेशावु. साक्षात्तू विष्णुमूर्ते श्रीरामुनिगा जन्मिञ्चाडनि गुर्तिञ्च लेकपोयावु. इन्तकालमू ना तण्ड्रि दानवुलकु सार्वभौमुडनी, ना भर्त राक्षसुलकु ईश्वरुडनी, ना पुत्रुडु इन्द्रुण्णि जयिञ्चिन वीरुडनी चॆप्पुकॊनि विर्रवीगेदान्नि. इप्पुडु दिक्कुलेनि दान्नै पोयानु कदा.’ अण्टू विलपिस्तोन्दि. रावणुनिकि विभीषणुडु अन्तिमसंस्कारं चेसि वच्चि श्रीरामुनिवद्द विनयङ्गा निलबड्डाडु. अप्पुडु श्रीरामुडु विभीषणुनिकि पट्टाभिषेकं चेसि लङ्कासाम्राज्यानिकि अधिपतिनि चेशाडु. श्रीरामुडु हनुमन्तुण्णि पिलिचि - ‘हनुमन्ता! विभीषणुडि अनुमति तीसुकॊनि, नुव्वु वॆण्टने लङ्कानगरानिकि वॆळ्ळि, ना विजयवार्तनु सीतादेविकि विन्नविञ्चि, आमॆ एमण्टुन्दो तॆलुसुकॊनि रा!’ अनि पम्पिञ्चाडु. 195 हनुमन्तुडु वॆळ्ळि आ शुभवार्तनु सीतादेविकि विन्नविञ्चाडु. आ वार्त विन्न सीतादेवि आनन्दन्तो - ‘हनुमन्ता! इन्त मञ्चि वार्त तॆच्चिन नीकु कृतज्ञत ऎला तॆलुपुकोवालो तॆलियडं लेदु.’ अन्दि. अप्पुडु हनुमन्तुडु - ‘निन्नु इन्नाळ्ळू पीडिस्तू वच्चिन ई राक्षसस्र्तीलनु अन्दरिनी मट्टुपॆडतानु’ अन्नाडु. दानिकि सीतादेवि हनुमन्तुण्णि वारिस्तू - ‘बुद्धिमन्तुडु अपकारिकि तिरिगि अपकारं तलपॆट्टडु. अपकारिकिकूडा उपकारमे चेस्ताडु. अदे सदाचारं. आ सदाचारमे सत्पुरुषुलकु अलङ्कारं. ऎन्त फॆूरपापानिकि पाल्पडिना सत्पुरुषुलु वारिनि वधिञ्चरु. वारिपै दय चूपिस्तारु. ऎन्दुको तॆलुसा!? ई लोकंलो अपराधं चॆय्यनि वाळ्ळु ऎवरु?’ अनि मृदुवुगा चॆप्पि, वॆण्टने - ‘ना श्रीरामुण्णि चूडालनि उन्दि. वॆळ्ळु! ई विषयं श्रीरामुनिकि विन्नविञ्चु.’ अन्दि. हनुमन्तुडु वच्चि श्रीरामुनिकि विन्नविञ्चाडु. अप्पुडु श्रीरामुडु कन्नीटिपर्यन्तमै सीतादेविनि तीसुकुरम्मनि विभीषणुण्णि पम्पाडु. भर्त पम्पिन आदेशानुसारङ्गा स्नानं चेसि, अलङ्करिञ्चुकॊनि, श्रीरामुडु उन्न चोटुकि पल्लकिलो वस्तोन्दि सीतादेवि. आमॆकु दारि इव्वडङ्कोसं अक्कड उन्न वानरुल्नि तरिमिकॊट्टिञ्चाडु विभीषणुडु. दानिकि श्रीरामुडु आग्रहिञ्चि
- ‘विभीषणा! ऎन्दुकला वानरुल्नि बाधिस्तुन्नावु? वाळ्ळन्ता ना वाळ्ळु.’ अनि इङ्का इला अण्टुन्नाडु. ‘इळ्ळू, वस्र्तालू, प्राकारालू, तॆरलू, राजप्रासादालू इवेमी स्र्तीनि दाचि उञ्चि रक्षिञ्चलेवु. मञ्चि नडवडिक ऒक्कटे स्र्तीकि रक्ष. अदे आभरणं.’ अदीकाक कष्टकालंलो, देशसङ्क्षोभसमयंलो, युद्धाल्लो, स्वयंवराल्लो, यज्ञवाटिकल्लो, विवाहल्लो स्र्तीलु इतरुलकु कनबडवच्चु. अदेमी दोषङ्कादु. काबट्टि सीतादेवि पल्लकि विडिचि कालिनडकने ना दग्गरकु रावच्चु. ई वानरुलन्ता आमॆनु चूडवच्चु.’ अन्नाडु. युद्धकाण्ड 196 श्री वाल्मीकि रामायणमु सीतादेवि अग्निप्रवेशं सीतादेवि श्रीरामुनि दग्गरकु वच्चि, तलवञ्चुकॊनि निलबडिन्दि. आमॆनु चूसी चूडगाने श्रीरामुनिकि क्रोधं भग्गुन मण्डिन्दि. मुखं पक्ककि तिप्पुकॊनि वॆण्टने इला अन्नाडु. ‘सीता! युद्धंलो शत्रुवुनि ओडिञ्चि निन्नु गॆल्चुकुन्नानु. ना प्रतिज्ञ नॆरवेर्चानु.इन्तटितो ना बाध्यत तीरिपोयिन्दि. समर्थुडैनवाडु तनकु कलिगिन अवमानान्नि पराक्रमन्तो तॊलगिञ्चुकोवालि. नेनु चेसिन्दि अदे! सीता! युद्धंलो मेमन्ता ऎन्त श्रमपडवलसि वच्चिन्दो नीकु तॆलिसे उण्टुन्दि. ई युद्धं नीकोसं कादु नेनु चेसिन्दि. आत्मगौरवङ्कोसं चेशानु. वंशप्रतिष्ठकोसं चेशानु. वंशानिकि पडिन मच्चनु तुडवडङ्कोसं चेशानु. उत्तमवंशंलो पुट्टिनवाडॆवडू इन्नाळ्ळु परायिवानि इण्ट्लो उन्न आडदान्नि मळ्ळी स्वीकरिञ्चडु. इप्पुडु ना मुन्दुकॊच्चि निल्चुन्न नी शीलं संशयास्पदं. कण्टिरोगं उन्नवानिकि दीपंला नुव्वु नाकु असह्यङ्गा उन्नावु. काबट्टि नी इष्टं. नुव्वु ऎक्कडिकि वॆळ्तावो वॆळ्ळु. नेनु स्थिरमैन बुद्धितोने ई माटलु अण्टुन्नानु.’ अन्नाडु. ई माटलु विन्न सीतादेविकि चॆवुल्लो शूलालतो पॊडिचिनट्लनिपिञ्चिन्दि. कळ्ळलो कन्नीटि वरद. ऎन्नाळ्ळको इन्निकष्टाल तर्वात श्रीरामुण्णि कलवबोतोन्दि. श्रीरामुडु ऎन्तो आदरिस्ताडनी, प्रेमगा माट्लाडताडनी कन्न कललकु भिन्नङ्गा ऊहतीतङ्गा इलाण्टि कठिनातिकठिनमैन माटलु, मनसुनु कलचिवेसे माटलु श्रीरामुनि नोटिनुण्डि विनवलसि वस्तुन्दनि अनुकोलेदु. अन्दुЍक् आ माटलु विन्न सीतादेविकि पैप्राणालु पैने पोयिनन्त पनय्यिन्दि. निलुवॆल्ला कम्पिञ्चिपोयिन्दि. मन्नू मिन्नू एकमय्येरीतिलो कन्नीरुमुन्नीरुगा विलपिञ्चिन्दि. विलपिञ्चि विलपिञ्चि बॊङ्गुरु पोयिन गॊन्तुतो मॆल्लगा इला अण्टोन्दि. ‘श्रीरामा! एमिटी दारुणं? नन्ने अनुमानिस्तू कानिमाटलु माट्लाडु तुन्नावु. चॆवुल्लो शूलालु दिञ्चुतू नन्नु अवमानिस्तुन्नावु. इन्नाळ्ळ मन दाम्पत्यंलो इदेना नुव्वु नन्नु अर्थं चेसुकुन्नदि? ना शीलम्पै ऒट्टुवेसि 197 मरी चॆपुतुन्ना. नेनु अटुवण्टिदान्नि कानु. नन्नु नम्मु. नुव्वे नन्नु अर्थं चेसुकोकपोते ना बाध ऎवरु अर्थं चेसुकुण्टारु? ऎवरो ऒकरु एदो चेसिनन्तमात्रान मॊत्तं स्र्तीजातिने शङ्किञ्चडं नीकु भाव्यमा चॆप्पु? नुव्वु नन्नु कॊन्दरु दुराचारवतुलैन स्र्तीलतो पोल्चुकॊनि, ना पातिव्रत्यान्नि पक्कन पॆट्टि माट्लाडुतुन्नावु. नेनु लोकं दृष्टिलो जनकुनि कूतुर्नि, कानी अयोनिजनु. नुव्वु नन्नु अपार्थं चेसुकॊन्नाक नेनु बतिकि उन्ना मरणिञ्चिनट्ले.’ अण्टू लक्ष्मणुनिवैपु चूसि - ‘नायना लक्ष्मणा! नाकोसं चिति पेर्चवय्या. नाकु बतुकु मीद आश चच्चिपोयिन्दि.’ अन्दि. लक्ष्मणुडु श्रीरामुनिवैपु आज्ञकोसं अन्नट्टु चूशाडु. श्रीरामुडु मौनं वहिञ्चाडु. दान्नि अङ्गीकारङ्गा भाविञ्चिन लक्ष्मणुडु चितिनि एर्पाटुचेशाडु. निप्पु कूडा पॆट्टाडु. सीतादेवि वच्चि, श्रीरामुनिकि प्रदक्षिणं चेसि देवतलकू ब्राह्मणुलकू अन्दरिकी नमस्करिञ्चि, अग्निकि अभिमुखङ्गा निलबडि - ‘नेनु मनसा वाचा कर्मणा श्रीरामुण्णि तप्प इतरुल्नि ऎरुगनु. अदि निजमे अयिते ई अग्नि नन्नु तप्पक रक्षिस्तुन्दि!’ अण्टू मूडुसार्लु अग्निकि प्रदक्षिणं चेसि चितिलोकि दूЍक्सिन्दि. अन्दरू तट्टुकोलेक हहकारालु चेशारु. आ समयंलो महेश्वरुडू, ब्रह्मदेवुडू, इन्द्रुडू, इङ्का सकल दिक्पालकुलू दिव्यरथालपै अक्कड प्रत्यक्षमै - ‘श्रीरामा! नुव्वे ई लोकालकु प्रभुडवु. सीतादेवि अग्निप्रवेशं चेस्तुण्टे ऎन्दुकु चूस्तू ऊरुकॊन्नावु?’ अनि अडिगारु. अप्पुडु सत्यपराक्रमुडैन श्रीरामुडु अयोमयङ्गा - ‘ब्रह्मदेवा! नेनु दशरथमहराजु पुत्रुण्णि. सामान्य मानवुण्णि कदा! मीरेमिटि इला अण्टुन्नारु. नाकन्ता अयोमयङ्गा उन्दि. असलु नेनॆवरो एमिटो कास्त सॆलविय्यण्डि?’ अन्नाडु. दानिकि ब्रह्मदेवुडु - ‘श्रीरामा! नुव्वु साक्षात्तू श्रीमहविष्णुनिवि. ई सीतादेवि ऎवरो कादु साक्षात्तू लक्ष्मीदेवि. रावणुण्णि संहरिञ्चडङ्कोसमे नुव्वु मानवरूपान्नि धरिञ्चावु.’ अन्नाडु. युद्धकाण्ड 198 श्री वाल्मीकि रामायणमु ईलोगा मण्टल्लो दूकिन सीतादेवि अग्निनुण्डि कसुगन्दकुण्डा बयटिकि वच्चिन्दि. सीतादेविनि दहिञ्चलेदुसरिकदा अग्निदेवुडु कन्नकूतुरिला ऒडिलो कूर्चोबॆट्टुकॊनि तीसुकुवच्चि ‘ईमॆ पवित्रुरालु’ अनि चॆप्पाडु. अप्पुडु श्रीरामुडु मॆल्लगा - ‘नाकु आ विषयं मुन्दे तॆलुसु. कानी लोकानिकि सीतादेवि पवित्रुरालनि तॆलियालि. अन्दुЍक् इला उपेक्षिञ्चाडु’ अन्नाडु. अप्पुडु महेश्वरुडु - ‘श्रीरामा! कथ सुखान्तं अय्यिन्दि कदा. इङ्क आलस्यं देनिकि. वॆळ्ळु. भरतुण्णि ऊरडिञ्चि, नी मुग्गुरु तल्लुलकू आनन्दान्नि कल्गिञ्चु. राज्यान्नि परिपालिञ्चु. अन्तेकादु श्रीरामा! मीरु चेसिन साहसकृत्यालवल्ल नी तण्ड्रिकि इन्द्रलोकं प्राप्तिञ्चिन्दय्या! अटु चूडु.’ अन्नाडु. आकाशंलो दिव्यविमानम्मीद वॆलिगिपोतुन्नाडु दशरथुडु. श्रीरामलक्ष्मणुलु आनन्दन्तो आयन्नि दर्शिञ्चारु. दशरथुडु किन्दिकि वच्चि, श्रीरामलक्ष्मणुल्नि आप्यायङ्गा कौगिलिञ्चुकॊनि - ‘श्रीरामा! रावणुण्णि संहरिञ्चि लोकानिकि ऎन्तो मेलुचेशावय्या!’ अन्नाडु. आ तरुवात इन्द्रुडु श्रीरामुण्णि ऒक वरं कोरुकॊम्मन्नाडु. दानिकि श्रीरामुडु- ‘नाकोसं युद्धं चेसि प्राणालु कोल्पोयिन वानरवीरुलन्दर्नी ब्रतिकिञ्चु.’ अनि इन्द्रुण्णि वेडुकॊनि वारन्दरिनी सजीवुल्नि चेशाडु. अयोध्यकु प्रयाणं आ मरुनाडु पुष्पक विमानं वच्चि आगिन्दि. विभीषणुडू, वानरवीरुलू पट्टाभिषेकानिकि वस्तामन्नारु. अन्दुकु श्रीरामुडु आनन्दिञ्चि, वारन्दरिनी आह्वनिञ्चाडु. विमानं बयलुदेरिन्दि. दारिलो कन्पिस्तुन्न वाटिनि चूपिस्तू सीतादेविकि विवरिस्तुन्नाडु श्रीरामुडु. कॊन्तसेपय्याक किष्किन्ध वच्चिन्दि. विमानं आपि, वानरवीरुल भार्यलनू अयोध्यकु आह्वनिञ्चाडु श्रीरामुडु. वाळ्ळन्ता आनन्दङ्गा विमानं ऎक्कारु. 199 अक्कण्णुञ्चि विमानं ऋष्यमूक पर्वतं, पम्पासरस्सु, शबरि आश्रमं, कबन्धुडु मरणिञ्चिन प्रदेशं, जनस्थानं मीदुगा चित्रकूटं चेरुकॊनि, भरद्वाज आश्रमं वद्द किन्दिकि दिगिन्दि. श्रीरामुडु भरद्वाजुडिकि नमस्करिञ्चि, जरिगिनदन्ता चॆप्पि, बयलु देराडु. मुन्दुगा गुहुण्णि कलुसुकोमनी अलागे तामु वस्तुन्नामन्न वार्त भरतुनिकि चॆप्पमनी हनुमन्तुण्णि पम्पुतू श्रीरामुडु - ‘हनुमन्ता! नुव्वु वॆळ्ळि भरतुण्णि जाग्रत्तगा गमनिञ्चु. चिरकालं राज्यपालनं चेसिन कारणङ्गा भरतुनिकि राज्यं मीद कोरिक कलिगिन्देमो पसिगट्टु. उण्टे राज्यं अतनिके इच्चेस्तानु.’ अन्नाडु. अलागे हनुमन्तुडु वॆळ्ळि, भरतुनिकि अन्ता चॆप्पि - ‘भरता! श्रीरामुडु प्रस्तुतं भरद्वाजमहर्षि आश्रमंलो विडिदिचेसि उन्नाडु. रेपु पुष्यमी नक्षत्रं उन्न शुभदिनंलो नुव्वु श्रीरामुण्णि दर्शिस्तावु.’ अन्नाडु. आ वार्त विन्न भरतुडु आनन्दं पट्टलेक मूर्छपोयाडु. अयोध्य - पोयिन कळ तिरिगि वस्तोन्दा अन्नट्लुगा मुस्ताबवुतोन्दि. सम्बरालु मिन्नण्टायि. अयोध्यमॊत्तं कदिलि, नन्दिग्रामं चेरिन्दि. भरतुडु राम पादुकल्नि शिरस्सुपै धरिञ्चि श्रीरामदर्शनङ्कोसं तहतहलाडुतुन्नाडु. अन्दरू आत्रुतगा ऎदुरु चूस्तुन्नारु. आकाशंलो पुष्पक विमानं कनिपिञ्चि, कनुविन्दुचेसिन्दि. अडुगो कौसल्यानन्दनुडु! अडुगो दशरथरामुडु! जनुल आनन्द कोलाहलं अम्बरान्नि ताकिन्दि. श्रीरामुनिकि भरतुडु विनयङ्गा चेतुलॆत्ति नमस्करिञ्चाडु. विमानं किन्दिकि दिगिन्दि. श्रीरामुडु दिगुतूने भरतुण्णि आप्यायङ्गा कौगिलिञ्चुकुन्नाडु. भरतुडु अक्कडिकि वच्चिनवारन्दरिकी नमस्करिञ्चाडु. श्रीरामुनि आदेशं मेरकु पुष्पक विमानं कुबेरुनि दग्गरिकि वॆळ्ळिपोयिन्दि. युद्धकाण्ड 200 श्री वाल्मीकि रामायणमु श्रीराम पट्टाभिषेकं पट्टाभिषेक महोत्सवानिकि एर्पाट्लु घनङ्गा जरुगुतुन्नायि. अभिषेकानिकि सर्वं सिद्धमय्यिन्दि. भरतुनि कोरिकपै सुग्रीवुडु वानरुल्नि पम्पि तॆल्लवारेसरिकल्ला चतुस्समुद्रालनुञ्ची, अयिदुवन्दल नदुलनुञ्ची पुण्य जलालु तॆप्पिञ्चाडु. नवरत्नखचित सुवर्णभद्रपीठम्पै सीतारामुलु आसीनुलय्यारु. वसिष्ठ, वामदेव, जाबालि मॊदलैन अष्टपुरोहितुलु शास्र्तोक्तङ्गा श्रीरामुनिकि पट्टाभिषेकं चेशारु. अप्पुडु वसिष्ठमहर्षि, इक्ष्वाकुवंश राजुलु धरिञ्चे विलुवैन बङ्गारु किरीटान्नि तीसुकॊनिवच्चि, दानिनि यथाविधिगा पूजिञ्चि श्रीरामुनि तलपै अलङ्करिम्पजेशाडु. शत्रुघ्नुडु श्रीरामुनिकि गॊडुगु पट्टाडु. अदि छत्रलाञ्छनं. सुग्रीवुडू, विभीषणुडू चॆरॊकवैपू निलिचि श्रीरामुनिकि विञ्जामरलु वीस्तुन्नारु. अदि चामरलाञ्छनं. देवेन्द्रुडु वायुदेवुनिद्वारा शतपद्मसुवर्णमालिकनू (नूरुपद्माल बङ्गारुदण्ड), मौक्तिकहरान्नी (मुत्याल दण्ड) बहुमान पुरस्सरङ्गा पम्पिञ्चाडु. शुभसूचकङ्गा जयजयध्वानालु अन्तटा व्यापिञ्चायि. गन्धर्वुलु पाटलु पाडारु. अप्सरसलु नाट्यं चेशारु. श्रीरामुडु अन्दरिकी साटिलेनि मेटि दानालु चेशाडु. वानरुलन्दरिकी विलुवकट्टलेनि दिव्याभरणालु ऎन्निण्टिनो बहूकरिञ्चाडु. सीतादेविकी प्रेमगा ओ मुत्यालहरं इच्चाडु. आ हरं चन्द्रकिरणशोभतो प्रकाशिस्तोन्दि. सीतादेवि हनुमन्तुनिकि दिव्यमैन वस्र्तालनू, आभरणालनू कानुकगा इच्चिन्दि. आ तरुवात तन मॆडलोनि ऒक आभरणान्नि तीसि चेत्तो पट्टुकॊनि श्रीरामुनि वैपु जूसिन्दि. अप्पुडु रामुडु नीकु नच्चिन वीरुनिकि इव्वमनि चॆप्पडन्तो दान्नी हनुमन्तुनिЍक् इच्चिन्दि. जयहो! श्रीरामराज्यं पट्टाभिषेकं पूर्तयिन तरुवात विभीषणुडु श्रीरामुनिदग्गर सॆलवु तीसुकॊनि लङ्ककु वॆळ्ळिपोयाडु. 201 तर्वात रघुकुलान्वयरत्नदीपमैन श्रीरामुडु भरतुनिकि युवराज पट्टाभिषेकं चेशाडु. ऎन्नोसार्लु पौण्डरीक वाजपेयालु, इङ्का ऎन्नो यज्ञालू चेशाडु. वन्दसार्लु अश्वमेधयागं कूडा चेशाडु. पदि वेल संवत्सरालु धर्मबद्धङ्गा परिपालिञ्चाडु. श्रीरामराज्यंलो प्रजलन्दरू दीर्घायुष्कुले. धर्मपरुले. शुभलक्षण शोभितुले. सत्यभाषणुले. रोगाल्लेवु. रॊष्ठुल्लेवु. ईतिबाधलु मच्चुकैना लेवु. ऎवरू ऎवर्नी बाधिञ्चडं लेदु. प्रजलन्ता कलसिमॆलसि जीविस्तुन्नारु. सकालंलो वानलु कुरुस्तुन्नायि. फलपुष्पसमृद्धितो चॆट्लु कळकळलाडुतुन्नायि. वायुवुलू हयिगॊल्पुतुन्नायि. प्रजलन्दरू तम राजु श्रीरामचन्द्रुनि लागाने सत्यव्रतुलू, धर्मनिरतुलू कावटमे इन्दुकु कारणं. ‘यथा राजा तथा प्रजा’ कदा. स्र्तीलकु वैधव्यं लेदु. प्रजलकु क्रूरमृगाल बाधलू लेवु. दॊङ्गभयं अस्सले लेदु. अनर्थाल अलिकिडी लेदु. पॆद्दलु जीविञ्चि उण्डगा पिल्ललु मरणिञ्चडमू लेदु. अन्दरू सन्तानसमृद्धितो आरोग्यभाग्यालतो जीविस्तू वर्धिल्लुतुन्नारु. अन्नि वर्णालवारू तमतम कर्मलनु निष्ठगा आचरिस्तुन्नारु. ऎवरिकी ए लोटू लेदु. श्रीरामराज्यं नित्यकल्याणं पच्चतोरणङ्गा विलसिल्लुतोन्दि. अन्दरिनोटा ऒकटे माट. अदि राम राम राम. श्रीराम! अन्ता राममयमे अयिपोयिन्दि. कष्टमण्टे एमिटो तॆलियकुण्डा श्रीरामराज्यं प्रजलनु कण्टिकिरॆप्पला कापाडुतोन्दि. अला कॊन्नि वेल संवत्सरालु गडिचिपोयायि. वाल्मीकि महर्षि रचिञ्चिन ई श्रीरामायण काव्यान्नि चदिवि अन्दुलो उन्न धर्माल्नि आचरणलो पॆट्टुकुन्न वारिकि कीर्ति लभिस्तुन्दि. आयुर्दायं पॆरुगुतुन्दि. राजुलकैते विजयं तथ्यं. ई काव्यान्नि चदिविनवारिकि समस्त पापालू तॊलगिपोयि पुण्यं लभिस्तुन्दि. श्रीरामपट्टाभिषेकं वरकू युद्धकाण्ड 202 श्री वाल्मीकि रामायणमु श्रीरामकथनु विन्नवारिकि सर्वफलालू सिद्धिस्तायि. पुत्रुलु कावालनुकॊनेवारिकि पुत्रुलु कलुगुतारु. धनं कावालनुकॊनेवारिकि धनं लभिस्तुन्दि. राजु भूमिनि जयिस्ताडु. शत्रुसंहरं गाविस्ताडु. कौसल्यासुमित्राकैЍक्युल्लागा ई काव्यं विन्न स्र्तीलु पुत्रपौत्रुलतो सदा आनन्दन्तो वर्धिल्लुतारु. अत्यन्तविश्वासन्तो, जितक्रोधुलै ई काव्यं चदिविनवारिकि कष्टालु तॊलगिपोतायि. ई काव्यं चदिविनवाळ्ळु प्रवासान्तंलो बन्धुवुलतो कलिसि आनन्दङ्गा उण्टारु. श्रीरामायणं चदिविनवारिकि अप्रमेयुडैन श्रीरामुडु कोरिन वरालनु प्रसादिस्ताडु. देवतलु सम्प्रीतुलवुतारु. इण्ट्लो उन्न दुष्टग्रहल पीड तॊलगिपोतुन्दि. आमूलाग्रं श्रीरामायणं पठिञ्चिनवारिकि समस्त ऐश्वर्यालु, पुत्रलाभं कलुगुतुन्दि. ऎन्तमात्रमू संशयं लेदु. दीनिनि चदिविनवारि पट्ल दशरथात्मजुडु सम्प्रीतुडै उण्टाडु. काबट्टि ओ जनुलारा! ई श्रीरामायणं गुरिञ्चि अडिगिनवारिकि निर्भयङ्गा दृढविश्वासन्तो चॆप्पण्डि. मीकु क्षेमं कलुगुतुन्दि. विष्णुबलं वृद्धि पॊन्दुतुन्दि. श्रीरामायणं पठिञ्चिना विन्ना देवतलु अनुग्रहिस्तारु. दीर्घायुमा, आरोग्यमू, कीर्ती, सोदरप्रेमा, सद्बुद्धी कलुगुतायि. पितृदेवतलु सन्तोषिस्तारु. श्रीरामायणान्नि भक्तिपूर्वकङ्गा रचिञ्चिनवारिकि स्वर्गं लभिस्तुन्दि. चदिविन वारिकि कुटुम्बाभिवृद्धि, धनधान्यसमृद्धि, ऐहिक, आमुष्मिक अनुकूल दाम्पत्यं, सुखालु, सकलकार्यसिद्धी कलुगुतायि. समृद्धिनि कोरुकॊने वाळ्ळु नियमपूर्वकङ्गा तप्पनिसरिगा रामायणान्नि विनालि. यावत् स्थास्यन्ति गिरयः सरितश्च महीतले, तावत् रामायणकथा लोЍक्षु प्रचरिष्यति. (1-2-36) पर्वतालू नदुलू ई भूमिपै उन्नन्तकालं श्रीरामकथ लोकंलो प्रचारंलो उण्टुन्दि. b 203 उत्तरकाण्ड महर्षुल आगमनं सद्गुणधामुडैन श्रीरामुडु कोसलप्रजलनु कन्नबिड्डल्लागा परिपालिस्तुन्नाडु. राक्षसपीड समूलङ्गा विरगडय्यिन्दि. वैदिक कार्यक्रमालन्नी निर्विघ्नङ्गा कॊनसागुतुन्नायि. ऎन्दरो ऋषुलु श्रीरामदर्शनङ्कोसं देशं नलुमूलल नुञ्ची श्रीरामराज्यानिकि वस्तुन्नारु. वारिलो अगस्त्युडु, अत्रि, विश्वामित्रमहर्षि, गौतममहर्षि, जमदग्निमहर्षि, धौम्यमहर्षि, भरद्वाजमहर्षि, मॊदलैन वाळ्ळु उन्नारु. वीळ्ळन्ता अयोध्यानगरं चेरुकुन्नारु. श्रीरामचन्द्रुडु सादरङ्गा अन्दरिनी आह्वनिञ्चि अतिथिसत्कारालु चेसि क्षेमसमाचारालु तॆलुसुकुन्नाडु. अन्दरू मुक्तकण्ठन्तो - ‘श्रीरामा! रावणुडु मॊदलैन राक्षसुल्नि संहरिञ्चि, लोकंलो धर्मान्नि निलिपावय्या! अन्दुकु माकु ऎन्त आनन्दङ्गा उन्दो तॆलुसा!. आ मेघनादुडु अदे इन्द्रजित्तु उन्नाडे! वाडु सामान्युडा? कादु. महमायावि. इन्द्रुण्णे गडगडलाडिञ्चि, जयिञ्चि इन्द्रजित्तु अय्याडु. अटुवण्टि इन्द्रजित्तुनु नुव्वु चम्पडं अनितरसाध्यं.’ अनि श्रीरामुण्णि ऋषुलु मॆच्चुकुन्नारु. दानिकि श्रीरामचन्द्रुडु आ महर्षुलतो सविनयङ्गा - ‘महत्मुलारा! रावणादि राक्षसुलकण्टे मीरु इन्द्रजित्तुनु ऎक्कुवगा पॊगडडानिकि कारणं एमिटि? अतडि आधिक्यं ऎटुवण्टिदि? असलु ई राक्षसुलु ऎवरु? वाळ्ळकि इन्तटि बलपराक्रमालु ऎक्कडिवि? अन्तकालं वाळ्ळु ऎला जीविञ्चगलिगारु? दयचेसि चॆप्पण्डि.’ अन्नाडु. साक्षात्तू परात्परुडू, परन्धामुडू अयिन श्रीरामुडे तमनु इला अडगडन्तो ऋषुलु आश्चर्यपोयारु. 204 श्री वाल्मीकि रामायणमु विवरङ्गा चॆप्पमनि अगस्त्युलवारिनि अन्दरू कलिसि प्रार्थिञ्चारु. अगस्त्यमहर्षि प्रारम्भिञ्चाडु. पुलस्त्यब्रह्म ‘‘अदि कृतयुगं. ब्रह्मदेवुडु मॊदट ऒक पदिमन्दि प्रजापतुलनु सृष्टिञ्चाडु. वारिलो पुलस्त्यब्रह्म प्रमुखुडु. ब्रह्मर्षि, वेदमूर्ति अयिन पुलस्त्यब्रह्म - मेरुपर्वत प्रान्तंलो तृणबिन्दुमहर्षि आश्रमानिकि दग्गरलो ऒक आश्रमं एर्पाटु चेसुकुन्नाडु. आ सुन्दरप्रदेशानिकि ऎन्दरॆन्दरो देव, नाग, अप्सरोभामिनुलू ऋषिकन्यलू वच्चेवाळ्ळु. तम आटपाटलतो अक्कड गडिपि वॆळ्ळेवाळ्ळु. दानिवल्ल पुलस्त्यमहर्षि तपस्सुकु भङ्गं कलुगुतोन्दि. दानिकि कोपगिञ्चिन महर्षि - ‘ना चूपु प्रसरिञ्चिनन्त प्रदेशंलोनिकि ऎवरू राकूडदु. अला मेर दाटि वच्चि ना तपस्सुकु भङ्गं कलिगिञ्चिन युवति गर्भवति अगुगाक!’ अनि शपिञ्चाडु. इदि तॆलियनि तृणबिन्दु महर्षि कूतुरु ऒकरोजु प्रकृति सौन्दर्यानिकि परवशिस्तू आ प्रान्तानिकि वच्चिन्दि. सरिग्गा अप्पुडु पुलस्त्य महर्षि मनोहरङ्गा वेदगानं चेस्तुन्नाडु. आमॆ कुतूहलन्तो आ महर्षिनि चूडालनि आयन आश्रमान्नि समीपिञ्चिन्दि. इन्तलो हठात्तुगा आमॆकु गर्भवति लक्षणालु पॊडचूपायि. एमिटि ई विपरीतं? अर्थङ्कालेदामॆकि. दुःखं पॊङ्गुकॊच्चिन्दि. विश्रवोमहर्षि तृणबिन्दु महर्षि कूतुरु तटपटायिस्तू भयम्भयङ्गा ई विषयं ऎला चॆप्पाला! अनुकुण्टू तन तण्ड्रिदग्गरकु वॆळ्ळिन्दि. आयन दिव्यदृष्टितो अन्ता तॆलुसुकॊन्नाडु. वॆण्टने बयलुदेरि तन कूतुरिनि पॆळ्ळिचेसुकॊम्मनि पुलस्त्यमहर्षिनि कोराडु. अन्दुकु पुलस्त्यमहर्षि अङ्गीकरिञ्चाडु. विवाहं जरिगिन्दि. तृणबिन्दुडि कूतुरु अत्यन्त भक्तिश्रद्धलतो भर्तकु सेवचेस्तोन्दि. आमॆ सेवलकु सन्तोषिञ्चिन पुलस्त्युडु - ‘प्रिया! नेनु वेदं चदुवुतुन्नप्पुडु नन्नु नुव्वु दर्शिञ्चावु काबट्टि, मनकु पुट्टबोये कुमारुडिकि विश्रवसुडु अनि नामकरणं चेस्तुन्नानु.’ अनि अनुग्रहिञ्चाडु. 205 कॊन्तकालानिकि विश्रवसुडु जन्मिञ्चाडु. अतडु तण्ड्रिकि तग्ग तनयुडु. गॊप्प तपस्सु चेसि विश्रवोमहर्षि अनिपिञ्चुकुन्नाडु. अतडि तपस्सुकु मुच्चटपडि भरद्वाजमहर्षि तनन्तटतानुगा तन कूतुरुनिच्चि विवाहं जरिपिञ्चाडु. वैश्रवणुडु भरद्वाजुडि कूतुरु सन्तानं कावालनुकुन्दि. अदि तॆलुसुकॊन्न विश्रवसुडु आमॆकु पुत्रुण्णि अनुग्रहिञ्चाडु. अतडु पुट्टिन वेळाविशेषालनुबट्टि अतडु सर्वलोकालकू धनपति अवुताडनि तॆलुसुकॊनि आ दम्पतुलु ऎन्तगानो आनन्दिञ्चारु. वैश्रवणुडु अनि पेरु पॆट्टुकॊनि मुरिपॆङ्गा पॆञ्चुकुन्नारु. वैश्रवणुडु सुदीर्घकालं तपस्सु चेशाडु. ब्रह्मदेवुडु मॆच्चि, इन्द्रादि देवतलतो वच्चि, वरं कोरुकोमन्नाडु. अप्पुडु वैश्रवणुडु - ‘देवा! नेनु धनाधिपतिनै लोकपालकुण्णय्येला अनुग्रहिञ्चु.’ अन्नाडु. अप्पुडु ब्रह्म देवुडु - ‘ओहो! नेनु नलुगुरु लोकपालकुल्नि सृष्टिञ्चालनुकॊन्नानु. इप्पटिकि इन्द्र, यम, वरुणुलु उन्नारु. मुग्गुरु पूर्तय्यारु. इक नुव्वे आ नालुगो वाडिवि. अन्तेकादु नुव्वु धनाधिपतिविकूडा अवुतावु.’ अनि वरमिच्चाडु. दानितोपाटु ऒक अद्भुतमैन विमानान्नि कूडा ब्रह्मदेवुडु वैश्रवणुडिकि बहुमानङ्गा प्रसादिञ्चाडु. ‘दीनिनि अधिरोहिञ्चि सूर्युडितो समानमैन तेजस्सुकलवाडिवै यथेच्छगा विहरिञ्चु. इदि पुष्पकविमानङ्गा लोकंलो प्रसिद्धिЌक्क्कुतुन्दि.’ अनि आशीर्वदिञ्चाडु. आ तरुवात वैश्रवणुडु तनकु तगिन निवासान्नि सूचिञ्चमनि तन तण्ड्रिनि वेडुकुन्नाडु. अप्पुडु आयन लङ्कानगरं गुरिञ्चि इला चॆप्पडं मॊदलुपॆट्टाडु. लङ्कानगरं ‘दक्षिणसमुद्रतीरंलो त्रिकूट पर्वतशिखरप्रान्तंलो विश्वकर्म साटिलेनि ऒक महनगरान्नि सृष्टिञ्चाडु. विश्वकर्म दितिपुत्रुडु. काबट्टि आ नगरं दैत्युलकु निवासस्थानमय्यिन्दि. आ नगरं वैभवं ऎन्तनि चॆप्पनु? दैत्युलु अक्कड सकलभोगालतो निवसिञ्चेवारु. उत्तरकाण्ड 206 श्री वाल्मीकि रामायणमु ऒकसारि देवतलकू राक्षसुलकू फॆूरयुद्धं जरिगिन्दि. आ युद्धंलो श्रीमहविष्णुवुकु भयपडि राक्षसुलु लङ्कानगरान्नि विडिचिपॆट्टि पाताळानिकि पारिपोयि तम प्राणालु रक्षिञ्चुकुन्नारु. इप्पुडु लङ्कलो ऎवरूलेरु. काबट्टि आ लङ्क नीदे. दान्नि नी निवासस्थानं चेसुको.’ अनि तण्ड्रि विश्रवसुडु वैश्रवणुडिकि चॆप्पाडु. अला लङ्कानगरं वैश्रवणुडिकि निवासं अय्यिन्दि. इक चूडालि! आ लङ्कानगरं शोभ. इन्द्रुडि अमरावतिनि मिञ्चिपोयिन्दि.’’ अन्नाडु अगस्त्युडु. अप्पुडु श्रीरामचन्द्रुडु आश्चर्यपोयाडु. ‘लङ्कानगरंलो मुन्दे रावण कुम्भकर्णुल्नि मिञ्चिन राक्षसुलुण्डेवारा? वाळ्ळु रावणुनिकन्ना कूडा बलवन्तुला?’ अडिगाडु महर्षिनि. अगस्त्यमहर्षि समाधानङ्गा इला सॆलविस्तुन्नाडु. - ‘‘श्रीरामा! ब्रह्मदेवुडु मॊदट नीटिनि, आ नीटिनि कापाडडानिकि विविध प्राणुल्नी सृष्टिञ्चाडु. ई प्राणुलकु आकलिदप्पुलु पुट्टायि. नीरे समस्त जीवराशिकि प्राणाधारं. काबट्टि संरक्षिञ्चुकोण्डि. अनि आ प्राणुलकु चॆप्पाडु ब्रह्मदेवुडु. यक्षुलू राक्षसुलू अप्पुडु वाळ्ळलो कॊन्दरु ई जलाल्नि मेमु रक्षिस्तां (वयं रक्षामः) अन्नारु. मरिकॊन्दरु रक्षिञ्चडन्तोपाटू मेमु पूजिञ्चि सेविस्तां (वयं जक्षामः) अन्नारु. अला ‘रक्षामः’ अन्न वाळ्ळु राक्षसुलुगा, जक्षामः’ अन्न वाळ्ळु यक्षुलुगा मारारु. हेति, प्रहेति वाळ्ळ नायकुलु. वीळ्ळु मधुकैटभु लन्त पराक्रमं कलवाळ्ळु. प्रहेति तपस्सुकोसं अडविकि वॆळ्ळिपोयाडु. हेति मात्रं गृहस्थाश्रमं स्वीकरिञ्चालनि तगिन वधुवुकोसं चाला अन्वेषिञ्चाडु. चिवरिकि यमुडि सोदरि ‘भय’ नु कोरि विवाहं चेसुकुन्नाडु. वाळ्ळ संसारं अन्योन्यङ्गा सागुतोन्दि. कॊन्तकालानिकि वाळ्ळकु ऒक कॊडुकु पुट्टाडु. विद्युत्केशुडनि पेरु पॆट्टुकॊनि पॆञ्चुकुण्टुन्नारु. 207 कालं गिर्रुन तिरिगिन्दि. विद्युत्केशुडू पॆरिगि पॆद्दवाडय्याडु. तेजस्सुतो अपारमैन बलपराक्रमालतो प्रकाशिस्तुन्न विद्युत्केशुडिकि पॆळ्ळि चेयालनि हेति निर्णयिञ्चुकॊनि तगिन वधुवुकोसं अन्वेषिञ्चाडु. सूर्युडि भार्य सन्ध्यादेवि. आमॆकि पॆळ्ळीडुकु वच्चिन कुमार्तॆ उन्दनि तॆलिसिन्दि हेतिकि. वॆळ्ळि अडिगाडु. आ पिल्ल पेरु ‘सालकटङ्कट’. तल्लिलागाने आ पिल्ल कूडा तेजस्विनि. सन्ध्यादेवि ऒप्पुकुन्दि. तन कूतुरुनु विद्युत्केशुडिकिच्चि पॆळ्ळि चेसिन्दि. नूतनदम्पतुलु आनन्दङ्गा कापुरं चेस्तुन्नारु. कॊन्नाळ्ळकु साल कटङ्कट गर्भं धरिञ्चिन्दि. आ गर्भं आमॆकु इष्टंलेदु. कानी तप्पदु कदा! अन्दुЍक् पुट्टिन शिशुवुनु मन्दरपर्वत प्रान्तंलो वदिलि भर्तदग्गरकि वॆळ्ळिपोयिन्दि. आ शिशुवु आकलिकि ताळलेक पॆद्दगा एडुस्तुन्नाडु. अदे समयंलो पार्वतीपरमेश्वरुलु नन्दिवाहनम्पै विहरिस्तू अटुवैपे वच्चारु. आ शिशुवुरोदन विन्नारु. शिवुनिकि चॆप्पलेनन्त जालि कलिगिन्दि. नन्दिवाहनं दिगिवच्चि, आ पिल्लवाण्णि ऎत्तुकॊनि, पार्वतिकि इच्चि ‘वीण्णि नी पुत्रुनिलागा चूसुको’ अनि कोराडु. शिवुडु वाण्णि सत्वरं यौवनवन्तुण्णि चेसि, सुЍक्शुडु अनि पेरुपॆट्टि, कामगमनङ्गल ऒक विमानं दानितो पाटु दिव्यत्वं कूडा इच्चि करुणिञ्चाडु. शिवुडु प्रसादिञ्चिन वरालतो सुЍक्शुडु देवतलकू प्रीतिपात्रुडौतू सन्तोषन्तो यथेच्छगा सञ्चरिस्तू परमशिवुण्णि सेविञ्चुकुण्टू धार्मिकुडै कालं गडुपुतुन्नाडु. अतडिलो राक्षसप्रवृत्ति ए कोशाना लेदु. सुЍक्शुडि गुरिञ्चि विन्नाडु ग्रामणि अने ऒक गन्धर्वुडु. तन कूतुरु देववतिनि इच्चि पॆळ्ळि चेशाडु. कॊन्तकालानिकि देववतीसुЍक्शुलकु माल्यवन्तुडु, सुमालि, मालि अने मुग्गुरु क्रूरुलैन कॊडुकुलु पुट्टारु. ई मुग्गुरिलो ए ऒक्करिकी ताततण्ड्रुल मञ्चिलक्षणालु ऒक्कटी रालेदु. मुग्गुरू मुग्गुरे. लोककण्टकुलुगा मारारु. उत्तरकाण्ड 208 श्री वाल्मीकि रामायणमु तम तण्ड्रिकि शिवानुग्रहं उन्दनि तॆलुसुकॊनि तामु कूडा लोकान्नि शासिञ्चालनि ब्रह्मदेवुण्णि गूर्चि फॆूरतपस्सु चेसि वरालनु पॊन्दारु. आ वरगर्वन्तो वाळ्ळु पॆट्टे हिंसलकु ताळलेक देवतलन्ता परमशिवुनिकि मॊरपॆट्टुकुन्नारु. अप्पुडु शिवुडु - ‘वाळ्ळ तण्ड्रि ना अनुग्रहनिकि पात्रुडु. काबट्टि वाळ्ळनु नेनु चम्पलेनु. मीरु वॆळ्ळि श्रीमहविष्णुवुनु शरणुवेडण्डि’ अन्नाडु. देव दानव युद्धं अप्पुडु देवतलन्दरू श्रीमहविष्णुवुनु दर्शिञ्चुकॊनि - ‘लोकरक्षका! राक्षससंहरका! नीवु तप्प माकु वेरे गतिलेदु.’ अनि शरणु वेडारु. वैकुण्ठ वासुडु वाळ्ळकु अभयमिच्चाडु. ई वार्त आ राक्षसुलु मुग्गुरिकी तॆलिसिन्दि. देवतलपै कक्षगट्टि देवलोकम्पै दण्डॆत्ति वच्चारु. अशेषमैन राक्षससेनतो देवलोकान्नि मुट्टडिञ्चारु. राक्षसुलु अला मुट्टडिञ्चेसरिकि एं चॆय्यालो दिक्कुतोचनि देवतलु श्रीमन्नारायणुडि दग्गरकु दूतलनु पम्पारु. श्रीमहविष्णुवु ताने स्वयङ्गा राक्षस संहरानिकि युद्धभूमिकि कदलि वच्चाडु. देवासुरुलकु फॆूर युद्धं जरिगिन्दि. पर्वतं मीद कुम्भवर्षं कुरिसिनट्लु विष्णुमूर्ति मीद राक्षसुलु बाणवर्षं कुरिपिञ्चारु. अप्पुडु श्रीमहविष्णुवु तन पाञ्चजन्यान्नि पूरिञ्चाडु. गरुडवाहनम्पै पञ्चा युधालु धरिञ्चि विजृम्भिञ्चाडु. ऎन्दरो राक्षसवीरुल्नि नेलकूल्चाडु. पाञ्चजन्यं पूरिञ्चिन शब्दानिЍक् चालामन्दि राक्षसुलु गुण्डॆपगिलि चच्चारु. कॊन्तमन्दि लङ्कानगरानिकि पारिपोयारु. मालि मात्रं मरिन्त दर्पन्तो श्रीमहविष्णुवुनु ऎदुर्कॊन्नाडु. भीकरङ्गा पोराटं सागिञ्चाडु. चिवरिकि श्रीमहविष्णुवु प्रयोगिञ्चिन सुदर्शनचक्रानिकि असुवुलु बाशाडु. अदि चूसिन माल्यवन्तुडू, सुमाली तम अनुचरगणन्तो सह लङ्ककु पारिपोयारु. कानी श्रीमहविष्णुवु वाळ्ळनु वदल्लेदु. वॆण्टाडाडु. ब्रतुकुजीवुडा अण्टू राक्षसुलु अक्कडिनुण्डि पारिपोयि पाताळंलो तलदाचुकुन्नारु. 209 कुबेरुडि लङ्कावासं अन्दुवल्ल इप्पुडु लङ्कानगरंलो ऎवरू लेरु. तन तण्ड्रि आदेशन्तो कुबेरुडु (वैश्रवणुडु) अक्कड तन निवासान्नि एर्परचुकॊन्नाडु. कॊन्तकालं गडिचिन्दि. सुमालि तन पुत्रिकतो कलिसि पाताळं नुञ्चि बयटकु वच्चि आमॆकु तगिन वरुडिनि अन्वेषिस्तुण्टे ऒकरोजु पुष्पकविमानंलो वैभवङ्गा विहरिस्तुन्न कुबेरुडु अतनि कण्ट् पड्डाडु. कुबेरुण्णि इला चूसेसरिकि सुमालिकि तमकु जरिगिन अवमानं, पोयिन ऐश्वर्यं अन्नी गुर्तुकुवच्चायि. दुःखं कम्मु कॊच्चिन्दि. तामु अला पाताळंलोने मग्गिपोते तन कूतुरिकि तगिन वरुण्णि ऎला वॆदकटं? अन्दुЍक् तन कूतुरु कैकसिनि पिलिचि - ‘अम्मा! ईडॊच्चिन आडपिल्लतण्ड्रि पडे तपन नीकु तॆलियदु. नुव्वु चक्कनि चुक्कवि. काबट्टे नुव्वु अङ्गीकरिस्तावो लेदो अनि निन्नडगटानिकि ना दग्गर Ќक्वरू रावटं लेदु. अदला उञ्चु. चूस्तुन्नावुगा ई कुबेरुडि वैभवं. आ ठीवि चूडु. पुलस्त्य ब्रह्मवंशंलो पुट्टिनन्दुवल्लने वाडु धनाधिपति अय्याडु. लोकपालकुडू अय्याडु. अन्दुЍक् वाडिकि आ निक्कू आ टॆक्कू. काबट्टि नुव्वु कूडा पुलस्त्य ब्रह्मकुमारुडैन विश्रवोब्रह्मनु आश्रयिञ्चु. नी कडुपुन ई कुबेरुण्णि पराभविञ्चगलवाडु पुट्टालि. वाडि कोसं नेनु ऎदुरुचूस्तुन्नानु.’ अन्नाडु. तण्ड्रिमाट विन्न कैकसि वॆण्टने विश्रवसु महर्षि दग्गरकु वॆळ्ळिन्दि. सिग्गुपडुतू आयन समक्षंलो निलिचिन्दि. आमॆ ऎवरो आमॆ कोरिक एमिटो आ महर्षिकि अर्थमैन्दि. निषिद्धसमयंलो वच्चिन्दि. अदी पुत्रवाञ्छतो. विश्रवोब्रह्म विभ्रान्तुडय्याडु. इदि दैवसङ्कल्पं. आमॆनु निराकरिञ्चटं धर्मं कादु. अनि भाविञ्चि आमॆतो इला अन्नाडु. ‘कैकसी! नीकु धर्मविरोधुलू, क्रूरुलू अयिन तनयुलु कलुगुतारु मरि!’ अनि आमॆनु हॆच्चरिञ्चाडु. आ माटलकु आमॆकु नोट माटरालेदु. उत्तरकाण्ड 210 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘महनुभावा! नीलाण्टि गॊप्प पुत्रुलनु कोरि नेनु वस्ते नाकु इदा! रासिपॆट्टि उन्नदि.’ अण्टू बाध पडिन्दि. दानिकि विश्रवोब्रह्म मळ्ळी - ‘चिन्तिञ्चकु कैकसी! नीकु मुग्गुरु कॊडुकुलु पुडतारु. अयिते वारिलो चिवरिवाडु नुव्वु कोरुकुन्नट्लुगा धार्मिकुडु अवुताडुले!’ अनि आमॆनु ऊरडिञ्चि तन भार्यनु चेसुकुन्नाडु. रावणुडू, अतडि तम्मुळ्ळू विश्रवोब्रह्म सॆलविच्चिनट्ले आमॆकु रावणुडु, कुम्भकर्णुडु, विभीषणुडु अने मुग्गुरु कुमारुलु जन्मिञ्चारु. रावणुडू, कुम्भकर्णुडू चिन्ननाटिनुञ्चे मुनि आश्रमालनु ध्वंसं चेयटं, ऋषुलनु पीडिञ्चटं मॊदलुपॆट्टारु. विभीषणुडु मात्रं अला कादु. शान्तं, धर्मतत्परत, वेदाध्ययनम्पै श्रद्धतो मसलुकॊण्टुन्नाडु. कालं गडुस्तोन्दि. ऒकरोजु पुष्पकविमानम्पै तण्ड्रिनि चूडटानिकि वच्चिन कुबेरुण्णि चूपिस्तू कैकसि दशकण्ठुडितो - ‘चूडु! नी सोदरुडु. एमा वैभवं? एमा दिव्यतेजस्सु? नुव्वु कूडा अन्तटिवाडिवि कावालि.’ अन्दि. दानिकि रावणुडु - ‘अम्मा! कुबेरुण्णि मिञ्चिन धनवन्तुण्णी, बलवन्तुण्णी, कीर्तिमन्तुण्णी अवुतानु. इतडु ऒक्क दिक्कुकु मात्रमे अधिपति. चूस्तू उण्डु. नेनु अन्नि लोकालनू वशं चेसुकॊनि बहुलोकपालकुण्णि अवुतानु.’ अन्नाडु. तल्लिकि ऎन्तो सन्तोषं कलिगिन्दि. चॆप्पि ऊरुकोलेदु रावणुडु. तन सोदरुलतो सह गोकर्ण क्षेत्रानिकि वॆळ्ळि, अक्कड चालकालं ब्रह्मदेवुण्णि गूर्चि फॆूर तपस्सु चेशाडु. मुग्गुरू मुग्गुरे. आहरं लेदु. पञ्चाग्निमध्य निल्चॊनि तपस्सु चेशारु. जडिवानललो तपस्सु चेशारु. मञ्चि चलिकालंलो कण्ठंलोतु नीळ्ललो निलबडि मरी तपस्सु कॊनसागिञ्चारु. विभीषणुडु मात्रं वेदपुरुषुण्णि ध्यानिस्तुन्नाडु. दशकण्ठुनि तपस्सु अपूर्वं. वॆय्यि संवत्सरालु गडिचिपोयायि. अप्पुडु तन तलनु खण्डिञ्चुकुनि अग्निलो समर्पिस्तू तपस्सु कॊनसागिञ्चाडु. 211 तपश्शक्तिवल्ल अतडि तल मळ्ळी वॆण्टने अतडिकि वच्चेसिन्दि. इला पदिसार्लु चेशाडु. अप्पुडु ब्रह्मदेवुडु प्रत्यक्षमय्याडु. रावणुडु नमस्करिञ्चि - ‘महत्मा! समस्त प्राणुलू नित्यं मरणभीतितो तल्लडिल्लिपोतायि. ऒक्क चावुकि तप्प इङ्क देनिकी इन्तगा भयपडवु. ई लोकंलो मृत्युवुतो समानमैन शत्रुवु लेने लेदु. काबट्टि नाकु मरणं अन्नदे लेकुण्डा वरं प्रसादिञ्चु.’ अनि प्रार्थिञ्चाडु. दानिकि ब्रह्मदेवुडु - ‘दशग्रीवा! पूर्तिगा अमरत्वं इव्वडं असाध्यं. काबट्टि नुव्वु मरो कोरिक कोरुको!’ अन्नाडु. सुर- गरुड - उरग - यक्ष
- राक्षस - सिद्ध - चारण - किन्नर - किम्पुरुषुलु मॊदलैन देवतागणाल्लो ऎवरिवल्ला तनकु मरणं राकुण्डा वरं कोरुकुन्नाडु रावणुडु. मानवुलु अतडि लॆक्कलो लेरु. वाळ्ळु तननु चम्पलेरन्नदि अतडि धीमा. अन्दुЍक् मानवुल ऊसु ऎत्तटं कूडा तनकु अवमानङ्गा भाविञ्चाडु. आ तर्वात ब्रह्मदेवुडु कुम्भकर्णुडिकि वरालु इव्वटानिकि बयलुदेराडु. अप्पुडु देवतलु भयभ्रान्तुलैपोयारु. कुम्भकर्णुडु महक्रूरुडु. इप्पटिЍक् ऎन्दरिनो पॊट्टन पॆट्टुकुन्नाडु. इप्पुडु वीडु एं कोरताडो! वाटिनि ब्रह्मदेवुडु प्रसादिस्ते इक अन्ते सङ्गतुलु! गजगज वणिकिपोतू ब्रह्मदेवुडि दग्गरकु वच्चि मॊरपॆट्टुकुन्नारु. अप्पुडु ब्रह्मदेवुडु सरस्वतिनि पिलिचि - देवी! आ कुम्भकर्णुडु वरालु कोरेप्पुडु वाडि बुद्धि पनिचेयकुण्डा चेयालि. वाडु कोरुकॊने वरालु लोकानिकि अपकारं कलिगिञ्चकूडदु. अटुवण्टि वरालनु वाडु कोरुकुनेट्टु नुव्वे चूडालि सुमा! अन्नाडु. तत्फलितङ्गा कुम्भकर्णुडु - ‘ब्रह्मदेवा! नेनु अनेकसंवत्सरालपाटू ऎक्कुवगा निद्रपोयेटट्लु वरान्नि अनुग्रहिञ्चु. अदे ना कोरिक.’ अन्नाडु. ब्रह्मदेवुडु तथास्तु अनि वॆळ्ळिपोयाडु. विभीषणुडि तपस्सुकु मॆच्चिन ब्रह्मदेवुडु प्रत्यक्षमै - नायना! विभीषणा! नुव्वु धर्मान्नि आचरिञ्चेवाडिवि. नी बुद्धि ऎप्पटिकी धर्ममार्गान्नि वीडिपोदु. नी तपोदीक्षकु नेनु आनन्दिञ्चानु. एदैना वरं कोरुको! अन्नाडु. उत्तरकाण्ड 212 श्री वाल्मीकि रामायणमु दानिकि विभीषणुडु - ‘ब्रह्मदेवा! नेनु ऎन्नि कष्टालु पडिना सरे! धर्मान्नि विडिचिपॆट्टकुण्डा उण्डेटट्टु अनुग्रहिञ्चु. अलागे नेनु ब्रह्मस्र्तं ऎला प्रयोगिञ्चालो नेर्चुकोलेदु. अयिना आ अस्र्तमन्त्रालु नाकु स्फुरिञ्चेटट्टु चॆय्यि. ब्रह्मचर्यं मॊदलैन आश्रमाललो ना बुद्धि ऎल्लप्पुडू धर्मबद्धङ्गा उण्डेटट्टु ना विध्युक्तधर्मान्नि नेनु नित्यं पाटिञ्चेटट्टू अनुग्रहिञ्चु. ऎट्टि परिस्थितुल्लोनू मञ्चि नडवडिक, धर्मबुद्धि नन्नु विडिचि पॆट्टकूडदु. ना दृष्टिलो इवे गॊप्प वरालु. ऎन्दुकण्टे धर्मात्मुलकु एदी दुर्लभं कादु. प्रसादिञ्चु.’ अनि वरं कोरुकुन्नाडु. ‘तथास्तु’ अन्नाडु ब्रह्मदेवुडु. आ तर्वात अन्नदम्मुलु तम तण्ड्रि तपोवनं चेरारु. तन मनवळ्ळु गॊप्पवरालु पॊन्दडन्तो तन कल नॆरवेर्चुकोवालनु कुन्नाडु वाळ्ळ मातामहुडु सुमालि. पोयिन तम राज्यं वीळ्ळद्वारा तिरिगि सम्पादिञ्चुकोवालि. यथेच्छगा बतकालि. अन्दुЍक् मारीचुडु, विरूपाक्षुडु, प्रहस्तुडु, महोदरुडु अने तन मन्त्रुलनु दशकण्ठुडि वद्दकु पम्पि, कुबेरुण्णि लङ्कनुञ्चि वॆळ्ळगॊट्टेला दशकण्ठुण्णि रॆच्चगॊट्टेला चेशाडु. ऎन्तैना कुबेरुडु तनकु अन्नगारे कदा अनि रावणुडु ऊरुकुन्नाडु. कॊन्तकालं गडिचिन्दि. प्रहस्तुडु मळ्ळी वच्चि दशकण्ठुडितो - ‘दशकण्ठा! पराक्रमं, राज्यं - ई रॆण्डिण्टिविषयाल्लो बन्धुत्वालु चूडकूडदु’ अनि रॆच्चगॊट्टाडु. ईसारि अतडि माटलु पनिचेशायि. रावणुडु, कुबेरुण्णि तक्षणं लङ्कनु विडिचिपॆट्टि वॆळ्ळु. अनि आदेशिञ्चाडु. कुबेरुडु सन्धि चेसुकुन्दामन्नाडु कानी रावणुडु ऒप्पुकोलेदु. अप्पुडु कुबेरुडु तन तण्ड्रि विश्रवोब्रह्मकु ई सङ्गति चॆप्पाडु. दानिकि विश्रवोब्रह्म - ‘रावणुडु परम दुर्मार्गुडु. नेनू चॆप्पि चूशानु. वाडु विन्नाडु कादु. इङ्क चेसेदि एमी लेदु. नुव्वु कैलासपर्वतं समीपंलो कॊत्तगा एदैना निवासं एर्परुचुको. सुखङ्गा उण्डु. अक्कडे ऎन्दुकण्टे अक्कडिकि देवतलन्दरू परमशिवुण्णि अर्चिञ्चुकोवटानिकि वस्तू उण्टारु. अदि परमपवित्रमैन पुण्यप्रदेशं.’ अन्नाडु. अलागे कुबेरुडु अक्कड अलकापट्टणं निर्मिञ्चुकॊनि दान्नि तन स्थिरनिवासं चेसुकुन्नाडु. 213 रावणुडु लङ्काराज्यानिकि पट्टाभिषिक्तुडै लोकालन्नी आक्रमिञ्चालनि विजृम्भिस्तुन्नाडु. तन चॆल्लॆलु शूर्पणखनु कालकुडु अने राक्षसुडि कॊडुकैन विद्युज्जिह्वुडिकिच्चि पॆळ्ळि चेशाडु. कॊन्तकालं गडिचिन्दि. रावणुडु वेटकु वॆळ्ळाडु. अरण्यंलो अतडिकि मयुडु कनिपिञ्चि तन कूतुरु मण्डोदरिकि तगिन वरुडु दशकण्ठुडेननुकॊनि आमॆनु रावणासुरिडिकि इच्चि पॆळ्ळिचेशाडु. आ तरुवात रावणुडु वैरोचनुडि मनवरालु वज्रज्वालतो कुम्भकर्णुडि पॆळ्ळिनी, शैलूषुडने गन्धर्वुडि कूतुरु सरमतो विभीषणुडि पॆळ्ळिनी जरिपिञ्चाडु. कॊन्तकालानिकि रावणमण्डोदरुलकु ऒक कुमारुडु कलिगाडु. वाडु पुडुतूने मेघंला गर्जिञ्चाडु. अन्दुवल्ल वाडिकि मेघनादुडु अनि पेरुपॆट्टारु. रावणुडु तन तम्मुडु कुम्भकर्णुडिकि ऒक पॆद्द भवनान्नि निर्मिञ्चि इच्चाडु. कुम्भकर्णुडु अन्दुलो प्रवेशिञ्चि निद्रपोतू ब्रह्मवरान्नि सार्थकं चेस्तुन्नाडु. इक रावणुडु लोकालन्निटिनी जयिञ्चटानिकि पूनुकुन्नाडु. नन्दन वनान्नि ध्वंसं चेशाडु. देवतागणालनु हिंसिञ्चाडु. ऋषिवनालनु चिन्दरवन्दर चेशाडु. देवतास्र्तीलनु चॆरपट्टाडु. साधुवुलनु नानाबाधलु पॆट्टाडु. ई विधङ्गा रावणुडु लोकालन्निटिनि पीडिस्तू उण्डगा कुबेरुडु, तन तम्मुडिकि हितबोध चेयमनि ऒक दूतनु पम्पाडु. आ दूतनु अक्कडिकक्कडे नरिकि चम्पाडु रावणुडु. अन्तटि क्रूरुडु आ रावणुडु. रावणुनि जैत्रयात्र कॊन्तकालानिकि प्रहस्तुडु, महोदरुडु, मारीचुडु, शुकुडु, सारणुडु अने मन्त्रुलतो रावणुडु दिग्विजययात्रकु बयलुदेराडु. कोपं, अहङ्कारं मूर्तीभविञ्चगा मुन्दु कुबेरुनिपै दण्डॆत्ताडु. अप्पुडु कुबेरुडु इला नालुगु मञ्चिमाटलु चॆप्पडं प्रारम्भिञ्चाडु. उत्तरकाण्ड 214 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘रावणा! नुव्वु इला पापालु चेस्तूपोतू उण्टे नी तपस्सन्ता व्यर्थमैपोतुन्दि. इकनैना पुण्यकार्यालु चॆय्यि. सज्जनुलु मॆच्चे तपस्सु चॆय्यि. ई शरीरं अशाश्वतं. कलकालं उण्डदु. काबट्टि शरीरं उण्डगाने तपस्सु चेयालि. मूढुडु तपस्सु चेयकुण्डा मरणिञ्चि आ तर्वात अय्यो! तपस्सु चॆय्यलेकपोयाने अनि बाधपडताडु.’ अन्नाडु. ई माटलु रावणुनि कोपानिकि मरिन्त आज्यं पोशायि. कुबेरुडिपै ऎन्नो मायलु प्रयोगिञ्चि गदलतो बलङ्गा मोदि अतण्णि मूर्छपोयेला कॊट्टाडु. कुबेरुनि निधुलकु अधिदेवतलु उन्नारु. वाळ्ळु कुबेरुण्णि ऎत्तुकॊनिपोयि नन्दनवनंलो दाचि, उपचारालु चेस्तू स्पृह कलिगिञ्चारु. नन्दीश्वरुनि कोपं कुबेरुडि पुष्पकविमानं, आयन धनराशुलु तीसुकॊनि रावणुडु तक्किन दिक्पतुलमीदिकि बयलुदेराडु. कुबेरुडि पुष्पकंलो विहरिञ्चडं मॊदलु पॆट्टाडु. कॊन्त दूरं वॆळ्ळाक आ पुष्पकं कैलासपर्वतप्रान्ताललोनिकि प्रवेशिञ्चिन्दि. अला प्रवेशिञ्चिन्दो लेदो हठात्तुगा ऒकचोट आगिपोयिन्दि. इन्तलो अक्कडिकॊक व्यक्ति वच्चि - इदि शङ्करुडि क्रीडापर्वतं. पार्वती परमेश्वरुलु इक्कड विहरिस्तू उण्टारु. ई प्रान्तान्नि ऎवरू समीपिञ्च कूडदु. कादनि दाटिवॆळ्ळालनुकुण्टे चैतन्यरहितुलौतारु जाग्रत्त! अन्नाडु. बोडितल, वेळ्ळाडे चॆवुलु, पॊट्टिगा बलिष्ठमैनमूपुतो विन्तगा उन्नाडा व्यक्ति. अतडे शिवुडि वाहनं नन्दि. आ माटलकु रावणुडु रॆच्चिपोयि- ‘ऎवडा शङ्करुडु?’ अण्टू वॆटकारङ्गा माट्लाडाडु. पुष्पकन्नुञ्चि दिगि, आ नन्दि चॆवुलु पट्टुकॊनि लागाडु. मूतिनि सागदीसिपारेशाडु. अतडिरूपं चूसि पकपक नव्वाडु. शङ्करुनि क्रीडा पर्वतान्नि तन बाहुवुलतो ऒक्क ऊपु ऊपेशाडु. दानिकि पार्वतीदेवि भयपडिपोयिन्दि. शिवुनिकि कोपं वच्चिन्दि. तन बॊटनव्रेलुतो आ कॊण्डनु अदिमाडु. अन्ते! आ कॊण्डकिन्द रावणुनि चेतुलु चिक्कुकुपोयायि. दान्तो ‘कुय्यो! मॊर्रो!’ अनि आर्तनादं चेशाडु रावणुडु. अप्पुडु नन्दीश्वरुडु वच्चि - ‘नुव्वु ना रूपान्नि चूसि परिहसिञ्चावु. नाना माटलु अन्नावु. काबट्टि चूडु. नी लङ्कनु सर्वनाशनं चेसेदि अलाण्टि विकृतरूपं उन्न वानराले’ अनि शपिञ्चाडु. 215 आ बाधकु ताळलेक मन्नू मिन्नू एकमय्येला विलपिञ्चाडु रावणुडु. अतडि रोदन महभयङ्करङ्गा उन्दि. काबट्टि अप्पटिनुण्डी रावणुडने पेरु वच्चिन्दि. अप्पुडु आ रावणुडु तन मन्त्रुल सूचननु अनुसरिञ्चि करुणा समुद्रुडैन शङ्करुण्णि स्तुतिञ्चाडु. शिवुडु प्रसन्नुडै अतण्णि रक्षिञ्चाडु. रक्षिञ्चडमे कादु. रणरङ्गंलो अजेयमैन ऒक दिव्य खड्गान्नि कूडा प्रसादिस्तू- ‘दीन्नि नन्नु आराधिञ्चिनट्ले भक्तिप्रपत्तुलतो आराधिञ्चु. एमात्रं निर्लक्ष्यं चेसिना ई खड्गं मळ्ळी ना दग्गरकु वच्चेस्तुन्दि.’ अनि रावणुडिकि दानिनि अनुग्रहिञ्चाडु. अला ऎलागो बतिकि बट्टकट्टाडेगानी रावणुडु तन दुष्टबुद्धिनी, अहङ्कारान्नी ऎन्तमात्रमू वदुलुकोलेदु. पैगा वरगर्वं. दीनितो रावणुडु मरी रॆच्चिपोयाडु. वेदवति इच्चिन शापं ऒकरोजु रावणुडु हिमवत्पर्वत प्रान्तंलो विहरिस्तुन्नाडु. अक्कड पर्णशाललो तपस्सु चेसुकुण्टुन्न ऒक मुनिकन्यनु चूशाडु. आमॆपेरु वेदवति. कुशध्वजुडि कूतुरु. ईमॆ तल्लि मालावति ईमॆ जन्मिञ्चिनप्पुडु आ पुरिटिण्टि नुञ्चि वेदघोष विनबडिन्दट. अन्दुके वेदवति अनि पेरु वच्चिन्दि. रावणुडु ईमॆनु चूडगाने मोहिञ्चाडु. वेदवति तण्ड्रि आमॆनु विष्णुवुकु भार्यनु चेयालनि सङ्कल्पिञ्चाडनि रावणुनिकि तॆलिसिना अतडु बलात्कारङ्गा आमॆनु चॆरपट्टि लङ्ककु तीसुकॊनिपोवालनि कॊप्पुपै चॆय्यि वेशाडु. दानितो आमॆ आग्रहिञ्चिन्दि. तन चेतिने कत्तिगा मार्चुकॊनि रावणुडु ताकिन तन जटनु कत्तिरिञ्चि, योगाग्निनि सृष्टिञ्चिन्दि. अन्दुलो दूकबोतू- ‘राबोये युगंलो नेनु विदेहराजकुमार्तॆगा पुट्टि निन्नु सर्वनाशनं चेस्तानु.’ अनि शपिञ्चि मरी अग्निलो आहुति अयिपोयिन्दि. श्रीरामा! आ वेदवतिये जनकुडि नागलिचालुलो सीतादेविगा पुट्टिन्दि. निन्नु चेपट्टिन्दि. रावणवधकु कारकुरालय्यिन्दि.’’ अन्नाडु अगस्त्यमहर्षि. मळ्ळी तने चॆप्तुन्नाडु. उत्तरकाण्ड 216 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘‘ई शापं रावणुनि अहङ्कारान्निगानी, दौर्जन्यान्निगानी तग्गिञ्चलेदु. ऎप्पटिलागे पुष्पकविमानंलो अहङ्कारन्तो तिरुगुतू ऒकसारि ‘उशीरबीजं’ अने प्रान्तानिकि वॆळ्ळाडु रावणुडु. अक्कड मरुत्तुडने राजु चेस्तुन्न यज्ञानिकि देवतलन्दरू वच्चारु. आ समयंलो रावणुडु यज्ञवाटिकलोकि दूसुकॊनि वच्चाडु. देवतलु भयन्तो पक्षुलुगा, जन्तुवुलुगा मारु रूपालु धरिञ्चारु. ऒक क्रूरमृगंलागा रावणुडु यज्ञशाललो प्रवेशिञ्चि यज्ञदीक्षलो उन्न राजुनु युद्धानिकि पुरिगॊल्पाडु. कानी मरुत्तुडु यज्ञानिकि भङ्गं वाटिल्लकूडदनि मौनं वहिञ्चाडु. अदिचूसिन रावणुनि मन्त्रि ‘मरुत्तुडु ओडिपोयि माराजुकु दासोहमन्नाडु’ अनि विकटाट्टहसं चेशाडु. अयिना मरुत्तुडु यथाविधिगा यज्ञं पूर्तिचेसि, देवतलतो स्वर्गलोकानिकि वॆळ्ळिपोयाडु. रावणुडिकि युद्धप्रीति रोजुरोजुकी ऎक्कुवैपोतोन्दि. रावणुडिकि भयपडि राजुलन्दरू अतडिमुन्दु शिरसु वञ्चेशारु. अलागे अयोध्यपै दण्डॆत्ति, अनरण्यमहराजुनू युद्धंलो ओडिञ्चाडु. अप्पुडु अनरण्युडु - ‘राबोयेकालंलो मा वंशंलोने श्रीरामुडु अने ऒक वीरुडु पुडताडु. अतडि चेतिलो नीकु चावु तप्पदु’ अनि शपिञ्चाडु. दानिकि पॆद्दगा नव्वुकुण्टू अक्कडनुञ्चि वॆळ्ळिपोयाडु रावणुडु. ऒकसारि रावणुडिकि नारदमहर्षि कनिपिञ्चि, अतनि युद्धोत्साहन्नि मॆच्चुकॊनि - ‘रावणा! नुव्वु यमुण्णि जयिञ्चु. अतण्णि जयिस्ते तप्प नी जैत्रयात्र पूर्ति अयिनट्टु कादु.’ अनि रावणुण्णि बागा रॆच्चगॊट्टाडु. रावणुडु सै अण्टू यमलोकम्पैकि दण्डॆत्ताडु. एडुरोजुलु, रात्रनका पगलनका यमुडिकि रावणुडिकीमध्य फॆूरयुद्धं जरिगिन्दि. इक यमुडु रावणुडिपैकि मृत्युदेवतनु प्रेरेपिस्तुन्नाडु. सरिग्गा अप्पुडे अक्कडिकि ब्रह्मदेवुडु वच्चि - ‘यमा! नेनु रावणुडिकि वरालु इच्चानु. इप्पुडु नुव्वु मृत्यदेवतनु प्रयोगिस्ते ना वरालु व्यर्थमैपोतायि. अला काकूडदु.’ अन्नाडु. अप्पुडु यमुडु तनलोकन्नुञ्चि अदृश्यमैपोयाडु. अप्पुडु रावणुडु - ‘यमुडु 217 ना धाटिकि तट्टुकोलेक पारिपोयाडु. नेने गॆलिचानु.’ अनि लोकालु दद्दरिल्लेला गर्जिस्तू लङ्क चेरुकुन्नाडु. तरुवात रावणुडु भोगवतिनि चेराडु. अदि पाताळलोक राजधानि. अक्कड सर्पराजु वासुकिनि तन वशं चेसुकॊन्नाडु. अक्कडनुञ्चि निवातकवचुलु अने क्रूरराक्षसुल नगरं मणिमयपट्टणं चेरुकुन्नाडु. अक्कड वाळ्ळतो ऒक संवत्सरं युद्धं चेशाडु. ब्रह्मदेवुडु वच्चि इरुपक्षालकु सन्धि कुदिर्चाडु. आ मणिमय पट्टणंलो रावणुडु ऒक संवत्सरकालं उण्डि सकलभोगालु अनुभविञ्चाडु. आ तरुवात वरुणुनिपै दण्डॆत्ताडु. अप्पुडु वरुणुडु नगरंलो लेडु. गन्धर्वगानसभकु सत्यलोकानिकि वॆळ्ळाडु. वरुणुडि कॊडुकुलु युद्धानिकि वच्चारु. रावणुडु पुष्पकविमानं दिगलेदु. रावणुनि मन्त्रि महोदरुडु वरुणुनि कुमारुलनु ककाविकलं चेशाडु. दानितो वाळ्ळन्ता परुगुलुतीसि कॊण्डगुहललो दाक्कुन्नारु. ऒक विकटाट्टहसं चेसि रावणुडु अक्कडनुञ्चि निष्र्कमिञ्चाडु. दारिलो ऎक्कड ए अन्दगत्तॆ कनिपिञ्चिना वाळ्ळन्दरिनी चॆरपट्टि लङ्कानगरानिकि तीसुकॊनिपोयाडु. लङ्कानगरानिकि पडमटि सिंहद्वारन्दग्गर निकुम्भिला देवतामन्दिरं उन्दि. अक्कड महेश्वरयज्ञान्नि पूर्ति चेसिन इन्द्रजित्तु मायारथं, मायाधनुमा, बाणालू पॊन्दाडु. अलागे अदृश्यङ्गा उण्टू युद्धं चेसे शक्तीनी पॊन्दाडु. अक्कडिकि वॆळ्ळि रावणुडु कॊडुकुनु कौगिलिञ्चुकॊनि अभिनन्दिञ्चाडु. रावणुडु चॆरपट्टि तॆच्चिन देवताकन्यलनु चूसि चाला बाधपड्डाडु विभीषणुडु. रावणुडु लङ्कलो लेनि समयंलो मधुडु अने राक्षसुडु रावणुनि चॆल्लॆलु कुम्भीनसनु ऎत्तुकॊनिवॆळ्ळि, विवाहं चेसुकॊन्नाडु. आ विषयान्नि विचारङ्गा चॆप्पाडु विभीषणुडु. दानिकि रावणुडु पट्टरानिकोपन्तो मधुडिपैकि वॆळ्ळाडु. अप्पुडु कुम्भीनस वच्चि अन्न पादालमीदपडि वलवल एड्चिन्दि. इतण्णि चम्पि नन्नु अनाथनु चेयवद्दनि रोदिञ्चिन्दि. सरे नण्टू रावणुडु - उत्तरकाण्ड 218 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘नेनिप्पुडु इन्द्रुडिपै दण्डयात्रकु वॆळुतुन्नानु. नी भर्तनु कूडा नातो सहयङ्गा पम्पु.’ अन्नाडु. आ रात्रि चॆल्लॆलि आतिथ्यं स्वीकरिञ्चि, मरुनाडु मधुराक्षसुडितो कलिसि कैलासगिरि समीपान उन्न अलकापट्टणं परिसराललो तन सेनलतो विडिदि चेशाडु. वॆन्नॆलरात्रि. वसन्तऋतुवु. दूरङ्गा अप्सरसल नाट्यं. गन्धर्वुल गानं. आ समयंलो रम्भ अन्दङ्गा मुस्ताबै तन प्रियुडैन नलकूबरुडि दग्गरकु वॆळ्तोन्दि. अदि चूशाडु रावणुडु. आमॆ ऎन्त वद्दन्ना विनकुण्डा आमॆनु बलात्करिञ्चाडु. आमॆ बोरुन विलपिस्तू जरिगिनदन्ता नलकूबरुडिकि चॆप्पिन्दि. आग्रहिञ्चिन नलकूबरुडु - ‘इकपै रावणुडु ए स्र्ती नैना आमॆकु इष्टंलेकुण्डा अनुभविस्ते वाडि तललु पगिलिपोतायि’ अनि शपिञ्चाडु. आ शापानिकि देवतलु, ऋषुलु ऎन्तो सन्तोषिञ्चारु. रावणुडु चॆरपट्टि तॆच्चिन कन्यलू गण्डं गट्टॆक्किन्दनि सन्तोषिञ्चारु. इन्द्र रावण सङ्ग्रामं रावणासुरुडु इन्द्रुनि पट्टणं अमरावतिपै विरुचुकुपड्डाडु. अष्टवसुवुलु इन्द्रुनिवैपु पोराडारुगानी वाळ्ळु सुमालिनि मात्रमे चम्पगलिगारु. रावणुण्णि, इन्द्रजित्तुनू जयिञ्चडं देवतलवल्ल कालेदु. इन्द्रुनि कुमारुडैन जयन्तुडु मेघनादुनितो पोराडुतुन्नाडु. आपदनुञ्चि तप्पिञ्चडानिकनि जयन्तुण्णि अतडि मातामहुडु पुलोमुडु दाचि उञ्चाडु. अदि तॆलीनि इन्द्रुडु जयन्तुडु मरणिञ्चाडनुकॊनि मरिन्त जावगारिपोयाडु. मेघनादुडु मरिन्त रॆच्चिपोयाडु. इन्द्रुनि रथसारथि मातलि इन्द्रुण्णि रक्षिञ्चे प्रयत्नं चेसिना फलितं लेकपोयिन्दि. चिवरिकि इन्द्रुडु मेघनादुनिकि चिक्काडु. मेघनादुडु इन्द्रुण्णि बन्धिञ्चि ऐरावतन्तो सह तीसुकुपोयि लङ्कलो रावणुनि मुन्दु निलिपाडु. अप्पुडु चूडालि रावणुडि सन्तोषं. 219 चिवरिकि साक्षात्तू ब्रह्मदेवुडे वच्चि - ‘रावणा! मेघनादुनिकि इन्द्रजित्तु अने पौरुषनामं सार्थकमय्यिन्दि. सकलदेवतलू नीकु लोबडिनट्ले. काबट्टि इन्द्रुण्णि विडिचिपॆट्टु.’ अनि कोराडु. अप्पुडु इन्द्रजित्तु तनकु अमरत्वं प्रसादिञ्चमनि ब्रह्मनु वेडुकुन्नाडु. अदि असाध्यमनि ब्रह्मदेवुडु चॆप्पडन्तो मळ्ळी इन्द्रजित्तु - ‘पितामह! नेनु मन्त्रतन्त्रालतो यज्ञं चेसि दिव्यरथान्नि, अस्र्तशस्र्तालनु, अम्मुलपॊदुलनु पॊन्दुतानु. अप्पुडु नेनु ऎवरिचेतुल्लोनू चावकुण्डा उण्डेटट्टू, विजयं वरिञ्चेट्टू वरं इव्वु.’ अन्नाडु. दानिकि ब्रह्मदेवुडु- सरे नन्नाडु (ब्रह्मदेवुनि वरं प्रकारं होमं पूर्ति अयितेने इन्द्रजित्तु युद्धंलो गॆलुस्ताडु, भङ्गं कलिगिते गॆलवलेडु). जरिगिन पराभवानिकि सिग्गुपडि, तरुवात वैष्णवयागं चेसि मळ्ळी स्वर्ग पालकुडय्याडु इन्द्रुडु.’’ अन्ता विवरङ्गा चॆप्तुन्नाडु अगस्त्यमहर्षि. सुग्रीवुडू, विभीषणुडू इङ्का प्रमुख वानरराक्षसवीरुलन्ता विण्टुन्नारु. अप्पुडु अरविन्दनेत्रुडैन श्रीरामुडु मळ्ळी अगस्त्यमहर्षिनि रावणासुरुनि भङ्गपाट्लनु गुरिञ्चि चॆप्पमनि अडिगाडु. महर्षि इला चॆप्पडं मॊदलु पॆट्टाडु. रावणुनि भङ्गपाटु ‘‘ऒकसारि रावणासुरुडु कार्तवीर्यार्जुनुडु पालिञ्चे माहिष्मतीपुरानिकि वॆळ्ळाडु. अप्पुडु कार्तवीर्युडु तन भार्यलतो कलिसि जलक्रीड लाडटानिकि नर्मदा नदिकि वॆळ्ळाडु. रावणुडु अहङ्कारन्तो - ‘नेनु मी राजुतो युद्धं चेयटानिकि वस्ते पिरिकिवानिला पारिपोयाडा?’ अनि मन्त्रुल दग्गर प्रेलि - ‘सरे! ऎक्कडिकि पोताडो नेनू चूस्तानु.’ अण्टू तानू नर्मदानदीतीरानिकि विहरङ्कोसं वॆळ्ळाडु. आ समीपंलोने कार्तवीर्यार्जुनुडु राणुलतो जलक्रीडलाडुतुन्नाडनि रावणुनिकि तॆलिसिन्दि. तन मन्त्रुल्नि पम्पि कार्तवीर्यार्जुनुण्णि युद्धानिकि पिलव मन्नाडु. पिलवडानिकि वच्चिन रावणुडि मन्त्रुलतो कार्तवीर्यार्जुनुनि मन्त्रुलु- उत्तरकाण्ड 220 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘मा राजु राणुलतो कलिसि जलक्रीडललो उन्नाडु. युद्धानिकि इदि समयङ्कादु. कावालण्टे मातो युद्धं चॆय्यण्डि.’ अन्नारु. अप्पुडा रावणुडि मन्त्रुलु रॆच्चिपोयि कार्तवीर्यार्जुनुडि मन्त्रुलनु चम्पिवेशारु. आ तरुवात रावणुडु नर्मदानदिलो स्नानं चेसि अक्कडे शिवपूजकु उपक्रमिञ्चाडु. ऒक इसुकतिन्नॆपै बङ्गारु शिवलिङ्गं प्रतिष्ठिञ्चि भक्तिप्रपत्तुलतो शिवुण्णि अर्चिस्तुन्नाडु. अक्कडे मरोवैपु जलक्रीडलाडुतुन्न कार्तवीर्युडु तन बाहुवुलतो नर्मद प्रवाहन्नि अड्डुकॊन्नाडु. अन्दुवल्ल अक्कड नर्मदानदि ऒक्कसारिगा उप्पॊङ्गि इक्कडि रावणुनि पूजकु भङ्गं कलिगिञ्चिन्दि. रावणुनिकि कोपं कट्टलु तॆञ्चुकुन्दि. कार्तवीर्यार्जुनुण्णि शिक्षिञ्चालनि ऒक पॆद्द गदनु पुच्चुकॊनि बयलुदेराडु. अदि चूसिन कार्तवीर्यार्जुनुडू तन राणुल्नि भयपडवद्दनि चॆप्पि, तानू ऒक पॆद्द गदनु तीसुकॊनि रावणुनितो तलपड्डाडु. वाळ्ळिद्दरि मध्य युद्धं भीकरङ्गा सागिन्दि. कार्तवीर्यार्जुनुडु मुन्दु रावणुडि मन्त्रुल पॊगरु अणिचाडु. तरुवात रावणुण्णि बन्धिञ्चि माहिष्मती पुरानिकि तीसुकॊनि वॆळ्ळाडु. नगरमन्ता तिप्पाडु. प्रजलु पण्डग चेसुकुन्नारु. तम राजुगारि पराक्रमान्नि कॊनियाडारु. ई वार्त विन्न पुलस्त्य ब्रह्मदेवुडु तन मनवडैन रावणुडिपै जालितो अतण्णि रक्षिञ्चालनि माहिष्मतीपुरं चेरुकुन्नाडु. कार्तवीर्यार्जुनुडु आयनकु घनस्वागतं पलिकाडु. पुलस्त्यब्रह्म कोरिक तीर्चडङ्कोसं कार्तवीर्यार्जुनुडु रावणुण्णि वॆण्टने बन्धविमुक्तुण्णि चेसि विलुवैन आभरणालु, मञ्चि मञ्चि वस्र्तालु, पुष्पमाललु बहूकरिञ्चि, अतनितो स्नेहं चेशाडु. रावणुडु सिग्गुपड्डाडु. इकनुण्डैना बुद्धिगा उण्डमनि मनवनिकि हितवु पलिकि पुलस्त्यब्रह्म तपस्सुकु वॆळ्ळिपोयाडु. काबट्टि श्रीरामा! 221 एवं बलिभ्यो बलिनः सन्ति राघवनन्दन, नावज्ञा हि परे कार्या य इच्छेत् प्रियमात्मनः (7-33-22) ‘नन्नु मिञ्चिन बलवन्तुडु लेडन्न अहङ्कारं पनिकिरादु. बलवन्तुल्नि मिञ्चिन बलवन्तुलु उण्टारु. काबट्टि तन श्रेयस्सु कोरुकॊनेवाडु इतरुलतो कलहिञ्चकूडदु. ई विषयं रावणुडु तॆलुसुकोलेकपोयाडु.’ अण्टू अगस्त्युडु मळ्ळी ईसारि रावणुनिकि वालिचेतिलो जरिगिन पराभवं गुरिञ्चि चॆप्पडं मॊदलुपॆट्टाडु. रावणुडु मळ्ळी अहङ्कारन्तो तन युद्धकण्डूति तीर्चुकोवटानिकि बयलु देराडु. वालितो युद्धं चेयालनि हुटाहुटिन किष्किन्धकु वॆळ्ळाडु. तानु वच्चिनट्लु वार्त पम्पिञ्चाडु. अप्पुडु वालि मन्त्रुलु तारुडू, सुषेणुडू (तार तण्ड्रि), युवराजु सुग्रीवुडू उन्नारु. वाळ्ळु इला अन्नारु- रावणा! नीतो युद्धं चेयटानिकि मा वालिप्रभुवे समर्थुडु. मञ्चि वाण्णे ऎञ्चुकॊन्नावुगानी वालि प्रस्तुतं इक्कड लेडु मरि! सूर्योदयं काक मुन्दे नालुगु समुद्राललोनू स्नानं चेसिरावडं वालिकि अलवाटु. अन्दुЍक् वॆळ्ळाडु. वालि वच्चेदाका उण्डु. लेदण्टावा? वॆण्टने दक्षिण समुद्रतीरानिकि वॆळ्ळु! अक्कड वालि नीकु दॊरुकुताडु.’ अनि चॆप्पारु. रावणुडु वाळ्ळनु आट पट्टिञ्चि, पुष्पकं ऎक्कि दक्षिणसमुद्रतीरं चेराडु. वालि मेरुपर्वत कान्तितो वॆलिगिपोतू सन्ध्योपासनलो उन्नाडु. अदि चूसि रावणुडु वालिनि वॆनुकनुञ्चि ऒडिसिपट्टालनुकुन्नाडु. रावणुनिराक वालिकि तॆलुसु. सिंहं कुन्देलुनू गरुत्मन्तुडु पामुनू चूस्ते ऎला उण्टुन्दो अन्त उल्लासङ्गा उन्दि वालिकि. रानी अनुकुन्नाडु. अला दग्गरकु रानिच्चि ऒक्क उदुटुन वालि तन ऎडञ्चेतितो रावणुण्णि मुन्दुकु लागि तनचङ्कलो इरिकिञ्चेशाडु. चङ्कलो उन्न रावणुण्णि अलागे उञ्चि आ समुद्रंलो मुञ्चि लेपाडु. रिव्वुन ऎगिरि तक्किन मूडु समुद्राललोनू मुञ्चि लेपि, अलागे किष्किन्धकु तॆच्चाडु. जारिपोतुन्न बट्टल्नि कूडा सरिचेसुकोलेनि परिस्थिति रावणुनिदि. सिग्गुतो चच्चिपोयाडु. उत्तरकाण्ड 222 श्री वाल्मीकि रामायणमु ‘वाली! नुव्वु एनुगुवैते नेनु जिङ्क पिल्लनु. नन्नु कनिकरिञ्चु.’ अण्टू प्राधेयपड्डाडु रावणुडु. वालि पॆद्द मनसुतो रावणुण्णि सुग्रीवुनितो समानङ्गा आदरिञ्चाडु. ऒक नॆलरोजुलपाटु किष्किन्धलोने उञ्चुकॊनि सकल भोगालतो आतिथ्यं कूडा इच्चाडु.’’ अनि चॆप्पाडु अगस्त्यमहर्षि. अप्पुडु श्रीरामचन्द्रुडु - ‘महनुभावा! हनुमन्तुडु साहसि. मह मेधावि. वाक्चातुर्यं समयस्फूर्ति, कार्यदक्षत, विचक्षण अन्नी कलवाडु. नन्नु रक्षिञ्चिन्दि अतडे. कानी नादो सन्देहं? हनुमन्तुडु उण्डगा अन्नकु भयपडि सुग्रीवुडु ऎन्दुकु परुगुलु तीयवलसिवच्चिन्दि? हनुमन्तुडु तलचुकॊण्टे वालिनि चम्पलेडा? सुग्रीवुण्णि किष्किन्धकु राजुनु चॆय्यलेडा?’ अनि अडिगाडु. हनुमन्तुनि शक्तियुक्तुलु अगस्त्यमहर्षि हनुमन्तुनि बाल्यक्रीडल गुरिञ्चि चॆप्पडं प्रारम्भिञ्चाडु. ‘‘बालहनुमन्तुडु सूर्युण्णि पण्डुगा भाविञ्चि, दान्नि मिङ्गेयडानिकि वॆळ्ळाडु. अप्पुडु इन्द्रुडु हनुमन्तुण्णि वज्रायुधन्तो कॊट्टाडु. दानिकि हनुमन्तुनि तण्ड्रि वायुदेवुडिकि कोपं वच्चिन्दि. सकलप्राणुलतो अन्तर्गतङ्गा उन्न तन चलनान्नि उपसंहरिञ्चुकॊनि तन कुमारुण्णि तीसुकॊनि ऒक गुहलोनिकि प्रवेशिञ्चाडु. दान्तो प्राणुल श्वास आगिपोयिन्दि. अन्नि प्राणुलू कॊय्यबारिपोयायि. मुल्लोकाल्लोनू वेदाध्ययनालू, यज्ञ कार्यालू आगिपोयायि. धर्मकार्यालु निलिचिपोयायि. अप्पुडु देवतलन्दरू ब्रह्मदेवुनिदग्गर मॊरपॆट्टुकुन्नारु. ब्रह्मदेवुडु सकलदेवतलतो कलिसि वायुदेवुडि दग्गरकु वच्चाडु. वायुदेवुण्णि शान्तिम्पजेयडं कोसं हनुमन्तुनिकि ऎन्नो वरालु इच्चारु. ऎवरैना गुर्तुचेस्तेतप्प तनबलमू शक्तिसामर्थ्यालू हनुमन्तुनिकि तॆलियवु. इदि हनुमन्तुडि अल्लरिनि भरिञ्चलेक महर्षुलु इच्चिन शापं. बहुशा अन्दुЍक् वालिनि चम्पलेकपोयि उण्डवच्चु. अन्तेकादु श्रीरामा! वालिसुग्रीवुल तण्ड्रि ऋक्षरजसुडु. वालिनि किष्किन्धा 223 राज्यानिकि पट्टाभिषिक्तुण्णि चेशाडु. सुग्रीवुनिकि हनुमन्तुडु आप्तमित्रुडु काबट्टि सुग्रीवुडु राज्यबहिष्कृतुडैनप्पुडु कूडा अतनितोने उन्नाडु.’’ अण्टू हनुमन्तुनि चेष्टल तालूकू कथलन्निण्टिनी विवरङ्गा चॆप्पाडु महर्षि. अन्दरि चरित्रलू विनि सन्तुष्टिचॆन्दिन श्रीरामुडु महर्षुलन्दरिनी सत्करिञ्चि, तानॊक महयज्ञं तलपॆट्टाननी आ यज्ञानिकि अन्दरू रावालनि महर्षुल्नि प्रार्थिञ्चि, वाळ्ळकु वीड्कोलु पलिकाडु. श्रीरामुडि सत्कारालु श्रीरामचन्द्रुडु तनकु युद्धंलो सहयपडिन वारन्दरिकी कूडा सत्कारालु चेसि पम्पाडु. तन पट्टाभिषेकानिकि वच्चिन मुख्य बन्धुवुलन्दरिनी सत्करिञ्चाडु. जनकमहराजुकु रत्नाभरणालु समर्पिञ्चाडु. वाटिनि आ महराजु तन कूतुरिЍक् बहुमानङ्गा इच्चेशाडु. भरतुण्णि, लक्ष्मणुण्णि जनकुडि वॆण्ट तोडुपम्पि सागनम्पाडु श्रीरामुडु. तनकु आप्तुडैन काशीराजुनू अलागे आत्मीयुलैन वानरप्रमुखुलनु सन्मानिञ्चाडु. हनुमन्तुनिकि तगिन कानुक एमिव्वालो अर्थं कालेदु श्रीरामुडिकि. प्रेमगा हनुमन्तुण्णे अडिगाडु. अप्पुडु हनुमन्तुडु - ‘स्वामी! नीपट्ल ना प्रेम, भक्ति, आराधन स्थिरङ्गा उण्डेट्लु अनुग्रहिञ्चु.’ अनि प्रार्थिञ्चाडु. श्रीरामचन्द्रुडु हनुमन्तुडु तनकु चेसिन उपकाराल्नि स्मरिस्तू - मदङ्गे जीर्णतां यातु यत्त्वयोपकृतं कपे, नरः प्रत्युपकाराणाम् आपत्स्वायाति पात्रताम्. (7-40-23) ‘वानरोत्तमा! नी उपकारं नालोने लीनमै पोनी! प्रत्युपकारं चेयवलसिन सन्दर्भं रावालण्टे उपकारं चेसिनवारिकि आपद रावालि कदा! काबट्टि नेनु नीकु प्रत्युपकारं चेयालनुकोनु.’ अन्नाडु. आ तरुवात श्रीरामुडु सुग्रीवुण्णि कौगिलिञ्चुकॊनि अतनिकी वीड्कोलु पलिकाडु. पुष्पकान्नि कुबेरुनि दग्गरЍक् पम्पिवेशाडु. कानी आ पुष्पकं तिरिगि उत्तरकाण्ड 224 श्री वाल्मीकि रामायणमु वच्चि - ‘कुबेरुडु नन्नु नीदग्गरे उण्डमन्नाडु.’ अनि चॆप्पिन्दि. दानिकि श्रीरामुडु
- ‘पुष्पकमा! नुव्वु कुबेरुडिवद्दे उण्डु. नेनु तलुचुकॊन्नप्पुडु वद्दुवुगानि’ अनि पम्पिवेशाडु. सीता परित्यागं कालं गडुस्तोन्दि. श्रीरामचन्द्रप्रभुवु प्रजारञ्जकङ्गा राज्यपालन गाविस्तुन्नाडु. सीतादेवि श्रीरामचन्द्रुनिकि सकल सपर्यलू चेस्तोन्दि. ऒकरोजु सर्वाङ्गसुन्दरङ्गा अलङ्करिञ्चुकॊनि तन वद्दकु वच्चिन सीतादेवितो श्रीरामुडु ‘वैदेही! नीलो गर्भवति चिह्नलु कनिपिस्तुन्नायि. त्वरलो मनकु सन्तानं कलुगबोतोन्दि. सुन्दरी! नी कोरिक एमिटो चॆप्पु तीरुस्तानु.’ अनि अडिगाडु. दानिकि सीतादेवि - ‘रघुवीरा! गङ्गातीरंलो पवित्रमैन तपोवनालु उन्नायि. वाटिनि दर्शिञ्चालनि नाकु चाला कुतूहलङ्गा उन्दि. आ तपोवनंलो नित्यं तपस्सुलो उण्डे दिव्यतेजोमूर्तुलैन ऋषीश्वरुल सेवलो ऒक्करोजु तरिञ्चालनि उन्दि. इदे ना कोरिक.’ अन्दि. ‘अलागे! तप्पकुण्डा.’ अनि माट इच्चाडु श्रीरामुडु.
ऒक गूढचारि श्रीरामुनि दर्शनार्थं वच्चाडु. अतडे भद्रुडु. तन पालनगुरिञ्चि प्रजलु एमनुकुण्टुन्नारो तॆलुसुकुरम्मनि श्रीरामचन्द्रुडु कॊन्तमन्दि गूढचारुल्नि नियमिञ्चाडु. वारिलो भद्रुडु ऒकडु. भद्रुडु वच्चि अञ्जलि घटिञ्चि - ‘श्रीरामा! प्रजलन्ता मी चरितल्नि कथलु कथलुगा चॆप्पुकॊनि आनन्दिस्तुन्नारु.’ अन्नाडु. आ माटलु विन्न श्रीरामुडु - ‘भद्रा! निजं चॆप्पु. एदी दाचवद्दु. प्रजलु ना गुरिञ्चि चॆडुगा अनुकुन्ना सरे निस्सङ्कोचङ्गा उन्नदि उन्नट्लु चॆप्पु. मञ्चिनि आचरिस्तानु. चॆडुनु त्यजिस्तानु. नुव्वु नाकु विश्वासपात्रुनिवि सुमा!’ अन्नाडु. अप्पुडु भद्रुडु चेतुलु जोडिस्तू विनयङ्गा - ‘महराजा! दयतो आलकिञ्चण्डि. कूडळ्ळलो राजवीथुल्लो नलुगुरू कलिसेचोट प्रजलु तमरि 225 गुणदोषालगुरिञ्चे चर्चिञ्चुकुण्टुन्नारु. अन्दुलो ऒक माट. युद्धंलो श्रीरामुडु रावणुण्णि संहरिञ्चिन तरुवात रोषान्नि विडिचिपॆट्टेशाडु. सीतादेविनि मळ्ळी स्वीकरिञ्चि, भवनानिकि तीसुकुवच्चाडु. ऎन्तोकालं परुलपञ्चलो उन्न तन भार्यनु श्रीरामुडु एवगिञ्चुकोनेलेदु. मनं कूडा इकनुञ्चि मन भार्यलपट्ल इलाण्टि सहनान्ने चूपिञ्चवलसि वस्तुन्दि. ‘यथा राजा तथा प्रजा’. अनि नोटिकि वच्चिनट्लुगा माट्लाडुकुण्टुन्नारु.’ अन्नाडु. अदि विन्न श्रीरामुडु हताशुडय्याडु. ऎन्तगानो बाधपड्डाडु. वॆण्टने तन स्नेहितुल्नि अडिगाडु. वाळ्ळन्ता मुक्तकण्ठन्तो भद्रुडु चॆप्पिन्दि वास्तवमे नन्नारु. वॆण्टने श्रीरामुडु तन सोदरुलनु समावेशपरिचि - ‘ना दृष्टिलो लोकापवादान्नि मिञ्चिन दुःखं लेने लेदु. मनं प्रजाभिप्रायान्नि गौरविञ्चि तीरालि. काबट्टि, लक्ष्मणा! रेपु वेकुवजामुने सुमन्त्रुडु रथं सिद्धं चेस्ताडु. सीतादेविनि तीसुकॊनि नुव्वु बयलुदेरु. गङ्गानदिकि आवलितीरंलो तमसानदि ऒड्डुन वाल्मीकि महर्षि आश्रमं उन्दि. आ आश्रम प्रान्तंलोनि निर्जनप्रदेशंलो सीतादेविनि विडिचिपॆट्टि, नुव्वु तिरिगि वच्चॆय्यि. इदि ना माट. मारु चॆप्पकु.’ अनि आदेशिञ्चाडु. व्यक्तिधर्मं कण्टे लोकधर्मं, राजुधर्मं गॊप्पदि. सीतनु विडिचिपॆट्टकपोते प्रजलु अपार्थालकु लोनै, मॊत्तं विवाह व्यवस्थ चॆडिपोये प्रमादं उन्दि. अन्दुके श्रीरामुडु ई कठिनमैन निर्णयं तीसुकुन्नाडु. अप्पुडु सीतादेवि गर्भवति. लक्ष्मणुडु अन्नगारि आज्ञनु पाटिञ्चाडु. रथंलो तीसुकॊनि वॆळ्ळि, नावलो गङ्गानदिनि दाटिञ्चि, अरण्यंलो विडिचिपॆट्टाडु. वाल्मीकि महर्षि जरिगिनदन्ता तॆलुसुकॊनि, सीतादेविकि तन आश्रमंलो आश्रयं कल्पिञ्चि कण्टिकि रॆप्पला कापाडाडु. लक्ष्मणुडु तिरिगि वस्तू रथसारथि सुमन्त्रुनिदग्गर बाधपड्डाडु. अतडि दुःखान्नि चूसिन सुमन्त्रुडु ओदार्पुगा ऒक पूर्व वृत्तान्तं चॆप्पडं मॊदलुपॆट्टाडु. ‘ऒकसारि वसिष्ठ महर्षि चातुर्मास्यदीक्षलो उन्नप्पुडु अतनिदग्गरकु दुर्वास महर्षि वच्चाडु. आ सङ्गति तॆलुसुकॊन्न दशरथमहराजु आ इद्दरु महर्षुल्नी उत्तरकाण्ड 226 श्री वाल्मीकि रामायणमु दर्शिञ्चुकोवडङ्कोसं वॆळ्ळाडु. भक्ति श्रद्धलतो महराजु वाळ्ळनि अर्चिञ्चि, तन पुत्रुल भविष्यत्तुगुरिञ्चि चॆप्पमनि दुर्वासमहर्षिनि प्रार्थिञ्चाडु. अप्पुडु दुर्वास महर्षि दशरथुनितो - श्रीरामुनिकि सीतावियोगं उन्दि. तप्पदु. इदि भृगुमहर्षि शापं. अन्नाडु. देवासुर युद्धंलो ओडिपोयिन असुरुलु भृगुपत्निनि शरणुवेडारु. आमॆ वाळ्ळनि कापाडिन्दि. वाळ्ळनु कापाडिनन्दुकु श्रीमन्नारायणुनिकि भृगुपत्निपै कोपं वच्चि तन चक्रायुधन्तो आमॆनु खण्डिञ्चाडु. आ पनि भृगुमहर्षिकि आग्रहं तॆप्पिञ्चिन्दि. आ आग्रहंलो भृगुवु - ‘ऒक स्र्ती अनिगानी मुनिपत्नि अनिगानी आलोचिञ्चकुण्डा ना भार्यनु चम्पिन नुव्वु मानवुनिगा पुट्टि, भार्यावियोगं अनुभविस्तावु’ अनि श्रीमहविष्णुवुनु शपिञ्चाडु. कानी तरुवात परमपुरुषुडु, लोकरक्षकुडू अयिन श्रीमहविष्णुवुना नेनु शपिञ्चिन्दि? अनि पश्चात्तापं चॆन्दाडु. अप्पुडु श्रीमह विष्णुवु - ‘महर्षी! रामावतारंलो लोककण्टकुडैन रावणुण्णि वधिञ्चटानिकि नी शापं उ पयोगपडुतुन्दिले!’ अनि भृगुमहर्षिनि अनुनयिञ्चाडु. लक्ष्मणा! इप्पुडिला जरगडानिकि इदी कारणं. अनि चॆप्पाडु सुमन्त्रुडु.
अयोध्य चेरिन लक्ष्मणुडु दीनातिदीनङ्गा उन्न श्रीरामचन्द्रुण्णि चूसि- ‘प्रभू! सम्पदलु शाश्वतं कादु. औन्नत्यालु मात्रं उण्टाया? अवी नशिस्तायि. कलवडालू विडिपोवडालू चावुपुट्टुकलू इवन्नी अनिवार्यालु. अन्दुवल्ल वेटिपैना आसक्ति पॆञ्चुकोकूडदु. नुव्वु आत्मनिग्रहं कलवाडिवि. बाधनु विडिचिपॆट्टु.’ अनि ओदार्चाडु. कानी कॊन्नि रोजुलुपाटु कार्यनिर्वहण कूडा श्रीरामुनिवल्ल कालेदु. ऎप्पुडू सीतादेविने तलचुकुण्टू तल्लडिल्लिपोतुन्नाडु. अन्तकष्टंलोनू तन सोदरुलनु पिलिचि - ‘सोदरुलारा! राज्यकार्यनिर्वहण उपेक्षिञ्चकूडदु. दानिवल्ल अनर्थालु कलुगुतायि. ऎप्पटिकप्पुडु राज्यकार्यालु ना दृष्टिकि तीसुकु रण्डि.’ अनि वाळ्ळनु अभ्यर्थिञ्चाडु. 227 लवणासुर संहरं श्रीराम दर्शनार्थमै यमुनातीरं नुण्डि कॊन्दरु ब्राह्मणुलु वच्चारु. वारिलो च्यवनुडु - ‘श्रीरामा! मधुवु अने राक्षसुडुन्नाडे! वाडि कॊडुकु लवणासुरुडु. मम्मल्नि नानाबाधलु पॆडुतुन्नाडु. मीरे मम्मल्नि कापाडालि.’ अन्नाडु. अप्पुडु श्रीरामचन्द्रुडु ऎवरिनि पम्पुदामा! अनि आलोचिस्तुण्टे शत्रुघ्नुडु अन्नगारिनि इला वेडुकुन्नाडु- ‘अन्ना! लक्ष्मणुडु अरण्यवासं तोनू, भरतुडु तपस्सुवल्ला अलसिपोयारु. काबट्टि नन्नु आज्ञापिञ्चु. आ लवणुण्णि संहरिस्तानु.’ अप्पुडु श्रीरामुडु ऒक दिव्यमैन अस्र्तान्नि शत्रुघ्नुनिकि इच्चि आशीर्वदिञ्चाडु. मधुकैटभुलनु वधिञ्चडानिकि मुन्दु श्रीमन्नारायणुडु धरिञ्चिन अस्र्तमे अदि. दान्नि इस्तू लवणुनितो ऎला युद्धं चेयालो चॆप्पाडु. इङ्का जाग्रत्तलू मॆळकुवलू चॆप्पाडु. ‘लवणुनि तण्ड्रि मधुडु. आ राक्षसुडि चेतिलो परमशिवुडि अनुग्रहंवल्ल लभिञ्चिन शूलं उण्टुन्दि. अदि अतनि चेतिलो उन्नन्तसेपू ऎवरू अतण्णि जयिञ्चलेरु. काबट्टि शूलं चेतिलो लेकुण्डा चूसि वाण्णि वधिञ्चालि सुमा! युद्धानिकि वस्तुन्नट्लु कूडा तॆलियकूडदु वाडिकि. जाग्रत्त!!’ अन्नाडु श्रीरामचन्द्रुडु. शत्रुघ्नुडु अलागे अदनु चूसि लवणुण्णि संहरिञ्चाडु (ई लवणासुरुडि तल्लि रावणुनि चॆल्लॆलु कुम्भीनस काबट्टि वीडु रावणुनिकि मेनल्लुडन्नमाट). ई विधङ्गा लवणुण्णि वधिञ्चि, मधुपुरं स्वाधीनं चेसुकॊन्नाडु शत्रुघ्नुडु. अक्कड राज्यपालन कूडा सागिञ्चाडु. अदे तरुवात कालंलो शूरसेनं अनि प्रसिद्धि चॆन्दिन्दि. शत्रुघ्नुडु युद्धानिकि वॆळ्तू मुन्दुगा वाल्मीकिमहर्षि आश्रमं सन्दर्शिञ्चाडु. वाल्मीकिमहर्षि आतिथ्यं इच्चाडु. ई आश्रमं कूडा मी राज्यंलोनिदे नन्नाडु. पूर्वं सौदासमहराजु अने इक्ष्वाकुवंशराजु अक्कड यज्ञं चेशाडनी, आ राजुनु मोसगिञ्चिन पुलिरूपंलो उन्न राक्षसुल कथनू शत्रुघ्नुनिकि चॆप्पाडु. उत्तरकाण्ड 228 श्री वाल्मीकि रामायणमु कुशलवुलु शत्रुघ्नुडु वाल्मीकि महर्षि आश्रमंलो उन्नप्पुडे सीतादेविकि कवलपिल्ललु कलिगारु. वाल्मीकि महर्षि वारिकि कुशलवुलु अनि नामकरणं चेशाडु. चालाकालं तर्वात शत्रुघ्नुडु अयोध्यकु वॆळ्तू मळ्ळी वाल्मीकि महर्षि आश्रमंलो ऒक रात्रि गडिपाडु. अप्पुडु अक्कड वीनुलविन्दुगा कुशलवुलु चेस्तुन्न श्रीरामायणगानं विन्पिञ्चिन्दि. श्रीरामुनि पालन सुभिक्षङ्गा सागिपोतोन्दि. ऒकरोजु ऒक विप्रुडु कोटवाकिलि दग्गरकु वच्चाडु. अतनि चेतिलो ऐदेळ्ळ बालुडि शवं उन्दि. आ बालुडु ऎवरो कादु. अतडि कॊडुЍक्. दिक्कुलु पिक्कटिल्लेला एडुस्तुन्नाडु विप्रुडु. श्रीरामराज्यंलो इन्तटि दुर्मरणमा? ऎन्दुकु जरिगिन्दि? दीनिकि कारणं एमिटि? श्रीरामचन्द्रुडु मुनुल्नि प्रश्निञ्चाडु. ‘युगधर्मं भग्नमय्यिन्दि. चतुर्थवर्णुडॆवरो तपस्सु चेस्तुन्नाडु. अन्दुЍक् इदि जरिगिन्दि.’ अनि वाळ्ळु चॆप्पारु. श्रीरामचन्द्रुडु पुष्पकं अधिरोहिञ्चाडु. भूमण्डलं मॊत्तान्नी गालिञ्चाडु. दक्षिणदिक्कुन ’शैवलं’ अने कॊण्ड उन्दि. दानि पक्कन ऒक तटाकं. दानि पक्कन ऎवरो तलकिन्दुलुगा निलबडि तपस्सु चेस्तुन्न दृश्यं श्रीरामुनि कण्ट पडिन्दि. अतडु शम्बूकुडु. चतुर्थवर्णुडु. शरीरन्तोने दिव्यत्वान्नि पॊन्दालनी, देवलोकान्नि जयिञ्चालनी तपस्सु चेस्तुन्नाडु. अदे विषयं श्रीरामुडिकि चॆप्पाडु. नाटि युगधर्मानिकि विरुद्धङ्गा प्रवर्तिञ्चिनन्दुकु श्रीरामचन्द्रुडु अतण्णि संहरिञ्चाडु. युगधर्मान्नि निलिपिनन्दुकु देवतलु श्रीरामुण्णि प्रशंसिस्तू एदैना वरं कोरुकोमन्नारु. अप्पुडु रघुपति आ विप्रबालुण्णि बतिकिञ्चवलसिन्दिगा कोराडु. इप्पटिЍक् आ बालुडु जीविञ्चाडु अन्नारु देवतलु. अनि वाळ्ळन्ता अगस्त्यमहर्षि दग्गरकु वॆळ्तुन्नारु. 229 पन्नॆण्डु संवत्सरालुगा नीळ्ळलोने उण्टू अगस्त्युडु तपस्सु चेशाडु. अदि नेटितो मुगिसिन्दि. अन्दुЍक्, आयननु दर्शिञ्चटानिकि वॆळ्तुन्नारु वीळ्ळन्ता. विषयं तॆलिसिन श्रीरामचन्द्रुडु कूडा वाळ्ळतो वॆळ्ळाडु. अगस्त्यमहमुनि श्रीरामुण्णि ऎन्तो आदरिञ्चाडु. प्रशंसिञ्चाडु. ऒक दिव्यमैन आभरणं कूडा बहूकरिञ्चाडु. आ आभरणं तीसुकोवाला? वद्दा? अनि श्रीरामुडु तटपटायिञ्चाडु. अप्पुडु अगस्त्युडु श्वेतुडने राजर्षि कथनु इला चॆप्पाडु श्रीरामुनिकि. ‘श्वेतुडु पूर्वजन्मलो ए दानमू चेयलेदु. अन्दुवल्ल ई जन्मलो शवालनु तिण्टू बतकवलसिन कर्म पट्टिन्दि. आ दुर्गतिनि नेनु पोगॊट्टानु. अन्दुवल्ल आयन नाकु ऒक दिव्याभरणं बहूकरिञ्चाडु. अदे इदि. इदि क्षत्रियधनमे. काबट्टि स्वीकरिञ्चवच्चु.’ अनि चॆप्पाडु अगस्त्युडु. आ तरुवात अगस्त्यमहर्षि द्वारा दण्डकारण्यं, जनस्थानं गुरिञ्चिन पुट्टुपूर्वोत्तरालु तॆलुसुकॊनि श्रीरामुडु अयोध्यानगरानिकि तिरिगिवच्चाडु. अश्वमेधं कॊन्नाळ्ळु गडिचिपोयायि. श्रीरामुनिकि राजसूययागं चेयालने आलोचन कलिगिन्दि. लक्ष्मण, भरतुलु अश्वमेधयागमैते बावुण्टुन्दन्नारु. ऎन्दुकण्टे वृत्रासुरुण्णि चम्पडंवल्ल कलिगिन पापान्नि इन्द्रुडु अश्वमेधं चेसे पोगॊट्टुकुन्नाडु. अदे विषयान्नि श्रीरामुनितो प्रस्ताविञ्चारु सोदरुलु. अप्पुडु श्रीरामुडु तम्मुळ्ळकि अश्वमेधयागमहिमनु तॆलिपे इल, बुधुल कथनु चॆप्पाडु. तरुवात श्रीरामचन्द्रुडु अश्वमेधयागं सङ्कल्पिञ्चाडु. आ यज्ञानिकि वाल्मीकिमहर्षि कुशलवुलनु वॆण्टतीसुकॊनि वच्चाडु. श्रीरामायणान्नि अन्नि प्रदेशाललो गानं चॆय्यमनि कुशलवुलनु आदेशिञ्चाडु. महर्षि आदेशं मेरकु कुशलवुलु अयोध्यलो श्रीरामायणगानं चेस्तुन्नारु. अदि विन्न श्रीरामचन्द्रुडु वारिनि तन कॊलुवुकि पिलिपिञ्चुकॊनि तानू वाळ्ळ गानान्नि विनि, परवशिञ्चिपोयाडु. कुशलवुल कण्ठस्वरान्निबट्टि वाळ्ळु उत्तरकाण्ड 230 श्री वाल्मीकि रामायणमु सीतादेविकुमारुलै उण्टा रनिपिञ्चिन्दि श्रीरामुनिकि. वॆण्टने ऒक दूतनु वाल्मीकिमहर्षि वद्दकु पम्पि, वाल्मीकिनी, सीतादेविनी सभकु रप्पिञ्चाडु. सीताशपथं निण्डुसभलो कॊलुवुतीरि उन्नाडु राघवुडु. वाल्मीकिमहर्षि सीतादेवितो कलिसि सभलोनिकि प्रवेशिञ्चि - ‘श्रीरामचन्द्रा! सीतादेवि परमसाध्वि. कुशलवुलु नी पुत्रुले.’ अनि चॆप्पाडु. अप्पुडु श्रीरामुडु सभासदुलन्ता विण्टू उण्डगा इला अन्नाडु. ‘आनाडु अग्निप्रवेशं चेसि, तन पातिव्रत्यान्नि निरूपिञ्चुकुन्न सीत ए पापमू ऎरुगदनि नाकु तॆलुसु. अयिना लोकापवादंवल्ल नेनु आमॆनु विडिचिपॆट्टवलसि वच्चिन्दि. काबट्टि ई रोजु, ई निण्डु सभलो सीत तन पवित्रतनु प्रकटिञ्चालि. सीतादेवि चेयबोये शपथान्नि चूडडानिकि ब्रह्मदि देवतलन्दरू विच्चेशारु. सीतादेवि चेतुलु जोडिञ्चिन्दि. तलवञ्चुकॊनि - ‘ना पतिदेवुडैन श्रीरामुण्णि तप्प नेनु इतरुण्णि ऎरुगनु. इदि निजमे अयिते ना तल्लि भूदेवि नन्नु तन ऒडिलोनिकि चेर्चुकॊनु गाक!’ अन्दि. सीतादेवि अला शपथं चेस्तुन्नप्पुडे भूमिलोनुञ्चि ऒक महसिंहसनं बयटकु वच्चिन्दि. दान्नि अधिरोहिञ्चिन भूदेवि चेतुलु चाचि, सीतादेविनि अक्कुनचेर्चुकॊनि रसातलंलोनिकि वॆळ्ळिपोयिन्दि. सीतादेवि कनिपिञ्चकपोये सरिकि सीता! सीता! अण्टू श्रीरामुडु आक्रोशिञ्चाडु. ब्रह्मदेवुडु श्रीरामुण्णि ओदार्चाडु. अवतार परिसमाप्ति सीतादेवि अन्तर्धानं तरुवात श्रीरामुडु मळ्ळी पॆळ्ळि चेसुकोलेदु. एकपत्नीव्रतुनिगाने उण्टू अन्दरिकी आदर्शप्रायुडय्याडु. सीतादेविकि प्रतिनिधिगा बङ्गारु सीतनु निल्पुकॊनि, पदिवेल अश्वमेध यागालनू, लक्ष वाजपेययागालनू, इङ्का सुवर्ण, अग्निष्टोम, अतिरात्र, गोसवादि अनेक यागालनू निर्वहिञ्चाडु. 231 कॊन्तकालानिकि श्रीरामुनि मुग्गुरु तल्लुलू स्वर्गस्थुलय्यारु. आ तरुवात Ѝक्कयदेशपु राजु युधाजित्तु (भरतुनि मेनमाम) श्रीरामुनिकि ऒक सन्देशान्नि पम्पिञ्चाडु. सिरिसम्पदलतो तुलतूगे गन्धर्वदेशान्नि आक्रमिञ्चुकोमन्नदे आ सन्देशं. श्रीरामुनि आदेशं मेरकु भरतुडु गान्धर्वदेशम्पै दण्डॆत्ति, आक्रमिञ्चि, अक्कडे तक्षशिल, पुष्कलावतमु अने रॆण्डु नगरालनु (Ѝक्वलं ऐदु संवत्सराल कालंलो) निर्मिञ्चाडु. तक्षुडु, पुष्कलुडु अने तन इद्दरु कुमारुलकु आ रॆण्डुनगरालनु अप्पगिञ्चाडु. अलागे लक्ष्मणकुमारुलैन अङ्गदुडु, चन्द्र Ѝक्तुवुलकु कूडा कारुपथदेशंलो रॆण्डु पुरालनु निर्मिञ्चि, वाळ्ळिद्दरिनी पालकुलुगा नियमिञ्चाडु.
रोजुलु गडुस्तुन्नायि. श्रीरामचन्द्रप्रभुवु धर्ममार्गंलो राज्यान्नि परिपालिस्तुन्नाडु. ऒकरोजु, ब्रह्मदेवुनि आदेशन्तो कालपुरुषुडु मुनिरूपंलो श्रीरामुनि वद्दकु वच्चि- ‘श्रीरामा! नेनु नीतो एकान्तङ्गा माट्लाडालि. ऒक सन्देशं विनिपिञ्चालि. मन माट्लाडुतुन्नप्पुडु ऎवरैना विन्ना, चूसिना, वाळ्ळनु नुव्वु वधिञ्चालि. अलागैतेने आ सन्देशं विनिपिस्तानु.’ अन्नाडु. श्रीरामुडु अन्दुकु सम्मतिञ्चाडु. अतडितो समावेशमवुतू लक्ष्मण स्वामिनि द्वारं वद्द कापला उञ्चि, ऎव्वरिनी लोपलिकि रानिव्ववद्दनि आज्ञापिञ्चाडु. आज्ञनु उल्लङ्घिञ्चिनवारिकि मरणशिक्षे अन्नाडु.
‘प्रभू! मी अवतारलक्ष्यं नॆरवेरिन्दि. इक तमरु वैकुण्ठानिकि विच्चेयण्डि. इदि ब्रह्मदेवुडु पम्पिन सन्देशं.’ अनि कालपुरुषुडु श्रीरामुनिकि निवेदिस्तुन्नाडु. दानिकि श्रीरामुडु अङ्गीकरिञ्चाडु. सरिग्गा अदे समयानिकि दुर्वासमहर्षि अक्कडिकि वच्चि - ‘नाकु वॆण्टने श्रीराम दर्शनं कावालि.’ अन्नाडु. उत्तरकाण्ड 232 श्री वाल्मीकि रामायणमु कापला उन्न लक्ष्मणुडु - श्रीरामुडु एकान्त समावेशंलो उन्नाडनी, कॊन्तसमयं वेचि उण्डमनी प्रार्थिञ्चाडु दुर्वासमहर्षिनि. दानि का महर्षि कोपन्तो ऊगिपोतू - ‘वॆण्टने वॆळ्ळि, ना राक गुरिञ्चि श्रीरामुनिकि चॆप्पक पोयावो.. मी वंशं मॊत्तान्नी शपिस्तानु.’ अन्नाडु. वंशक्षेमङ्कोसं तन ऒक्कनि प्राणं पोयिना मञ्चिदेननि भाविञ्चिन लक्ष्मणुडु गत्यन्तरं लेक नियमान्नि उल्लङ्घिस्तू - दुर्वासुडु वच्चाडन्न वार्तनु श्रीरामुनिकि विन्नविञ्चाडु. इप्पुडु आज्ञनु उल्लङ्घिञ्चिन लक्ष्मणुनिकि मरणशिक्ष विधिञ्चालि. अन्दुЍक् श्रीरामुडु वसिष्ठुडितो चर्चिञ्चाडु. सज्जनुल दृष्टिलो त्यागं, वधा रॆण्डू समानमे अने महर्षि सूचनमेरकु लक्ष्मणुण्णि परित्यजिञ्चाडु.
लक्ष्मणुडु वॆण्टने सरयूनदी तीरंलो योगन्तो तन देहन्नि परित्यजिञ्चाडु. श्रीरामचन्द्रुडु-लक्ष्मणुण्णि परित्यजिञ्चिनन्दुकु ऎन्तगानो दुःखिञ्चाडु. भरतुनि अभ्यर्थनमेरकु कुशुण्णि दक्षिण कोसल राज्यानिकि, लवुण्णि उत्तर कोसल राज्यानिकी पट्टाभिषिक्तुल्नि चेशाडु. सोदरुलतो, सुग्रीवादि वानरुलतो, पौरुलतो रामुडु सह परमपदानिकि वॆळ्ळालनि निश्चयिञ्चुकॊन्नाडु. विभीषणुण्णी, हनुमन्तुण्णी, जाम्बवन्तुण्णी भूलोकंलोने उण्डमनि आदेशिञ्चाडु. आ तरुवात अवतारान्नि चालिञ्चि, वैकुण्ठानिकि महप्रस्थानं गाविञ्चाडु. अन्दरू आ स्वामिनि अनुसरिञ्चारु. अयोध्या पौरुलन्दरिकी ‘सन्तानकालु’ अने दिव्यलोकालु लभिञ्चायि. श्रीरामायण प्रशस्ति श्रीरामायणं एडु काण्डलू इरवैनालुगुवेल श्लोकाल काव्यं. पुरातनमैन इतिहसं. वाल्मीकि महर्षि कलं नुण्डि जालुवारिन पुण्यचरितं. आदिकाव्यं. अन्दरिचेता पूजलन्दुकॊने परमपवित्रमैन ग्रन्थराजं. 233 श्रीरामायणं साक्षात्तू वेदमे. पितृकार्याललो रामायणान्नि चदिविते पितृदेवतलु सम्प्रीतुलौतारु. मरणिञ्चिन तरुवात उत्तमलोकालनु प्रसादिस्तुन्दि श्रीरामायणं. श्रीरामायण पठनं वल्ल, रामायणंलो चॆप्पिन धर्मालु आकळिम्पु चेसुकॊनि आचरिञ्चटं वल्ला पापालु तॊलगिपोतायि. सन्तानं लेनिवारिकि सन्तानं कलुगुतुन्दि. पेदरिकं तॊलगिपोतुन्दि. कष्टालु दरिचेरवु. पुण्यं चेकूरुतुन्दि. श्रीरामायणान्नि चदिविना विन्ना दीर्घायुमा सम्पदा कलुगुतायि. अला चदिवि, चॆप्पिनवारिकि नूत्नवस्र्तालु, धनं, गोवुनु इच्चि सत्करिञ्चालि. श्रीरामायणान्नि चदिविना चदिविम्पजेसिना, विन्ना विनिपिम्पजेसिना गॊप्प गॊप्प यज्ञालनु चेस्ते वच्चे पुण्यमू, पुण्यतीर्थालनु दर्शिस्ते वच्चे फलमू लभिस्तायि. पुण्यलोकालु प्राप्तिस्तायि. श्रीरामायणं गायत्रीमन्त्र पारायण फलितान्नि इस्तुन्दि. ई लोकं लोनू पैलोकाल्लोनू अन्नि सुखालू श्रेयस्सुलू रामायण पठन पाठनालवल्ल लभिस्तायि. अन्दुЍक् अन्दरू रामायणान्नि तप्पनिसरिगा चदवालि. इहंलो सुखं, परंलो श्रेयस्सु कोरुकॊनेवाळ्ळु श्रीरामायणान्नि श्रद्धासक्तुलतो चदवालि. भक्तिविश्वासालतो पठिञ्चालि. अला चेस्ते सकल शुभालू कलुगुतायि. मङ्गळं कोसलेन्द्राय महनीयगुणात्मने, चक्रवर्तितनूजाय सार्वभौमाय मङ्गळम्. b उत्तरकाण्ड 234 श्री वाल्मीकि रामायणमु सङ्कलनं, भावं : डा॥ तटवर्ति राजगोपालं, M.A. Ph.D., विश्रान्त-तॆलुगु रीडर्, डि.ऎन्.आर्. कळाशाल, भीमवरं - 534 202 अनुबन्धं-1 श्रीरामायण नीतिचन्दि्रक श्रीरामस्तुति
- कं॥ श्रीमन्नाम! पयोद श्याम! धराभृल्ललाम! जगदभिरामा! रामाजनकाम! महो द्दाम! गुणस्तोमधाम! दशरथरामा! -आन्ध्रमहभागवतमु.8.1 तात्पर्यं- दशरथ महराजु यॊक्क पुत्रुडवैन श्रीरामचन्द्र प्रभू! श्रीमन्तमैन पेरुगलवाडा! नीटिनि वर्षिञ्चे मेघंलाण्टि नल्लनि रङ्गुगल श्रीरामा! ई भूमिनि पालिस्तुन्न महराजुलन्दरिलो गॊप्पवाडा! समस्त जगाललोनू सुन्दरस्वरूपं कलवाडा! स्र्तीलकु मन्मथुनिवण्टिवाडा! ऎन्तो गम्भीरमैनवाडा! मञ्चि गुणालन्निण्टिकी नॆलवैनवाडा! (ना भागवतान्नि विनु, स्वामी!) श्रीरामस्तुति
- कं॥ श्रीकण्ठचापखण्डन! पाकारिप्रमुख विनुतभण्डन! विलसत् काकुत्स्थवंशमण्डन! राकेन्दुयशोविशाल! रामनृपाला! -आन्ध्रमहभागवतमु.10.1 तात्पर्यं- शिवधनुस्सुनु विरिचिन श्रीरामा! इन्द्रादुलु कॊनियाडे पराक्रमवन्तुडवैन श्रीरामा! प्रकाशिञ्चॆडि काकुत्थ्सवंशानिकि अलङ्कारं वण्टि श्रीरामा! पूर्णचन्द्रुडिलाण्टि तॆल्लनि यशस्सुगल श्रीरामा! श्रीरामचन्द्रमहराजा! (ना भागवतान्नि विनु.) 235 क्षम गॊप्पदनमु
- गी॥ क्षमयॊ दानम्बु, जन्नम्बु क्षमयॊ चूडु, क्षमयॊ सत्यम्बु, सत्कीर्ति क्षमयॊ कादॆ, क्षमयॊ सद्धर्म, मटुगान" गन्यलार! क्षमनु नॆलकॊनि युण्डॆडि जगमु लॆल्ल. -श्रीम॥वा॥रा॥बाल.-754 (श्री वाविलिकॊलनु वारिदि) तात्पर्यं- कुशनाभुडि पुत्रिकल कथलोनिदी पद्यं. कुशनाभुडु तन कुमार्तॆलतो चॆप्पिन माटलु. कन्यलारा! ओर्पु गलिगि उण्डड (क्षम) मे दानमण्टे. ओर्पे यज्ञं. ओर्पे सत्यं. ओर्पे मञ्चिकीर्ति . मञ्चि धर्ममू ओर्पे. अन्दुवल्ल ई जगत्तन्ता ओर्पु मीदने (क्षम मीदने) आधारपडि उन्दि. धर्मार्थकामाल्लो धर्मानिदे अग्रस्थानं
- च॥ कलुगवॊ धर्म मर्थमुनु गाममु देननु दानि नॆव्व"डेन् जलु"प"ग बूनरा दॆट" ब्रशस्तपु धर्ममु गल्गु दानिने चलुपगनौ, ननेकुलकु शात्रवुडौनु धनैककामि, के वलमुनु गामसक्तु"डु ध्रुवम्बुग निन्द्यु"डु सुम्मु, तम्मुडा! -श्रीम॥वा॥रा॥ अयो1-628 (श्रीरामचन्द्रुडु धर्मंयॊक्क गॊप्पतनान्नि लक्ष्मणुडिकि चॆबुतुन्न माटलु) तात्पर्यं- तम्मुडा! धर्ममू, अर्थमू, काममू-ई मूडू सिद्धिञ्चे पनिने चॆय्यालि. इवि सिद्धिञ्चनि पनिनि एमात्रमू चेयकूडदु. अयिते प्रशस्तमैन धर्मं कलिगि उन्न पनिने चॆय्यालि. केवलं डब्बु बागा लभिस्तुन्दनि वट्टि धनकाङ्क्षतोने पनि चेसेवाण्णि लोकं द्वेषिञ्चि अन्दरू वाण्णि पगवाण्णि चूसिनट्लु चूस्तारु. अलागे केवलं कामं कोसं व्यवहरिञ्चेवाडु लोकं यॊक्क निन्दलकु गुरि अवुताडु. श्रीरामायण नीतिचन्द्रिक 236 श्री वाल्मीकि रामायणमु तल्लिदण्ड्रुल सेव गॊप्पतनं
- गी॥ वॆलदि! मातापितृपरायणुलकु स्वर्ग लोक गोलोकमुलु ब्रह्मलोकमैन क????ृच्र्छमुलु गावु सूवॆ तर्पितुल वॆण्ट दल्लिदण्ड्रुलवॆण्ट साध्यमु त्रिलोकि. -श्रीमद्रामायण कल्पवृक्षमु अयो.पुट.80 (विश्वनाथ सत्यनारायण गारि रामायणकल्पवृक्षं लोनिदी पद्यं. अयोध्याकाण्डलो सीतम्मतो श्रीरामचन्द्रुडु चॆप्पिन माट लिवि.) तात्पर्यं- सीतादेवी! तल्लिदण्ड्रुल्नि सेविञ्चे बिड्डलकु स्वर्गलोकं, गोलोकं, ब्रह्मलोकं कूडा पॊन्दडंलो कष्टमु उण्डदु सुमा! तर्पितुलैन (सन्तोषपॆट्टबडिन) तल्लिदण्ड्रुल वॆण्ट पोवुवारिकि पै मूडु लोकमुलुनु (सुलभमुगा) साध्यमुलु. पितृवाक????्यपालन गॊप्पतनं
- गी॥ तण्ड्रिमाट याराधिञ्चु तनयुनकुनु नल त्रिलोकीगतम्बु भयम्बु लेदु दान मान यज्ञम्मुलु रक्षणलुनु बितृसमाराधनकु बोल्कि बॆट्टलेवु. -कल्प॥अयो.पुट.80 तात्पर्यं- नान्न चॆप्पिन माट विने कॊडुक्कि मुल्लोकालू दक्कवन्न भयमे उण्डदु. दानंवल्ल लभिञ्चे मान्यतगानि, यज्ञालुगानि, गोरक्षण-शिशुरक्षण-प्रजारक्षणादुलुगानि तण्ड्रिनि आराधिञ्चडन्तो समानं कावु. मेलु - कीडु
- ते.गी॥ मेलु रॆण्डुलोकम्बुल मेलतॆच्चु"; गीडुसेसिन" दप्पदु कीडयगुट; दीनि नाबालगोपालमैन जनमु सकलमुनु मदि नॆऱु"गु, नी वॊक"डु दक्क. निर्वचनोत्तर रामायणमु 4-67-तिक्कन 237 (तन्नॆदिरिञ्चि जयिञ्चिन रावणुनितो कुबेरु डन्नमाट इदि) तात्पर्यं- मेलैना, कीडैना मनं अवतलिवाळ्लकि एदि चेस्ते अदे मनकु ई लोकंलोनु, पैलोकंलो कूडा सिद्धिस्तुन्दि. ई धर्मं नीकॊक्कडिकि तप्पिञ्चि बालुरनुञ्चि वृद्धुलदाका तॆलुसु. मेलु चेसिन वारिकि मेलु, कीडु चेसिन वारिकि कीडुनु कलुगुतुन्दनि दीनिवल्ल तॆलुस्तोन्दि. मनकु मेलु जरगालण्टे मनं परुलकु मेलुचेसि तीरालि. राजु त्रिवर्गान्नि ऎला सेविञ्चालि ?
- कं॥ अर्थमुचे धर्मम्बुनु, नर्थमु धर्मम्बुचेत, नवि काममुचे व्यर्थम्बुलु गाकुण्ड स मर्थिन्तुवॆ? सुखमु मरगि यवि चॆऱपवुगा? -श्रीम॥वा॥रा॥अयो.2.2289 तात्पर्यं- डब्बु सम्पादनलो बडि धर्मान्नि विडिचि पॆट्टलेदु कदा! अलागे केवलं धर्मं मीद आसक्तितो धनं सम्पादिञ्चडं मानडं लेदु कदा! (मॊदटि दानिवल्ल लोकनिन्द, रॆण्डो दानिवल्ल कुटुम्बान्नि दरिद्रत पालु चेसिन पापमू वस्तायि.) सुखं मरिगिते धर्ममू उण्डदु, अर्थमू उण्डदु. अला कामुकत्वं मरिगि धर्मार्थालु रॆण्डिण्टिनी नाशनं चेसुकोवडं लेदु कदा! सत्यं विशिष्टत
- कं॥ सत्यमुन नुण्डु लक्ष्मियु, सत्यम्बन नीश्वरुण्डु जगमुलकॆल्लन्; सत्यमु मूलम्बन्तकु, सत्यम्बुन कण्टॆ लेदु शाश्वत पदमुन्. -श्रीम॥वा॥रा॥अयो.2.2451 तात्पर्यं- लक्ष्मि उण्डेदि सत्यंलोने. लोकालन्निण्टिनी नियमिञ्चेदि सत्यमे. सत्यमण्टे ईश्वरुडे. ई सकलानिकी मूलमै उण्डेदी सत्यमे. सत्यं कण्टे शाश्वतमैनदि एदी लेदु. (सत्यमे मोक्षान्निस्तुन्दि). श्रीरामायण नीतिचन्द्रिक 238 श्री वाल्मीकि रामायणमु पुण्यकर्मफलं उन्नतस्थानं
- आ॥वॆ॥कर्मभूमि दीन" गाविम्पवलयुनु बुण्यकर्ममुलनु बुरुषु लॆपुडु; वायु वग्नि शशियु स्वकृतकर्मम्बुल फलमुचेत वारि पदमु गनिरि. -श्रीम॥वा॥रा॥ अयो.2.2461 (जाबालितो श्रीरामुडु) तात्पर्यं- इदि कर्मभूमि. अन्दुवल्ल इक्कडिवारु ऎप्पुडू पुण्य कर्मलु चेसि तीरालि. अला चॆय्यडंवल्लने वायुवु, अग्नि, चन्द्रुडु-पुण्यफलालनु पॊन्दि आया (उन्नत) स्थानालनु पॊन्दारु. धर्ममहिम
- कं॥ धर्मम्बुन नर्थम्बगु, धर्मम्बुन सुखमु गलुगु, धर्ममुचे स त्कर्मम्बुलु फलियिञ्चॆडि शर्मकरा! जगमु धर्मसारम्बॆ कदा! -श्रीम॥वा॥रा॥ अरण्य.123 तात्पर्यं- शुभकरा! धर्मंवल्ल धनं सिद्धिस्तुन्दि, धर्मंवल्ल सुखं लभिस्तुन्दि. धर्मं वल्लने मनं चेसे मञ्चि पनुलू फलिस्तायि. ई जगत्तुकु सारं धर्ममे. (धर्मं चॆडिपोते प्रपञ्चमू चॆडिपोतुन्दि.) माटे मन्त्रं
- च॥ कॊतुकुलु लेक, विस्तरमु गूडक, शङ्ककु सन्दुनीक, य द्रुत मविळम्बितम्बु नयि, तॊस्सुलु पोव कुरोगळैकसु स्थितमयि मध्यमस्वरमुचे नलरारॆडि वीनि वाक्कु सं स्क ृतमुनु सक्रमम्बु शुभमॆन्तयु हृद्यमुनै रहिञ्चॆडिन्. -श्रीम॥वा॥रा॥किष्किन्ध.126 (श्रीरामुडु लक्ष्मणुडितो हनुमन्तुनि माटलपॊन्दिकनु गूर्चि) इतनि माटलु- 239 तात्पर्यं-
- कॊन्नि अक्षरालु म्रिङ्गेसि, कॊन्निण्टिने पलिकि, पदं स्पष्टङ्गा चॆप्पकुण्डा उण्डडं-कॊतुकु. अलाण्टि कॊतुकुलु एमीलेकुण्डा उन्नायि.
- चॆप्पवलसिन विषयान्नि अनवसरङ्गा सागदीयकुण्डा उन्नायि.
- अर्थं अदा? इदा? अने सन्देहलु लेकुण्डा उन्नायि.
- गबगब परुगु लॆत्तकुण्डा उन्नायि.
- माटकु माटकु चाल विरामं इच्चि नीळ्ळुनमलिनट्लु लेवु.
- तॊस्सुलु-उच्चारणलो लोपालु लेकुण्डा उन्नायि.
- मनस्सुनुण्डि कण्ठमुनुण्डि ऒके विधमयिन भावमुनु व्यक्तं चेयुनदिगा नुन्नदि.
- मरी गट्टिगानु काकुण्डा, मरी मॆल्लगानु काकुण्डा उन्नायि.
- व्याकरणबद्धङ्गा संस्करिम्पबडि उन्नायि.
- ए माटनु मुन्दु चॆप्पालो, एदि तरुवात चॆप्पालो-इला क्रमबद्धङ्गा उन्नायि.
- मङ्गळकरङ्गा उन्नायि.
- विने कॊद्दी इङ्का विनालनेटट्लु हृदयान्नि आकर्षिस्तू उन्नायि. मित्रुनि पनि अवश्यकर्तव्यं
- कं॥ धनमुलु पोयिन गानी घनसुखमुलु नाशमैन गानी तनकुन् दनुवे पोयिन गानी तन मित्रुनि कार्यमुननु दगु वर्तिम्पन्. -श्रीम॥वा॥रा॥किष्किन्ध.210 (सुग्रीवुडु श्रीरामुनितो) तात्पर्यं- धनं पोयिना, गॊप्पगॊप्प सुखालुपोयिना, तन शरीरमे पोयिना (मरणिञ्चिना), तन स्नेहितुडि पनिनि चेसि तीरालि. श्रीरामायण नीतिचन्द्रिक 240 श्री वाल्मीकि रामायणमु राजदण्डनं पापहरं
- कं॥ जनमुलु पापमु" जेसियु जननाथुलचेत" दामु शासितु लगुचुन् घन सुकृतात्मुलरीतिनि जनुचुन्दुरु नाकविभुनि सदनम्बुनकुन्. -श्रीम॥वा॥रा॥ किष्किन्ध.479 (श्रीरामुडु वालितो) तात्पर्यं- पापमु चेसिन जनुलु कूड राजदण्डननु पॊन्दि (चेसिन पापमुनु तॊलगिञ्चुकॊनि), गॊप्पगा पुण्यमु चेसिकॊन्नवारिवलॆ स्वर्गमुनकु पोवुचुन्दुरु. मध्येमार्गं
- अतिस्नेहमुन, नस्नेहमुन रॆण्ट" गीडॆ; या रॆण्टल" बडक, स मङ्गीकृत मध्यममार्गु"डवै मॆल"गिन सेममु मेकॊनॆडुन्. -जनप्रियरामा॥ किष्किन्ध.2वभागं (वालि अङ्गदुडितो) तात्पर्यं- ऎवरितोनु मरी ऎक्कुवगा स्नेहं चेयकु. बॊत्तिगा स्नेहं चेयकुण्डानू उण्डकु. नच्चुबाटुगा मध्यमार्गंलो नडुचु कॊण्टे नीकु क्षेमङ्गा उण्टुन्दि. माटकु कट्टुबडिते मान्युडौताडु
- पापमॊ पुण्यमॊ पलिकिन माटकु" गट्टुवडुचु, नाल्कलु रॆण्डुग ना डनि वीरुण्डगु मनुजु"डु पुरुषो त्तमुडनि जगमुलु कीर्तिञ्चुन्. -जनप्रिय रामा॥किष्किन्ध.3वभागं (सुग्रीवुण्णि गुरिञ्चि श्रीरामुडु लक्ष्मणुडितो) 241 तात्पर्यं- पापङ्कानी, पुण्यङ्कानी चॆप्पिन माटकु कट्टुबडि तीरालि. रॆण्डु नाल्कल धोरणि पनिकिरादु. अला तानाडिन माटकु बद्धुडैन वीर पुरुषुण्णि प्रजलु पुरुषोत्तमुडनि कीर्तिस्तारु. कृतघ्नुनि गति
- कं॥ तन पनुलु चक्क" बऱिचिन तन मित्रुल मऱचु ना कृतघ्नु"डु चावन् विनु मातनि पीनुङ्गुनु गन नैननु गनवु शुनक कङ्क शिवादुल्. -श्रीम॥वा॥रा॥किष्किन्ध.842 तात्पर्यं- तन पनुल्नि चक्कगा चेयिञ्चुकॊनि, अला तनकु उपकारं चेसिन मित्रुल्नि मरचिपोये कृतघ्नुडु चच्चिना वाडि पीनुगुनि कुक्कलु, ग्रद्दलु, नक्कलु मॊदलैनवि कूडा कनीसं कळ्ळतोनैना चूडवु. कोपंवल्ल अनर्थालु
- कं॥ कोपुलु गुरुवध कोडरु; कोपुलु परनिन्द सेय" गॊङ्करु; कोपं बापदल कॆल्ल मूलमु; कोपमु पापम्बु पॊत्तु; कोपानलमुन्.
- भास्कररामायणमु (भास्करुडु) सुन्दर.416 तात्पर्यं- कोपन्तो उन्नवाडु गुरुवुल्नि चम्पडानिकि कूडा वॆनुकाडडु, मरॊकरिनि निन्दिञ्चडानिकी भयपडडु; आपदलु वच्चिपडडानि कन्तटिकी कोपमे मूलकारणं. कोपं उन्दी अण्टे पापं उन्नदने अर्थं. कोपमे अग्नि. शरणागतरक्षणकु साटिलेदु
- आ॥वॆ॥अभयदानमुनकु नश्वमेधादुलु वेयु नीडु कावु; विशदकीर्तु लखिल दिशल नॆसगु नार्तु रक्षिञ्चिन; नट्लगान, सन्दियम्बु वलदु. -भास्कररामा॥युद्ध.104 श्रीरामायण नीतिचन्द्रिक 242 श्री वाल्मीकि रामायणमु (श्रीरामुडु लक्ष्मणुडितो विभीषणशरणागतिलो) तात्पर्यं- वॆय्यि अश्वमेधादियागालु चेसिना अभयमिव्वडन्तो समानं कादु. आर्तुण्णि कापाडडं वल्ल दशदिशला निर्मल मैन कीर्ति व्यापिस्तुन्दि. इन्दुलो सन्देहं लेदु. पापफलं तगिन समयंलो तगिलि तीरुतुन्दि
- कं॥ पापं बॊनर्चु नात"डु पापमुल फलम्बु कालपक्वं बगुडुन् जेपड"ग ननुभविञ्चुनु द्रो पाडिन" बोदु निजमु दोषाटवरा! -श्रीम॥वा॥रा।युद्ध.2539 (रावणमरणं तरुवात मन्दोदरि विलापं) तात्पर्यं- राक्षसराजा! वित्तनं नाटिन वॆण्टने फलं नोटिकिरादु- कालं पण्डितेकानि. अलाने पापं चेसिन वाडिकि पापफलं वॆण्टने - निप्पुनु ताकिन वॆण्टने कालिनट्लु - अनुभवंलोकि रादु. कालं पूर्तयि, पापफलं अनुभविञ्चे रोजु वच्चिनप्पुडु एमिचेसिना आ फलं अनुभविञ्चक तप्पदु. आश्रमवासुलकु धन सञ्चयं कूडदु
- कं॥ धनकाङ्क्ष कॊञ्चॆमैननु गॊनकुडु, लोभम्बु दगदु गुणयुतुलारा! धनमेल याश्रमस्थुल कुनु फलमूलोपजीवि कूटम्बुलकुन्? -श्रीम॥वा॥रा॥ उ.कां॥1461 (वाल्मीकिमहर्षि कुशलवुलतो) तात्पर्यं- गुणवन्तुलारा! धनं मीद एमात्रमू कोरिक पॆट्टु कोवद्दु. आश पनिकिरादु. पळ्ळु, दुम्पलु, वेळ्ळु तिनि ब्रतुकुतू आश्रमाललो उण्डे वाळ्ळकु धनं ऎन्दुकु? 243 स्नेहितुडु परमगति
- कं. अतिधनिकुडॊ, निऱुपेदयॊ, ततदुःखितुडो, सुखैकतत्परुडो, निं दित दोषुडॊ, निर्दोषियॊ, हितु"डॊक्कडॆ परमगति यहीनगुणाढ्या! - किष्किन्धा.209 (सुग्रीवुडु श्रीरामुनितो तनकु कलिगिन मैत्रिनि कॊनियाडुतू अन्न माटलु) तात्पर्यं- सुग्रीवुडु श्रीरामुनितो अन्न माटलु - ऎन्नो गॊप्प गुणालुन्न श्रीरामचन्द्रा! तन मेलुकोरे स्नेहितुडु बागा सम्पन्नुडु कानी, निरुपेद कानी, दुःखिञ्चेवाडु कानी, सुखङ्गा उन्नवाडु कानी, दोषि कानी, निर्दोषि कानी-ऎवडैनासरे वाडे गति. महत्मुल्नि निन्दिञ्चटमे कादु आ निन्द विनटमू दोषमे
- कं. चलमुन" बॆद्दल दूऱॆडु तुलुव दॊक"डु गादु तप्पु; तोनद्दॆस वी नुलनिड नूल्कॊनु चॆनटिदि बलुतप्पनि चक्क" दॆलिय" बलुकुदु रार्युल्. श्रीराम कथामृतमु.बाल.4.100 (वेदवति रावणासुरुडितो अन्न माटलु.) तात्पर्यं- असूयवल्ल कावालनि पॆद्दल्नि निन्दिञ्चेटपुडु निन्दिञ्चिन वाडिदे दोषं कादु; पॆद्दल दोषाल्नि कॊन्तमन्दि दुष्टुलु पनिगट्टुकॊनि विण्टारु. इलाण्टि नीचुलैन श्रोतलकु आपापं मरी ऎक्कुव सङ्क्रमिस्तुन्दनि ज्ञानुलु चॆप्पारु. शोकान्नि मिञ्चिन शत्रुवु लेडु.
- कं॥. शोकमु धैर्यमु" बापुनु; शोकमु धर्मापहम्बु; शोकमडञ्चुं गाकॆन्त योर्मिकल्मिनि शोकम्बुनु मिञ्चु शत्रु" जूडमटञ्चुन्. श्रीहनुमद्रामायणमु - अयोध्या 231 श्रीरामायण नीतिचन्द्रिक 244 श्री वाल्मीकि रामायणमु (कौसल्यादेवि दशरथुडितो अन्न माटलु.) तात्पर्यं- शोकंवल्ल धैर्यं नशिस्तुन्दि. शोकं धर्मान्नी दॆब्बगॊडुतुन्दि. शोकं वल्ल ऎन्त ओर्पैना चॆडिपोतुन्दि. शोकान्नि मिञ्चिन शत्रुवुनु ऎक्कडा चूडमु. निरुत्साहि पनुलु पाडवुतायि
- कं॥ दीनुण्डै युत्साह वि हीनुण्डै शोकमुननु गृशियिञ्चॆडि य म्मानवु कार्यमुलुं जॆडु माननि व्यसनमुल नत"डु मऱगुचु नुण्डुन्. -श्रीम॥वा॥रा।युद्ध.12 (सुग्रीवुडु श्रीरामुनितो) तात्पर्यं- शोकिञ्चडानिकि एदैन कारणं उण्टे उण्डुगाक. अन्त मात्रञ्चेत दीनङ्गा, उत्साहं विडिचिपॆट्टि एडुस्तू कूर्चुण्टे वाडि पनुलू चॆडिपोतायि. वाडु ऎप्पुडू कष्टालपालै बाधपडुतू उण्टाडु. श्रीरामनाम वैभवं
- कं॥ मन्तनमुलु सद्गतुलकु, पॊन्तनमुलु घनमुलैन पुण्यमुल किदा नीन्तनपूर्वमहघ नि कृन्तनमुलु रामनामकृतिचिन्तनमुल् -भागवतमु 9 स्कं.362 तात्पर्यं- श्रीरामायण काव्यचिन्तनलु (अण्टे रायडं, चदवडं, पारायण चेयडं, आचरिञ्चडं मॊदलैनवि)- उत्तमगतुल्नि अन्दिञ्चे मन्तनालु-रहस्यपुटालोचनलु. गॊप्प पुण्यालकु पॊन्तनलु- साटियैनवि. अलागे इप्पुडू, पूर्वमू चेसिन अन्नि जन्मललोनि पापालन्निण्टिनी नाशनं चेसेवि. काबट्टि श्रीरामायणकाव्य चिन्तनमे उत्तममैन मार्गं. b