०४ न शब्दः

न चागमस् सात्त्वत-समय-सिद्ध-क्रिया-कलाप-कर्तव्यतोपस्थापन-परः परिदृश्यते,
येन तन्-मूलतया पञ्च-रात्र-स्मृताः प्रमाणं स्युः।

10. Nor do we find scriptural evidence which sets forth
that the performance of all the rites which are established in the Satvata doctrine is mandatory;
such evidence would have proved that the Pañcaratra Tradition,
being based upon this mandate,
carried authority.

Yamuna throughout treats Satvata and Bhāgavata as synonymous.

न चागमस् सात्त्वतसमयसिद्धक्रियाकलापकर्तव्यतोपस्थापनपरः परिदृश्यते, येन तन्मूलतया पञ्चरात्रस्मृताः प्रमाणं स्युः।

न चादृश्यमानो +++(विधिर्)+++ ऽप्य् +++(निगमतः)+++ अनुमान-गोचरः,
यथैव हि तन्त्र-प्रसिद्ध-दीक्षाऽऽराधन–तत्-फलाभिमत-स्वर्गादि-साध्य-साधन-भावो नानुमान-गोचरः - सम्बन्धावधारण-विरहात्।

Nor is it possible, in the absence of explicit revelation,
to infer such evidence from Scripture.
For just as the relation of means to certain ends which are their fruits, e.g., heaven, as Pafcarātra maintains Consecration, worship etc. to be,
does not allow of being inferred
because no such relation can be (determined) verified by Perception,

Cf. Tantravārtika, p. 70.

न चादृश्यमानोऽप्यनुमानगोचरः, यथैव हि तन्त्रप्रसिद्धदीक्षाराधनतत्फलाभिमतस्वर्गादिसाध्यसाधनभावो नानुमानगोचरः सम्बन्धावधारणविरहात्, एवं तन्मूलागमोऽपि तत एव नानुमातुं शक्यः ।

एवं तन्-मूलागमोऽपि तत एव नानुमातुं शक्यः ।

just so, no scriptural authority to furnish the basis of such a relation
can be inferred from Scripture.

एवं तन्-मूलागमोऽपि तत एव नानुमातुं शक्यः ।

न चागमेनापि प्रस्तुत-स्मरण-मूल-भूतागमावगमः सम्भवति।
स हि द्वेधा पौरुषेयापौरुषेय-भेदात् ।

Nor is any verbal testimony
capable of providing valid knowledge
that Scripture is the basis of the Tradition concerned -
Verbal testimony is of two kinds,
originating from a person
or not originating from a person.

pauruşėya and apauruseya;
the latter has in the sequel been rendered with “preterpersonal.”
Person here does not mean only “human person”
but “any being endowed with personal features, including God.”

“Eternal Scripture” (āgama) is preter-personal scripture,
since any verbal statement originating from a person is cotemporal with that person,
and the purvapaksin does not admit the existence of an eternal personal deity.

न चागमेनापि प्रस्तुतस्मरणमूलभूतागमावगमः सम्भवति स हि द्वेधा पौरुषेयापौरुषेयभेदात् ।

न तावत् पौरुषेयेण
वचसा तस्य सम्भवाः ।
विप्रलब्धुम् अपि ब्रूयुर्
मृषैव पुरुषाः यतः ॥

Personal speech cannot be proof of it,
for persons may lie in order to deceive their hearers.

न तावत्पौरुषेयेण वचसा तस्य सम्भवाः ।
विप्रलब्धुमपि ब्रूयुर्मृषैव पुरुषाः यतः ॥

अद्यत्वेऽपि हि दृश्यन्ते केचिद् आगमिकच्-छलात् ।
अनागमिकम् एवार्थं
व्याचक्षाणा विचक्षणाः ॥+++(5)+++

For even today, we find philosophers
who pretend to be scriptural
and yet expound an interpretation which is wholly unscriptural.

अद्यत्वेऽपि हि दृश्यन्ते केचिदागमिकच्छलात् ।
अनागमिकमेवार्थं व्याचक्षाणा विचक्षणाः ॥

तद् इह

पञ्च-रात्र-ग्रन्थ-प्रबन्द्धृणाम् अपि -
तन्-मूल-भूतागमावगम-पुरःसरी किं स्व-निबन्धनानां वेद-मूलत्त्व-प्रतिज्ञा?
किं वा यथा-रुचि रचयतां प्ररोचनाय तथा वचनम्?

इति शङ्कामहे ।

[[7]]
So we have our doubts whether the claim made by the authors of the Pañcaratra texts
that their own compositions are founded in the Veda
is really the result of an honest conviction
that such is indeed the case,
or nothing but the self-glorification of authors
who write as their fancy takes them!

Manuscript M₇ starts from “vagama” See. Critical Apparatus.

तदिह पञ्चरात्रग्रन्थप्रबन्द्धृणामपि तन्मूलभूतागमावगमपुरःसरी किं स्वनिबन्धनानां वेदमूलत्त्वप्रतिज्ञा, किं वा यथारुचि रचयतां प्ररोचनाय तथा वचनमिति शङ्कामहे ।

तावता च प्रमाणत्वं
व्याहन्येत समीहितम् ।
न हि +++(पाञ्चरात्रप्रतिख्यापको)+++ नित्यागमः कश्चिद्
अस्ति तादृशगोचरः ॥

This argumentation by itself suffices to disprove the contended authority of Pañcarātra,
for there is no eternal Scripture to support the claim.

Cf. Tantravārtika, p. 70.

तावता च प्रमाणत्वं व्याहन्येत समीहितम् ।
न हि नित्यागमः कश्चिदस्ति तादृशगोचरः ॥

न चोपमानात् तन्-मूल-
श्रुति-सिद्धिर् - अ-सम्भवात् ।
कथं ह्य् अ-दृष्ट-पूर्वा सा +++(श्रुति-सिद्धिर्)+++
स-दृश-ज्ञान-गोचरा ॥

Nor can Analogy prove that Scripture is its basis,
for this criterion cannot be properly applied;
for how could the proof we need,
which cannot be found by the other means of knowledge,
be within the scope of the mere knowledge of similitude?

न चोपमानात्तन्मूलश्रुतिसिद्धिरसम्भवात् ।
कथं ह्यदृष्टपूर्वा सा सदृशज्ञानगोचरा ॥

न चार्थापत्तितस् तन्-मूल-श्रुति-सिद्धिः,
अनुपप्रत्य्-अभावात्,
स्मरणान्यथाऽनुपप्रत्या हि
तत्-कल्पना प्रादुर्-भवति ।

Nor can it be argued that,
since the Tradition cannot be proved by other means,
Implication proves that Scripture is its basis.

The argument is as follows,
circumstantial Implication must prove the tradition,
as it cannot be proved otherwise.
…

Implication - namely, the relation of being a means to a certain end.

arthapatti, throughout translated “circumstantial-implication”.
It is a kind of inference
by which is established something
that must be established,
yet is not established by another means of knowledge; for example:
“Devadatta, who is well-fed,
does not eat by day:”
since he cannot be well-fed without eating at all,
it is deduced, by circumstantial implication, that he eats by night.

The Mīmāṃsaka anticipates this argument from the Siddhāntin.

न चार्थापत्तितस्तन्मूलश्रुतिसिद्धिः, अनुपप्रत्यभावात्, स्मरणान्यथाऽनुपप्रत्या हि तत्कल्पना प्रादुर्भवति ।

समरन्ति हि पञ्च-रात्र-प्रणेतारः दीक्षाऽऽराधनाऽऽदि धर्मतया
ऽष्टकादीन् इव मन्व्-आदयः ।

the authors of the Pañcaratra, clearly have this tradition
that Consecration, worship, etc. are dharma
and this tradition is comparable to the tradition of Manu and others
that certain non-Vedic rites, as the astaka etc., are dharma;

KMS 1.3.2 api od kartrsamanyāt pramāṇam anumānam syat - “smr̥ti is authoritative, because both smr̥ti and Veda have the same agent performing its mandates,”

aştaka is the name of the 8th day after Full Moon in the winter and śiśira months,
on which an oblation is performed for the deceased (Manu 4.119; 150).

समरन्ति हि पञ्चरात्रप्रणेतारः-दीक्षाऽऽराधनादि धर्मतयाऽष्टकादीनिव मन्वादयः ।

न चाननुभूते वस्तुनि स्मरण-शक्तिर् आविर् भवति,

now there can be no tradition of a fact unless that fact has been cognized before;

न चाननुभूते वस्तुनि स्मरणशक्तिराविर्भवति,

अनुभवश् चेन्द्रिय-लिङ्ग-शब्द–स-दृशानुपपद्यमानार्थ-पूर्वकः,

but here we have the tradition of a fact
that cannot be proved by Perception, Inference, Verbal Testimony or Analogy;

अनुभवश्चेन्द्रियलिङ्गशब्दसदृशानुपपद्यमानार्थपूर्वकः,

ईदृश-विषये ऽनुभवः प्रमाणान्तरेभ्यो ऽनाविर्भवश्
चोदनाम् एव मूलम् उपकल्पयतीति

therefore the cognition of the fact can only have originated from Scripture…

ईदृशविषयेऽनुभवः प्रमाणान्तरेभ्योऽनाविर्भवश्चोदनामेव मूलमुपकल्पयतीति

सिध्येद् अप्य् अयं मनोरथः
यदि हि यथार्थत्व-नियमो ऽनुभवानां प्रामाणिकः स्यात्,

[[8]]
However, this argument would only prove its point
if there were any authority for the assumption
that cognitions are invariably true.

The above argument is refuted as untenable by the Mīmāṃsaka.

सिध्येदप्ययं मनोरथः
यदि हि यथार्थत्व-नियमो ऽनुभवानां प्रामाणिकः स्यात्,

यदा पुना राग-द्वेषाभिनिवेशादि-वशी-कृतान्तः-करणानाम्
अ-यथाऽर्थानुभव-भाविता भावनाः
स्वानुरूपाः स्मृतीर् आरचयन्ति,
कथम् इव तदा स्मरणानुपपत्तितः
प्रमाण-भूता श्रुतिर् उपकल्प्येत -
अन्यथाऽपि स्मरणोपपत्तेः।
मन्वादि-स्मरणेष्व् इदानीं का वार्ता ।

But when certain notions which are produced by the false cognitions of people
whose judgement is clouded by hatred, prejudice and obstinacy,
cause such “traditions” to be written in accordance with these false cognitions,
could these traditions possibly be true?

अन्यथा ऽपि — अयथार्थानुभव-भावित-भावनातो ऽपीति भावः।

the Siddhāntin poses this question to the Mīmāṃsaka.

यदा पुना रागद्वेषाभिनिवेशादिवशीकृतान्तःकरणानामयथार्थानुभवभाविता भावनाः स्वानुरूपाः स्मृतीरारचयन्ति कथमिव तदा स्मरणानुपपत्तितः प्रमाणभूता श्रुतिरुपकल्प्येत अन्यथाऽपि स्मरणोपपत्तेः, मन्वादिस्मरणेष्विदानीं का वार्ता ।

ननु तत्रापि प्राग्-उक्ता युक्तयः पराक्रमन्ते - न ह्य् “अष्टकां दृष्टवताम् इष्ट-साधनम्”
इति मतिर् आविर् अस्ति ।

11. Here an objection may be raised:

However, the same arguments may be advanced
against the authority of the traditions of Manu etc.
The observation of the aṣṭaka rite does not produce any perceptual knowledge
that this rite is indeed a means to realize the postulated end.

ननु तत्रापि प्रागुक्ता युक्तयः पराक्रमन्ते न ह्यष्टकां दृष्टवतामिष्टसाधनमिति मतिराविरस्ति ।

न चानुमानं, सबन्धादर्शनात्,
न च शब्दः, तद्-अनुपलम्भात्।

Nor can it be inferred,
because no relation is perceptually given.
Nor is there any scriptural evidence for it,
for it cannot be found. Nor is there any scriptural evidence for it, for it cannot be found.

न चानुमानं, सबन्धादर्शनात्, न च शब्दः, तदनुपलम्भात्,

न चानुपलब्धो ऽनुमातुं शक्यः, संबन्धादर्शनाद् एव,

Nor again can such evidence be inferred from Scripture
where it is not found explicitly,
because no relation is perceptually given.

न चानुपलब्धोऽनुमातुं शक्यः, संबन्धादर्शनादेव,

न चोपमेयः, सदृशानिरूपणात्,

Nor can it be proved, through Analogy,
as there is no apparent analogue.

न चोपमेयः, सदृशानिरूपणात्,

न च कल्पयितुं शक्यः, अनन्तरोक्तत्वात् स्मृत्य्-अन्यथोपपत्तेः ।

Nor through circumstantial Implication,
because of the reasons given above
against the argument that it is otherwise unprovable.

न च कल्पयितुं शक्यः, अनन्तरोक्तत्वात् स्मृत्यन्यथोपपत्तेः ।

वेद-संयोगि-पुरुष-
स्मरणानुपपत्तितः ।
कल्प्यते चेच् छ्रुतिस् तत्र
ततोऽन्यत्रापि कल्प्यताम् ॥

Now, if it is legitimate in one case
to presume scriptural authority in support of it
because there happens to be a well-established tradition about it among Vedic experts,
well, in Pancarãtra, too, …

वेदसंयोगिपुरुषस्मरणानुपपत्तितः ।
कल्प्यते चेच् श्रुतिस्तत्र ततोऽन्यत्रापि कल्प्यताम् ॥

यतो नारद-शाण्डिल्य-
प्रमुखाः परमर्षयः ।
स्मर्यन्ते पञ्चरात्रेऽपि
संप्रदाय-प्रवर्तकाः ॥+++(4)+++

great sages are traditionally known
as the founders of the sacred transmission,
sages like Narada, Sanḍilya and others.

Cf. the following verse quoted by Bhaṭṭāraka Vedottama in his Tantra-śuddha, from some unknown source, p. 21:

nāradaḥ sumahadbhūtaṃ lokānugrahakāmyayā
vāsudevādavāpyedaṃ sañcikṣepa mataṃ paraṃ.

The names of the teachers that promulgated the Pāñcarātra excepting those of Lord Nārāyaṇa and Nārada are given in the Īśvara Saṃhitā ( Ch. I, śls. 38-41 ): Saṅkarṣaṇa, Śāṇḍilya, Sumantu, Jaimini, Bhṛgu, Aupagāyana and Mauñjyāyana.

Vide JRAS for 1911, foot-note on p. 942:

The descent of the Bhāgavata religion is, in the Kṛta age, from Nara-Nārāyaṇa to Nārada, and at the end of the Dvāpara, from Saṅkarṣaṇa to Śāṇḍilya and in the Kali, from Viṣvaksena to Śaṭhakopa.

यतोनारदशाण्डिल्यप्रमुखाः परमर्षयः ।
स्मर्यन्ते पञ्चरात्रेऽपि संप्रदायप्रवर्तकाः ॥

ततश् च -

तुल्याक्षेप-समाधाने
पञ्च-रात्र–मनु-स्मृती ।
प्रमाणम् अप्रमाणं वा
स्यातां भेदो न युक्तिमान् ॥

The same objections and the same justifications
can be advanced about both the tradition of Manu etc. and the tradition of Pancarātra.
Either both are authoritative or neither is.
There are no grounds to show that the two traditions differ in some essential respect.

ततश् च -

तुल्याक्षेपसमाधाने पञ्चरात्रमनुस्मृती ।
प्रमाणमप्रमाणं वा स्यातां भेदो न युक्तिमान् ॥

त्यज्यतां वा प्रमाणत्वं
मन्व्-आदि-स्मृति-गोचरम् ।
विशेषः पञ्च-रात्रस्य
वक्तव्यो वा, +++(येन)+++ स +++(भेद)+++ उच्यते ॥

[[9]]
Either we must reject the authority of Manu’s tradition as well,
or we must indeed show in which respect the Pancarãtra tradition is different from Manu’s.

This is the reply given by the Mīmāṃsaka.

त्यज्यतां वा प्रमाणत्वं मन्वादिस्मृतिगोचरम् ।
विशेषः पञ्चरात्रस्य वक्तव्यो वा स उच्यते ॥

अपि वा “कर्तृ-सामान्यात्
प्रमाणम्” इति सूत्रयन् ।
सूत्र-कारः +++(जैमिनिः)+++ स्फुटी-चक्रे
वैलक्षणण्यं विवक्षितम् ॥

12. This objection is refuted: ין The author of the Sutras, by making the Sutra:

“Tradition is also valid,
because it has the same agent as Scripture”,

has clearly indicated that in his opinion
no essential difference exists between Scriptural and Traditional validity.

Vide Pūrva Mīmāṃsā I. iii. 2. The full aphorism is :

api vā kartṛsāmānyāt pramāṇam anumānaṃ syāt.

It is this sūtra that sanctions validity to the smṛtis, provided the rites enjoined by them are performed by the śiṣṭas, who also perform the other duties laid down in the Vedas.

अपि वा कर्तृसामान्यात् प्रमाणमिति सूत्रयन् ।
सूत्रकारः स्फुटीचक्रे वैलक्षणण्यं विवक्षितम् ॥

तथा हि श्रुति-विहितानाम् अग्नि-होत्र–दर्श–पूर्ण-मास–ज्योतिष्-टोमादि-कर्मणां
स्मृति-विहितानाम् अष्टकाचमन-संध्योपासनादि-कर्मणां च पित्राद्य्-उपदिष्टत्वात्
परम-हित-बुद्ध्या त्रैविद्य-वृद्धानां निर्विशेषमनुष्ठानं दृष्टम्,+++(5)+++

Accordingly, we find that those who are qualified for the three Vedas
perform equally for purposes of higher benefits both the ritual acts which are enjoined by Scripture (e.g., agnihōtra, pūrṇaderšamāsa, ivolistoma,etc.)
and the ritual acts enjoined by Tradition (e.g., aṣṭakā, ācamana, sandhya worship, etc.),
because they have been instructed in both varieties of acts by their fathers or preceptors.

The morning and evening oblations, the New and Full Moon oblations, and the soma sacrifice,
examples respectively of nitya (daily recurring), naimittika (occasional) and kamya (desiderative) rites.

sandhya worship = the crepuscular observances.

तथा हि श्रुतिविहितानामग्निहोत्रदर्शपूर्णमासज्योतिष्टोमादिकर्मणां स्मृतिविहितानामष्टकाचमन -संध्योपासनादिकर्मणां च पित्राद्युपदिष्टत्वात् परमहितबुद्ध्या त्रैविद्यवृद्धानां निर्विशेषमनुष्ठानं दृष्टम्,

तेन तादृश-शिष्ट-त्रैवर्णिक-परिग्रह-द्रढिम्ना
स्पष्ट-दृष्टाष्टकादि-कर्तव्यता-प्रतीतिः
स्वोपपादन-पटीयसीं श्रुतिम् एव मूलभूताम् अवलम्बते ।

The firmness with which so highly qualified exemplary persons
have adopted these traditional rites as incumbent upon the three higher estates
goes to show that the knowledge
that rites of this kind, astaka etc., obviously found to exist, are mandatory ultimately derives from Scripture itself.

तेन तादृशशिष्टत्रैवर्णिकपरिग्रहद्रढिम्ना स्पष्टदृष्टाष्टकादिकर्तव्यताप्रतीतिः स्वोपपादनपटीयसीं श्रुतिमेव मूलभूतामवलम्बते ।

न चैवम् आचमनोपनयनादीन् इव
श्रुति-विहिताग्निहोत्रादि-पदार्थानुष्ठायिनस्
तान्त्रिकाचारान् उपचरतः पश्यामः ।

On the other hand, we find that those who observe the scriptural rites of agnihotra etc.
do not observe the Tantric customs in the same manner as they observe such traditional customs as acamana investiture with the sacred thread etc.

न चैवमाचमनोपनयनादीनिव श्रुतिविहिताग्निहोत्रादिपदार्थानुष्ठायिनस्तान्त्रिकाचारानुपचरतः पश्यामः ।

प्रत्युतैनान् विगर्हन्ते कुर्वाणान् वेद-वादिनः ।

On the contrary, the Vedic experts condemn those who do.

प्रत्युतैनान् विगर्हन्ते कुर्वाणान् वेदवादिनः ।

तस्माद् यत्-कर्तृ-सामान्यात्
प्रामाण्यं स्मृतिषूदितम् ॥
नैव तत् पञ्चरात्रादि-
बाह्य-स्मरणम् अर्हति ।
न हि त्रैवर्णिकाः शिष्टास्
तदुक्तार्थान् उपासते ॥

It follows that the validity which we attribute to different Traditions
“because”, as the Sutra says, “they have the same agent as Scripture”, cannot well apply
to heterodox Traditions as the Pañcaratra;
for exemplary exponents of the three estates
do not accept the doctrines of Traditions of this kind.

तस्माद् यत्कर्तृसामान्यात् प्रामाण्यं स्मृतिषूदितम् ॥
नैव तत्पञ्चरात्रादि बाह्यस्मरणमर्हति ।
न हि त्रैवर्णिकाः शिष्टास्तदुक्तार्थानुपासते ॥

ननु तत्रापि श्रुति-स्मृति-प्राप्त-शिखा-यज्ञोपवीतादि-धारयद्भिर्
भागवत-ब्राह्मनैर् अहर्-अहर्-अनुष्ठीयमानार्थत्वेन
चोदना-मूलत्त्वे संभाव्यमाने
कथम् इव प्रामाण्य-प्रत्यनीक-भूता भ्रम-विप्रलम्भादयः
स्मरण-कारणतया कल्प्यन्ते ।

13. OBJECTION:
Nevertheless, the fact that Bhāgavata Brahmins,
who wear the hair-tuft, the sacred thread etc. prescribed in Scripture,
perform daily the rites of Pañcarātra
should then justify the presumption
that these rites likewise ultimately derive from the Veda.
On what grounds, then, are we to assume
that this same Pañcarātra Tradition really has its origins in error, deceit and the like,
the very negation of valid authority?.

The Siddhāntin questions.

ननु तत्रापि श्रुतिस्मृतिप्राप्तशिखायज्ञोपवीतादिधारयद्भिर्भागवतब्राह्मणैरहरहरनुष्ठीयमानार्थत्वेन चोदनामूलत्त्वे संभाव्य माने कथमिव प्रामाण्यप्रत्यनीकभूता भ्रमविप्रलम्भादयः स्मरणकारणतया कल्प्यन्ते ।

उच्यते ।

हन्तैवं-वादिना साधु
प्रामाण्यम् उपपादितम् ।
यत् त्रैवर्णिक-विद्विष्टाश्
शिष्टा भागवता इति ॥

14. REFUTATION:

We reply: Well! So you really argue that the Bhāgavatas,
who are hated by the three estates,
are exemplary and hence authoritative?!

The Mīmāṃsaka replies.

उच्यते ।

हन्तैवंवादिना साधु प्रामाण्यमुपपादितम् ।
यत् त्रैवर्णिकविद्विष्टाश्शिष्टा भागवता इति ॥

ननु ते कथम् अ-शिष्टा
ये त्रैवर्णिकाग्रगण्या ब्राह्मणाः?

Objection:
But they are Brahmins,
and Brahmins are considered to be the highest estate:
why should they not be exemplary?

ननु ते कथमशिष्टा ये त्रैवर्णिकाग्रगण्या ब्राह्मणाः?

तन् न - तेषां त्रैवर्णिकत्वम् एव नास्ति, दूरे ब्राह्मणभावः,

Refutation:
Brahmins? Far from it!

तन्न तेषां त्रैवर्णिकत्वमेव नास्ति दूरे ब्राह्मणभावः,

न हीन्द्रिय-संप्रयोग-समनन्तरं
केषुचिद् एव देह-विशेषेषु अनुवर्तमानम्
अन्यतो व्यावर्तमानं
नरत्वातिरेकिणं ब्राह्मण्यं नाम जाति-विशेषम् अपरोक्षयामः,

We do not regard Brahmins as a distinct species,
different from the species man,
with specific characteristics which mere sensory perception permits us to recognize as present in some specific bodies
and absent in others.

Cf. Prakaraṇapañcikā III. p. 30:

न हि क्षत्रियादिभ्यो व्यावर्तमानं, सकल-ब्राह्मणेष्व् अनुवर्तमानम् एकम् आकारम् अतिचिरम् अनुसन्दधतो ऽपि बुध्यन्ते ।

न हीन्द्रियसंप्रयोगसमनन्तरं केषुचिदेव देहविशेषेषु अनुवर्तमानमन्यतो व्यावर्तमानं नरत्वातिरेकिणं ब्राह्मण्यं नाम जातिविशेषमपरोक्षयामः,

शिखा-यज्ञोपवीतादयस् तु ब्राह्मणदीनां विधीयमाना
न तद्-भावम् आपादयितुं क्षमन्ते,
नाप्य् अवगमयन्ति,
दुष्ट-शूद्रादिषु व्यभिचार-दर्शनात्,
अतो ऽनिर्विवाद-सिद्ध-वृद्ध-व्यवहार एवात्रावगम-निदानम् ।+++(5)+++

Hair-tuft, sacred thread etc. which are prescribed for Brahmins and the other two estates,
do not make a man a Brahmin.
Nor do they demonstrate that a man is a Brahmin,
for we see them worn illegally by blackguards, outcastes and the like.
[[11]]
Therefore, the sole criterion by which we can tell whether a man is indeed a Brahmin
is acceptance of undisputed expressions by older persons,
which give us irrefutable proof.

शिखा-यज्ञो … Cf. Tantravārtika pp. 5-6.

दुष्ट … Duṣṭaśūdras could be those śūdras, who, being other than the three higher castes, pretend to be one among them by wearing marks like the sacred thread. If the word dṛṣṭaśūdras is taken to be correct it would then refer to those people of the śūdra-community who are also entitled to have sacred thread and such other marks.

शिखायज्ञोपवीतादयस्तु ब्राह्मणदीनां विधीयमाना न तद्भावमापादयितुं क्षमन्ते, नाप्यवगमयन्ति, दुष्टशूद्रादिषु व्यभिचारदर्शनात्, अतोनिर्विवादसिद्धवृद्धव्यवहार एवात्रावगमनिदानम् ।

न च भागवतेषु ब्राह्मण-पदम् अविशङ्कं लौकिकाः प्रयुञ्जते ।

Nor do ordinary people, use without hesitation the term Brahmin to describe Bhāgavatas.

न च भागवतेषु ब्राह्मणपदमविशङ्कं लौकिकाः प्रयुञ्जते ।

भवति च भेदेन व्यपदेशः - “इतो ब्राह्मणा, इतो भागवता” इति ।+++(5)+++

There is also a distinct difference in the two appellations: here Brahmins, there Bhāgavatas.

भवति च भेदेन व्यपदेशः -इतो ब्राह्मणा इतो भागवता इति ।

स्याद् एतद्
ब्राह्मणेष्व् एव कुतश्चिद् गुण-योगात्
सात्त्वत-भागवतादि-व्यपदेशः
यथा तेष्व् एव परिव्राजकादि-शब्दा

इति …

15. OBJECTION:

The people do not use the word Brahmin’ to refer to Bhāgavatas.
The reference is only difference as this much Brahmins and this much Bhāgavatas.
Be that as it may, still, the appellations Satvata, Bhāgavata etc. are also used to name Brahmins,
by some sort of transference of properties, just as the word parivrajaka is used to designate a Brahmin.

The point is taken up in detail infra §§ 119 f.

स्यादेतद् ब्राह्मणेष्वेव कुतश्चिद् गुणयोगात् सात्त्वतभागवतादिव्यपदेशः यथा तेष्वेव परिब्राजकादिशब्दा इति

तन् न ।

REFUTATION: The argument is false.

तन् न ।

रूढ्या सात्त्वत-शब्देन
केचित् कुत्सित-योनयः ।
उच्यन्ते तेषु सत्स्व् एष
शब्दो नान्यत्र वर्तते ॥

Persons of certain inferior castes are commonly referred to as Satvatas; the name is used to denote these castes,
and not anything else.

रूढ्या सात्त्वतशब्देन केचित् कुत्सितयोनयः ।
उच्यन्ते तेषु सत्स्वेष शब्दो नान्यत्र वर्तते ॥

रूढि-शक्ति-प्रतिद्वन्द्वि-
योग-शक्ति-परिग्रहः ।
अ-युक्त इति युक्ति-ज्ञा
रथ-कार-पदे तथा । +++(5)+++

The grammarians have the rule
that it is improper to use a certain word in its etymological sense
if it can also be taken in a customary sense which is more common, e.g., rathakāra.

Respectively yoga, whereby the component parts of the word are given their own meaning;
and rūḍhi, the total meaning of a word that has become conventional
and does not necessarily correspond to the meanings of its [[125]]component parts.

Rathakara means by yoga “chariot-maker, cartwright.” by rūḍhi a caste which is not at all characterized by this profession

रूढिशक्तिप्रतिद्वन्द्वियोगशक्तिपरिग्रहः ।
अयुक्त इति युक्तिज्ञा रथकारपदे तथा ।

अपरथा कथम् इव रथ-कार-शब्दो
ऽध्ययन-सिद्ध-बुद्ध्य्-अङ्गत्व-भङ्गेनापि
यौगिकीं वृत्तिम् अपहाय
जाति-विशेषम् अभिनिविशते ।

If there were no such rule,
how could the word *rathakara give up its etymological meaning of “chariotmaker” to become the name of a particular caste,
even to the extent of cancelling all connotations which we have learnt?

Such a “connotation” is, for example, that the rathakara in the literal sense of cartwright
is disqualified for Vedic ritual,
because a cartwright is a śūdra;
on this point see infra.

अपरथा … There is a Vedic statement “varṣāsu rathakāra ādadhīta”, which enjoins Installation of fire on a Rathakāra. Etymologically the word ‘Rathakāra’ can refer to any person that belongs to the three higher castes, viz., the Brāhmaṇa, the Kṣatriya and the Vaiśya. But conventionally this term refers to a particular communiy bearing the name ‘rathakāra’. The Pūrva Mīmāṃsā, in a separate section called the Rathakāra Adhikaraṇa [VI. i. 44-50] discusses the matter and concludes that the term ‘rathakāra’ occurring in the above Vedic text refers only to one belonging to a separate community called ‘Saudhanvana’, which is another name for the ‘rathakāra’ community. This community is a distinct one, neither Śūdra, nor Vaiśya, nor Kṣatriya.

Certain Mantras of the Ṛgveda indicate that the terms ‘rathakāra’, ‘saudhanvana’ and ‘ṛbhava’ applied to persons of this community, are all synonymous. See Śabara’s commentary on Pūrva Mīmāṃsā VI. i. 50.

अध्ययन-सिद्ध-ज्ञानानाङ्गकत्वं अग्न्य्-आधानस्य । तद् अपि भङ्क्त्वा , इति योजना । अग्न्य्-आधाने वेदाध्येतार एव अधिकृता इत्य् अयम् अंशस् तावत् सर्व-सम्मतः । निसर्ग-सिद्धम् अपि अध्ययन-ज्ञानाङ्गकत्वम् आधानस्य, ‘वर्षासु रथ-कार आदधीत’ इत्य् अनेन विशेष-विधानेन बाध्यते । तथा च रथ-काराख्यस्य ब्राह्मण-क्षत्रिय-वैश्य-वर्ण-विभिन्नस्य, शूद्र-वर्ण-विभिन्नस्य च जाति-विशेषस्य बोधकत्वम् इति रूढि-समाश्रयणेन निर्वाहः ।

अपरथा कथमिव रथकारशब्दोऽध्ययनसिद्धबुद्ध्यङ्गत्वभङ्गेनापि यौगिकीं वृत्तिमपहाय जातिविशेषमभिनिविशते ।

सन्ति च सात्त्वता नाम उपनयनादि-संस्कार-हीना वैश्य-व्रात्यान्वयिनो ऽवर-जन्मानः केचिद्,

Similarly, Satvata refers to a person who has been born from a vrutya vaishya
and belongs to the lowest castes,
and is thus excluded from the sacraments of initiation, etc.

upanayana, which is the first step to his acquisition of Vedic knowledge.

For an explanation of the term ‘vrātya’ see Manusmṛti II.38, 39:

ā ṣoḍaśāt brāhmaṇasya sāvitrī nātivartate ।
ā dvāviṃśāt kṣatrabandhoḥ ā caturviṃśater viśaḥ ॥
ata ūrdhvaṃ trayo’pyete yathākālamasaṃskṛtāḥ ।
sāvitrīpatitā vrātyā bhavantyāryavigarhitāḥ ॥

सन्ति च सात्त्वता नाम उपनयनादिसंस्कारहीना वैश्यव्रात्यान्वयिनोऽवरजन्मानः केचिद् यथाऽह मनुः

यथाऽऽह मनुः -

वैश्यात् तु जायते व्रात्यात्
सुधन्वाचार्य एव च ।
भारुषश् च निजङ्घश् च
मैत्र-सात्त्वत एव च ॥

इति,

Manu (Manu 10.23.) says:

“The issue of a vaisya vratya extraction
is called Sudhanvā or Bharuşa or Nijangha or Maitra or Satvata” "

Manusmṛti X-23.

यथाऽऽह मनुः -

वैश्यात्तु जायते व्रात्यात् सुधन्वाचार्य एव च ।
भारुषश्च निजङ्घश्च मैत्रसात्त्वत एव च ॥

इति,

भागवत-शब्दश् च सात्त्वतेषु वर्तते इति नात्र कश्चिद् विवादः ॥

[[12]]

It cannot be disputed
that Bhagavata is another name for Satvata;

भागवतशब्दश्च सात्त्वतेषु वर्तते इति नात्र कश्चिद् विवादः ॥

स्मरन्ति च -

पञ्चमः सात्त्वतो नाम
विष्णोर् आयतनानि सः ।
पूजयेद् आज्ञया राज्ञां
स तु भागवतः स्मृतः ॥

इति

Smrti has it that

“the fifth, called Satvata,
worships the temples and sanctuaries of Viṣṇu by royal decree;
he is also called Bhagavata.”

the term “by royal decree” shows that it is a caste profession. Quotation not identified

To be traced out.

स्मरन्ति च -

पञ्चमः सात्त्वतो नाम
विष्णोरायतनानि सः ।
पूजयेदाज्ञया राज्ञां
स तु भागवतः स्मृतः ॥

इति

तथा चोदीरित–व्रात्य-प्रसूति-वृत्त्य्-उपायतयेदम् एव स्मरन्ति यद् अमी ह प्रत्यक्षम् एव वृत्त्य्-अर्थम् अनुतिष्ठन्तो दृश्यन्ते

The Smrti thus describes which profession the descendants of the said vratya vaisya pursue
and with our own eyes we indeed see them pursue this profession.

यत् कर्म देव-पूजन-रूपं, अमी पाञ्चरात्रिका इह अनुतिष्ठन्ति, तत् स्मृतिषु व्रात्यापत्य-वृत्तितया प्रसिद्धम् एवेति भावः ।

तथा चोदीरितव्रात्यप्रसूतिवृत्त्युपायतयेदमेव स्मरन्ति
यदमी ह प्रत्यक्षमेव वृत्त्यर्थमनुतिष्ठन्तो दृश्यन्ते

तथा चोशना

सर्वेषां कृषि शस्त्रोपजीवनम्
आचार्य-सात्त्वतयोर् देव-पूजनम्

इति,

Thus Uśanas:

“They all live by the plough and the sword,
the Acaryas and the Satvatas live on the worship of the Deity.”

not found in Ausanasasmrti (AAS 48).

Passages to be identified.

तथा चोशना सर्वेषां कृषि शस्त्रोपजीवनम् आचार्यसात्त्वतयोर्देवपूजनम् इति,

तथा ब्राह्मे पुराणे

विष्णोर् आयतनानि स पूजयेद् आज्ञया राज्ञाम् ।

इति,

Similarly, in the Brahma Purāṇa-

“He worships the sanctuaries of Visnu by royal decree.”

तथा ब्राह्मे पुराणे

विष्णोरायतनानि स पूजयेदाज्ञया राज्ञाम् ।

इति,

तथाऽन्यत्रापि

सात्त्वतानां च देवायतन-शोधनं
नैवेद्य-शोधनं प्रतिमा-संरक्षणम्

इति,

Elsewhere (unidentified) the same is stated thus:

“The profession of the Satvatas
is to clean up the sanctuaries of the Deity
and the eatables offered to the idol, as well as to guard it.”

तथाऽन्यत्रापि सात्त्वतानां च देवायतनशोधनं नैवेद्यशोधनं प्रतिमासंरक्षणम् इति,

तथा चेदृशसंदेहव्युदासाय मनोर्वचः -

प्रच्छन्ना वा प्रकाशा वा
वेदितव्याः स्व-कर्मभिः ।

इति ।

Manusmṛti X. 40.

And, to dispel the last doubt about the sort of people they are,
Manu (Manu 10.40) declares:

“Whether disguised or not, they can be known by their deeds.”

तथा चेदृशसंदेहव्युदासाय मनोर्वचः -

प्रच्छन्ना वा प्रकाशा वा वेदितव्याः स्वकर्मभिः ।

इति ।

अपि चाचारतस् तेषाम्
अब्राह्मण्यं प्रतीयते ।
वृत्तितो देवता-पूजा
दीक्षा नैवेद्य-भक्षणम् ॥

16. Their conduct, moreover, proves that they cannot be Brahmins.
For a living they perform pūjā to the Deity, undergo their Consecration,
eat themselves the food which is offered to the idols

See foot-note on p. 3 above.

अपि चाचारतस्तेषामब्राह्मण्यं प्रतीयते ।
वृत्तितो देवतापूजा दीक्षा नैवेद्यभक्षणम् ॥

गर्भाधानादि-दाहान्त-
संस्कारान्तर-सेवनम् ।
श्रौत-क्रियाऽननुष्ठानं
द्विजैस् सम्बन्ध-वर्जनम् ॥

By “saṃbandha” here is meant the matrimonial alliance —“yauna-saṃbandha.”

observe deviating sacraments-
from the prenatal garbhadhāna rite to the funerary rituals-,
omit to perform the shrauta ritual
and avoid contact with Brahmins.

गर्भाधानादिदाहान्तसंस्कारान्तरसेवनम् ।
श्रौतक्रियाऽननुष्ठानं द्विजैस्सम्बन्धवर्जनम् ॥

इत्यादिभिर् अनाचारैर् अब्राह्मण्यं सुनिर्णयम् ।

These and other habits show conclusively that they cannot be Brahmins.

इत्यादिभिरनाचारैरब्राह्मण्यं सुनिर्णयम् ।

स्मरन्ति हि वृत्तितो देवपूजाया
ब्रह्म-कर्मस्व् अनधिकारहेतुत्वं, यथा -

Smrtis declare that the reason of their disqualification for Vedic rites
is this that they perform pūjā to the Deity in order to earn a living:

स्मरन्ति हि वृत्तितो देवपूजाया ब्रह्मकर्मस्वनधिकारहेतुत्वं यथा -

येषां वंश-क्रमाद् एव
देवार्चा-वृत्तितो भवेत् ।
तेषाम् अध्ययने यज्ञे
याजने नास्ति योग्यता ॥

इति ।

Passage to be traced out.

[[13]]
“Those who from generation to generation
have worshipped the Deity professionally
are disqualified for the study of the Veda,
for participation in the sacrifices
and for officiating in sacrifices.”

येषां वंशक्रमादेव देवार्चावृत्तितो भवेत् ।
तेषामध्ययने यज्ञे याजने नास्ति योग्यता ॥

इति ।

तथा च परमसंहितायां तेषाम् एव वचः -

आपद्य् अपि च कष्टायां
भीतो वा दुर्गतोऽपि वा ।
पूजयेन् नैव वृत्त्य्-अर्थं
देवदेवं कदाचन ॥

इति ।

Paramasaṃhitā XXVIII : 33b-34a. Also Cf. ibid.:

annapānaṃ dhanaṃ putramāyuraiśvaryamāspadāṃ
āpadyapi na yāceta pūjakaḥ puruṣottamam.

Their own Parama Samhita states the same prohibition:

“Whether in disaster or emergency,
in terror or in straits,
one must never worship the God of gods for a living.”

This point is detailed upon infra § 134 f

तथा च परमसंहितायां तेषाम् एव वचः -

आपद्यपि च कष्टायां भीतो वा दुर्गतोऽपि वा ।
पूजयेन्नैव वृत्त्यर्थं देवदेवं कदाचन ॥

इति ।

यद् अपि समस्त-विशिष्ट-विगर्हित–निर्माल्य-धारण–नैवेद्य-भक्षणाद्य्-अनुष्ठानं
तद् अपि तेषाम् अब्राह्मण्यम् एवाभिद्योतयति
इति ।

Such habits as wearing the garlands that are offered to the God
and eating the food that is presented to the idol
and other practices of that kind, which are condemned by all right-thinking people,
shows plainly that they are not Brahmins.

यदपि समस्तविशिष्टविगर्हितनिर्माल्यधारणनैवेद्यभक्षणाद्यनुष्ठानं तदपि तेषामब्राह्मण्यमेवाभिद्योतयति इति ।

अपि च यद् अवलोकनादाव् अपि
विशिष्टाश् चान्द्रायणादि-प्रायश्चित्तानि विदधति
कथं तत्-परिग्रहः श्रुति-मूलत्वम् अवगयतीति संभावयामः?

Furthermore, we wonder how it can be presumed
that the authority of these people proves
that Scripture is the basis of their way of life:
at the mere sight of them
all respectable men perform expiatory rites such as candrayana

अपि च यदवलोकनादावपि विशिष्टाश्चान्द्रायणादिप्रायश्चित्तानि विदधति कथं तत्परिग्रहः श्रुतिमूलत्वमवगयतीति संभावयामः ।

स्मरन्ति हि देवलकावलोकने प्रायश्चित्तम्।

Smrti declares that if one sets eyes on a devalaka,
it is necessary to perform an expiation.

स्मरन्ति हि देवलकावलोकने प्रायश्चित्तम्

देवलकाश् चामी देव-कोशोपजीवित्वाद्
वृत्त्यर्थं देवपूजनात् ।

A devalaka is someone who lives on temple treasure
and worships the idol for a livelihood.

‘अमी’ भागवता इत्य् अर्थः।

देवकोशो … Passages to be identified.

देवलकाश् चामी देव-कोशोपजीवित्वाद्
वृत्त्यर्थं देवपूजनात् ।

तथा च देवलः -

देवकोशोपजीवी यस्
स देवलक उच्यते ।

इति,

Thus Devala:
“One who lives on temple treasure. is called a devalaka.”

not in Devalasmr̥ti.

Passages to be identified.

तथा च देवलः -

देवकोशोपजीवी यस्स देवलक उच्यते ।

इति,

तथा,

वृत्त्यर्थं पूजयेद् देवं
त्रीणि वर्षाणि यो द्विजः ।
स वै देवलको नाम
सर्वकर्मसु गर्हितः ॥

इति ।

Likewise:

“A Brahmin who has worshipped the deity for three years
in order to make a living is called a devalaka
and he is held to be unworthy to partake in any ritual.”

To be traced out. Cf. Bhaviṣyapurāṇa ch. 139, śls. 18, 21 and 22 :

yadi devārthadānaṃ syāt tato devalakā dvijāḥ
devadravyābhilāṣaśca brāhmaṇyaṃ tu vimuñcati

dvijo devalako yatra paṅktyāṃ bhuṅkte mahipate
annānyupasṛśennīcā sā paṅktiḥ pāpamācaret
dvijo devalako yasya saṃskāraṃ saṃprayacchati
so’dhomukhān pitṝn sarvān ākramya vinipātayet

तथा,

वृत्त्यर्थं पूजयेद् देवं त्रीणि वर्षाणि यो द्विजः ।
स वै देवलको नाम सर्वकर्मसु गर्हितः ॥

इति ।

अमी पुनर् वंशानुपरम्परया वृत्त्य्-अर्थम् एव देवम् आराधयन्तो दृश्यन्ते,
अतो देवलकत्त्वम् अकामेनाप्य् अभ्यनुज्ञातव्यम्

Those who have been known to worship the God as a hereditary profession are automatically regarded as devalakas.

अमी पुनर्वंशानुपरम्परया वृत्त्यर्थमेव देवमाराधयन्तो दृश्यन्ते, अतो देवलकत्त्वमकामेनाप्यभ्यनुज्ञातव्यम्

तथा च ।

विड्-वराहं च षण्डं च
यूपं देवलकं शवम् ।
भुञ्जानो नेक्षयेद् विप्रो
दृष्ट्वा चान्द्रायणं चरेत् ॥

इति प्रायश्चित्तं स्मरन्ति,

Passage to be identified. Cf. Sāttvatasaṃhitā XXI. 20 :

nagarāpaṇavīthīṣu tasya devalakasya ca
darśanaṃ sparaśanaṃ caiva kuryāt saṃbhāṣaṇaṃ na hi

Also cf. Paramasaṃhitā III.47 :

pāṣaṇḍasamayasthāṃśca devakośopajīvinaḥ
nāstikān ninditān duṣṭān na spṛśenna ca saṃvadet

The rite of expiation is set forth in the precept:

“A Brahmin who is taking his meal should not look at ordure, a pig, a eunuch, a sacrificial pole, a devalaka or a corpse;
if he does he must observe the candrayana.”

तथा च ।

विड्वराहं च षण्डं च यूपं देवलकं शवम् ।
भुञ्जानो नेक्षयेद्विप्रो दृष्ट्वा चान्द्रायणं चरेत् ॥

इति प्रायश्चित्तं स्मरन्ति,

तथा च विषदतरम् अमीषाम् एवोपब्राह्मण्यं वर्णयत्यत्रिः ।

अ-वालुका देवलकाः कल्प-देवलका गण-भोग-देवलका भागवत-वृत्तिर् इति चतुर्थः - एते उपब्राह्मणा +++(5)+++

इति,

Atri, too, very explicitly declares that they are not Brahmins:

“The Avalukas, Devalakas, Kalpadevalakas, Ganabhogadevalakas and fourthly those of the Bhagavata profession are corrupt Brahmins.”"

not in Atrismr̥ti:
Avaluka is unknown to me.
kalpa devalaka can be explained as a professional kalpa priest,
kalpa either in the sense of “(unorthodox) ritual,” or ‘astrological mansion’; gaNabhogadevalaka is likewise obscure,
but probably refers to unorthodox priest engaged in gaNa worship.

To be identified.

तथा च विषदतरम् अमीषाम् एवोपब्राह्मण्यं वर्णयत्यत्रिः ।

अ-वालुका देवलकाः कल्प-देवलका गण-भोग-देवलका भागवत-वृत्तिर् इति चतुर्थः - एते उपब्राह्मणा +++(5)+++

इति,

तथा च भगवान् व्यासः -

आह्वायका देवलका
नक्षत्र-ग्राम-याजकाः ।
एते ब्राह्मण-चण्डाला
महा-पथिक-पञ्चमाः ॥

इति,

[[14]]
Also the venerable Vyasa:

“The Ahvāyakas, Devalakas, Nakṣatragrāmayājakas and Mahapathikas are outcaste Brahmins.” 15

आह्वायका … Mahābhārata XII. 76.6.

‘महा-पथिकाः’ शव-वाहका इत्य् अर्थः।

तथा च भगवान् व्यासः -

आह्वायका देवलका नक्षत्रग्रामयाजकाः ।
एते ब्राह्मणचण्डाला महापथिकपञ्चमाः ॥

इति,