೪ ಬುದ್ದಿಸರ

[ज्ञानक्कॆ स्वयम्प्रकाशत्व समर्थनॆ

भीत्वाद्वति सिद्धा स्वयमितरमतिर्बुद्दिलक्ष्यादिधीवत्

यप्पा सर्वज्ञवन्न स मतियुगवान्नापि चैकोनवेदी ।

द्रव्य वर्गदल्लि क्रमप्राप्तवाद आरनॆय द्रव्यवाद धर्मभूत ज्ञानद निरूपणॆयन्नु प्रारम्भिसुत्ता, मॊदलु अदर स्वयम्प्रकाशत्व वन्नु प्रतिपादिसुत्तारॆ - इतरमतिः गीतात्, बुद्धिलदिधीवत् स्वयंसिद्धा विवादक्कॆ ऒळगागिरुव बुद्धि ऎम्ब द्रव्य, बुद्धियागिरुवु दरिन्द, बुद्दिय लक्षणादि ज्ञानदन्तॆ स्वतस्सिद्धवाद्दॆन्दु, ‘नानु अरियु तेनॆ’ ऎम्ब अनुभवदिन्द सिद्धवागिदॆ.

घट पटादि वस्तुगळ इरुविकॆ प्रत्यक्षादि ज्ञानगळिन्द नमगॆ गॊत्ता गुत्तदॆ. प्रत्यक्षादि ज्ञानगळु बन्दिरुवुदु नमगॆ हेगॆ गॊत्तागुत्तदॆ ? ऎम्बुदु प्रश्नॆ नैयायिकादिगळु अवु अनुव्यवसायवॆम्ब मानस प्रत्यक्षदिन्द वेद्यवागुत्तवॆ ऎन्नुवरु. ज्ञान बन्दिरुवुदु अदर अनु भवदिन्द गॊत्तागुत्तदॆ ऎन्दर्थ. ‘अहमिदं जानामि’ - ‘नानु इदन्नु अरियुत्तिद्देनॆ’ ऎम्ब अनुभववे अनुव्यवसाय, घटादि वस्तुविषयक ज्ञान ‘व्यवसाय’, ई ज्ञान विषयकवाद ज्ञान ‘अनुव्यवसाय’.

आदरॆ, ज्ञान तन्न तोरिकॆगॆ मत्तॊन्दु ज्ञानवन्नु हुडिकिदरॆ अनवस्थॆ बरुवुदरिन्द, अवुगळु हुट्टिद तत्‌क्षण नमगॆ स्वयं गॊत्ता गुत्तवॆ. अन्दरॆ अवु स्वप्रकाश वस्तुगळु. आद्दरिन्द व्यवसाय मत्तु अनु व्यवसाय ऎरडू ऒन्दे ऎन्नुवरु सिद्धान्तिगळु.

हीगॆ विवादविरुवुदरिन्द अनुमानदिन्द ज्ञानद स्वयं प्रकाशत्व वन्नु इल्लि साधिसुत्तारॆ. ‘नानु इदन्नु अरियुत्तेनॆ’ ऎम्ब अनुभव वस्तु वन्नु तिळिसुवन्तॆ, तन्नन्नू नमगॆ तिळिसुत्तदॆ. व्यवहारहेतुः ज्ञानं ऎन्दु ज्ञानक्कॆ लक्षण हेळिदाग, ई लक्षणदिन्द बरुव ज्ञानक्कू सेरिये ई लक्षण हुट्टुकॊण्डिरुत्तदॆ. इदरन्तॆ ज्ञान तन्नन्नु तोरिसिकॊण्डे विषयवन्नू तिळिसुत्तदॆ, आद्दरिन्द ज्ञान स्वप्रकाश,

262

(श्लोक 1 नो चेद्दारामत् सा प्रथममपि सती नावबुद्धति धीः स्यात् स्वस्यां वृत्तर्विरोधोप्य पशमनमियादुकदृष्टानीत्या ॥

यप्पा सर्वज्ञ धीवत् - अथवा सर्वज्ञनाद परमात्मन ज्ञानवे दृष्टान्त, सः न मतियुगवान्, नापि च एकोनवे अवनिगॆ ऎरडु ज्ञानविल्ल, तन्न ज्ञानवन्नु बिट्टु उळिदद्दन्नु मात्र अरियुवनू अल्ल.

ईश्वरनु तन्न ज्ञानवन्नु तिळिदिरबेकु. इल्लदिद्दरॆ इदॊन्दन्नरियद कारण अवनु सर्वज्ञनागलार. तन्न ज्ञानवन्नु अवनु तिळियुवुदक्कॆ मत्तॊन्दु ज्ञान बेकादरॆ, आग ईश्वरनिगॆ ऎरडु ज्ञान इरबेकागुत्तदॆ. इदन्नु नैयायिकरू ऒप्पुवुदिल्ल. हीगागि ईश्वरन ज्ञान ईश्वरनिगॆ तन्न इरुविकॆयन्नू, विषयवन्नू तिळिसुत्तदॆ ऎन्दे ऒप्पबेकु. इदे स्वयं प्रकाशत्व, नैयायिकरु जीवात्मनल्लि अनित्यवाद अनेक ज्ञानगळन्नु ऒप्पुवुदरिन्द ईश्वर ज्ञानवन्नु दृष्टान्तवागि हेळिदॆ.

हीगॆ साधक प्रमाणवन्नु हेळि, बाधकप्रमाणवन्नु हेळुत्तारॆ नो चेत्, धारामत् सा प्रथममपि सती ‘न अवबुद्दा’ इति धी स्यात् - ज्ञानक्कॆ स्वयम्प्रकाशत्ववन्नु ऒप्पदिद्दरॆ, धारावाहि ज्ञान स्थलदल्लि मॊदलनॆय ज्ञानवन्नु ग्रहिसुव सम्भववे इल्लद्दरिन्द, *आग ननगॆ ज्ञानविरलिल्ल’ ऎम्ब अनुभव बरबेकागुत्तदॆ.

ऒन्दे वस्तु विषयकवाद ज्ञानगळ परम्परॆयन्नु ‘धारावाहिज्ञान ऎन्नुत्तारॆ. नैयायिक मतदल्लि ज्ञान ऎरडु क्षणमात्र इरुवुदॆन्दु ऒप्पिरुवदरिन्द धारावाहि ज्ञान स्थलदल्लि ऎरॆडॆरॆडु क्षणक्कॆ बेरॆ बेरॆ ज्ञान ऒन्दु होगुत्तदॆ. ई ज्ञान परम्परॆय मध्यदल्लि व्यवधान विल्लद्दरिन्द कॊनॆय ज्ञानद अनन्तरवे अनुव्यवसाय बरबेकागुत्तदॆ. ई अनुव्यवसायदिन्द कॊनॆयल्लि हुट्टिद ज्ञानमात्र तोरबहुदॆ हॊरतु हिन्दिन ज्ञान तोरलु साध्यवे इल्ल. इदु अनुभवविरुद्ध. आद्दरिन्द ज्ञान तनगॆ ताने तोरुवुदु, स्वप्रकाश ऎन्दु ऒप्पबेकु.

स्वस्यां वृत्तेः विरोधो… पि उक्तदृष्टान नीत्या उप शमनं इयात् - तन्नल्लि ताने विषयवागुवुदु विरुद्ध ऎम्ब आक्षेपवू, ईग हेळिद दृष्टान्तदिन्दले शमन हॊन्दुवुदु.

आक्षेप-बॆरळिन तुदियिन्द बेरॆ वस्तुवन्नु मुट्टबहुदे हॊरतु, अदु तन्नन्नु ताने मुट्टलारदु. इदरन्तॆ ज्ञानदल्लि घटादिगळु विषय वागबहुदु; ताने विषयवागलु हेगॆ साध्य?

श्लोक 2]

बुद्धि सर

263

  • 227 - [स्वयम्प्रकाशत्वक्कू वेद्यत्वक्कू याव विरोधवू इल्ल] स्मिता शब्दानुमानप्रकृतिभिरसि धीर्वते स्वप्रकाशा रीत्वादेस्वामवेद्यामनुपधिवरतसोक्तिबाधादयस्सु वेद्य सा जडा स्यादिति च विहतिमाप्ति भः नो चेत् शिष्याचार्यादिसर्वव्यवहृतिविरहाज्ञातमौनं जगत्पात् ॥

81

समाधान . हागादरॆ ज्ञान हुट्टिद्दन्नु नावु हेगॆ तिळियबेकु? मत्तॊन्दु ज्ञानदिन्दले अदन्नु तिळियबेकॆन्दरॆ, अनवस्था दोष अनिवार्य. आद्दरिन्द ज्ञान तन्नन्नु ताने तोरिसि कॊळ्ळुत्तदॆ ऎन्दु ऒप्पबेकु. इदे स्वप्रकाशत्व, इन्तह वस्तुगळन्नु ‘स्वपर निर्वाहक ऎन्नुत्तारॆ ऎन्दु हिन्दॆये हेळिदॆ. आद्दरिन्द ज्ञान स्वयम्प्रकाशवागु वुदरल्लि याव विरोधवू इल्ल ॥ १ ॥

ज्ञान मत्तॊन्दु ज्ञानदल्लि ऎन्दू विषयवागुवुदिल्ल ऎम्ब पक्षवन्नु निराकरिसुत्तारॆ त्या शब्दानुमानप्रकृतिभिरसि स्वप्रकाशा धीः वेद्यते- स्मरणॆयल्लू, शब्द मत्तु अनुमान जन्म ज्ञानगळल्लू ज्ञान तोरुवुदरिन्द स्वप्रकाशवादरू ज्ञान मत्तॊन्दु ज्ञानविषयवागुत्तदॆ. धीत्यादेशि तां अनुपधि अवेद्यां वदतः स्टोक्ति बाधादयः सुः ज्ञानवादकारण अदु मत्तॊन्दु ज्ञानदल्लि ऎन्दू विषयवागुवुदिल्ल ऎन्दु हेळिदरॆ, तन्न व्यवहार मत्तु अनुभवगळ विरोध बरुवुदु. वेद्य सा जडा स्यात्, इति च विहतिमत्, व्याप्तिभङ्ग- ज्ञानविषयवादरॆ आ ज्ञान जडवागबेकागुत्तदॆ ऎम्बुदू हिन्दॆ हेळि दन्त अनुभवविरुद्ध. अवेद्यत्ववन्नु साधिसुव अनुमानदल्लि व्याप्तिगू भङ्ग बरुत्तदॆ. नो चेत्, शिष्याचार्यादिसर्वव्यवहृतिविरहात् जगत् जातनं स्यात्-हीगल्लदॆ, ज्ञान ऎन्दू यारिगू मत्तॊन्दु ज्ञानदल्लि विषयवागदिद्दरॆ, गुरुशिष्य परम्परादि ऎल्लवू निन्तु जगत्ते मौनवागि इरबेकागुत्तदॆ.

ज्ञान स्वप्रकाशवाद्दरिन्द मत्तॊन्दु ज्ञानदल्लि अदु ऎन्दू विषय वागलारदु, अदु ‘अवेद्य’ ऎन्दु निर्विशेषवादिगळु हेळुवरु. हिन्दिन ज्ञानवन्नु नावु स्मरिसिकॊळ्ळुत्तेवॆ. ‘ज्ञान’पदप्रयोगदिन्द ज्ञान विषयक ज्ञान बरुत्तदॆ. मत्तॊब्बनल्लि हुट्टिद ज्ञानवन्नु अवन प्रयत्ना दिगळिन्द नावु अनुमान माडुत्तेवॆ. इन्तह कडॆगळल्लि ज्ञान मत्तॊन्दु ज्ञानदल्लि विषयवागुवुदरिन्द ज्ञान ‘अवेद्य’वल्ल, वेद्यवे आगुत्तदॆ.

264

  • 228-

[प्राकट्यानुमान भङ्ग

[श्लोक 3

बुद्धरर्थप्रकाशादनुमितिरिति चेतन साध्याविशेषात् साध्यागोदेs पि बुद्धिर्यत उदयति ते स्यात तोर्थप्रकाशः । मध्यॆ बुद्धिः किमर्था ननु समनुभयोरसाधारणत्वं तत्सा नित्यानुमेया यदि फलति तदा बुद्धितापलापः ॥ ३ ॥

ज्ञान स्वयम्प्रकाशवादरू समयविशेषगळल्लि ज्ञान विषयवू आगुवुदरिन्द घटादिगळन्तॆ वेद्यत्ववू बरुत्तदॆ. कॊनॆयपक्ष ‘ज्ञान स्वयं प्रकाश’ ऎम्ब ज्ञानदल्लि विषयवागि ज्ञान तॊरलेबेकाद्दरिन्द स्वयं प्रकाशत्व ज्ञानविषयत्वक्कॆ विरुद्दवाद्दल्ल ॥ २ ॥

-

ज्ञान ऎन्दू अतीन्द्रियवॆन्दु हेळुव भाट्ट पक्षवन्नु निराकरिसु तारॆ-अर्थप्रकाशात् बुद्धः अनुमितिः ऎदुरल्लिरुव वस्तु काणुवु दरिन्द नमगॆ ज्ञान बन्दिरुव अंश खचितवागुत्तदॆ. हॊगॆयिन्द बॆङ्कि यन्नु अरियुवन्तॆ ‘पदार्थद तोरिकॆ’ ऎम्ब हेतुविन्द आ तोरिकॆगॆ कारण वाद ज्ञान अनुमानदिन्द सिद्धवागुत्तदॆ ऎम्बुदु कुमारिळभट्टर वाद.

इति चेत् ; साध्याविशेषात् तत् न- साध्यवू हेतुवू ऒन्दागुवुदरिन्द आ वाद सरियल्ल. पदार्थद तोरिकॆये ज्ञानवागुवाग ई तोरिकॆयिन्द ज्ञानवन्नु अनुमान माडबेकु ऎम्बुदु अर्थहीन.

साध्यात् भेदेsपि, ते बुद्दि यतः उदयति, ततः अर्थ प्रकाशः स्यात्; मध्यॆ बुद्धिः किमर्था? -वस्तुविन तोरिकॆ वस्तुविन धर्मवागिरुवुदरिन्द, आत्मधर्मवाद ज्ञानक्किन्तलू अदु बेरॆये आगुत्तदॆ ऎन्दरू, बुद्धियन्नु हुट्टिसुव सामग्रियिन्दले वस्तुविन धर्मवाद ‘तोरिकॆ’ये हुट्टबहुदाद्दरिन्द, मध्यदल्लि ‘ज्ञान’ एतक्कॆ?

उभयोरपि असाधारणत्वं समं ननु-ज्ञान, ज्ञानसामग्रि ऎरडू आया व्यक्तिगॆ मात्र नियतवाद्दरिन्द याव दोषवू बरुवुदिल्ल.

ज्ञान सामग्रियाद घटादि विषयगळु ऎल्लरिगू समानवागुवुद रिन्द, ऎल्लरिगू ऎल्ला विषयगळल्लू ऒन्दे समय ज्ञान बरबेकागुत्तदॆ. विषयव्यवस्थॆयन्नु हेळबेकादरॆ आया व्यक्ति, विषयादिगळिगॆ मात्र सम्बन्धपट्ट ऒन्दु विशेष कारण इरबेकु. आद्दरिन्द ज्ञान सामग्रि मात्र दिन्द निर्वाहवागुवुदिल्ल ऎन्दरॆ, ज्ञानसामग्रियल्लि इन्द्रियसन्नि कर्षादिगळू सेरिरुवुदरिन्द, इवु आया व्यक्ति, विषयादिगळिगॆ असाधारण

श्लोक 4]

-

229

-

बुद्धि सर

[ज्ञान नित्यत्व समर्थनॆ)

265

ज्ञा तुर्ज्ञरलोपं कथयति निगमः स्मर्यते चैवमेषा तस्मादेकत्वसिद्ध प्रसरणभिदया तब्बिदैकत्र पुंसि । योग्या दृष्टरभावान्न च भवति सुषुप्पाद्य वासु बाधः

तद्वस्तु प्रकाशक्षणविरहवती न प्रकाशेत बुद्धिः ॥ ४ ॥ वागुवुदरिन्द मेलॆ हेळिद दोष प्रसक्तियिल्लद्दरिन्द ज्ञानवन्नु अङ्गी कार माडबेकाद आवश्यकतॆ बरुवुदे इल्ल.

तत्, सा यदि नित्यानुमेया, तदा बुद्धितापलापति फलति-आदकारण, ज्ञान ऎन्दू अनुमेयवे ऎन्दु हेळिदरॆ, आग ज्ञान वॆम्ब वस्तुवे इल्ल ऎम्बुदरल्ले कॊनॆगाणुवुदु. आद्दरिन्द ज्ञान स्वप्रकाश प्रत्यक्ष सिद्ध । ३ ।

11

ज्ञानद नित्यत्ववन्नु साधिसुत्तारॆ - निगमः ज्ञातुः ज्ञ अलोपं कथयति – उपनिषत्तु ‘न हि विज्ञातुर्विज्ञा तेर्विपरि लोपो विद्यते’ – आत्मन ज्ञानक्कॆ ऎन्दू नाशविल्ल - ऎन्दु हेळुत्तदॆ. एषा एवं स्मर्यते च - ई ज्ञान नित्यवॆन्दु ‘नित्या एवात्मनो हि ते’ ऎन्दु विष्णु पुराणदल्लि हेळिदॆ.

--

तस्मात् एकत्वसिद्ध, एकत्र पुंसि प्रसरणभिदया तब्बिदा- ज्ञान नित्यवाद कारण प्रतिपुरुषनल्लू ऒन्दु ज्ञानवे इरबेकागिरुवु दरिन्द ज्ञानबेध, आ ज्ञानद प्रसरण विशेषदिन्दले सिद्धवागुत्तदॆ.

प्रतिक्षणदल्लि ज्ञानद उत्पत्ति, मत्तु नाश अनुभवसिद्धवागिरुवु दरिन्द ज्ञान अनित्य, प्रतिमनुष्यरिगू अनेकवॆन्दु वैशेषिकरु हेळुत्तारॆ. श्रुतियिन्द ज्ञान नित्यवॆन्दु सिद्धवादमेलॆ अदर उत्पत्ति विनाशादिगळु अदर अवस्थाविशेषगळे आगुत्तवॆ. इदन्ने प्रसरणवॆन्दू, सङ्कोच विकासगळॆन्दू हेळुवुदुण्टु. आद्दरिन्द ज्ञान ऒन्दे.

निद्रॆ मुन्ताद कालदल्लि ज्ञान सम्पूर्णवागि इल्लदिरुवुदरिन्द ज्ञानक्कॆ नाशवन्नु ऒप्पबेकॆन्दरॆ, योग्यादृष्टे अभावात् सुषु प्राद्यवस्तासु बाधः न च भवति – ‘योग्यानुपलब्’ ऎम्ब सहकारि कारणविल्लद्दरिन्द निद्रॆय कालदल्लि ज्ञानविल्लवॆन्दु समर्थिसलु साध्यविल्ल.

वस्तु इद्दरू, तोरदे इरुवुदक्कॆ कत्तलु मुन्ताद अनेक कारण गळिरुत्तवॆ. वस्तु तोरद मात्रक्कॆ ज्ञानविल्लवॆन्दु हेळुवुदक्कॆ आगुवुदिल्ल. आद्दरिन्द सुषुप्ति

कालदल्लि ज्ञान सूक्ष्मरूपदिन्द इरुत्तदॆ.

266

  • 230 -

[ज्ञान नानात्व समर्थनॆ

उत्पत्यादेरभावान्न यदि दृशि बिदा नो

[श्लोक 5

दशाभेददृष्टि

दृष्टा दृष्ट व्यवस्था कैचिदिह पुरुष बुद्धवस्थाभिरेव । अज्ञानारनै काकमपि न च धीरात्मभेदे… भिन्ना

ज्ञत्याज्ञत्यादिभीदः कथमिन घटते सर्वथैका मतिश्चित् ॥

इद्दरू एतक्कॆ तोरलिल्ल? ऎन्दरॆ

तत्तद्वस्तु प्रकाशक्षणविरह वती बुद्धिः न प्रकाशेत - विषयवाद वस्तुगळु तोरुवागले ज्ञान तोरुवुदे हॊरतु, विषय तोरदिद्दाग आ ज्ञान इद्दरू तोरु वुदिल्ल. आद्दरिन्द ज्ञान नित्य ॥ ४ ॥

प्रतिजीवरिगू ज्ञान भिन्नवागिरुत्तदॆ ऎम्बुदु सिद्धान्त. इदन्नु ऒप्पद निर्विशेषवादिगळन्नु निराकरिसुत्तारॆ उत्पत्यादेरभावात् दृशि भिदा न- उत्पत्ति विनाशगळन्नुळ्ळ घटादिगळु अनेकवागुत्तवॆ. ज्ञानक्कॆ उत्पत्ति विनाशादिगळु इल्लद कारण ज्ञान ऒन्दे. ‘संवित् न नाना, अनुत्पन्नत्वात्; यथा घटादि’ ऎम्बुदु अनुमानद आकार.

नो

यदि, दशाभेददृष्ट

हीगॆन्दरॆ, उत्पत्तिनाशादि अवस्था भेदगळु सर्वानुभवसिद्धवागिरुवुदरिन्द इदु सरियल्ल. मूल रूपदृष्टियिन्द घटादिगळु नित्यवे; अवस्थाभेददृष्टियिन्दले इवॆल्लवू अनित्य ऎन्दु हिन्दॆये (पुट 25-30)हेळिदॆ. इदु ज्ञानक्कू समान.

इदन्ने विवरिसुत्तारॆ इह क्वचित् पुरुष बुद्धवस्थाभिरेव दृष्टा दृष्ट व्यवस्था लोकदल्लि प्रतियॊब्ब मनुष्यरल्ल, ‘नोडिदॆ’ “नोडलिल्ल’ ऎम्ब व्यवस्थॆयन्नु, बुद्धिय उत्पत्ति मत्तु नाशवॆम्ब बुद्धिय अवस्थॆगळिन्दले समर्थिसबेकु. आद्दरिन्द उत्पत्यादेरभावात्’ ऎम्ब हेतुवे असिद्धवागुत्तदॆ.

अविद्यॆयन्नु अनादि

इदल्लदॆ, अज्ञानाद्यरनै काकमपि ऎन्दु ऒप्पिरुवुदरिन्द अल्लि हेतु इद्दरू, अनेकजीववाददल्लि जीवभेदक्कॆ तक्कन्तॆ अविद्यॆय भेदवनॊप्पिरुवुदरिन्द, हेतुविगॆ ‘व्यभिचार’ दोष प्राप्तवागुत्तदॆ. इदन्ने निरूपिसुत्तारॆ धीः आत्मभेदेs पि न च अभिन्ना - आत्मरु अनेकरिद्दरू ज्ञानमात्र ऒन्दे आगिरुत्तदॆ ऎम्बुदु सम्भविसुवुदिल्लवष्टॆ! मतिः सर्वथा एका चेत्ज्ञताज्ञ त्यादिभेद कथमिव घटते?- ऎल्ल आत्मरिगू ज्ञान सम्पूर्णवागि ऒन्देयागिद्दरॆ

श्लोक 6]

-231-

बुद्दि सर

[ज्ञानवू सधर्मक द्रव्य वे]

267

भेदादिर्दश्यभावान्न दृशि दृशितया दृश्यधर्मा न दृक्षेत् पूर्वन्नित्यतारनियतिविहती वारोधादि शेषे ।

पण्डित पामरविभाग हेगॆ हॊन्दुवुदु? ऎल्लरू पण्डितरागबेकु, अथवा पामररागबेकु. हीगिल्लद्दरिन्द आत्मभेदक्कॆ तक्कन्तॆ बुद्धिभेदवन्नु

ऒप्पले बेकाद्दरिन्द ‘व्यभिचार’दोष अनिवार्यवागुत्तदॆ ॥ ५ ।

ज्ञान ऒन्दे इरुवुदॆन्दु साधिसुव मत्तॊन्दु अनुमानवन्नु निराक रिसुत्तारॆ भेदादि, दृश्यभावात् दृशि न भेदादि धर्मगळु दृश्यरूपवाद्दरिन्द दृशिरूपवाद ज्ञानदल्लिरलारवु, हीगॆये, दृक् दृशितया दृश्यधर्मा न - ज्ञान, ज्ञानस्वरूपवागिरुवुदरिन्द दृश्यवाद भेदादि धर्मरहितवागुत्तदॆ.

“भेदादयः न दृशिधर्माः, दृश्यात्’ ‘दृशि, न दृश्यभेदादि धर्मा दृश्यत्वात्’ ऎन्दु भेधपक्षकानुमान, दृक्षक्षकानुमान ऎन्दु ऎरडु अनुमान विवक्षित. दृक्, दृशि, संवित्, अनुभूति, चित्, ज्ञान इत्यादि पदगळु निर्विशेषवादिगळिगॆ निर्विशेषब्रह्मपर्यायगळु. इदक्कॆ व्यतिरिक्तवाद ऎल्लवन्नू ‘दृश्य’ ऎन्नुवरु. दृक् दृश्यवागलारदु, दृश्य दृक् अगलारदु.

इदरन्तॆ दृग्रूप वस्तुविनल्लि बेरॆयाद यावुदाद रॊन्दु धर्मवन्नॊप्पिदरॆ, अदु दृग्विन्नवादकारण दृश्यवागबेकागुत्तदॆ. दृश्यवाद ऒन्दु धर्म दृकपदार्थदल्लि इरलु हेगॆ साध्य ? बॆळकिनल्लि कत्तलिरलु साध्यवॆ! इदु निर्विशेषवादिगळ आ अनुमानद तात्पर्य,

सिद्धान्त - पूर्वस्मिन् नित्यता अनियतिविहती मॊदल नॆय अनुमानदल्लि नित्यत्वादि धर्मगळिन्द व्यभिचार, अथवा विरोधवॆम्ब दोषगळु बरुत्तवॆ. ज्ञानवन्नु अवरू नित्यवॆन्दु ऒप्पिरुवरु. इदरिन्द नित्यत्ववॆम्ब धर्म ज्ञानदल्लिरुत्तदॆ. इदु दृश्यवाद धर्म. इदरल्लि दृशिधर्मत्वाभावरूप साध्यविल्ल, दृश्यत्ववॆम्ब हेतुविरुत्तदॆ. आद्दरिन्द व्यभिचारदोष सिद्ध. नित्यत्वादि धर्मगळु ज्ञानदल्लि इरुवुदिल्लवॆन्दरॆ, आवाग ज्ञानवन्नु नित्यवॆन्दु ऒप्पि अदन्ने ईग निषेधिसिदरॆ विरोध स्पष्ट,

शेष् वाग्निरोधादि ऎरडनॆय अनुमानदल्लि, ज्ञानवन्ने पक्षवागि निर्देशिसि, अदरल्लि साध्य, हेतु ऎम्ब धर्मगळन्नु हेळुत्तिरु वुदरिन्द स्ववचन विरोधादिगळु स्पष्ट.

268

तत्त्वमुकाकलाप

[श्लोक 7 बाधश्चात्र द्वयोस्सात् स्वमत इह च यॆस्साध्यते ये च साध्या नैते मिथ्या विरोधान्न दृशिरविमतेस्सादभावोपि धर्मः ॥

[ज्ञानक्कॆ द्रव्यत्व समर्थनॆ

-232-

बुद्दि र्दव्यं विकारान्वयत इतरवदॊद्धवच्चा जडत्त्वात् सङ्कोचादिप्रयोगा बहव इह तथान ह्यमुख्या भवेयु

अत्र द्वयोः बाधश्च स्यात्-ज्ञानदल्लि सत्यत्व, नित्यत्व, एकत्व मुन्ताद धर्मगळिरुवुदरिन्द इदन्नु निषेधिसिदरॆ ऎरडु अनुमानदल्ल बाधवॆम्ब दोषवू बरुत्तदॆ.

ई धर्मगळु मिथॆयाद्दरिन्द इवुगळिन्द सधर्मकत्व बरुवुदिल्ल वॆन्दरॆ, इह च स्वमते हैः साध्यते, ये च साध्याः, एते विरोधात् मिथ्या नई निम्म मतदल्लि विरोध बरुवुदरिन्द, साध्यवागियू हेतुवागियू इरुव धर्मगळु मिथॆयागलु साध्य विल्ल. सत्यत्व मिथैयादरॆ ज्ञान सत्यवल्लवॆन्दागुत्तदॆ. नित्यत्व मिथ्य यादरॆ अनित्यवागबेकागुत्तदॆ. इदु निम्म सिद्धान्तक्कॆ विरुद्धवागुत्तदॆ.

ई धर्मगळु सत्यवादरू ज्ञानस्वरूपवे हॊरतु, जडधर्म गळिल्लवॆन्दरॆ अविमतेः न दृशिः ज्ञानस्वरूपदल्लि नम्मिब्बरिगू विवाद विल्लदिरुवाग, अवु ज्ञानस्वरूपवे आगिद्दरॆ विवाद बरबारदागित्तु. विवाद बन्दिरुवुदरिन्द अवु ज्ञानस्वरूपक्किन्तलू भिन्नवे.

नित्यत्वादिगळु अनित्यत्वाभाव रूपगळे हॊरतु, भावरूपगळल्ल. आद्दरिन्द ज्ञानक्कॆ सधर्मकत्व बरुवुदिल्लवॆन्दरॆ, अभावोsपि धर्म स्मात् अभावरूपवेयादरू धर्मवे आगुवुदरिन्द अवुगळिन्द ज्ञान सधर्मकवे आगुत्तदॆ. आद्दरिन्द निर्विशेषवाद समर्थनीयवल्ल ॥ ६ ।

तार्किकरु ज्ञानवन्नु गुणवॆन्दु हेळिरुवरु. इदन्नु निराकरिसु तारॆ-बुद्धिः निकारान्वयतः, इतरवत् द्रव्य-मण्णु मुन्ताद द्रव्यगळन्तॆ विकारगळन्नु हॊन्दुवुदरिन्द बुद्धियू द्रव्यवे.

अजडाच्य, बोध्यवत-जडवर्गक्कॆ सेरद कारण, जीवात्म नन्तॆ बुद्धि द्रव्यवे, ‘बुद्धिः द्रव्यं, विकारवात्, मृण्डवत्’ “बुद्धिः द्रव्यं, अजडत्वात्, आत्मवत्’ ऎम्बुदु अनुमानगळ आकार, विकारवन्नु हॊन्दुवुदे द्रव्यवॆन्दु ई ग्रन्थद आरम्भदल्ले हेळिदॆ.

तथा इह बहवः सङ्कॊचादिप्रयोगाः अमुख्याः न हि भवेयु-हीगॆ हेळिदागले ज्ञानद सङ्कोच विकासादि व्यवहार गळॆल्लवू औपचारिकवागदिरलु साध्य.बुद्दि सर

269

श्लोक 8]

एवं नास्का गुणत्वं गळति न खलु तत्त्वन सङ्केतसिद्धं

लोके धर्मस्वभावो गुण इति विदितं सापि सिद्धा प्रभावत् ॥

[ज्ञानक्कॆ गुणत्व निरसनॆ

-233-

नित्या धीर्जितुतोsस्या भवति विषयितेवमिच्छन्न एव द्रव्यत्वं नास्ति बुद्धरिति गुणगणने तामपि स्थापय । अद्रव्यत्वं कथं स्याद्वि कृतिमति विकृत्युने पूर्ववात् इत्थम्भूताकारान्न भवति यदि नातिप्रसण्ण प्रसजात् ॥८॥

“बुद्धि बदलायितु’ इत्यादि व्यवहारगळिन्द बुद्धिगॆ अनेक विध बदलावणॆगळु अनुभवसिद्ध. बदलावणॆगळन्नु हॊन्दुवुदे द्रव्य.

बुद्धि द्रव्यवादरॆ, ‘नानु तिळियुत्तेनॆ’ ऎन्दु आत्मन धर्मवागि अदु तोरलु हेगॆ साध्य? ऎन्दरॆ, एवं अस्याः गुणुत्वं न गळति - बुद्दि द्रव्यवादरू आत्मन गुणवागलु याव तडॆयू इल्ल. तत् न खलु तन्नसङ्केतसिद्धं - गुणवॆन्नुवुदु अवर सिद्धान्तद सङ्केत सिद्ध वल्ल. मत्तेनॆन्दरॆ, धर्मस्वभावः गुणः इति लोके विदितं धर्मवागिद्दु मत्तॊन्दक्कॆ अधीनवागि तोरुवुदे ‘गुण’ ऎन्दु लोक व्यवहारदिन्दले सिद्धवागिदॆ. सापि प्रभावत् सिद्धा-बुद्धियू सह द्रव्यवादरू दीपक्कॆ प्रभॆयन्तॆ, आत्मन धर्मवागिये सर्वानुभवसिद्ध वागिदॆ. आद्दरिन्द अदु आत्मन गुणवागलु याव तडॆयू इल्ल ॥ ७ ।

ज्ञान स्वरूपद विषयदल्लि ई सिद्धान्तद एकदेशिगळ अभिप्राय वन्नु विमर्शिसुत्तारॆ-धीः नित्या. अस्याः हेतुतः विषयिता-ज्ञान नित्यवे. इदक्कॆ विषयसम्बन्ध कारणविशेषगळिन्द बरुत्तदॆ. इत्यवं इच्चन एव बुद्धः द्रव्यत्वं नास्ति इति तामसि गुणगणने

स्थाप य हीगॆ ऒप्पुत्ता, ज्ञान द्रव्यवल्ल, द्रव्यवादरॆ संयोग सम्बन्धवे बरबेकागित्तु. इदु अनुभवविरुद्ध. आद्दरिन्द अदु गुणवर्गक्कॆ सेरिरुवुदु ऎन्दु कॆलवरु हेळुवरु.

विकृतिमति अद्रव्यत्वं कथं स्यात् ? कारणविशेषदिन्द विषय सम्बन्ध बन्दाग ज्ञान बदलावणॆयन्नु हॊन्दुवुदरिन्द, गुणक्कॆ स्वतः बदलावणॆ इल्लद्दरिन्द अदु गुणवागलु हेगॆ साध्य? विकृत्युष्णने पूर्ववत् स्यात् बदलावणॆयन्नु हॊन्दुवुदिल्लवॆन्दरॆ ज्ञान मॊदलिद्दन्तॆये इरबेकागुत्तदॆ, विषयवन्नु तिळियपडिसुवन्तिल्ल.

270

  • 234-

[ज्ञानदल्लि प्रमॆ भ्रमॆ विभाग

[श्लोक 9

सर्वं ज्ञानन्न मानं परमतविजयान्ना प्रमाणं स्वभाधात् मानामानव्यवस्था तदियमनुमता लौकिर्कैक्तिकैश्च । तत्रामाने त्ववर्जं स्वरसमिति वदन्यथाभानमेके

तत्सामग्रॆव तादृवहृतिमवरे लाघवादाश्रय इम्भूतात् विकारात् न भवति यदि, अतिप्रसज्ञ प्रस जात् नम्मल्पॆण्डादिगळु घटादिगळागुवन्तॆ, ज्ञान विकारवन्नु हॊन्दु वुदिल्ल, घटादिगळन्नु विषयीकरिसुवुदु मात्रवे इदरल्लि आगुव बदला वणॆ, इदु द्रव्यत्वक्कॆ प्रमाणवागुवुदिल्लवॆन्दरॆ, उळिद द्रव्यगळल्लि, बदलावणॆ ऒन्दे रीतियल्लिदॆ ऎन्दु हेळुवन्तिल्ल. दीपप्रभॆयल्लि सङ्कोच विकासगळे बदलावणॆयागुत्तवॆ. मृतॊण्डदन्तॆये बद लावणॆयागुत्तिल्ल. इदरिन्द दीपप्रभॆयू द्रव्यवागदे होगबेकागित्तु. आद्दरिन्द बदलावणॆ सामान्य द्रव्यत्वक्कॆ प्रमाणवागले बेकु. हीगागि ज्ञानवू द्रव्यवे, अद्रव्यवल्ल । ८ ।

ख्यातिवाद विमर्शॆगॆ पीठिकॆयन्नु रचिसुत्तारॆ परमतविजयात् सर्वं ज्ञानं न मानं-ऎल्ला ज्ञानवू प्रमाणरूपवेयादरॆ, पर मतदवर ज्ञानवू प्रमाणवागबेकागिरुवुदरिन्द परमतवू जयशील वागबेकागुत्तदॆ. स्वबाधात् न अप्रमाणं ऎल्ला ज्ञानवू अप्रमा णवे आदरॆ, स्वमतज्ञानवू अप्रमाणवागबेकागिरुवुदरिन्द, स्वमतवे बाधितवागुत्तदॆ. तत् इयं मानामानव्यवस्था लौकिकैः यौ कृश्य अनुमता आद्दरिन्द लौकिकरेयादरू, शास्त्रज्ञरेयादरू, कॆलवु ज्ञानवे प्रमाण, कॆलवु अप्रमाण ऎम्ब व्यवस्थॆयन्नु ऒप्पले बेकु.

तत्र अमाने तु अन्यथाभान अवर्ज स्वरसमिति एके वदन्ति - हीगॆ अप्रमाणरूपवाद ज्ञानवन्नु ऒप्पले बेकॆन्दु आदमेलॆ, अप्रमाणज्ञानवाद भ्रमस्थलदल्लि अन्यथाख्यातिये स्वरस, अवर्जनीय ऎन्दु कॆलवरु हेळुत्तारॆ.

1

अपरे लाघवात् तत्सामग्रॆव तादृवकृतिं आश्र य मत्तॆ कॆलवरु लाघवतर्कबलदिन्द अन्यथाख्यातिगू कारणवाद अख्यातियिन्दले ‘भ्रमॆ’ व्यवहारवन्नु समर्थिसुत्तारॆ.

ज्ञानदल्लि प्रमॆ, भ्रमॆ विभाग ऎल्लरिगू सम्मतवेयादरू, भ्रमॆगॆ कारणवेनु ? इल्लदिरुव विषय भ्रमॆयल्लि तोरलु हेगॆ साध्य ?

श्लोक 10]

बुद्धि सर

271

I

-235- [अख्यातिसंवलित यथार्थखातिये सिद्धान्तसमत नाथैरुक्ता यथार्था विमतमतिरसि न्यायतक्कॆ तदेतत् भाष्य सूक्तं तपत्र व्यवहृतिरुभयी बाधिताबाधिताख्या शुक्‌ रूप्यं प्रभावः श्रुतिनयवशतः स्वाप्न मत्यस्तु, सत्यं योग्यायोग्यादिभेदाग्रह इह चरमां गाहते सम्प्रतिष्ठां॥ ऎम्बुदे मूलभूत समस्यॆ. हग्गवन्नु नोडि ‘हावु’ ऎन्दु भ्रमिसि दाग, ‘हावन्नु नोडिदॆ’ ऎम्ब प्रत्यक्षानुभव बरुत्तदॆ. प्रत्यक्ष बरबेका दरॆ वस्तुविगू इन्द्रियक्कू सन्नि कर्ष बरबेकु. वस्तुवे इल्लद मेलॆ सन्नि कर्ष हेगॆ साध्य? सकर्ष इल्लद मेलॆ आ प्रत्यक्ष हेगॆ साध्य ? इदन्नु बिडिसुवुदक्कागि दार्शनिकरु गाढवागि चर्चिसिद्धारॆ. इदन्नु ‘ख्याति वाद’ ऎन्नुत्तारॆ. अन्यथाख्याति, अख्याति, आत्मख्याति, अनिर्वचनीय ख्याति, असत्याति ऎन्दु ई वाददल्लि अनेक प्रभेदगळिवॆ.

वादगळु ऎष्टिद्दरू, मूलतः इवु -इरुवुदु तोरलिल्ल; अथवा इरुवुदु ऒन्दु, तोरुवुदु बेरॆ ऎम्ब ई ऎरडु पक्षदल्ले पर्यवसान वागबेकु. मॊदलनॆय पक्षवे अख्याति, ऎरडनॆय पक्ष अन्यथाख्याति. इदन्नु बिडिसिदरॆ - ‘हग्गवन्नु हावॆन्दु तिळिदुबिट्टॆ’ इत्यादि अनुभव ऎल्लरिगू इरुवुदरिन्द अनुभव अन्यथाख्यातिगॆ आधारवागिदॆ. हग्ग तन्न निजरूपदिन्द तोरदिरुवुदे ई भ्रमक्कॆ कारणवाद्दरिन्द ई तोरदिरु विकॆ अख्यातिये भ्रमॆ ऎन्दु हेळुवुदे अख्यातिवाद ॥ ९ ॥

ऎल्ला ख्यातिगळू ई ऎरडरल्ले अडगुवुदादरॆ, ‘सिद्धान्तदल्लि यथार्थ ख्याति’ ऎम्ब सम्प्रदायक्कॆ गति एनु ? ऎन्दरॆ, अख्यातिये यथार्थ ख्याति ऎन्दु समर्थिसुत्तारॆ -नाथॆरपि न्यायत विमतमतिः यथार्था उक्ता-श्रीमन्नाथमुनिगळू सह, तम्म न्यायतत्त्ववॆम्ब ग्रन्थदल्लि भ्रमज्ञानवन्नु यथार्थख्यातियॆन्दे हेळिरुवरु. तदे तत् भाष्य अनूक्तं इदन्नु श्रीभाष्यदल्लि श्रीमद्रामानुजरु ‘यथार्थं सर्व विज्ञानं’ ऎन्दु अङ्गीकरिसिरुवरु.

एनु हेळिदरू, तदत्र व्यवहृतिः बाधिताबाधिताख्या उभयि तप्पाद व्यवहार, सरियाद व्यवहार ऎन्दु व्यवहार ऎरडु विध इद्दे इरुत्तदॆ.

ऎल्ला ज्ञानवू यथार्थवेयादरू, व्यवहार मात्र ऎरडु विध आगलु कारणवेनॆन्दरॆ, शुक्‌ रूप्यं, प्रभाति, स्वाप्नमसि

272

-236-

[अख्यातिय समर्थनॆ

[श्लोक 11

भेदाज्ञानात् प्रवृत् न कथमुपरतिः स्यादभेदाप्रतीत्या रूप्यारूप्य भ्रमादाविनयदि न यतोनिष्ट भेदाग्रहात् सा । श्रुतिनयवशतः सत्यं अस्तु कप्पॆय चिप्पुनल्लि ‘बॆळ्ळि’, बिसिलुदॊरॆयल्लि ‘नीरु’, इवुगळु पञ्चीकरणन्यायदिन्दलू, स्वप्न पदार्थगळु श्रुति यिन्दलू सत्यवागिये आगलि, बाधकविल्ल. आवाग इवुगळॆल्ल ‘भ्रमॆ’ ऎम्ब व्यवहारक्कॆ गति एनॆन्दरॆ, योग्यायोग्यादिभेदाग्रहः इह चरमां सम्प्रतिष्ठां गाहते कप्पॆय चिप्पुनल्लि बॆळ्ळिय अंशगळिद्दरू, अदरिन्द ऒडवॆ मुन्तादवुगळन्नु माडलु साध्यविल्ल, अङ्गडिय बॆळ्ळियिन्द साध्य. शुक्ति मत्तु रजत ऎरडक्कू इरुव ई भेद गॊत्तागदिद्दरिन्द आ ज्ञान भ्रमॆयॆनिसिकॊळ्ळुत्तदॆ. इल्लू ऒन्दु रीतियल्लि अग्रह-अख्यातिये कॊनॆ यल्लि उळियुवुदरिन्द, अख्यातिये ई भ्रमक्कॆ आधारवागिरुवुदरिन्द अख्यातिमूलकवाद ख्यातिये यथार्थख्याति पदद अर्थ. हीगॆ ऒप्प दिद्दरॆ, शरीरदल्लि आत्मन अंशगळु इरलु साध्यवे इल्लद कारण शरीरदल्लि आत्मभ्रमॆयन्नु निरूपिसलु साध्यवे इल्ल ॥ १० ।

आख्यातिवाददल्लि प्रवृत्यनुपपत्तियन्नु परिहरिसुत्तारॆ - भेदा ज्ञानात् प्रवृत्, रूप्यारूप्य भ्रमादानिन अभेदाप्रतीत्या कथं उपरतिः न स्यात् निवृत्तिगॆ कारणवाद भेदज्ञान इल्लद्दरिन्द प्रवृत्तिसुत्तानॆ ऎन्दरॆ, प्रवृत्तिगॆ कारणवाद अभेदज्ञानवू इल्लदिरुवु दरिन्द प्रवृत्तिगॆ तडॆ एकॆ आगलिल्ल.

सत्यवाद रजतवन्नु नोडि ‘इदु रजत’ ऎम्ब ज्ञान बरुवुदू, अदरिन्द प्रवृत्तिसुवुदू, रजत दॊरॆयुवुदू इवॆल्ल ऎल्लर अनुभव सिद्ध. इल्लि ऎदुरल्लिद्द वस्तुविनल्लि रजताभेदज्ञानवे प्रवृत्तिगॆ कारण ऎन्दु ऎल्लरू ऒप्पले बेकु. शुक्तियन्नु नोडि ‘रजत’ ऎम्ब भ्रमदिन्द प्रवृत्ति हुट्टिदागलू सत्यरजतस्थलदल्लन्तॆ, रजताभेदज्ञानवे प्रवृत्तिगॆ कारण ऎन्दु हेळदे, सत्यरजतस्थलदल्लि रजताभेदज्ञान प्रवृत्तिगॆ कारण, शुक्तिरजतस्थलदल्लि रजतभेदाज्ञान प्रवृत्तिगॆ कारण, ऎन्दु ऒप्पिदरॆ ऎल्ला कडॆयल्लू ऒन्दे न्याय सिद्धिसदॆ वैरूप्य बरुत्तदॆ. ‘इदु रजत’ ऎम्ब अनुभववू सत्यरजत, मिथ्यारजत ऎरडु कडॆयल्लू ऒन्दे रीतियद्दागिदॆ. आद्दरिन्द ऎल्ल कडॆयल्लू रजताभेदज्ञानवे प्रवृत्तिगॆ कारणवादरॆ शुक्तियल्लि रजताभेद तोरले बेकु, इदे अन्यथाख्याति,

श्लोक 11]

बुद्दि सर

273

आधारे भेदवर्ज० सुरति सदृशवरे चोपपन्ना

तत्तद्द सूचितैन व्यवहृतिनियतिते बुद्धिवन्नः ॥ ११ ॥ हीगॆ ऒप्पदॆ, निवृत्तिगॆ कारणवाद रजतभेदज्ञानविल्लद मात्रदिन्दले प्रवृत्ति बरुवुदॆन्दरॆ, प्रवृत्तिगॆ कारणवाद रजताभेदज्ञान इल्लद्दरिन्द निवृत्तिये एकॆ बरबारदु ? ऎम्बुदु पूर्वपक्ष

यदि, न; यतः सा अनिष्टभेदाग्रहात् - हीगॆन्दरॆ इदु सरियल्ल. एकॆन्दरॆ, अनिष्टवाद शुक्तिय भेदग्रह इल्लदिरुवुदे निवृत्तिगॆ कारणवागुत्तदॆ. ग्रह-ज्ञान, सत्करजतस्थलदल्लू रजतदल्लि रजतभेदग्रह इल्लद्दरिन्दले प्रवृत्ति बरुत्तदॆ. इदरिन्द ऎल्ला कडॆयल्लू भेदाग्रहवे कारणवागि ऒन्दे न्यायवे सिद्धवागुवुदरिन्द वैरूप्य बरुवुदिल्ल.

रजतभेदाग्रहवे रजतक्कागि प्रवृत्तिगॆ कारणवादरॆ, घटज्ञान बन्दा गलॆल्ल ‘इदु रजतवल्ल’ ऎम्ब भेदज्ञान बरले बेकॆम्ब निर्बन्धविल्लद्दरिन्द रजतभेदाग्रह इरुवुदरिन्द रजतक्कागि प्रवृत्ति बरबेकागुत्तदॆ ऎन्दरॆ, भेदवर्ज० आधारे, सदृशवस्त्ररे च सुरति उपपा - भ्रमक्कॆ आधारवाद शुक्लादिगळु तोरि, अदरल्लिरुव शुक्तित्यादिगळु तोरदॆ, सादृश्य मूलकवागि रजतद स्मरणॆ बन्दाग मात्रवे रजत भेदाग्रह प्रवृत्तिगॆ कारण. घटवन्नु नोडिदाग ई कारणगळु इल्लद्दरिन्द रजतक्कागि प्रवृत्ति बरलु अवकाशविल्ल.

सत्यरजतस्थलदल्लि प्रवृत्तिगॆ रजतभेदाग्रह मात्रवे साकाद कारण वादाग, शुक्तिरजस्थलदल्लि मात्र इष्टॊन्दन्नु कारणवागि ऒप्पिदरॆ एक रूपतॆ बरुवुदिल्लवल्ल! ऎन्दरॆ त्वन्मते बुद्दिवत् नः तत्तचितैव व्यवहृतिनियतिः - निम्म मतदल्लू भ्रान्त्यादि बुद्धिगळिगन्तॆ, आया वस्तुस्वरूप स्वभावादिगळिगॆ तक्कन्तॆये कार्य कारणभावादिगळन्नु व्यवस्थॆगॊळिसबेकागुवुदरिन्द इदु दोषवल्ल.

नैयायिक मतदल्ल, शुक्तियल्लि रजतभेदग्रह इद्दरॆ रजतभ्रमॆ बरलु साध्यविल्लवाद्दरिन्द, सत्यरजतज्ञानद कारणगळिगिन्तलू हॆच्चागि रजतभेदाग्रहवन्नू आ भ्रमक्कॆ कारणवागि ऒप्पले बेकु. साध्यवादष्टु मात्रवे सामान्य कारणगळन्नु हेळबहुदे हॊरतु ऎल्ला कार्यगळिगू ऒन्दे रीतिय कारणगळिरलु साध्यविल्ल. कार्यक्कॆ तक्कन्तॆ कारणगळन्नु कल्पिसुवुदु ऎल्लरिगू अनिवार्य. आद्दरिन्द भेदाग्रहवे प्रवृत्तिगॆ कारणवॆन्दु हेळिदरॆ याव दोषवू इल्ल । ११ ।

18

274

-237-

[अन्यथाख्यातिय निरास

[श्लोक 12

अन्यस्मिन्न बुद्दिर्न यदि न घटते तत्पवृत्तिस्तदि ज्यो

इष्टं तत्साधनं वा यदभिमतमतोsन्यत्र सा नेति चेन । रत्नांश् रत्नबुद्धा विदुरनवगते रत्न एव प्रवृत्तिं

ज्ञातस्टेष्टानुषादविदितमपि खल्वाददीतात्र चैवं ॥ १२ ॥

ऎल्ल ज्ञानवू यथार्थवे आदरॆ, शुक्तिरजत ज्ञानदिन्दलू रजत दॊरॆयबेकागुत्तदॆ ऎन्दु शङ्किसि, निराकरिसुत्तारॆ-अन्यस्मिन् अन्य बुद्दि यदि न, तदि तत्पवृत्तिः न घटते-शुक्तियल्लि रजतबुद्धि इल्ल दिद्दरॆ, रजतक्कागि प्रवृत्तिसुवनु अल्लि प्रवृत्तिसलार. यत् इष्टं, तत्साधनं वा अभिमतं, [तत्र] सा; अतोs न्यत्र न स्वतः इष्टत्व ज्ञान, अथवा इष्टसाधनत्वज्ञानवे प्रवृत्तिगॆ कारण. ई ज्ञान इल्लद कडॆयल्लि प्रवृत्तियू बरुवुदिल्ल. आद्दरिन्द शुक्तियल्लि रजतज्ञान आवश्यक.

स्वतः इष्टवागुवुदरिन्द भोजनादिगळल्लि प्रवृत्तिसुत्तारॆ. इष्ट वाद अन्नक्कॆ साधनवागुवुदरिन्द अक्कियन्नु सम्पादिसलु प्रयत्निसुत्तारॆ. शुक्तियन्नु नोडि रजत ऎन्दु तिळियदिद्दरॆ, इष्ट, इष्ट साधनत्व ज्ञान विल्लदे हेगॆ प्रवृत्ति हुट्टलु साध्य? अद्दरिन्द शुक्तियल्लि शुक्तित्वाज्ञान मात्रदिन्द प्रवृत्ति साध्यविल्ल, रजतत्व ज्ञानवू बरबेकु. आद्दरिन्द रजत भेदाग्रह मात्रवल्लदॆ, रजताभेदग्रहवू आवश्यक. इदे अन्यथाख्याति,

सत्यरजतस्थलदल्लि ज्ञान, प्रवृत्ति, वस्तुप्राप्ति ई मूरू समान विषयकवागि इरुवुदरिन्द रजतक्कागि प्रवृत्तिसुवनिगॆ रजतज्ञान आवश्यक. शुक्तिः रजतत्त्वप्रकारकज्ञानविषयः, रजतार्थिप्रवृत्ति विषयतात्, सत्य रजतवत्-सत्यवाद रजतदन्तॆये शुक्तियू रजतापेक्षिय प्रवृत्तिगॆ प्रेरकवागिरुवुदरिन्द आ ज्ञानदल्ले रजत तोरुत्तदॆ – ऎम्ब अनुमान इदरिन्द सिद्धवायितु.

इति चेत् ; -हीगॆन्दरॆ, इदु सरियल्ल. रत्नांश् रत्नबुद्धा अनवगते रत्न एव प्रवृत्तिं विदुः-रत्नद किरणदल्लि रत्नवॆम्ब भ्रमॆ यिन्द, तनगॆ तिळियद रत्नद विषयदल्ले प्रवृत्तिसुवुदु सर्वानुभवसिद्ध. अल्लि रत्नवू दॊरॆयुत्तदॆ. अष्टु मात्रक्कॆ प्रवृत्ति, मत्तु अदक्कॆ हेतु वाद ज्ञानवन्नु प्रामाणिकवॆन्दु हेळलादीतॆ? प्रवृत्ति सत्यवादरू अदर ज्ञान मिथैयागुवन्तॆ, ज्ञान सत्यवादरू अदर विषय मिथैयाग बहुदु. इदरिन्द फलप्राप्ति, प्रवृत्ति, ज्ञान मूरू समानवागबेकाद नियमक्कॆ भङ्ग सिद्धवागुवुदरिन्द हिन्दॆ हेळिद अनुमान अप्रयोजक

श्लोक 13]

बुद्धि सर

-238- [अनुमानदिन्द अन्यथाख्यातिय निरास

275

शुक्तित्वारूप्यतादेर्न तु रजततया भाति शुक्तिर्निगीता यारीत्वाद्यथार्था विमतमतिरतो बुद्दि बाधोकयोगःग

वैशिष्ट्यासिद्धि मात्र प्रथनमिह परं बाधकस्यापि कृत्यं किञ्चासातिरंश प्रसजति भवतामन्यथाख्यातिवे ॥ १३ ॥

आ अनुमानदल्लि व्यभिचार दोषवन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ-अविदित मसि ज्ञातानुषङ्गात् खलु आददीत; अत्र च एवं तनगॆ अपेक्षितवाद हालन्नु कुडियुवनु अदरॊन्दिगॆ कूडिरुव नीरन्नू तनगॆ तिळियदॆये कुडियुत्तानल्लवॆ ! इल्लू इदरन्तॆये रजत विषयक प्रवृत्तिगॆ प्रेरकवाद ज्ञान रजत विषयकवे आगिरबेकॆम्ब नियमविल्ल. अयथार्थ ज्ञानदिन्द फलप्राप्तियागुवन्तॆ यथार्थ ज्ञानदिन्द फल प्राप्ति आगदिरबहुदाद्दरिन्द अन्यथाख्याति आवश्यकवल्ल । १२ ।

अनुमानदिन्दलू अन्यथाख्यातियन्नु निरासमाडुत्तारॆ - निगीता शुक्तिः, शुक्तित्वारूप्यतादेः रजततया न तु भाति- ऎदुरल्लि काणुत्तिरुव शुक्ति, शुक्तियाद कारण, अथवा रजतवल्लद कारण रजत ज्ञानदल्लि विषयवागुत्तिल्ल. शुक्ति न रजतत्व प्रकारक ज्ञान विषयः, शुक्तित्वात्, रजतभिन्नात् - ऎन्दु ऎरडु अनुमान विवक्षित. ‘सत्यवाद शुक्तियन्तॆ’ ऎम्बुदु दृष्टान्त. सत्यवाद शुक्ति रजत ज्ञानदल्लि तोरलु हेगॆ साध्यविल्लवो, हागॆये मिथ्याज्ञानस्थलदल्लू शुक्ति रजतज्ञानदल्लि विषयवागलु साध्यविल्ल. ‘इदु रजत’ ऎम्ब भ्रमॆयल्लि, ‘इदु’ ऎम्बुदु शुक्ति, ई ज्ञानवे बेरॆ. इदु प्रत्यक्ष, ‘रजत’ ऎम्बुदु स्मरणॆ. ई ज्ञानवे बेरॆ. ऎरडू ऒन्दु ज्ञानवे अल्ल.

अनुमानान्तर - यद्वा विमतमतिः यथार्था, धीतात् - शुक्ति रजत ज्ञानवू ज्ञानवादकारण, सत्करजत ज्ञानदन्तॆ यथार्थ ज्ञानवे आगुत्तदॆ ऎम्ब क्रमदल्ल, शुक्तिरजतज्ञानवन्नु यथार्थज्ञान, अन्यथाज्ञानवल्ल ऎन्दु साधिसबहुदु. अतः बुद्दि बाधोक्त योगः - हीगॆ हेळुवुदरिन्द ऎल्लू ज्ञान बाधितवागलु साध्यवे इल्ल. अन्यथा ख्यातिवाददल्लू आ ज्ञान विषयांशदल्लि मिध्यॆये हॊरतु, ज्ञानांश दल्लि सत्यवे आगुत्तदॆ. ज्ञानवे हुट्टिल्लवॆन्दु यारू हेळुवुदिल्लवष्टॆ!

ऎल्ला ज्ञानवू यथार्थवे आदरॆ बाधकज्ञान हेगॆ बरुत्तदॆ? ऎन्दरॆ - इह वैशिष्ट्या सिद्धि मात्र प्रथनं परं बाधकस्यापि कृत्यं

276

-239-

[अन्यथा ख्याति वाददल्लि गौरवदोष निरूपणॆ

[श्लोक 14

योs सौ बोधोs न्यथाधीजनक इति जगे भ्रारित्युच्यते सौ नेत्र० बॊधापलापः क्वचिदपि वदतां बोधमध्यक्षसिद्धं। यत्र प्रत्यक्षसिद्धादधिकमसि परे निष्पलं कल्पयेयु

सिद्धरेवात्र तत्त्ववकृतिरिति हि स्थापितं भाष्यकारैः ॥ १४ ॥ - ऎदुरल्लिद्द शुक्तियल्लि नावु भाविसिद रजतत्वविल्ल ऎन्दु तोरिसुवुदु मात्रवे बाधक ज्ञानद कॆलस, शुक्तिगू रजतत्वक्कू वास्तविकवाद सम्बन्धवन्नु यारू ऒप्पुवन्तिल्ल. आद्दरिन्द रजतत्वस्कृतिये अल्लि बन्दिरुत्तदॆ. आ रजतत्वक्कॆ शुक्तियल्लि सम्बन्धविल्लवॆन्दु बाधक ज्ञानदिन्द तीर्मानवागुत्तदॆ. आद्दरिन्द अन्यथाख्यातिय आवश्यकतॆयिल्ल.

-

किञ्च भवतां अन्यथाख्यातिवेद्य अंशे असातिः प्रसजति ऎल्लक्किन्तलू, अन्यथाख्यातियल्लि तोरुवुदॆन्दु नीवु ऒप्पिरुव अंश अल्लि इल्लद्दरिन्द असातियल्ले पर्यवसानवागुवुदु. शुक्तिगू शुक्ति त्वक्कू इरुव समवायसम्बन्धदल्लि रजतत्व प्रतियोगिकत्ववे अल्लि तोरु इदॆ ऎन्दु अवरु हेळुत्तारॆ. ई अंश इल्लदिरुव अंशवे आगुवुदरिन्द अन्यथाख्याति असातियल्लि कॊनॆगॊळ्ळुत्तदॆ । १३ ।

शुक्तिरजतज्ञान यथार्थवे आदरॆ, ‘भानि’ ऎम्ब पदक्कॆ एनु अर्थ? ऎम्ब संशयवन्नु परिहरिसुत्तारॆ- योsस् बोधः अन्यथाधी जनकः इति जगे, अस् ‘भान्विः’ इत्युच्यते अन्यथाख्यातिगॆ कारणवागि अवरु हेळिरुव, अधिष्ठानज्ञान, रजतस्मरणॆ ई ऎरडु ज्ञानवे ‘भानि’ पदद अर्थवागुत्तदॆ.

इत्थं अध्यक्षसिद्धं बोधं वदतां क्वचिदपि न बोधाप लापः-हीगॆ ऎल्लर अनुभवदिन्दलू सिद्धवाद्दन्ने हेळुवुदरिन्द नावु लोकानुभव मत्तु व्यवहारवन्नु ऎल्ल कडॆगणिसलिल्ल.

e

यत्र प्रत्यक्षसिद्धादपि अधिकं परे निष्पलं कल्पयेयुः, अत्र सिद्धरेव तवकृतिः इति हि भाष्यकारैः स्थापितं अधिष्ठानज्ञान, अध्यस्मरणॆ ऎरडे अनुभवसिद्धवागिद्दरू, अन्यथा ख्यातिवादिगळाद इतररु, अनुभवक्कॆ विरुद्धवागि हॆच्चागि विशिष्टज्ञानवन्नु अनावश्यकवागि कल्पनॆ माडुवुदक्कॆ बदलागि, इब्बरिगू सम्मतवाद आ ऎरडु ज्ञानगळिन्दले भ्रान्तिव्यवहारवन्नु निर्वहिसुवुदे उत्तमवॆन्दु

श्रीभाष्यकाररे तम्म भाष्यदल्लि समर्थिसिरुवरु,

श्लोक 15]

– 240 –

बुद्धि सर

[संशयदल्लि अख्याति निरूपणॆ

277

एकाकारे विरुद्दाकृतियुगयुगवत्पातिरन्यून्य बाध्या डोलाविक्षेपकल्पा तदनियतिरियं धीक्रमे साक्षिणी नः । तस्मातद्वि शेषस्मतिसमसमयं छन्नतत्तद्विरोधः ख्यातस्साधारणोs र्थःपरमिह विशये येन बुद्धरं वः ॥

“अदे इदु’ ऎम्ब ‘प्रत्यभिज्ञॆ’ नैयायिकरिगॆ ऒन्दे ज्ञान, सिद्धान्त दल्लि प्रत्यक्ष मत्तु स्मरणात्मकवाद ऎरडु ज्ञान. इदरन्तॆ भ्रान्तिज्ञानवू ऒन्दु ज्ञानवल्ल, ऎरडु ज्ञान ऎन्दु अभिप्राय । १४ ॥

भ्रमस्थलदल्लि ऎरडु ज्ञानदिन्दले निर्वाहवन्नु हेळि संशयदल्ल अदन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ विशये एकाधारे विरुद्दा कृतियुग युगपातिः अन्नोन्य बाध्या [भवति] - संशयदल्लि, ऒन्दे वस्तुविनल्लि परस्पर निवृत्तिगॊळिसुव विरुद्धवाद ऎरडु आकारगळु ऒन्दे समयदल्लि तोरलु साध्यविल्लवाद्दरिन्द अष्टू सेरि ऒन्दु ज्ञानवल्ल.

ऒन्दे ज्ञान ऎन्नुवुदक्कॆ बाधकवन्नु हेळि, ऎरडु ज्ञान ऎन्नुवुदक्कॆ प्रमाणवन्नु हेळुत्तारॆ डोलाविक्षेपकल्पा इयं तदनियतिः धीक्रमेनः साक्षिणी -उय्यालॆयन्तॆ ऎरडु विरुद्ध कोटिगळु ऒन्दाद मेलॆ मत्तॊन्दागि तोरुत्तिरुवुदु नम्म अनुभवसिद्धवागिदॆ.

दूरदल्लि ऎत्तरवागि निन्तिरुव वस्तुवन्नु नोडिदाग “एनदु! कळ्ळनॆ?’ ऎन्दु भाविसुत्तानॆ. ऎळ्ळष्टू चलनादिगळु कण्डु बरदिद्दाग ‘अदु मोटुमरवॆ?” ऎन्दु भाविसुत्तानॆ. हीगॆ ऒन्दॊन्दु कल्पवू क्रमवागि तोरुवुदु ऎल्लरिगू अनुभव सिद्ध. उय्यालॆ ऒन्दु समय ई कडॆगू, मत्तॊन्दु समय आ कडॆगू तूगाडुवन्तॆ ई ऎरडु कोटि गळू क्रमवागि तोरुवुदु अनुभव सिद्ध.

ऒट्टिनल्लि ऎदुरल्लिरुव वस्तुविनल्लि यावुदो ऒन्दु धर्ममात्र इरुत्तदॆ, मत्तॊन्दु धर्म नम्म बुद्धि कल्पित. आ धर्मगळिगॆ इन्द्रिय सन्नि कर्षादिगळिल्लद्दरिन्द ऎदुरल्लिरुव वस्तुविनल्लि अवु तोरलु साध्यविल्ल- आद्दरिन्द भ्रमस्थलदल्लन्तॆ इल्ल धर्मगळ स्मरणॆये आगुवुदरिन्द अन्यथाख्याति इल्लि इल्ल.

तस्मात्, तद्विशेषतिसमसमयं छन्नतद्विरोधः साधारणः अर्थः परं इह विषये ख्यातः; येन वः बुद्धरं [भवति आद्दरिन्द, मनुष्यत्वमुन्ताद आया विशेषधर्मगळ स्मरणॆ

278

-

241 –

[अनिर्वचनीयख्याति निरास

[2017 16

दुस्साधा बाधधीभ्यां सदसदितरता कुत्रचिाहतत्वात् सत्यासत्यं च ताभ्यां कथमिव न भवेद्वाहतेश्च त्समं तत्। मत्तु परस्पर अवुगळ विरोधस्मरणॆयॊन्दिगॆ, आ धर्मगळिगू आधारक्कू विरोधविल्लवॆम्ब भावनॆ इद्दु, साधारणाकार मात्र तोरिदरॆ अदु संशयदल्लि पर्यवसानवागुत्तदॆ. भ्रमदन्तॆ संशयवू ऒन्दु विशिष्ट ज्ञानवल्लवाद्दरिन्द अन्यथाख्याति अनावश्यक । १५ ।

जैनर अनिर्वचनीयख्यातियन्नु निरास माडुत्तारॆ बाध धीभ्यां सदसदितरता व्याहतत्वात् कुत्रचित् दुस्साधा- बाधक ज्ञान बरुवुदरिन्दलू, तोरुत्तिरुवुदरिन्दलू शुक्ति रजतादिगळिगॆ सदसद्विलक्षणत्व, परस्पर विरुद्धवाद्दरिन्द ऎल्ल समर्थिसलु शक्यविल्ल.

शुक्तिरजत सद्रूपवादरॆ, अनन्तर कालदल्लि ‘इदु रजतवल्ल’ ऎम्ब बाधक ज्ञान बरलु साध्यविल्ल. अदु शशशृङ्गादिगळन्तॆ असरूपवादरॆ तोरलु साध्यविल्ल. अदु तोरुत्तदॆ, मत्तु बाधितवागुत्तदॆ. इद रिन्द शुक्ति रजत सत्य अल्ल, असत्य अल्ल; सदसद्विलक्षण. सदसद्वि लक्ष णत्ववे अनिर्वचनीयत्व, निर्वचनक्कॆ सिक्कद विषयदल्लि, अन्यथाख्यातियॆ, अख्यातियॆ? ऎम्ब विचार अविवेकवे ऎन्दु जैनरु हेळुवरु.

इदु सरियल्ल. सत्य मत्तु असत्य

“सत्य’विल्ल ऎन्दरॆ असत्य

इरले बेकु.

ऎरडू परस्पराभावरूप. ‘असत्य’विल्ल ऎन्दरॆ सत्य ‘कत्तलु इल्ल’ ऎन्दरॆ बॆळकु.

साध्यवे इल्ल.

इरले बेकु. बॆळकिल्ल’ ऎन्दरॆ कत्तलु, कत्तलू इल्ल, बॆळकू इल्ल ऎन्दु हेळलु

द्विलक्षण अत्यन्त विरुद्द.

आद्दरिन्द सदस

हागादरॆ प्रतीति, मत्तु बाध ऎरडू हेगॆ साध्य? सत्तादरॆ बाध बरुवन्तिल्ल; असत्तादरॆ तोरुवन्तिल्ल. ऎरडू इरुवुदरिन्द सत्तू अल्ल, असत्तू अल्ल ऎन्दु ऒप्पबेकॆन्दरॆ, ताभ्यां सत्यासत्यं च कथ मिव न भवेत् ? ऎरडू इरुवुदरिन्द सदसद्रूपवे एकॆ आग बारदु? सदसद्विलक्षण ऎन्दु एकॆ आगबेकु?

व्याहतेक्षेत्, तत् समं ऒन्दे वस्तुविनल्लि सदसद्रूपत्व परस्पर विरुद्धवॆन्दरॆ, इदरन्तॆये ऒन्दे वस्तुविनल्लि सदसद्विलक्षणत्ववू परस्पर विरुद्धवे आगुत्तदॆ,श्लोक 17]

बुद्धि सर

279

दृष्टाद्याविशेषः क्वचिदपि न हि नस्सर्वरूपेण सं नासत्ता चानुपाधिन च विमतिरिह ब्रह्मतुच्छातिरेके ॥ १६ ॥ - 242- [अनिर्वचनीय रजतोत्पत्तिवाद निरास]

रूप्यं जातं तदा चेन्न रजतमिति धीरप्रमा स्यादमुन् कार्यसामर्थ्यमात्रादिति कथनं कल्पतेsतिप्रसक्त । ऎरडू समानवागुवुदादरॆ सदसद्विलक्षणत्ववे इरलि ऎन्दरॆ दृष्टात् विशेषो ना अथवा ऎरडू समानवे अल्ल. प्रत्यक्ष सिद्धवाद प्रतीति मत्तु बाधदिन्द सदसद्रूपत्व पक्षवे प्रामाणिक वागुवुदे हॊरतु, सदसद्विलक्षणत्व पक्ष प्रामाणिकवल्ल. हागिद्दरॆ शशशृङ्गादिगळन्तॆ प्रतीति मत्तु बाध ऎरडू इल्लदिरबेकागित्तु.

परस्पर विरुद्धवाद सदसद्रूपत्ववन्नु मात्र हेगॆ ऒप्पलु साध्य वॆन्दरॆ नः क्वचिदपि सर्वरूपेण सत्यं न हि; अनुपधिः असत्ता चन-सविशेषान्वितवॆम्ब नम्म सिद्धान्तदल्लि याव वस्तुविनल्लि सम्पूर्ण सत्यवू इल्ल, सम्पूर्ण असत्ववू इल्ल. इह ब्रह्मतुच्छातिरेके न च विमतिः-सम्पूर्ण सद्रूपवाद ब्रह्मक्किन्तलू, सम्पूर्ण असद्रूप वाद तुच्छवाद शशशृङ्गादिगळिगिन्तलू ई जगत्तु विलक्षणवादद्दु ऎम्बुदु निमगू सम्मतवष्टॆ!

ऎल्लू यावागलू इरुवुदु निरुपाधिक ‘सत्’ ऎल्लू ऎन्दू इल्लदिरुवुदु निरुपाधिक असत्, इन्तह सत्य अथवा असत्त जगत्तिगॆ इल्ल. सृष्टिगॆ मॊदलु इदु ईगिन रूपदल्लि इरलिल्ल, अनन्तर ई रूपदल्लि परिणामवन्नु हॊन्दुत्तदॆ. हीगॆ सदसत्त्वगळिगॆ परस्पर सम्पूर्ण विरोधविल्लवाद्दरिन्द शुक्तिरजतादिगळन्नु सदसद्वि, लक्षण ऎन्दु हेळुवुदक्किन्तलू सदसद्रूपवॆन्दु हेळुवुदे युक्त । १६ ।

कार्यासा

निर्विशेषातिगळ अनिर्वचनीय रजतोत्पत्तिवादवन्नु निराकरिसु तारॆ तदा रूप्यं जातं चेत्, अमुन् ‘रजतं’ इति धी अप्रमा न स्यात् -भ्रमद कालदल्लि रजतवे अल्लि हुट्टिद्दरॆ आ ज्ञान प्रमॆये आगबेकागुवुदरिन्द भ्रमॆयागुवन्तिल्ल. मर्थमात्रात् तत् इति कथनं अतिप्रस कल्पते - सत्य रजतदिन्द आगुव कार्य आ रजतदिन्द आगदिरुवुदरिन्द अदन्नु ‘मिथ्य’ ऎन्नुत्तारॆ ऎन्दरॆ, सत्यवाद रजतदिन्दलू आभरणादि कार्यगळन्नु माडदॆये इद्दाग अवु मिथॆयागबेकागुत्तदॆ.

[** 17

शुक् चैतत्तदा कथॆमिन जनयेद्दु र्घटा नाद्यविद्या

नाक्षादिर्थहेतुर्न च रजतमतिस्साहि तेनैव जन्या॥ १७ ॥

प्रपञ्च मिथ्यात्ववादिगळाद निर्विशेषातिगळिगॆ सर्ववू तोरिकॆ यिन्दले कल्पितवागुवन्तॆ, शुक्तिरजतवू अदर तोरिकॆयिन्दले कल्पित वागुत्तदॆ. इदन्ने ‘दृष्टिसृष्टिवाद’ ऎन्नुत्तारॆ. प्रपञ्चद तोरिकॆ सार्व जनिक व्यवहार विषयवागिरुवुदरिन्द, प्रपञ्चद सत्तॆयन्नु ‘व्यावहारिक सत्तॆ’ ऎन्दू, शुक्तिरजतद व्यवहार आया मनुष्यरिगॆ मात्र सीमितवागि रुवुदरिन्द इदर सत्तॆयन्नु ‘प्रातिभासिक सत्तॆ’ ऎन्दू अवरु हेळुवरु. परब्रह्मद सत्तॆ ऒन्दे ‘पारमार्थिक सत्तॆ’यागुत्तदॆ. पूर्ण वेदान्तिय दृष्टियिन्दन्तु ऎल्लवू बरी तोरिकॆ ‘प्रातिभासिक’ मात्र ऎन्नुत्तारॆ.

ज्ञानदिन्दले वस्तुगळ सृष्टि आगुत्तदॆ. ज्ञानविल्लदिद्दाग आ वस्तुगळे इल्ल ऎन्नुव ई वाद तीर लोकानुभव विरुद्धवाद्दरिन्दलू, शुक्तिरजत, अङ्गडिय रजत ऎरडू ऒन्दागबेकागुवुदरिन्दलू ई वाद ऒप्पतक्कद्दल्ल. शब्दवू पदार्थवू हेगॆ ऒन्दागुवुदिल्लवॊ, हागॆये ज्ञानवू पदार्थवू सह ऒन्दागुवुदिल्ल. ज्ञानिय दृष्टियिन्द प्रातिभासिक मत्तु व्यावहारिक ऎरडू ऒन्दे ऎम्बुदू असम्बद्ध. महाज्ञानियू सह लोक व्यवहार वन्नु माडले बेकु. इल्लदिद्दरॆ उपदेशानुपत्यादिगळु अनिवार्य.

इदल्लदॆ, ऒन्दु वस्तु हुट्टबेकादरॆ अदक्कॆ कारण इरबेकु. शुक्ति यल्लि रजत हुट्टुवुदक्कॆ जगत्कारणवाद अविद्यॆये कारणवॆ, इन्द्रिय गळु कारणवॆ, शुक्तिरजतद तोरिकॆये कारणवॆ?शुक्ता च ऎतत् तदा दुर्घटा अनाड्यविद्या कथमिन जनयेत्? विचित्र शक्तियळ्ळद्दादरू अविद्यॆ अनादियाद्दरिन्द मॊदले ई शुक्तिरजतवन्नु एतक्कॆ सृष्टिमाडदॆ, ईग मात्र सृष्टिसलु हेगॆ शक्य. इन्तह अविद्यॆये वस्तुतः अप्रामाणिक ऎम्ब भावदिन्द ‘दुर्घटा’ ऎन्दु व्यङ्ग्यवागि हेळिदॆ.

अक्षादिस्तु न अर्थहेतुः इन्द्रियादिगळन्तु, ज्ञानसाधनवे हॊरतु वस्तुवन्नु हुट्टिसुव साधनवल्ल.

न च रजतमतिः, साहि तेनैव जन्या शुक्तिरजतद तोरिकॆये आ शुक्ति रजतवन्नु हुट्टिसलु साध्यविल्ल. आ तोरिकॆये शुक्तिरजतदिन्द बरबेकागिरुवुदरिन्द, तोरिकॆयन्ने अदक्कॆ कारणवॆन्दरॆ अन्नोन्याश्रय बरुत्तदॆ. आद्दरिन्द अनिर्वचनीय रजतोत्पत्तिवाद समञ्जसवल्ल । १७ ।

श्लोक 18]

243-

बुद्धि सर

[निरधिष्ठान ख्याति निरास]

281

सत्यासत्यद्वयाख्य दयविरहचतुक्कोडिमुक्तं च त

व्याघातार्निधूतं न यदि तव कथं सप्तभङ्गिनिषेधः । तुच्छाळीकादिशब्दा ऊचन सति परं क्याप्यस

प्रवृत्ताः वना पुत्रादिशब्दर्भजति च समतां विध्यळीकादिवादः ॥

माध्यमिक बौद्धर असत्या तिवादवन्नु निराकरिसुत्तारॆ-सत्ता सत्यद्वयाख्यद्वयविरहचतुष्कटमुक्तं तत्त्वं च व्याघा ताति विधूतं जगत्तिनल्लि याव वस्तुवू सद्रूपवल्ल, असद्रूप वल्ल, उभयरूपवू अल्ल, उभयाभावरूपवू अल्ल. हीगॆ नाल्कु कोटिगळन्नु दाटिरुवुदे तत्त्व, जगत्तिनल्लि सत्यवॆन्दु भाविसिरुव वस्तु गळ गतिये हीगिरुवाग, शुक्तिरजतक्कॆ एनु स्थान! आद्दरिन्द ऎन्दू ऎल्लू इल्लदिरुवुदे तोरुत्तदॆ ऎम्ब माध्यमिकर वाद, परस्परविरुद्धवागु वुदरिन्द प्रामाणिकवल्ल.

माध्यमिकरु शून्यवादगळु. जगत्तिनल्लि सत्यवादद्दु यावुदू इल्ल. ‘सर्वं शून्यं’, शून्यवे तम्म. ई शून्यवन्नु बिडिसि हेळलु साध्यविल्ल. अदु अनिर्वचनीय. अदु सद्रूपवादरॆ निर्वचनीयवागुत्तदॆ. आद्दरिन्द अदु सत्तल्ल. हीगॆये ‘असत्’ ऎन्दरू, उभयरूप, अथवा उभया रूपभाव ऎन्दरू ऒन्दु रीतिय निर्वचनक्कॆ सिक्कुवुदरिन्द अनिर्वच नीयत्व बरुवुदिल्ल. आद्दरिन्द ई नाल्कु कोटॆगळिगू मीरिद्दु तम्म. ‘इदॆ’, अथवा ‘इल्ल’ ऎन्दु हेळल्पडुवुदॆल्ल सत्यवे अल्ल, शुक्ति रजतवू इन्तहुदे. इदन्नु अनाति’ अथवा ‘निरधिष्ठानख्याति” ऎन्नुवरु. ई वाददल्लू हिन्दॆ(पुट-278) हेळिद विरोधादि दोषगळु समान.

न यदि, तव सप्तभङ्गिनिषेधः कथं? विरोधवे ऎल्लू इल्ल ऎन्दरॆ सप्तभङ्गियन्नु खण्डिसलु हेगॆ साध्य? माध्यमिकरू सह जैनर सप्तभङ्गियन्नु ऒप्पुवुदिल्ल.

हागादरॆ तुच्छ, अळीक, शून्य मुन्ताद पदगळिगॆ एनर्थ? ऎन्दरॆ तुच्छाळीकादिशब्दाः क्वचन सति, क्यापि अस परं प्रवृत्ता… - तुच्छ मुन्ताद पदगळू सह, ऒन्दु वस्तु ऒन्दॆडॆयल्लि ऒन्दु समय दल्लिद्दु देशान्तर कालान्तरदल्लि अदन्नु निषेधिसुवागले प्रयुक्तवागु इवॆये हॊरतु, शशशृङ्गादिगळन्नु बोधिसुवुदिल्ल.

282

244-

[सर्वशून्यवादद खण्डनॆ

[श्लोक 19

व्याघातातिप्रसर्ज प्रमितिपरिभवे मानतोsमानतो ना मानात्मानस्य सिद्ध स्वतदितरपरित्राणमेकप्रवृत्ता। “यावुदु, यावाग, ऎल्लि इल्ल’ ऎन्दु प्रतियोगि, देश विशेष, काल विशेषगळ अपेक्षॆ इल्लदे प्रयुक्तवाद तुच्छादि पदगळु सर्व निषेधवन्नु बोधिसुव पदगळॆम्बुदु पूर्वपक्षिगळ अभिप्राय.

‘इल्ल’ ऎन्द कूडले, यावुदु इल्ल? यावाग इल्ल? ऎल्लि इल्ल? ऎम्ब प्रश्नॆ तप्पदे बरुवुदरिन्द, प्रतियोग्यादिगळ उल्लेखविल्लदे ‘निषेध’ तोरलु साध्यवे इल्ल ऎम्बुदु सिद्धान्तिगळ निलुवु. ‘एनू इल्ल’ ‘यावुदू इल्ल’ इत्यादि व्यवहारगळू अवरवर बुद्दियल्लिरुव विषयवन्नु मात्र हेळुवुदे हॊरतु, सर्वनिषेधवन्नु माडुवुदिल्ल. सर्वनिषेधवादरॆ, हेळुवन मत्तु केळुवन गति एनु? आद्दरिन्द सर्वनिषेध ऎन्दू साध्यवे इल्ल. शून्यवे तत्त्ववादरॆ ‘इदॆ’ ‘इल्ल’ ऎम्ब ऎरडु विध व्यवहार बरलु साध्यवे इल्ल.

जगत्तिनल्लि ऎल्लवू मिथ्ययाद्दरिन्द निषेध रूपदल्ले पर्यवसान वागुत्तदॆ. आदरॆ आ मिथ्य ‘विध्यळीक’, ‘निषेधाळीक’ ऎन्दु ऎरडु विध. “विध्यळीक’ विधि रूपदिन्दलू, ‘निषेधाळीक’ निषेधरूपदिन्दलू तोरु तदॆ. मॊदलनॆयदु अङ्गडिय रजतादिगळु, ऎरडनॆयदु शुक्तिरजतादि गळु. आद्दरिन्द याव व्यवहार विरोधवू इल्लवॆन्दरॆ, विध्यळीकादि नादप्प, वन्हा पुत्रादिशः समतां भजति इल्लदिरुवुदे अळीक. विधिरूपवादद्दॆल्ला इरुव पदार्थ. आद्दरिन्द विध्यळीक पद ‘वन्ध्यासुत’ “बञ्जॆय मग’ ऎम्ब पद तुल्युवे आगुत्तदॆ.

‘सुळ्ळु’ ऎन्दरॆ ‘इल्लदिरुवुदु’ ऎन्दे अर्थ. इरुव सुळ्ळु बञ्जॆय मगन तुलु; अत्यन्त अप्रसिद्ध. आद्दरिन्द शून्यवाद युक्तवल्ल ॥ १८ ।

प्रमाणदिन्द प्रमाण सिद्धिसुवुदॆ, अप्रमाणदिन्द सिद्धिसुवुदॆ? मॊदलनॆय पक्षदल्लि प्रमाणक्कॆ मत्तॊन्दु प्रमाणवन्नु हुडुकबेकागु वुदरिन्द अनवस्था ऎम्ब दोष बरुत्तदॆ. ऎरडनॆय पक्षदल्लि अप्रमाण दिन्द प्रमाण हेगॆ सिद्धिसुवुदु आद्दरिन्द प्रमाण मत्तु अप्रमाण ऎम्ब विभागवे इल्लदिरुवाग प्रमाणदिन्द ऒन्दु वस्तु सिद्धियागलु साध्यवे इल्ल. आद्दरिन्द शून्यवे परमतत्त्व ऎम्ब माध्यमिकर वाद वन्नु अल्लगळॆयुत्तारॆ - मानतः, अमानतो ना प्रमितिपरिभवे व्याघातातिप्रसज - प्रमाणदिन्द प्रमाणवन्नु निराकरिसिदरू,

श्लोक 201

साधीयानेष

बुद्दि सर

283

पनामयिभिरखिलैरर्थ्यतां सार्थनीत्या नो चेदुच्छिन्नलोकव्यवहृतिनियमाःकामचाराःकथास्सु!

-245-

[निरालम्बन वादद खण्डनॆ

ज्ञानाकाराधिकं हि प्रथितविदमिति श्वेतपीतादि बाह्यं

तादा तस्य साध्यॆ सहमतिनियवाद न्य पात्र सिद्धं अथवा अप्रमाणदिन्द प्रमाणवन्नु निराकरिसिदरू विरोध मत्तु अतिप्रसङ्गगळु बरुववु.

‘प्रमाणवॆम्बुदु यावुदू इल्ल’ ऎम्ब निर्णयवन्नु प्रमाणदिन्द माडबेकॆ, अप्रमाणदिन्द माडबेकॆ? प्रमाणदिन्द माडिदरॆ, प्रमाण वन्नु ऒप्पिरुवुदरिन्द ‘प्रमाणवॆम्बुदु यावुदू इल्ल’ ऎम्ब मातु असम्बद्ध प्रलापवागुत्तदॆ. अप्रमाणदिन्द आ निर्णयवन्नु माडिदरॆ, यारु एनुबेकादरू हेळबहुदाद्दरिन्द स्वमत स्थापनॆयागलि परमत खण्डनागलि साध्यवे इल्ल. आद्दरिन्द प्रमाण-अप्रमाणविभाग अवश्यक.

प्रारम्भदल्लि हेळिद विकल्पगळिगॆ उत्तर कॊडुत्तारॆ - मानात् मानस्य सिद् एकप्रवृत्ता स्वतदितरपरित्राणं - ज्ञानगळिगॆ स्वतः प्रामाण्य इरुवुदरिन्द `स्वपर निर्वाहक’ (पुट 12)न्यायदिन्द विषयांश दल्ल, प्रामाण्य तन्निन्दले सिद्धिसुवुदरिन्द अनवस्थॆय प्रसक्तियिल्ल.

e

अखिलैः समभिः साधीयान् एष पन्हाः सार्थनीत्या अर्थतां- ऎल्ल सिद्धान्तदवरू इदन्नु ऒप्पले बेकागिरुवुदरिन्द ई मार्गवन्ने लोकद सामूहिक व्यवहारद मर्यादॆयन्नु अवलम्बिसि नीवू ऒप्पबेकु. व्यापारादि निमित्त देशान्तरक्कॆ होगुव जनरु उद्देशभेदविद्दरू परस्पर रक्षणॆगागि अनुसरिसिकॊण्डु होगु वुदु अनिवार्य ऎन्दु हेळुव न्यायवे ‘सार्थनीति,

नो चेत्, उच्छिन्न

लोकव्यवहृतिनियमाः कथाः काम चाराः स्युः – लोक व्यवहारद नियमगळन्नु कित्तॆसॆदरॆ, यारु एनु बेकादरू हेळबहुदाद्दरिन्द वादविवादगळिगॆ बॆलॆये इल्लदागुत्तदॆ, लोक नियमगळन्नॊप्पिदरॆ, शून्यवादक्कॆ अवकाशवे इल्ल ॥ १९ ।

योगाचार बौद्धर आत्मख्यातियन्नु निराकरिसुत्तारॆ. ‘इदं इति श्वेतपीतादि बाह्यं ज्ञानाकाराधिकं हि प्रथितं - इदु ‘बिळिदु’ इदु ‘हळदि’ ऎन्दु ई पदार्थगळु हॊरगिनदागि ज्ञानक्किन्तलू बेरॆ आकारवुळ्ळद्दागि तोरुवुदु सर्वप्रसिद्धवष्टॆ!

284

[श्लोक 20 ग्राहात्मतान्मषा स्यान्मतिरपि यदि वा ग्राह्य मत्यस्तु तथ्यं किञ्चान्यून्यं विरुद्धर्युगपदवगतैर्धिरभिन्ना कथं स्यात् ॥

माध्यमिक, योगाचार, सौत्रान्तिक, वैभाषिक ऎन्दु बौद्धरु नाल्कु विध. माध्यमिकरु सर्वशून्यवादिगळु. योगाचाररु बाह्यार्थ शून्यवादिगळु, सौत्रान्तिकरिगॆ ऒळगिन मत्तु हॊरगिन वस्तुगळॆल्लवू सत्यवादरू, हॊरगिन वस्तु प्रत्यक्षवल्ल, अनुमेय, वैभाषिकरिगॆ इवु प्रत्यक्ष, योगाचार सिद्धान्तदल्लि ऒळगिन ज्ञान ऒन्दे सत्य. हॊरगिन वस्तुगळु ऎल्ल मिथ्य. ई ज्ञानवन्नु अवरु ‘विज्ञान’ ऎन्नुवरु. इदरिन्द अवरन्नु विज्ञानवादिगळॆन्नुवरु. ई विज्ञान क्षणिक. निर्विशेषादैति गळिगॆ ब्रह्मदल्लि जगत्तॆल्लवू अविद्यॆयिन्द कल्पितवागिरुवन्तॆ ई विज्ञानदल्लि “संवृति’ ऎम्बुदरिन्द जगत्तॆल्लवू कल्पितवागिरुत्तदॆ. विज्ञानवे आत्म पदार्थ, बेरॆ आत्मनिल्ल. आद्दरिन्द ई ख्यातियन्नु ‘आत्मख्याति’ ऎन्नुत्तारॆ.

विज्ञान ऒळगिन वस्तु, ‘अहं’ ‘नानु’ ऎन्दु तोरुत्तिरुवुदु. बाह्यवस्तु ‘इदु’ ‘इदु’ ऎन्दु हॊरगडॆयल्लि तोरुत्तिरुवुदु. इवॆ रडू ऒन्दागलु हेगॆ साध्य; ज्ञानक्कॆ वस्तुविन आकार बरलु साध्यविल्ल. अत्र तादा तस्य साध्यॆ, सहमतिनियमादि अन्यव उपपन्न- ‘सहोपलम्भनियमादभेदो नीलतद्धियो’ ‘ज्ञान मत्तु अर्थ ऎरडू ऒन्दन्नु बिट्टु ऒन्दु ऎन्दू तोरदॆ ऒट्टागिये तोरुवुदरिन्द ऎरडू ऒन्दे’ ऎम्ब हेतुवू अन्यथासिद्धवागुत्तदॆ.

धूम इरुव कडॆयल्लॆल्ला व इद्दे इरुत्तदॆ. अवु अविनाभूत वस्तुगळु. आदरू अवॆरडू ऒन्दागुवुदिल्ल. इदल्लदॆ, ‘ऒट्टागि’ ऎम्ब पदवे ऎरडु वस्तुगळिद्दागले बरलु साध्य. अन्दमेलॆ ‘सहोपलम्भ’ ऎम्बुदु भेदविद्दागलू बरबहुदाद्दरिन्द अदु ऐक्यसाधकवागुवुदिल्ल.

इदल्लदॆ, मतिरसि ग्राह्यात्मात् मृषा स्यात्; यदि वा ग्राह्यमपि तथ्यं अस्तु ज्ञान मत्तु वस्तुगळिगॆ अभेदवन्नु ऒप्पिदरॆ, बाह्यवस्तु मिथ्य ऎन्दु ऒप्पिरुव निनगॆ, इदक्कॆ अभिन्नवाद्दरिन्द ज्ञानवू मिथ्यागबेकागुत्तदॆ. अथवा सत्यवाद ज्ञानक्किन्तलु अभिन्न वाद्दरिन्द बाह्यवस्तुवू सत्यवागबेकागुत्तदॆ.

किञ्च, युगपदवगतैः अन्नोन्य विरुद्ध धीः अभिन्ना कथं स्यात् ? - मत्तॆयू सह, ऒन्दे समयदल्लि परस्पर विरुद्धवाद

श्लोक 21]

बुद्धि सर

-246- [बाह्य पदार्थगळिगॆ प्रत्यक समर्थनॆ

285

हस्त! त्रय्यनपक्षे कणभुगभिमतो नावयव्य कश्चित् सङ्घातो नांशतोन्यस्तदणुषु न भवेद्रश्यतेत्यन चोद्यं संसर्गवि्रश्वमेतदृटित इह यथादृष्टि दृश्याणुपक्ष नादृष्टं कल्प यामः परिणतिभिरसौ दृश्यतादिः श्रुते स्यात् ॥ बिळुपु कप्पु मुन्ताद वस्तुविषयकवागि ज्ञान बन्दाग, आ वस्तुगळिगू ज्ञानक्कू अभेद बरलु हेगॆ साध्य? हागादरॆ ‘तदभिन्नाभिन्नस्य तदभि न्नत्वं’ ऎम्ब नियमविरुवुदरिन्द बिळुपु कप्पु ऎरडू ऒन्दागबेकागुत्तदॆ. तत्- आ बिळुपु, तदभिन्न - ज्ञान. ई ज्ञानक्कॆ अभिन्न कप्पु, ऎन्दु आ नियमद अर्थ. आद्दरिन्द आत्मख्याति सरियल्ल ॥ २० ॥

-

बाह्यार्थवे अप्रामाणिकवाद्दरिन्द ‘आत्मख्याति’ अनिवार्य ऎन्दु शङ्किसि समाधान हेळुत्तारॆ ह! त्रय्यनपक्षे कणभुगभिमतः अवयवी कश्चित् नास्ति-वेदान्तिगळाद निम्म मतदल्लि वैशेषिक सम्मतवाद अवयवातिरिक्त अवयवि ऎम्बुदॊन्दिल्ल. सङ्घातः अंशतः अन्यः न अवयवगळ समुदायवन्तु प्रत्येक अवयवगळिगिन्त बेरॆ यल्ल. तत् अणुषु दृश्यता न भवेत् परमाणुगळु अतीन्द्रिय वाद्दरिन्द जगत्तिन वस्तुगळू प्रत्यक्षसिद्धवागलु साध्यविल्ल. हीगिरुवाग ज्ञानातिरिक्तवाद बाह्यवस्तु प्रत्यक्षसिद्धवॆन्दु हेळुवुदु हास्यास्पदवल्लवॆ! इति अन्धचोद्यं ऎम्बदु कुरुडन कुचोद्य, तिळुवळिकॆ युळ्ळवनु हीगॆ हेळलार ऎन्दभिप्राय.

-

इह दृश्याणुपक्षे एतत् विश्वं यथादृष्टि संसर्गॆ घटतॆ ई जगत्तिनल्लि ऎल्लवू नम्म अनुभवक्कॆ तक्कन्तॆ सङ्घटनाविशेषदिन्दले आगुत्तवॆ. अवयवगळ परम्परॆ कण्णिगॆ काणुव तणुकवॆम्ब पदार्थ गळल्ले निल्लुवुदरिन्द अवुगळ सङ्घटनारूपवाद घटादिगळु प्रत्यक्षवाग बहुदु. अदृष्ट न कल्पयामः अतीन्द्रियवाद परमाणुगळन्नु नावु ऒप्पुवुदिल्ल. आद्दरिन्द, ई परमाणुगळ समुदाय हेगॆ प्रत्यक्ष वागलु साध्य? ऎम्ब प्रश्नॆ नम्म मतदल्लि एळुवुदिल्ल.

परमाणुगळन्नु ऒप्पदिद्दरू, जगत्तिगॆ ब्रह्मवे उपादान कारण वॆन्दु सिद्धान्तदल्लि ऒप्पिरुवुदरिन्द, अतीन्द्रियवाद ब्रह्मदिन्द हुट्टिद ई जगत्तु हेगॆ प्रत्यक्षवागलु साध्य? ऎन्दरॆ, श्रुते अस् दृश्य तादिः परिणतिभिः स्यात् जगत्तिगॆ उपादानवॆन्दु शास्त्रसिद्धवाद ब्रह्म

286

-247-

[आत्मख्याति निरास

[श्लोक 22

आत्मख्यात् मतीनां मिथ इतरतया संविदन्या न सिद्धेश् अन्नोन्यार्थानभिज्ञाः कथमपि च धियो वादजादि कुर्यु मानाभासादिसीमा न कथनसि भवेद्दाह्य मिथ्यात्वसाम्यात् सर्वं तन्तेश्चन्न खलु सदितरा सा सि तत्तन्नियम् ॥ २२ ॥ अतीन्द्रियवादरू अदर परिणाम विशेषगळिन्द आद ई जगत्तु दृश्य वागुवुदरल्लि अभ्यन्तरविल्ल. कहियाद गॊब्बर मुन्तादवु मधुरवाद हण्णागि परिवर्तिसुत्तवॆ. भारवाद नीरु आवियागि आकाशदल्लि मोडवागि तेलुत्तदॆ. इदरन्तॆ सूक्षावस्थॆयल्लि कण्णिगॆ काणदिद्दरू स्थूलावस्थॆयल्लि कण्णिगॆ काणबहुदाद्दरिन्द याव विरोधवू इल्ल ॥ २१ ॥

तन्न सिद्धान्तदल्लि अनुपपत्तियन्नु परिहरिसि, अवर मतदल्लि दोष वन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ आत्मख्यात् मतीनां मिथ इतरतया अन्या संवित् न सिद्धत्-आत्मख्याति वाददल्लि, मत्तॊब्बर ज्ञान वन्नु विषयीकरिसि नमगॆ ज्ञान बन्दाग, ज्ञान मत्तु विषयगळिगॆ अभेद वन्नु ऒप्पिरुवुदरिन्द ऎरडु ज्ञानवू बन्दाग बेकागुत्तदॆ. हीगॆये ऎल्ला ज्ञानवू ऒन्दे आगबेकागुत्तदॆ. इदन्नु ऒप्पिदरे अपसिद्धान्त.

मत्तॊब्बर ज्ञान नम्म ज्ञानक्कॆ विषयवागुवुदिल्लवाद्दरिन्द आ दोष बरुवुदिल्लवॆन्दरॆ अय्योन्यार्थानभिज्ञाः धियश्च कथमिव वादजादि कुर्युः परस्पर अभिप्राय परिज्ञानवे इल्लदिद्दरॆ वाद जादि व्यवहारगळु हेगॆ नडॆयलु साध्य? इतरर ज्ञानवन्नु अवर मातु, चेष्टादिगळिन्द अरितु नावु उत्तर कॊडुवाग अवर ज्ञान नम्म ज्ञानदल्लि विषयवागले बेकु. धियः-विज्ञानात्मकरु.

इदल्लदॆ, ग्राह्यमिथ्यात्व साम्यात् मानाभासादिसीमा कथमपि न भवेत्- बाह्यवस्तुगळॆल्ल मिथैयादमेलॆ, शुकिरजत ज्ञानक्कू सत्यरजतज्ञानक्कू विषयदल्लि याव व्यत्यासवू इल्लद मेलॆ, सत्यरजतज्ञान प्रमॆ, शुक्तिरजतज्ञान प्रमाभास - भ्रमॆ- ऎम्ब विभागवादरू हेगॆ?

-

तत् सर्व संवृतेश्वेत् सदितरा साsपि तत्तन्निय खलु - अवॆल्लवू ‘संवृति’य महिमॆयिन्दले साध्यवॆन्दरॆ; संवृतियू मिथैयाद्दरिन्द अदु जगत्तिन कल्पनॆगॆ कारणवागलारदु. ‘असत्यात् सत्य सिद्धि’यन्नु हिन्दॆ निराकरिसिरुवुदरिन्द स्वयं मिथ्याद वस्तु मत्तॊन्दु

श्लोक 23]

  • 248

बुद्धि सर

[बाह्यार्थनिरास वादद खण्डनॆ

287

एकाकारप्रतीतिर्निजमतिविहता नैव दृष्टे गुरुत्वं व्यर्थाs स्मिन् सम्मति बहिरपि नियतं वक्ष्यते ग्राह्यलक्ष्म मिथ्यावस्तुवन्नु हेगॆ सृष्टिसुवुदु? निर्विशेषादैतिगळु जगत्तिनभ्रमक्कॆ कारणवागि हेळुव ‘अविद्यॆ’य स्थानदल्लि बौद्धरु ‘संवृति’यन्नु ऒप्पुवरु ॥ २२ ।

बाह्यवस्तुगळन्नु निराकरिसुव बौद्धर मत्तॊन्दु युक्तियन्नु निराकरिसुत्तारॆ - एकाकारप्रतीतिः निजमतिविहिता - ज्ञान मत्तु अर्थगळ आकारदल्लि भेदविल्लवॆम्बुदु तन्न अनुभवक्कॆ विरुद्धवादद्दु.

निर्विषयकवागि ज्ञानविरलु साध्यविल्लदिरुवुदरिन्द ज्ञान तोर बेकादरॆ विषय आवश्यक. ज्ञानविल्लदिद्दरॆ वस्तुविन इरुविकॆये गॊत्तागद कारण विषय तोरबेकादरॆ ज्ञान आवश्यक. ज्ञान मत्तु विषय ऎरडू कूडिदागले ‘इदु घट’ इत्यादि अनुभवगळु बरुत्तवॆ. हीगॆ ज्ञान मत्तु अर्थ ऎरडू अविनाभूतवाद्दरिन्द ई अनुभवदल्लि तोरुव आकार ज्ञानद्दॆ, अथवा घटद्दॆ? ऎम्ब संशय बन्दाग, कण्णन्नु मुच्चिदरू, विषयविल्लदिद्दरू, नम्म बुद्धियल्लि घटद आकार तोरुवुदरिन्दलू, ज्ञानविल्लदे विषय तोरलु साध्यविल्लद्दरिन्दलू आ अकार ज्ञानद्दे हॊरतु, विषयद्दल्ल ऎम्ब निर्णयबरुत्तदॆ. ज्ञानाकारदिन्दले ऎल्ल व्यवहारगळू नडॆयबहुदाद्दरिन्द प्रत्येकवाद विषयगळु अनावश्यक. बाह्यवस्तुवॆल्लवू तोरिकॆये इदु आत्मख्यातिय तात्पर्य.

-

सिद्धान्त घटादिगळु बाह्यवागियू, ज्ञान आन्तरिकवागियू तोरुत्तदॆ. नीलि, हळदि इत्याद्याकारगळु स्वतः ज्ञानक्कॆ बरलु साध्यवे इल्ल. बाह्यवस्तुवन्नु नोडिद नन्तरवे, ज्ञानक्कॆ अवुगळ आकार बरु वुदू अनुभवसिद्ध. ज्ञान वस्तुवन्नु तिळियपडिसुवुदु, वस्तु तिळिय ल्पडुवुदु. हीगॆ परस्पर अनेक विध भेदविरुवुदरिन्द इदु घट’ ऎम्ब अनुभवदल्लि ज्ञान, मत्तु विषय ऎरडर आकारवू तोरुवुदे हॊरतु, केवल ज्ञानद आकार मात्र तोरुवुदिल्ल.

e

ऒन्दन्नु मात्र ऒप्पुवुदरिन्दले, व्यवहार नडॆयबहुदाद्दरिन्द ऎरडन्नू ऒप्पिदरॆ गौरव बरुवुदिल्लवॆ? ऎन्दरॆ-दृष्टे नैव गुरुत्व अनुभवसिद्ध विषयदल्लि गौरव दोषवागुवुदिल्ल. इल्लदिद्दरॆ शून्यवादि ळगन्त ज्ञानवू इल्ल ऎन्दु ऒप्पबेकागुत्तदॆ.

288

[श्लोक 24 व्याघातो लिङ्ग सङ्ख्यापरिमितिवचसां नास्तुपाधिप्रभेदात् एकं नानाकृति स्यानिजगुणभिदया बाधिते धीः स्वहेतोः ॥

ज्ञान नम्मिब्बरिगू सम्मत, विषय नमगॆ सम्मतवल्ल. इब्बरिगू सम्मतवाद ज्ञानदिन्दले व्यवहार निर्वाहवागुवुदादरॆ, विषय एतक्कॆ इरबेकु? ऎन्दरॆ, अस्मिन् ते सम्मतिः व्यर्था वस्तुस्थितिनिर्णय गळु यारॊब्बर सम्मति अथवा असम्मतियन्नु अवलम्बिसिरुवुदिल्लवाद्द रिन्द, ई विषयदल्लि निन्न सम्मति अनपेक्षित.

ज्ञान प्रकाशस्वरूपवॆन्दु अदर लक्षण प्रसिद्ध. बाह्य वस्तुविगॆ ज्ञानवन्नु बिट्टु इन्तह लक्षण साध्यविल्लवाद्दरिन्द बाह्यवस्तुविल्लवॆन्दरॆ, बहिरपि नियतं ग्राह्यलक्ष वक्ष्यते -ज्ञानक्किन्तलू भिन्नवाद बाह्य वस्तुगळ खचितवाद लक्षणवन्नु नावु हेळिये हेळुत्तेवॆ. ज्ञान प्रकाशस्वरूपवादरॆ, वस्तु ‘प्रकाश’स्वरूपवागुत्तदॆ. प्रकाश-प्रकाश ऎरडू ऒन्दागलु ऎन्दू साध्यविल्लवष्टॆ!

बाह्यवस्तु तात्विकवादरॆ, ऒन्दे वस्तुविनल्लि बेरॆ बेरॆ लिङ्ग, वचन, परिमाण वाचकपदगळ प्रयोग हेगॆ साध्य? भार्यावाचकपद दल्लि ‘पत्नि’ स्त्रीलिङ्ग, एकवचन, ‘दाराः’-पुल्लिङ्ग, बहुवचन कळत्रं- नपुंसकलिङ्ग, हीगॆये, कॆलसमय चिक्कदागिद्दु, अदक्किन्तलू चिक्कद्दन्नु नोडिदाग दॊड्डदागि बिडुत्तदॆ. वस्तु तत्त्व ऒन्दे रूपद्दागिद्दरॆ इदॆल्ल हेगॆ सरियागुवुदु. इदरिन्द वस्तु तत्त्व यावुदू इल्ल ऎम्बुदु स्पष्टवागुवुदिल्लवॆ? ऎन्दरॆ असङ्ख्यापरिमितवचसां उपाधिभेदात् व्याघातः नास्ति-लिङ्ग, सङ्ख्यॆ, परिमाणवाचक पदगळिगॆ उपाधिभेददिन्द विरोध बरुवुदिल्ल. कळत्रं, दाराः इत्यादि गळल्लि लिङ्ग, मत्तु सङ्ख्यॆगळु केवल शब्द निष्ठगळे हॊरतु, वस्तुनिष्ठ वल्ल. शब्दक्कू अर्थक्कू अत्यन्त भेदविरुवुदरिन्द, शब्ददल्लि नपुंसक लिङ्ग इद्दमात्रक्कॆ पत्नियल्लि नपुंसकत्त्व बरुत्तदॆ ऎन्दर्थवल्ल. चिक्कदु दॊड्डदु मुन्ताद परिमाणव्यवहारगळू वस्तुविगॆ ऒन्दॊन्दु दृष्टि यिन्द बरुवुदरिन्द, आपेक्षिकवाद अल्पत्य, महत्त्वगळु वस्तु स्वरूप वन्नु बदलायिसुवुदिल्ल. वस्तुगळु ऒन्दे रीतियल्ले इरुत्तवॆ.

e

ऒन्दन्ने ऒन्दु समय, ‘नीलि’ ऎन्नुत्तेवॆ. अदन्ने मत्तॊन्दु समय ‘ऒन्दु’ ऎन्नुत्तेवॆ. मत्तॊन्दु समय. ‘चिक्कदु’ ऎन्नुत्तेवॆ. मत्तॊन्दु समय ‘उद्द’ ऎन्नुत्तेवॆ. ऒब्ब तरुणियन्नु कामुकन्नु,श्लोक 24]

-249-

बुद्धि सर

[बाह्यार्थ निरासक अनुमानद खण्डनॆ

289

धीत्या तान्यार्थशून्या निमतमतिरिति स्टोक्तियादिभग्न ज्ञानज्ञानेsतिचारः क्षणिकविविधधीसन्ततेस्सम्मतत्वात् । ‘कामिनि’ ऎन्नुत्तानॆ. विरक्त ‘शव’ ऎन्नुत्तानॆ. नायिगॆ ‘भक्ष’ ऎम्ब बुद्धि बरुत्तदॆ. वस्तु ऒन्दे आगिद्दरॆ इष्टुविध शब्दगळु हेगॆ हुट्टुकॊळ्ळुत्तवॆ. आद्दरिन्द यावुदू तत्त्ववे अल्ल, ऎन्दरॆ - एकं निजगुण भिदया नानाकृति स्यात् ऒन्दे वस्तुविनल्लि रूपरसाद्यनेक गुणगळिरुवुदरिन्द, आया कालद अपेक्षॆगॆ तक्कन्तॆ ई व्यवहारगळु बरुत्तवॆ. गुणगळु गुणि गिन्तलू भिन्नवादवु. इवु ऒन्दॆडॆयल्लि सेरुवुदरल्लि याव तप्प इल्ल. द्रव्यक्किन्तलू गुण अतिरिक्तवॆम्बुदन्नु हिन्दॆयॆ(पुट 8 - 14)हेळिदॆ

इदरन्तॆये ऒब्ब तरुणियल्लि, कामुकनिगॆ भोग्य बुद्धियू, विरक्तनिगॆ शव बुद्धियू, नायिगॆ भक्ष बुद्दियू अवरवर दृष्टियिन्द बन्दरू इवॆल्लक्कू आधारवाद वस्तु बदलायिसुवुदिल्लवाद्दरिन्द तप्पिल्ल.

“ऒन्दे चन्द्र’ ऎम्ब निर्णयविद्दरू, बॆरळिन ऒत्तडदिन्द ‘ऎरडु चन्द्र’ ऎम्ब प्रत्यक्ष अनुभव सिद्ध. इदरिन्द भ्रमॆगॆ व्यवस्थॆये इल्ल ऎन्दागुत्तदॆ. इदरन्तॆये प्रपञ्च व्यवहारगळॆल्लवू एतक्कॆ आगिरबार दॆन्दरॆ बाधिते स्वहेतोः धीः [भवति] – बाध ज्ञानविद्दरू, भ्रमक्कॆ कारणवाद बॆरळिन ऒत्तड मुन्तादवुगळु इरुववरॆगॆ आ भ्रमवू बरुत्तिरुत्तदॆ. इदरल्लि याव अव्यवस्थॆयू इल्ल. (पुट - 168) आद्दरिन्द बाह्यवाद वस्तुगळ सत्यतॆयन्नु अल्लगॆळॆयलु साध्यवे इल्ल ॥ २३ ।

-

अनुमानदिन्द बाह्यवस्तुवन्नु निरासमाडुव क्रमवन्नु प्रदर्शिसि खण्डिसुत्तारॆ - ‘विमतमतिः सान्यार्थशून्या, धीरात्’ इति स्पोक्तिबुद्धादिभग्नं विवादक्कॆ ऒळगाद ज्ञान, ज्ञानवाद कारण तनगिन्त बेरॆ विषयशून्यवागिदॆ, ऎम्बुदू सह, तन्न मातु मत्तु अनुभव मुन्तादवुगळिगॆ विरुद्धवाददु.

इल्लि सप्पज्ञान दृष्टान्त, याव बाह्यवस्तुगळ अपेक्षॆयू इल्लदॆ स्वप्नद अनुभव आगुवुदु सर्वसम्मत. इदरन्तॆये ईगिन अनुभवगळू विषयविल्लदॆये एतक्कॆ आगबारदु, ऎम्बुदु पूर्वपक्षद अभिप्राय.

ई अनुमानदल्लि यावुदादरू विषयवादरॆ, अनुमानरूप ज्ञानक्किन्तलू बेरॆयाद विषयवन्नु ऒप्पिद्दरिन्द विरोध स्पष्ट,

19

290

[ 24

दृष्टान स्साध्यशूनै न च निरुपधिकासत्पतीतं कृचिन्न

तावन्निथ्यात्वकप् न च फलति तवाशेषबाह्यार्थभङ्ग ः ॥ यावुदू विषयवागदिद्दरॆ, इदरिन्द बाह्यार्थ शून्यत्व सिद्धिसुवुदिल्ल. आद्दरिन्द बाह्यार्थ सिद्धिसबेकागुत्तदॆ. याव रीतियल्लू बाह्यार्थ वन्नु निरासमाडलु साध्यविल्लवॆम्बुदु सिद्धान्त.

इदल्लदॆ, क्षणिकविविध धी सन्ततेः सम्मतत्वात् ज्ञानज्ञाने अतिचारः अनेक क्षणिक विज्ञान परम्परॆयन्नु ऒप्पिरुवुदरिन्द ई विज्ञान विषयक ज्ञानदल्लि आ अनुमानक्कॆ व्यभिचारदोषवू बरुत्तदॆ.

विज्ञान ऒन्दे इद्दिद्दरॆ अदर विषयकवाद मत्तॊन्दु ज्ञान इरलु अवकाश बरुवुदिल्ल. क्षणिक विज्ञानपरम्परॆगळु अनेक इरुवुदरिन्द ऒन्दर विषयकज्ञान मत्तॊन्दक्कॆ बरुवाग, अल्लि हेतुवाद ज्ञान विद्दरू, तनगिन्त बेरॆयाद ज्ञान विषयवागुत्तिरुवुदरिन्द ‘स्वव्यतिरिक्त विषय शून्यत्व’वॆम्ब साध्य इल्लद्दरिन्द व्यभिचार दोष अनिवार्य.

इदल्लदॆ, दृष्टान्तः साध्यशून्यः – दृष्टान्तवाद स्वप्नदल्लि तात्कालिकवाद विषयगळ सृष्टियन्नु नावु ऒप्पुवुदरिन्द, स्वान्यार्थ शून्यत्ववॆम्ब साध्य इल्लद्दरिन्द ‘दृष्टान्तासिद्धि’ दोष बरुत्तदॆ.

स्वप्न प्रपञ्चद अनुभव परमात्मन अद्भुत शक्तिगॆ साक्षियागिदॆयॆन्दु ब्रह्मसूत्रद सन्ध्याधिकरणदल्लि स्थापिसिरुवुदरिन्द स्वप्नवू सत्यवे.

शुक्तिरजतादि भ्रम स्थलदल्लि, इल्लदिरुव रजतादिगळु ज्ञानविषय वागुवुदरिन्द, अदन्ने दृष्टान्तवागि हेळुत्तेवॆ ऎन्दरॆ, निरुपाधिका सत् नः कैचित् न च प्रतीतं ऎन्दू ऎल्लू इल्लदिरुव वस्तु तोरु वुदन्नु नावु ऎल्ल ऒप्पुवुदे इल्ल. शुक्तिरजतदल्लू अङ्गडियल्लिरुव रजतवे तोरुत्तदॆ. इदल्लदॆ सिद्धान्तदल्लि अख्यातियन्ने ऒप्पुवुदरिन्द याव दोषवू बरुवुदिल्ल.

कॆलवडॆयल्लादरू मिथ्याज्ञानवन्नु ऎल्लरू ऒप्पबेकागुवुदॆम्बुदे नमगॆ इल्लि साध्य ऎन्दरॆ, - तावन्निथ्यात्वकप्, तव अशेष बाह्यार्थभङ्गः न तु फलति कॆलवन्नु मिथ्य ऎन्दु हेळिद मात्रक्कॆ उळिद सत्यतॆ सिद्धिसुवुदरल्लि तडॆयिल्लद्दरिन्द, बाह्यवाद वस्तु यावुदू इल्ल ऎम्ब निम्म अभिमत सिद्धिसुवुदे इल्ल. आद्दरिन्द सत्यवाद बाह्य वस्तुगळन्नु ऒप्पले बेकु ॥ २४ ॥

श्लोक 25]

  • 250-

बुद्धि सर

[बाह्यार्थवन्नु ऒप्पदिरलु साध्यविल्ल]

291

प्रत्यक्षं सम्प्रयुक्त स्मृतिरपि विदिते व्याप्तिसिद्धे नुमा स्यात् शाबी धीरताद् भवति तदनुगा भ्राधीः क्लाप्य सिद्ध । वोमाजादितल्लो… पै नियतमतिकृत् स्यात् पदार्थं त्यजेत् नो चेत्पादन्यथाधीर्धुवमिह यदि वा नतत्वाप्रतीतिः॥

$

ऎल्लू इल्लद वस्तु ज्ञानदल्लि तोरलु साध्यवे इल्ल ऎम्बुदन्नु समर्थिसुत्तारॆ प्रत्यक्षं सम्प्रयुक्त स्यात् इरुव वस्तुवि नॊन्दिगॆ सन्नि कर्ष बन्दागले प्रत्यक्ष हुट्टुवुदु. स्मुतिरसि निदिते स्यात् स्मरणॆयू सह हिन्दॆ तिळिद विषयदल्ले बरुवुदु. अनुमा व्याप्तिसिद्धे स्मात् अनुमानवू सह वस्तुगळिगॆ परस्पर व्याप्ति निश्चितवादागले बरुवुदु. शा धीः अन्विताद् भवति - शाब्द बोधवू सह पदार्थशक्ति ज्ञानादिगळिन्दले बरुत्तदॆ. पदार्थवे इल्लदिद्दरॆ, शक्ति ग्रह हेगॆ बरलु साध्य? असिद्धॆ, तदनुगा भ्राधिक क्यासि भवति- प्रत्यक्षादि पूर्व अनुभवगळे इल्लदिद्दरॆ भ्रान्ति ज्ञानवू बरलारदाद्दरिन्द, प्रत्यक्षादिगळन्नु अनुसरिसिये बरुव भ्रान्तिज्ञानवू सह अधिष्ठान तिळिदागले कॆलसमय मात्र बरुत्तदॆ. रज्जुवे इल्लदॆ सर्पभ्रम बरलु साध्यवॆ! हीगॆ ऎल्ला ज्ञानगळू वस्तुगळन्नु अवलम्बि सिये बरुववे हॊरतु, वस्तुशून्यवाद ज्ञान ऎल्लि बरुवुदिल्ल.

माजादितल्लोs पि, पदार्थं त्यजेचेत्, अनि यतमतिकृत् स्यात् गगनारविन्दादि पदगळिगू याव अर्थवू इल्लदिद्दरॆ, ऎल्लरिगू ऒन्दे रीतियल्लि आ पददिन्द ज्ञान बरदे होग बेकागुत्तदॆ. ऎल्लरिगू ऒन्दे रीतियल्ले ज्ञान बरुवुदरिन्द अल्ल बुद्दि कृतवाद काल्पनिक वस्तुविषयकवागिये ज्ञान हुट्टुत्तदॆ.

नो चेत्, इह अन्यथाधीः ध्रुवं स्यात् - प्रत्येकवाद गगन मत्तु अरविन्द पदद अर्थक्किन्तलू विशिष्टवाद पदार्थवे इल्लद कारण गगनारविन्दादिपदगळिन्द बरुव बोधदल्लि ऒन्दु वस्तु विषयवे आगुवुदिल्लवॆन्दरॆ; हागिद्दरॆ, अल्लि आ पददिन्द बरुव ज्ञान खण्डितवागियू अन्यथाख्यातियागुत्तदॆ. ऎदुरल्लिरुव शुक्तिगू रजतक्कू सम्बन्धविल्ल दिद्दरू सम्बन्धविरुवन्तॆ तोरुव हागॆये, गगनक्कू अरविन्दक्कू सम्बन्धविल्लदिद्दरू सम्बन्धविरुवन्तॆ तोरुवुदरिन्द इदु अन्यथा

ख्यातिये आगुत्तदॆ. इदरल्लि प्रत्येक पदार्थगळु अत्यावश्यक.

292

[श्लोक 26

  • 251 - [आत्मख्यातियल्लि दूषण प्रदर्शन नेष्टः स्वान्यग्रहश्चत् क्वचिदपि न हि धीर्धमि्रणी वः कृताने बुद्धात्मावासना तो न च किमपि तया s पेक्षणीयं बहिष्णं धीसन्ताने तैनाद् भवति च निखिला वासनैक क्षणस्तत् निषध्वंसिनि सा युगपदखिलमप्पुद मेत् कल्पनौघं ॥ २६ ॥

-

ई सिद्धान्त दृष्टियिन्द, यदि वा अनन्वि तत्वा प्रतीतिः अथवा, गगनक्कू अरविन्दक्कू याव सम्बन्धवू इल्ल ऎम्ब ज्ञान इल्लद कारण इदु अख्यातिये आगुत्तदॆ. ऒट्टिनल्लि याव ज्ञानवू सम्पूर्ण अर्थ शून्यवागि बरुवुदिल्लवाद्दरिन्द आत्मख्याति प्रामाणिकवल्ल ॥ २५ ।

हीगॆ बाह्यार्थवन्नु ऒप्पले बेकु ऎन्दु निरूपिसि, ईग आ वाद समर्थनीयवल्लवॆन्दु निरूपिसुत्तारॆ-स्वान्यग्रहः नेष्टक्केत्, वः कृताने धीः क्वचिदपि धर्मिणी न हि [भवेत्]-ज्ञानक्किन्तलू अतिरिक्तवाद वस्तुविन ग्रहणवन्नु ऒप्पदिद्दरॆ, निम्म सिद्धान्तदल्लि ज्ञान ऎल्लू यावुदन्नू तोरिसि कॊडदे होगबेकागुत्तदॆ.

ज्ञानक्कॆ विषय मत्तु आश्रयवे धर्म. ‘नानु इदन्नु तिळियु तेनॆ’ ऎन्दाग ‘नानु’ आश्रय, ‘इदु’ विषय. ज्ञानक्किन्तलू बेरॆ वस्तुवे इल्लदिद्दरॆ ई अनुभवगळॆल्ला बरदे होगबेकागुत्तदॆ.

ऎल्लवू अनादिवासनाबलदिन्द नडॆयुत्तदॆ ऎन्दरॆ, वासना बुद्धात्मा-ज्ञानक्किन्तलू बेरॆयागि यावुदन्नू ऒप्पदकारण, वास नॆयू ज्ञान स्वरूपवे. अतः बहिष्क० किमपि तया अपेक्षणीयं च न ई वासनॆगिन्तलू भिन्नवाद बाह्यवस्तु यावुदन्नू आ बुद्धि अपेक्षिसुत्तिल्ल. इदरिन्द अनुभवदल्लि यारिगू ऎन्दू वैचित्रवन्नु समर्थिसलु साध्यवे इल्ल. आद्दरिन्द बाह्यवस्तुगळन्नु ऒप्पलेबेकु.

1

ज्ञानक्किन्तलू अतिरिक्तवाद वासनॆ इल्लदिद्दरू, अनेक ज्ञानपरम्परॆ गळु अनादिकालदिन्दलू बेरॆ बेरॆयागि इरुवुदरिन्द अनुभव व्यवस्था दिगळु आगबहुदॆन्दरॆ . धीसाने तु अनाद् भवति, निखिला च वासना एक क्षणः स्यात् अनादियागिरुव ज्ञानद परम्परॆ ऎल्लवू हिन्दॆ (पुट 40 - 41) हेळिदन्तॆ ऒन्दे ज्ञानवागबेकागुवुदरिन्द अदर वासनॆगळॆल्लवू सह ऒन्देयागबेकागुत्तदॆ. बौद्ध दर्शनदल्लि क्षण ऎन्दरॆ पदार्थ(पुट 40).

श्लोक 27]

बुद्धि सर

293

  • 252- [बाह्य र्थानुमेयत्ववाद निरास स्वाकारोर्धॆ स्वबुद्ध निहित इति च नाधारहानाद्ययोगात् स्वच्छ * छाया परन्न च भवति न च स्यादसौ रूपशून्य । साम्रासाद्ययोगाद्विषयविषयिर्नासिभेदाग्रहः

नैकाकारोपरक्तं द्वयमपि स च ते ग्राह्यतो नातिरिक्तः ॥ तत् निषध्वंसिनि सा, अखिलमपि कल्प सौघं युगपत्

  • हीगॆ ऎल्ल ज्ञान परम्परॆगळू ऒन्दागुवुदरिन्दलू, वासनॆगू ज्ञानक्कू भेद इल्लदिरुवुदरिन्दलू, आ ज्ञान निरन्वयवागि नाशवादाग(पुट 43 - 44), वासनॆयिन्द कल्पितवागबेकाद सकल कार्य गळन्नू ऒन्दे क्षणदल्ले अदु माडिबिडबेकागुत्तदॆ. अथवा मुन्दॆ स्मरणादिगळु यावुदू बरदे होगबेकागुत्तदॆ. बाह्य वस्तुगळन्नु ऒप्पिदरॆ मात्र सामग्रिभेददिन्द कार्यभेदवन्नू, कार्यगळ व्यवस्थित क्रमिकतॆयन्नू समर्थिसलु साध्य. आद्दरिन्द सत्यवाद बाह्यवस्तु गळन्नु ऒप्पले बेकु ॥ २६ ।

सौतान्त्रिकर मतवन्नु निराकरिसुत्तारॆ-आधारहानादयोगात् अर्थैः स्वस्टाकारः बुद् निन्त इति च न वस्तुगळ आकार अदर आधारगळन्नु बिट्टु बरलारवाद्दरिन्द, पदार्थ ज्ञानविषयवागुवुदॆन्दरॆ, तन्न आकारवन्नु ज्ञानदल्लि समर्पिसुत्तदॆ ऎन्दर्थ ऎम्बुदू सरियल्ल.

नम्म मुख नमगॆ काणदिद्दरू, कन्नडियल्लि प्रतिफलितवादाग अवु ग्रहीतवागुत्तवॆ. इदे आकार समर्पणद अभिप्राय. ऎन्दरॆ, स्वच्छ परन् छाया न च भवति स्वतः निराकार मत्तु स्वच्छवाद, अनन्तर कालद ज्ञानदल्लि पूर्वकालद वस्तुविन प्रतिबिम्बवू साध्यविल्ल.

स्वच्छवागिद्दरू रसद पूसु इल्लद कन्नडियल्लि प्रतिबिम्ब साध्यविल्ल, ज्ञानक्कॆ इन्तह उपाधि यावुदू इल्ल. इदल्लदॆ, वस्तुगळू क्षणिक, ज्ञानवू क्षणिक, ज्ञानदल्लि तन्न आकारवन्नु तानु समर्पिसुवदॊळगॆ ताने नाशवागिबिडुवुदरिन्द, ग्राह्य ग्राहक ऎरडू समानकालिकवल्लद कारण ई प्रतिफलनवू साध्यविल्ल. इदल्लदॆ, असौ रूपशूनै न च स्यात्-रूपविल्लद वस्तुविनल्लि प्रतिफलन बरलू साध्यविल्ल.

विषयविषयिणोः

सामासत्याद्ययोगात्, भेदा ग्रहोsपि न स्यात् - ज्ञानार्थगळिगॆ साम्यवागलि सान्निध्यवागलि

294

  • 253-

[संसर्गजाकारवाद खण्डनॆ

[श्लोक 28

M

संसर्गाध्य बुद्दोरभिदधति सिताद्या कृतेस्सिद्धि म

सादेश्यातन्मते न तु भवति तथा कालजोs तिप्रसक्तः । इल्लद्दरिन्द, परस्पर ऐक्य ज्ञान बरुवुदिल्ल. माषराशिमषीन्यायदिन्द -उद्दिनराशियल्लि काडिगॆ उण्डॆयन्तॆ अर्थ ज्ञानदल्लि सेरि होगिबिडुवुद रिन्द, ज्ञानद आकार, मत्तु अर्थद आकार भिन्नवागि काणुवुदिल्ल वॆम्बुदू सरियल्ल. उद्दिनराशिगू मषीउण्डॆगू रूपसाम्यदिन्दल जॊतॆगू सेरिरुवुदरिन्दलू अल्लि भेदज्ञान बरुवुदिल्ल. ज्ञान आन्तर, अर्थ बाह्यवाद्दरिन्द ज्ञान मत्तु अर्थगळिगॆ इवॆरॆडू साध्यविल्ल.

भेदविद्दरू कॆम्पुदासवाळ हूविनॊन्दिगॆ कूडिद गाजिनन्तॆ ऎरडू ऒन्दागि काणबहुदॆन्दरॆ, द्वयमपि एकाकारोपरक्तं न ज्ञानअर्थ ऎरडक्कू सेरिदन्तॆ ऒन्दु आकार इल्लद्दरिन्द ऎरडू ऒन्दन्तॆ तोरलु साध्यवे इल्ल. ते स च ग्राह्यतः अतिरिक्त नज्ञान स्वतः निराकार वाद्दरिन्द, आकारवॆल्लवू अर्थक्कॆ सेरिरुवुदरिन्द ऎरडू ऒन्दाकारवन्नु हेळलु आगुवुदिल्ल. हीगॆ ज्ञानदल्लि तन्न आकारवन्नु आरोपिसुवुदरिन्द विषय गृहीतवागुत्तदॆ ऎन्दु हेळुवुदु युक्तवल्ल ॥ २७ ।

23

सौतान्त्रिकरल्लि एकदेशिगळु हेळिरुव क्रमवन्नु निराकरिसुत्तारॆ अन्य बोध्य बुद्धिः संसर्गात् सिताद्याकृतेः सिद्धिं अभि दधति-मत्तॆ कॆल बौद्धरु, ज्ञान ज्ञयगळिगॆ सम्बन्धवन्नु ऒप्पि, अदरिं दले ज्ञान मत्तु विषयगळ सिद्धि ज्ञान मत्तु अर्थ ऎरडक्कू प्रत्येक आकार यावुदू इल्ल, ऎरडू कूडिदाग, ताम्बूल सुण्णद योगदिन्द कॆम्पुबण्णदन्तॆ, अदु हुट्टुकॊळ्ळुत्तदॆ ऎन्दु हेळुत्तारॆ.

इदुवू सरियल्ल. ‘ऎरडू कूडुवुदु’ ऎन्दरॆ एनु? ऒन्दु देश (जागदल्लो, ऒन्दु कालदल्लो इवु कूडुवुदॆ, अयस्कान्त मत्तु कब्बिणदन्तॆ परस्पराभिमुख्यवॆ, विषयविषयिभाववॆ? तन्मते अस् सादेश्यात् न भवति-अतिरिक्तवाद देशवन्नु बौद्धरु ऒप्पुवुदिल्लवाद्द रिन्द ऒन्दु देशदल्लि इवु सम्बन्धिसलु साध्यविल्ल.

तथा कालजः अतिप्रसक्त हागॆये कालदिन्द सम्बन्ध हेळल साध्यविल्ल. मत्तु, ऒन्दु कालदल्ले ऎल्ल वस्तुगळू ज्ञानदल्लि तोरबेकागि बरुत्तदॆ.

श्लोक 29]

बुद्धि सर

295

व्यंशे नैवाभिमुख्यं विषयविषयितात्राकृतेः प्रागसिद्धा क्यास्यास्सङ्कृष्ट नाशे जनिरिति कुसृतिः पूगताम्रलनीतिः ॥ २८ ॥

[निरधिष्टानभ्रम निरास

  • 254

फ्रान्स् रूप्यादिरर्थो विलसति निरधिष्ठान इत्याहुरेके तन्नाधिष्टानदृष्टरनियतिविरहादन्यथातिप्रसजात् ।

-

व्यंशे अभिमुख्यं नैव - निरवयववाद आकाशादिगळिगॆ आभिमुख्यदिगळन्नु हेळलु साध्यविल्ल. साकार वस्तुगळल्ले आभिमुख्य आभिमुख्यविल्लदिरुवुदु ऎम्ब व्यत्यासवन्नु हेळलु साध्य. ज्ञानवन्तु निराकार. आद्दरिन्द ज्ञानार्थगळिगॆ अभिमुख्यवू सम्बन्धवागलारदु.

आकृतेः प्राक् अत्र विषयविषयिता असिद्धा–ज्ञानक्कॆ ऒन्दु आकार बरदॆ, ‘इदु ज्ञानदल्लि विषयवागिदॆ’ ऎन्दु हेळलु साध्यविल्लद्द रिन्द ज्ञान मत्तु अर्थगळिगॆ विषय-विषयिभाववू सम्बन्धवागलारदु.

-

इदल्लदॆ, संस्कृष्ट नाशे अस्याः कै जनिः? - वस्तुगळॆल्लवू क्षणिक वाद्दरिन्द, ज्ञानकालदल्लि वस्तुवे नाशवागुवुदरिन्द, अदर आकारमात्र ज्ञानक्कॆ बरलु हेगॆ साध्य? इति पूगताम्रलनीतिः कुस्कृतिः - हीगॆ ‘अडिकॆ ताम्बूल’ न्यायवू प्रकृतक्कॆ कुसृष्टिये आगुत्तदॆ. ऎरडु वस्तुगळु ऒन्दु समयदल्लि, ऒन्दु कडॆयल्लि सेरिदागले आ न्याय अन्व यिसुत्तदॆ. क्षणिकवाददल्लि इदु साध्यविल्लदिरुवुदरिन्द ज्ञान मत्तु अर्थ गळिगॆ सम्बन्धवन्नु निरूपिसलु साध्यवे इल्ल ॥ २८ ।

बौद्ध मत प्रभेदवन्नु निराकरिसुत्तारॆ- भ्रान्स् रूप्यादिः अर्थ निरधिष्टानः विलसति इति एके आहुः- भ्रमॆयल्लि शुक्तिरजतादिगळु निराधारवागिये तोरुत्तवॆ ऎन्दु कॆलवरु हेळुत्तारॆ. ‘इदु रजत’ ऎन्नुवाग ‘इदु’ ऎन्दु शुक्तियन्नु निर्देशिसुत्तिल्ल. हिन्दॆ गृहीतवाद रजतद संस्कारवे वस्तुविन रूपदल्लि तोरुत्तदॆ. ऎदुरिनल्लिरुव शुक्ति आ भ्रमक्कॆ आधारवागद कारण इदु ‘निरधिष्ठान भ्रम’वागुत्तदॆ.

-

अधिष्ठानदृष्टः आनियतिविरहात्, तन्न-वन्नु ऎदुरल्लि काणुवु दरिन्दलू, इदिल्लदे भ्रमॆ ऎन्दू बरुवुदिल्लवाद्दरिन्दलू, इदु सरियल्ल. अन्यथा अतिप्रसङ्गात् - केवल संस्कारदिन्दले भ्रमॆ बरुवुदादरॆ, ऎदुरिनल्लि शुक्ति इल्लदिद्दरू बरबेकागुत्तदॆ. आद्दरिन्द ऎदुरिनल्लिरुव वस्तुवे अदक्कॆ अधिष्टानवागुवुदरिन्द निरधिष्ठानभ्रमॆ अनुभवविरुद्द,

296

[श्लोक 30

निष्कताक्षिदोषप्रकृतिषु च भवेत् केशगुच्छादिबुद्धि

किं चैषा प्यन्यथाधीर्यदनिदनिदमित्य, भातं ब्रवीषि ॥

[निर्विषय ख्याति निरास

  • 255-

ख्यातिं भ्रास्वरूपां जगदुरविषयां केsपि तद्दीविरुद्धं ख्यातिः कस्यापि पुंसः क्वचिदपि विषये सिद्धिरूपा हि सिद्धा 1

कॆलसमय कण्णॆदुरिन आकाशदल्लि एनू इल्लदिद्दरू कूदलुगळ सुरुळि यन्तह वस्तुगळु काणुवन्तह भ्रमॆ बरुवुदरिन्द निरधिष्ठान भ्रमवू अनुभवसिद्धवे, ऎन्दरॆ, केशगुच्चादिबुद्धिश्च निष्‌ताक्षिदोष प्रकृतिष्टु भवेत् - कण्णिनिन्द हॊरबन्द, कण्णिन तमस्सॆम्ब द्रव्य दल्ले कूदलुगळ सुरुळिबुद्दि बरुवुदरिन्द आ भ्रमॆ निरधिष्टानवल्ल.

-

किञ्च, एषा पि अन्यथाधीः, यत् इदमित्यत्र अनिदं भातं ब्रवीषि – मत्तॆयू सह, ऎदुरिनल्लि आ रजतविल्लदिद्दरू, रजतसंस्कार आन्तरिकवस्तुवादरू, अदु ऎदुरिनल्लि कैयिन्द तोरिसुवन्तॆ ‘इदु’ ऎन्दु तोरुवुदन्नु नीवू हेळुवुदरिन्द इदु अन्यथाख्याति आगुवुदे हॊरतु, निरधिष्टानख्यातियागुवुदिल्ल ॥ २९ ।

भ्रमदल्लि ऎरडु भाग इरुत्तदॆ. ऒन्दु ऎदुरिनल्लिरुव वस्तुदर्शन, मत्तॊन्दु आरोपितवागि तोरुत्तिरुव विषय. मॊदलनॆयदु अधि ज्ञान. ऎरडनॆयदु अध्यस्त. मॊदलनॆयदन्नु निराकरिसुव निरधिष्ठान ख्यातियन्नु निरासमाडि, ऎरडनॆयदन्नु निराकरिसुव निर्विषयख्यातियन्नु निराकरिसुत्तारॆ केs पि भास्वरूपां ख्यातिं अविषयां जगदुः

कॆलवरु भ्रान्तिरूपवाद ज्ञानवन्नु विषयरहितवॆन्दु हेळुवरु.

मनस्सु ऎल्लो लयिसिरुवाग, ‘मनस्सु शून्यवागिवॆ’ ऎम्ब व्यव हारविदॆ. आ समयदल्लि कण्णॆदुरिनल्लिरुव वस्तुवन्नू इन्द्रिय ग्रहिसुवु दिल्ल. अदरन्तॆ भ्रमॆयल्लि, ऎदुरिनल्लिरुव शुक्ति गृहीतवागुवुदे इल्ल. याव विषयवू इल्लदॆये आ भ्रमॆ बरुत्तदॆ ऎन्दु इवर अभिप्राय.

आदरॆ, तत् धीविरुद्ध अदु अनुभवविरुद्ध. ख्यातिः कस्यापि पुंसः क्वचिदपि विषये सिद्धिरूपा हि सिद्धा- “ऒब्ब चेतननिगॆ ऒन्दु वस्तुविषयकवाद प्रकाशवे ज्ञान’ ऎम्बुदु सर्वप्रसिद्ध. आद्दरिन्द विषयवे इल्लदे, याव ज्ञानवू बरलारदु. मनस्सु लयिसिदागलू, यावुदो ऒन्दु विषयदल्ले मनस्सु लयिसिरु

श्लोक 31]

बुद्धि सर

297

अत्रार्थासत्यतादियमविषयता सर्वथाsसत्यतो वा ता पैन्यथाखात्य सदधिगमयोरेव पर्याय एषः

[प्रमाणविभाग मत्तु लक्षण]

  • 256-

प्रत्यक्षादित्रयं च स्मृतिरिति च मतिश्रुत्यभीष्टा चतुर्धा

प्रत्यक्षं त्वत्र साक्षात्रतिपदनुमितिर्वाच्यतो व्यापके धीः । शाबी आ वाचार्थबुद्दिसृतिरसि कथिता स यामात्र जाता येषामिष्टा न्यथाधीः पृथगभिदधिरे तैरिहान्स् पि भेदाः ॥ इदॆ. आ विषयक्के ज्ञानवू सीमितवागिरुत्तदॆ. इष्टे हॊरतु निर्विषयक ज्ञानद अनुभव यारिगू ऎल्ल इल्ल.

S

ऒट्टिनल्लि, इयं अविषयता अत्र अर्थासत्त्वतः स्यात्, सर्वथा असत्यतो वा? - हीगॆ ज्ञानक्कॆ विषय आवश्यकवॆन्दमेलॆ, रजतादिगळु ऎदुरिनल्लिल्लद्दरिन्द भ्रमॆयन्नु निर्विषयवॆन्नबेकॆ, अथवा ऎल्लू इल्लद्दरिन्द निर्विषयवॆन्नबेकॆ? ताsपि एषः अन्यथा ख्यात्य सदधिगमयोः पर्याय एव - हागादरू, ई वाद अन्यथाख्याति, असत्याति ऎरडरल्लि ऒन्दर पर्यायवे आगुत्तदॆ.

-–

इल्लद्दु इरुवन्तॆ तोरुत्तदॆ ऎन्दरॆ अन्यथाख्याति. ऎल्ल इल्लद्दु तोरिदरॆ असत्याति. हेगादरू निर्विषयख्यातियागलारदु ॥ ३० ।

हीगॆ ख्यातिवादवन्नु मुगिसि, प्रमाणविभाग, मत्तु लक्षणगळन्नु हेळुत्तारॆ प्रत्यक्षादित्रयं, स्मृतिश्च इति मतिः चडुर्धा श्रुत्यभीष्मा - प्रत्यक्ष, अनुमान, शब्द, स्मृति ऎन्दु ज्ञान नाल्कुविध वॆन्दु ‘स्मृतिः प्रत्यक्षमैतिहूं, अनुमानं चतुष्टयं’ ऎम्ब श्रुतिसिद्ध.

अत्र प्रत्यक्षं तु साक्षात् प्रतिपत् - इदरल्लि, इन्द्रियगळिन्द हुट्टुव साक्षात्काररूपवाद ज्ञानवे प्रत्यक्ष. व्याप्यतः व्यापके धी अनुमितिः व्याप्तिविशिष्टवाद हेतुविन ज्ञानदिन्द, व्यापकवाद साध्यद ज्ञानवे अनुमिति, ‘वमान्, धूमात्’ ऎन्दाग व्याप्य धूम, इदरिन्द व्यापकवाद वक्कियन्नु निश्चयिसुत्तेवॆ. वाचा अर्थबुद्दि… शाबी मातिनिन्द बरुव अर्थविषयकवाद ज्ञानवे शाब्द बोध. स्मतिरसि संस्कृयामात्र जाता कथिता हिन्दिन अनुभवदिन्द

हुट्टिद संस्कारमात्रदिन्द हुट्टुवुदे स्मृति

संशयादिगळिगॆ ऎल्लि अन्तर्भाव? ऎन्दरॆ, येषां अन्यथाधी इष्टा, तैः अन्नोsसि भेदाः इह पृथक् अभिदधिरेअन्यथाख्याति

298

-257-

[निर्विकल्पक ज्ञान स्वरूप

[20 e 32

ईद्रकात्यन्तशून्य न हि मिषति मतिर्नासि यक्तिस्तथा

सामग्रीभेदवेद्य पृथगवगतिरस्कृत नैषा न्यथात्वात् । यन्नु ऒप्पुववराद तार्किकरु ज्ञानदल्लि अयथार्थज्ञान - संशय, विपर्यय, तर्क ऎन्दु मूरु विधवॆन्दु विङ्गडिसुवरु. अख्यातियन्नु ऒप्पुव ई सिद्धान्तदल्लि संशयादिगळु ऒन्दु अखण्ड ज्ञानवल्लवाद्दरिन्द प्रत्यक्षादिगळल्ले अन्तर्भूत. आद्दरिन्द ज्ञान ना विध । ३१ ।

निर्विकल्पक सविकल्पकवॆन्दु प्रत्यक्ष ऎरडु विध. अदरल्लि इन्द्रियक्कू वस्तुविगू सन्नि कर्ष बन्द मॊदलनॆय क्षणदल्लि आ वस्तुविनल्लि विशेषण वागिरुव जाति गुणादि विषयकवाद ऒन्दु ज्ञान बरुत्तदॆ. अदे निर्वि कल्पक. आद्दरिन्द निर्विकल्पक प्रत्यक्ष निर्विशेषणक ऎम्ब वादवन्नु निराकरि सुत्तारॆ – ईद्रात्यन्तशून्य मतिः न हिमिषति ‘इदु इन्त हद्दु’ ऎम्ब रीतियल्लि विशेषण विशेषगळन्नु ऒळगॊण्डे ऎल्ला ज्ञान गळू बरुत्तवॆये हॊरतु, निर्विशेषणकवाद ज्ञान यारिगू अनुभव सिद्धवे इल्ल. तथा नाडि युक्ति अन्तह ज्ञान इरुवुदरल्लि युक्तियू यावुदू इल्ल.

‘दष्टे’ -‘दण्डवन्नु उळ्ळवनु’ ऎम्ब दण्डविशिष्ट ज्ञान बरबेकादरॆ, विशेषणवाद दण्डज्ञान आवश्यक. आ विशेषणज्ञानवू विशिष्ट विषयक वादरॆ अनवस्थॆ बरुवुदरिन्द, ऒन्दु कडॆ नॆलॆयन्नु हेळबेकादरॆ आ ज्ञान ‘विशिष्ट विषयकवल्ल, विशेषण मात्र विषयक’ ऎन्दे हेळबेकु. ई युक्तियिन्द निर्विकल्प सिद्धिसुत्तदॆ, ऎन्दरॆ-पृथगवगतिः सामग्रीभेद वेद्य अस्तु-विशेषण विशेषगळन्नु ग्रहिसुव सामग्रिगळु बेरॆ यागिरुव हूवु अदर सुगन्ध मुन्ताद कडॆयल्लि विशिष्ट बुद्दिगॆ मॊदलु प्रत्येकवाद विशेषण ज्ञान बेकागुत्तदॆ. ऎरडन्नू ग्रहिसुव सामग्रिगळु ऒन्दे आदाग ई नियमविल्लवाद्दरिन्द याव नॆलॆयल्लू निर्विशेषणकज्ञान सिद्धिसुवुदिल्ल. अत्र अन्यथात्कात् नैषा-जाति गुणादि विशिष्ट प्रतीति गळल्लि, विशेषण विशेष्यगळन्नु ग्रहिसुव सामग्रि ऒन्देयागिरुवुदरिन्द प्रत्येकवाद विशेषणज्ञान मॊदलु अवश्यकविल्ल.

ऎरडू बेरॆ सामग्रिगळिन्द गृहीतवादागलू, विशेषण सविशेषण वागिये तोरिदरू अनवस्थादोष बरुवुदिल्ल इत्यादि हॆच्चिन विषयगळन्नु हिन्दॆये(पुट 12)हेळिदॆ.श्लोक 32]

बुद्धि सर

299

भीतादेर्वा विशिष्टं प्रथयति जनिता बुद्धिराद्याक्षयोगैति

तस्मात्संस्कारशनेयजनितमतिर्निवि्रकल्पिति वाच्या । अनुमानदिन्द निर्विकल्पक्कॆ विशिष्ट विषयकत्ववन्नु समर्थिसुत्तारॆ. आद्याक्षयोगैति जनिता मतिः गीतादेर्वा विशिष्टं प्रथयति मॊदलनॆय इन्द्रियसन्नि कर्षदिन्द हुट्टिद ज्ञानवू, ज्ञानवाद्दरिन्द विशिष्ट विषयकवे आगुत्तदॆ. ‘विमता मतिः विशिष्ट विषयिणी, मतित्वात्, द्वितीयमतिवत्’ ऎम्बुदु अनुमानद आकार,

हागिद्दरॆ, निर्विकल्पक ज्ञान यावुदु? ऎन्दरॆ, तस्मात् संस्कार शून्ययजनितमतिः निर्विकल्पा इति वाच्या-आद्दरिन्द संस्का रद सहकारविल्लदे इन्द्रिय मात्रदिन्दले हुट्टिद ज्ञानवे निर्विकल्पक ऎन्दु हेळबेकु, निर्विकल्प-निर्विकल्पक ऎरडू पर्याय पद.

वस्तुविगू इन्द्रियक्कू सन्नि कर्ष बन्द तत्‌क्षण वस्तुवन्नु ग्रहिसु वुदु इन्द्रियद स्वभाववाद्दरिन्द, वस्तु गृहीतवागुवुदु अनिवार्य. द्रव्यग्रहणक्कू जातिगुणादिगळ ग्रहणक्कू सामग्रि ऒन्देयागिरुवुदरिन्द आवागले अदरल्लिरुव जाति गुणादिगळू गृहीतवागलेबेकु. आदरॆ आ जात्यादिगळु मत्तॊन्दु वस्तुविनल्लू अनुवृत्तवागिरुव अंश मॊदल नॆय क्षणदल्लि गृहीतवागुवुदिल्ल. ईवाग अदु निर्विकल्पवागुत्तदॆ. अनु वृत्ति गृहीतवादाग सविकल्पवागुत्तदॆ.

ऎदुरल्लिरुव घटवन्नु नोडिदाग पटादिव्यावृत्तवागिये घट तोरुवुदरिन्द घटत्यादि विशिष्टवागिये घट गृहीतवागुत्तदॆ. आदरॆ आ घटत्व बेरॆ घटगळल्लू अनुवृत्तवागिरुव अंश मॊदलने क्षणदल्लि तोरुवुदिल्ल. इदु निर्विकल्पक. बेरॆ घटगळ दर्शनवो, स्मरणॆयो, बन्दाग अनुवृत्ति तोरुत्तदॆ. इदे सविकल्पक, घटत्वादि विशेषणगळल्लि ऎरडु अंश इदॆ. ऒन्दु पटादि व्यावृत्त आकार, मत्तॊन्दु ऎल्ला घटगळल्लू अनुवृत्तवाद आकार. मॊदलनॆयदु मात्र तोरिदाग निर्विकल्प, ऎरडू तोरिदाग सविकल्प, ‘अदे इदु’ ऎन्दु कालान्तरद अनुवृत्ति तोरिदाग अदु प्रत्यभिज्ञॆ आगुत्तदॆ ॥ ३२ ।

జా

इन्द्रिय मात्रदिन्द बरुवुदु निर्विकल्प, संस्कार सहकृत इन्द्रिय दिन्द बरुवुदु सविकल्प ऎन्दरॆ, संस्कारजन्य ज्ञानवॆल्ल अप्रमाणवागु वुदरिन्द सविकल्प अप्रमाण, निर्विकल्प ऒन्दे प्रमाण ऎन्दु हेळुव

300

-258-

[सविकल्पक ज्ञान स्वरूप

[ 20 1 33

विकल्प

अज्जा द्यव्याप्प ताक्षान्वयवति विषये क्षार्थजनो संस्कारयाणामिह सहकुरुतां तावता न स्मृतित्वं । न स्यात स्यान्य थात्वं बहुहहत्यॆः कल्पनात्यादिलिङ्गै स्याद्वानै कान्मेषामनियमविसंवादिबाधश्च सूते ॥ बौद्धरिगॆ एनु उत्तर? ऎन्दरॆ, लिङ्गाद्यव्याप्पताक्षन्वयवति विषये विकल्पः अक्षार्थ जन्य-व्याप्तिज्ञान अथवा शब्द ऎम्ब सामग्रि गळ प्रसक्तियिल्लद विषयदल्लि हुट्टुव सविकल्प ज्ञान इन्द्रियार्थ सन्नि कर्षदिन्दले बरुवुदरिन्द निर्विकल्पदन्तॆ प्रमाणवे आगुत्तदॆ.

संस्कारजन्यवाद ज्ञान हेगॆ प्रमाणवागुवुदु? ऎन्दरॆ, इह संस्कारस्तु इन्द्रियाणां सहकुरुतां, तावता स्मृतित्वं न-ई सविकल्पदल्लि संस्कारवन्तू इन्द्रियगळिगॆ सहकारि मात्रवे आगुत्तदॆ. आद्द रिन्द सविकल्प स्मृतिरूपवल्ल. ‘अदे इदु’ ऎम्ब प्रत्यभिज्ञॆयल्लू ‘अदॆ’ ऎम्ब अंशदल्लि संस्कारद सहकारविद्दरू अदन्नु प्रत्यक्षवॆन्दे ऎल्लरू ऒप्पिरुवरु. अदरन्तॆ सविकल्पदल्लू अनुवृंशदल्लि संस्कारद अपेक्षॆ इद्दरू, वस्तुविन प्रत्यक्ष इन्द्रियदिन्दले बरुवुदरिन्द अदु प्रत्यक्षवे संस्कारमात्र जन्य ज्ञानवे स्मृतियागुत्तदॆ.

बहुविहतिहत्यॆः कल्पनात्यादिलिजैः तस्य अन्यथात्वं न स्यात् अनेक विध विरोधदिन्द कूडिरुव ‘कल्पनात्व’ मुन्ताद हेतुगळिन्द सविकल्पक प्रत्यक्षवन्नु अप्रमाण ऎन्दु साधिसलु शक्यविल्ल.

“विकल्पः सर्वोsपि अप्रमा, विकल्पत्वात्, शुक्तिरूप विकल्पवत्’ ऎम्बुदु अनुमानद आकार. ई अनुमानवू ऒन्दु विकल्परूपवे आगु वुदरिन्द अप्रामाणवागबेकागुत्तदॆ. इदरिन्द विकल्पगळ अप्रमाणत्व सिद्धिसुवन्तिल्ल. विकल्प रूपवादरू ई अनुमान प्रमाणवादरॆ, ‘ऎल्ला विकल्पगळू अप्रमाणवे’ ऎम्ब प्रतिज्ञॆये विरुद्धवागुत्तदॆ. आद्दरिन्द आ अनुमानदिन्द सविकल्पगळ अप्रमाण्य सिद्धिसुवुदिल्ल.

एषां अनैकां वा स्यात्

स्यात् - ई अनुमानवन्नु प्रमाण वॆन्दु ऒप्पुव ऎरडनॆय कल्पदल्लि, अप्रामाण्यवॆम्ब साध्यविल्लद ई अनु मानदल्लि विकल्पत्ववॆम्ब हेतु इरुवुदरिन्द व्यभिचार दोषवू बरुत्तदॆ.

अविसंवादिबाध अनियतिं सूते-दोष कण्डु बरदिद्दरू अप्रमाणवॆन्दु हेळिदरॆ, अनेकविध अव्यवस्थॆगळु बरुत्तवॆ.

श्लोक 34]

-

  • 259

बुद्धि सर

[शब्दाध्यासवाद निरास

301

शब्दात् प्रागर्थसिद्धः परमपि च तयोरक्षभेदादिबोधात् शब्द वाच्य भेदादपि बहुवु पदेष्टेकनाज्य प्रसिद्धः ।

ऒन्दु ज्ञान प्रमॆये, भ्रमॆयॆ ? ऎम्ब संशय बन्दरॆ, आ ज्ञान दिन्द प्रवृत्तिसि, नावु तिळिदुकॊण्डन्तॆ फलवू सिक्किदरॆ अदु प्रमॆयागु तदॆ, तिळिवळिकॆगॆ तक्कन्तॆ वस्तु प्राप्ति आगदिद्दरॆ अप्रमॆयागुत्तदॆ. नीरन्नु नोडि हत्तिर होगि नीरु सिक्किदाग मॊदलु बन्द ज्ञान प्रमॆयागु तदॆ. मरीचिकॆयन्नु नोडि नीरॆन्दु भाविसि होगि, नीरु सिक्कदिद्दरॆ नमगॆ बन्द ज्ञान भ्रमॆयागुत्तदॆ. मॊदलनॆयदन्नु ‘संवाद’ ऎन्दू, ऎरडनॆयदन्नु ‘विसंवाद’ ऎन्दू हेळुत्तारॆ. विसंवाद इल्लदिद्दरू, अप्रा माण्यवन्नु हेळुवुदादरॆ, ‘निर्विकल्प ज्ञानवू अप्रमाणवागलि’ ऎन्दु आक्षेपिसिदाग निरुत्तरवागिरबेकागुत्तदॆ. आद्दरिन्द प्रमात्मक विकल्पगळू अनुभवसिद्धवागिरुवुदरिन्द ऎल्ला विकल्पगळू भ्रमॆयल्ल ॥ ३३ ॥

विज्ञान विवर्तवाद, ब्रह्म विवर्तवाद, शब्द विवर्तवाद ऎन्दु विवर्तवाद मूरु विध. इदन्ने अभ्यासवादवॆन्दू हेळुवरु. मॊदल नॆय पक्ष योगाचार बौद्धरदु. ऎरडनॆयदु शाङ्कररदु. मूर नॆयदु भर्तहरियदु. मॊदलॆरडु पक्षगळन्नु अनेक विधवागि निरास माडियागिदॆ. ईग शब्दवे अर्थद आकारदिन्द विकल्पदल्लि तोरुत्तदॆ, शब्दक्किन्तलू बेरॆयाद पदार्थवे इल्ल ऎन्नुव मूरनॆय पक्षवाद शब्दाध्यासवादवन्नु निराकरिसुत्तारॆ - ‘शब्दाध्यासः न युक्तः’ ऎम्बुदु प्रतिज्ञॆ. अदक्कॆ हेतुगळु-शब्दात् प्राक्, परमपि अर्थसिद्धे शब्द हुट्टुवुदक्कॆ मॊदलू, शब्द नशिसिद मेलू पदार्थद अनुभव आगुवुदरिन्द शब्द अर्थ ऎरडू ऒन्दागुवुदिल्ल.

-

कॆलवु समय ऒन्दु वस्तुवन्नु नोडि, अदर हॆसरु गॊत्तागदॆ चिन्तिसुत्तेवॆ. मत्ते कॆलवडॆयल्लि, शब्दवन्नु केळि, अर्थवे गॊत्तागदॆ चिन्तिसुत्तेवॆ. इन्तह कडॆयल्लि शब्दक्कू अर्थक्कू सम्बन्ध तप्पिरुवुदु अनुभव सिद्धवागिरुवुदरिन्द, शब्दवे अर्थद आकारदल्लि तोरुत्तदॆ ऎम्बुदु सरियल्ल.

तयोः अक्षभेदादिबोधात्-शब्द मत्तु अर्थ ऎरडू बेरॆ बेरॆ इन्द्रियगळिन्द ग्राह्यवागुवुदरिन्दलू, अर्थ मत्तु शब्द ऒन्दे समयदल्लि तोरुवुदिल्ल. आद्दरिन्द शाब्दाध्यास सरियल्ल.

302

5

[do 35 सामासत्याद्ययोगाद्रु गपदवगतीर्व जात्यादिशक्तिति शब्दाध्यासो न युक्तः प्रथयति विषयं किन्तु सञ्ज्ञा तटस्था

[शब्दानुविद्ध प्रत्यक्ष निरास

-260-

गीताच्छ बानुविद्दां * विमतमतिमुशन्यत्र शाब्दा न सत्तत् तस्यार्थस्मार्यभावात् क्षुरतु च स कथं बालमूकादिबोधॆ ।

शsपि वाच्य बेधात् ऒन्दे शब्दक्कॆ अनेक अर्थगळिरुव ‘हरि’ मुन्ताद पदगळिन्द ऒन्दु समयदल्लि यावुदादरॊन्दु अर्थवे तोरुत्तदॆ. शब्दार्थगळिगॆ अभेदविद्दरॆ नानार्थक पदगळन्नु केळिद तत्‌क्षण ऎल्ल अर्थगळू ऒट्टागि तोरबेकागुत्तदॆ.

बहुपदेषु एकवाच्य प्रसिद्ध ऒन्दे अर्थदल्लि अनेक पद गळिरुवाग, अर्थज्ञान बन्दागलॆल्ला अष्टु पदगळू तोरुत्तदॆ ऎन्दु हेळबेकागुत्तदॆ. इदू अनुभव विरुद्द.

साम्यासत्याद्ययोगात् - शुक्तियल्लि रजत आरोपितवाग बेकादरॆ, अवॆरडक्कू साम्य कारण. बॆळ्ळगॆ इरुव गाजु कॆम्पागि काणु वुदक्कॆ जपा (कॆम्पु दासवाळ) कुसुमद सान्निद्द कारण. इवॆरडू शब्द मत्तु अर्थक्कॆ इल्लदिरुवुदरिन्द, ऎरडू ऒट्टागि तोरुवुदिल्ल.

व्यक्ति जात्यादिशक्तिति युगपदवगतेः -‘नीलो घटः’ इत्यादि गळल्लि गुणवाचकवाद नीलपददिन्द बोधितवागुवुदे, जातिवाचकवाद घटपददिन्दलू ऒन्दे समयदल्लि बोधितवागुत्तदॆ. शब्दार्थगळिगॆ आध्यासवन्नु ऒप्पिदरॆ, नीलिगुणवू घटजातियु सह ऒन्दागबेकागुत्तदॆ.

-

इष्टु कारणगळिन्द, शब्दाध्यासः न युक्तः - शब्दवे अर्था कारदल्लि तोरुत्तदॆ ऎम्ब शब्दाध्यास युक्तवाद्दल्ल.

हागादरॆ, शब्द केळिद तत्क्षण अर्थज्ञान हेगॆ बरुत्तदॆ? ऎन्दरॆ किं तु तटस्ता सञ्ज्ञा विषयं प्रथय शब्दार्थगळिगॆ वाच्य वाचक भावसम्बन्धविरुवुदरिन्द, अर्थदिन्द बेरॆयाद अदर सञ्ज्ञॆ अर्थवन्नु तिळियपडिसुत्तदॆ. इष्टे हॊरतु ऎरडू ऒन्दल्ल ॥ ३४ ॥

शब्दाध्यास वादक्कॆ तळहदियागिरुव शब्दानुवेधवादवन्नु निराकरिसु तारॆ-शाब्दा, अत्र दीत्वात् विमतमसि शब्दानुविद्दां वदन्ति -प्राचिन वैयाकरणराद भर्तहरि मुन्तादवरु ई लोकदल्लि इरुव ऎल्ला अनुभवगळू, अनुभववाद कारण शब्दवन्नु ऒळगूडिकॊण्डॆ बरु इवॆ ऎन्दु हेळुत्तारॆ.

श्लोक 36]

बुद्धि सर

303

सूक्षावानात्र कल्पा न हि समधिगता तादृशी क्यापि सञ्ज्ञा वाचस्साद्यवस्था कथनमसि विदुर्भावनाद्यर्थमाप्ताः ॥

[सर्व प्रत्यक्षवाद निरास

  • 261

सारक्षगम्यं विमतमिति वदन् मत्तु बाधं विपक्ष

श्रुत्यालप्प तु सैव प्रसजति शरणं तादृशादृष्ट सिद्ध ।

शब्दक्कू अर्थक्कू अविनाभावविरुवुदरिन्द, इन्द्रियादिगळिन्द पदार्थगळु गृहीतवागुवागलू, अवुगळ वाचकवाद शब्दगळॊन्दिगॆये वस्तुगळु गृहीतवागुत्तवॆ ऎन्नुवुदन्नु ‘शब्दानुवेध’ ऎन्नुत्तारॆ.

तस्य अर्थस्मर्यभावात्, तत् न सत् शब्दद स्फूर्तिगॆ अर्थदर्शनवे कारणवागुवुदरिन्द अदु सरियल्ल.

आनॆयन्नु नोडिदॊडने मावटिगन स्मरणॆ बरुवन्तॆ, वस्तुवन्नु नोडिद मेलॆये अदर हॆसरिन स्मरणॆ बरुवुदरिन्द ऎरडू ऒन्दे काल दल्लि तोरुत्तदॆ ऎम्बुदू सरियल्ल.

सः बालमूकादिबोधे च कथं सुरतु? आ शब्दद परि चयविल्लद ऎळॆय मक्कळु मत्तु मूगरु मुन्तादवर ज्ञानदल्लि अदु हेगॆ तोरलु साध्य. अत्र सूक्ष्मानाक् न कल्पा-अवर ज्ञानदल्लि सूक्ष्म मत्तु अतीन्द्रियवाद शब्द तोरुत्तदॆ ऎन्दु कल्पनॆ माडुवुदु सरियल्ल. तादृशी सञ्ज्ञा क्यापि न हि समधिगता-अन्तह सूक्ष्मवाद शब्दगळु ऎल्लू यारिगू अनुभवसिद्धवल्लवष्टॆ !

हागादरॆ, ‘परा, पश्यन्ती, मध्यमा, वैखरी ऎन्दु शब्द नाल्कु विध. वैखरियन्नु मात्र नावु केळबल्लॆवु. उळिदवु सूक्ष्म’ ऎन्दु मन्त्र शास्त्रादिगळल्लि हेळिरुवुदु हेगॆ? ऎन्दरॆ, वाचः सूक्षाद्यवस्थाकथ नमसि भावनाड्यर्थं आस्ताः विदुः-वाक्कुगळु सूक्ष्मावस्थॆयल्लि रुववॆन्दु हेळिरुवुदू सह, हागॆ उपासनादिगळिगागिये हॊरतु ई स्थूल शब्दद दृष्टियिन्दल्ल ऎन्दु आप्तरु तिळिदिरुवरु.

योगिगळिगॆ गोचरवागुव ऒन्दु सूक्ष्म तत्व बालमूकादिगळ ज्ञान दल्लि विषयवागुवुदॆन्दु हेळुवुदु हास्यास्पदवॆन्दु तात्पर्य । ३५ ।

प्रत्यक्ष विचारवन्नु मुगिसि, जगत्तिनल्लि अतीन्द्रिय वस्तुगळे इल्ल, ऎम्ब योगसिद्धान्तदवर मतवन्नु निराकरिसुत्तारॆ निमतं सत्ता अक्षगम्यं इति वदन् विपक्ष बाधं वक्तु! ‘विमतं प्रत्यक्षगम्यं सत्यात्’ ऎम्ब अनुमानदिन्द अतीन्द्रियवाद सर्ववू प्रत्यक्षवागुवु दॆन्दु हेळिदरॆ, ‘सत्य इद्दमात्रक्कॆ एतक्कॆ प्रत्यक्षवागबेकु?’ ऎन्दु प्रश्नि

304

[ श्लोक 36 अध्यक्षं लौकिकं चेदधिगतिहतं भावनोत्थं न युक्तं

नित्यं त्वानपेक्षं निरुपधिरिह ते दुर्वचोs कप्रकर्षः ॥ सिदाग उत्तर हेळलु साध्यविल्ल. सत्यक्कू प्रत्यक्षत्वक्कू कार्यकारण भावादिगळिल्लदिरुवुदरिन्द, ‘प्रत्यक्षवागदिद्दरॆ, सत्यवू इरलारदु’ ऎम्ब अनुकूल तर्क हेळलु शक्यविल्ल. आद्दरिन्द आ अनुमान अप्रयोजक

श्रुत्यालम्बे तु, सैव तादृशादृष्ट सिद्ध शरणं प्रसजति ‘सर्वं ह पश्यः पश्यति’ इत्यादि श्रुतिगळिन्द ऎल्लवन्नू नोडबल्लवरु इरुत्तारॆन्दु गॊत्तागुवुदरिन्द यारिगादरू ऎल्लवू प्रत्यक्षगम्यवे ऎन्दु हेळिदरॆ, आवाग श्रुतियिन्दले इन्तह अतीन्द्रिय शक्तिगळू सिद्धिसुवुदरिन्द अनुमानप्रयोग व्यर्थवागुत्तदॆ.

विषयद दृष्टियिन्दलू आ अनुमान सरियल्लवॆन्दु निरूपिसुत्तारॆ. साध्यकोटियल्लि सेरिरुव प्रत्यक्ष, इन्द्रियसन्नि कर्षदिन्द बरुव लौकिक प्रत्यक्षवॆ, भावनातिशयदिन्द बरुव अलौकिक प्रत्यक्षवॆ, नित्यवाद पर मात्मन प्रत्यक्षवॆ ?अध्यक्षं लौकिकं चेत्, अधिगतिविहतं-ऎल्लवू लौकिक प्रत्यक्षवेद्य ऎन्नुवुदु अनुभवविरुद्द. भावनोत्तं न युक्तं भावनातिशयदिन्द हुट्टुव कामुकन कामिनीदर्शनादिगळु भ्रमॆया गुवुदरिन्द, इदुवू भ्रमॆयागबेकागुत्तदॆ. नित्यं तु अक्षानपेक्षं परमात्मन प्रत्यक्षवन्तु इन्द्रियजन्यवे अल्ल. आद्दरिन्द आ अनुमान दिन्द ऎल्लवू प्रत्यक्षगम्यवॆन्दु साधिसलु शक्यविल्ल.

इन्द्रियगळ शक्ति ऎल्लरिगू ऒन्दे विध इरुवुदिल्ल. ऒब्बन कण्णिनिन्द नोडलारद्दन्नु मत्तॊब्बनु नोडुत्तानॆ. अदरन्तॆ ऎल्लवन्नू नोडुव शक्ति यारिगादरू इरबहुदॆन्दरॆ - इह निरुपधिः अक्षप्रकर्षः ते दुर्वचः - ई लोकदल्लि ऎल्लू इल्लद अन्तह अद्भुत शक्तियन्नु समर्थिसलु निनगॆ साध्यविल्ल.

-

इन्द्रियगळल्लि शक्ति तारतम्यविद्दरू अदक्कू ऒन्दु मिति इद्दे इरुत्तदॆ. दृष्टिशक्ति ऎष्टे तीक्षवागिद्दरू अदरिन्द रुचियन्नु अरियलु साध्यवॆ? ऎल्ल यारू ऎन्दू अरियद विषयदल्लि व्याप्तिज्ञानादिगळु बरलु साध्यविल्लद्दरिन्द अदक्कॆ अनुमानवू प्रमाणवागलारदु ॥ ३६ ।

सर्पगळु कण्णिनिन्दले शब्दवन्नु ग्रहिसुत्तवॆ. इदरन्तॆ ऒब्बर कण्णिगॆ ऎल्लवन्नू ग्रहिसुव शक्ति एतक्कॆ इरबारदु ? ऎम्ब संशयवन्नु

श्लोक 37]

बुद्धि सर

305

  • 262 - [योगिगळइन्द्रिय गळिगू विषयव्यवस्थॆ इदॆ] प्रत्येकं ह्यक्षवेद्यं प्रतिनियततया सर्वलोकप्रसिद्धं

काकोलूकादिकानामपि निजविषये है चक्षुःप्रकर्षः । मानालालपूर्वष्टपि खलु रसनास्पर्शनादि क्रमात्सा

अक्षा नैक्य मात्रं स्थितविषयमतस्त्रपासादिवाक्यं ॥ ३७ ॥ परिहरिसुत्तारॆ- प्रत्येकं प्रतिनियततया हि अक्षवेद्यं प्रसिद्ध ऎल्ला इन्द्रियगळू प्रत्यक्ष जनकवे आदरू, चक्षुरिन्द्रिय रूपवन्ने ग्रहिसुत्तदॆ इत्यादियागि इन्द्रियगळिगू विषयगळिगू व्यवस्थॆ इरुवुदु ऎल्लरिगू अनुभवसिद्ध. आद्दरिन्द ऎल्ल इन्द्रियगळू ऎल्लवन्नू ग्रहिसुव शक्तियन्नु पडॆयलु साध्यवे इल्ल.

नम्म कण्णिगॆ काणदवु कागॆ, गूबॆ मुन्तादवुगळ कण्णिगॆ काणुत्तवॆ. इदरन्तॆ इन्द्रियशक्ति ऒब्बरिगॆ अपरिमितवागिरबहुदु ऎन्दरॆ - काको लूकादिकानामपि चक्षुः प्रकर्ष निजविषये हि लक्षि कागॆ, गूबॆ मुन्तादवुगळ कण्णिन शक्ति नमगिन्तलू सूक्ष्मवागिद्दरू, कण्णु शब्दवन्नु ग्रहिसदे रूपवन्ने ग्रहिसुत्तदॆ. आद्दरिन्द इन्द्रियशक्तियल्लि तारतम्य विद्दरू विषयव्यवस्थॆ इद्दे इरुत्तदॆ.

बावलि, बायियिन्दले मल विसर्जनॆ माडुवुदरिन्द वागिन्द्रिय गुदेन्द्रियद कॆलसवन्नु माडुत्तदॆ. सर्पगळु कण्णिनिन्दले शब्दवन्नु केळुत्तवॆ. आद्दरिन्द इन्द्रियगळिगॆ विषयव्यवस्थॆ यावुदू इल्लवॆन्दरॆ -मानाळवाळपूर्वष्टपि रसनास्पर्शनादिक्रमात् अक्षा नैक्य मात्रं ० खलु स्यात् बावलि, सर्प मुन्तादवुगळिगू, रसनेन्द्रिय मत्तु त्वगिन्द्रिय न्यायदिन्द इन्द्रियगळिगॆ आधारवाद स्थान ऒन्दे हॊरतु, इन्द्रियगळु ऒन्दल्ल.

-

रसनेन्द्रियविरुव नालिगॆयल्लि त्वगिन्द्रियवू इरुत्तदॆ. नालिगॆ कल्लु सक्करॆय रुचियन्नु ग्रहिसुवाग अदर कठिण स्पर्शवन्नू ग्रहिसुत्तदॆ. नालिगॆयल्ले इरुव रसनेन्द्रिय रुचियन्नू, त्वगिन्द्रिय स्पर्शवन्नू ग्रहि सुत्तदॆये हॊरतु, ऒन्दे इन्द्रिय ऎरडन्नू ग्रहिसुवुदिल्ल. सर्पगळिगू कण्णिनल्लि चक्षुरिन्द्रिय मत्तु शोन्द्रिय ऎरडू इरुवुदरिन्द कण्णु ऎरडन्नू ग्रहिसुत्तदॆये हॊरतु, चक्षुरिन्द्रिय शब्दवन्नु ग्रहिसुवुदिल्ल. आद्दरिन्द इन्द्रियगळिगॆ विषयव्यवस्थॆ तप्पुवुदिल्ल.

20

306

  • 263 -

[अनुमिति प्रत्यक्ष विशेषवल्ल]

[श्लोक 38

संयुक्तव्यापकत्व प्रकृतिसहकृतै र्वाप्ति धीसव्यपेक्षॆ अरेवानुवादीर्भवतु किमितरत्कल्पयितैति चेन्न । निर्वापारेयस्याप्यदयति खलु सा भूतभाव्यादिलिङ्गै स्मत्यारूडैः श्रुतैर्वा मन इह सकलज्ञानसामान्य मिष्टं ॥

हागादरॆ ‘त्वक् च दृक् च निपिपासति जिह्वा ….नासिकात्वयि करीश’ इत्यादिगळल्लि त्वगिन्द्रिय मत्तु चक्षुरिन्द्रियगळिगॆ रसनेन्द्रियद कार्य वाद ‘पान’वन्नु हेळिद्दु हेगॆ हॊन्दुवुदु.? ऎन्दरॆ-अतः त्वक् पिपासादिवाक्यं स्मितविषयं-हीगॆ विषय व्यवस्थॆ इरुवुदरिन्द आ वाक्यक्कॆ निर्दिष्टवाद बेरॆ अर्थविदॆ.

‘सङ्गीतामृतवन्नु किवियिन्द पानमाडिद’ इत्यादिगळल्लि कविसमय दिन्द ‘पान’वॆन्दरॆ केळुवुदॆन्दे अर्थ. ऎल्ल इन्द्रियगळिगू तृप्तियन्नु कॊडुव परमात्मन अनुभवदिन्द नन्न ऎल्ल इन्द्रियगळू आनन्दिसलि! ऎन्दिष्टे आ वाक्यक्कॆ अर्थ. आद्दरिन्द विषयव्यवस्थॆ इद्दे इरुत्तदॆ ॥ ३७ ।

अनुमानवू प्रत्यक्ष विशेषवे ऎन्दु शङ्किसि परिहरिसुत्तारॆ संयुक्तव्यापकत्व प्रकृतिसहकृतै, व्याप्तिधीसव्य पेक्षॆ अक्ष रेव अनुमा धीः भवतु, इतरत कल्पयित्वा किं? संयोग, संयुक्त समवाय, अथवा संयुक्ताविनाभाव इत्यादियागि सन्नि कर्ष अनेक विध. आदरू ऎल्लदरिन्दलू बरुवुदु प्रत्यक्षवे, इदरन्तॆ धूम वन्नु नोडिदाग, धूमक्कू वगू व्याप्ति ऎम्ब सम्बन्धविरुवुदरिन्द “चक्षुस्संयुक्तधूमव्यापकत्व’वू सन्नि कर्ष विशेषवे आगलि; वहि ज्ञानवू प्रत्यक्ष विशेषवे आगलि! अनुमान ऎम्ब ज्ञान प्रत्यक्षक्किन्तलू बेरॆ ऎन्दु एतक्कॆ हेळबेकु?

इति चेत्, न-हीगॆन्दरॆ, अदु सरियल्ल. एतक्कॆन्दरॆ-सा निर्व्या पारेयस्यापि स्मत्यारूः, श्रुतैर्वा भूतभाव्यादिलिङ्गै उदयति खलु धूमक्कू चक्षुरिन्द्रियक्कू याव सन्नि कर्षवू इल्ल दवनिगू, धूमवन्नु स्मरिसिकॊळ्ळुवुवरिन्दलो, शब्ददिन्द तिळिदुकॊळ्ळुवु दरिन्दलो, भूतकालिक अथवा भविष्यत्कालिक धूम ज्ञानदिन्दलू वक्षिय अनुमिति बरुवुदु प्रसिद्धवष्टॆ! इल्लॆल्ला चक्षुस्संयोगवे धूमक्कॆ इल्लदिरुवाग, संयुक्त व्यापकत्व सन्नि कर्ष बरुवुदिल्ल. आद्दरिन्द धूमदर्शनदिन्द बरुव पज्ञान प्रत्यक्षवल्ल. अतिरिक्तवे

श्लोक 38]

  • 264

बुद्धि सर

[अनुमिति प्रत्यक्षादि विलक्षण]

307

पक्षस्तं व्याप्य माद् विदितमिह तु न व्यापकस्य प्रसक्ति व्याप्ति स्तन स्मृता स्यान्न च तत उभयोर्निश्चयः पक्षयोगे ! तागाप्यातोऽ साविति मतिरसि न व्यापकं तत्र यजोत् तस्मात्तद्वापिपान्वयनियतमतिर्नाक्षतस्संस्कृतेर्वा ॥ ३९ ॥

प्रत्यक्षक्कॆ कारणवाद मनस्सु अनुमितिगू कारणवागुवुदरिन्द ऎरडू ऒन्दे एतक्कॆ आगबारदॆन्दरॆ- मनः इह सकलज्ञान सामान्यं इष्ट मनस्सु स्मृति मुन्ताद ऎल्ला ज्ञानक्कू कारणवागुत्तदॆ, प्रत्यक्षमात्रक्कल्ल, अष्टु मात्रदिन्द अनुमिति प्रत्यक्षवागुवुदादरॆ, स्कृतिय प्रत्यक्षवागबेकागुत्तदॆ. आद्दरिन्द अनुमिति प्रत्यक्ष रूपवल्ल, अतिरिक्तवाद ज्ञानवे ॥ ३८ ।

अनुमिति अतिरिक्तवे ऎन्नुवुदन्नु विस्तारवागि समर्थिसुत्तारॆ- आद् पक्षं व्याप्यं विदितं मॊदलु पर्वतादि पक्षदल्लिरुव धूमादि हेतु दर्शन मात्र आगुत्तदॆ. इह तु व्यापकस्य न प्रसक्ति-ई स्थिति यल्लि धूम व्यापकवाद व तोरुवुदक्कॆ सम्भववे इल्ल. तेन व्याप्ति स्मृता स्यात्-आनॆयन्नु नोडिदवनिगॆ मावटिगन स्मरणॆ बरुवन्तॆ आ धूमादि दर्शनदिन्द धूमक्कू वक्किगू इरुव व्याप्तिरूपवाद सम्बन्धद स्मरणॆ बरुत्तदॆ. ततः उभयोः पक्षयोगे च न निश्चयः धूमक्कू वरिगू इरुव व्याप्ति स्मरणमात्रदिन्दले धूमदन्तॆ वग्निय पक्षवाद पर्वतदल्लि निश्चितवागलु साध्यविल्ल.

‘अस् ताकृगा प्यान्वितः’ इति मतिरसि व्यापकं तत्र न यच्छेत्-साध्यव्यापकवाद हेतु पक्षदल्लि इदॆ’ ऎम्ब ज्ञानमात्र दिन्दलू पक्षदल्लि साध्य सिद्धिसलारदु. तस्मात् तद्वा पिपक्षान्वय नियतमतिः अक्षतः, संस्कृतेर्वा न-आद्दरिन्द हेतुव्यापकवाद साध्यवन्नु पक्षदल्लि तप्पदे निश्चयिसुवन्तह ‘पर्वतो वश्चिमान्’ ऎम्ब ज्ञान इन्द्रियजन्य प्रत्यक्षवू अल्ल, संस्कारदिन्द हुट्टद स्मृतियू अल्ल, अतिरिक्त ज्ञान. इदे अनुमिति,

मॊदलु पर्वतदल्लि धूमवन्नु नोडुत्तानॆ. अनन्तर धूमक्कू वह्नॆगू इरुव व्याप्तिस्मरणॆ बरुत्तदॆ. ई स्थितिगळल्लि पर्वतदल्लि वक्कि निश्चय बरलु साध्यवे इल्ल. व्याप्तिस्मरणानन्तर ‘व व्याप्यधमवान् पर्वतः’ ऎम्ब परामर्शज्ञान बन्दरू, अदु पर्वतदल्लि वज्ञान

308

  • 265-

[अनुमानप्रामाण्य समर्थनॆ

[श्लोक 40

नायोग्य स्याक्षबाधः स्वविषयविहतिं न क्षमेतानुमानं

स्वस्यॆवापेक्षितत्वादनुमितिमखिलां बाधते नागमोsपि । निस्सनेहप्रवृत्तेरिह निपुणधियां नाष्यसौ संशयात्मा

वैशिष्ट्यान्न स्मृतिश्चत्यनुमितिरुदिता ध्यक्षवन्मानमन्यत् । रूपवागलारदु. ‘नीलघटवत् भूतलं’ ऎन्दाग, भूतलदल्लि घट तोरुवुदे हॊरतु, घटदल्लि विशेषणवाद नीलिबण्ण भूतलदल्लि तोरु वन्तिल्ल. हीगॆ पर्वतदल्लि वनिश्चय अतिरिक्तवे आगुत्तदॆ. अदे अनु मिति, अदु संशयादिविलक्षण ऎम्बुदन्नु मुन्दिन श्लोकदल्लि हेळिदॆ. आद्दरिन्द ‘पर्वतो वमान्’ ऎम्ब ज्ञान प्रत्यक्षादिविलक्षण ॥ ३९ ॥

अनुमान प्रमाणवे अल्ल ऎम्ब चार्वाकमतवन्नु निरासमाडु तारॆ. अनुमान अप्रमाणवागलु कारणवेनु? अदु शुक्तिरजतादि ज्ञान दन्तॆ बाधितवागुवुदरिन्द अप्रमाणवॆ, अथवा बाधितवागदिद्दरू अप्प माणवॆ, अथवा संशयादिरूपवाद्दरिन्द अप्रमाणवॆ, अथवा स्मृति रूपवागुवुदरिन्द अप्रमाणवॆ? ऎरडनॆय पक्षवन्नु ऒप्पिदरॆ प्रत्यक्षवू अप्रमाणवागबेकागुत्तदॆ. मॊदलनॆय पक्षदल्लि, बाधज्ञान प्रत्यक्ष रूपवॆ, अनुमितिरूपवॆ, शाब्द बोधरूपवॆ?

प्रत्यक्षरूप बाधज्ञान बरलु अवकाशविल्ल. एतक्कॆन्दरॆ, अयो ग्यस्य अक्षबाधः न धूमदिन्द वत्नियन्नु अनुमान माडुवाग, वहि कण्णिगॆ काणलु शक्यविल्लद्दरिन्द योग्यानुपलब् इल्लद प्रयुक्त प्रत्यक्षात्मक बाधज्ञान बरलु शक्यविल्ल.

अनुमितिरूप बाधज्ञान बरुवुदॆन्दरॆ, अनुमानं स्वविषय विहतिं न क्षमेत . आग बाधकवाद अनुमान प्रमाणवागबेकागुवुद रिन्द अनुमानद अप्रामाण्यवन्नु अनुमानदिन्द निर्णयिसलु साध्यविल्ल.

स्वस्यॆव अपेक्षितत्वात् अखिलां अनुमितिं आगमोsपि न बाधते शक्ति ग्रहणक्कॆ अनुमानवे मूलवागुवुदरिन्द, अनु मानद अप्रामाण्यवन्नु शब्द प्रतिपादिसलारदु. आग शक्तिग्रहणवे बरदे शाब्द बोधवे तप्पि होगबेकागुत्तदॆ.

निपुणधियां इह निस्सनेहप्रवृत्तेः, अस् संशयात्मापि न - महामेधाविगळू, अनुमानदिन्द तिळिद विषयदल्लि ऎळ्ळष्टू संशयविल्लदॆ प्रवृत्तिसुवुदरिन्द, अनुमान संशयरूपवू अल्ल.श्लोक 41]

-266-

बुद्धि सर

[अनुमानप्रामाण्यदल्लि बाधक परिहार

309

सामान्यं प्राकृसिद्धं न पुनरनुगमस्सिद्ध पूर्वो विशेष

व्याप्ति स्सर्वाsपि भन्ना क्वचिदपि सकलव्याप्य सङ्ग त्यदृष्टेः ।

-

वैशिष्ट्याट् न स्मृतिश्च - अनुमानदल्लि स्मृतिगिन्तलू विलक्षण वागि हॊस विषयवे तोरुवुदरिन्द स्मृतियू अल्ल. हिन्दॆ तिळिद विषयदल्ले स्मृति बरुवुदॆम्बुदु सर्वसम्मत. पर्वतदल्लि आ वक्कियन्नु हिन्दॆ नोडिल्लवाद्दरिन्द, धूमज्ञानदिन्द पर्वतदल्लि बरुव वज्ञान स्मृतियागलारदु.

इति अनुमितिः अध्यक्षवत् अन्यत मानं उदिता-ई कारण गळिन्द अनुमिति प्रत्यक्षदन्तॆये अतिरिक्तवाद ऒन्दु ज्ञानवे हॊरतु, प्रत्यक्षादिगळल्लि अन्तर्भूतवल्ल ॥ ४० ॥

प्रत्यक्षादिरूपवाद बाधकज्ञानविल्लदिद्दरू, युक्तियिन्द बाधबरु वुदरिन्द अनुमान प्रमाणवल्ल, ऎन्दु शङ्किसि समाधान हेळुत्तारॆ ‘धूमदिन्द वप्प नुमान’ ऎन्दरॆ, धूमसामान्यदिन्द वग्निसामान्य वन्नु साधिसुविर, धूमविशेषदिन्द वहि विशेषवन्नु साधिसुविरॆ? सामान्यं प्राक् प्रसिद्धं- महानसादि (अडिगॆमनॆ)गळल्लि धूमक्कु वगु व्याप्तिय गृहीतवागिदॆ, वक्किय गृहीतवे आगिदॆ. हॊसदु साधिसबेकाद्देनिल्ल.

विशेषे पुनः अनुगमः न सिद्धि पूर्व- महानसादिगळल्लि याव धूम वगळिगॆ व्याप्ति गृहीतवागित्तो, आ धूम पर्वतदल्लिरु वुदिल्ल. पर्वतदल्लिरुव धूमक्कू वह्लिगू व्याप्ति हिन्दॆ गृहीतवे अल्ल. इन्तह स्थितियल्लि पर्वतद धूमदिन्द पर्वतदल्लि वक्ष्मियन्नु निश्चयिसुवुदु हेगॆ साध्य?

इदल्लदॆ, कैचिदिसि सकलव्याप्य सङ्गत्यदृष्टिः सार्वाsपि व्याप्तिः भग्ना - ‘ऎल्लॆल्लि धूमविरुवुदो, अल्लॆल्ला वहि इरुवुदु’ ऎन्दु व्याप्तियन्नु हेळबेकादरॆ, त्रिकालदल्लि जगत्तिनल्लिरुव धूमवु गळॆल्लवन्नु कण्डिरबेकु. कॆलसमय, कॆलवॆडॆयल्लि कण्डमात्रक्कॆ व्याप्ति गृहीतवागुवन्तिल्ल. अल्पज्ञनाद मानवनिगॆ जगत्तिनल्लॆल्ला, त्रिकालदल्लि इरुव हेतुसाध्यगळन्नु ग्रहिसलु ऎन्दू शक्यविल्लद्दरिन्द ऎल्ला व्याप्तिगू भङ्ग अनिवार्य,

310

[श्लोक 42 भूयोदृष्टर्ववस्था न हि भवति तथोाधयः सुर्दरुहाकि इत्याद्याः स्वष्टतर्करनियमजुषां दर्शनेनैव बाध्याः ॥ -267- [अनुमानदल्लि व्यभिचारशङ्का परिहार क्रम

दृष्टs तीचारशणा न भवति यदि सा क्यापि देशान्तराद् सिद्धा तत्रानुमानस्थितिरथ न तदा क्यातिशजावकाशः । भयोदृष्टि व्यवस्था न हि भवति- ऎल्लादरॊन्दु जाग दल्लि, व्यभिचार बरबहुदाद्दरिन्द, अनेक सल नोडिद मात्रक्कॆ व्याप्ति निर्णय बरुवन्तिल्ल. काद कब्बिणवन्नु बिट्टु उळिद ऎल्लॆडॆयल्लू ‘वहि इरुवॆडॆयल्लि धूमविरुत्तदॆ’ ऎन्दु ‘भयोदर्शन’ बरुत्तदॆ. आदरॆ ई व्याप्तियन्नु यारू ऒप्पुवुदिल्ल.

तथा दुरहाः उपाधयः स्युः हागॆये, नमगॆ तिळियलु शक्यविल्लद उपाधिगळ सम्भव इरुवुदरिन्द व्याप्ति निर्णय बरुवन्तिल्ल.

काद कब्बिणदल्लि वत्नि इद्दरू धूमविल्लद्दन्नु नोडिद मेलॆये धूमक्कॆ हसि कट्टिगॆये कारण केवल व कारणवल्लवॆन्दु गॊत्तागुत्तदॆ. अवागले ‘धूमवान् वहे’ ऎम्बल्लि आर्दॆन्धनसंयोग उपाधि ऎन्दु गॊत्तागुत्तदॆ; इल्लदिद्दरॆ इल्ल. इदरन्तॆ ‘वमान् धमात्’ ऎम्बल्लियू इन्तह उपाधि इल्ल ऎन्दु हेळलु साध्यविल्लद्दरिन्द उपाधि संशय बन्दरू व्याप्तिय निर्णय बरुवन्तिल्ल. हीगॆ व्याप्ति निश्चयक्कॆ सम्भवविल्लद्दरिन्द अनुमान प्रमाणवल्ल.

इत्याद्याः स्वष्टतर्कस्थिरनियमजुषां दर्शनेनैव बाध्याति इत्यादिगळू, अवरवरिगॆ अभिमतवाद तर्कक्कागि निर्दिष्टवाद नियम गळन्नु ऎल्लरू ऒप्पुवुदरिन्द, अवरवर अनुभवदिन्दले निरस्तवादवु.

‘अनुमान अप्रमाण’ ऎम्बुदन्नू तर्कदिन्दले साधिसबेकु. तर्कवे यावुदू इल्लवॆन्दरॆ, अनुमानद अप्रामाण्यवन्नु निरूपिसुवु तिल्ल, अद्दरिन्द अनुमान अप्रमाण ऎन्दु समर्थिसलु आगुवुदिल्ल ॥ ४१ ।

ईग, व्यभिचाररसंशय सहजवाद्दरिन्दलू, उपाधि संशयदिन्दलू व्याप्तिये सिद्धिसलु सम्भवविल्ल ऎम्बुदरल्लि मॊदलनॆयदक्कॆ समाधान वन्नु हेळुत्तारॆ- दृष्टे अतीजारशा न भवति-प्रत्यक्षसिद्ध विषय दल्लि व्यभिचार शङ्कॆ बरुवुदिल्ल. व्यभिचार संशय बेरॆ कडॆयल्लि बरुवु दॆन्दरॆ, यदि क्वापि देशाराद् सा, तत्र अनुवनस्थितिः सिद्धा

श्लोक 42]

बुद्धि सर

311

व्याघाताना तु शा न पुनरुदयति स्वप्रवृत्यादिभजात् यावच्छं च तर्क प्रकृतिरिह ततो नानवस्थादिदोषः ॥ ४२ ॥

देशान्तर प्रत्यक्ष सिद्धवल्लवादुदरिन्द अनुमानदिन्द देशान्तरवन्नु तिळिदु अल्लि व्यभिचार संशय बरबेकु. अनुमानदिन्द देशान्तर सिद्धवाग बेकादरॆ व्याप्तिज्ञानादिगळु सिद्धवाद्दरिन्द अनुमान प्रामाण्य सिद्ध अथ न, कृ अतिशङ्कावकाशः देशान्तर सिद्धवल्लवॆन्दरॆ, व्यभिचारद संशय ऎल्लि बरबेकु? नमगॆ तिळिद प्रत्यक्षसिद्ध कडॆयल्लन्तु व्यभिचार संशय बरलु शक्यविल्ल. आद्दरिन्द व्याप्तिय ग्रहणदल्लि याव तॊन्द रॆयू बरुवुदिल्ल.

निर्दिष्ट स्थलदल्लि व्यभिचार शङ्कॆ बरदिद्दरू, ‘ई व्याप्तिगॆ जगत्तिनल्लि ऎल्लादरू व्यभिचार बरुवुदॆ’? ऎम्ब संशय बन्दरॆ एनु माडुवुदॆ दरॆ - व्याघाताना तु शङ्का पुनः, स्वप्रवृत्यादिभज्ञात् न उदयति

कॊनॆयवरॆगॆ संशयवे इद्दरॆ, तन्न प्रवृत्तिगे तडॆ बरु वुदरिन्द, तर्कदिन्द संशयपरिहारवागुत्तदॆ ऎन्दु ऒप्पले बेकु.

पर्वतदल्लि धूमवन्नु नोडि, ‘यत्र धूमः तत्र वक्कि’ ऎन्दु व्याप्तिय स्मरणॆ बन्दाग, ‘धूम इद्दु, वहि इल्लदॆयू इरबहुदॊ? ऎम्ब संशय बन्दरॆ, अल्लि धूमक्कू वत्निगू कार्यकारणभावरूप वाद अनुकूल तर्कवे आ संशयक्कॆ विरोधियागि बरुवुदरिन्द आ संशय निवृत्तियागुवुदु अनुभव सिद्ध. इल्लदिद्दरॆ, वड्नियन्नु बेडिद वनु धूमवन्नु नोडि अल्लि प्रवृत्तिसलार,

“व्याप्यारोपेण व्यापकारोपः तर्कः’ ऎन्दु तर्कद लक्षणवन्नु हेळुवरु. ‘पर्वतदल्लि धूम इद्दरू बॆङ्कि इल्लदिरबहुदु’ ऎम्ब संश यवन्नु अप्रयोजक शङ्कॆ’ ऎन्नुवरु. ई संशय बन्दाग धूम ‘वक्कि यिन्द हुट्टुवुदरिन्द, पर्वतदल्लि वहि इल्लदिद्दरॆ, धूमवू इरु तिरलिल्ल. धूमविरुवुदरिन्द, व इद्दे इरुत्तदॆ’ ऎन्दु हेळुवुदे अनुकूलतर्क, ई तर्कदल्लि वप्पभावक्कू धूमाभावक्कू व्याप्ति इरु इदॆ. ई रीति व्याप्तियल्लि संशयवन्नु परिहार माडुव तर्कदल्लू व्याप्तिये सेरिरुवुदरिन्द अनवस्थॆ बरुव कारण व्याप्ति निश्चय बरलु असाध्यवादुदरिन्द अनुमान अप्रमाण ऎन्दरॆ, यावच्छं च तर्क प्रकृतिः इति ततः अनवस्थादिदोषः न- संशय हुट्टिदागले तर्कवू बरुवुदाद्दरिन्द अनवादि दोषवू इल्ल ॥ ४२ ।

312

  • 268 -

[उपाधिय लक्षण]

[श्लोक 43

व्याष्यत्वं यस्य यत्र स्पुरति सहचरे सोऽ स्य हेतोरुपाधिः

साध्यव्यापि समोsयं समगणि निपुण् साधनाव्यापक

1

“पर्वतदल्लि हॊगॆयिद्दरू बॆङ्कि इल्लदिरबहुदु,’ ऎम्ब संशय बन्दरॆ, बॆङ्कि इल्लदिद्दरॆ हॊगॆयू इरुत्तिरलिल्ल,’ ऎन्दु अनुकूल तर्क वन्नु हेळिदाग, ‘इदु मात्र हेगॆ?’ ऎन्दु मत्तॆ संशय बन्दरॆ, ‘धमस्य व जन्यत्वात्’ - हॊगॆगॆ बॆङ्कि कारणवाद्दरिन्द, ‘कारण इरदिद्दरॆ कार्यवू इरुत्तिरलिल्ल’ ऎन्दु कार्यकारणभाववन्नु प्रदर्शि सबेकागुत्तदॆ. ई कार्यकारणभाव अनुभववन्नु अवलम्बिसिरुत्तदॆ. अनु भवद मेलॆ यारिगू संशय बरलु साध्यविल्ल. हीगॆ बुद्धिजीवियाद मानवनु तनगॆ बेकाद विषयदल्लि, कॊनॆयवरॆगू चिन्तिसि संशयवन्नु परिहार माडिकॊळ्ळुत्तानाद्दरिन्द अनुमानदप्रामाण्यदल्लि तडॆये इल्ल.

ऎरडनॆय शङ्कॆगॆ(पुट-310) समाधानवन्नु हेळुत्तारॆ यत्र यस्य सहचरे व्याप्यत्वं सुरति [तत्र] सः अस्य हेतोः उपाधिः - याव अनुमानद, हेतुविनॊन्दिगॆ इरुव वस्तुविनल्लिरुव व्याप्ति, हेतु विनल्लि तोरुवुदो, अल्लि हेतुविगॆ अदे उपाधियागुत्तदॆ.

..

‘धूमवान् वः’ ऎन्दु प्रयोगिसिदाग अल्लि, अयोगोळक दल्लि वहि इद्दरू धूम इल्लदिरुवुदरिन्द वयल्लि धूमद व्याप्ति इल्ल. वड्निय जॊतॆयल्लिरुव आर्द्रेन्धन - हसि कट्टिगॆयल्लि धूमव्याप्ति इरुत्तदॆ. गाजिन जॊतॆयल्लि दासवाळ हूवु इद्दाग, दासवाळ हूविनल्लि रुव कॆम्पु बण्ण, अदर पक्कदल्लिरुव गाजिनल्लि तोरुवन्तॆ, हसिकट्टिगॆ यल्लिरुव धूमव्याप्ति, अदरॊन्दिगॆ इरुव वत्नियल्लि आरोपितवागि तोरुत्तदॆ. वड्नि गाजु कॆम्पागि तोरुवुदक्कॆ दासवाळहूवु उपाधि; इल्लियू हेतुवागि तोरुवुदक्कॆ आर्द्रॆन्धन उपाधि.

इदर लक्षण, अयं समः साध्यव्यापि, साधनाव्यापकश्च निपुणैः समगणि - इदु साध्यसमव्यापकवू साधनाव्यापकवू आगिरुवु दॆन्दु, उदयनाचार्यरु मुन्ताद मेधाविगळु हेळिद्दारॆ.

‘साध्यसमव्यापकः’ ऎन्दरे साध्यव्यापकः, साध्यव्याप्यः ऎन्दर्थ. धूमविरुव ऎल्लॆडॆयल्लू आद्रेन्धन इरुवुदरिन्द आर्द्रेन्धन साध्य व्यापकवागुत्तदॆ. आर्द्रॆन्धन इरुव ऎल्लॆडॆयल्लू धूमविरुवुदरिन्द साध्यव्याप्यवू आगुत्तदॆ हेतुवाद व इरुव अयोगोळकदल्लि

श्लोक 43]

3

बुद्धि सर

313

योग्यादृष्टा च तरसि तमपनुदेच्छङ्कितं निश्चितं ना

साम्यं नात्राहुरेके तदभिमतविह व्यापकदर्शनादि ॥ ४३ ॥ आद्रॆ न्धन इल्लदिरुवुदरिन्द अदु साधनाव्यापकवू आगुत्तदॆ. आद्दरिन्द आ अनुमानदल्लि आर्द्रॆन्धन’ उपाधि.

‘साध्यव्यापकत्व’ ऎम्ब विशेषणविल्लदिद्दरॆ, ‘शब्दः अनित्यः, उत्पन्न त्वात्’ ऎम्बल्लि, घटत्वविरुव घटादिगळल्लि अनित्यत्व इरुवुदरिन्द साध व्यापत्ववू, उत्पन्नत्व इरुव शब्दादिगळल्लि घटत्वविरुवुदरिन्द साधना व्यापकत्ववू बरुवुदरिन्द ‘घटत्व’ उपाधियागबेकागुत्तदॆ. ‘साध्य व्यापकत्व’विद्दरॆ, अनित्यत्वविरुव पटादिगळल्लि घटत्वविल्लद्दरिन्द अदक्कॆ साध्यव्यापकत्व बरदिद्दरिन्द दोषपरिहार.

`साध्यव्याप्यत्व’ ऎम्ब विशेषणविल्लदिद्दरॆ, अश्रावणत्व ऎम्ब धर्म दल्लि, उत्पन्नत्व इरुव शब्ददल्लि अश्रावणत्व इल्लदिरुवुदरिन्द साधनाव्या पकत्ववू, अनित्यत्व इरुव घटादिगळल्लि आश्रावणत्व इरुवुदरिन्द साध्य व्यापकत्ववू इरुवुदरिन्द अश्रावणत्व उपाधियागबेकागुत्तदॆ. ‘साध्य व्याप्यत्व’ इद्दरॆ, अनित्यत्वविल्लद आकाशादिगळल्लि आश्रावणत्व इरुवुदरिन्द साध्यव्याप्यत्व बरुवुदिल्लवाद्दरिन्द अदु उपाधियागुवुदिल्ल.

“साधनाव्यापकत्व’ विशेषणविल्लदिद्दरॆ, अनित्यत्व इरुव ऎल्ला कडॆ यल्लू सकर्तत्व इरुवुदरिन्दलू, सकर्तत्व इरुव ऎल्ला कडॆयल्लू अनित्यत्व इरुवुदरिन्दलू साध्यव्यापकत्व मत्तु साध्यव्यापत्व बरुवुद रिन्द `सकर्तकत्व’ उपाधियागबेकागुत्तदॆ. साधनाव्यापकत्व इद्दरॆ, उत्पन्नत्व इरुव ऎल्ल कडॆयल्लि सकर्तकत्व इरुवुदरिन्द अदक्कॆ साधन व्यापकत्ववे बरुवुदरिन्द सकर्तकत्व उपाधियागुवन्तिल्ल.

‘वमान् धमात्’ इत्यादि सद्देतुविनल्ल, नमगू तिळियदन्तॆ यावुदादरॊन्दु उपाधि इरबहुदॆ?’ ऎम्ब संशय, अथवा भ्रमात्मक निश्चय बन्दरॆ, अदर परिहार हेगॆ? ऎन्दरॆ, योग्यादृष्णा च, तर्कॆरसि शङ्कितं निश्चितं वा तं अपनुदेत्-प्रत्यक्षयोग्यवाद उपाधिगळन्नु, ‘इद्दिद्दरॆ, काणुत्तित्तु, काणदिरुवुदरिन्द इल्ल’ ऎम्ब योग्यानुपलब्बियिन्दलू, प्रत्यक्षक्कॆ अयोग्यवाद उपाधिगळन्नु तर्कगळिन्दलू ई शङ्कित-निश्चित उपाधिगळन्नु परिहरिसिकॊळ्ळबेकु.

अत्र एके साम्यं न आहुः ई उपाधिलक्षणदल्लि वादीन्द्र - मुन्ताद कॆलवरु, साध्यसमव्याप्तियन्नु हेळुवुदिल्ल. अवरु ‘साध्य व्यापकत्व सति साधनाव्यापकत्व’ मात्रवे उपाधि ऎन्नुवरु,

314

-269-

[उपाधिय निरसनप्रकार

(श्लोक 44

नित्यो व्यापी च न स्यादुपधिरिह सदा सर्वतस्ततृ सजात् नाष व्याप्य मात्राकृतिरवियुतितो

नैकलिङ्गोपपत्तॆ ।

उपाधिलक्षणदल्लि साध्यव्याप्यत्ववन्नु ऒप्पदिद्दरॆ अदु दोषवागुव बगॆ हेगॆ? उपाधियल्लि इरुव साध्यव्यापत्व हेतुविनल्लि तोरुव दरिन्दले उपाधि दोषवागलु साध्य.

हेतुविगॆ व्यापकवाद उपाधि इल्लद कडॆयल्लि हेतुविल्लद्दरिन्द; उपाधिगॆ व्यापकवाद साध्यविल्लद कडॆयल्लू हेतु इरबेकागुत्तदॆ, साध्य इल्लद कडॆयल्लि हेतु इद्दरॆ व्यभिचारदोष सिद्धवागुत्तदॆ. उदा हरणॆ ; ‘धूमवान् वः’ ऎम्बल्लि आर्द्रॆन्धन संयोग’ उपाधि. वर् हेतु. वहिव्यापकवाद आद्रॆ न्धनसंयोगविल्लद आयोगोळक दल्लि धूमविल्लद्दरिन्द धूम व्यभिचारहेतुवाद वरिगॆ सिद्धिसुत्तदॆ.

साधन प्रकार – ‘वर् धमव्यभिचारी, धूमव्यापर्कान्धन संयोगव्यभिचारित्वात्; यः या पकव्यभिचारी, सः तत्व भिचारी, यथा घटत्वव्यापक पृथिवीत्व व्यभिचारि जलत्वं, घटत्व स्यापि व्यभिचारि’,

--

उपाधिस्थलदल्लि उपाधियल्लिरुव साद्यव्याप्यत्व हेतुविनल्लि भ्रान्ति यिन्द गृहीतवागुत्तदॆ. उपाधिय लक्षणदल्लि साध्यव्यापत्व विशेषण इल्लदिद्दरॆ, हेतुविनल्लि दोषवन्नु प्रदर्शिसलु हेगॆ साध्य? ऎन्दरॆ, इह व्यापकादर्शनादि तदभिमतं - ई पक्षदल्लि ‘व्यापकविल्लदिद्दरॆ व्याप्यवू इरुवुदिल्ल’ ऎम्ब क्रमदल्लि सतिपक्ष प्रदर्शनवे उपाधिय दूष कत्व प्रकारवागुत्तदॆ. ‘अयोगळकं दूवाभाववत्, दमव्यापका र्द्रॆन्नन संयोगाभावात्, यथा घटत्व व्यापकपृथिवीत्वाभाववत् जलं घटत्वाभाववत्’ ऎम्ब क्रमदल्लि इदन्नु साधिसबेकु ॥४३ ॥

हीगॆ उपाधिस्वरूपवन्नु प्रदर्शिसि, सद्धतुविनल्लि इदन्नु परिहरि सुव विधानवन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ - सर्वदा तसङ्गात्, नित्यः व्याप्ति च उपधिः इह न स्यात्-मान् धूमात्’ इत्यादि कडॆयल्लि सहेतुवाद धूमदल्लि उपाधि संशय बन्दरॆ, आ उपाधि धूम इरुव ऎल्ला कडॆयल्लू ऎल्ला समयदल्लू इरबेकादरॆ अदु नित्यवागियू विभु वागियू इरबेकागुत्तदॆ. इन्तह उपादि यावुदू इरलु साध्यविल्ल. ऒन्दु वेळॆ इद्दरॆ, धूमदॊन्दिगॆ ऎल्ला कडॆयल्लि ऎल्ला कालदल्लिरुवुद

श्लोक 45]

बुद्दि सर

315

नासौ पक्षेतरत्व प्रकृतिरसि भवेद्यापकs तिप्रसजात् तुल्य स्साध्यॆन पक्षे सह यदि घटते साधनं व्याप्नुयात् सः ॥ [उपाधिय दूषकत्व प्रकार

  • 270-

दृष्टं साध्यस्य यत्सात् समनधिकमपि क्यापि पक्षान्यता ना तस्याभावेs पि साध्यॆ सति यदि न भवेद्घाधकं व्यापि नैतत् । रिन्द अदू सह, धामदन्तॆ स्वतन्त्र सद्देतुवे आगुत्तित्तु. उदाहरणॆ; धमदन्तॆ बॆळकू सह वहि व्याप्त, धूम इरुव ऎल्ल देश कालगळल्लि इरुव वस्तु. आद्दरिन्द ‘व मान् धूमात्’ ऎन्नुमत्तॆ ‘वमान् आलोकात्’ ऎम्बुदू सद्देतुवे आगुत्तदॆ, उपाधियागुवुदिल्ल.

आ उपाधि अनित्यवू, अव्यापकवू आदरॆ, अनियुतितः, नैक लिङ्गोपपत्तेः एषः नापि वाच्यमात्राकृतिः - उपाधि व्यापक वॆल्लवॆन्दरॆ, व्याप्यवागबेकागुत्तदॆ. व्याप्य ऎन्दरॆ व्याप्ति विशिष्ट ऎन्दर्थ. इदरिन्द प्रकृत हेतुविनन्तॆ इदू सह प्रकृत साध्यक्कॆ मत्तॊन्दु हेतु वागुत्तदॆ. ऒन्दु साध्यक्कॆ अनेक विध हेतुगळिरुवुदु तप्पेनिल्ल.

हीगॆये, अतिप्रसङ्गात् व्यापकः पक्षेतरत्वप्रकृतिरसि अस् न - अतिप्रसक्ति बरुवुदरिन्द साध्यव्यापकवाद पक्षेतरत्वादिगळू उपाधियागलारवु. ‘वमान् धूमात्’ ऎम्बल्लि वक्ष्मि इरुव महा नसादिगळल्लि पर्वतेतरत्व इरुवुदरिन्द साध्यव्यापकत्ववू, धूम इरुव पर्वतदल्लि पर्वतेतरत्व इल्लद्दरिन्द साधनाव्यापकत्ववू पर्वतेरत्यादि गळिगॆ बरुवुदरिन्द अदु उपाधियागबेकागित्तु. हागादरॆ, सद्दॆ तु ऎम्बुदु यावुदू इल्ल ऎन्दागुवुदरिन्दलू, हेतुविनल्लि व्यभिचारादि दोषवन्नु साधिसुवुदरल्लागलि ई पक्षेतरत्व असमर्थवागुवुदरिन्दलू अदु उपाधियागलारदु.

साध्यॆन तुल्यः साध्यन सह पक्षे यदि घटते, सः साधनं व्याप्नुयात् साध्यव्यापकत्व साध्यव्याप्यत्व ऎरडू बन्दु, ऒन्दु धर्म पक्षदल्लू इद्दरॆ, आवाग अदु साधनव्यापकवे आगबेकागुवु दरिन्द साधनाव्यापकत्वविल्लद प्रयुक्त उपाधियागलारदु.

हीगॆ ऒन्दु हेतुविनल्लि उपाधि बरलु साध्यासाध्यतॆयन्नु तिळिय बहुदाद्दरिन्द निरुपाधिकवाद व्याप्तियन्नु निर्णयिसिकॊळ्ळबहुदु ! ४४ ।

उपाधि सम्भव मत्तु दूषकत्व रीतिगळन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ - यत् साध्यस्य समं, अधिकमसि दृष्टं,[सः उपाधिः]-यावुदु साध्य समव्यापक, अथवा साध्यव्यापकवो, अदु उपाधियागुत्तदॆ.

316

[श्लोक 45

दुर्वारे बाधके तत्त्वमसि दहनानुष्यतादावुपाधिः साध्यं तद्वाप्यतां ना हरतु स विरहात् पक्षतो हेळुत ॥

“उपाधिः’ऎम्बुदु ऎल्लकडॆयल्लि अन्वयिसुत्तदॆ. ‘साधनाव्यापक’ ऎम्बुदु अर्थसिद्ध. ‘धूमवान् वहे’ ऎम्बल्लि आद्रॆ न्धन संयोग उदाहरणॆ.

कापि पक्षान्यता वा पक्षदल्लि साध्यविल्ल ऎन्दु निश्चितवाद कडॆ यल्लि ‘पक्षेतरत्ववू’ उपाधियागुत्तदॆ. ‘वष्टे अनुष्टः, पदार्थत्वात् ऎन्दाग, वक्कियल्लि अनुष्ठत्वविल्ल ऎन्दु अनुभवसिद्धवादाग वतरत्ववू उपाधियागुत्तदॆ. उळिद कडॆगळल्लि पक्षेतरत्व उपाधियल्ल.

साध्यव्यापकत्व निर्णयवन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ – तस्य अभावे पि साध्यॆ सति, बाधक यदि न भवेत्, एतत् व्यापि न-ऒन्दर अभाव वन्नु साधिसिदाग, प्रतियागि बाधकतर्क बरदिद्दरॆ, अदु अदक्कॆ व्यापक वागलारदु. बाधकतर्क बन्दरेने व्यापकवागुत्तदॆ.

‘वमान् धूमात्’ ऎम्बल्लि धूमव्यापक व आगुत्तदॆ. वट्ट इल्लदिद्दरू धूम इरलि’ ऎन्दु ऒब्बनु आक्षेपिसिदाग, ‘वक्कॆ इल्लदिद्दरॆ धूमवू इरुत्तिरलिल्ल’ ऎन्दु बाधक तर्क इरुवुदरिन्द धूमव्यापकत्व वक्कियल्लि निश्चितवागुत्तदॆ. साध्यव्यापक उपाधि’ ऎन्दाग उपाधि इल्लदिद्दरू साध्य इद्दरॆ, उपाधि साध्यव्यापकवागलारदु. “उपाधि इल्ल दिद्दरॆ साध्यवू इरुत्तिरलिल्ल’ ऎम्ब तर्क बन्दाग साध्यव्यापकत्व उपाधिगॆ निश्चितवागुत्तदॆ. आर्द्रॆन्धन संयोग इल्लदिद्दरू धूम इद्दरॆ, अर्द्रॆं धनसायोग साध्यव्यापकवागलारदु. अयोगोळकदल्लि आद्र्रन्धन संयोगविल्ल, धूमवू इल्ल. धूम इद्दरॆ, आद्रॆ न्धन संयोग इद्दे इरबेकु. इन्तह तर्कदिन्द उपाधियल्लि साध्यव्यापकत्ववन्नु तिळिय बेकु.

दहनानुष्णताद् बाधके दुर्वारे तत् द्वयमपि उपाधि-वड्नि अनुषः’, पदार्थत्वात्’ ऎन्दाग, प्रत्यक्षबाध स्पष्ट वाद्दरिन्द पक्षेतरत्वादिगळिल्लि, साध्यसम व्यापकत्व, अथवा साध्यव्यापकत्व रूपवाद ऎरडु विध उपाधि लक्षणवू बरुत्तदॆ.

उपाधि प्रकारवन्नु हेळि, अदर दूषकत्ववन्नु विरहात्, साध्यं पक्षतः, तद्वाप्यतांवा हेळुत तन्न अभावदिन्द पक्षदल्लि साध्याभाववन्नु साधिसुत्तदॆ, साध्यव्याप्ति इल्ल साध्यव्यभिचारि-ऎन्दू तिळिसुत्तदॆ.

तिळिसुत्तारॆ सः हरतु उपाधि,

अथवा हेतुगॆ

श्लोक 46]

  • 271 -

बुद्धि सर

[सद्धतु, दुष्ट हेतुगळ लक्षण]

317

व्याप्तिः पक्षान्वयत्युभयमविकलं यस्य हेतुस्स सम्यज् आभास् तद्विहीन् तदुभयविततिस्सावनैका कादिः । तत्तकानुतोक्षणमसि घटते न क्वचित् साध्यसिद्ध

स्वव्याघातादिदोषादविषयनियतेर्वाञ्च्छितालाभतश्च ।

उपाधि हेतुविनल्लि व्यभिचारज्ञानवन्नु उण्टु माडुत्तदॆ ऎम्बुदु स्वपक्ष. तदभिमत मिह व्याप कादर्शनादि’ ऎन्दु हेळिद्दु ऎरडनॆय पक्ष. ‘व धूमव्यभिचारी धूम व्यापकार्द्रॆन्धनसंयोगव्यभिचारि त्पात्’ ‘अयोगोळिक भूमाभाववत्, धूम व्यापकाद्र्रन्धन संयोगाभावात्’ ऎम्बुदु अनुमानगळ क्रम ॥ ४५ ॥

25

हीगॆ उपाधिनिरसनप्रकारवन्नु हेळि, ईग सतु असद्देतु विभाग वन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ. यस्य व्याप्तिः, पक्षान्वयश्च इति उभयं अविकलं; सः समज् हेतुः सरियाद व्याप्ति मत्तु पक्ष धर्मतॆ इरुव हेतुवे सद्देतुवागुत्तदॆ. तद्विहीन् आभासौ व्याप्ति अथवा पक्ष धर्मतॆ इल्लद्दु दुष्ट हेतुवागुत्तदॆ. अनैकान्तिकादिः तदुभय विततिः स्यात् अनैकान्तिक मुन्ताद उळिद हेत्वाभासगळु व्याप्ति मत्तु पक्षधर्मतॆ इल्लदिरुवुदर विस्तार रूपवागुत्तदॆ.

महाविद्यानुमानगळल्लि व्याप्ति मत्तु पक्षधर्मतॆ ऎरडू इरुवुद रिन्द अवू सद्देतुगळागबेकात्तदॆ. हागादरॆ, यावुदन्नु बेकादरू साधिसबहुदाद्दरिन्द सत्यनिर्णयवागुवन्तॆये इल्ल. आद्दरिन्द अवुगळल्लि एनु दोष हेळुवुदु? ऎन्दरॆ, स्वव्याघातादिदोषात्, अवि षयनियते, वाञ्छितालाभतत्त्व, तत्तकानुमानोक्षणं क्वचिदपि साध्यसिद्ध न घटते-आया विचित्रवानुमानगळ कल्प नॆयू, परस्पर विरोधादिदोषगळिन्दलू, यारु एनु बेकादरू साधिसलु हॊरडबहुदाद्दरिन्दलू, इष्टसिद्धियागदे अप्रयोजक वागुवुदरिन्दलू तन्न अभिमतवन्नु अवु साधिसलु समर्थवागलारवु.

भट्टवादीन्द्रनु केवलान्वयि हेतुवन्नु ‘महाविद्या’ ऎन्दु व्यङ्ग वागि करॆदिद्दानॆ. केवलान्वयि हेतुवन्नु ऒप्पिदरॆ, यारु एनन्नु बेकादरू साधिसबहुदाद्दरिन्द केवलान्वयि सरियल्ल ऎम्बुदु अवन अभिप्राय. ‘शब्दः अनित्यः उत्पन्नत्वात्’ इत्यादि अनुमानदिन्द शब्दद अनित्यत्ववन्नु साधिसुवुदु ऋजुवाद मार्ग, इदन्ने मत्तॊब्बरिगॆ

318

-272-

[व्याप्ति ग्रहण प्रकार]

[ 80 17 47

साध्यन व्याप्ति मेके जगदुरिह सक्कद्दर्शनेनैव गम्यां शानिर्धूतिमात्रं फलमिति च परं भूयसां दर्शनानां । अर्थवागद रीतियल्लि ‘शब्दः अनित्यः, स्वस्वतरावृत्ति- अनित्यवृत्ति धर्मवान्, प्रमेयात्, घटवत्’ ऎन्दु हेळिदाग इदु वक्रानु मान आगुत्तदॆ. केवलान्वयियन्नु ऒप्पिदरॆ इन्तहद्दू प्रमाणवाग बेकागुत्तदॆ.

“स्व-श्वेतर’ ऎन्दरॆ शब्द मत्तु तब्बिन्न सर्ववस्तुगळु. इवुगळल्लि इल्लद, अनित्यदल्लि मात्र इरुव धर्म अर्थात ‘अनित्यत्व’वे आगुत्तदॆ. ‘अनित्य वृत्तिधर्मवान्’ ऎन्दु मात्र हेळिदरॆ, अनित्यवाद घटादिगळल्लि इरुव प्रमेयत्यादिगळिन्द सिद्ध साधन बरुवुदरिन्द उळिद विशेषणगळु. ‘शब्दावृत्तिधर्मवन” ऎन्दु हेळिबिट्टरॆ, अनित्यत्वक्कू ग्रहण बरुवु दिल्लवॆन्दु ‘उभयावृत्ति’ ऎन्दु हेळिदॆ. ‘शब्द शब्दतरावृत्ति धर्म वान्’ ऎन्दु मात्र हेळिदरॆ गगनत्यादिगळिन्द बाध बरुत्तदॆ. आद्दरिन्द ‘अनित्यवृत्तिधर्मवान्” ऎन्दु हेळिदॆ. प्रतिवादिय बुद्धियल्लि भ्रमॆयन्नु उण्टुमाडि वाददल्लि जयगळिसुवुदे इदर उद्देशवागि शब्दगळन्नु ऋजुवागि उपयोगिसदे तिरुगुमुरुगागि उपयोगिसुवु दरिन्द अन्तह अनुमानगळन्नु ‘वक्रानुमान’ ऎन्दु हेळिरुवरु ॥ ४६ ।

व्याप्तिग्रहण प्रकारवन्नु विवरिसुत्तारॆ. इह एके, साध्यन व्याप्तिं सकृद्दर्शनेनैव गम्यां जगदुः हेतु मत्तु साध्यवन्नु ऒन्दु कडॆयल्लि ऒन्दु सल नोडिदागले हेतुविनल्लि साध्यव्याप्ति निश्चित वागि बिडुत्तदॆ ऎन्दु कॆलवरु हेळिद्दारॆ.

हागादरॆ, आकस्मिकवागि ऎरडु वस्तुवन्नु ऒन्दु सल नोडिदागलू व्याप्ति गृहीतवागबेकागुत्तदॆ. अदन्नु ऒप्पिदरॆ, धूमदल्लि वक्कि व्याप्तियन्तॆ, वहियल्लू धूम व्याप्ति गृहीतवागबेकागुत्तदॆ, ऎन्दरॆ

भूयसां दर्शनानां परं शङ्कानिर्धूतिमात्रं फलं इति च [जगदुः] मॊदलु गृहीतवाद व्याप्तियल्लि व्यभिचार संशयद परिहार मात्रवे भूयो दर्शनदिन्द बरुत्तदॆ ऎन्दु अवरु हेळि द्दारॆ. आद्दरिन्द वट्टियल्लि धूमव्याप्ति गृहीतवादरू, आयो गोळकदल्लि व्यभिचार कण्डु बरुवुदरिन्द करगि होगिबिडुत्तदॆ.श्लोक 48]

बुद्धि सर

319

धूतोपाधिस्तु योगः स्पुरति बहुविधैर्दश्रनैरेव पश्चात् तज्ञात्याधारभावाद्युगपदखिलमष्यक्षसम्बनि तत्र ॥ ४७ ॥

  • 273-

[व्याप्ति प्रभेद]

अस्मिन् सत्येतदत्यवितथनिय तेरन्वयव्याभिख्या तस्याभावे तु तन्नेत्ययमपि नियमस्त पृथक्षा पृथक् च ।

तर्कक्कॆ स्थानवेनु? ऎन्दरॆ, धूतोपाधिस्तुयोगः बहुविधैः दर्शनैः पश्चादेव स्पुरति भूयोदर्शनदिन्द व्यभिचारशङ्कापरिहार

वाद मेलॆ तर्कदिद उपाधि परिहारवागि निरुपाधिक सम्बद रूपवाद व्याप्ति कॊनॆयल्लि दृढीकृतवागुत्तदॆ.

सकृदर्शनदिन्द व्याप्तिग्रहण, भूयोदर्शनदिन्द व्यभिचारशङ्का परिहार, तर्कदिन्द उपाधि परिहार ऎम्बुदु अवर अभिप्राय. चि

“एके जगदुः’ ऎन्नुवुदरिन्द, ई पक्ष आचार्यरिगॆ सम्मतवल्ल. भूयोदर्शनदिन्दले व्यभिचार प्रसक्ति इल्लदन्तॆ व्याप्ति निर्णय, तर्क दिन्द उपाधि निरास ऎम्ब क्रमवे आचार्यरिगॆ सम्मत ऎन्दु सूचित.

जगत्तिनल्लिरुव व धूमगळन्नु यारू नोडलु साध्यविल्लद्दरिन्द व्याप्ति ग्रहण बरुवन्तॆये इल्ल. आद्दरिन्द सकृदर्शनदिन्द व्याप्ति ग्रहण वन्नु ऒप्पबेकु, ऎन्दरॆतत्र तज्ञात्याधारभावात् अखिलमुसि युगपत् अक्षिसम्बन्धि ऎदुरल्लिरुव वस्तुविनल्लिरुव जातिय मूलक वागिये, आ जातिगॆ आधारवाद ऎल्ल व्यक्तिगळू गृहीतवागुवुदरिन्द भूयोदर्शन बरुवुदरल्लि याव तडॆयू इल्ल.

ऒन्दु सल ऒन्दु वस्तुवन्नु नोडिदमेलॆ, कालान्तर देशान्तरदल्लि अन्तह मत्तॊन्दु वस्तुवन्नु नोडिदाग, इदन्नु हिन्दॆये नोडिद्देनॆ’ ऎम्ब अनुभव सर्वसम्मत. इल्लि व्यक्तियन्नु हॊसदागि नोडिदागलू हिन्दॆये नोडिद्दॆ’ ऎम्बुदु जातिगॆ सम्बन्धपट्टिदॆ. आद्दरिन्द ई जाति मूलकवागि जगत्तिनल्लिरुव ऎल्ल व धूमगळन्नु क्रोडीकरिसिकॊण्डे व्याप्ति गृहीतवागुवुदरिन्द भूयोदर्शनदिन्द व्याप्ति ग्रहणवागुवुद रल्लि तॊन्दरॆ एनिल्ल ॥ ४७ ।

व्याप्तिय प्रभेदवन्नु हेळुत्तारॆ - अस्मिन् सति, एतत् अस्ति’ इत्यवितथनियतेः अन्वयव्याप्रभिख्या -हेतुविद्दरॆ, साध्य इद्दे इरुत्तदॆ’ ऎम्ब नियम तप्पद स्थितिगॆ अन्वयव्याप्ति ऎन्दु हॆसरु. ‘तस्य अभावे तु, तत् ’ इत्यपि नियमः -‘साध्य इल्लदिद्दरॆ, हेतुवू

-

320

[श्लोक 48

के

तस्मात् श्रीधानुमानं कतिचिदकथयन्नेकहाना कश्चिद्घाप्तियुगप्रिय इह भविता वर्णयकविध्यं ॥

इरुवुदिल्ल’ ऎम्बुदन्तू व्यतिरेक व्याप्तियागुत्तदॆ. तौ पृथक् च, अपृथक् च-इवॆरडु प्रत्येकवागियू, कूडियू इरुत्तवॆ. तस्मात् अनुमानं त्रेधा कतिचित् अकथयन् अद्दरिन्द अनुमानवॆम्ब व्याप्तिज्ञान-केवलान्वय, केवल व्यतिरेक, अन्वयवेक ऎन्दु मूरु विधवॆन्दु कॆलवरु हेळिरुवरु. इदु नैय्यायिकर पक्ष.

“यत्र धूमः, तत्र व’ ऎम्बुदु अन्वयव्याप्ति. ‘यत्र वहि र्नास्ति, तत्र धूमो पि नास्ति’ ऎम्बुदु व्यतिरेक व्याप्ति. ई ऎरडु विध व्याप्तियू बरुवुदरिन्द ‘वमान् धूमात्’ ऎम्बल्लि धूम अन्वय व्यतिरेकि हेतुवागुत्तदॆ.

‘पृथिवी जलादिभिन्ना, गन्धवात्’ ऎन्दाग ऎल्ल पृथिविय पक्षवाद्दरिन्द ‘यत्र गन्धवं तत्र जलादिभेदः’ ऎन्दु अन्वयव्याप्ति बरुवुदिल्ल. ‘यत्र जलादिभेदो नास्ति, तत्र गन्धवं नास्ति’ ऎन्दु व्यतिरेक व्याप्ति मात्र बरुत्तदॆ. आद्दरिन्द इदु केवल व्यतिरेकि हेतु’.

‘घटः अभिधेयः, प्रमेयत्वात्‌’ ऎन्दाग अभिधेयत्ववू प्रमे यत्ववू केवलान्वयिधर्मगळु. याव वस्तुविगॆ अभाव बरुवुदिल्लवो, अदु केवलान्वयि. प्रमेयत्यादिगळिगॆ अभाव इल्ल. इदरिन्द ‘यत्र अभिधेयत्वं नास्ति, तत्र प्रमेयत्वं नास्ति’ ऎन्दु व्यतिरेक व्याप्ति बरुवुदिल्ल. ‘यत्र प्रमेयत्वं, तत्र अभिधेयत्वं’ ऎन्दु अन्वय व्याप्ति मात्र बरुत्तदॆ. अद्दरिन्द इदु केवलान्वयि हेतु.

एके एकहानात् द्विधा [अनुमानं अकथयन्] मत्तॆ कॆलवरु ई मूररल्लि ऒन्दन्नु बिट्टु, व्याप्ति ऎरडु विध ऎन्दु हेळिरु वरु. अन्वयव्यतिरेकि केवलान्वयि ऎन्दु ऎरडे व्याप्ति ऎन्दु पूर्व मीमांसकरु, मत्तु सिद्धान्तदवरु हेळुवरु. अन्वय व्यतिरेकि, केवल व्यतिरेकि ऎन्दु ऎरडे व्याप्ति ऎन्दु भट्टवादीन्द्रन पक्ष.

कश्चित् इह व्याप्तियुन्मप्रियः भविता, ऐकविध्यं वर्णऋतु यावनादरॊब्बनु अन्वयव्यतिरेकियन्नु मात्र ऒप्पुववनादरॆ, व्याप्ति ऒन्दे विध ऎन्दु बेकादरू हेळिकॊळ्ळलि! वस्तु स्थितियल्लि केवलान्वयि, अन्वय व्यतिरेकि ऎन्दु व्याप्ति ऎरडे विध ॥ ४८ ।

श्लोक 49]

-274-

-

बुद्धि सर

[केवलान्वयि समर्थनॆ)

321

सर्वस्थ- केवलान्वय्यघटितसरणिः स्यात् स्ववृत्तर्विक

साध्यॆ स्वस्मान्निवृत्ते भवति च स तदा साध्यहाने ऎपक्षः । हेतोस्तवृरभिमतविहतिस्तत्र जैवं विकल्पात्

इत्युक्षा विभाग विघटियतु नवा सर्वथा व्याप्ति सिद्धिः॥

केवलान्वयि समन्वय प्रकार

-275-

तव्यक्तिभेदात्म मितिविषयता मानसिद्धा घटाद् प्रत्यक्षत्वं च तद्वत्तदिदमुभयमध्यक्षसिद्धं तथैव । सिद्धान्तदल्लि केवलान्वयियन्नु ऒप्पिदरॆ, भट्टवादीन्द्रन महा विद्यानुमानवन्नु हेगॆ निराकरिसुवुदु? ऎम्ब शङ्कॆयन्नु परिहरिसुत्तारॆ- सर्वस्थः केवलान्वय, स्ववृत्तेः विकल्प, अघटितसरणिः स्यात्. ऎल्लॆडॆयल्लू इरुव केवलान्वयि धर्मवाद प्रमेयादि हेतुगळु वृत्ति विकल्पदिन्द समर्थनीयवल्ल.

वृत्तिविकल्पगळन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ. अभिधेयत्वादि रूपवाद साध्य अभिधेयत्वदल्लिरुवुदॆ, इल्लवॆ? तन्नल्लि तानु इरुवुदु साध्यविल्लद्दरिन्द मॊदलनॆय पक्ष सरियल्ल. ऎरडनॆय पक्षदल्लि, साध्य स्वस्मात् निवृत्त च तदा सः साध्यहानेः विपक्षः स्यात् साध्य इल्लदिरुवुदे विपक्ष अभिधेयत्वदल्लि अभिधेयत्वविल्लदिद्दरॆ अदे विपक्षवागबेकागुत्तदॆ.

-

इदरिन्द, हेतोः तत्तवृत्ः तत्र च एवं विकल्पात् अभिमतिविहतिः - हेतुवाद प्रमेयत्व प्रमेयत्वदल्लिरुवुदॆ, इल्लवॆ? इद्दरॆ, विपक्षदल्लि हेतु इरुवुदरिन्द व्यभिचार दोष सिद्ध. तन्नल्लि तानु इरलु साध्यवू इल्ल. इल्लवॆन्दरॆ अदु केवलान्वयियागलारदु. इत्यादि विकल्पदिन्दलू निनगॆ अभिमतवाद केवलान्वयि सिद्धिसुवन्तिल्ल.

8

इति उत्पक्ष विभाग विघटियतु, न वा! सर्वथा व्याप्ति सिद्धि ऎम्ब ई कल्पनॆयिन्द, ‘केवलान्वयि’ ऎम्ब पङ्गड सिद्धि सलि, कॆडलि! व्याप्तियन्तु सिद्धिसिये सिद्धिसुवुदु. अदन्नु कॆडिसलु साध्यवे इल्ल. इन्तह कल्पनॆगळिन्द तत्त्व स्थिति कॆडुवुदिल्ल ऎम्बुदु अलक्षद मातु ॥ ४९ ॥ इदन्ने निरूपिसुत्तारॆ - तद्धिव्यक्तिभेदात् प्रमितिविषयता घटाद् मानसिद्धा प्रमिति विषयत्व रूपवाद प्रमेयत्व ज्ञान भेददिन्द बेरॆ बेरॆयागिये घटादिगळल्लि प्रमाणसिद्धवागिदॆ.

21

e

322

[ 20 10 50 इत्थं तत्य वृत्ति व्यतिकरकलः केवलान्वय पोह दुर्वारः शून्यवादो न तमभिमनुष्य स्थापयन् किञ्चिदिष्टं ॥

सामान्य रीतियल्लि प्रमेयत्व केवलान्वयि धर्मवे आदरू, अदु ऒन्दु अखण्ड धर्मवल्ल. प्रमाविषयत्ववे प्रमेयत्व, प्रमा रूपवाद ज्ञान पुरुषादि भेददिन्द बेरॆ बेरॆये आगुत्तदॆ. इदरिन्द प्रमेयत्ववू अनेकवागुत्तदॆ. इदरन्तॆये अभिधेयत्ववू अनेकवे आगुत्तदॆ. घटादिगळल्लि इन्तह प्रमेयत्यादिगळु अनुभव सिद्धवागिरुवु दरिन्द, ‘इदं अभिधेयं, प्रमेयत्वात्’ ऎन्दु हेळिदाग ‘यत्र यत्र प्रमेयत्व, तत्र अभिधेयत्वं, यथा घटे’ ऎन्दु हेळु वुदरल्लि तप्पिल्ल. आद्दरिन्द केवलान्वयिसाध्यक, अथवा केवलान्वयिहेतुक व्याप्ति बरुवुदरल्लि याव तडॆयू इल्ल.

तद्वत् प्रत्यक्षत्वं च इदरन्तॆये प्रत्यक्षविषयत्वरूपवाद प्रत्यक्षत्ववू पुरुषभेदादिगळिन्द बेरॆ बेरॆये आगुवुदरिन्द, व्याप्ति बरुवुदरल्लि तडॆयिल्ल. आद्दरिन्दले ‘धर्मादयः कस्यचित्पत्यक्षाः, प्रमे यत्पात्, घटवत्’ इत्यादि तार्किकर अनुमानगळु प्रवृत्तिसिवॆ.

तदिदं उभयमपि तथ्यन अक्षसिद्ध प्रमॆयल्लि अथवा प्रत्य क्षदल्लि घटादिगळु विषयवादाग, घट हेगॆ प्रत्यक्षवागुवुदो, हागॆये ई प्रमेयत्व मत्तु प्रत्यक्षत्यादिगळू विषयगळ जॊतॆयल्ले प्रत्यक्षसिद्ध वागुत्तवॆ. आदुदरिन्द अनवस्थादि प्रसक्ति इल्ल.

इदन्नु ऒप्पदॆ, इत्थं तद्ववृत्ति व्यतिकर कलहैः केवला स्वय्य पोह, शून्यवादः दुर्वारः हीगॆ केवलान्वयि धर्म गळिगॆ वृत्ति विकल्पादिगळन्नु हेळि अल्लगॆळॆदरॆ, शून्यवादवन्नु तडॆयलु साध्यवे इल्ल. प्रमेयत्ववन्नु अल्लगॆळॆदरॆ, याव वस्तुवू प्रमाण विषयवे अल्ल ऎन्तागुवुदरिन्द सर्वशून्यवाद सिद्धवागुत्तदॆ.

किञ्चित् इष्टं स्थापयन्, तन्न अभिमनुषे निनगॆ सम्मत वाद कॆलवन्नु साधिसलु इच्छिसुव नीनु शून्यवादवन्नु ऒप्पुत्तिल्लवष्टॆ! आदुदरिन्द प्रमेयादि केवलान्वय धर्मवन्नु ऒप्पुवुदु अत्यावश्यक.

भट्ट वादीन्द्रनु केवलान्वय्यनुमानवन्नु खण्डिसिदरू, शून्यवादि यल्ल. आदुदरिन्द अवनिगॆ हीगॆ उत्तरवन्नु कॊट्टिरुवरु. केवलान्वयि अनुमानवॆल्लवू प्रमाणवागदिद्दरू केवलान्वयिये अप्रमाणवल्ल ऎम्बुदे आचार्यर सिद्धान्त ॥ ५० ॥

श्लोक 51]

-276-

बुद्धि सर

[केवलायिय प्रयोजन

323

ख्याताच्छब्द वाच्य विमतिविषय इत्यादिरूपे तु साध्यॆ व्यर्थsस् हेतुरितं विमतिसमुदयासम्भवादित्य युक्तं व्याघातव्य भावाच्चुतिशकलबलात् कूटयुक्तागिर्वा पाकः कमुह्यन मितिगतिकथापमैर्हि प्रबोध्यः ॥

केवलान्वयनुमानद सार्थक्यवन्नु निरूपिसुत्तारॆ- ‘निमति विषयः शब्द वाच्यः, ख्यातत्वात्, इत्यादिरूपे साध्यॆतु, इत्तं विमति समुदायासम्भवात् अस् हेतुः व्यर्थः –सर्वानुभव सिद्धवाद वस्तुगळ प्रमेयत्वदल्लि, शब्द वाच्यत्वदल्लि इन्तह अभिप्रायभेद यारिगू बरुवुदे इल्लवाद्दरिन्द इदु वाच्यं, प्रमेयत्वात्’ इत्यादि अनुमान व्यर्थवे आगुत्तदॆ.

ऒन्दु वस्तुवन्नु नोडुत्तिरुवागलो, व्यवहरिसुत्तिरुवागलो इदु प्रमॆयवे अल्लवे? ‘इत्यादि विवादगळु बरलु साध्यविल्ल. आ अनु भव मत्तु व्यवहार इल्लदिद्दागलन्तु विवाद बरलु अवकाशवे इल्ल. आद्दरिन्द इन्तह अनुमान व्यर्थवे.

इति अयुक्त ऎम्बुदु युक्तवल्ल. एतक्कॆन्दरॆ,. व्याघात व्यभावात्, श्रुतिशकलवशात्, कूटयुक्तादिभिर्वा प्रमु हैन् कश्चित् पाक प्रमितिगतिकथापमैर्हि प्रबोध्यतॆ शब्ददिन्द हेळुत्तिरुवागले अवाच्यत्ववन्नु हेळुवुदु परस्पर विरुद्ध ऎम्ब ज्ञानविल्लद्दरिन्दलो, ‘यतो वाचो निवर्तने’ इत्यादि श्रुत्येक देशद श्रवण दर्शनादिगळिन्दलो, आज्ञॆयता वादिगळ अथवा अनिर्वच नीयतावादिगळ वञ्चक युक्तिगळिन्दलो भ्रमिसिरुव मृदुमतिगळन्नु, प्रमाणद प्रवृत्ति, स्वरूप मुन्तादवुगळन्नु निर्दिष्टवागि हेळि प्रसन्न गॊळिसुवुदु अत्यावश्यकवष्टॆ!

महाविद्वांसरू सह मातिनिन्द परमात्मनन्नु हेळुत्तिरुवागले परमात्मनु शब्दागोचरनु, मत्तु ज्ञान विषयनल्ल ऎन्दु वादिसुवाग सामान्य जनरु मोहक्कॆ तुत्तागुवुदु सहज. अन्तह समयदल्लि, ‘इदु वाच्यं प्रमेयत्वात्’ इत्यादि अनुमानदिन्द आ मोहवन्नु होग लाडिसबेकु. आद्दरिन्द केवलाद्वयि सार्थक. अजेयतावादादिगळन्नु हिन्दॆये ( पुट 173) निराकरिसलागिदॆ ५१ ॥

324

-277-

तत्त्वमुक्ताकलाप

[केवलव्यतिरेकि निराकरणॆ

-

[श्लोक $2

पक्षेsन्यतापि साध्यं न मितमविविते नापि सम्बधीः स्यात्

कापीत्य सस्य सिद्धाजुरहमान्नास्ति सामान्य हेतुः । केवलव्यतिरेकियन्नु निराकरिसुत्तारॆ पक्षे, अन्यत्रापि साध्यं केवलव्यतिरेकियल्लि, साध्य पक्षदल्लागलि सपक्षदल्लागलि हिन्दॆ निश्चितवागिल्ल. अविदिते सम्बधीः नापि स्यात् -ऎल्लू निश्चितवागद साध्यादिव्याप्ति हेतुविनल्लि गृहीतवागलारदु.

न मितं

“शब्दः अष्टद्रव्यातिरिक्त द्रव्याश्रितः, अष्टद्रव्यानाश्रिततो सति द्रव्या श्रीतत्वात्’ इदु मुन्ताद परिशेषानुमानगळु केवलव्यतिरेकिगळु. शब्द गुणवाद्दरिन्द अदु द्रव्यदल्ले इरबेकु. पृथिव्यादि ऎण्टु द्रव्य गळल्लि अदु इरलु साध्यविल्ल. आदुदरिन्द ऒम्भत्तनॆय द्रव्यवागि आकाश सिद्धिसुत्तदॆन्दु वैशेषिकरु हेळुवरु.

ऒम्भत्तनॆय द्रव्यवन्नू सिद्धिसिल्लवाद्दरिन्द हेतु साध्यगळिगॆ व्याप्ति बरुवुदिल्ल. साध्याभाव मत्तु हेत्व भावगळिगॆ व्याप्ति इरुत्तदॆ. अष्ट द्रव्यातिरिक्त द्रव्याश्रितत्वाभाव गन्धादि गुणगळल्लि इरुत्तदॆ. अल्लॆल्ल अष्ट द्रव्याश्रितत्ववे इरुवुदरिन्द अष्टद्रव्यानाश्रितत्ववॆम्ब विशेषणविल्लद्दरिन्द अष्टद्रव्यानाश्रितत्वविशिष्ट अष्टद्रव्याश्रि तत्वाभाव ऎम्ब हेतुवू इरुत्तदॆ. हीगॆ हेतु साध्यगळिगॆ व्याप्ति बरदॆ साध्याभाव मत्तु हेत्व भावगळिगॆ मात्र व्याप्ति बरुवुदरिन्द इदन्नु केवलव्यतिरेकि हेतु’ ऎन्नुत्तारॆ.

साध्य ऎल्लू प्रसिद्धवे आगदिद्दरॆ साध्याप्रसिद्धि ऎम्ब हेत्वाभासक्कॆ सेरबेकागुत्तदॆ. ऎल्लादरू प्रसिद्धवादरॆ, अल्ले अन्वयव्याप्तियन्नू ग्रहिसबहुदाद्दरिन्द ई हेतु अन्वयव्यतिरेकि आगुत्तदॆ. केवल व्यतिरेकि यल्ल ऎम्बुदु सिद्धान्तद आशय.

“शब्दः क्वचिदाश्रितः, गुणत्वात्’ - गुणवाद्दरिन्द शब्द ऒन्दु द्रव्य दल्ले इरबेकु - ऎम्ब रीतियल्लि सामान्य रीतियल्लि शब्दक्कॆ आश्रय वागि ऒन्दु द्रव्यवन्नु साधिसुत्तेवॆ. आ द्रव्यवे आकाश. आद्दरिन्द हिन्दॆ हेळिद दोष बरुवुदिल्लवॆन्दरॆ- क्यापीत्यपि; अस्य सिद् [भवति] ‘शब्दः क्वचिदाश्रितः’ ऎन्दु सामान्यवागि हेळिदरू, ‘क्वचित्’ ऎम्बुदर अर्थवाद वस्तु अप्रसिद्धवादरॆ हिन्दॆ हेळिद अप्रसिद्धादिगळु बरुवुद रिन्द, साध्यप्रसिद्धि आवश्यकवादमेलॆ केवलव्यतिरेकियागुवुल्ल.

बुद्धि सर

325

श्लोक 53]

सत्यप्तस्मिन्न शक्काधिकरणनियतिः स्वच्छया सर्वसामात्

वैषम्यं दुर्वचं तत्पमितिकरणता क्यापि नानीतहेतोः॥ -278- [व्यतिरेकव्याप्ति अन्वयव्याप्तिय पोषक

साध्याभावो विपक्ष कथमिव विदितस्तस्य साद्धा प्रसिद्ध

भावात्मनष्यमुम्मिन् प्रतिभटवपुषा ह्य ते व्याप्ति सिद्धि आद्दरिन्द, ऋजुः अविहतिमान् सामान्य हेतुः नास्ति साक्षात्तागि आकाशवन्नु साधिसुव, दोषरहितवाद, सामान्यरीतियल्लि केवलव्यतिरेकि हेतु इरुवुदिल्ल. अस्मिन् सत्यपि, सर्वसामान् स्वच्छया अधिकरणनियतिः न शक्या-परिशेषानुमानवन्नु ऒप्पिदरू, ‘शब्द पृथिविय गुणवल्ल’ ऎन्दु हेळुवन्तॆ, शब्द प्रोत्रग्राह्यवाद्द रिन्द विभुवाद आकाशद गुणवू अल्ल, ऎन्दू हेळबहुदाद्दरिन्द शब्दक्कॆ अधिकरण आकाशवे ऎन्दु तन्न इच्छॆयन्तॆ निष्कर्षिसलु साध्यविल्ल.

वस्तुस्वभावक्कॆ तक्कन्तॆ विषयवन्नु निश्चयिसबेकागुत्तदॆ. रूप रसादिगळिगिन्तलू शब्द विलक्षणवागिदॆ. आद्दरिन्द अदर आधारवू विलक्षण वागिये इरबेकॆन्दरॆ, वैषम्यं दुर्वचं- शब्दवू गुणवागिरुवुद रिन्द वैषम्यवन्नु हेळलागुवुदिल्ल. हागिद्दरॆ नीलरूपादिगळिगॆ आश्रय वागि पृथिविगिन्तलू अतिरिक्त द्रव्य सिद्धिसबेकागुत्तदॆ.

-

तत् अनीतहेतोः कपि प्रमितिकरणता न आद्दरिन्द केवल व्यतिरेकि हेतु याव विषयदल्लू प्रमाणवल्ल । २ ।

परिशेषानुमानवन्नु निराकरिसि, केवलव्यतिरेकव्याप्तियन्नु खण्डि सुत्तारॆ- तस्य साध्या प्रसिद्ध, विपक्षे साध्याभावः कथमिन विदितः - व्यतिरेकिहेतुविगॆ व्याप्ति हेळबेकादरॆ ‘ऎल्लि पत्नि इरुवुदि ल्लवो, अल्लि धूमवू इरुवुदिल्ल, उदाहरणॆ जल’ ऎन्दु विपक्षदल्ले हेळ बेकु. केवलव्यतिरेकिगॆ साध्यवे अप्रसिद्धवाद्दरिन्द विपक्षदल्लि मात्र अदर व्याप्तियन्नु ग्रहिसलु हेगॆ साध्य?

भावसाध्यक स्थलदल्लि ई दोषवन्नु हेळिदरू, अभावसाध्यक स्थल दल्लि साध्याभाव भावरूपवे आगुवुदरिन्द ई अप्रसिद्धिदोष बरुवु दिल्ल. इदरिन्द कॆलवॆडॆयल्लादरू केवलव्यतिरेकियन्नु ऒप्पुवदरल्लि तप्पिल्लवॆन्दरॆ, अमुन् भावात्मन्य, अत्र ते प्रतिभट

-

व्याप्तिसिद्धिः - साध्य अभावरूपवाद्दरिन्द, साध्याभाव भावरूपवे

326

[** 54 इत्य ज्ञा ताये स्मिन् कथमिव सुशकः स्यादभावो नियन्नुं हेत् सारो योsतः क्वचिदनुपधिकः केवलान्वय्य पीष्ट

  • 279 - [केवलव्यतिरेकि इल्लदिद्दरू लक्षणगळ सार्थक्य

सन्त्यक्तावीतहेतोरभिदुरमखिलं लक्षणाभावतः

स्यात्

मैनं लक्ष्मिव भेदस्तदवगमकपित्याप्तवाक्य तदुक्तिः । आदरू, साध्याभाव हेत्व भावगळिगे व्याप्तियन्नु हेळबेकादरॆ साध्यप्रसिद्धि अत्यावश्यक. केवलव्यतिरेकियल्लि इदु साध्यविल्ल.

इति अस्मिन् अज्ञातान्नये, अभावः कथमिव नियन्नु सुशक्यः? - हीगॆ केवलव्यतिरेकिहेतुविगॆ अन्वयव्याप्तिग्रहण बरलु साध्यविल्लद्दरिन्द, व्यतिरेकव्याप्तिमात्र गृहीतवागलु हेगॆ साध्य?

अतः हेत् अन्वयः सारु - आद्दरिन्द हेतुविगॆ अन्वय व्याप्तिये प्रधानबल. व्यतिरेकव्याप्ति इदक्कॆ पोषकवागि मात्र अग बहुदाद्दरिन्द केवलव्यतिरेकिहेतु सिद्धिसुवुदिल्ल.

क्वचित् अनुपधिकः केवलान्वय्यपि इष्टः – कॆलवॆडॆयल्लि उपाधि इल्लदिद्दरॆ केवलान्वयिहेतु सिद्धान्तदल्लि सम्मतवे आगुत्तदॆ. आद्दरिन्द केवलान्वयि, अन्वयव्यतिरेकि ऎन्दु हेतु ऎरडे विध ॥ ५३ ॥

केवलवतिरेकियन्नु ऒप्पदिद्दरॆ, लक्षणगळु व्यर्थवागुत्तवॆ, ऎन्दु शङ्किसि समाधान हेळुत्तारॆ- सन्त्यकातहेतोः लक्षणाभावतः अखिलं अभिदुरं स्यात् - केवलव्यतिरेकियन्नु ऒप्पदिद्दरॆ, लक्षणवे निर्णीतवागुवुदिल्लवाद्दरिन्द, ऎल्लू वैलक्षण्य सिद्धिसलु साध्यवे इल्ल.

‘गवती पृथिवी’ गन्धवन्नुळ्ळद्दु पृथिवि, ऎन्दु पृथिविगॆ लक्षणवन्नु हेळुत्तारॆ. इल्लि ‘पृथिवी जलादिभिन्ना, गन्धवात्” ऎन्नुव अनुमान दिन्द पृथिविगॆ जलादिभेद सिद्धिसुत्तदॆ. ऎल्ल पृथिविय पक्षकोटियल्लि सेरिरुवुदरिन्द, ‘यत्र गन्न वं, तत्र जलादिभेदः’ ऎन्दु अन्वय व्याप्तियन्नु हेळलु साध्यविल्ल. ‘यत्र जलादिभेदः नास्ति, तत्र गन्धवत्वं नास्ति; यथा जलाद्’ ऎन्दु व्यतिरेकिव्याप्ति मात्रवे बरुत्तदॆ. जलादि भेद पृथिवियल्लि इरुत्तदॆ. इदर अभाव जलादिगळल्ले बरुत्तदॆ. घटभेद पटादिगळल्लि बरुत्तदॆ. घटभेदाभाव घटदल्लि मात्रवे बरुत्तदॆ. हीगॆ केवलवृतिरेकव्याप्तियिन्दले पृथिविगॆ जलादिभेद सिद्धिसबेकु. केवल व्यति रेकियन्नु ऒप्पदिद्दरॆ, जलादिभेदवू पृथिविगॆ सिद्धिसलारदाद्दरिन्द ऎल्ल `वैलक्षण्यव्यवहारवे बरुवन्तिल्ल, आद्दरिन्द केवलव्यतिरेकि आवश्यक.

श्लोक 54]

बुद्धि सर

327

यप्पा गड्डारप्रधृतिविरहितेव दृष्टि घटादि, स्टाज्यादावन्वयी स्यादयमिन विमतेकलक्ष्मण्य पोहः । मैनं इदु सरियल्ल. एकॆन्दरॆ, लक्ष्मिव भेद-लक्षणवे भेदशब्दद अर्थ, लक्षणगॊत्तादाग भेदवू गॊत्तागुवुदरिन्द, जलादि भेदवन्नु अनुमानदिन्द साधिसबेकाद आवश्यकतॆयिल्ल.

ई सिद्धान्तदल्लि अभाव अतिरिक्त पदार्थवल्ल. ऒन्दर अभाव मत्तॊन्दु पदार्थरूप. ‘कत्तलु इल्ल’ ऎन्दरॆ ‘बॆळकु इदॆ’ ऎन्दर्थ. भेदवू सह वस्तुविन असाधारण धर्मरूप, घटत्व घटदल्लि मात्र इरुत्तदॆ. पटादिभेद घटदल्लि मात्र इरुत्तदॆ. आद्दरिन्द घटत्ववे पटादिभेद. हीगॆये पृथिवीत्वरूपवे जलादिभेद; अतिरिक्तवल्ल. “गन्धव’ ऎम्ब लक्षण गॊत्तादरॆ जलादिभेदवू गॊत्तागिबिडुवुदरिन्द इदक्कागि केवलव्यतिरेक्यनुमानद आवश्यकतॆयिल्ल.

“गन्धवती पृथिवी ऎम्बुदु लक्षण’ ऎन्दु लक्षणवन्नु हेळुव वाक्य वन्ने लक्षणवॆन्दु व्यवहरिसुवुदरिन्द, भेदवे लक्षण ऎम्बुदु हेगॆन्दरॆ, - आप्तवाक्य, तदवगमक मिति तदुक्ति - लक्षणवन्नु हेळुवुदरिन्द

लक्षणवाक्यवन्ने ‘लक्षण’ ऎन्दु औपचारिकवागि हेळुत्तारॆ.

e

लक्षण मूलक वस्तुगळ वैलक्षण्यवन्नु निर्णहिसुवुदु लोकानु भवसिद्धवागिरुवाग, भेदवे लक्षणवॆन्नुवुदु सरियल्ल ऎन्दरॆ यद्वा, अप्रकृतिविरहितेनु घटादिष्टेव दृष्टः गादि, आज्याद् अन्वयी स्यात् अथवा, जलत्यादिगळु इल्लद घटादिगळल्ले गन्धवू इरुवुदरिन्द, गन्धवहेतुविगॆ तुप्पदल्लि अन्वयव्याप्तियू बरुत्तदॆ;

तुप्प कॆलसमय घनीभूतवागियू कॆलसमय नीरागियू कण्डु बरुवुदरिन्द, तुप्प पार्थिवनॆ, जलीयवॆ ? ऎम्ब संशय बन्दाग, ‘इदु जलादिभिन्न, गन्धवात्’ ऎन्दु साधिसुवाग - यत्र यत्र गन्न वस्त्र, तत्र पृथिवीत्वं, यथा घटादि’ ऎन्दु अन्वयव्याप्ति प्रदर्शनवू शक्त वाद्दरिन्द, लक्षण इतर व्यवर्तक’ ऎम्ब न्यायक्कॆ विरोधविल्ल.

पृथिविय पदार्थगळु अनेकविरुवुदरिन्द हीगॆ अन्वयव्याप्ति सम्भवि सुवुदादरू, ईश्वरादि लक्षणगळिगॆ इदु साध्यविल्ल. जगत्कारणत्व ईश्वर लक्षण. ‘ईश्वरः जीवादिभिन्न, जगत्कारणत्वात्’ ऎन्दु हेळिदाग, दृष्टान्त इल्लदिरुवुदरिन्द ‘यत्र यत्र जगत्कारणत्वं, तन्न जीवादि

328

-280-

[लक्षणज्ञानद उपयोग

[श्लोक 5

भेदोs जादेर्घटाद् विदित इतरथा त्वप्रसिद्धि- पुरोका कृष्णण्यतोsस् न विदित इति चेतृप्पसिद्धिः कथं स्यात् । व्याहारेपैनमह्यं न खलु न विदितं तन्निमित्तं घटाद् नो चेतत्तन्निमित्तव्यवहृतिनियवस्थापनं दुश्य कं ते ॥ ५५ ॥ भेदः’ ऎन्दु अन्वयव्याप्ति हेळलु साध्यविल्लवाद्दरिन्द केवल व्यतिरेकि यन्नु ऒप्पले बेकॆन्दरॆ, अयमिन एकलक्ष्मणि विमतेषु आपोहः इदरन्तॆये लक्ष ऒन्देयागिद्दु दृष्टान्त सिक्कदिद्दाग विवादक्कॆ ऒळगाद वरल्लि आ लक्षणविल्लदिरुवुदरिन्द इतरव्यावृत्तियन्नु अन्वयव्याप्तिमूलक तिळियबहुदु. ‘चतुर्मुखः न ईश्वरः, जगत्कारणत्वाभावात्, यथा वयं’ – नम्मन्तॆये चतुर्मुखादिगळु जगत्कारणवागलारराद्दरिन्द ईश्वररल्ल ऎन्दू इतरभेदवन्नु साधिसबहुदाद्दरिन्द, लक्षण इतरवा वर्तकवागबहुदाद्दरिन्द, केवल व्यतिरेकिहेतु अप्रामाणिक ॥ ५४ ।

ई सिद्धान्तद क्रमवन्नु बिट्टु बेरॆ मार्गविल्ल ऎन्दु हेळुत्तारॆ घटाद् अबादेः भेद विदितः घटादिगळल्लि जलादिभेद ऎल्लरिगू प्रसिद्ध. घटवन्नु जलवॆन्दु यारू भ्रमिसुवुदिल्ल. ‘निश्चित साध्यवान् सपक्षः’ ऎन्दु सपक्षद लक्षण इरुवुदरिन्द, घटादिगळु सपक्षवागुत्तवॆ. उळिदद्दे पक्षवागुवुदरिन्द अन्वयव्याप्ति सुलभ.

इतरथा तु अप्रसिद्धिः पुरा उक्ता-हीगॆ ऒप्पदे ऎल्ला पृथिवि यन्नु पक्ष कोटियल्लि सेरिसिदरॆ साध्याप्रसिद्धियन्नु हिन्दॆये हेळिदॆ.

कृष्णण्यतः अस् न विदितः इति चेत्; पक्षसिद्धिः कथं स्यात् ? घटादि ऒन्दॆरडु कडॆयल्लि संशय बरदिद्दरू, अवुगळन्नु * ऒट्टागि सेरिसि ऎल्ल पृथिवियल्लि जलादिभेद सिद्धवल्लवाद्दरिन्द, ऎल्ल पृथिवियन्नु पक्षवागि माडुवुदरल्लि तप्पेनु? ऎन्दरॆ, पक्ष हेगॆ सिद्धिसुत्तदॆ?

ऒट्टु पृथिवियन्नु क्रोडीकरिसि हेळबेकादरॆ, पृथिवित्वादि जाति मूलकवे हेळबेकु. वृथिवीत्व जाति ऎल्लॆल्लि इरुवुदु ऎम्बुदु ईग इन्नू निर्धारवागिल्ल. ई अनुमानदिन्दले अदू सह सिद्धिसबेकागुत्तदॆ. इन्तहुद्दन्नु पक्षवागि निर्देश माडलु साध्यविल्ल.

व्याहारेsपि एवं उह्यं -व्यावृत्ति विषयदल्लि हेळिद क्रम `वन्ने व्यवहार विषयदल्लि तिळियुवुदु,श्लोक 56]

  • 281-

बुद्दि सर

[सिद्धान्तदल्लि न्यायशास्त्रद विरोध परिहार

329

विद्यास्थानेषु धर्म्मेह यरगणयन् विस्तरं न्यायपूर्व० तत्रापि ह्यक्षवादस्स इति न नियतिर्न्यायतऽनुगम्य ! नार्षत्यादिप्रधानं क्वचिदपि यदि वा वार्तिकं क्यापि युक्तं यप्पा नेयं कथञ्चिन्निखिलमपि न किं निर्वहवम ॥

‘व्यावृत्तिर्व्यवहारो वा लक्षणस्य प्रयोजनु’ ऎन्दु हेळुवरु. व्यावृत्तिय क्रमवन्नु इल्लियवरॆगॆ हेळियायितु. इदरन्तॆये ‘इदं पृथिवीति व्यवहर्तव्यं, गन्धवात्’ इत्यादि रीतियल्लि लक्षण व्यवहार कारणवू आगुत्तदॆ ऎन्दु तिळियुवुदु.

घटाद् तन्निमित्तं न खलु न विदितं

घटादिगळल्लि पृथिवि ऎम्ब व्यवहारक्कॆ कारणवाद गन्धव ऎल्लरिगू तिळिदे इरुत्तदॆ.

नो चेत्, तन्निमित्तव्यवहृतिनियमस्थापनं ते दुश्यकं -हीगॆ ऒप्पदिद्दरॆ, आया कारणगळिन्द आगुव व्यवहारगळ व्यवस्थॆयन्नु समर्थिसलु निनगॆ साध्यविल्ल.

“इदु पृथिवि’ ऎम्ब व्यवहारवन्नू, ई व्यवहारक्कॆ कारणवन्नू ऎल्ल नावु अरियदिद्दरॆ, व्यवहारवन्नु हॊसदागि हेगॆ प्रारम्भिसलु शक्य! अनादि कालदिन्दलू बरुत्तिरुव व्यवहारगळल्लि कॆलवादरू गॊत्तादागले, अदर निदर्शनदिन्द बेरॆ कडॆगळल्लू आ व्यवहारवन्नु व्यवस्थॆगॊळिसलु साध्य. आद्दरिन्द इल्ल केवल व्यतिरेक्यनुमान बरुवुदिल्ल ॥ ३५ ॥

न्यायशास्त्रद प्रक्रियॆगळ खण्डनॆयन्नु समर्थिसुत्तारॆ- धर्मेषु विद्यास्थानेषु इह न्यायपूर्व० विस्तरं यत् अगणयन्, तत्रापि, न्यायतक्कॆ अनुगम्य, सः अक्षपादः इति न नियति_ ‘अङ्गानि वेदाश्चत्वारो मीमांसा न्यायविस्तरः’ ऎन्दु विद्यास्थानदल्लि ऒन्दागि न्यायविस्तर शास्त्र परिगणितवागिरुवुदेनो सरि. आदरॆ नाथमुनि गळिन्द प्रणीतवाद ‘न्यायतत्त्व’ इरुवाग अदु गौतम प्रणीत शास्त्रवे आगबेकॆम्ब निर्बन्धवेनू इल्ल.

गौतम महर्षि प्रणीतवाद्दन्नु तळ्ळिहाकुवुदु सरियॆ ? ऎन्दरॆ, - क्वचिदपि आर्षत्यादि न प्रधानं याव विषयदल्लू महर्षि प्रणीत वागिरबेकाद्दु मुख्यवल्ल. बृहस्पति प्रणीतवाद लोकायत शास्त्रवन्नु अप्रमाणवॆन्दु ऒप्पिरुवुदरिन्द विषयद प्रामाणिकतॆये मुख्य. इल्लदिद्दरॆ, यदि वा वार्तिकं क्यापि [न] युक्त- वार्तिकादिगळु ऋषिप्रणीतवल्लवाद्दरिन्द ऎल्ल प्रमाणवागुवन्तिल्ल.

330

  • 282 -

[परार्थानुमान निरूपणॆ

[श्लोक S7

अन्य स्वप्रतीतं प्रकटयति यया वाक्यवृत्ताsनुमानं तदाहृत्युपेता विकलमिह तधयेनोपनीतिः । युक्ता कूदाहृतिसोपनयनिगवना सप्रतिज्ञादिका वा वक्तव्या वावदूकैस्तदधिकमसि वा सम्मतेः स्याद्यथेष्टं ॥

वस्तुस्थितियन्नु हेळुत्तारॆ - यद्वा निखिलानपि कथञ्चित् नेयं अथवा ऎल्लवन्नु हेगो हॊन्दिसिकॊळ्ळबेकु. इदन्नु आचा र्यरु न्यायपरिशुद्धियल्लि विस्तारवागि हेळिद्दारॆ.

इदॆल्ला अष्टु स्वरसवागि तोरुवुदिल्लवल्ल! ऎन्दरॆ अन्नो एवं न निर्वहन्ति किं? उळिदवरू सह हीगॆ निर्वहिसुवुदिल्लवॆ?

ऎल्ला सिद्धान्तदवरू ऒन्दु वचनक्कॆ विरुद्धवागि मत्तॊन्दु प्रामा णिकर वचन कण्डुबन्दाग, अदन्नु हेगादरू हॊन्दिसिकॊण्डु व्याख्यान माडुवुदु अनेक कडॆयल्लि कण्डुबरुव विषय. याव रीतियल्लू हॊन्दि सलु साध्यविल्लदिद्दरॆ, ‘परमतवन्नु ऒप्पि हीगॆ हेळिदरु. वास्तविक वागि आचार्यरिगॆ इदु सम्मतवल्ल’ ऎन्दु हेळुवुदुण्टु. इदन्नु *अभ्युपगम सिद्धान्त’ ‘वैभव वाद’ ‘प्रौढिवाद’ ‘अन्यारुह्य वाद’ मुन्ताद शब्दगळिन्द हेळुत्तारॆ. प्रकृतदल्लि ई न्यायवन्नु अनुसरिसि न्यायशास्त्रवन्नु कापाडिकॊळ्ळबहुदॆन्दर्थ ॥ ५६ ।

हीगॆ स्वार्थानुमानवन्नु निरूपिसि परार्थानुमानवन्नु निरूपि सुत्ता मॊदलु बौद्ध सम्मत क्रमवन्नु निराकरिसुत्तारॆ - स्व प्रतीतं अनुमानं यया वाक्यवृत्या अन्य प्रकटयति, तत्र उदाहृत्यु पेता प्युपनीतिः इह तत् अविकलं न बोधयेत् तानु तिळिद अनुमानवन्नु याव वाक्यप्रयोगदिन्द मत्तॊब्बनिगॆ तिळिसुत्तानो, आ वाक्य प्रयोग रूपवाद परार्थानुमानदल्लि उदा हरणॆयिन्द कूडिद्दरू उपनयवाक्य मात्र प्रकृतदल्लि विवक्षितवाद अर्थ वन्नु पूर्णवागि बोधिसलु समर्थवागुवुदिल्ल.

मत्तेनॆन्दरॆ, सोपनयननिगमना सप्रतिज्ञादिका ना उदा कृतिस्तु युक्ता-उपनयन निगमनदॊन्दिगॆ कूडिद अथवा प्रतिज्ञा हेतुविनिन्द कूडिद उदाहरणवन्नु प्रयोगिसुवुदे युक्तवागुत्तदॆ. हेगादरू मूरे अवयवगळु इरुववु.

श्लोक 57]

बुद्धि सर

331

वावदक्कॆ तदधिकमसि वा सम्मतेः यथेष्टं वक्तव्या स्यात् अथवा परस्पर विवाददल्लि अवरवर व्यवस्थानुसार हॆच्चिन अव यवगळन्नु हेळबेकागुत्तदॆ.

व्याप्तिज्ञानवॆम्ब अनुमान स्वार्थ परार्थ ऎन्दु ऎरडु विधा तन्न निर्णयक्कॆ कारणवागिरुवुदु स्वार्थानुमान. तानु अनुमानदिन्द तिळिदिद्दन्नु मत्तॊब्बनिगॆ अदे क्रमदल्लि तिळियपडिसुवुदु परार्थानुमान. मत्तॊब्बनिगॆ ऒन्दु विषयवन्नु तिळियपडिसबेकादरॆ शब्दद प्रयोग अवश्यक. आदुदरिन्द वाक्य समुदायवे परार्थानुमान. इदन्नु “न्याय’ ऎन्दु करॆयुत्तारॆ. इदरल्लि प्रतिज्ञा, हेतु, उदाहरण, उप नय, निगमन ऎन्दु ऐदु भागगळिवॆ. धूमदिन्द पर्वतदल्लि वक्कियन्नु तानु निश्चयिसिकॊण्डु, अनन्तर मत्तॊब्बनिगू इन्तह निश्चयवन्नु हुट्टि सुवुदक्कागि हेळुव वाक्यगळे इवु. इदन्ने ‘अवयव’ ऎन्नुत्तारॆ.

यो

(१) पर्वतः वहिमान्, (२) धूमवात्. (३)यो धूमवान् स व मान्, यथा महानसं. (४) वहि व्याप धूमवानयं पर्वतः. (५)व व्याप धूमवत्पात् पर्वतोsयं

मान्-इवे ‘प्रतिज्ञॆ’ मुन्ताद न्यायद पञ्चावयवगळु.

प्रतिज्ञादि मूरु अथवा उदाहरणादि मूरे अवयवगळु साकॆन्दु वेदान्तिगळ मत, उदाहरण, उपनय ऎरडे अवयवगळॆन्दु बौद्धरु हेळुवरु. ‘कः वश्चि मान्’ ‘पर्वतो वश्चिमान्’, ‘कुतः “धूमवात्’ ऎम्ब क्रमदल्लि ई ऐदु वाक्यगळिगू, ऐदु प्रश्नॆ वाक्य गळन्नु सेरिसि, हत्तु अवयवगळॆन्दु मीमांसकरु हेळुत्तारॆ.

सिद्धान्तदल्लि मूरे अवयवगळु साकॆन्दु हेळिदरू, मत्तॊब्बरिगॆ तिळुवळिकॆयन्नु कॊडुवुदे उद्देशवागिरुवुदरिन्द, ऎष्टु अवयवगळन्नु उपयोगिसिदरॆ, मत्तॊब्बरिगॆ तिळुवळिकॆ बरुवुदो, अष्टन्नु उपयोगि सुवुदरल्लि तप्पेनू इल्ल. आचार्यरु न्यायपरिशुद्धियल्लि परार्था नुमानवन्नु खण्डिसिद्धरू न्यायावयवगळन्नु तळ्ळिहाकिल्ल ॥ ५७

वाददल्लि परार्थानुमानप्रयोगवे साध्यविल्ल. ऒन्दु वस्तुवन्नु पक्षवागि निर्देश माडबेकादरॆ, अदु वादि मत्तु प्रतिपादि इब्बरिगू ऒप्पिगॆयागिरबेकॆम्ब नियम इदॆ. इब्बरिगू ऒप्पिगॆयाद मेलॆ वाद माडुवुदक्कॆ कारणविल्ल, इब्बरिगू ऒप्पिगॆयागदिरुवुदु पक्षवागुवन्तिल्ल,

332

[801 58

-283- [अनुमानदल्लि पक्षनिर्दॆश प्रकार] कार्यवर्ा कारर्वा स्वगुणत उत वा तिञ्चदति सिद्धं पक्षकारादियोग्यं समयनियमितव्यक्तिभेदो न दोषः । सिद्धानास्पष्टचिरिति खलु पशुभिः पामर्वा नुमेयं नो चेचेत कस्यॆ विषमितमनसे वादसङ्ग्रामकेलिः ॥

पक्षवे सिगदिरुवाग उळिदद्दक्कॆ एनु अवकाश? आद्दरिन्द परार्थानु मानवे अप्रामाणिक ऎम्ब संशयवन्नु परिहरिसुत्तारॆ - कार्य र्वा, कारर्वा, उत स्वगुणतो वा अस्तिति सिद्धं किञ्चित् पकारादि योग्यं कार्यरूपदल्लि,कारणरूपद, अनुभव सिद्धवाद अदर गुणादिगळ मूलकवो, ऎष्टु अंश इब्बरिगू ऒप्पिगॆयिरु वुदो, अष्टंशवन्नु स्वीकरिसि इब्बरिगू ऒप्पिगॆयागुव रीतियल्लि पक्षवन्नु निर्देश माडुवुदरल्लि तडॆ एनू इल्ल.

शब्द गुणवागलि, द्रव्यवागलि ‘शब्द’ ऎम्ब ऒन्दु वस्तु प्रोत्रं द्रिय ग्राह्यवादद्दु ऎल्लरिगू अनुभव सिद्ध. अष्टंशवन्नु इट्टुकॊण्डु “शब्दः अनित्यः उत्पन्नात्’ ऎन्दु शब्दवन्नु पक्षवागि हेळबहुदु.

आद्दरिन्द, समयनियमितव्यक्तिभेदः न दोषः अवरवर सिद्धान्तदल्लि असाधारणवागि अवरवरु हेळिरुव पदार्थगुण विशेषादि गळु पक्ष निर्देशक्कॆ तडॆयागुवुदिल्ल.

इति खलु सिद्धानास्पष्टचितैः पशुभिः पामरैर्वा अनु मेयं-ई रीतियाद कार्यकारण भाव मूलकवाद ज्ञानगळु शास्त्रग्रन्थ वासनॆयू इल्लद पशु पक्षादिगळिगू इरुवुदु प्रसिद्ध,

मनुष्यन सङ्केतादिगळिन्द अवन अभिप्रायवन्नु पशु पक्षादिगळु तिळिदुकॊण्डु अदक्कॆ तक्कन्तॆ नडॆदुकॊळ्ळुवुदु इदक्कॆ कुरुहागिदॆ.

नो चेत्, वादसङ्ग्रामकेळिः विषमितमनसे कस्ट् चेत! इदु यावुदन्नू ऒप्पदिद्दरॆ, परस्पर अभिप्रायादिगळु तिळियदिद्दाग वादसमर यारिगॆ ताने हिडियुवुदु? सर्वानुभवसिद्ध विषयदल्लि चर्चॆ अनावश्यकवॆन्दु तात्पर्य ॥ ५८ ।

पञ्चावयव वाक्य प्रयोगवाद मेलॆ, ‘नानु हेळिद्दरल्लि इन्तह दोषविल्ल’ ऎन्दु समर्थिसुव वाक्य आभासोद्धार वाक्य, अथवा कण्ट कोद्धार वाक्य आवश्यक ऎन्दु कॆलवु तार्किकरु हेळुवुदन्नु खण्डिसु

श्लोक 59]

बुद्धि सर

333

  • 234 - [आभासोद्धार वाक्यगळ वैयर्थ्य वर्णनॆ

आभासोद्धारवाक्य स्वयमिह पते प्रक्षता न्यस्य शा स्यार्थोपनीतिर्निगवनमपि ते तत्तदर्थ यवात्म । तस्मादुद्दाटतानां परिहृतिरुचिता जेतुमिक्कोर्निशेषात् उत्ते माने विमर्शॆ यदि भवति परं तत्र र्तs सि वाच्यः॥

-285- [तर्कद स्वरूप मत्तु अदर अङ्गगळु

तर्कॊ व्याख्याभ्युपेतावभिमतिपदन्यापकस्य प्रसक्ति

मानप्रत्यहघातिद्विविषय उदितः पञ्चधात्माश्रयादि तारॆ इह अभासोद्धार वाक्य स्वयं पतेsसि अन्यस्य शा अक्षता प्रतिज्ञादिगळन्नु हेळिद मेलॆ तन्न अनुमानदल्लि याव दोषवू इल्लवॆन्दु ताने हेळिकॊण्डरॆ, अदरल्लि प्रतिवादिगॆ विश्वास बरुवुदिल्ल वाद्दरिन्द अवरिगॆ संशय तप्पिद्दल्ल. स्याक्षेत्; उपनीतिः व्यर्था, निगमनमपि [व्यर्थ०] संशय परिहारवागुवुदादरॆ, उपनयवाक्य मत्तु निगमनवाक्यप्रयोग निरर्थकवागुत्तदॆ. यत् ते तत्तदर्थ

आत्म एतक्कॆन्दरॆ, उपनयन, मत्तु निगमन ऎरडू ई हेत्वाभास परिहारक्कागिये इरुववॆन्दु हेळुत्तीयॆ! प्रत्येकवाद कण्टकोद्धार वाक्यद उद्देशवू इदे आगिरुवुदरिन्द अवु व्यर्थ.

तस्मात् जेतुं इच्छः विशेषात् उद्घाटितानां परिहृतिः उचिता- आद्दरिन्द वाददल्लि जयवन्नु अपेक्षिसुव वादि, प्रतिवादि ऎत्ति तोरिसुव दोषगळन्नु परिहार माडुवुदु मात्रवे उचित; तानागि ‘ई दोषविल्ल’ ‘आ दोषविल्ल’ ऎन्दु हेळिकॊळ्ळुवुदु उचितवल्ल.

माने उक्त विमर्शः यदि भवति, तत्र र्तsपि वाच्यः प्रतिवादि दोषोद्घाटनॆ माडिदाग, उत्तरवागि सरियाद प्रमाण वन्नु हेळिदरू मत्तॆ संशय बन्दरॆ, आग अदर परिहारक्कागि तर्कवन्नु प्रदर्शिसबेकु. ऎल्लवन्नू मॊदले हेळबेकाद अगत्यविल्ल ॥ ५९ ।

तर्कद स्वरूपवन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ - व्याप्याभ्युपेत् अनभि मतिपदव्यापकस्य प्रसक्तिः तर्क- ‘व्याप्यवन्नु ऒप्पिदरॆ, इष्टविल्ल दिद्दरू व्यापकवू बन्दे बरुवुदु’ ऎन्दु आपादिसुवुदे तर्क,

“पर्वतः वत्नि मान्, धूमात्’ ऎन्दाग, धूमविद्दरू वहि इल्लदिरबहुदु ऎन्दु ऒब्बनु शङ्किसिदाग ‘व इल्लिदिद्दरॆ धूमवू इरु

1

0

334

[2017 60 विश्वानि र्वैपरीत्य प्रतिहतिरहोs निष्टता नानुकूल्यं

नाश्चा स्माज् मेनं कतिचिदनुमितेस्तादृशं भेदवाहुः॥ वुदिल्ल, धूम इरुवुदरिन्द वक्कियू इद्दे इरुत्तदॆ’ ऎन्दु तोरिसु वुदे तर्क, धूम कार्य, वक्कॆ कारण. कारणविल्लदॆ याव कार्यवू बरुवुदिल्ल. आद्दरिन्द धूमवन्नु ऒप्पि वत्नियन्नु ऒप्पदिरलु साध्यविल्ल ऎन्दु हेळि संशयवन्नु निवारिसुवुदे तर्कद गुरियागुत्तदॆ.

मान प्रत्यह घाती द्विविषय उदितः-इदु प्रमाणवन्नु अल्लगॆळॆदाग अदक्कॆ सरियाद उत्तरवन्नु कॊट्टु प्रमाणवन्नु संरक्षि सुवुदु. हीगादरॆ प्रामाणिकवादुदन्नु कैबिडबेकागुत्तदॆ’ ऎन्दू “अप्रामाणिकवादुदन्नु ऒप्पबेकागुत्तदॆ’ ऎन्दू प्रदर्शिसुवुदरिन्द तर्कदल्लि ऎरडु विषय अडगिरुत्तदॆ.

आत्माश्रयादिः पञ्चधा-अत्माश्रय, अन्याश्रय, चक्रक, अनवस्थॆ, प्रतिबन्दि मुन्ताद अनिष्टप्रसङ्ग ऎन्दु ई तर्क ऐदु विध. हिन्दॆ आत्माश्रयक्कॆ (पुट 13-14), अन्नोन्याश्रयक्कॆ, (पुट. 11)उदाहरणॆ गळन्नु नोडबहुदु. विषयभेद मत्तु इन्द्रियभेदगळिगॆ अन्नो न्याश्रयवन्नु हेळिदाग, मध्यदल्लि बुद्धिभेदवन्नु सेरिसिदरॆ चक्रकवागु तदॆ. विषय भेददिन्द, बुद्धिभेद, बुद्धिभेददिन्द इन्द्रियभेद, इन्द्रि यभेददिन्द विषयभेद, हीगॆ चक्रदिन्द तिरुगुवुदे हॊरतु विषयद निर्णयवागुवुदिल्ल ऎन्दु तोरिसुवुदे चक्रक. नो चेनॊ देशभेदा दपि सुपरिहरः’ (पुट 34)ऎन्दु प्रतिवादियन्नु कट्टि हाकुवुदे प्रतिबन्धि.

वैपरीत्य विश्रानि, प्रति पतिविरहः, आनिष्टता, अनानु कूल्य, व्याप्तिश्च अस्य अण्ण-आपादस्य विपर्यये पर्यवसानं प्रतितर्कापराहतिः, आपाद्यस्य परानिष्टत्वं, परपक्ष प्रतिकूलत्वं, आपा द्यापादकयोः व्याप्तिः ऎम्ब ई ऐदु इदर अङ्गवागुत्तवॆ.

धूमवन्नु ऒप्पि वत्निय अभाववन्नु आपादिसुवुदु अप्रयोजक शङ्कॆ. इदक्कॆ उत्तरवागि ‘यदि व न स्यात्, तर्हि धूमॊ पि न स्यात् ‘वम्मॆ इल्लदिद्दरॆ धूमवू इरुत्तिरलिल्ल’ ऎन्दु आपादिसुवुदे तर्क इल्लि आपादक वक्ष्य भाव. आपाद्य धूमाभाव.

(1) धूम कण्णिगॆ काणुवुदरिन्द, ‘धूमाभाव इरबेकागुत्तदॆ’ ऎन्दु आरोपिसिदाग ‘धूमभाव अवास्तविकवाद्दरिन्द विपर्यय’रूप

श्लोक 61]

बुद्धि सर

-286- [कुतर्किगळिगॆ वाददल्लि अधिकारविल्ल]

335

यस्सर्वं नाभ्युपेयात्मपरमतविदा केन किं तस्य साध्यं प्रश्नॆ सावुतरं नः कथननधिकृते कल्पनीयाः कथास्सु मध्य स्टोs तनयदि न न मनुते योजयॆन्नात्रवादं नो चेन्माध्यस्थ हानिःपमनधिकृतिस्तस्य शिष्याय वाच्या ॥ वागुत्तदॆ. इदु मॊदलनॆय अङ्ग (2) अदक्कॆ मत्तॊन्दु प्रतितर्क बरु वुदिल्ल. (3) ‘धूमविरलि, पक्कि इल्लदिरलि” ऎन्दु हेळुव प्रतिवादिगॆ आपाद्यवाद ‘धूमाभाव’ असम्मत. ( 4 ) आद्दरिन्दले ई तर्क प्रति वादिगॆ प्रतिकूलवागिदॆ. (5) ऎल्लॆल्लि वहभावविरुवुदो, अल्लॆल्ल धूमा भाववे इरुत्तदॆ’ ऎन्दु आपाद्यवाद धूमाभावक्कू आपादकवाद वह्मभावक्कू व्याप्ति इदॆ. इवैदू तर्कक्कॆ अङ्गगळु.

अनु

केचित् एनं तादृशं अनुवितेः भेदं आहुः कॆलवरु ई तर्कवन्नु अनुमितिय अन्तह ऒन्दु प्रभेदवॆन्दु हेळुवरु. मितियिन्द ऒन्दु वस्तुवन्नु साधिसुवन्तॆ, तर्कदिन्दलू अदन्नु साधिसुवुद रिन्द इदू ऒन्दु विध अनुमिति ऎन्दु अवरभिप्राय. आदरॆ इदु स्वतन्त्रवागि प्रवृत्तिसुवुदिल्लवाद्दरिन्द अनुमितियागलारदु ॥ ६० ।

वादक्कॆ आवश्यकवाद तर्कवन्नु हेळि, वादमाडुववन अर्हतॆयन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ यः सर्वं न अभ्युपेयात्, तस्य स्वपरमतविदा केन किं साध्यं? यावनु प्रमाण, प्रमेय, स्वपक्ष, परपक्ष इत्यादि विभाग यावुदन्नू ऒप्पुवुदिल्लवो अन्तहवनल्लि स्वपक्ष परपक्षादिगळन्नु ऒप्पुव वादियिन्द एनुतानॆ साधिसलु शक्य! एनादरॊन्दु व्यवस्थॆयन्नू ऒप्पुववनॊन्दिगॆ वादमाडि अवनन्नु अडगिसबहुदु. यावुदन्नू ऒप्पदे, वितण्डावादवन्नु माडुव खण्डनकारादिगळन्नु एनु माडुवुदु!

अस् प्रश्नॆ ऎन्दु ऒब्ब शिष्यन प्रश्नॆ. नः उत्तरं ‘अनधिकृते कथाः कथं कल्पनीयाः स्युः,!- हुच्चर तुल्कराद अन्तहवरॊन्दिगॆ हेगॆतानॆ वादमाडुवुदु! अवरु वादक्कॆ अनर्हरे, वितण्डामाडुववनिगॆ विचारार्हतॆयिल्ल. वितण्डाद स्वरूपवन्नु मुन्दिन श्लोकदल्लि हेळुत्तारॆ.

नावे अदन्नु निर्धरिसुवुदॆ! ऎन्दरॆ, मध्यसोsपि एतत् एवं यदि नन मनुते अत्र नादं न योजयेत् - मध्यस्थरू सह अन्तहवनिगॆ वाददल्लि अधिकारविल्ल ऎन्दु भाविसिदाग अल्लि वादमाडबारदु.

336

  • 287

[कथास्वरूप मत्तु अदर विभाग

[श्लोक 62

निर्दिष्टा व्यत्ति तोर्विततिरिह कथा सा त्रिधा तत्र वादः कर्तवो मानतकॆरभिमतिनिय सिद्ध, विरागैः । जाल्या न्या जयार्था भवति कथकयोस्साधनाक्षेपव

सैव प्रोक्ता विता त्यजति परमते साधनं तां द्विधैके ॥

नो चेत्, माध्यस्थ हानिः हीगल्लदॆ मध्यस्थरू अवन कडॆगॆ सेरिकॊण्डरॆ, आवाग अवरु मध्यस्थरागलाररु. इदरिन्दलू अल्लि वाद माडबारदु. आगिन कालदल्लि वादद अनर्हतॆये अवमानकरवागित्तु.

‘वाददल्लि अधिकारविल्ल’ ऎन्दु प्रतिपक्षियन्नु ऒप्पिसबेकादरॆ, अदक्कू वाद माडबेकल्लवॆ? ऎन्दरॆ, तस्य अनधिकृतिः शिष्याय परं वाच्या अन्तहवनिगॆ वाददल्लि अधिकारविल्ल ऎन्दु शिष्यनिगॆ मात्रवे हेळ बेकु. याव प्रमाणादिगळन्नू ऒप्पदवनॊन्दिगॆ एनुताने चर्चिसलु साध्य! अल्लि उदासीनवागिरुवुदे उत्तम ॥ ६१ ॥

‘कथा’पदार्थ मत्तु अदर विभागादिगळन्नु हेळुत्तारॆ वु तोक्केः विततिः इह कथा निर्दिष्टा-परस्पर विरुद्दाभिप्रायदिन्द इब्बरु माडिकॊळ्ळुव शास्त्रीय व्यवहारवे ‘कथा’, सा त्रिधा अदु वाद, जल्प, वितण्डा ऎन्दु मूरु विध.

तत्र वीतरागैः तत्त्वसिद्ध अभिमतिनियः मानर्त कर्तव्यः वाद-अदरल्लि ताने गॆल्लबेकॆम्ब उद्देशविल्लदवरु, तम्म निर्णयक्कागिये इब्बर ऒप्पिगॆगॆ ऒळपट्ट प्रमाण मत्तु तर्कगळिन्द माडिकॊळ्ळुवुदु वाद.

अन्या जिल्दा जयार्था कथकयोः साधनाक्षेपव भवति मत्तॊन्दाद जलू तानु गॆल्लबेकॆम्ब उद्देशदिन्द वादि प्रतिवादिगळ स्वपक्षस्थापनॆ, परपक्ष दूषणगळिन्द कूडिरुवुदागिदॆ.

सैव परमते साधनं त्यजति, विता प्रोस्ता आ जल्पवे,

प्रतिवादि तन्न मतवन्नु स्थापिसदे, परमतवन्नु मात्र दूषिसिदाग वितण्डॆ ऎनिसिकॊळ्ळुत्तदॆ.

एके तां द्विधा [आहुः] वीतरागवितण्डा, विजिगीषुवितण्डा ऎन्दु वितण्ड ऎरडु विधवॆन्दु कॆलवरु हेळुवरु. रागद्वेषविल्लदिद्दरू धर्मरक्षणाद्यर्थ माडुवुदु मॊदलनॆयदु. इदन्ने प्रतिबन्दि ऎन्नु वरु, केवल परमुखभङ्गक्कागि माडुवुदु ऎरडनॆयदु,

श्लोक 63]

-288-

-

बुद्धि सर

[वितण्डॆयल्लू व्यवस्थॆ अत्यावश्यक

337

कर्तव्यतेन यत्तु प्रमितिपरवशः कल्पितं स्वच्छया ना यच्चाकर्तव्यमेवं परिभवनपदं तत्वहाणग्रह स्तः । स्वाचारद्योतसंयकृतिषु च तथा स्वीकृतेयं व्यवस्था नैनामिष तण्णाsप्यलमपतितुं साधनांशोजिताsपि ॥

[निग्रहस्थान निरूपणॆ

. 289.

सद्दोक्ता कथायां परपरिभवनं स्पोक्तहान्यादिनाम्मा तत्त्वाबोधस्य लिङ्गं विविधमकथयन्निग्रहस्थानमान्ताः ।

वितण्डॆयल्लि वक्तव्यांशवन्नु हेळुत्तारॆ प्रमितिपरवशैः, स्वच्छया वा मत्तु कर्तव्यन कल्पितं, एवं यच्च अकर्तव्यं कल्पितं, तत्पहाणग्रह परिभवनपदं स्तः ऎल्लरू ऒप्पुव व्यवस्थॆ यन्नो, तन्न इच्चॆयिन्द ‘हीगॆ माडबेकु’, ‘हागॆ माडबारदु’ ऎन्दु मॊदलु माडिकॊण्ड व्यवस्थॆयन्नू मुरिदु, माडबेकाद्दन्नु कैबिडु वुदु, माडबारद्दन्नु माडुवुदु ऎरडू पराजयक्कॆ कारणवागुत्तदॆ.

e

लोकदल्लू अदु अनुभवसिद्ध ऎन्दु प्रदर्शिसुत्तारॆ- तथा स्वाचारद्योतसंयभूतिपु च इयं व्यवस्था स्वीकृता - हागॆये तन्न तन्न कुलाचार, जूजु, युद्ध मुन्तादवुगळल्लू इन्तह व्यवस्थॆगळन्नु ऎल्लरू ऒप्पिरुवरु. साधनांशोज्जि ताsपि विता एनां ईषदपि अतिपतितुं न अलं-स्वपक्षसाधनविल्लदिद्दरू, वितण्ड यल्लू लोकद ई कनिष्ठ पक्ष नियमन्नु ऎळ्ळष्टू अतिक्रमिसलु साध्यविल्ल. हागॆ ऎल्लवन्नु अतिक्रमिसुवरन्नु कुरिते हिन्दिन श्लोकदल्लि ‘वाददल्लि अधि कारविल्ल’ ऎन्दु हेळिद्दु. यावुदादरॊन्दु नियमक्कॆ ऒळपट्टवरन्नु दारिगॆ तरबहुदु. याव नियमवू इल्लदवनु सर्वथा दूरदल्लि त्याज्यनु ऎन्दु तात्पर्य ॥ ६३ ॥

-

कथाङ्गगळन्नु हेळुत्तारॆ कथायां सद्दोक्ता परपरि भवनं, ताबोधस्य लिं विविधं निग्रहस्थानं आस्ताः अकथ यन् जल्परूप विचारदल्लि, इरुव दोषवन्नु प्रदर्शिसि प्रतिवादि यन्नु सोलिसुवुदक्कॆ प्रतिज्ञाहानि मुन्ताद हॆसरल्लि वाद माडववन ज्ञानशून्यतॆगॆ कुरुहागि २१ विध निग्रहस्थानगळन्नु आप्तराद गौतवादि गळु न्यायशास्त्रदल्लि हेळिद्दारॆ.

22

338

[श्लोक 65

तत्राचोद्यानुयोगं द्विविधमशकनासिद्धि भेदादचन्

पूर्वो जातिः परस्तु चलमनृतवचः स्यादकालग्रहश्च ॥

[जाति मत्तु छलगळ निरूपणॆ

-290-

जातिः स्वव्याहता वागुपधिनियतिभिर्भितेs नेका सा

युक्तत्यागयुक्त ग्रहणमविषये वृत्तिरष्यत्र दोषाः । स्वव्याघातोsनुवृत्तशृलमपि वचसां कल्पितार्थ निषेधः तत्त प्रभेदादिदमपि निविधं विस्तरेणालमत्र ॥ ६५ ॥

तत्र अचोद्यानुयोगं अशकनासिद्धि भेदात् द्विविधं अवोचन्-अदरल्लि निरनुयोज्यानुयोग अशक्ति, असिद्धि ऎन्दु ऎरडु विध. दोषवन्नु तिळियुव शक्तिये इल्लदिद्दरॆ मॊदलनॆयदु. शक्ति इद्दरू दूषण माडदिरुवुदु ऎरडनॆयदु. ऎरडरल्लू वादिगॆ पराजय सिद्ध.

इदरल्लि, पूर्वः जातिः-मॊदलनॆयदे ‘जाति’ ऎनिसुत्तदॆ. परस्तु छलं ऎरडनॆयदु छल. अनृतवचः, अकालग्रह स्यात् - अनृत वचन, अकालग्रहण ऎम्बुदू इदर प्रभेदवे आगुवुदु. अनृतवचन सुळ्ळु हेळुवुदु. अकालग्रहण-प्रसक्ति इल्लद समयदल्लि दूषणवन्नु हेळुवुदु. उळिद्दन्नु मुन्दिन श्लोकदल्लि हेळलागिदॆ ॥ ६४ ॥

-

छल, जातिस्वरूपवन्नु हेळुत्तारॆ-स्वव्याहता नाक् जाति- तन्न मातिगॆ विरुद्धवागि ताने हेळुवुदे ‘जाति’, सा उपधिनियतिभिः अनेकधा भिद्यते

अदु व्यवस्थितवाद उपाधिगळिन्द अनेक विधवागु इदॆ. अत्र युक्तत्यागः, अयुक्त,ग्रहणं, अविषये वृत्ति अपि दोषाः ई जातियल्लि आवश्यकवाद्दन्नु त्यजिसुवदु, अनावश्यक वाद्दन्नु स्वीकरिसुवुदु, साधिसलशक्यवन्नु साधिसलु हॊरडुवुदु ई मूरु दोषवे मूलतः इरुत्तदॆ. स्वव्याघातः अनुवृत्त तन्न मातिन विरोध ऎल्लक्कू समान.

छलमसि वचसां कल्पितार्थ निषेध वादि हेळिद वाक्यक्कॆ, वादिगॆ सम्मतवल्लद अर्थवन्नु चातुर्यदिन्द कल्पिसि खण्डिसुवुदु ‘छल’. “हॊसकम्बळधारि’ ऎम्बर्थदल्लि ‘नवकम्बळो s यं’ ऎन्दु हेळिदाग, ‘नव’ ऎम्ब पदक्कॆ ‘ऒम्भत्तु’ ऎम्ब अर्थवन्नु कल्पिसिकॊण्डु, ‘ऒम्भत्तु कम्बळ ऎल्लिदॆ? ऒन्दु कम्बळवे इरुवुदु’ ऎन्दु आक्षेपिसुवुदे छल.

इदमपि तत्तद्विप्रभेदात् त्रिविधं ई छलवू सह मुख्य वृत्ति, उपचारवृत्ति, तात्पर्यवृत्ति ऎम्ब वृत्तिप्रभेददिन्द ‘वाकछल’श्लोक 66]

-291-

बुद्धि सर

[पट्टिकॆ विवरणॆ

339

यस्मिन्मानप्रवृत्तिस्तदिदमशररन्नु पेत्यं हि सर्वॆति व्याघातो यत्र दृष्ट स्तदपि न शरणं साधने दूषणे ना ।

इत्थं सिद्ध कथानां रहसि कथकयोस्सावधानत्वभू पटपक्षनासदुक्तिः परिषदनुमता रुद्धरोधावकाशा ॥ ‘उपचारच्छल’ ‘सामान्यच्छल’ ऎन्दु मूरु विध. मुख्यवृत्तियिन्द अर्थभेद कल्पनॆ, उपचारवृत्तियिन्द अर्थभेद कल्पनॆ, मत्तु तात्पर्य वृत्तियिन्द अर्थभेदकल्पनॆ माडुवुदरिन्द इदु मूरायितु.

अत्र विस्तरेण अलं आ शास्त्रदल्ले इदॆल्लवन्नु विस्तारवागि हेळि रुवुदरिन्द इल्लि अदर विस्तार उचितवल्ल, साकु! १ ६५ ॥

8

वादक्कॆ सम्बन्धपट्ट मत्तॊन्दु विषय-यस्मिन् मानप्रवृत्ति, तदिदं अशरणॆ- सर्वॆति अभ्युपेत्यं हि प्रमाणप्रवृत्तिगॆ मुख्या धारवागिरुवुदन्नु ऎल्लरू अगतियिन्द अङ्गीकरिसले बेकु. यत्र व्याघातः दृष्टः, तदपि साधने दूषणे ना न शरणं प्रमाण विरोध कण्डुबन्दरॆ, अदु स्वपक्षसाधनक्कू अथवा परपक्षदूषणक्कू समर्थवागुवुदिल्ल. हेळुवुदु प्रामाणिकवागिरबेकु, अप्रामाणिक वागिरबारदु. वादक्कॆ ई ऎरडु अत्यन्त आवश्यक ऎन्दर्थ.

कथानां रहसि इत्थं सिद्ध, कथकयोः सावधानत्वभू, रुद्धरोधावकाशा पट्टकना असदुक्तिः परिषदनुमता जल्प वॆम्ब कथारहस्य हीगिरुवाग वादि प्रतिवादिगळिब्बरू, हॆच्चु ऎच्चरिकॆ यिन्दिरबेकॆम्बुदक्कागियू, मध्यस्थरु तप्पन्नु सहिसिकॊण्डिरुवुदक्कॆ ऒन्दु ऎल्लॆयागियू ‘षट्टक्षि’ ऎम्बुदु वादद सदस्सिन व्यवस्थॆयागिरुत्तदॆ.

33

परस्पर चर्चॆयल्लि, मॊदलु प्रारम्भिसुवनु वादियागुत्तानॆ. उत्तरि सुवनु प्रतिवादियागुत्तानॆ. ऒब्बरु तप्पु हेळिदाग अदन्नु मत्तॊब्बनु तोरिसदे इरुवुदू तप्पागुत्तदॆ. इब्बरू तप्पु माडुत्तिद्दरॆ, तिद्दि कॊळ्ळुवुदक्कॆ इब्बरिगू मूरु मूरु अवकाशवन्नु मात्रकॊडुत्तारॆ. इदन्ने ‘षट्टकॆ’ ऎन्नुत्तारॆ. अष्टरल्लि यारु मॊदलु तिद्दिकॊळ्ळुवरॆ, अवरु जयिसिदवरागुत्तारॆ. यारू तिद्दिकॊळ्ळदिद्दरॆ, मध्यस्थरु जय पराजयविल्लदे वादवन्नु अल्लिगे निल्लिसुत्तारॆ, चर्चॆ मुगियुत्तदॆ. इदु जल्पवॆम्ब कथाविशेषद स्वरूप ॥ ६६ ।

340

[* * 67

292 - [शा बोध अनुमिति रूपवल्ल] वाक्यार्थ् यपूर्वो न खलु किमसि तद्वा मस्मिन् पदाथ् साङ्गत्य, बोधकत्वादधिकमनुमित् ग्राह्यम तदेव । वज्ञानानुमानादिकमसि न भवेदतो व्याप्तभावात्

तत्तल्लि प्रतीतावसि मतिजनानाद भावाच्च वेदे ॥ ६७ ॥

-

हीगॆ अनुमानवन्नु निरूपिसि मुन्दॆ शब्द प्रमाण निरूपणॆयन्नु प्रारम्भिसुत्ता, मॊदलु शब्द प्रमाण अतिरिक्तवॆन्दु समर्थिसुत्तारॆ यस्तु अपूर्वः वाक्यार्थः, अस्मिन् पदादौ तद्वाप्यं किमपि न खलु-शब्दवन्नु केळि बरुव शाब्द बोध हॊसदागिरुत्तदॆ. अर्थक्कू आ पदक्कू व्यापादिगळु यावुदू कण्डुबरुवुदिल्लवष्टॆ!

बोधकत्वात् अतिरिक्तं साङ्गत्यं अनुमित् ग्राह्यं वाच्य वाचकभावक्किन्तलू बेरॆयाद व्याप्ति रूप सम्बन्धवे अनुमितिगॆ अपेक्षित वागुत्तदॆ. अत्र एतदेव शाब्द बोधदल्लन्तु ई वाच्यवाचकभाववे

ई सम्बन्धवागुत्तदॆ. आद्दरिन्द शब्द अतिरिक्त प्रमाणवे आगुत्तदॆ.

अन्यतः व्याप्तभावात् वज्ञानानुमानादिकमपि न भवेत् कॊनॆय पक्षवागि, व्याप्तिज्ञानादिगळु बरलु साध्यविल्लद्दरिन्द, हेळिदवन ज्ञानवन्नु आ शब्दगळिन्द अनुमान माडुव पक्षवू सरियल्ल.

तत्तल्लिङ्गाप्रतीतावसि मतिजननात्, वेदे वक्रभावात्म अवरु हेळुव हेतुगळ ज्ञानविल्लदिद्दरू ऎल्लरिगू शाब्द बोध बरुवुद रिन्दलू, अपौरुषेयवाद वेददल्लि अदन्नु हेळिदवनु इल्लद्दरिन्दलू वक्तविन ज्ञानद अनुमान साध्यविल्ल.

सिद्धान्तदल्लि प्रत्यक्ष, अनुमान, शब्द ऎन्दु प्रमाण मूरु विध. अनुमितियल्लि धूमवन्नु नोडि ‘एकसम्बन्धिज्ञान’ न्यायदिन्द वहि निर्णयवागुवन्तॆ, अदे न्यायदिन्दले, शब्दश्रवणदिन्द अर्थज्ञान बरुवुदरिन्द शब्दवू अनुमानविशेष ऎम्बुदु बौद्धादिगळ वाद. व्याप्तिरूप सम्बन्धक्कू वाच्यवाचकभावक्कू अत्यन्त वैषम्य इरुवुद रिन्द शाब्द बोध अनुमितिरूपवागलारदु.

वैशेषिकादिगळु वाक्यश्रवणदिन्द आ वाक्यप्रयोगक्कॆ कारणवाद, अदन्नु हेळिदवन ज्ञानवन्नु अनुमान माडुत्तेवॆ ऎन्नुवदू वेदादि गळल्लि साध्यविल्लद्दरिन्द समर्थनीयवल्ल ॥६७ ।

श्लोक 68]

  • 293

बुद्धि सर

[शाब्द बोध अनुभवविशेषवॆ, स्मृतियल्ल]

341

प्रत्येकं स्वानुभूतात दुभयमधिकं संस्कृतिद्वयोगात् स्मत्यारूढं विजान नुमितिवचर्वॆद्यमवमस्तु । पारो, तम्मतित्वादनधिकमिति न प्रागनिर्धारितांश-

ज्ञानस्य स्पष्ट दृष्टिः परिहितहरिततदस्पष्ट माहुः ॥६८ ॥

[शब्दा प्रामाण्य निरास

294

प्रत्यक्षादीव मानं विमतिपदन

हेतुदोषाद्यभावात् वाक्यत्वादप्रमाणं विमतमिति यदि सैभाधादयः स्युः । प्रत्यक्षज्ञान ऒन्दे अनुभवरूप. अनुमिति मत्तु शाब्द ज्ञानगळु स्मृतिविशेषरूपवे ऎन्दु कॆल बौद्धरु हेळिद्दन्नु निराकरणॆ माडुत्तारॆ- प्रत्येकं स्वानुभूतान् अधिकं तदुभयं संस्कृतिद्वन्द्व योगात् स्मृत्यारूढं विजान - हिन्दॆ प्रत्येकवागि तानु पडॆद ऎरडु पदार्थगळ अनुभवदिन्द हुट्टिद ऎरडु संस्कारगळू कालान्तरदल्लि ऒट्टागि ऒन्दु स्कृतियन्नु हुट्टिसुवाग अदु हॊसदॊन्दु ज्ञानवॆन्दु जनरु भाविसुत्तारॆ. आदरॆ अदरल्लि हॊस विषय यावुदू इरुवुदिल्ल. अनुमितिवचसो वेद्य मसि एवमस्तु अनुमिति, शाब्दबोध गळल्लि तोरुव विषयगळू इन्तहुदे आगलि! तत् पारोक्षं स्कृति त्यात् अनधिकं - आद्दरिन्द परोक्षज्ञान स्मृतिगिन्तलू भिन्नवे अल्ल.

इति, प्रागनिर्धारितांशज्ञानस्य स्पष्ट दृष्टि न ऎम्बुदू, हिन्दॆ तोरिद्दक्किन्तलू हॆच्चिन अंश अनुमिति, शाब्द बोधगळल्लि तोरु वुदु सुस्पष्ट अनुभवसिद्धवागिरुवुदरिन्द समञ्जसवल्ल.

परिहितहरितस्तु एतत् अस्पष्टमाहुः - जैनरन्तु, ज्ञानदल्लि स्पष्ट मत्तु अस्पष्ट ऎन्दु विभागवन्नु माडि, प्रत्यक्ष स्पष्ट, अनुमिति मत्तु शाब्द बोध अस्पष्ट ऎन्दु हेळिरुवरु,

स्कृतियल्लि हिन्दॆ नोडिद वस्तुवे तोरुत्तदॆ. अनुमिति मत्तु शाब्द बोधदल्लि आ वस्तुवन्नु नावु हिन्दॆ नोडिरुवुदिल्ल. आद कारण इदु स्मृतियागलु साध्यविल्ल, अतिरिक्त ज्ञानवे. आद्दरिन्द परोक्ष, अपरोक्ष ऎरडू आनुभवद प्रभेदवे ॥ ६८ ।

शब्द प्रामाण्यवन्नु समर्थिसुत्तारॆ - विमति पदवचः हेतुदोषा भावात् प्रत्यक्षादीव मानं- विवादक्कॆ विषयवागिरुव शब्दवू, कारणदोषादिगळिल्लद्दरिन्द प्रत्यक्षादिगळन्तॆये प्रमाणवागुत्तदॆ,

342

[201 69

अत्युत्पन्नस्य बोधं न जनयति वचस्सङ्गतिज्ञानहाने… अङ्गं व्याप्ति प्रतीतेः पुरत इन न चावद्यतावता स्य ॥ ६ ॥

ऒन्दु ज्ञानवन्नु अप्रमाणवॆन्दु हेळबेकादरॆ, अदन्नु हुट्टिसिद चक्षुरादि कारणगळल्लि पित्तादि दोष इरबेकु, अथवा अनन्तरकालदल्लि आ ज्ञानक्कॆ विरोधियाद ज्ञान बरबेकु. ऎरडू इल्लदॆ ऒन्दु ज्ञानवन्नु अप्रमाण ऎन्दु हेळुवुदु युक्तवल्ल. शाब्द बोधदल्लि इन्तह दोष इल्लद्दरिन्द अदन्नु अप्रमाण ऎन्दु हेळलु साध्यविल्ल.

‘विमतं वाक्यत्वात् अप्रमाणं’ यदि, सैक्ति बाधा दयः स्युः - वाक्यरूपवाद्दरिन्दले शब्दवॆल्लवू अप्रमाण ऎन्दरॆ, अवरवर वचन मत्तु प्रवृत्यादिगळिगॆ विरोध बरुत्तदॆ.

शङ्कॆ - ‘अङ्गुल्बग्रे हस्तियथशतमास्त’ नन्न बॆरळिन तुदियल्लि नूरारु आनॆय हिण्डु इरुत्तदॆ’ ऎन्दु ऒब्बनु बेकन्त हेळिदाग आ शब्दक्कू अर्थक्कू सम्बन्ध एनू इरुवुदिल्ल. हीगॆ अर्थवे इल्लदिद्दरू शब्द हॊरडुवुदु कण्डुबरुवुदरिन्द अदन्नु हेगॆ नम्बुवुदु?

-

समाधान - ऎल्ल शब्दगळू अप्रमाणवॆन्दरॆ, ‘शब्द प्रमाणवल्ल’ ऎम्ब वाक्यवू अप्रमाणवागबेकागुवुदरिन्द, शब्द प्रमाणवागुत्तदॆ. अदॊन्दु वाक्य प्रमाणवादरॆ शब्दवॆल्लवू अप्रमाण ऎम्बुदु तप्पागु तदॆ. प्रत्यक्षदल्लि कॆलवु सुळ्ळादमात्रक्कॆ प्रत्यक्षवॆल्लवू सुळ्ळागुवुदिल्ल. इदरन्तॆ शब्दवॆल्लवू सुळ्ळागुवुदिल्ल. शब्दवॆल्लवू अप्रमाणवादरॆ अदर मूलकवाद प्रवृत्तादिगळू नडॆयुवन्तिल्ल. आद्दरिन्द शब्द प्रमाणवे,

शब्द प्रमाणवे आदरॆ, इन्द्रियादिगळन्तॆ शक्तिज्ञानविल्लदिद्दरू स्वतः शाब्दबोधवन्नु हुट्टिसबेकागुत्तदॆ ऎन्दरॆ, व्याप्ति प्रतीतेः पुरतः लिङ्ग मिन, वचः सङ्गतिज्ञानहाने अव्युत्पन्नस्य बोधं न जनयति - व्याप्तिज्ञानबरुवुदक्कॆ मॊदलु धूमज्ञान वक्किज्ञानवन्नु हुट्टिसदन्तॆ, शब्दवू सह शक्तिज्ञान इल्लदवनिगॆ बोधवन्नु हुट्टिसुवुदिल्ल.

धूमक्कू वक्किगू व्याप्तिज्ञान इल्लदवनिगॆ धूमवन्नु नोडिदरू वज्ञान बरुवुदिल्ल. इष्टु मात्रक्कॆ धूम वज्ञानक्कॆ हेतुवल्ल ऎन्दु हेळुवन्तिल्ल. चक्षुरादि इन्द्रियगळु स्वतः ज्ञानकारणवादरू, बॆळ किल्लदिद्दाग चक्षुरिन्द्रिय ज्ञानवन्नु हुट्टिसुवुदिल्ल. इदक्कॆ बॆळकु सहकारि कारणवागुत्तदॆ. इदरन्तॆ, शब्ददिन्द बोध बरबेकादरॆ शक्तिज्ञान सह कारियागुवुदरिन्द अव्युत्पन्ननिगॆ शाब्द बोध बरुवुदिल्ल. एतावता अ न चावं- इष्टु मात्रदिन्द शब्द अप्रमाणवागुवुदिल्ल ॥ ६९ ॥

श्लोक 70]

  • 295 -

e

बुद्धि सर

[शब्द बोधक्कॆ परस्पर अन्वयज्ञान आवश्यक

343

न व्युत्पत्तितः प्राग्यदि निजविषयं वाभन्वयाद्य किं व्युत्पत्ता तिरामपि न कथमितो बालकानां च बॊधः । स्वार्थ शब्द स्तथा चेत्तदपि न विषय्कॆस्तस्य साम्यात्तदन्य अत्युन्नतो वा स्वमसि न गमयेदेष तद्वत्वाच्यं ॥

8

वट्टिगॆ सुडुव शक्ति इरुवन्तॆ, शब्दक्कू बोधक शक्ति सहजवागिदॆ ऎन्दु हेळुव प्राचीन मीमांसक एकदेशिगळ मतवन्नु निराकरिसुत्तारॆ- वाक् व्युत्पत्तितः प्राक् विभक्तियाद्य निजविषयं यदि

वक्री, व्युत्पत्ता

किं? शक्ति ग्रहण बरुवुदक्कॆ मॊदलू, प्रकृति प्रत्ययादिगळ अन्वयदिन्द तन्न अर्थवन्नु शब्द बोधिसुवुदादरॆ, लोकदल्लि शक्तिज्ञानद अपेक्षॆ एतक्किरुवुदु?

इदन्नु ऒप्पिदरॆ, तिरां बालमूकादीनामपि च इतः कथं न बोधः?- शक्तिज्ञानवे इल्लदिद्दरू शाब्द बोध बरुवुदादरॆ, पशु पक्षिगळिगू बालरिगू मूगरिगू इदरिन्द एतक्कॆ शाब्द बोध बरुवुदिल्ल?

0

स्वार्थ शब्दः तथा चेत्-शब्दगळन्नु किवियिन्द केळिदाग पशु पक्षादिगळिगू आ शब्दद ज्ञान बन्दे बरुवुदरिन्द इदु नमगॆ सम्मतवे ऎन्दरॆ, तस्य तद विषय्यः साम्यात् तदपि न शब्दक्किन्तलू भिन्नवाद घटादि विषयगळल्लू ई अंश समानवागिरुवुदरिन्द शब्दक्कॆ इदु विशेषवेनल्ल. घटप्रत्यक्षक्कॆ घटवू कारणवागुत्तदॆ. इदरन्तॆ शब्द प्रत्यक्षक्कॆ शब्दवू कारणवागुत्तदॆ. इष्टु मात्रदिन्द शाब्दबोधवन्नु निर्वहिसुवुदक्कॆ आगुवुदिल्ल.

इदन्नु ऒप्पदिद्दरॆ बाधकवन्नु हेळुत्तारॆ - एषः अव्युत्पन्नत्वतः स्वं, तद्वत् स्ववाच्यम न गमयेद्वा अथवा ई शब्दक्कॆ बोधि सुव शक्ति इल्लदिद्दरॆ तन्नन्नू, मत्तु तन्न अर्थवन्नू बोधिसलारदु.

शब्ददल्लि ऎरडु विध शक्ति इदॆ. मॊदलु अदन्नु केळिदाग अदर आनु पूर्वप्रत्यक्ष बरुवुदरिन्द शब्दक्कॆ तन्न आ प्रत्यक्षवन्नु हुट्टिसुव शक्ति ऒन्दु इरुत्तदॆ. शब्दक्कॆ वाच्यवाद पदार्थगळ बोधवन्नु आ शब्द हुट्टिसुवुदरिन्द शाब्द बोधवन्नु हुट्टिसुव शक्ति ऎरडनॆयदु. ऒप्पि दरॆ ऎरडन्नू ऒप्पबेकु. बिट्टरॆ ऎरडन्नू बिडबेकु. मॊदलनॆय दन्नॊप्पि ऎरडनॆयदन्नु बिडुव मीमांसकर मत सरियल्ल । ७० ।

344

[sto F. 71

  • 296 - [ऎल्ल कडॆयल्लू सङ्केत शाब्द बोधक्कॆ कारणवल्ल] शब्द स्सङ्केतितो र्थ० गमयति निमतोs पीति शास्त्रप्रतीपं तत्कर्ता द ह्यसिद्धस्स च दुरधिगमसृष्टि कालेs नुमानैः । श्रुत्या चेतृत्यु तद्विभुरसि तनुते वेगतो नामरूपे व्याकृत्यादेर्विरु क्रमजनिनिलय् कुद्रभाषासु नैवं ॥

ऎल्ला शब्दवू सङ्केतपूर्वकवागिये तन्न अर्थवन्नु बोधिसुत्त दॆम्ब नैय्यायिकर मतवन्नु निराकरिसुत्तारॆ विमतः शब्दपि सङ्के ततः अर्थ गमयति- सञ्ज्ञा पददन्तॆ, वेदपदवू ‘ई शब्दक्कॆ इदु अर्थ’ ऎम्ब सङ्केत मूलकवागिये शाब्द बोधवन्नु उण्टुमाडु इदॆ. इति शास्त्रप्रतीपं ऎम्बुदु वेद अनादि’ ऎन्दु हेळुव श्रुतिगॆ विरुद्ध. वेदवन्नु ‘ईश्वरोपदिष्ट’ ऎम्बुदु वेदान्तिगळिगॆ सम्म तवादरू, अनादियाद वेदवन्नु ईश्वरनु उपदेशिसुत्तानॆये हॊरतु ईश्वरनु अदर कर्तनल्ल. आदुदरिन्द वेददल्लि ‘ई शब्दक्कॆ इदु अर्थ ऎन्दु अवनु सङ्केतवन्नु माडुवुदू इल्ल. ऎल्लवू अनादि,

तत्कर्ता हि अद्य असिद्ध वेद पदगळिगॆ अर्थगळल्लि सङ्केतवन्नु माडुववनु यारिगू ऎल्लू कण्डु बरदिद्दरिन्द ईग सिद्धनल्ल. सृष्टि कालॆ… च सः अनुमानैः दुरधिगम–प्रपञ्चद सृष्टिय कालदल्लि हागॆ ऒब्बनिद्दनॆम्बुदन्नु अनुमानगळिन्दलू साधिसलु शक्यविल्ल (पुट 186).

एतत् श्रुत्या चेत्, प्रत्युत विभुरसि नामरूपे वेदत तनुते-‘छन्दांसि जज्जि तस्मात् यजुस्तस्मादजायत’ इत्यादि वेदगळल्ले परमात्मनिन्द वेदगळ सृष्टियन्नु हेळिदॆ ऎन्दरॆ, ‘नाम रूपं च भूतानां कृत्यानां च प्रपञ्चनं वेदशभ्य एवाद् देवादीनां चकार सः’ ऎन्दु, वेदशब्दगळिन्दले परमात्मनु सकल भूतगळ हॆसरु मत्तु रूपगळन्नु सृष्टिसिदनु ऎन्दु हेळिरुवुदन्नू ऒप्पबेकु. आद्दरिन्द ‘वाचा विरूप नित्यया’ ऎन्दु नित्यत्ववन्नु स्पष्टवागि हेळिरुवुदरिन्द उळिदद्दन्नु अभिव्यक्ति दृष्टियिन्द हॊन्दिसिकॊळ्ळबेकु.

कॆलवु पुराणादिगळल्लि वेदगळ क्रमिकतॆयन्नु हेळिरुवुदरिन्द वेद गळिगू उत्पत्ति विनाशगळन्नु ऒप्पबेकॆन्दरॆ, क्रमजनिनिलय व्याक त्यादेः विरुद्ध वेदगळ उपदेश क्रमवाद मात्रक्कॆ वेदगळु हॊस दागि हुट्टिदवॆन्दर्थवल्ल. हागल्लदॆ वेदगळिगॆ क्रमवागि उत्पत्ति मत्तु विनाशवन्नु ऒप्पिदरॆ, अदर नित्यत्व प्रतिपादक श्रुति विरुद्धवागुत्तदॆ.

श्लोक 72]

  • 297 -

बुद्धि सर

[कार्यवाक्यार्थ निरास

345

व्युत्पत्तिः कार्य एव प्रथमसमुदिता वृद्ध वाक्यावृत् तत्सर्वास्तत्पराः सुर्गिर इति यदि न क्वापि सिद्धः पि सिद्धः । स्याद्वा कार्यॆ कला प्रथममिह कुतश्यब्दशक्तिं नियच्छत् तात्पर्य० चान्यथापि नितरवर्लोकदप्रयोगै ॥

लौकिक भाषॆगळल्लि पदार्थगळिगॆ हॊसदागि हॆसरुगळन्नु सङ्केत माडु वुदु अनुभव सिद्धवल्लवे! ऎन्दरॆ, कुद्रभाषासु च एवं नलौकिक भाषॆगळिगॆ वेदद न्याय अन्वयिसुवुदिल्ल. अल्लि सङ्केतपूर्वकवागिये शाब्द बोध बरुत्तदॆ. अदे न्यायवन्नु वेददल्लि अन्वयिसबेकॆम्ब निर्बन्ध यावुदू इल्ल. अद्दरिन्द वेदद बोधनशक्ति अनादि ॥७१ ।

शक्तिस्वरूपवन्नु हेळि, कार्यदल्ले शक्ति ऎम्बुदन्नु निराकरणॆ माडु तारॆ - वृद्ध वाक्यात् प्रवृत्त कार्य एव व्युत्पत्तिः प्रथम समुदिता वृद्धर वाक्य मूलकवागिये प्रवृत्ति अथवा निवृत्ति हुट्टुवुदरिन्द प्रवृत्ति अथवा निवृत्तिरूप कार्यदॊन्दिगॆये मॊट्ट मॊदलु शक्ति गृहीतवागुत्तदॆ. तत् सर्वाः गिरः तत्पराः स्युः आद्द रिन्द ऎल्ला शब्दगळू कार्य पर्यवसायिये आगुत्तवॆ. कार्य पर्य वसायियागद वाक्यदिन्द बरुव शाब्द बोध प्रमाणवागलारदु.

प्रवृत्ति अथवा निवृत्ति क्रियारूपवाद्दरिन्द साध्यवस्तु, अथवा ‘कार्य’, घटादिगळु क्रियारूपवल्ल, अवु द्रव्य, ‘सिद्ध’वस्तु.

इति यदि, क्वापि सिद्धपि सिद्धः न हीगॆन्दरॆ, कॆल समय सिद्ध रूपदल्लू शक्तिग्रह बरुवुदरिन्द, अदु सरियल्ल.

‘हसुवन्नु करॆदुकॊण्डुबा’ ‘हसुवन्नु करॆदुकॊण्डु होगु इत्यादि शब्द प्रयोगवन्नू, इदर नन्तर अल्लिद्द मत्तॊब्बनु माडुव कार्यवन्नू नोडुत्ता पक्कदल्लिद्द चिक्क मक्कळु, आ कार्यगळिगू आ शब्द प्रयोगक्कू कार्य कारणभाववन्नु तिळियुत्तारॆ. इन्तह अनेक व्यवहारगळन्नु नोडिये “याव शब्दक्कॆ ऎल्लि शक्ति’ ऎम्बुदन्नु ऎल्लरू अरियुत्तारॆ. हीगॆ यावुदादरॊन्दु कार्यद ऒन्दिगॆये शब्दगळ सम्बन्ध अनुभवसिद्धवागुवुदरिन्द, कार्यवन्नु बिट्टु सिद्धवाद अर्थदल्लि शब्द हेगॆ प्रमाणवागलु साध्य? ऎन्दरॆ, प्रथमं कायकला स्याद्वा, इह कुतः शब्दशक्ति नियच्छ

मॊट्टमॊदलु शक्ति निश्चय कार्यदॊन्दिगॆये इरलि; आदरॆ शक्तिग्रह

346

-

298-

-

तत्त्व मक्ता कलाप

[सिद्ध रूपवाद अर्थदल्लि शक्ति ग्रहण समर्थनॆ

{dges 73

कोsस् पाञ्ञाल इत्याद्यनुभवतु वचस्सिद्ध तात्पर्ययोग

शास्त्रं कार्यॆकशेषं गमयति निखिलं सिद्ध मित्यर्धरं बन्दमेलू आ पदगळिगॆ कार्यान्वय बन्दागले बोधनशक्ति इदॆ, इल्ल दिद्दरॆ इल्ल ऎम्ब नियमक्कॆ प्रमाणवेनु?

तात्पर्यवे प्रमाणवॆन्दरॆ, तात्पर्यं च अनितरकर लोकवेदप्रयोगैः अन्यथापि हि-तात्पर्यवू सह, बेरॆ रीति यल्लि निर्वहिसलु साध्यविल्लद, वैदिक लौकिक प्रयोगगळिन्द सिद्धरूप दल्लू कण्डु बरुत्तदॆ.

पदगळन्नु केळिद तत्‌क्षण अर्थज्ञान बरुवुदु सर्वानुभवसिद्ध. इदु हेगॆ बरुत्तदॆ? पदक्कू अर्थक्कू ऒन्दु सम्बन्धविरुवुदरिन्द, ‘एकसम्बन्धिज्ञान’न्यायदिन्द पदज्ञान अर्थज्ञानक्कॆ कारणवागुत्तदॆ. आ पदपदार्थसम्बन्धवन्ने ‘वृत्ति’ ऎन्नुत्तारॆ. ई वृत्ति ‘शक्ति’ ‘लक्षणा’ ऎन्दु ऎरडु विध. ई शक्तियन्ने ‘पदशक्ति’ ‘बोधनशक्ति’ ‘अभिधाशक्ति’ ‘सङ्केत’ इत्यादि हॆसरुगळिन्द करॆयुत्तारॆ.

याव पदक्कॆ याव अर्थदल्लि शक्ति इदॆ ऎम्बुदन्नु व्यवहार मूल कवे तिळियबेकागुवुदरिन्दलू, व्यवहारगळॆल्लवू प्रवृत्ति अथवा निवृत्ति यल्ले पर्यवसानवागुवुदरिन्दलू, ई प्रवृत्ति निवृत्तिरूप कार्या न्वितवाद अर्थदल्ले पदगळ बोधनशक्ति इदॆ ऎन्दु पूर्वमीमांसकरु हेळुवरु. इदन्ने ‘कार्यव्युत्पत्तिवाद’ ऎन्नुत्तारॆ.

e

सिद्धान्तदल्लि प्रवृत्ति निवृत्ति रूप कार्यान्वयविल्लदिद्दरू सिद्धरूप वाद पदार्थगळिगू शब्ददिन्द बोध बरुवुदॆन्दु ऒप्पलागिदॆ. इदन्नु “सिद्धेव्युत्पत्ति’वाद ऎन्नुवरु । २ ।

सिद्धव्युत्पत्ति ऎल्लि ऎन्नुवुदन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ कोsसौ?_ इदु यारु? पाञ्चालः -पाञ्चालनु. इत्यादि वचः सिद्ध तात्पर्ययोगं अनुभवतु ई मुन्ताद शब्दगळु कार्यान्वय विल्लद सिद्धरूपवाद अर्थवन्नु तात्पर्यदिन्द बोधिसुवुदु अनु भवसिद्ध. मेल्कण्ड व्यवहारदल्लि याव रीतिय प्रवृत्ति अथवा निवृत्ति तोरदिद्दरू बोध सर्वानुभवसिद्ध. आद्दरिन्द सिद्धरूपवस्तुविनल्लू शग्रहवागुवुदरल्लि तडॆयिल्ल.

श्लोक 73]

बुद्धि सर

347

यत्र ज्ञानं पुमर्थस्तदवधि वचनं तत्र बाधोsपि नास्मिन् नातो नाट्यादिनीतिर्निधिवचननयादन्यथा स्याद्विरोधः ॥

हीगिरुवाग, निखिलं सिद्धं कार्यॆकशेषं शास्त्रं गमयति इति अर्धरम्यं - सिद्धरूपवाद अर्थवन्नु बोधिसुव वेदद पदगळॆल्लवू आ प्रकरणदल्लिरुव कार्यक्कॆ सम्बन्धिसिदन्तॆये तन्न अर्थ वन्नु बोधिसुत्तवॆ ऎम्बुदरल्लि अर्धमात्रवे ऒप्पतक्कदागिदॆ.

वेदद पूर्वभागदल्लि कर्मवे प्रधानवागुवुदरिन्द क्रियापर्यव सानवादरू, सिद्धवाद ब्रह्मवन्नु बोधिसुव वेदद उत्तर भागक्कॆ ई न्याय अन्वयिसुवुदिल्लवाद्दरिन्द आ वाद अर्थमात्र युक्तवागिदॆ.

उत्तरभागक्कॆ एनु वैशिष्ट्य? ऎन्दरॆ, यत्र ज्ञानं पुमर्थ, तत्र वचनं तदवधि याव उत्तरभागदल्लि ज्ञानवे पुरुषार्थवो, अल्लि शब्द अल्लिगे विश्रान्तवागुत्तदॆ. अस्मिन् बाधोsपि न - ई विषयदल्लि याव विरोधवू कण्डु बरुवुदिल्ल. अतः निधिवचन नयात्, न नाट्यादिनीतिः - नाट्यवन्नु नोडुवाग अभिनयगळु नम्म मनस्सन्नु विषयद कडॆगॆ ऒय्युवन्तॆ, सिद्धरूपवाद अर्थवन्नु बोधिसुव पदगळु साध्यवाद क्रियॆयॊन्दिगॆ सेरुवन्तॆये तम्म अर्थ गळन्नु हेळुत्तवॆ’ ऎम्ब नाट्यादिन्याय इल्लिगॆ अन्वयिसुवुदिल्ल. निधियन्नु तिळिसुव वाक्यद न्यायवे अन्वयिसुत्तदॆ.

वाक्यगळु ऎरडु विध, साक्षात्तागि पुरुषार्थगळन्नु तिळिसुवुदु ऒन्दु विध, परम्परॆयागि पुरुषार्थगळन्नु तिळिसुवुदु मत्तॊन्दु विध ऎरडनॆय विध वाक्यगळल्ले क्रियॆगॆ प्राधान्य, पुरुषार्थवल्लद्दन्नु बोधिसबेकादरॆ, अवक्कॆ गुरि बेरॆ इरबेकागुत्तदॆ. मॊदलनॆय विध वाक्यगळल्लि स्वयम्पुरुषार्थवन्नु तिळिसुवुदरिन्द अवक्कॆ मत्तॊन्दु गुरि यन्नु हुडुकबेकागिल्ल. ह्यादिगळु स्वयं पुरुषार्थवल्ल, परम्परॆ यागि धर्मरूप पुरुषार्थसाधन, ब्रह्मवन्तु स्वयम्परम पुरुषार्थ रूप. अदन्नु तिळिसुवुदे वेदद परमोद्देश. ‘निन्न मनॆयल्लि निधियिदॆ’ ऎन्दु ऒब्बनु हेळिदाग, अदन्नु केळिद मात्रक्कॆ सन्तोषवागुत्तदॆ. आद्दरिन्द वेदान्तदल्लि सिद्धपरवाक्यक्कॆ सम्पूर्ण प्रामाण्य इरुत्तदॆ.

अन्यथा विरोधः स्यात्-हीगॆ ऒप्पदिद्दरॆ, पूर्वोत्तरकाण्डगळिगॆ परस्पर विरोध अनिवार्य. आद्दरिन्द सिद्ध पि व्युत्पत्ति उण्टु ॥ ७३ ॥

348

-299-

(सिद्धरूपवाद अर्थदल्लि शक्ति ग्रहण प्रकार]

[20 74

कचिज्ञा पतत्त्वमिति परकृतां वीक्ष चेष्टां तदस्य- तस्कृ बूते ततस्त मकमिह वचो नेति चेष्टानिदन्यः । ताच्यषु शर्हितविदभिहितैरङ्गुलीयोगपूर्वं

जानन्नन्यत्र तत्त्वहितजनकृतिं शिक्षणार्थामति ॥ ७४ ॥ - 300 - [सिद्धरूपवाद अर्थदल्लि शक्ति ग्रहणदल्लि प्रकारान्तरगळु] कश्चित् कस्यापि पुंसस्सुतजनिनिह तति कृष्ण च जानन्

तज्ञप्रक्कष्टे पितरि सुतजनेर्वॆत्ति ताच्यभावं । मॊदलु कार्यदल्लि व्युत्पत्तियादरू अनन्तर सिद्ध पदार्थदल्लू व्युत्पत्ति उण्टु ऎन्दु हेळिदरु. मॊदलू सह सिद्धपदार्थदल्लि व्युत्पत्ति बरुत्तदॆ ऎन्दु तोरिसुत्तारॆ - ‘त्वं एतत् कचित् ज्ञापय’ इति परकृतां चेष्टां वीक्ष, अन्यः तत् तस्कृ ते. “नीनु इन्तहवनिगॆ इदन्नु तिळिसु’ ऎन्दु ऒब्बनु ऒन्दु विषयवन्नु सन्नॆय मूलक मत्तॊब्बनिगॆ तिळिसुत्तानॆ. सन्नॆयन्नु अर्थमाडिकॊण्ड मत्तॊब्बनु अदन्नु हागॆये मत्तॊब्बनिगॆ हेळुत्तानॆ.

25

ततः स्टानित् अन्यः तत् वचः इह गमकं वृत्ति-आ सन्नॆ गळन्नु नोडुत्तिद्द मूरनॆयवनु आ मातुगळिगॆ आ अर्थवन्नु अरियु तानॆ. इल्लि याव प्रकरणदल्लू कार्यगळ सम्बन्धवे इरुवुदिल्ल.

मत्तॊन्दु विध-अङ्गुळीयोगपूर्वं तत्तद्वाच्यषु हित विदभिहितैः शब्दः जानन्, अन्यत्र तत् स्वहितजनकृतिं शिक्ष णार्थां अवैति तन्न आप्तरु ‘इदु हसु’ ‘इदु कागॆ’ ऎन्दु आया पदार्थगळन्नु बॆरळिनिन्द तोरिसि आया शब्दगळन्नु हेळिदाग, आ ‘पदक्कॆ इदु अर्थ’ ऎन्दु तिळियुत्ता बालकनु अनन्तर ‘तन्न तिळुवळिकॆगागिये अवरु इदन्नॆल्ला हेळिदरु’ ऎन्दु तिळिदु आ पदगळिगॆ आया अर्थदल्लि शक्ति यन्नु तिळियुत्तानॆ. इल्लि ऎल्ल कार्यद प्रसक्तिये इल्लदे शब्दगळ शक्ति ग्रहण बरुवुदरिन्द मॊदलनॆय व्युत्पत्ति कार्यसम्बन्धदिन्दले बरुत्तदॆ ऎम्ब नियमविल्ल. आद्दरिन्द सिद्धपदार्थदल्लि पदशक्ति उण्टु ॥ ७४ ।

मूरनॆय प्रकारवन्नु हेळुत्तारॆ - सुतजनिं, कस्यापि पुंसः ततिकृं च जानन् कश्चित्, इह तज्ञ न्यू प्रहृष्टे पितरि, सुतजनेः तद्वाच्यभावं नेत्ति-पुत्रजन्म वृत्तान्तवन्नू, अदु ऒब्बनिगॆबुद्धि सर

349

श्लोक 76]

शक्यं तद्ध र्ष हेतुस्स इति नियमन सन्निधानादियुक्त

आसीदत्तु प्रसूत्याज्यनियतिकथनं कार्यनाsपि शक्यं ॥ - 301 - [सिद्धरूपवाद अर्थदल्लि अनन्तरकालदल्लू शक्ति ग्रहण उण्टु शब्द तस्य वाच्ययमिति च तथा वाचसावमुष्य- तैवं शिक्षेत पश्चात् कतिपयवचसां पूर्वनिर्ज्ञातशक्तिः । सन्तोषकर ऎम्बुदन्नू तिळिदिरुव ऒब्बनु, पुत्रजन्मद मातन्नु केळि ऒब्बनु सन्तोषपट्टाग अ वाक्यक्कॆ पुत्रजनन अर्थ ऎन्दु तिळियुत्तानॆ.

सन्तोषक्कॆ अनेक कारणविरुवाग पुत्रजन्मवे आ वाक्यक्कॆ अर्थवॆन्दु हेगॆ तिळियलु साध्यवॆन्दरॆ, सन्निधानादियुक्तः सः तद्ध र्षहेतुः इति नियमनं शक्यं सन्निवेशादिगळ हॊन्दाणिकॆयिन्द आ शब्दवे सन्तोषक्कॆ कारण ऎन्दु निर्णयिसलु साध्यवागुत्तदॆ.

कारण

पुत्र जन्मवाक्यदल्लू, पुत्रजननदन्तॆ सुखप्रसववू अल्लि तोरुवु दरिन्द अदे सन्तोषक्कॆ कारणवागुवुदादरॆ, पुत्रजननवे सन्तोषक्कॆ ऎन्दु हेगॆ निर्णयिसुवुदु? ऎन्दरॆ, आसीदत्तु प्रसूत्या दैनियतिकथनं कार्यवाsपि शक्यं सुखप्रसवादि सन्निवेशादि गळू कारणवागुवुदरिन्द, ‘इदे सन्तोषकारण, अदल्ल’ ऎन्दुनिश्चयि सलु साध्यविल्ल ऎम्ब वाद- कार्यवाक्यार्थवाददल्लू समान.

ऒन्दु शब्दक्कॆ अनेकार्थगळु इरुवुदरिन्दलू, ऒब्बनिगॆ सन्तोष हेतु, मत्तॊब्बनिगॆ दुःखहेतुवे आग बहुदाद्दरिन्दलू कार्यवाक्य गळल्लू अर्थनिष्कर्ष कष्टवे आगबहुदु. अनेक रीतिय अनेक कालद अनुभवगळिन्द अर्थनिष्कर्ष आगुवुदू ऎरडु कडॆयल्लू समान. आद्दरिन्द प्राथमिक शक्तिग्रह सिद्धार्धवन्नु बोधिसुव वाक्यगळल्लू बरुवुदरिन्द कार्यदल्ले शक्तिग्रह ऎम्ब निर्बन्ध सरियल्ल ॥ ७५ १

प्राथमिकशक्तिग्रह सिद्धपदार्थदल्लू बरबहुदॆन्दु हेळि, ईग द्वितीयादि शक्तिग्रहवू अन्तह पदार्थदल्लि बरुत्तदॆ ऎन्दु हेळुत्तारॆ कतिपयवचसां पूर्वनिर्ज्ञातशक्तिस्तु, ‘अयं अस्य शब्दस्य वाच्यः’ इति तथा, ‘अस् अमुख्य वाचकः’ इति च एवं पश्चात् शिक्षेत् . मॊदले कॆलशब्दगळिगॆ अर्थवन्नु तिळिद ऒब्बनु आ अनुभव दिन्द इदे ई शब्दद अर्थ’ ऎन्दू; ‘ई अर्थक्कॆ ई पद वाचक’ ऎन्दू तानु तिळियुत्तानॆ.

350

[do 77

इत्थं व्युत्पन्न तत्सहपवशाद्वाचकान् वे कान्ति

ये लोके ते हि वेदे समधिकमिह यत्तत्तु तव वेद्यं ॥

[अलौकिकवाद अर्थदल्लि शक्ति ग्रहण प्रकार

  • 302

-

व्युत्पाद्यं नाप्रतीतं प्रसजति विदिते नैरपेक्षं श्रुतीनां इन्साद्यर्थ पदानामिति दुरधिगमा नामनेत्य युक्तं अप्रत्यक्षेषु सिंहप्रकृतिष्टु वचनै कैदारण्यको 8

व्युत्पदने हि पौराः स्वयमपि चवदनमत्रापि वार्ता ॥

इत्थं व्युत्पन्नतत्सहपवशात् वाचकान् कांश्चित् वे -हीगॆ अर्थ तिळिद आया पदगळ साहचर्यदिन्दले, अप्रसिद्धवाद इन्नू कॆलपदगळ अर्थवन्नु तिळियुत्तानॆ.

ये लोके, ते हि वेदे

लोकदल्लि याव पदगळिगॆ याव अर्थवन्नु हेळुत्तेवो, वेददल्लू आ पदगळिगॆ अवे अर्थवागुत्तवॆ.

इह यत् समथिकं, तत्तु तत्व वेद्यं याव पद लोक प्रयोगदल्लि बरदे वेददल्लि हॊसदागुवुदो, आ पदद अर्थवन्नु वेदाङ्गवाद निरुक्तादिगळिन्दले तिळियबेकु. हेगॆ नोडिदरू सिद्धवाद अर्थगळन्नु बोधिसुव वाक्यगळिन्द शाब्द बोध प्रामाणिकवे ॥ ७६ ।

यारू ऎन्दू अरियद इन्द्रादि पदगळिगॆ शक्तिग्रह बरुव प्रकार वन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ अप्रतीतं व्युत्पाद्यं न प्रसजति लोकदल्लि स्वल्पवू तिळियद अर्थदल्लि, शब्द शक्ति ग्रहण बरलु साध्यविल्ल. विदिते श्रुतीनां नैरपेक्ष तिळिद विषयवन्नु श्रुति बोधिसलारदु. इति इन्साद्यर्थ पदानां नामता दुरधिगमा -हीगॆ इन्द्रादि पद गळु अया देवतॆगळन्नु हेळुव हॆसरुगळॆन्दु तिळियलु शक्यवल्ल.

8

इत्यपि अयुक्त ऎम्बुदू सरियल्ल. एतक्कॆन्दरॆ, अप्रत्यक्षेषु सिंहप्रकृतिष्टु आरण्यको कैश्चित् वचनैः पौराः पुत्पद्य ओअल्लियवरॆगू सिंह मुन्तादवन्नु नोडद नगरद जनरु, काडुजन गळ वर्णनॆगळु, होलिकॆगळु मुन्तादवुगळिन्द, सिंहादि पदगळिगॆ शक्ति यन्नु निर्णहिसिकॊळ्ळुवुदु प्रसिद्धवष्टॆ! स्वयमपि च वदन्ति –हीगॆ सिंहादि पदगळ अर्थवन्नु तावु तिळिदु, मत्तॊब्बरिगॆ सिंहादि पदगळ अर्थवन्नु समयदल्लि विवरिसुत्तारॆ. एवमत्रापि वार्ता -हीगॆये इल्ल तानु नोडदिद्दरू, सादृश्यादि मूलकवागि इन्द्रादि पदगळिगॆ शक्तिग्रह बरबहुदाद्दरिन्द, वेद सार्थकवे आगुत्तदॆ.

श्लोक 78]

303

बुद्धि सर

351

[जातिविशिष्ट व्यक्तियल्ले पदगळ शक्ति इरुत्तदॆ. व्यक्तिश्यर्न बोद्दा यदि न खलु भवेदतार्थप्रतीतिः

तच्छक्ति र्व्यक्ति मात्र न च भवति यतस्कोपलम्भादिबाधः ।

शङ्कॆ - लोकदिन्द तिळियलशक्यवाद अर्थवन्नु बोधिसिदागले वेदद हिरिमॆ सुरक्षितवागुत्तदॆ. आदरॆ लोकदिन्द तिळियलशक्यवाद वस्तु गळल्लि पदक्कॆ शक्तिग्रहण बरलु हेगॆ साध्य?

समाधान ऎन्दू नोडद विषयदल्लि उपमानमूलकवे शक्ति ग्रहण बरुत्तदॆ. शक्ति ग्राहक प्रमाणदल्लि उपमानवू सेरिदॆ. इदन्नु ऒप्पदिद्दरॆ लोक व्यवहारवू स्थगितवागिबिडुत्तदॆ. तानु नोडद, दूर दल्लिरुव परदेशादि विषयगळन्नू, नदी तीर्थादिगळन्नू कुरिताद मातु गळु अथवा बरवणिगॆयिन्दलू अवुगळन्नु तिळिदु कॊळ्ळुवुदु सर्वानुभव सिद्ध. अतीत कालद राजरन्नु नावु नोडदिद्दरू अवर चरित्रॆगळन्नु अर्थ माडिकॊळ्ळुत्तेवॆ. तानु नोडिद राजरु, नगर अथवा नदी मुन्तादवु गळ सादृश्यमूलकवागिये ई परिचय नमगॆ बरुत्तदॆ. आद्दरिन्द सादृश्य मूलक वस्तु परिचयवन्नु ऒप्पिकॊळ्ळदिद्दरॆ नावु काणद याव विषयदल्लू नावु ऎन्दू व्यवहरिसुवन्तॆये इल्ल ॥ ७७ ॥

-

8

8

ईग पदगळ शक्ति व्यक्तियल्लि, अथवा जातियल्लॆ? ऎम्बुदन्नु विमर्शि सुत्ता गवादिपदगळिगॆ गॊत्वादि जातिगळल्लि मात्रवे शक्ति ऎम्ब पूर्व मीमांसकर मतवन्नु निराकरिसुत्तारॆ

शब्द व्यक्ति यदि न बोध्या, अन्वितज्ञप्तिसिद्धि न भवेत् शब्दगळिन्द व्यक्तिय बोधवे बरदिद्दरॆ पदार्थगळ परस्परान्वय तोरदे होगबेकागुत्तदॆ, इद रिन्द शाब्द बोधवू बरलु साध्यविल्लवॆन्दागुत्तदॆ.

8

‘हसु’ मुन्ताद पदार्थगळल्लि ऎरडु अंश इदॆ. ऒन्दु ऎदुरल्लि काणुव प्राणि. मत्तॊन्दु आदरल्लिरुव ऎल्ला गोगळिगू सेरिरुव गोत्व. मॊदलनॆयदन्नु ‘व्यक्ति’ ऎन्दू ऎरडनॆयदन्नु ‘जाति’ ऎन्दू हेळुत्तारॆ. व्यक्तियन्ने ‘पिण्ड’ऎन्दू हेळुवुदुण्टु, ‘गामानय’-‘हसुवन्नु करॆदु कॊण्डु बा’ ऎन्दाग गोपदक्कॆ गोत्व जातिये अर्थवादरॆ, अदन्नु करॆतरुवुदु हेगॆ साध्य? इदरिन्द आ वाक्यदिन्द शाब्द बोधवू बरदे होगबेकागुत्तदॆ. शाब्द बोधदल्लि परस्परान्वयगळु व्यक्तिगॆ सेरिदवे हॊरतु, जातिगॆ सेरिदववल्ल.

352

[20 * 79

धर्मो धर्मि च नैकं किमपि न च तर्भिन्मयोरस्यभेदः तस्मात्तां तद्विशिष्टामभिदधति पदान्यन्यथागत्यभावात् ॥७८ ॥

[व्यक्ति लक्षणावाद निरास

-304-

जातिं व्यक्ता विहीनां “शति न धिषणा तेन जात् प्रवृत्ता शक्तिर्नक्तिं ओशेचेत् स्थित इह वचसां तद्विशिष्टावगाहः ।

इदक्कागि, तच्छक्ति व्यक्ति मात्र च न भवति, यतः स्कोपल म्यादिबाधः-आ पदद शक्ति व्यक्तियल्लि मात्रवे इद्दरॆ, गवादि व्यक्ति गळु अनन्तवू, अनित्यवू आगुवुदरिन्द ऎल्ल गोव्यक्तिगळल्लि शक्ति ग्रहण ईगले बरलु साध्यविल्लद्दरिन्द बेरॆ देश मत्तु बेरॆ कालगळल्लि आ पद दिन्द शाब्द बोध बरदे होगबेकागुत्तदॆ. इदु अनुभव विरुद्ध.

धर्मः धर्मि च न एकं किमप्रि-जाति मत्तु व्यक्ति ऎरडू ऒन्दाद यावुदो ऒन्दु वस्तुवल्ल. न च भिन्नयोरसि तयोति आ भेदः - अवॆरडक्कू भेदाभेदवू इल्ल. अवॆरडक्कू अभेदविद्दरॆ जातिशक्तिये व्यक्तिशक्तिरूपवागुवुदरिन्द हिन्दॆ हेळिद दोष बरुवुदिल्ल ऎन्दु अभिप्राय. आदरॆ ग्रन्थद आरम्भदल्ले (पुट - 11)धर्मधर्मि भाववन्नु समर्थिसिरुवुदरिन्द अवुगळिगॆ अभेदवो, भेदाभेदवू साध्यविल्ल. भेदवे इरुत्तदॆ.

तस्मात् सदानि अन्यथागत्यभावात् तद्विशिष्टां तां अभि दधति आद्दरिन्द बेरॆ मार्गविल्लद कारण गवादिपदगळु गोत्वजाति विशिष्टवाद व्यक्तियन्ने शक्तियिन्द बोधिसुत्तवॆ, अन्दरॆ जातिविशिष्ट व्यक्ति गळल्ले पदगळ शक्ति इरुत्तदॆ ॥ ७८ ।

C

लक्षणादिगळिन्दले व्यक्ति बोध बरलु अवकाशविरुवुदरिन्द, ‘बेरॆ मार्गविल्ल’ ऎन्दु हेळिद्दु सरियल्ल, ऎन्दु शङ्किसि परिहरिसुत्तारॆ-व्यक्ता विहीनां जातिं धिषणा न स्पशति-निराधारवागि जाति इरलारदाद्दरिन्द व्यक्तियन्नु बिट्टु जातियन्नु मात्र बुद्दि ग्रहिसलारदु. तेन जात् प्रवृत्ता शक्तिः व्यक्तिं “शेत् आद्दरिन्द जातियन्नु बोधिसलु हॊरट शक्ति व्यक्तियन्नू बोधिसुवुदु अनिवार्यवागुत्तदॆ. चेत्, इह वचसां तद्विशिष्टाsवगाहः स्थितः-हीगॆन्दरॆ, ईग शब्दगळु जाति विशिष्ट व्यक्तियन्नु बोधिसुत्तवॆ ऎम्बुदु दृढवायितु. इदरिन्द जातिविशिष्ट

व्यक्तियल्ले शक्ति ऎम्बुदन्नु ऒप्पिदन्तॆ आगुत्तदॆ.

11

श्लोक 80]

बुद्धि सर

353

जार्तेधः स्वहेतोः स्थितिरसि हि भवेत्कापि गोतोक्ति नित्या शब्दात्तत्पारतंस्सुरति यदि पराबोधने तन्न शक्यं ॥७९ ॥

[जाति शक्तिवाद निरास

-305-

जात् शक्तिर्लघुत्वात् भवति च वचसां भाषणं जातिमात्रॆ

भेदो निष्कर्षकेभ्यह परमजहलक्षणाया निरूढिः । इदन्नु विवरिसुत्तारॆ जातेः स्वहेतोः बोधः-जातिय ज्ञान अदर कारणवाद चक्षुरादि इन्द्रियगळिन्द संयुक्ताश्रितत्वादि सन्नि कर्षद मूल कबरुत्तदॆ. इन्द्रिय संयुक्त द्रव्यवागिरुवुदरिन्द अदन्नु बिट्टु जातिगॆ सन्नि कर्ष बरुवन्तिल्ल.

स्थितिरसि हि क्यापि भवेत्-जातिय इरुविकॆयू सह यावुदाद रॊन्दु व्यक्तियल्ले आगुत्तदॆ. हीगॆ जाति तन्न स्थितियल्लू, ज्ञानदल्लू द्रव्यवन्नु तप्पदे अपेक्षिसुत्तदॆ. इदन्ने ऎन्दरॆ स्थिति मत्तु मति ऎरडू अर्थ. प्रत्येकवाद नॆलॆयू इल्ल, ज्ञानवू इल्ल. पदशक्तियू इरबेकागुत्तदॆ.

‘अपृथक्सिद्धि’ ऎन्नुवरु. ‘सिद्धि’ जात्यादिगळिगॆ द्रव्यवन्नु बिट्टु आद्दरिन्द जाति विशिष्ट व्यक्तियल्ले

गोत्वपद गोत्व जातियन्ने हेळुवुदरिन्द व्यक्तिय अधीन वागिये जाति तोरबेकॆम्ब निर्बन्धविल्ल ऎन्दरॆ, गोत्पकिनीत्या शब्दा त् तत्पारत यदि स्पुरति, तत् पराबोधने न शक्यं ‘गोत्व’पददिन्द गोत्वक्कॆ प्राधान्य तोरिदरू, गोत्वपदद प्रकृति याद गोपददिन्द गोव्यक्ति बोधवादमेलॆये, अदर धर्मवाद गोत्व बोधितवागबेकागुवुदरिन्द, गोव्यक्तिगॆ बोधविल्लदिद्दरॆ आ पददिन्द गोत्वबोधवू बरलारदु. आद्दरिन्द याव रीतियल्लि नोडिदरू व्यक्तियन्नु बिट्टु जातिय बोध बरुवुदिल्लवाद्दरिन्द जाति विशिष्ट व्यक्तियल्ले पदगळ शक्ति प्रामाणिक ॥ ७९ ।

जातियन्नु बोधिसबेकादरॆ व्यक्तिय बोध आवश्यक ऎन्दु हेळिदरू, अदु शक्तियिन्दले आगबेकॆम्ब निर्बन्धविल्ल. लक्षणॆयिन्द अदर बोध बन्दरू साकागुवुदरिन्द व्यक्तियल्लि शक्ति अनावश्यक ऎम्ब आक्षेपक्कॆ समाधान हेळुत्तारॆ- लघुत्वात् जात् शक्ति - व्यक्तिगळु अनन्तवागिरुवुदरिन्द ऎल्ल व्यक्तिगळल्लू शक्तियन्नु ऒप्पुवुदक्किन्तलू, जाति ऒन्दे आद्दरिन्द जातियल्लि शक्तियन्नु ऒप्पुवुदु युक्तवॆम्ब लाघव

23

354

[20180

इत्युक्तं कै देवं यदि भवति तदोपाधिशब्दs पि नीतिः मनं वैषम्य मात्रं भवतु च नियतिः प्रत्यय्यर्लक्षणायाः ॥ युक्तियिन्द पदगळिगॆ जातियल्ले शक्तियिरुत्तदॆ. वचसां भाषणं च जातिमात्रॆ.-आद्दरिन्द पदगळु जातिमात्रवन्ने शक्तियिन्द बोधिसुत्तवॆ.

हागादरॆ गोत्वपदक्कू गोपदक्कू एनु व्यत्यास? ऎन्दरॆ, इह निष्कर्ष केभ्यस्तु अजहल्लक्षणायाः निरूढिः परं भेदः - गोत्व वन्नु मात्र हेळुव गोत्वादि निष्कर्पक पदगळिगिन्तलू गवादि पदगळल्लि अजहल्लक्षणॆयिन्द सहजवागिये गवादि व्यक्तिबोधवागुवुदे व्यत्यास.

गोत्यादि पदगळिन्द गोत्वमात्र तोरुवुदे हॊरतु व्यक्ति तोरबेकाद अगत्यविल्ल. गवादि पदगळिन्दन्तु, व्यक्ति तोरदे जाति तोरलु साध्यविल्लवाद्दरिन्द, अजहल्लक्षणॆयिन्द व्यक्ति तोरुवुदु अनादि संस्कारसिद्ध. आद्दरिन्द ऎरडक्कू व्यत्यासविरुत्तदॆ. इति कैश्चित् उक्तं

हीगॆ पूर्वमीमांसकरु हेळिरुवरु.

एवं यदि, तदा उपाधिशब्दsसि नीतिः भवति - हीगॆन्दरॆ, आवाग ‘पाचकत्व’ मॊदलाद उपाधिवाचक पदगळल्लि अदे न्याय बरबेकागुत्तदॆ.

‘पाचक’ ऎन्दरॆ अडिगॆयवनु. ‘पाचकत्व’ अवनतन. इदु गोत्यादिगळन्तॆ जातियल्ल, पाकक्रियारूपवाद उपाधियॆन्दु ऎल्लरिगू सम्मत. व्यक्तियल्लि शक्तियिल्ल ऎन्दरॆ, पाचकपदक्कॆ पाचकत्व रूप क्रियॆ यल्ले शक्तियन्नु ऒप्पबेकागुत्तदॆ. पाकक्रियॆगळु अनन्तवागुवुदरिन्द पाचकत्व मात्रदल्लि शक्तियन्नु ऒप्पिदरू लाघव बरुवुदिल्ल. अल्लि गौरव सह्यवादरॆ गवादि पदगळल्लू गौरव सह्यवाद्दरिन्द व्यक्तियल्ले शक्ति इरलि!

गवादिपदगळु जातिवाचकगळु, पाचकादिपदगळु उपाधिवाचकगळु. ऎरडक्कू ऒन्दे न्याय बरुवुदिल्लवॆन्दरॆ, वैषम्य मात्रं मनं इन्तह अल्पवैषम्य बहळ सण्ण विषय. हीगॆल्ल हेळिदरॆ ऒन्दॊन्दु पदवू ऒन्दु विधवागिरुवुदरिन्द याव व्यवस्थॆय इल्लदे होगुत्तदॆ.

-

लक्षणॆयिन्द निर्वाहवागुवुदादरू शक्तियन्नु अङ्गीकरिसिदरॆ, ‘गङ्गायां घोषः’ ‘गङ्गॆयल्लि गॊल्लर केरि इदॆ’ - इत्यादि कडॆयल्ल, गङ्गापदक्कॆ गङ्गातीरदल्लि शक्तियन्ने एतक्कॆ ऒप्पबारदॆन्दरॆ, लक्षणाया नियतिश्च प्रत्ययॆति भवतु – लक्षणॆय व्यवस्थॆ लोकानुभवदिन्दले

श्लोक 81]

-

  • 306-

बुद्धि सर

355

[गुणवाचक पदगळु मणियन्नू बोधिसुत्तवॆ मत्वर्थियानुशिर्गुणवचनगणे वैभवात्सादसौ

शक्तिस्तत्रापि तत्तद्गुणवति नियता जातिशब्दा विशेषात् । निष्कृषां प्रयोगे क्वचिवगतितया द्रव्य वृत्तिनि रुद्धा

विभस्तदवधिररुणाधिक्रियायामभाषि

शक्तिस्सा सिद्धिसुत्तदॆ. ऒन्दुपददिन्द व्यवस्थितवाद रीतियल्लि याव अर्थ तोरु वुदो, अदरल्लि आ पदक्कॆ शक्ति इरुत्तदॆ. गङ्गापददिन्द ‘गङ्गातीर’ ऎम्ब अर्थ अव्यवस्थित, ‘गङ्गानदि’ ऎम्ब अर्थवे व्यवस्थित. आद्दरिन्द नदि ऎम्ब अर्थदल्लि शक्ति, नदीतीर ऎम्ब अर्थदल्लि लक्षणॆ, गवादिपदगळिन्द ऎल्ल रिगू गवादि व्यक्तिबोध अनुभवसिद्धवागिरुवाग अदरल्लि शक्तियिल्ल, लक्षणॆ ऎम्बुदु तलॆकॆळगिन विषयवागुत्तदॆ. आद्दरिन्द जातिविशिष्टव्यक्तियल्ले पदगळ शक्ति इरुवुदु ॥ ८० ॥

अपृथक्किद्द विशेषणवाचक पदगळॆल्लवू द्रव्यवन्नू बोधिसुत्तवॆ ऎन्दरॆ, गुणवू अप्पथक्किद्द विशेषणवाद्दरिन्द, गुणवाचक पदवू गुणि यन्नु बोधिसबेकागुत्तदॆ. हागादरॆ गुणवाचक पदगळिगॆ मत्वर्थिय प्रत्ययविधानवू, ‘गुणवचनेभो मतुपो लुगिष्ट’ ऎम्ब वार्तिकदिन्द अदर लोपविधानवू तप्पागुत्तदॆ ऎम्बुदक्कॆ उत्तरवन्नु कॊडुत्तारॆ गुणवचनगणे मत्वर्थियानुशिष्टि असौ, वैभवात् स्मात् जातिवाचकपदगळन्तॆ गुणवाचकपदगळु गुणियन्नु बोधिसुवुदादरॆ, गुणवाचकवाद ‘रस’ मुन्ताद पदगळिगॆ ‘रसादिभ्यश्च’ ऎम्ब सूत्रदिन्द मत्वर्थिय प्रत्ययवन्नु विधिसिरुवुदु व्यर्थवागुत्तदॆ ऎन्दरॆ, गुण गुणिगळिगॆ पृथक्सिद्धिय दृष्टियिन्द बरुव लोकव्यवहारनिर्वाहक्कागि आ सूत्र हॊरटिरबहुदु. आद्दरिन्द इदु सूत्रकारसम्मतवल्ल.

जातिशब्दाविशेषात् तत्रापि तत्तद्गुणवति शक्ति नियता- जाति मत्तु गुणगळिगॆ ऒन्दे न्याय इरुवुदरिन्द, जातिवाचकपदगळन्तॆ गुणवाचकपदगळिगू ऒन्दे न्याय अन्वयवागुवकारण, अल्ल गुण विशिष्ट द्रव्यपर्यन्तवे आ पदगळ शक्ति निश्चितवागिदॆ.

आदरॆ, क्वचित् एषां निष्य प्रयोगे, अगतितया द्रव्य वृत्तिः निरुद्धा - कॆलसमय ई गुणिवाचकपदगळन्नु केवल गुणवाचक वागि प्रयोगिसिदाग, बेरॆ गति इल्लद्दरिन्द शक्तिकदेशदिन्द आ पद गुण वन्नु मात्र बोधिसुत्तदॆ, द्रव्यवन्नु बोधिसुवुदिल्ल.

356

-307-

[शरीरवाचक पदगळु शरीरियन्नू बोधिसुत्तवॆ

[82 82

जीवं देवादिशब्द वदति तदपृथक्सिद्ध भावाभिधानात् निष्कर्षाभावयुक्ता हुरिह च दृढ लोकवेदप्रयोगः । गुणदल्ले आ पदगळिगॆ शक्ति इरुवुदु, गुणियन्नु लक्षणॆयिन्दले बोधिसुत्तवॆ ऎन्दु एतक्कॆ आगबारदॆन्दरॆ, निभम्रः साम्य, तदवधिः शक्तिः अरुणाधिक्रियायां आभाषि- विशेष्यविशेषणवाचकपदगळु ऒन्दे विभक्तियल्लिदाग विशेषणवाचकपदगळु विशेष्यवन्नू बोधिसुत्तवॆ ऎम्बुदु अरुणाधिकरणदल्लि निश्चितवागिदॆ.

“अरुणया गवा सोमं क्रिणाति’ ऎम्बल्लि ‘अरुणया’ ऎम्बुदु “गवा’ ऎम्बुदक्कॆ विशेषणवागिरुवुदरिन्द द्रव्यपर्यन्तवाचक ऎन्दु आ अधिकरणदल्लि सिद्धान्तपडिसलागिदॆ. आद्दरिन्द अपृथक्सिद्ध विशेषणवाचक पदगळु स्वतः विशेष्यपर्यन्त बोधिसुत्तवॆ ॥ ८१ ।

गुणवाचक पदगळु गुणियन्नू बोधिसुत्तवॆ ऎम्ब न्यायवन्नु प्रकृतक्कॆ समन्वय माडुत्तारॆ - देवादिशब्दः निष्कर्षाभावयु क्यात् तदपृथद्द भावाभिधानात् जीपं वदति-देव मनुष्यादि शब्दगळु निष्कर्षक शब्दवादाग शरीरवन्नु मात्र बोधिसिदरू, निष्कर्षक वागदिद्दाग, देवादि शरीरक्कॆ अपृथक्सिद्धवागिरुव जीववन्नू हेळुत्तवॆ.

‘विशेषण वाचक पदगळु विशेष पर्यन्त बोधक ‘ऎम्ब न्याय दिन्दले, शरीर जीवनिगॆ विशेषणवाद्दरिन्द शरीर वाचकवाद देवादि शब्दगळु जीववन्नू हेळबल्लवु. आदरॆ कॆलसमय अवु शरीरमात्रवन्ने हेळुत्तवॆ. आवाग अवन्नु ‘निष्कर्षक शब्द’ ऎन्नुत्तारॆ. विशेषण वाचक पदगळु ‘निष्कर्षक’ ‘अनिष्कर्षक’ ऎन्दु ऎरडु विध. ‘नील’पद नीलिबण्ण वन्नु मात्र हेळिदाग निष्कर्षक शब्द, नीलिबण्णवुळ्ळ द्रव्यवन्नु हेळिदाग अनिष्कर्षक शब्द, देवादि शब्दगळू इन्तहद्दे आगुत्तवॆ.

इदक्कॆ प्रमाण - इह च बहुः दृढः लोकवेदप्रयोगः- ई विषयदल्लि अल्लगॆळॆयलारद लौकिक मत्तु वैदिकप्रयोगगळू इवॆ.

‘मनुष्यनु बरुत्तानॆ’ ऎन्दाग मनुष्यपद शरीर, जीव ऎरडन्नू हेळुत्तदॆ. ‘मनुष्यनु सत्तु होदनु’ ऎन्दाग जीवनिगॆ साविल्लद्दरिन्द शरीरवन्नु मात्र हेळुत्तदॆ. वेददल्ल ‘ब्राह्मणो यजेत’ इत्यादि गळल्लि ब्राह्मणादि पदगळु शरीरविशिष्ट जीववन्नु बोधिसुत्तवॆ,

श्लोक 83]

बुद्धि सर

357

आत्मासम्बन्धकाले स्थितिरनवगता देवमर्तादिमूर्तॆ जीवात्मानु प्रवेशाज्ञगति विभुरसि व्याकरोनामरूपे ॥ ८२ ॥

[निष्कृष्ट शरीर लक्षण

308-

संस्थानै क्याद्यभावे बहुषु निरुपधिर्दॆहशब्दस्य रूढि लोकान्नायप्रयोगानुगतविह ततो लक्ष्म निष्कर्षणीयं ।

सत्तुहोद मेलू आ शरीरवन्नु ‘मनुष्य शरीर’ ऎन्दु ऎल्लरू हेळुवुदरिन्द मनुष्यपद शरीरवाचिये हॊरतु, जीववाचियल्लवॆन्दरॆ देवमताळ्यदिमूर्तः आत्मासम्बद्धकाले स्थितिः अनवगता- देव मनुष्यादि शरीरगळिगॆ, जीवसम्बन्ध इल्लदिद्दरॆ नॆलॆ कण्डुबरुवुदे इल्ल. हिन्दिन स्थितियन्नु स्मरिसिकॊण्डु लोकव्यवहार बरुत्तदॆये हॊरतु आगिन स्थितियल्लल्ल. शरीरवन्नु जीव बिट्ट तत् क्षण शरीरद स्थिति कॆडुत्तदॆ. आग अदक्कॆ ‘शव’ ऎन्नुवुदे मुख्य व्यवहार. आद्दरिन्द ‘शरीर’ ऎन्दमेलॆ जीवद सम्बन्ध इद्दे इरुत्तदॆ.

अष्टेकॆ! विभुरसि जगति जीवात्मानुप्रवेशात् नामरूपे व्याकरोत् परमात्मनू सह ई लोकदल्लि जीवात्मनन्नु माध्यम वागिट्टुकॊण्डे जडवस्तुगळल्लि प्रवेशिसि अवक्कॆ ऒन्दु आकार मत्तु हॆसरु गळन्नु सृष्टि माडुत्तानॆ. ‘अनेन जीवेनात्मना नुप्रविश्य नामरूपे व्याकरवाणि’ ऎम्ब श्रुतियल्लि इदु प्रसिद्ध. ऎल्ल वस्तुगळल्लू जीवात्मन मत्तु परमात्मन अविनाभाव इद्दे इरुत्तदॆ. आद्दरिन्द ऎल्ल शब्दगळू

जीव मत्तु अदर मूलक परमात्मनन्नु बोधिसुत्तवॆ ॥ ८२ ॥

शरीरशरीरिभाववन्नु तिळियुवुदक्कागि, शरीर लक्षणवन्नु हेळुत्तारॆ- संस्थानैकाद्यभावे बहुषु देहशब्दस्य निरुपधिः रूढिः [अस्ति]- आकारसाम्यादिगळिल्लदिद्दरू अनेकविध शरीरगळल्लि निरुपाधकवाद प्रयोग देहशब्दक्कॆ कण्डुबरुत्तदॆ.

मनुष्यन शरीरक्कू वृक्षादि शरीरक्कू याव विधवाद आकार साम्यादिगळु इल्लदिरुवुदरिन्द ऎल्ल शरीरक्कू अन्वयिसुवन्तह ऒन्दु लक्षणवन्नु बाह्याकारादिगळन्नु मात्र इट्टुकॊण्डु हेळुवुदक्कागुवुदिल्ल. ततः इह लोकान्नायप्रयोगानुगतं लक्ष निष्कर्ष णीयं आद्दरिन्द ईग लोक मत्तु वेदद व्यवहारक्कॆ तक्कन्तॆ शरीरद लक्षणवन्नु निश्चयिसबेकु,

358

[ श्लोक 84

अव्याप्तत्यादिदुःस्थं परमतपठितं लक्षणं तत्र तस्मात् यतुल्याश्रयं यद्व पुरिदमपृथक्सिद्धिमव्यमस्यॆ ॥ ८३ ॥

[जगत्तॆल्लवू परमात्मन शरीर]

-309-

शब्दस्तन्वंशरूपप्रकृतिभिरखिलः स्थाप्यते विश्वमूर्तॆ इत्थम्भावः प्रपञ्चसदनवगमतस्तथद्धिमोहः ।

‘चेष्टेन्द्रियार्थाश्रयः शरीर’ ऎन्दु न्याय सूत्रदल्लि शरीर लक्षणवन्नु हेळिरुवाग, हॊसदागि एनु हेळबेकागिदॆ? ऎन्दरॆ, तत्र परमतपठितं अव्याप्तत्यादिदुःस्थं

-

-

अदरल्लि इतर मतदवरु हेळिद लक्षण अव्याप्यादि दोषदिन्द समर्थनीयवल्लदागिदॆ.

मूर्छाव्यवस्थॆगळल्लि चेष्टा प्रयत्वरूप लक्षणक्कॆ अव्याप्ति स्पष्ट. इन्द्रियाश्रयत्व रूप लक्षणदल्लि, इन्द्रिय आहङ्कारिकवाद्दरिन्द अदक्कॆ आश्रय ई स्थूल देह आगुवन्तिल्लवाद्दरिन्द असम्भव, अर्थाश्रयत्न रूप लक्षणदल्लि, ‘अर्थ’पदक्कॆ सुख दुःखादि भोगगळे अर्थ, सुख दुःखादिगळिगॆ आत्मने अश्रय, शरीरवल्ल. आदुदरिन्द असम्भव स्पष्ट. इदन्नॆल्ल सरिपडिसुवुदक्कॆ प्रयत्न पट्टरू, श्रुतियल्लि ‘यस्य पृथिवी शरीरु’ इत्यादिगळल्लि पृथिव्यादिगळन्नु परमात्मन शरीरवॆन्दु हेळिरुवु दरिन्द ई ऎल्ल लक्षणगळिगू अव्याप्ति अपरिहार्य.

तस्मात्, यद्धितुल्याश्रयं, अपृथक्सिद्धिमत् द्रव्यं यत्, इदं अस्य वपुः आद्दरिन्द, याव चेतनन धर्मभूतज्ञानक्कॆ समानवागि याव द्रव्य आ चेतननिगॆ अपृथक्सिद्धवागिरुवुदो, आ द्रव्यवे आ चेतनन शरीर ऎन्दु निष्कृष्ट शरीरद लक्षणवन्नु हेळबेकु.

प्रतियॊब्ब आत्मनिगॆ ऎरडे द्रव्यगळु अपृथक्षिद्धवागिरुत्तवॆ. ऒन्दु अवन शरीर, मत्तॊन्दु अवन धर्मभूत ज्ञान. ‘धर्मभूत ज्ञानक्कॆ समानवागि’ ऎन्नुवुदरिन्द धर्मभूत ज्ञानद व्यावृत्ति सिद्ध. उळिद अपृथक्सिद्ध द्रव्य शरीरवे आगुवुदरिन्द लक्षण समन्वय. जीवात्मरु मत्तु ई जगत्तॆल्लवू परमात्मन शरीरवॆन्दागलू, भौतिकवाद ई वस्तु जीवात्मर शरीरवॆन्दागलू, ई लक्षण समन्वितवागुत्तदॆ ॥ ८४ ॥

शरीर लक्षण हीगॆ सिद्धवागुवुदर प्रयोजनवन्नु हेळुत्तारॆ तस्वन्त रूपप्रकृतिभिः सब्ति अखिलः प्रपञ्चः विश्वमूर्तॆ इत्थम्भावः स्थाप्यते तनु, अंश, रूप, शरीर इदु मॊदलादशोक 85]

बुद्धि सर

359

प्रोत्राराश्रयेभ्यसुरति खलु पृथकब्दगनादिधर्म

जीवात्मन्य प्यदृश्य वपुरपि हि दृशा गृह्यतेs नन्मनिष्ठं ॥ ८४ ॥ 310 - [जगद्वाचक पदगळु परमात्मनन्नू बोधिसुत्तवॆ.

निष्कर्षाकूतहान् विमतिपदपदान्यरात्मानमेकं तन्मूर्तॆवर्ाचकादभिदधति यथा रामकृष्णादिशब्दाः । शब्दगळिन्द ई प्रपञ्चवॆल्लवू विश्व शरीरियाद परमात्मन शरीररूपवागि विशेषणवागिदॆ ऎन्दु स्थापितवागिरुत्तदॆ. ‘तत्सर्वं वै हरेस्तनुः’ ‘ममै वांशो जीवलोके जीवभूतः’ ‘रूपान्तरं तत् द्विज! कालसञ्ज्ञं ‘जगत्सर्वं शरीरं ते’ इत्यादिगळल्लि ई पदगळन्नु नोडबहुदु.

ई ज्ञान लोकदल्लि यारिगू एकॆ इल्लवॆन्दरॆ, तदनवगमतः

-

तत्पथक्सिद्धि मोहः ई विषय गॊत्तागदकारण जगत्तु ब्रह्मक्कॆ पृथक्किद्धवॆम्ब अज्ञान जनरिगॆ इरुत्तदॆ.

-

“अपृथक्सिद्धि’ ऎन्दरॆ पृथक्कागि स्थितियू इल्ल, ज्ञानवू इल्ल ऎन्दर्थ वागुवुरिन्द जगत्तिगॆ ब्रह्मक्किन्तलू पृथक्कागि हेगॆ ज्ञान बरलु साध्य? ज्ञानबन्दमेलॆ अपृथक्सिद्धि इल्लवॆन्दागुत्तदॆ ऎन्दरॆ, शब्दगादिधर्म आश्रयेभ्यः पृथक् प्रोत्राः सुरति खलु -प्रोतेन्द्रिय मत्तु घ्राणेन्द्रियादिगळु शब्द मत्तु गन्ध मॊदलाद गुणगळन्नु अवक्कॆ आश्रयवाद आकाश मत्तु पृथिव्यादिगळन्नु ग्रहिसिदये ग्रहिसुवुदु लोक प्रसिद्धवष्टॆ! अपृथक्सिद्धियन्नु ऒप्पिदरू, ग्रहिसुव इन्द्रियादिगळ शक्ति यन्नु अदु अवलम्बिसिरुवुदरिन्द गुणवन्नु गृहिसिदरू आश्रयवन्नु ग्रहि सदे इरबहुदु. इदरन्तॆ अश्रयवन्नु ग्रहिसिदरू गुणवन्नु ग्रहिसदे इरबहुदु. इदरिन्द अपृथक्सिद्धिगॆ याव लोपवू इल्ल.

अष्टेकॆ! जीवात्मनि अदृश्यपि अनन्यनिष्ठं वपुरपि दृशा दृश्यते हि-जीवात्मनन्नु नावु कण्णिन्द काणदिद्दरू, अवनिगॆ अविनाभूतवाद शरीरवन्नु कण्णिनिन्द नोडुवुदु प्रसिद्धवष्टॆ! इदरन्तॆये जगत्तिगू ब्रह्मक्कू अपृथक्सिद्धि इद्दरू ऎल्लरिगू अदु गॊत्तागबेकाद नियमविल्ल,

जगत्तिगू परमात्मनिगू शरीरशरीरिभाव सिद्धवादुदरिन्दले ऎल्ल शब्दवू परमात्मवाचकगळागुत्तवॆ ऎन्दु निरूपिसुत्तारॆ विमति पद पदानि निष्कर्षाकूतहान्, तन्मूर्तॆ वाचकत्वात् अन्तरात्मान मेकं, रामकृष्णादिशब्दा यथा, अभिदधति विवादक्कॆ ऒळगाद

360

-

[श्लोक 86

सर्वॆषामामुख्यरगणि च वचसां शाश्वतेsस्मिन् प्रतिष्ठा पाकैस्त स्याप्रतीतेर्जगति तदितरैः स्याच्च भज्ा प्रयोगः ॥ - 311 - [सर्वशब्दवू परमात्मबोधकवादरू लोकव्यवहार निर्वाह

व्युत्पत्तिर्वाचकानां स्थिरचरविषये लोकतो नेश्वराद् अव्युत्पन्नार्थवृत्तिधिपतिनयतः स्यादमुख्यति चेन्न । चेतनाचेतनवाचकवाद पदगळॆल्लवू, विशेषणमात्र वाचक ऎम्बुदक्कॆ तात्पर्यविल्लदिद्दाग शरीरवाचक पदगळॆल्लवू शरीरियाद आत्मनन्नु हेळु वुदरिन्द राम कृष्णादि शब्दगळन्तॆ परमात्मनन्नु मुख्यवागि हेळुत्तवॆ.

1

रामाद्यवतार कालदल्लि, राम ऎम्ब हॆसरिन ऒन्दु शरीरवन्नु पर मात्मनु स्वीकरिसिदाग आ पद आ शरीरवन्नु मात्र हेळदॆ, शरीरियाद परमात्मनन्नू हेळुत्तदॆ ऎम्बुदु सर्व सम्मत. शरीर शरीरिभाववे इदक्कॆ कारण. इदरन्तॆ चेतनाचेतन वस्तुगळॆल्लवू परमात्मन शरीरवाद्द रिन्द, चेतनाचेतनवाचकपदगळु परमात्मनन्ने मुख्यवागि हेळुत्तवॆ. “रामनु हिन्दॆ इद्द, ईग इल्ल’ ऎन्दाग रामपद परमात्मनन्नु बोधि सदे शरीरवन्नु मात्र बोधिसुत्तदॆ. इन्तह शब्दगळन्ने ‘निष्कर्षकशब्द ’ ऎन्नुत्तारॆ. उळिद कडॆगळल्लॆल्ला परमात्मनन्नु अदु बोधिसुत्तदॆ.

आद्दरिन्दले आप्तमुख्य- सर्वॆषामपि च वचसं शाश्वते अस्मिन् प्रतिष्ठा अगणि - परमाप्तराद पराशरादिगळु, ‘नताः स्म सर्ववचसां प्रतिष्ठा यत्र शाश्वती’- ऎल्ल पदगळिगू स्थिरवाद नॆलॆयाद परमात्मनिगॆ नमस्कार - ऎन्दु हेळिरुवरु.

तदितरैः पाश्च तस्य अप्रतीतेः जगति भङ्का प्रयोगः स्यात् - सामान्य जनरु ई रहस्यवन्नु अरियलारराद्दरिन्द आ पदगळिन्द परमात्मनन्नु हेळदे शकदेशदिन्द लौकिक वस्तुगळन्नु हेळुत्तारॆ.

ऐश्वर्यविशिष्ट वाचकवाद ‘श्रीमान्’ इत्यादि पदगळन्नु व्यक्ति मात्रवाचक दृष्टियिन्द सामान्य मनुष्यरल्लि प्रयोगिसिदाग, अदर पूर्ण अर्थ कॆडुवन्तॆये, इन्द्रादि ऎल्ल पदगळू वास्तविकवागि इन्द्रन अन्तर्यामियाद परमात्मनन्नु हेळलु समर्थवादरू विषयवन्नु तिळियदवरु, इन्द्रादि देवरल्लि मात्र अवन्नु प्रयोगिसुत्तारॆ ॥ ८५ ॥

ईग हेळिद अर्थदल्लि लोकविरोधवन्नु शङ्किसि परिहरिसुत्तारॆ- वाचकानां स्थिरचरविषये लोकतः व्युत्पत्तिः ईश्वराद् न पदगळिगॆ शक्ति ग्रहण लोकदिन्दले आगुत्तदॆ ऎन्दु हिन्दॆ ( पुट 348

बुद्धि सर

361

श्लोक 86]

व्युत्पतेः पूरणं हि श्रुतिशिरसि कृतं नोपरोधः कथञ्चित् देहित्वं चाधिपत्यात्‌ समधिकमिह खल्पक्षपादप्रणीतात् । हेळिदॆ. ईश्वरनु अलौकिक वस्तु, अदरल्लि शक्तिग्रह यारिगू बरुवन्तॆये इल्ल. लोकदल्लन्तू ऎल्ल पदगळू चेतनवन्नो, अचेतनवन्नू हेळु तवॆ ऎम्बुदु सर्वानुभवसिद्ध. इल्लदिद्दरॆ ‘घट पद अचेतन वाचक, “चैत्र पद चेतनवाचक’, ‘ब्रह्मपद ईश्वरवाचक’ इत्यादि व्यवस्थॆगळे कॆट्टु होगुत्तवॆ.

आद्दरिन्द, अव्युत्पन्नार्थवृत्तिस्तु अधिपतिनयतः अमुख्या स्यात्-शक्तिगॆ विषयवागद अर्थदल्लि गौणवृत्तिये ‘राजाराष्ट्र’ न्यायदिन्द आगबहुदु.

ऒन्दु पददिन्द ऒन्दु अर्थ तोरिदमात्रक्कॆ अदरल्लि आ पदक्कॆ शक्ति इदॆ ऎन्दागुवुदिल्ल. ‘राजा राष्ट्रं’-राजने देश ऎन्दाग राजनिगू राष्ट्रक्कू इरुव गाढवाद सम्बन्ध तोरुवुदे हॊरतु, राजने राष्ट्र वागुवुदिल्ल. इदरन्तॆ ‘सर्वं ब्रह्म’ इत्यादि व्यवहारगळू गौणवे हॊरॆतु मुख्यवल्ल. आद्दरिन्द ऎल्ल पदगळू ब्रह्मवाचकवल्ल.

इति चेत् न-हीगॆन्दरॆ, इदु सरियल्ल. व्युत्पतेः पूरणं हि श्रुतिशिरसि कृत-लौकिकवाद अर्थदल्लि ऎल्ल पदगळिगू शक्ति इद्दरू, अर्थ पूर्तियन्नु वेदान्तदिन्दले तिळियबेकु. ‘वेदान्ताध्ययनेन हि व्युत्पत्तिः पूर्यते’-वेदान्त तत्त्ववन्नु तन्नल्लि अळवडिसिकॊण्डागले शब्द गळ सरियाद नॆलॆ गॊत्तागुत्तदॆ ऎम्बुदु न्याय. ‘दॊड्डवनु’ ऎम्ब पद आरम्भदल्लि तनगॆ परिचितनाद ऒब्ब मनुष्यनन्नु बोधिसिदरू, वेदान्तिगॆ परमात्मने दॊड्डवनु. इष्टु मात्रक्कॆ आ पद लोकदल्लू गौणवल्ल, परमात्मनल्लि गौणवल्ल. इदरन्तॆये ऎल्ल पदगळिगू अर्थपूर्ति पर मात्मनल्ले आदरू, लोकदल्लू आ पदद प्रयोग तप्पागुवुदिल्ल. कथं

चित् उपरोधः न-इदरिन्द ऎल्ल याव तॊन्दरॆयू इल्ल.

शरीरशरीरिभाववन्नॊप्पिद मात्रक्कॆ विशेषवेनु? शरीरि ऎन्दरॆ शरीरद स्वामि. इदरिन्द राजाराष्ट्रन्यायवे सिद्धिसुत्तदॆ. आद्दरिन्द परमात्मबोधनॆ गौणवे आगुत्तदॆ ऎन्दरॆ, इह खलु देहित्वं च अक्षपादप्रणीतात् आधिपत्यात् समधिकं ई सिद्धान्तदल्लन्तु, शरीरि ऎन्दरॆ, ‘शरीरक्कॆ ऒडॆयनु’ ऎन्दु गौतमरु हेळिरुवुदक्किन्तलू विलक्षणद्दागिदॆ.

362

-312-

[स्फोटवाद अनुभव विरुद्ध

[80 1787

न ह्यतैः केsपि वर्णाभ्यधिकमिह विदुर्वाचकं सावधानात शब्दादर्थ प्रतीमति च जनव नैकम सक्ति । सामग्रॆ क्यादिनित्या भवति मतिरियं तादृशे वर्णसङ्घ सम्भेदे ना पदानामिति न तदधिकः कोsपि शब्दs परोक्षः ॥

ऒडॆतनमात्रवल्लदॆ, शरीर शरीरिगळिगॆ अपृथक्सिद्धियन्नू ई सिद्धान्त दल्लि ऒप्पलागिदॆ. गौतवादिगळिगॆ शरीरसम्बन्ध मात्रवे विवक्षित. इदे वेदान्तद वैशिष्ट्य, इदरिन्दले ‘वेदान्ताध्ययनेन हि व्युत्पत्ति पूर्यते’ ऎम्ब न्याय बन्दिदॆ ॥ ८६ ॥

हीगॆ शब्द शक्तिय विचारवन्नु मुगिसि, ईग शब्दगळु वाचकवल्ल, स्फोटवे वाचक ऎम्ब स्फोटवादवन्नु निराकरिसुत्तारॆ-सावधाना केsपि वर्णाभ्यधिकं वाचकं इह अष्टे न हि विदुः- ऎष्टु सूक्ष्मवागि नोडिदरू, शब्दक्किन्तलू बेरॆयाद वाचकवन्नु इल्लि यारू याव प्रमाणदिन्दलू तिळियुवुदे इल्ल.

शब्दात् अर्थ प्रतीमः इति जनवच अन्यत् एकं न व्यनक्ति -ई शब्ददिन्द ई अर्थवन्नु तिळियुत्तेवॆ’ ऎम्ब ऎल्ल जनर व्यवहारवू शब्दवे वाचकवॆन्दु तिळिसुवुदे हॊरतु, शब्दक्किन्तलू बेरॆयाद ऒन्दन्नु नमगॆ तिळिसुवुदिल्ल.

शब्दवे अर्थबोधकवादरॆ, ऒन्दु पददल्लि अनेक अक्षरगळिरुवुद रिन्द, प्रत्येकवागि आ अक्षरगळु अर्थ बोधकवॆ, ऒट्टागिये बोधकवॆ? ऎम्ब संशय बरुत्तदॆ. प्रत्येकवे बोधकवादरॆ, ‘घ’ ऎम्ब ऒन्दु अक्षरदिन्दलू घटक्कॆ बोध बरबेकागुत्तदॆ. प्रत्येक बोधकवल्ल, समुदायवे बोधकवॆन्दरॆ, प्रत्येक इल्लद शक्ति समुदायदल्लि बरलु हेगॆ साध्य? अद्दरिन्द पदगळु अर्थवाचकवल्ल, पदगळिन्द अभिव्यक्तवागुव ‘स्फोट’वे वाचकवॆन्दु ऒप्पबेकॆन्दरॆ, सामग्रॆ क्यादित्या इयं मतिः तादृशे वर्णसङ्घ, पदानां सम्भेदे ना भवति-कारणगळु अनेकवागि, सामग्रि ऒन्दागुव न्यायदिन्दलेवर्णसमु द- a Tष ऎन्द पदवे आया अर्थक्कॆ वाचकवागुत्तदॆ. मत्तु पद समदाय रूप वाक्य आया वाक्यार्थवन्नु हेळुत्तदॆ.

ऒन्दु कार्यक्कॆ अनेक कारणगळिरुत्तवॆ. आ कार्यवन्नु हुट्टिसुव शक्ति आ कारणगळल्लि प्रत्येकविरुवुदॆ, समदायदल्लिरुवुदॆ? प्रत्येक

बुद्धि सर

363

  • 313

-

[स्फोटकल्पनॆ निरास

यादृष्टि स्फोट; भवति भवतु तैरर्थ धीरेव वर्णॆ वर्षक्कॆ विकल्पस्समगतिरुभर्योगपठ्यक्रमादिः । विद्दरॆ, ऒन्दे ऒन्दु कारणदिन्दलू आ कार्य आगबेकागुत्तदॆ. समु दायदल्ले इरुवुदॆन्दरॆ, प्रत्येकविल्लद शक्ति समुदायदल्लि बरलु हेगॆ साध्य? अद्दरिन्द, मत्तॊन्दर सहकारदिन्द कार्यवन्नु हुट्टिसुव शक्तिये प्रत्येकविरुवुदरिन्द याव दोषवू इल्ल ऎन्दे ऒप्पबेकु. इदे “सामगैक्यनीति’. इदरन्तॆये प्रत्येकवर्णगळू इतर वर्णगळ सहकार दिन्दले अर्थ बोधवन्नु हुट्टिसुवुदरिन्द वर्णस्फोटद आवश्यकतॆयिल्ल. इदरन्तॆये वाक्य स्फोटद आवश्यकतॆयू बरुवुदिल्ल.

तदधिकः अपरोक्षः कोsपि शब्दः न-इदक्किन्तलू बेरॆयाद अतीन्द्रियवाद स्फोटवॆम्बुदु यावुदू प्रामाणिकवल्ल ।॥ ८७ ।

स्फोट अप्रत्यक्षवादरू, अनित्यवाद वर्णगळिन्द सर्वकालदल्लू एकरूपवाद शाब्द बोधादिगळन्नु निर्वहिसलु साध्यविल्लवाद्दरिन्द स्फोट आवश्यकवॆम्ब कल्पनॆयन्नु निराकरिसुत्तारॆ-ते यादृः स्फोटवे भवति, तैरेव वर्णॆ अर्थधीः भवतु वर्णगळु अनित्यवादरू, वर्ण गळिन्दले स्फोट अभिव्यक्तवागुत्तदॆ ऎन्दु ऒप्पुवुदरिन्द, याव वर्ण गळु स्फोटक्कॆ व्यञ्जकगळागुत्तवॆयॊ, आ वर्णगळिन्द शाब्द बोधवे एतक्कॆ बरबारदु? ‘तद्देतोरेव तद्धतुप्पे मध्यॆ किं तेन’ ऎम्ब न्याय दिन्द स्फोटवन्नु तिळिसुव शब्द अर्थवन्ने तिळिसबहुदाद्दरिन्द स्फोटद आवश्यकतॆ बरुवुदिल्ल.

वर्णगळु ऒन्दॊन्दागि शाब्द बोधवन्नु हुट्टिसुवुदॆ, ऒट्टिगॆ ऒन्दे समयदल्लि हुट्टिसुवुदॆ? ऒन्दॊन्दागि हुट्टिसुवुदु अनुभव विरुद्ध. ऒन्दु पदवन्नु उच्चरिसलु प्रारम्भिसि, ऒन्दॊन्दु अक्षरवन्नु केळुत्ता स्वल्प स्वल्पवागि अर्थ ज्ञान बरदॆ, पदवन्नु हेळि मुगिद मेलॆये अर्थ ज्ञान बरुवुदु सर्वानुभवसिद्ध. आद्दरिन्द मॊदलनॆय पक्ष सरियल्ल. ऎरडनॆय पक्षदल्लि, ऒन्दु वाक्यवन्नु हेळि मुगिसुववरॆगॆ वर्णगळु निल्लु वुदु अनुभव विरुद्ध. आद्दरिन्द स्फोट आवश्यकवॆन्दरॆ वर्णेषु उक्त उभयोः यौगपठ्यक्रमादिः विकल्पः उभयोः समगतिः – वर्णगळ विचारदल्लि माडिद, ई तरह क्रम गपद्य विकल्पगळु स्फोट

364

[89 श्लोक

वाक्य स्फोट्सि तुल्यं तदिदमिह पदैरक्षरैर्वावग स्फोटे तद्भुद्धि बोध्यॆ सति च न घटते तत्त्वदध्यासक्स्प्तिः ॥

[शब्द ब्रह्मवादद तात्पर्य

-314-

शब्द ब्रह्मति यत्तन्मुनिभिरभिद स ह्यचिद इष्टः सूक्ष्माकारस्तु सोsर्थ० न गमयति यतस्सत्तया नैष हेतुः! वन्नु ऒप्पिदरू समान वर्ण स्फोटगळिगॆ प्रत्येक बोधकत्व इरुवुदॆ, इल्लवॆ? इत्यादि विकल्पगळु इल्लू समान अनुभववन्नु आश्रयसुवुदादरॆ वर्णसमुदायात्मकवाद पदवे वाचक ऎम्बुदु सर्वानुभवसिद्ध.

तदिदं वाक्यस्फोट पि तुल्य-ई वर्णस्फोट न्याय वाक्य स्फोटक्कू समान. अद्दरिन्द शब्दवे वाचक, स्फोटवल्ल.

स्फोटदल्लि वर्णगळ अध्यासदिन्द, वर्णगळे वाचकवॆम्ब व्यवहार लोकदल्लि बरुत्तदॆ ऎन्दरॆ, पदैः अक्षरैर्वा अनगत्य स्फोट् तद्भुद्धि बोध्यॆ सति, इह तत्त्वदध्यासः न च घटते-हीगॆ पदगळिन्दलू, अक्षरगळिन्दलू अभिव्यक्तवागुव स्फोट, वर्णगळिगॆ अधीनवागिये उळियुवुदरिन्द वर्ण मत्तु पदादिगळ अध्यासवन्नु अदरल्लि कल्पिसुवुदु सरिहॊन्दुवुदिल्ल.

वर्णादिगळिन्दले अभिव्यक्तवागुव स्पोटदल्लि वर्णद आरोप हेगॆ साध्य? आद्दरिन्द स्फोटगळल्लि वर्णद आरोपदिन्द लोक व्यवहारवन्नु निर्वहिसलु साध्यविल्ल. आद्दरिन्द स्फोटकल्पनॆ असमर्थनीय ॥ ८८ ।

‘शब्द ब्रह्म’ ऎम्ब गीतादिगळल्लि ऋषिगळ व्यवहारक्कॆ अभिप्रायवन्नु हेळुत्तारॆ- शब्द ब्रह्म’ इति यत्तत् मुनिभिः अभिदछे, स हि अचिद

दः इष्ट ऋषिगळु हेळिद ‘शब्दः ब्रह्म’ ऎम्बुदु अहङ्कार तत्त्वद परिणामवाद अचिव्वर्गद प्रभेदवे हॊरतु स्पोटवल्ल.

स्थूलशब्द जडवर्गक्कॆ सेरिदरू, सूक्ष्म शब्दवे बेरॆ इदॆ ऎन्दरॆ सूक्षाकारस्तु सः अर्थं न गमयति -सूक्ष्मरूपदल्लिरुव अदु अर्थ बोधक्कॆ कारणवागुवन्तिल्ल. यतः एषः सत्तया न हेतुः एतक्कॆन्दरॆ, ई शब्द ज्ञान मूलकवागिये अर्थज्ञानवन्नु हुट्टिसबेके हॊरतु, तन्न इरुविकॆयिन्दले अर्थज्ञानवन्नु हुट्टिसुवुदिल्ल. आवाग स्फोट नित्यवॆन्दु ऒप्पिरुवुदरिन्द अर्थज्ञानवू सदा बरुत्तिरबेकागु इदॆ. आद्दरिन्द सूक्ष्मशब्ददिन्द शाब्द बोधद निर्वाह आगुवुदिल्ल.

श्लोक 90]

बुद्दि सर

365

स्फोटं वर्णजुष्टति यदभिहितं भारते साsपि शक्ति वर्णानां स्यातयार्थः स्पुट इति घटते स्फोटशब्लूपि तस्यां ॥ [प्रतिभावाक्यार्थ पक्ष निरास

  • 315-

यत्नकादिक गमकविषययोरप्रतीत्यादिदोषात्

बौद्धाश्यब्दाश्च बुद्धिं कतिचिदबिददुर्वाकनाक्यार्थरूपां । नैतान बाह्य विदित इति मतेर्जाधकोश साम्यात् वाक्यादावैक्य बुद्धनुकथितनयादन्यथासिद्धितश्च ॥ ९० ॥

महाभारतदल्लि स्फोटपदवे इरुवाग अदन्नु हेगॆ निराकरिसुवु दॆन्दरॆ, ‘स्फोट वर्णजुष्टः’ इति तु यत् भारते अभि हितं, सासि वर्णानां शक्तिः स्यात्-नीनु वर्णदिन्द कूडिद स्फोटरूपनु’ ऎन्दु महाभारतदल्लि हेळिरुव ‘स्फोट’पदक्कॆ, वर्ण गळल्लि इरुव ‘बोधनशक्ति’ ऎम्बुदे अर्थ.

वर्णगळन्नु ‘स्फोट’ ऎन्दु हेगॆ हेळुवुदॆन्दरॆ, तया अर्थ स्पुट इति, तस्यां स्फोटशबोsपि घटते वर्णगळ बोधनशक्ति यिन्दले अर्थगळु स्पुटवागि तोरुवुदरिन्द आ शक्तियन्नु ‘स्फोट’ ऎन्दु हेळुवुदु युक्तवागिये इदॆ. आद्दरिन्द स्फोट अतिरिक्त पदार्थवल्ल ॥ ८९ ॥

पदद विचारवन्नु मुगिसि वाक्यार्थ विचारवन्नु प्रारम्भिसुत्तारॆ- कतिचित् बौद्धाः शाब्लि काश्च प्रत्येकादिक गमकविषययोः अप्रतीत्यादिदोषात्, बुद्दिं वाक्यवाक्यार्थरूपां यत् अभिदधुः; एतत् बाह्यन बाह्यः विदित इति मतेः नविवर्त वादिगळाद कॆल बौद्धरु मत्तु वैयाकरणरु (पुट 301) प्रत्येक समुदायादि विकल्पदिन्द, शब्ददिन्द अर्थज्ञान बरलु साध्यविल्लदकारण वाक्य मत्तु वाक्यार्थ ऎरडू केवल ज्ञानस्वरूपमात्र, वास्तविकवे अल्ल ऎन्दु हेळिद्द सह, ज्ञान आन्तरवागियू वाक्य मत्तु वाक्यार्थ गळु बाह्यवागियू ऎल्लरिगू अनुभवसिद्धवागिरुवुदरिन्द समञ्जसवल्ल.

पदार्थक्किन्तलू वाक्यार्थ बेरॆयॆ, अल्लवॆ? बेरॆयागिद्दरॆ वाक्यार्थ अखण्डरूपवागबेकागुत्तदॆ. इदरिन्द ‘गामानय’ ऎम्ब कडॆयल्लिरुव ‘आनय’ पदार्थवे बेरॆ, ‘अश्वमानय’ ऎम्ब कडॆयल्लिरुव ‘आनय’ पदार्थवे बेरॆ ऎन्दागुत्तदॆ. इदु अनुभव विरुद्द, मत्तु वाक्यार्थगळु अनन्तवागबेकागुत्तदॆ. प्रत्येक पदार्थवे वाक्यार्थ

366

-316-

[अन्विताभिधान निरूपणॆ

[श्लोक 91

आचष्टे प्रत्ययश्च प्रकृतिरसि मिथः शिष्ट मित्यभ्युपेतं

स्पष्टं दादिशब्दष्टसि तदितरथा धीविरोधप्रसजात् वादरॆ, अ पदार्थ आ वाक्यदल्लि मात्र तोरलु साध्य. बेरॆ वाक्यगळल्लि आ पद बन्दाग पदार्थ प्रतीति इल्लदॆये वाक्यार्थ बरबेकागुवुदरिन्द व्यभिचार अनिवार्य.

हीगॆये, वाचकवाद पदगळल्लू प्रत्येक समुदाय विकल्पगळिन्द (पुट 362) पद स्वरूपवू दुर्निरूपवागुत्तदॆ. आद्दरिन्द वाक्यवे आगलि, वाक्यार्थवे आगलि, वास्तविकवागि यावुदू इल्ल, केवल कल्पनॆ मात्रवे ऎम्बुदु अवर वाद. इदन्ने ‘प्रतिभावाक्यार्थपक्ष’ ऎन्नुत्तारॆ.

e

बुद्दि ऒळगिन वस्तु, वाक्य मत्तु वाक्यार्थ बाह्यवस्तु. इवॆल्ला ऒन्दागुवुदु अनुभवविरुद्धवाद्दरिन्द ई वाद सरियल्ल.

दोषगळिगॆ एनु उत्तर? ऎन्दरॆ, बाधकोश्च सामात् हिन्दॆ हेळिद बाधकवॆल्लवू ‘बुद्दिये अवु’ ऎम्ब पक्षदल्लू समान. ‘गामानय’ ‘अश्वमानय’ इत्यादि वाक्य वाक्यार्थगळ प्रतिभॆय विषय दल्लू हिन्दॆ हेळिद प्रत्येक समुदाय विकल्पगळु समान.

‘इदु ऒन्दु वाक्य’ ‘इष्टू ऒन्दु वाक्यार्थ’ इत्यादि व्यवहारविरु वुदरिन्द, इवुगळ स्थानदल्लि ऐक्यक्कॆ आधारवाद बेरॆ यावुदू इल्लवाद्द रिन्द प्रतिभॆये आ ऒन्दु पदार्थवागुत्तदॆ ऎन्दरॆ, वाक्याद् ऐक्य बुद्धस्तु अनुकथितनयात्, अन्यथासिद्धितश्च [नैतत्]-‘इदु ऒन्दु वाक्य’ इत्यादि ऐक्य व्यवहारगळु समुदायदृष्टियिन्द बरबहुदॆन्दु अनेक कडॆ हेळिरुवुदरिन्द प्रतिभावाक्यार्थपक्ष समञ्जसवल्ल. प्रत्येक समुदायादिविकल्पगळन्नु आनुभवक्कॆ तक्कन्तॆ परिहरिसिकॊळ्ळबेकु ॥ ९० ।

अन्विताभिधानवादवन्नु मण्डिसुत्तारॆ प्रत्ययश्च, प्रकृतिरसि मिथः शिष्टं आचष्टे इति अभ्युपेतं प्रत्ययवे आगलि, अथवा प्रकृतिये आगलि परस्पर अन्वितवाद अर्थवन्ने बोधिसुत्तदॆ ऎम्बुदु सिद्धान्तदल्लि अङ्गीकृतवागिदॆ. तत् दट्टादिशनेष्टपि स्पष्ट ई अंश ‘दष्टे’ मुन्ताद पदगळल्लि स्पष्टवागिदॆ. आ पददिन्द दण्ड विशिष्ट पुरुषन बोध बरुत्तदॆ. अदरल्लि दण्डक्कू पुरुषनिगू सम्बन्धवु सेरिये तोरुवुदु अनुभवसिद्ध.

श्लोक 92]

बुद्धि सर

367

अन्नोन्य स्मारितार्थान्वितमभिदधति स्वार्थमेव पदानि

स्यानातश्चक्रकादिर्न च पुनरभिधा नासि वाक्यस्य भेदः ॥ 317 [अभिहितान्वयवाददल्लि अनुपप प्रदर्शन

स्वार्थ शब्दस्स चासावसि मिलितमत् व्यावृतावित्य नेका

कल्पा शक्तयः सुः कथमसि न भवेत्तादृशी शक्तिरेका । इतरथा धीविरोधप्रसङ्गः-हीगॆ ऒप्पदिद्दरॆ ऒन्दु वाक्यवन्नु केळिदागले अदरल्लिरुव पदगळ अर्थगळु परस्पर अन्वितवागिये तोरु तिरुवुदरिन्द अनुभव विरोध बरुवुदु.

एवं पदानि अन्नोन्य सारितार्थान्वितं अभिदधति-हीगॆ पद गळु परस्पर अन्वितवागिये पदार्थस्मरणॆयन्नु उण्टुमाडि तम्म तम्म अर्थवन्नु हेळुत्तवॆ. अतः चक्रकादि न स्यात् हीगॆ हेळुवुद रिन्दले चक्रक, अथवा अन्नोन्याश्रय दोषगळिगॆ अवकाशविल्ल.

ऒन्दु वाक्यदल्लि पदार्थगळु तोरबेकादरॆ आकाङ्क्षादिगळु आवश्यक. आकाङ्क्षॆ गॊत्तागबेकादरॆ पदार्थज्ञान आवश्यक. हीगॆ आकाङ्क्षाज्ञान, पदार्थज्ञान ऎरडक्कू अन्नोन्याश्रय. पदार्थस्मरणॆ, आकाङ्क्षाज्ञान पदार्थज्ञान ई मूरु सेरिदरॆ चक्रक, पदगळिन्द अर्थ तोरु वागले परस्पर अन्वितवागिये तोरुत्तदॆ ऎन्नुव अन्विताभिधानवाददल्लि ई दोषगळिगॆ अवकाशविल्ल.

इदरिन्दले, पुनः न च अभिधा मॊदलु पदार्थ तोरि, अनन्तर अन्वय ज्ञान बन्दु, मत्तॆ वाक्यार्थक्कागि पदार्थ तोरिदागले पदार्थ ऎरडु सल तोरबेकागुत्तदॆ. परस्पर अन्वितवागिये पदार्थ गळु तोरुवुदरिन्द पदार्थगळु ऎरडु सल तोरबेकाद आवश्यकतॆयिल्ल.

इदरिन्दले, वाक्यस्य भेदोपि न-अनेक विशेषण विशिष्टवाद ऒन्दु विशेष्यवन्नु वाक्य बोधिसुवाग, विशेषणगळिगॆ विशेष्यदॊन्दिगॆ प्रत्येकवागि अन्वयवन्नु ऒप्पिदरॆ, ऒन्दॊन्दु विशेषणदिन्द विशेष्य भिन्न भिन्नवागि तोरबेकागिबरुवुदरिन्द वाक्यभेद दोष प्रसक्तियू, ऒट्टिगॆ ऎल्लवू सेरि ऒन्दे सल तोरुव पक्षदल्लि बरुवुदिल्ल १ ९१ ।

हीगॆ. अन्विताभिधानवादवन्नु प्रदर्शिसि, अभिहितान्वयवाददल्लि दोषवन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ शब्दः स्वार्थ व्याहृतः -शब्द तन्न अर्थवन्नु बोधिसबेकु. स च असावसि मिळितमत् व्यापृत्_आ शब्द मत्तु पदार्थ ऎरडू परस्परान्वय ज्ञानवन्नु हुट्टिसबेकु. इति

368

[80 = 93

अर्थषु स्मारितेषु प्रथममथ च तद्योग्यताद् निम्मष्टे

शब्दरेवान्विते धीर्मम भवति तव स्वार्थबोधपेतैः ॥

[ऎरडु पक्षगळ समन्वय

-318-

संसर्गं वाक्यवेद्यं स्पुटमभिददते कानिचिद्भाष्यवाक्या-

न्याद्यव्युत्पत्तिरुक्ता प्रतिपदमिह च क्वापि नान्यस्य हानिः । अनेकाः शक्तयः ते काः स्युः हीगॆ पददल्लि अर्थपस्थापन शक्ति, पदार्थदल्लू, मत्तॆ पददल्लू अन्वयोपस्थापनशक्ति ऎन्दु, मूरु शक्तिगळन्नु नीनु कल्पिसबेकु. आद्दरिन्द ई वाददल्लि गौरव अनिवार्य

ऒन्दे शक्तिये ई मूरु कॆलसवन्नु माडुत्तदॆ ऎन्दरॆ दोष वेनु ? ऎन्दरॆ, तादृशी शक्तिः एका कथमपि न भवेत् मॊदलु अन्वयद तोरिकॆयन्नु ऒप्पदे, केवल अर्थबोधवन्नु मात्र ऒप्पु वुदरिन्द, अर्थबोधदल्ले शक्तिय कॆलस मुगिदुहोगुवुदरिन्द, मत्तॆ अदरिन्दले मुन्दिन कार्यगळु नडॆयलु साध्यवे इल्ल.

ई सिद्धान्तदल्लन्तु - प्रथमं अर्थेषु स्मारितेषु, अथ च तद्योग्यतादौ निम्मष्टे, शबैरेव मम अन्विते धीः भवति मॊदलु पदगळिन्द पदार्थस्मरणॆ मात्रवे बरुत्तदॆ, पदार्थबोधवल्ल. हीगॆ स्मृतवाद अर्थगळिगॆ परस्पर अन्वययोग्यत्वादि विमर्शॆ अनन्तर आगुत्तदॆ. इदर नन्तर अष्टु पदार्थगळू ऒट्टु परस्पर अन्वितवागि ऒट्टु शाब्द बोध बरुत्तदॆ. इन्नू ऒन्दे शक्तियिन्दले नडॆयुवुद रिन्द लाघव इरुत्तदॆ.

e

तव स्वार्थबोधव्य पेतैः धीः भवति-निनगन्तु, पददिन्द पदार्थ बोधवन्ने ऒप्पुवुदरिन्द, वाक्यार्थबोधक्कू शब्दक्कू सम्बन्ध तप्पुवुदरिन्द अदन्नु शाब्दबोधवॆन्नलु साध्यविल्ल. आद्दरिन्द अभिहिता न्वयवादक्किन्तलू अन्विताभिधानवादवे युक्त । ९२ ।

-

अभिहितान्वयवादवन्नू ऒन्दु विध समर्थिसबहुदॆन्नुत्तारॆ कानि चित् भाष्यवाक्यानि संसर्गं वाक्यवेद्यं स्टुटमभिदधते श्रीभाष्यद कॆलवु पङ्क्तिगळु, पदार्थगळ परस्परान्वय वाक्यवेद्य ऎन्दु स्पष्टवागि हेळुत्तवॆ. प्रतिपदं आद्यव्युत्पत्तिः उक्ता हागॆये सिद्धार्थदल्लि मॊदलनॆय शक्ति ग्रहणवन्नु हेळिरुवुदरिन्द प्रत्येक पद गळिगॆ बोधकत्ववन्नू श्रीभाष्यदल्ले हेळिदॆ. इह क्यापि अन्य स न हानिः हीगिरुवाग ई ऎरडु पक्षगळल्लि याव पक्षवन्नू त्यजिसिदन्तॆ आगु वुदिल्ल. ऎरडक्कू समन्वयवन्ने हेळिदन्तॆ आगुत्तदॆ.Saez 94]

बुद्धि सर

369

इत्थं मत्या सयूथ्याः कतिचिदभिहितानोन्य संसर्गविषुः

तारस्यलोकप्रतिपदनुगमाच्च नाधिक्षिपामः ॥ ४३ ॥ - 319- [सामानाधिकरण्य भेदाभेद साधकनल्ल द्वारे भिन्ने समानाधिकरणवचसामैक्यतात्पर्यसिद्धे

भेदाभेदस्थितानामिदननुगुणमित्यार्हतादेर्दुराशा ।

C

सयूथ्याः कतिचित् इत्तं मत्सा अभिहितान्यून्यसंसर्ग० ईषुः-नम्मल्ले कॆलवरु इदन्नॆल्ला चिन्तिसि, पदार्थगळ बोधद अनन्तरवे अवुगळ परस्परान्वय तोरुत्तदॆ ऎम्ब अभिहितान्वयवादवन्ने ऒप्पिद्दारॆ. तारस्यलोकप्रतिपदनुगमात् तज्ञन अधिक्षिपामः- आया युक्तिगळ स्वारस्य, लोकानुभव इवुगळन्नु अनुसरिसि नावू अदन्नु सम्पूर्णवागि खण्डिसुवुदिल्ल.

सिद्धरूपवाद अर्थवन्नु पदगळु बोधिसुत्तवॆ ऎन्दु ऒप्पिदमेलॆ अभिहितान्वयवादवन्नु ऒप्पलेबेकु. कॆळगिन श्लोकदल्लि हेळिद युक्ति गळिन्द अन्विताभिधानवाददल्लि औचित्यविरुत्तदॆ. ई ऎरडन्नू आलोचिसिदरॆ ई ऎरडु वादगळिगू मध्यस्थवाद वाद आचार्यरिगॆ सम्मतवॆन्दु तोरु तदॆ. पदगळिन्द अर्थ तोरुवाग सामान्यरूपदल्ले इतरान्वय तोरुत्तदॆ. वाक्यदिन्द अन्वयविशेष निश्चितवागुत्तदॆ. इदरिन्द अनुभव विरोधवू भाष्यपङ्क्तिगळ विरोधवू बरुवुदिल्ल. इदन्नु विस्तारवागि न्यायपरिशुद्धियल्लि नोडबहुदु ॥ ९३ ।

शाब्द बोधदल्लि पदार्थगळॆगॆ परस्पर तोरुव सम्बन्धवन्नु अन्वय ऎन्नुवरु. इदु भेदान्वय, अभेदान्वय ऎन्दु ऎरडुविध. ‘भूतले घटः’‘भूतलदल्लि घटविदॆ’ इत्यादिगळल्लि आधाराधेयभावादि तोरुत्तदॆ. इवुगळे भेद सम्बन्ध. ई वाक्यगळन्नु व्यधिकरणवाक्य ऎन्नुवरु. `नीलो घटः’-‘नीलियाद घट’ ऎन्दाग ऎरडु पदार्थगळिगू अभेद तोरुत्तदॆ. इवन्नु समानाधिकरणवाक्य ऎन्नुवरु (पुट 374), व्यधिकरणवाक्यगळ विचार दल्लि हॆच्चिन चर्चॆ इल्लवाद्दरिन्द, समानाधिकरणवाक्यगळ विचारवन्नु हेळु तारॆ समानाधिकरणवचसां द्वारे भिन्ने, ऐक्यतात्पर्यसिद्ध भेदाभेद तानां इदं अनुगुणं इति अर्हतादेः दुराशा “नीलः घटः’ इत्यादि समानाधिकरण वाक्यगळल्लि नीलपद घटपदगळिगॆ प्रवृत्तिनिमित्त भेददिन्द ऒन्दु रीतियल्लि भेदवू अवुगळिगॆ तोरुत्तदॆ,

24

370

-

[3095

वस्तुस्थिकरू वचनमितरथा बोधयतान्न मानं

तन्मानत्यादिकं स्थितमिति च न सद एवोपपः ॥

  • 320 - [सामानाधिकदिन्द निर्विशेष वस्तु सिद्धि यागुवुदिल्ल] ऐकाधार्याद्विगीतं तु दिदविति नयालक्षये

र्निशेषं मैवं बाधातिचारस्यवचनहतिभिः स्पोक्तदृष्टानदौस्टात् । ऒन्दे विभक्तियन्नुळ्ळ विशेष्य विशेषणवाचक पदगळागिरुवुदरिन्द अभेदवू तोरुत्तदॆ. आद्दरिन्द भेदाभेदवादिगळाद नमगे इदु अनुकूल ऎन्दु अनैकान्तवादिगळाद जैनरु तप्पागि निरीक्षिसुत्तारॆ.

मानं स्यात्

आदरॆ, वस्तुस्थि करू, इतरथा बोधयत् वचनं न नीलपदार्थक्कू घटपदार्थक्कू भेदवे वास्तविक वागिरुवाग, इदक्कॆ विरुद्धवागि अभेदवन्नु वाक्य बोधिसिदरॆ आ वाक्य अप्रमाणवागबेकागुत्तदॆ.

तन्मानत्वात् एकं द्विधा स्थितं इति च न सत् आ वाक्यवू प्रमाणवागुवुदरिन्द ऒन्दे वस्तु भिन्नाभिन्नवागिदॆ ऎम्बुदू सरियल्ल. मत्तेनॆन्दरॆ, उपपत्तेः भेद एव सप्तभङ्गियन्नु निराकरिसिरुवुद रिन्द शब्ददिन्द तोरुव अभेद अन्यथासिद्धवागि, भेदवे वास्तविकवागि उळियुत्तदॆ. समानाधिकरण प्रयोगदिन्द तोरुव ऐक्यक्कॆ गति एनु? ऎम्बुदन्नु मुन्दिन श्लोकगळल्लि विस्तारवागि प्रतिपादिसुत्तारॆ ॥ ९४ ॥

1

ईग अभेदवे समानाधिकरणवाक्यक्कॆ अर्थ ऎम्ब निर्विशेषवादिगळ मतवन्नु निराकरिसुत्तारॆ - निगीतं ऐकाधार्यात्, तदिदमिति नयात् निर्विशेषं लक्षयेत् - ‘नीलो घटः’ इत्यादि वाक्य, सामानाधिकरण्यवन्नु बोधिसुवुदरिन्द, ‘अदे इदु’ ऎम्ब प्रत्यभिज्ञॆ यन्तॆ विशेषणरहितवाद विशेष्यवन्नु मात्रवे लक्षणॆयिन्द हेळुत्तदॆ.

“सोsयं’ - ‘अदे इदु’ ऎम्ब प्रत्यभिज्ञॆयिन्द ऒन्दु वस्तुविनल्लि पूर्वकालसम्बन्ध, मत्तु ई कालसम्बन्ध तोरुत्तदॆ. इदु विरुद्ध (पुट ३४). आद्दरिन्द तच्छब्दार्थदल्लि विशेषणवाद पूर्वकालद सम्बन्ध वन, इदु शब्दार्थदल्लि विशेषणवाद ई कालसम्बन्धवन्नू त्यजिसि, लक्षणॆयिन्द विशेष्यद ऐक्यमात्र बोधितवागुत्तदॆ.

इदरन्तॆ ‘नीलो घटः’ ‘नीलियाद घट’ ऎन्दाग, नीलरूपविशिष्ट वस्तुवू, घटत्वविशिष्ट वस्तुवू ऒन्दादरॆ, विशेषणवाद नीलत्व घट

श्लोक 95]

तदनाविरो

बुद्धि सर

371

वचसि न हि भवेत्ताकृताध्यक्षनीत्या नो चेत् स्याद्वस्समस्त क्षणिकमिह पुनर्देश भेदः क्रमात् स्यात् । अंशगळू ऒन्दागबेकागुत्तदॆ. इदु असम्भव. आद्दरिन्द विशेषणांश वाद नीलिबण्ण मत्तु घटत्वजातियन्नु बिट्टु अवक्कॆ आधारवाद द्रव्य ऒन्दु ऎम्बुदुमात्रवे आ वाक्यद अर्थ

इदरन्तॆये, तत्त्वमसि’ ऎम्बल्लि अज्जत्वविशिष्ट जीव त्वंशब्दद अर्थ. सर्वज्ञत्वविशिष्ट परमात्मनु तब्बिब्दद अर्थ. इवॆरडक्कू अभेद विरुद्ध. अज्ञनू सर्वज्ञनू ऒन्दागलु हेगॆ साध्य! आद्दरिन्द अजहल्लक्षणॆयिन्द विशेषणांशगळन्नु त्यजिसि, विशेष्यवाद आत्मनु ऒब्बने ऎम्बुदे सामाना धिकरण्यद तात्पर्य - ऎम्बुदु निर्विशेषाद्वतिगळवाद

बाधातिचरणवचनहतिभिः,

क्तदृषान दौस्मात् मैवं अनुभवविरोध, अतिप्रसङ्ग, स्ववचनविरोधगळिन्दलू, तानु हेळिद दृष्टान्त हॊन्ददे इरुवुदरिन्दलू आ वाद सरियल्ल.

नीलिबण्ण, घटत्वजाति इवॆल्ल विशेषणवागि तोरुत्तिरुवाग निर्वि शेषवाद वस्तुवे अल्लि तोरुत्तदॆ ऎन्दरॆ अनुभवविरोध. ‘द पुरुषः’ – ‘दण्डवन्नु धरिसिरुव पुरुषनु’ ऎम्ब समानाधिकरणव्यवहार दल्लि निर्विशेषबोधवन्नु ऒप्पिल्लवाद्दरिन्द अतिप्रसङ्ग. ‘विशेषणगळिन्द आया अंशगळु तोरुत्तवॆ’ ऎन्दु हेळुत्तिरुवागले, निर्विशेषवे बोधितवागुत्तदॆ ऎन्नुवुदरिन्द तन्न वचनक्कॆ विरोध बरुत्तदॆ. आद्द रिन्द समानाधिकरणवाक्य निर्विशेषपरवल्ल.

$

e

-

दृष्टान्त हॊन्दुवुदिल्लवॆम्बुदन्नु विवरिसुत्तारॆ वचसि तत्ते दस्ताविरोधः, तादृशाध्यक्षनीत्या न हि भवेत् - ‘अदे इदु’ ऎम्ब व्यवहारदल्लि हेळिद विरोधवू सह अन्तह अनुभवदिन्दले (पुट ३४-३५) परिहृत, नो चेत्, वः समस्तं क्षणिकं स्यात् - प्रत्य भिज्जॆयनुअल्लगळॆदरॆ, क्षणिकवादवे सिद्धवागबेकागुत्तदॆ (पुट ३४).

-

“अध्यक्षनीत्या’ ऎम्बुदन्नु विवरिसुत्तारॆ इह पुनः देशभेद क्रमात् स्यात् ऒन्दे देश मत्तु कालदल्ले ऒन्दु वस्तुविनल्लि ऎरडु विरुद्ध धर्मगळु बरुवुदिल्ल. बेरॆ बेरॆ देश मत्तु कालदल्लि अवुगळिगॆ विरोधविल्ल. इदन्नु हिन्दॆये (पुट ३४-३५) हेळिदॆ.

शरीर वाचक पदगळु शरीरियन्नू हेळबहुदाद्दरिन्द (पुट 356) परमात्मन शरीरवाद जीववन्नु हेळुव ‘त्वं’शब्द परमात्मनन्नू हेळु वुदरिन्द ‘तत्त्वमसि’ ऎम्ब निर्दॆशदल्लि याव विरोधवू इल्ल ॥ ९५ ।

372

  • 321

[लक्षणवाक्यगळु निर्विशेषवस्तु परवल्ल]

[श्लोक 96

सत्याद्युक्तिः प्रकृष्टद्युतिरुडुपतिरित्यादिवस्तु मात्रं बूते लक्तिभावादिति यदि न तथा स्पोक्ति बाधादिदोषात् । रोधस्सद्वाक्यभावाद्भवति च कथितोदातिस्साध्य हीना प्रश्नश्चाविशिष्टं न विषय इति नादृष्ट जपहासः ॥ ९६ ॥

निर्विशेष वस्तुवे शब्द बोध्यवॆन्दु शङ्किसि परिहरिसुत्तारॆ- सत्या द्युक्तिः, लक्ष्मि भावात्, ‘प्रकृष्टद्युतिः उडुपतिः’ इत्यादि वाक्यवु वस्तुमात्रं ते-‘सत्यं ज्ञानमनं ब्रह्म’ ऎम्ब वाक्य, लक्षणवाक्यवाद्दरिन्द, ‘प्रकृष्ट प्रकाशश्चन’ ऎम्ब वाक्यदन्तॆ वस्तु स्वरूपमात्रवन्ने हेळुत्तदॆ. ‘सत्यं’ इत्यादि वाक्यं, निर्विशेषपरं, स्वरूपवाक्यत्वात्’ ऎम्ब अनुमान इल्लि विवक्षित.

-

आकाशदल्लि चन्द्र यावुदॆन्दु तिळियदवनु, ‘कश्चन्स…?’ - ‘चन्द्र यावुदु?’ ऎन्दु केळिदाग, तिळिदवनु ‘प्रकृष्टप्रकाशः चन्न’ - ‘हॆच्चु बॆळगुत्तिरुवुदे चन्द्र’ ऎन्दु हेळुत्तानॆ. इल्लि चन्द्रन परिचयक्कागि हेळिद आ मातिगॆ चन्द्रस्वरूपद परिचय उद्देशवे हॊरतु, चन्द्र नल्लि प्रकाशवॆम्ब धर्मवन्नु हेळुवुदु उद्देशवल्ल. इदरन्तॆ ‘सत्यं ज्ञानं’ इत्यादि वाक्यवू ब्रह्मस्वरूपवन्नु हेळुवुदे हॊरतु, ब्रह्म दल्लि सत्यत्वादि धर्मगळन्नु हेळुवुदु अदर उद्देशवल्ल. लक्षणवाक्य गळॆल्लक्कू इदे न्यायवे इरुत्तदॆ. आद्दरिन्द सत्यत्यादि धर्मगळन्नु कळॆदु ब्रह्म निर्विशेषवॆन्दु सिद्धिसुत्तदॆ.

इति यदि, सैबाधादिदोषात् तथा न- हीगॆन्दरॆ, स्ववचनविरोधादि दोषगळिन्द अदु सरियल्ल. असाधारण धर्मवे लक्षण. ‘सत्यं ज्ञानं’ इत्यादि वाक्यवन्नु ‘लक्षणवाक्य’ ऎन्दु हेळुत्ता, निर्विशेषवे अदरिन्द प्रतिपाद्यवागुत्तदॆ ऎन्दरॆ वचनद विरोध स्पष्ट.

इदल्लदे, साक्य भावात् रोधश्च भवति-अबाधितवाद वाक्य वाद्दरिन्द सत्यादि वाक्यगळु सविशेषवन्ने हेळुत्तवॆ ऎन्दु हिन्दिन अनु मानदल्लि सत्पतिपक्ष दोषवू बरुत्तदॆ.

“सत्यं’ इत्यादि वाक्यं सविशेषपरं, अबाधित वाक्यत्वात्, ‘घटवत् भूतलं’ इत्यादि वाक्यवत्’ ऎन्दु प्रत्यनुमान इल्लि विवक्षित.

इदल्लदे, कथितोदाहृतिः साध्यहीना च दृष्टान्तवाद ‘प्रकृष्ट प्रकाशः’ इत्यादि वाक्यदिन्द चन्द्रनल्लि प्रकाशवॆम्ब धर्म

श्लोक 97]

बुद्धि सर

373

322 - [विशेषणभेदमात्रदिन्द विशेष्य भिन्नवागुवुदिल्ल] एकार्थ समनाधिकरणवचसां वृत्तिरुक्ता ततोत्र

स्थाप्य तत्तन्निमित्तॆ प्रसजति हि भिदा धर्मिणs पीति चेन्न । तोरदे इद्दरॆ, चन्द्रन परिचयवे आगलु साध्यविल्लवाद्दरिन्द, अदरल्लि “निर्विशेष परत्व’ ऎम्ब साध्यविल्लद्दरिन्द ‘दृष्टाना सिद्धि’ ऎम्ब दोषवू बरुत्तदॆ .

चन्द्र स्वरूपद प्रश्नॆगॆ, चन्द्रन धर्मवन्नु हेळिदरॆ अदु हेगॆ उत्तरवादीतु? ऎन्दरॆ, प्रशोश्च अविशिष्टं न विषय इति, न अदृष्ट जलोपहासः प्रश्नॆयू सविशेष परवे हॊरतु निर्विशेष परवल्ल. आदुदरिन्द, `केळदिरुवुदक्कॆ इदु उत्तरवागुत्तदॆ’ ऎम्ब परि हासक्कॆ अवकाशविल्ल.

‘चन्द्र’ ऎन्नुवुदु रात्रि आकाशदल्लिरुव ऒन्दु ग्रह ऎम्ब ज्ञान केळुववनिगॆ इरुत्तदॆ. इल्लदिद्दरॆ हगलल्लू ई प्रश्नॆयन्नु केळुत्तिद्द. हागॆ केळुवाग आकाशदल्लि बॆळगुत्तिरुव ग्रहवन्नु नोडुत्तिरुत्तानॆ. इल्लदिद्दरॆ उत्तरवन्नु केळिद तत्‌क्षण अर्थमाडिकॊळ्ळलु साध्यविल्ल. मत्तॆ याव अंश दल्लि संशय? ऎन्दरॆ, चन्द्रपदक्कू बॆळगुत्तिरुव ग्रहक्कू इरुव सम्बन्ध अवनिगॆ गॊत्तागिल्ल. इदन्नु सञ्ज्ञा सञ्ज्ञॆसम्बन्ध’ ऎन्नुवरु. ‘ई पदक्कॆ इदु वाच्य’ ऎम्ब निष्कर्षॆ इल्लि विवक्षितवे हॊरतु निर्विशेष स्वरूप जिज्ञासॆये इल्लि इल्लवादुदरिन्द याव विरोधवू इल्ल ॥ ९६ ।

ऐक्यवन्नु बोधिसदिद्दरॆ, अदु समानाधिकरण वाक्यवे आगुवन्तिल्ल ऎन्दु शङ्किसि परिहरिसुत्तारॆ. समानाधिकरणवचसां एकार्थ वृत्तिः उक्ता “भिन्न प्रवृत्ति निमित्तानां शब्दानां एकस्मिन् अर्थ वृत्तिः सामानाधिकरण्यं’ ऎन्दु सामानाधिकरण्यद स्वरूपवन्नु वैय्या करणरु हेळिद्दारॆ.

ततः अत्र तन्निमित्ते स्थाप्य, धर्मिsपि हिभिदा प्रस जति-आदुदरिन्द, इल्लि प्रवृत्तिनिमित्तवाद विशेषणवन्नु विशेष्यदल्लि ऒप्पि दरॆ, विशेषणभेददिन्द विशेष्यवे भिन्नवागबेकागुवुदरिन्द ‘एकार्थ बोधकत्व’ ऎम्ब सामानाधिकरण्यद गुरिये कॆट्टु होगुत्तदॆ. आद्दरिन्द इल्लि विशेषणगळ विवक्षॆयन्नु कैबिट्टु निर्विशेष वस्तुबोधनवे समाना धिकरण वाक्यगळ उद्देश ऎन्दु ऒप्पबेकु,

374

तत्त्वमुक्ता कलाषॆ

[ 80 1797

नेतव्यं लक्षवाक्यं प्रतिपदनुगुणं सात्र सिद्धा विशिष्टे

व्युत्पत्तेस्तादृशत्याद्भवति तु विहतेः क्यापि भिन्नं विशेष्यं ॥

समानाधिकरण वाक्य, व्यधिकरण वाक्य ऎन्दु वाक्य ऎरडु विध (पुट366), ‘नीलं उत्पलं’ - ‘नीली कन्नॆय्दिलॆ’ इत्यादि समानाधिकरण वाक्यदल्लि ऎरडक्कू विशेष्य विशेषणभाव इरुत्तदॆ. ऎरडु पदवू सेरि ऒन्दे पदार्थवन्नु हेळुत्तदॆ. इदन्ने ‘भिन्न प्रवृत्तिनिमित्तानां इत्यादि वाक्यगळिन्द हेळिद्दारॆ. ‘एकस्मिन्नर्थ’ ऎन्दु इरुवुदरिन्द वाक्यदल्लि तोरुव पदार्थ ऒन्दे आगिरबेकागुत्तदॆ. ‘नीलं’ ऎम्ब ई पदक्कॆ नीलि बण्णवुळ्ळद्दु ऎन्दर्थ. ‘उत्पलं’ ऎम्ब पदक्कॆ उत्पलत्व जाति उळ्ळद्दु ऎन्दर्थ, विशिष्ट रूपदल्लि ई ऎरडु पदगळु ऒन्दर्थवन्नु हेळि दरॆ नीलि बण्णवू उत्पलत्व जातिय ऒन्दागबेकागुत्तदॆ. आदुदरिन्द विशेषणांशवन्नु त्यजिसि विशेष्य मात्रवे अदक्कॆ अर्थवादागले सामाना धिकरण्य साध्यवॆम्बुदु निर्विशेषवादिगळ तात्पर्य.

इति चेत्, न-हीगॆन्दरॆ, इदु सरियल्ल. लक्षवाक्यं प्रतिपद नुगुणं नेतव्यं-सामानाधिकरण्यद लक्षणवाक्यवन्नु अनुभवक्कॆ तक्कन्तॆ विवरिसबेकु. व्युत्पः तादृशत्वात् सा अत्र विशिष्टे सिद्धा-सा मानाधिकरण्य’ पदद व्युत्पत्तिये हागिरुवुदरिन्द सविशेष वस्तुवन्नु अदु बोधिसुत्तिरुवुदे ऎल्लरिगू अनुभव सिद्धवागिदॆ.

“भिन्न प्रवृत्ति निमित्तानां’ ऎन्दु सामानाधिकरण्य लक्षणदल्लि इरुवु दरिन्द नीलपदक्कू, उत्पलपदक्कू प्रवृत्ति निमित्त बेरॆयागिद्दु अवक्कॆ आश्रयवाद द्रव्य ऒन्दागिरबेकॆन्दे अर्थवागुत्तदॆ. इदरिन्द धर्म धर्मिभाववे तोरुव कारण सविशेषवाद वस्तुवे सामानाधिकरण्य वाक्यदल्लि तोरुवुदु अनुभवसिद्ध. आद्दरिन्द निर्विशेषवस्तुविनल्लि शब्द प्रमाणवागुवुदे इल्ल.

नीलं उत्पलं’ ‘रक्तं उत्पलं’ इत्यादिगळल्लि विशेषण बेरॆयागि विशेष्यवू बेरॆयागुवुदु कण्डुबरुवुदरिन्द अनेक विशेषणगळु ऒन्दे वस्तुविनल्लि इरलु हेगॆ साध्य? ऎन्दरॆ, - क्लासि तु विहतेः विशेष्यं भिन्न भवति कॆलवॆडॆयल्लन्तू विशेषणगळु परस्पर विरुद्धवादाग विशे व्यगळू बेरॆ बेरॆयागुत्तवॆ, ‘नीलं’ ‘रक्तं’ ऎम्बुदु परस्पर विरुद्ध. आदुदरिन्द अल्लि विशेष्य बेरॆयागुत्तदॆ. ‘एकं नीलं’ ऎम्ब विशेषणगळिगॆ परस्पर विरोधविल्लवाद्दरिन्द सविशेषवस्तुवे शब्द भोध्यवागुत्तदॆ ॥ ९७ ।

श्लोक 98]

बुद्धि सर

375

-323. [विशेष्य विशेषणभावदल्ले सामानाधिकरण्य स्वरस

नानाधर्मप्रणाड्या बहुभिरसि पदैर्धवि्रक्यसिद्

नान्नोन्याधार प्रसजत उचितज्ञापनॆ क प्रवृत्तेः । बोध्यॆ सर्वॆवि्रशिष्टे न च वचनभिदा तज्ञ सूत्रादिसिद्धं

तात्पर्यं च स्वरूपे क्वचिदपि न भवेर्निमत्तेनुपाख्यॆ॥ ऒन्दे वस्तुविनल्लि अनेक धर्मगळन्नु शब्ददिन्द बोधिसिदरॆ विरो धवन्नु शङ्किसि समाधान हेळुत्तारॆ – अत्र बहुभिः पदैः धर्मिणः नानाधर्मप्रणाड्या ऐक्यसिद्धावसि, उचितज्ञापनैकप्रवृत्ते अन्नोन्याधारतैक्कॆ न प्रसजतः -समानाधिकरणवाक्यदल्लि, विरोध विल्लदष्टु ऎल्ला विशेषणगळू विशेष्यदल्लि अन्वयिसबहुदाद्दरिन्द, अनेक विशेषणगळिन्द तोरुव अनेक धर्म विशिष्टवाद विशेष्य ऒन्देयादरॆ परस्पर आ धर्मगळिगू आधाराधेयभाव बरबेकागुत्तदॆ, मत्तु ऎल्ला धर्मगळू ऒन्दागबेकागुत्तदॆ ऎम्ब शङ्कॆयू समञ्जसवल्ल.

-

पूर्वपक्ष- ‘युवा देवदत्तो दृष्टः’- ‘तरुणनाद देवदत्तनन्नु नोडिदॆ’ ऎन्दाग विशेष्य विशेषण ऎरडरल्लू ‘नोडिदॆ’ ऎम्बुदु अन्वयि सुवुदु अनुभव सिद्ध. इदरन्तॆ, ‘श्यामो युवा देवदत्त’ “देवदत्त कप्पागियू तरुणनागियू इरुवनु” ऎन्दु हेळिदाग, श्यामत्व विशिष्ट वाद देवदत्तनल्लि युवत्ववॆम्ब विशेषणद अन्वयवन्नु हेळिदरॆ श्यामत दल्लू युवत्वक्कॆ अन्वय बरबेकागुत्तदॆ. आद्दरिन्द विशेषणांशगळन्नु त्यजिसिदरॆ मात्र आ वाक्यदिन्द बोध बरलु साध्य.

सिद्धान्त - ‘भूतले घटः’ - ‘नॆलदल्लि घटविदॆ’ ऎन्दाग भूतल मात्रवे घटक्कॆ आधारवागुवुदू, भूतलदल्लि विशेषणवाद भूतलत्व घटक्कॆ आधारवागदिरुवुदू ऎल्लरिगू अनुभव सिद्ध. इदरन्तॆ ऎष्टंशदल्लि ऐक्यविरुवुदो, अष्टंशदल्लि मात्रवे ऐक्य तोरलु साध्य. ‘ऎल्ल विशेषण गळिगू आश्रयवाद द्रव्य ऒन्दु’ ऎन्दु मात्रवे समानाधिकरण वाक्यद तात्पर्यवे हॊरतु, विशेषणगळे तोरुवुदिल्ल ऎम्बुदु अनुभवविरुद्द,

विशेष्य मत्तु विशेषण ऎरडन्नू शब्ददिन्द हेळबेकादरॆ, द्विवचन अथवा बहुवचन बरबेकागुवुदे हॊरतु ‘नीलो घटः’ ऎन्दु एक वचन बरलु हेगॆ साध्य? ऎन्दरॆ, सर्व विशिष्ट बोध्यॆ, वचन भिदा न च - अनेक विशेषणगळिन्द कूडिद विशेष्य ऒन्दे आगुवुदरिन्द द्विवचनादिगळु बरुवन्तिल्ल, एकवचनवे बरुत्तदॆ.

376

-324-

[अखण्डार्थ सामानाधिकरण्य निरास

[ 0 = 99

बोध्यं चेन्निर्विशेषं बहुभिरसि पदैरेकतोs न्यथा स्यात् अन्यव्यावृत्ति भेदात् फलमभिददतः स्यादखण्णहानिः । व्यावृत्तिश्चितृरूपं भ्रम इह न भवेद्घासमाने तु तस्मिन् तस्मात् स्वार्थषु मुक्रेष्ट खिलपदगता लक्षपात्र लाभः ॥

-

तत् सत्रादिसिद्धं च – ई अंश ‘तत्पुरुषस्समानाधिकरणः’ इत्यादि सूत्र मत्तु, ‘भिन्न प्रवृत्तिनिमित्तानां शब्बानां ऎकस्मिन्नर्थ वृत्तिस्सा मानाधिकरण्यं’ ऎम्ब वृद्धा कभाष्यकैयटदल्लू प्रसिद्ध.

पददिन्द हागॆ तोरिदरू, विशेषणांशदल्लि तात्पर्यविल्लवॆन्दरॆ निर्निमित्तॆ अनुपा च स्वरूपे तात्पर्य क्वचिदपि न भवेत् - शब्दद प्रवृत्तिगॆ निमित्तवाद धर्मवे वस्तुविनल्लि इल्लदिद्दरॆ, शब्दवू अल्लि प्रवृत्तिसलारदाद्दरिन्द, शशशृङ्गादिगळन्तॆ आ वस्तु अनिर्वचनीयवागि अन्तह वस्तुविनल्लि शब्दक्कॆ तात्पर्य ऎल्लू इरलु साध्यविल्ल. आद्दरिन्द निर्विशेष वस्तुवन्नु शब्द बोधिसलु साध्यवे इल्ल ॥ ९८ ॥

निर्विशेषवन्नु शब्द बोधिसिदरॆ, बाधकवन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ पदैः निर्विशेषं बोध्यं चेत्, एकतः अन्यत् वृथा स्यात् अनेक पदगळिन्द विशेषणरहितवाद ऒन्दे वस्तुवे बोधितवादरॆ, ‘सत्य’ ऎम्ब ऒन्दु पददिन्दले विशेष्यबोध बरुवुदरिन्द ऒन्दु पदवे साका गुत्तदॆ; उळिद ‘ज्ञान’ ‘अनन्य’ इत्यादि पदगळु व्यर्थवागुत्तवॆ.

अन्य व्यावृत्ति भेदात् फलं अभिदधतः अखण्डत्व हानिः स्यात् उळिद पदगळिन्द इतर व्यावृत्ति सिद्धवागुवुदरिन्द आ पदगळु सार्थकवागुत्तवॆ ऎन्दरॆ, आवाग आया पदगळिन्द तोरुव इतरव्यावृत्ति रूप विशेषण अनेकवागुवुदरिन्द सविशेष वस्तुवे आ वाक्यदिन्द बोधितवागुत्तदॆ.

‘सत्यं’ ऎन्दरे असत्यविलक्षण, ‘ज्ञानं’ ऎन्दरॆ जडविलक्षण, ‘अनन्न ऎन्दरॆ परिमित वस्तु विलक्षण ऎन्दु आया पदार्थगळ वैलक्षण्य तोरुवु दरिन्द ऎल्ल पदगळू सार्थकवे ऎन्दरॆ, आया वैलक्षण्य रूप विशेषवे ब्रह्मदल्लि तोरुवुदरिन्द निर्विशेष ब्रह्म आ वाक्यबोध्यवागुवन्तिल्ल.

व्यावृत्तिः स्वरूपं चेत्, तस्मिन् भासमाने तु इह भ्रमः न भवेत्-असत्यवैलक्षण्यादिगळु ब्रह्मस्वरूपवे आगुवुदरिन्द ब्रह्म

श्लोक 100)

325-

बुद्धि सर

[बाधार्थ सामानाधिकरण्य भङ्ग

377

बाधार्थं यत्समानाधिकरणवचनं नाविशिष्ट वदेत्तत् तकोsध्यासयोग्याकृति वदति परो भेदयुक्तं तु शब्दः । सविशेषवागुवुदिल्लवॆन्दरॆ, हागादरॆ स्वप्रकाशवाद ब्रह्मस्वरूप सदा तोरुत्तिरबेकागुवुदरिन्द प्रपञ्चद भ्रमॆ बरलु अवकाशवे इल्ल. वस्तु स्वरूपदल्लि ऒन्दंश मरॆयादागले भ्रमॆ बरलु साध्य. निर्विशेष वस्तु विनल्लि इदु साध्यविल्ल.

तस्मात् स्वार्थषु मुक्केषु अखिल पदगता लक्षण्यव अत्र लाभ-आद्दरिन्द पदगळिगॆ सहजवागि तोरुव वाच्यार्थवन्नु कैबिट्टु, विशेष्यवन्नु मात्र बोधिसलु लक्षणॆयन्नु आश्रयिसद्दष्टे लाभ? ‘भक्षिते s पि लशुने न शान्तो व्याधिः’ ‘बॆळ्ळुळ्ळियन्नु तिन्दरू व्याधि मात्र परि हारवागलिल्ल’ ऎम्बन्तॆ इष्टसिद्धियागुवुदिल्ल 11 ९९ ॥

-

हीगॆ ‘अखण्डार्थ सामानाधिकरण्य’वन्नु खण्डिसि, ‘बाधार्थ सामा नाधिकरण्य’वन्नु ईग खण्डिसुत्तारॆ - यत् बाधार्थं समानाधिक रणवचनं, तत् अविशिष्टं न वदेत्-बाधक्कागि इरुव समानाधि करणवाक्यवू सह निर्विशेषवस्तुवन्नु बोधिसलारदु.

आक्षेप - दूरदल्लि मोटु मरवन्नु नोडि “अदु कळ्ळ’ ऎन्दु ऒब्ब भ्रमिसिदाग, सत्यवन्नु तिळिद मत्तॊब्बनु अदु कळ्ळनल्ल, मोटुमर’ ऎन्दु तिळिसुव उद्देशदिन्द ‘त्वद्दष्टश्चरः स्थाणुः’ - ‘नीनु नोडिद कळ्ळ मोटुमर’ ऎन्नुत्तानॆ. इल्लि स्थाणुविनल्लि चोरत्वविल्ल ऎन्दु बोधित वागुत्तदॆ. इदन्ने बाधार्थदल्लि सामानाधिकरण्य ऎन्नुवरु. इदरन्तॆ ‘सर्वं खल्विदं ब्रह्म’ ऎन्नुवुदक्कॆ ब्रह्मदल्लि सर्व वस्तुविन अभाव बोधितवागुत्तदॆ. इदरिन्द ब्रह्म निर्विशेष ऎन्दु सिद्धवागुत्तदॆ.

समाधान - स्थाणुविनल्लि अवनु ग्रहिसिद चोरत्वविल्ल ऎन्दु हेळिद मात्रक्कॆ उळिद धर्म यावुदू इल्ल ऎन्दु हेगॆ अर्थवागलु साध्य? आ मोटु मरदल्लि चोरत्वविल्लदिद्दरू, उर्ध्वत्वादि धर्मगळु इद्दे इरुत्तवॆ. इदरन्तॆ सर्वं खल्विदं ब्रह्म’ ऎम्बल्लियू जगत्तिन अभाव सिद्धिसिदरू ब्रह्म निर्विशेष ऎन्दु सिद्धिसुवुदिल्ल. इदू वैभववाद इन्तह कडॆयल्लि शरीर शरीरिभावदिन्दले सामानाधिकरण्य बन्दिरुवु दॆम्बुदन्नु हिन्दॆये (पुट - 356) हेळिदॆ.

378

[श्लोक 101

निर्दिष्ट वस्तु मात्र भवतु कथमिहारोपितं बाधनीयं भ्रातिर्भाप्रतीत् निरमतु च कथं हेतुपौष्कल्ययुक्ता ।

[वेदगळु स्वतः प्रमाण

-326-

मानं बाधाद्यभावान्निगळु इतरवद्व दोषस्तु नास्मिन्

बाधोप्य स्यानुमाद्यरसि न हि सुवचद्दलेनैव बा॥

आ वाक्यक्कॆ सरियाद अर्थवन्नु विवरिसुत्तारॆ - तत्र एकः अध्यास योग्याकृतिं वदति - अदरल्लि चोरपद अध्यासक्कॆ कारणवाद आकार वन्नुळ्ळ वस्तुवन्नु हेळुत्तदॆ. परस्तु भेदयुक्तं वदति ‘स्थाणु पद चोरभेदरूपवाद स्थाणुत्वविशिष्ट अर्थवन्नु हेळुत्तदॆ. नीनु “चोर’ ऎन्दु तिळिदिद्दु मोटु मर ऎन्दे ‘त्वदृष्टः चोरः स्थाणुः’ ऎम्ब वाक्यद अर्थ. इल्लि याव पददल्लि बाध तोरुवुदिल्ल, अदु अर्थसिद्ध. आद्दरिन्द इल्लू विशेषणविशेष्यभावदल्ले सामानाधि करण्य सिद्धवागुवुदरिन्द निर्विशेषवस्तु सिद्धियागुवुदिल्ल.

‘स्थाणु’पदक्कॆ वस्तुस्वरूप मात्रवे अर्थ, स्थाणुत्व विशिष्टवल्ल. ‘चोरपदक्कॆ’ ‘चोराभववान्’ ऎन्दर्थ. आद्दरिन्द इल्लि सविशेष वस्तुविन बोधवागुवुदिल्लवॆ? ऎन्दरॆ, इह वस्तु मात्रॆ निर्दिष्ट कथं आरोपितं बाधनीयं भवतु - स्थाणुत्व तोरदे, वस्तुमात्र तोरिदरॆ चोरत्वक्कॆ अल्लि विरोध बरलु हेगॆ साध्य? सामान्याकार भ्रमक्कॆ विरोधियागुवुदिल्ल. विरोध तोरदिद्दरॆ ‘चोरत्वाभाव’वू तोरलु साध्यविल्ल.

इदन्ने हेळुत्तारॆ - भेदाप्रतीत् च हेतुपौल्ययुक्ता भ्रान्तिः कथं विरमतु - स्थाणुत्ववॆम्ब विशेष तोरदिद्दरॆ, विशेष रूपद अज्ञानवे भ्रान्तिगॆ कारणवाद्दरिन्द भ्रान्ति हेगॆ ताने निवृत्तिया गुवुदु? आद्दरिन्द स्थाणुत्वरूप विशेष तोरलेबेकाद कारण निर्विशेष वस्तुविन बोध बरुवन्तिल्ल ॥ १०० ।

‘सत्यं ज्ञानं’ इत्यादि वाक्यगळे अप्रमाणवाद्दरिन्द, अवुगळिन्द ब्रह्म सविशेषवॆन्दु सिद्धिसलु साध्यविल्ल ऎम्ब शङ्कॆयन्नु परिहरिसुत्तारॆ- बाधाद्यभावात् निगमः इतरव मानं- अप्रामाण्यक्कॆ कारण वाद बाधज्ञानादिगळु इल्लद्दरिन्द प्रत्यक्षदन्तॆये वेदवू प्रमाणवे.

बाधज्ञानविल्लदिद्दरू दोषमूलकवादरॆ अप्रमाणवागुत्तदॆ ऎन्दरॆ, अस्मिन् वक्तदोषस्तु न - वेद अपौरुषेयवाद्दरिन्द शब्दद अप्रामाण्यक्कॆ कारणवाद वदोषक्कू प्रसक्तियिल्ल.102]

बुद्धि सर

379

सन्दिग्धा नात्र बुद्धिर्न च न समुदिता तेन विज्ञानसिद् उत्सर्गामानमेतन्मतिकलुषजयः स्या। मीमांसव । [वेदगळिगॆ परतःप्रामाण्य निरास

327

पि

मानं वेदोs पि वस्तुर्गुणत इति परं न्यायवित्साधयिष्यन् सामान्याद्भुद्धि हेतोः प्रमितिमधिकतस्साधयत्यन्यनीत्या! बाधकज्ञान बरुवुदिल्ल ऎम्बुदन्नु विवरिसुत्तारॆ-अस्य बाधॆ तप्पलेनैव बाध्यॆति अनुमारसि न हि सुवचः – वेदक्कॆ विरुद्ध वादाग अनुमानादिगळन्नु प्रबलवाद वेदवे बाधिसुवुदरिन्द, ई वेदक्कॆ अनुमानादिगळिन्द बाधवन्नु हेळुवुदु सुलभवल्ल.

अत्र बुद्धिः न सग्ला-वेददिन्द बरुव ज्ञान संशयरूप वागुवुदिल्ल. न च न समुदिता वेददिन्द ज्ञानवे बरुवुदिल्ल ऎम्बुदू इल्ल. तेन विज्ञानसिद् एतत् उत्सर्गामान अद रिन्द ज्ञान बरुवुदॆन्दादमेलॆ, ज्ञानगळिगॆ प्रामाण्य उत्सर्गन्यायसिद्ध वागुवुदरिन्द वेदवू प्रमाणवे. ज्ञानगळिगॆ प्रामाण्यवे सहजवॆम्बु दन्नु मुन्दिन श्लोकगळल्लि हेळुत्तारॆ.

हागादरॆ, मीमांसाशास्त्रद प्रयोजनवेनु? ऎन्दरॆ, मतिकलुश जयश्च मीमांसव स्यात् – बुद्धियल्लि हुट्टुव शङ्काकळङ्क

  • गळन्नु होगलाडिसुवुदे मीमांसाशास्त्रद गुरिये हॊरतु, प्रामाण्य निरूपणॆ अदर गुरियल्ल, अदु स्वतस्सिद्ध ॥ १०१

प्रामाण्य उत्सर्गवल्ल ऎन्दु शङ्किसि परिहरिसुत्तारॆ- परं साध ष्यन् न्यायनित्, वेदोपि वस्तुः गुणतः मानं इति, अन्य नीत्या, सामान्यात् बुद्धि हेतोः अधिकतः प्रमितिं साधयति- ईश्वरनन्नु साधिसुव उद्देशदिन्द नैयायिकरु, वेदद प्रामाण्यवू, अप्रमात्वदन्तॆ, ज्ञानसामान्य सामग्रिगिन्तलू हॆच्चाद वस्त्रविन आप्त त्वादि गुणदिन्दले सिद्धिसुत्तदॆ ऎन्दु समर्थिसुवरु.

अप्रमात्वक्कॆ नेत्रदोषादिगळु कारणवॆम्बुदु प्रसिद्ध. इदरन्तॆ प्रमात्वक्कॆ नेत्रपाटवादि गुणगळे कारण. आद्दरिन्द शब्दद प्रामाण्यक्कॆ अदन्नु हेळिदवन आप्तत्यादि गणगळे कारणवॆम्बुदु अनुभवसिद्ध. इदरन्तॆ वेद प्रमाणवागबेकादरॆ वेदद उपदेशकनागि ऒब्ब आप्तनु इरबेकु, अवने ईश्वरनु ऎम्बुदु नैयायिकर अभिप्राय,

380

[श्लोक 102

कार्यत्वं भेदकं सह वरतु कथं धीविशेष हेत्

सिद्ध… सिद्धs पि नित्यप्रमितिमति निभ् निष्पलत्पादमुष्य ॥

es

हीगॆ प्रमात्वक्कॆ गुणवे कारण ऎम्बुदन्नु ‘प्रमा ज्ञानसामान्य सामग्रतिरिक्त कारण जन्या, कार्य सति ज्ञानविशेष रूपत्वात्, अप्रमावत्’ ऎम्ब अनुमानदिन्द अवरु साधिसुत्तारॆ,

इदन्नु खण्डिसुत्तारॆ - इह धीविशेषत्व हेत् कार्यत्वं भेदकं सः कथं तु नदतु? ई अनुमानदल्लि ज्ञानविशेषत्ववॆम्ब हेतुविनल्लि ‘कार्यत्व’ ऎम्ब विशेषणवन्नु हेगॆ हेळलु साध्य? एत क्कॆन्दरॆ, नित्य प्रमितिमति विभ् सिद्ध, असिद्धे पि अमुष्य निष्पल त्याक्-नित्यज्ञानाश्रयनाद परमात्मनु सिद्धनागिद्दरू, असिद्धनागिद्दरू आ विशेषण व्यर्थवागुत्तदॆ.

हिन्दॆ हेळिद अनुमानदल्लि ‘कार्य सति’ ऎम्ब अंशवन्नु एतक्कॆ हेळबेकु? ‘ज्ञान विशेषरूपत्वात्’ ऎन्दिष्टु मात्र हेतुवादरॆ, ईश्वरन ज्ञान ज्ञानविशेषरूपवागुवुदरिन्द, अल्लि हेतुविद्दरू, नित्य वाद अदु ज्ञानसामान्य सामग्रि तिरिक्त सामग्रि जन्यवागद कारण साध्य विल्लदुदरिन्द हेतुविगॆ व्यभिचार दोष बरुत्तदॆ. ‘कार्य सति’ ऎम्ब विशेषणविद्दरॆ, अल्लि हेतुवू इल्लवादुदरिन्द व्यभिचार परिहारवॆन्दु अवरु हेळुत्तारॆ.

.C

आदरॆ, ईश्वरनु सिद्धनागिद्दरॆ, अवन ज्ञान मत्तु अदर प्रमात्म नित्यवागि कारणवल्लद्दरिन्द आ अनुमानदल्लि बाधवॆम्ब दोष बरुवु दल्लदॆ, ईश्वरन सिद्धियू आगुवन्तिल्ल. ईश्वरनु असिद्धनादरॆ, अवन ज्ञानदल्लि व्यभिचार प्रसक्तिये इल्लद्दरिन्द आ विशेषण व्यर्थवागुत्तदॆ. आद्दरिन्द आ अनुमान अप्रयोजकवागुव कारण वेद स्वतः प्रमाण ऎम्बुदु सिद्धवागुत्तदॆ । १०२ ।

ज्ञान ‘प्रम’ अथवा ‘भ्रमॆ’यागलु कारणवेनु? ऎम्ब वादवन्नु प्रामाण्यद ‘उत्पत्तिवाद’ ऎन्नुत्तारॆ. ई प्रामाण्य हेगॆ गृहीतवागु इदॆ ऎम्बुदन्नु ‘ज्ञप्तिवाद’ ऎन्नुवरु.

नैयायिकरु प्रामाण्य मत्तु अप्रामाण्यद उत्तत्ति मत्तु ज्ञप्ति ऎरडू परतः ऎन्नुवरु. प्रामाण्यक्कॆ गुणवू, अप्रामाण्यक्कॆ दोषवू कारण, हागॆये ‘इदं ज्ञानं प्रमा, सफलप्रवृत्तिजनकात्

श्लोक 103]

बुद्धि सर

328 - [ज्ञानगळिगॆ स्वतःप्रामाण्य समर्थनॆ

संविनां यथावस्थितनिजविषयोल्लॆख औत्सर्गिकस्सात् वहादेर्वाहकत्वप्रकृतिवदुधेरन्य थात्वं भ्रमाङ्के

381

‘इदं ज्ञानं अप्रमा, विफलप्रवृत्तिजनकत्वात्’ ऎम्ब अनुमानगळिन्दले प्रमात्व मत्तु अप्रमात्व गृहीतवागुत्तदॆ ऎन्दु अवरु हेळुवरु.

अप्रमात्ववे स्वतः, प्रमात्व परतः ऎन्दु बौद्धरू, ऎरडू स्वतः ऎन्दु साङ्ख्यरू हेळुवरु. प्रमात्व स्वतः, अप्रमात्व परतः ऎम्बुदु सिद्धान्त. ईग मॊदलु नैयायिकर पक्षवन्नु विमर्शिसुत्तारॆ.

प्रमॆ मत्तु अप्रमॆ ऎम्बुदु ज्ञानद प्रभेदवादुदरिन्द ज्ञान सामान्य सामग्रि जॊतॆयल्लि अदरदर विशेष सामग्रियू इरबेकु. घटसामान्यक्कॆ चक्र मुन्तादवु सामान्य सामग्रि, नीलघट रक्तघट मुन्ताद घटविशेषक्कॆ नीलिमण्णु कॆम्पुमण्णु मुन्तादवु विशेष सामग्रि गळु. इदरन्तॆ प्रमॆ मत्तु भ्रमॆ ज्ञानविशेषवाद्दरिन्द प्रमॆगॆ गुण कारण, अप्रमॆगॆ दोष कारण ऎन्नुवरु नैयायिकरु. इदन्नु निराकरिसुत्तारॆ संवित्तीनां यथावस्थित निजविषयोल्लेखः वाळ दाहकत्व प्रकृतिवत् औन्सर्गिक स्यात् - ज्ञानगळिगॆ अवु तोरिसुव विषयगळ विचारदल्लि यथार्थत्व रूपवाद प्रमात्व, बॆङ्किगॆ सुडुव शक्तियन्तॆ, सहजवागि स्वतस्सिद्धवागुत्तदॆ. सामान्य नियमक्कॆ ‘उत्सर्ग’ ऎन्दू, विनायितॆगॆ ‘अपवाद’ ऎन्दू हेळुवरु.

-

सिद्धान्तदल्लि ज्ञान स्वयम्प्रकाश (पुट २६१) मत्तु सविषयक. विषय विशिष्टवागिये अदु तोरबेकु. इरुव विषय तोरितॆ, अथवा इल्लद विषय तोरितॆ? ऎम्बुदु मॊदले गॊत्तागुवुदिल्ल. अद्दरिन्द उत्सर्ग न्यायदिन्द प्रमात्ववे सहजसिद्ध, अप्रमात्व दोषाधीन. अन्दरॆ ज्ञानसामान्य सामग्रियिन्दले प्रमातॆ बरुत्तदॆ. अप्रमात्वत्वक्कॆ मात्र विशेष सामग्रि आवश्यक.

प्रमात्व स्वतः आगुवुदादरॆ, कॆलवु ज्ञान अप्रमॆयागलु कारण वेनॆन्दरॆ, अन्यथात्वं भ्रमांशे उपधेः - भ्रमॆयल्लि ज्ञानांश सत्यवे आगुत्तदॆ, विषयांशवे बाधितवागुत्तदॆ. ‘ननगॆ ज्ञानवे हुट्टिर लिल्ल’ ऎन्दु यारू तिळियुवुदिल्ल. आद्दरिन्द नेत्रदोषादि उपाधिगळे भ्रमॆगॆ कारण, दोषविल्लदिद्दाग प्रमात्व तानागिये बरुत्तदॆ.

382

तत्त्व मुक्ता कलाप

(श्लोक 104

नित्यज्ञानप्रमात्वं वहसि च निरुपाध्यॆव निर्हेतुकात् दोषाभावात्प माचेच्चु तिरसिजयिनीदोषदूरोज्जि तानः॥

-

329

[ज्ञानगळिगॆ स

स्वतःप्रामाण्य अनिवार्य]

सर्वं साक्षात्करोति स्वत उपधिगरुज्जितस्सम्प्रसाद

प्रामाण्यं तत्र नोपाधु पनतमिति ततुल्य तान्यत्र युक्ता आत्म स्वात्मांशगोल्ड् क्वचिदपि न भवेद्घारंशान्तरेपि स्यादेषा न स्वरूपे क्वचन परमस् द्विप्रकारे प्रकारे ॥

स्वतःप्रमात्व नैयायिकरिगू ऒन्दुकडॆयल्लि सम्मतवॆन्दु प्रदर्शि सुत्तारॆ- निर्हेतुकात् नित्यज्ञानप्रमात्वं निरुपाधैव च वदसि ईश्वरज्ञान कारणजन्यवल्लद्दरिन्द नित्यवॆन्दू, अदर प्रमात्ववू नित्य, सहज मत्तु ऎन्दू ऒन्दे रीतियल्लि इरुवुदॆन्दू ऒप्पिरुवियष्टॆ!

दोषाभावात् प्रमा चेत्, दोषदूरोजिता श्रुति रसि नः जयिनी ईश्वरज्ञान नित्यवागिरुवुदु अदर स्वतः प्रामाण्यक्कॆ कारणवल्ल, दोषप्रसक्तियिल्लदिरुवुदे कारणवॆन्दरॆ श्रुतिय दोषरहित वागिरुवुदरिन्द अदर स्वतःप्रामाण्यवू नमगॆ सिद्धिसिये सिद्धिसुत्तदॆ. आद्दरिन्द वेदप्रामाण्य स्वतस्सिद्धवागुत्तदॆ ॥ १०३ ॥

स्वतःप्रामाण्य अवर्जनीय ऎन्दु समर्थिसुत्तारॆ - उपाधि गणै उज्जितः सम्प्रसादः सर्वं स्वतः साक्षात्करोति-कर्मरूप वाद ऎल्ला उपाधिगळू कळॆदु होगिरुवुदरिन्द मुक्तात्मनु ऎल्लवन्नू स्वतः साक्षात्करिसुत्तानॆ. ‘सर्वं ह पश्यः पश्यति’ ऎम्बल्लि इदु स्पष्ट.

तत्र प्रामाण्यं न उपाध्युपनतं इति, अन्यत्र तत्तुल्यता युक्ता - अल्लि प्रामाण्य उत्सर्ग न्यायदिन्द सहज सिद्ध ऎन्दाद मेलॆ, उळिद कडॆयल्लि आ उत्सर्गन्यायवन्नु ऒप्पुवुदे युक्त.

आत्म स्वात्मांशयोश्च, अंशान्तरेsपि क्वचिदपि भ्रान्तिः न भवेत् – ज्ञानक्कॆ आश्रयनाद आत्मनु, ज्ञान, मत्तु विषयस्वरूप इवुगळल्लि यारिगू ऎन्दू भ्रमॆ बरुवुदिल्ल. ‘नानु इरुत्तेनॆयॆ, इल्लवॆ?’, ‘ननगॆ ज्ञान बन्दित्तॆ, इल्लवॆ’, ‘ज्ञानदल्लि विषय तोरि, इल्लवॆ? ऎम्ब संशयगळु यारिगू बरुवुदिल्ल; इवुगळल्लि भ्रमॆयू बरुवुदिल्ल.

हीगॆये, एषा स्वरूपे चन न स्यात् ई भ्रान्ति वस्तुविन स्वरूपदल्लू ऎल्लू बरुवुदिल्ल. परं असौ द्विप्रकारे प्रकारे आदरॆ ई भ्रान्ति ऎरडु विधवाद विशेषणांशदल्लि मात्रवे बरुवुदु,

श्लोक 105]

  • 330 -

बुद्दि सर

[अप्रामाण्यद स्वतनिरास]

383

भ्राज्ञानेsपि सत्यं किमपि तव मतेsप्यधिष्ठानपूर्वं सकालम्पि चैकं समयभिरखि र्दुजं स्वार्थसिद्धि बुद्धस्तत्पक्षपातयमसि कथित गतैव कैश्चित्

स्वात्मांशे सत्यता च स्वत इति तदस्‌ वैदिको नृफेर्ष्या

स्वरूप निरूपक धर्मगळु, निरूपित स्वरूप विशेषण धर्मगळॆन्दु धर्मगळु ऎरडु विध. याव धर्मद ज्ञानविल्लदिद्दरॆ, आ वस्तुविन परि चयवे बरुवुदिल्लवो, आ धर्मगळु स्वरूपनिरूपकधर्मगळु - रज्जुवि नल्लि रष्टु त्यादिगळु, वस्तुवन्नु तिळिद मेलॆ अदरल्लि विशेषणवागि तोरुव धर्मगळु निरूपित स्वरूप विशेषण धर्मगळु - शङ्खदल्लि इरुव बिळिबण्ण मुन्तादवु. ऎरडरल्लू भ्रमॆ बरुत्तदॆ. ऎदुरल्लिरुव अधिष्टानांशदल्लि यारिगू भ्रमॆ बरुवुदिल्ल. इष्टंशदल्लि स्वत ऎल्लरिगू अनुभवसिद्ध वागिरुवुदरिन्द प्रामाण्य ‘स्वतः’ ऎम्बुदे उत्सर्गसिद्ध । १०४ ।

अप्रामाण्य स्वतः, प्रामाण्य परतः ऎम्ब बौद्धर मतवन्नु निरा करिसुत्तारॆ-भ्रान्तिज्ञानेsपि अधिष्ठान पूर्वं सत्यं किमपि तव मतेs पि अस्ति व्यवहारावस्थॆयल्लिरुव ज्ञानगळु भ्रान्ति रूपवे आदरू, निरधिष्ठान भ्रमवन्नु नीवू ऒप्पद कारण, अधिष्ठान मुन्ताद कॆलवन्नादरू सत्यवॆन्दु नीवू ऒप्पिकॊण्डिद्दीरि!

स्वलक्षण ज्ञानवॆम्ब निर्विकल्पवॊन्दे प्रमाण. अदर नन्तर बरुव सविकल्पवॆल्लवू भ्रमॆ. व्यवहारवॆल्ला इदरिन्दले नडॆयुत्तदॆ ऎन्दु विज्ञानातिगळाद बौद्धरु हेळुत्तारॆ. भ्रमॆगॆ अधिष्ठान आवश्यकवाद्द रिन्द आ अंशदल्लि प्रामाण्यवन्नु स्वाभाविकवॆन्दु ऒप्पलेबेकु.

अखिलैः समभि सत्यकालवि एकं दुजं ऎल्ला सिद्धान्तदवरू सह सत्य ऒन्दन्ने विषयीकरिसुव यावुदादरॊन्दु ज्ञान वन्नु ऒप्पदिरलु साध्यवे इल्ल. ‘अप्रामाण्य स्वतः’ ऎम्ब ऒन्दु ज्ञान वन्नादरू पूर्ण प्रमाणवॆन्दु ऒप्पदिद्दरॆ, स्वसिद्धान्तवे सिद्धिसलारदु. अद्दरिन्द ‘सर्वं अप्रमाणं’ ऎम्बुदु समर्थनीयवल्ल.

23

कैश्चित्‌ सौगतैव बुद्धः स्वयं तत्पक्षपातोs पि, स्वात्यांशे सत्यता च स्वतः, इति कथॆतः बौद्धरल्ले कॆलवरु, ज्ञानक्कॆ स्वाभाविकवागिये प्रामाण्यद कडॆगॆ ऒलवु इरुवुदॆन्दू, विषयांश दल्लि अप्रमाणवादरू, ज्ञान तन्न विषयदल्लि प्रमाणवॆन्दू हेळिद्दारॆ.

384

-331-

[अप्रामाण्य स्वाभाविकवागलु शक्यविल्ल]

[श्लोक 106

अप्रामाण्यं स्वभावो गुणत इतरदित्यत्र न ह्यस्ति हेतुः

नाभावो हेत्व पेकति च न नियमादन्यथातिप्रसङ्गात् । किट्टाभावोसि भावान्तरमतिमथने स्वष्ट भक्ति भावी मुक्त शुद्धां हि बुद्धिवदसि न यदि सा विभ्रमस्सान्न वा स्यात् ॥

तदसौ वैदिकोक्के ईर्त्या वृथा आद्दरिन्द ज्ञानगळिगॆ अप्रा माण्यवे स्वतः ऎन्दु हेळुव वैदिक सिद्धान्तदवर मातिनल्लि असूयॆ पडुवुदु व्यर्थ. इदु व्यङ्ग्यद मातु ॥ १०५ ।

बौद्ध मतक्कॆ साधक युक्ति यावुदू इल्ल ऎन्दु प्रदर्शिसुत्तारॆ अप्रामाण्यं स्वभावतः, इतरत् गुणतः इत्यत्र हेतुः न हि अस्ति ज्ञानगळिगॆ अप्राण्यवे सहज सिद्ध, प्रामाण्यवन्तू गुणाधीन ऎन्दु हेळुवुदक्कॆ प्रमाण यावुदू दॊरॆयुवुदिल्ल.

नियमात्, अभावः हेत्व पेको नास्ति, इति च न-अभाव कारणजन्यवॆन्दु लोकसिद्धवादुदरिन्द ‘अभावक्कॆ याव कारणवू बेका गिल्ल (पुट - 37), अप्रामाण्य अभावरूप. आद्दरिन्द अदु स्वतः’ ऎन्दु हेळुवुदक्कागुवुदिल्ल. अन्यथा अति प्रसात् - लोकसिद्धवाद अन्वय व्यतिरेकगळन्नु कडॆगणिसिदरॆ, यावुदन्नू समर्थिसलु साध्यविल्लदे होगुत्तदॆ. आद्दरिन्द अभाववू हेतुजन्यवे.

23

किञ्च अतिमथने अभावोs पि भावान्तरं इष्टल्लदॆ, सूक्ष्म वागि विमर्शिसिदरॆ, अभाववू सह मत्तॊन्दु भावरूपवे आगुत्तदॆ. इदन्नु मुन्दिन सरदल्लि निरूपिसलागिदॆ.

स्वष्ट भक्तिश्च भावि, मुक्त शुद्धां बुद्धि वरसि -इद नॆल्ल ऒप्पदिद्दरॆ स्वाभिप्रायक्कॆ विरोध बरुत्तदॆ. एतक्कॆन्दरॆ, मुक्तिय कालदल्लि ज्ञान शुद्धवागि उळियुत्तदॆ ऎन्दु हेळुत्तीयॆ! आवाग अदु अप्रमाणवादरॆ मुक्तिये त्याज्यवागबेकागुत्तदॆ. आदुदरिन्द ज्ञानक्कॆ अप्रामाण्यवे सहजवादरॆ अदु निनगे प्रतिकूलवागुवुदु.

न यदि सा विभ्रमः स्यात्, न वा स्यात्-मुक्तियल्लि ज्ञान स्वतः प्रमाण ऎन्दु ऒप्पदिद्दरॆ, आ ज्ञान भ्रमरूपवागबेकागु तदॆ, अथवा शून्यरूपवागबेकागुत्तदॆ. आद्दरिन्द प्रामाण्यवे स्वतः सिद्धवागुत्तदॆ ॥ १०६ ।

श्लोक 107]

-

बुद्धि सर

  • 332 - [प्रामाण्य, अप्रामाण्य ऎरडू स्वतः ऎम्ब पक्षद निरास

385

मानामानते द्वे स्वत इति वदतस्साङ्ख्य सिद्धानिन व्यक्तितं तयोश्वेत् प्रतिनियततयोपाधिभेदोभु पेत्यः । व्यक्कॆ व्याहतिः स्यादथ निजविषयेs व्यंशत तथापि

स्या सृर्वा तथेति स्वपरसमयर्योषरागौ जुष॥

[स्यतःप्रामाण्यदल्लि विरोध परिहार

333

ज्ञानं मानं स्वतश्चत्कथमिव विशयः कस्यचित्सापि भावी

मीमांसा चानपेक्षेत्य सदुपधिकृताकारश इपपः!

प्रामाण्य, अप्रामाण्य ऎरडू स्वतः ऎन्दु हेळुव साङ्ख्यर मत वन्नु निराकरिसुत्तारॆ-मानत्वामानते द्वे स्वतः इति वदतः साङ्ख्य सिद्धानिनः ते, तयोः व्यक्तितं चेत्, प्रतिनियततया उपाधिभेदः अभ्युपेत्यः -प्रामाण्य मत्तु अप्रामाण्य ऎरडू स्वतः ऎन्दु हेळुव साङ्ख्य सिद्धान्तदवनाद निनगॆ, आ ऎरडु धर्मगळू बेरॆ बेरॆ कडॆयल्लि इरुवुदो, इल्ल ऒन्दे कडॆयल्लिरुवुदॊ? बेरॆ बेरॆ कडॆयल्लि इरुवुदादरॆ, अदक्कॆ व्यवस्थितवाद कारणादिगळन्नु हेळबेकु. अन्दरॆ, गुणदिन्द प्रामाण्य, दोषदिन्द अप्रामाण्य ऎन्दे हेळबेकु. इदु नैयायिकर सिद्धान्तवे, हॊसदेनू अल्ल.

3

व्यक्कॆ व्याहतिः स्यात्-ऒन्दे कडॆयल्लि प्रामाण्य मत्तु अप्रामाण्य ऎरडू इरुवुदादरॆ, परस्पर अवुगळिगॆ विरोध अनिवार्य. अथ निजविषये अंशतः ते, तथा पि सर्वा धीः तथा स्यात् ज्ञानदल्लि तोरुव विषयगळ कॆलवंशगळल्लि प्रामाण्य, कॆलवंशगळल्लि अप्रामाण्य, इरुवुदरिन्द विरोधविल्लवॆन्दरॆ, हागादरॆ, जगत्तिनल्लि बरुव ऎल्ला ज्ञानगळू प्रमाभ्रमरूपवागबेकागुत्तदॆ.

इति स्वपरसमययोः द्वेषरागौ जुषस्य हीगागि, तन्न सिद्धान्तद ज्ञान मत्तु पर सिद्धान्तद ज्ञानदल्लि इदु समानवागिरु वाग, स्वसिद्धान्तदल्लि प्रीति, परसिद्धान्तदल्लि द्वेषवन्नु एतक्कॆ माडबेकु? स्वसिद्धान्तदल्लि द्वेष, पर सिद्धान्तदल्लि प्रीतियन्नु एतक्कॆ माडबारदु! याव व्यवस्थॆयन्नू माडुवुदक्कॆ आगुवुदिल्लवॆन्दु हास्यद वचन ॥ १०७ ।

स्वतःप्रामाण्यवाददल्लि अनुपपत्तियन्नु परिहरिसुत्तारॆ ज्ञानं स्वतः मानं चेत्, कस्यचित् क्यापि कथमिव विशयः भावी?

25

[108

नेत्रालोकादिनीतेर्भवति च निगमोsपत्र मीमांसयार्थि

हेतनां साध्यसिद्ध सहकृदनुविधिर्हेतुभावं न हळ्ळि ॥

ऎल्ल ज्ञानक्कू प्रामाण्य स्वतः तोरिदरॆ, यारिगू ऎन्दू ऎल्ल ‘इदु प्रमॆयॆ, भ्रमॆयॆ?’ ऎम्ब प्रामाण्यसंशय बरलु साध्यवे इल्ल. आद्दरिन्द स्वतः प्रामाण्य अनुभवविरुद्द.

मीमांसा अनपेक्ष च – संशय बरलु अवकाशवे इल्लदिरु वाग विचारशास्त्रवाद मीमांसाशास्त्र अर्थहीनवागुत्तदॆ.

इति, उपधिकृताकारशङ्कोपपत्तॆ असत् ऎम्बुदु, यावुदादरॊन्दु कारणदिन्द संशय बरबहुदाद्दरिन्द सरियल्ल. प्रामाण्यनिश्चय बन्दमेलू मत्तॆ संशय बरुवुदे इल्ल ऎन्दु याव मतदल्लि हेळलु साध्यविल्ल. ‘नानु प्रमाण ऎन्दु निश्चयिसिकॊण्डिद्दु सरियॆ?’ ऎम्ब संशय बरुवुदु अनुभवसिद्ध. आद्दरिन्द ई संशय स्वतः प्रमाण्यक्कॆ विरोधियल्ल.

अदु हेगॆ? ऎन्दरॆ, निगमोsपि अत्र, नेत्रालोकादिनीतेः मीमांसया अर्थि च भवति स्वतः प्रमाणवादरू चक्षुरिन्द्रिय बॆळकिन सहायवन्नु अपेक्षिसुवन्तॆ, विचारात्मकवाद मीमांसॆय सहकार वन्नु वेद अपेक्षिसुत्तदॆ. इदु स्वतः प्रामाण्यक्कॆ विरोधियल्ल.

रूपवन्नु ग्रहिसुवुदरल्लि चक्षुरिन्द्रियवे प्रमाणवॆन्नुवुदु सर्व सम्मत. आदरॆ बॆळकिल्लदिद्दरॆ अदु ज्ञानवन्नु हुट्टिसलारदु. इष्टु मात्रक्कॆ चक्षुरिन्द्रिय रूपग्रहणदल्लि प्रमाणवे अल्ल ऎन्दु हेळुवन्तिल्ल. इदरन्तॆ वेद स्वतः प्रमाणवादरू, संशयादिगळ परिहारक्कागि विचारशास्त्रवाद मीमांसॆय सहाय बेकागुत्तदॆ. इष्टु मात्रदिन्द

वेदक्कॆ स्वतःप्रामाण्य इल्लवॆन्दागुवुदिल्ल.

C

इदन्ने पुष्टिकरिसुत्तारॆ. साध्यसिद् हेतूनां सहकृदनु विधिः हेतुभावं न हन्रि- ऒन्दु कारण, कार्यवन्नु हुट्टिसुवुदक्कॆ सहकारियन्नु अपेक्षिसिद मात्रक्कॆ अदर हेतुत्ववे हॊरटु होगुवुदिल्ल.

मनुष्यनिगॆ लेखनसामर्थ्य इद्दरू, लेखनि इल्लदॆ बरॆयलार. इष्टु मात्रक्कॆ अवनिगॆ आ सामर्थ्यवे इल्लवॆन्दु अर्थवल्ल. इदरन्तॆ मिमांसाशास्त्रद अपेक्षॆ बन्दमात्रक्कॆ वेदद स्वतः प्रामाण्यक्कॆ याव

धक्कॆयू बरुवुदिल्ल । १०८ ।

श्लोक 109]

-334-

बुद्धि सर

(प्रामाण्य स्वतः ज्ञातवागुत्तदॆ.

387

सर्वज्ञ स प्रमाया न खलु न विषयस्साकीयं प्रमात्वं निर्भाधा धीः प्रमेति प्रमितिरसि निजं गाहते मानभावन्त मानेर्थः स्वात्मनैव सुरति न च परं भाति शज्ञानिरसे भ्राना स्वार्थान्यथात्वं स्वयमनवगतं बाधकै र्वद्यतेतः ॥

-

स्वतः प्रामाण्य अनिवार्यवॆन्दु निरूपिसुत्तारॆ - सर्वज्ञ प्रमायाः स्वकीयं प्रमात्वं न्न विषयः न खलु स्यात् सर्वज्ञनाद परमात्मन प्रमात्मकवाद ज्ञानद प्रामाण्य, अवन ज्ञान दल्लि विषयवागुवुदिल्लवॆन्दु हेळुवन्तिल्ल. हागिद्दरॆ परमात्मनु सर्वज्ञ नल्ल ऎन्दागुवुदु. आद्दरिन्द अवन ज्ञानद प्रामाण्य स्वतस्सिद्ध.

“निर्भाधा धीः प्रमा’ इति प्रमितिरसि निजं मानभावं गाहते ‘अबाधितवाद ज्ञानवे प्रमॆ’ ऎम्ब प्रमॆय लक्षणद ज्ञान तन्नन्नू सेरिसिये प्रमॆयॆन्दु तिळिसुत्तदॆ. ई ऎरडु विषयवन्नु हिन्दॆयू (पुट 261) हेळिदॆ.

“प्रामाण्य स्वतः, अप्रामाण्यवन्तु परत’ ऎम्ब व्यवस्थॆगॆ कारण वन्नु निरूपिसुत्तारॆ - माने अर्थः स्वात्मनैव सुरति - प्रमात्मक ज्ञानदल्लि पदार्थ निजस्वरूपदिन्दले तोरुत्तदॆ. यथार्थवाद ज्ञान दल्लि घटादिगळु इरुव प्रकार तोरुत्तवॆ. इरुवुदु इरुव प्रकार तोरुवुदे प्रामाण्य. आद्दरिन्द ज्ञान बन्दाग प्रामाण्य तोरुवु दिल्ल ऎन्दु हेळुवुदु युक्तवल्ल. हागादरॆ अनन्तरकालदल्लि संशय हेगॆ बरुत्तदॆ ऎन्दरॆ - शञ्जानिरासॆ परं न च भाति - अप्रामाण्य संशय निरासवाद मेलू घटादिज्ञानदल्लि हॆच्चिन अंश यावुदू तोरु वुदिल्ल. हीगिरुवाग मॊदलनॆय ज्ञानदल्लि प्रामाण्य तोरुवुदिल्ल, अनन्तर मात्र तोरुत्तदॆ ऎन्दु हेळुवुदक्कॆ कारणविल्ल. अनुमानदिन्द प्रामाण्य निश्चयवाद मेलू, ‘नन्न निश्चय सरियॆ?” ऎम्ब संशय बन्दाग, मत्तॆ मॊदलनॆय ज्ञानदल्लि प्रामाण्यसंशय बरुवुदु अनुभव सिद्ध. आद्दरिन्द मॊदलु प्रामाण्य स्वतः तोरिदरू, कारणान्तरदिन्द संशय बरबहुदाद्दरिन्द स्वतः प्रामाण्यदल्लि याव विरोधवू इल्ल.

प्रामाण्यज्ञान औत्सर्गिकवादरॆ, भ्रमात्मक ज्ञानदल्लि प्रामाण्य तोरबेकागुत्तदॆ ऎम्ब शङ्कॆगॆ उत्तर भान्या स्वार्थान्यथात्वं स्वयमनवगतं बाधक्कॆ अतः वेद्यते-भ्रमॆयल्लू ज्ञानांशदल्लि

3

388

[श्लोक 110

  • 335 - [वेददल्लि बरुव अद्भुतोक्तिगळ प्रामाण्य दृष्टं मान्हालभोगिप्रकृतिषु करणस्थानभेदादि चित्र ताक् द्वीपान्तराश्रुतमपि न मृषा वेदसिद्ध तथा नः। यत्रानापोक्तताधीर्न भवति विहतिर्नापि सम्भावनाया किं व्यापात्रोपचारो विहतिमति भवेव तद्यादौ मिथ्यात्वविल्लवॆन्दु हेळिरुवुदरिन्द (पुट 382), विषयांशदल्लिरुव अप्रा माण्य स्वतः तोरलु साध्यविल्लद प्रयुक्त, अनन्तरकालदल्लि प्रवृत्ति वैफल्यादिगळिन्द निश्चितवागुत्तदॆ. आ कालदल्लि प्रमॆयल्लन्तॆये, मिथ्या त्मकवाद प्रामाण्यवे तोरुत्तदॆ. आद्दरिन्द प्रामाण्य स्वतः, अप्रा माण्य परतः ऎम्बुदे युक्तवागिदॆ ॥ १०९ १

नम्बलनर्हवाद ‘अग्नि अत्तनु, अवन कण्णीरु बॆळ्ळियायितु’ इदु मुन्तादवुगळु बरुवुदरिन्द वेदद प्रामाण्य स्वतः आगलु हेगॆ साध्य? ऎम्ब संशयवन्नु परिहरिसुत्तारॆ- मानाळभोगिपद्धतिषु करणस्थानभेदादि चित्र दृष्टं बावलि, सर्प मुन्तादवुगळिगॆ इन्द्रियगळ स्थानपल्लट मुन्ताद विचित्र (पुट 305) जगत्तिनल्लि कण्डुबरु तदॆ. द्वीपान्तरादौ श्रुतं तागसि न मृषा … बेरॆ द्वीपादि गळल्लि केळिबन्द अन्तह विचित्रवू सह सुळ्ळागुवुदिल्ल. नमगॆ तिळियद अनेक अद्भुतगळु जगत्तिनल्लि इरबहुदु. आद्दरिन्द, नः वेदसिद्ध तथा - वैदिकराद नमगॆ वेदोक्तवाद अद्भुतगळु सुळ्ळल्ल.

-

हागादरॆ वेद अनन्तवाद्दरिन्द वेदद हॆसरिनल्लि यारु एनु हेळि दरू नम्बबेकागुत्तदॆ ऎन्दरॆ - यत्र अनापोक्तताधीः न भवति, सम्भावनायाः विहतिरसि न, अत्र व्याप्ा किं? - अप्रामाण्यक्कॆ कारणवाद ‘इदु आप्तर वाक्यवल्ल’ ऎम्ब निश्चय इल्लदिद्दाग, सम्भावनॆगू अवकाशविल्लदिद्दाग मात्र अन्तह वाक्यगळु अप्रमाणवागुत्तवॆ. इवॆरडू इल्लदिद्दरॆ लौकिकवाद व्याप्ति मत्तु दृष्टान्तगळिन्द एनु आगु इदॆ! लौकिकप्रज्ञॆयिन्द वेदार्थवन्नु तिळियलु प्रयत्निसबारदु.

हागादरॆ ‘आदित्यो यपः” (पुट 231) इत्यादि वाक्यगळू प्रमाणवागबेकागुत्तदॆ ऎन्दरॆ, विहतिमति उपचारः भवेत् विरोध स्पष्टवागिद्दाग अन्तह वेदवाक्यगळिगॆ ‘गङ्गायां घोषः’-‘गङ्गॆ यल्लि गॊल्लर गेरियिदॆ’ इत्यादि वाक्यगळल्लन्तॆ औपचारिकार्थवन्नु हेळ बेकु. इदरिन्द अवू प्रमाणवे आगुत्तवॆ.श्लोक 111]

बुद्दि सर

389

336- [वेदपौरुषेयत्व साधकानुमान निरास

वाक्यत्वात् कर्तमत्यः श्रुतय इति यदि बूहि बाधं विपक्ष श्रुत्यात्या च बाध्यात्वदनुमितिरियं कर्तुरात्मतेश्च ।

व्याप्तिदौस्ट् तत् नैव -लौकिक दृष्टान्तक्कॆ दूरवाद केवल अलौकिक विषयगळल्लि उपचार वृत्तियन्नू अवलम्बिसबारदु. बुद्ध तीत वाद विषयगळल्लि सम्भावनाज्ञानदिन्द उदासीनवागिरुवुदे उत्तम. केवल लौकिक प्रज्ञॆयिन्द अवन्नु कॆडिसबारदॆन्दु तात्पर्य ॥ ११०

वेदद स्वतः प्रामाण्य रक्षणॆगागि, वेदक्कॆ पौरुषेयत्ववन्नु साधिसुव अनुमानवन्नु दूषिसुत्तारॆ - श्रुतयः वाक्यत्वात् कर्त

  • मत्यः इति यदि,, विप बाधं बूहि! - ‘वेदः पौरुषेयः, वाक्यत्वात्’ - ‘वाक्यरूपवाद कारण वेद पुरुष निर्मितवे’ ऎम्ब अनुमानदिन्द वेदगळिगॆ पौरुषेयत्ववन्नु साधिसलु हॊरटरॆ, इदक्कॆ विरोधवन्नु आपादिसिदाग, बाधकवाद अनुकूल तर्कवन्नु हेळबेकु.

“वाक्यरूपवाद मात्रक्कॆ पौरुषेयवे एतक्कॆ आगबेकु?’ ऎन्दु आक्षेपिसुवुदक्कॆ ‘अप्रयोजक शङ्कॆ’ ऎन्दु हॆसरु. ई आक्षेपक्कॆ ‘पौरु पेयवागदिद्दरॆ अदु वाक्यवू आगलारदु’ ऎन्दु प्रतितर्कवन्नु हेळ बेकु. वेद अपौरुषेय ऎन्दु हेळुव सिद्धान्तिगॆ ई प्रतितर्क प्रति कूलवागुवुदिल्ल. आद्दरिन्द ई अनुमान अप्रयोजक.

इदल्लदॆ, श्रुत्या स्मृत्या च इयं त्वदनुमितिः, बाध्या -‘वाचा विरूप नित्यया’ ‘अनादिनिधना हेषा’ इत्यादि श्रुति स्मृति गळिन्द ई निन्न अनुमान बाधितवागुत्तदॆ.

इदल्लदॆ, कर्तुः अतेश्च-वेदवन्नु इन्तहवरु रचिसिदरु’ ऎन्दु हेळुवुदक्कॆ यारिगू आगुवुदिल्ल. इदरिन्द ‘स्मर्यमाणकर्तकत्व’ -कर्तनॊब्बनु इरुवनॆन्दु स्मरिसिकॊळ्ळुवुदु’ आ अनुमानदल्लि उपाधि यागुत्तदॆ. ‘यत्र यत्र पौरुषेयत्वं, तत्र स्मर्यमाणकर्तकत्वं, यथा रघुवंशाद्’ ऎन्दु साध्यव्यापकत्व बरुत्तदॆ. ‘यत्र यत्र वाक्यत्व, तत्र स्मर्यमाणकर्तकत्वं नास्ति, यथा वेदे’ ऎन्दु साधनाव्यापकत्व बरुत्तदॆ. आद्दरिन्द अदु उपाधियागुत्तदॆ.

ईश्वरने वेदक्कॆ कर्तनॆन्दु नावु हेळुवुदरिन्द साधनाव्यापक व्यापकवागद कारण स्मर्यमाणकर्तकत्व ऎम्बुदु उपाधियागुवन्तिल्ल.

390

[श्लोक्

112

त्वं ताव लोकैर्न हि पुरुषगुणप्रत्ययाहीतिः सश्चापन्नु वीरंस्तमिह न मुनयस्सत्यनिष्ठाः कृतज्ञाः ॥

[वेद यारिन्दलू निर्मितवल्ल]

-

337-

आद् वेदैक्यवाद विभजनवशात्तावता नान्य सृष्टि

सर्वॆषामेकवेदान्वयमपि जगदुः कालभेदप्रतिष्ठन् । तद्वच्छाखाविभागः प्रवचननियता काठकाव्या समाख्या

इष्टा मन्मादिकर्ता परिष्कृत इह चानित्य योगः प्रवाहैः ॥ ऎन्दरॆ - त्वं तावत् तिष्य! - नम्मिब्बर विवाददल्लि निन्न मातु ननगॆ हेगॆ विश्वासनीय? अदु प्रमाणवागुवुदिल्ल.

लोकै पुरुषगुणप्रत्ययात् तत्त्वप्रीतिः न हि-लोक दल्लि आस्तिकरु, उपदेशिसिद पुरुषन गुणवन्नु नोडि, अदर विश्वासदिन्द वेदवन्नु ऒप्पुत्तिल्लवष्टॆ! अवरॆल्लरू वेदवन्नु स्वतः ऒप्पिरुवरु.

हागादरॆ, ईश्वरन अवश्यकतॆ एनॆन्दरॆ, इह सत्यनिष्ठाः कृतज्ञाः सन्तः मुनयः तं च नापहुवीरन् वेदवन्नु स्वतः प्रमाण वॆन्दु ऒप्पिदरू, सत्यकनिष्ठरू, परमात्मनिन्द आद उपकारवन्नु स्मरिसि कॊळ्ळुवरू, सन्तरू आद महर्षिगळु ईश्वरनन्नु तळ्ळि हाकुवुदिल्ल. वेद निष्ठॆयन्तॆ ईश्वर निष्ठॆयू सहजवागि इरबेकाद गुण, वेद ईश्वरो पदिष्टवल्ल ऎन्दमात्रक्कॆ ईश्वरने अनावश्यकवॆन्दागुवुदिल्ल ॥ १११ ।

मॊदलु ऒन्दे वेद इत्तु, अनन्तर नाल्कायितु’ इत्यादि व्यव हार इरुवुदरिन्द हॊसदागि वेदगळ रचनॆयन्नु ऒप्पबेकॆन्दरॆ, आद् वेदैक्यवादस्तु अविभजनवशात् वेदद विभाग मॊदलु इरलिल्ल वादुदरिन्द मॊदलु ऒन्दे वेदवित्तु ऎम्ब व्यवहार बन्दिदॆ. तावता अस्य सृष्टिः न-अष्टु मात्रदिन्द वेदगळ रचनॆ हॊसदॆन्दागुवुदिल्ल.

आद्दरिन्दले, सर्वॆषां एकवेदान्वयमपि कालभेदप्रतिष्ठां जगदुः ऎल्लरू ऒन्दु कालविशेषदल्लि ऒन्दे वेदवन्नु अध्ययन माडुत्तिद्दरु ऎन्दू, मनुष्यन शक्ति क्षयदिन्द अनन्तर कालदल्ले वेद वन्नु नाल्कागि विङ्गडिसिदरॆन्दू महाभारतादिगळल्लि हेळिद्दारॆ.

तद्वत् त् शाखा विभाग- हीगॆये मनुष्यर शक्तिक्षयदिन्द ऒन्दे वेददल्ले, तैत्तिरीय शाखा, वाजसनेय शाखा इत्यादि शाखाभेदगळू आदवु. कारकाद्या समाख्या प्रवचननियताकारक’ मुन्ताद हॆसरू सह, आ शाखॆयन्नु कठ ऎन्नुवरु प्रवचन माडिदुदरिन्दले

113]

बुद्धि सर

391

  • 338 - [मॊदले इद्द वेद सृष्टि कालदल्लि अभिव्यक्तवागुत्तदॆ भेदो मन्वराद् भवति च नियतोsनादिसिद्धॆ तदंशे पुंसूक्तादौ श्रुतीनां जनिवचनमपि प्राग्वदाविष्यत् स्यात् । आज्ञारूपत्वमासां न च गलति विभोगैक्यरूप्याभिस योsसौ देवः प्रमाणं स च न शिथिलयेच्छक्तिमङ्क्रमन्तम् ॥ बन्दिदॆ. मन्त्रादिकर्ता इष्टा - मॊदले इद्द मन्त्रादिगळन्नु कण्डिद्दरिन्दले ‘मन्त्र कर्तरु’ ऎन्दॆनिसि कॊळ्ळुत्तारॆ.

वेददल्लि वसिष्ठ विश्वामित्रादिगळ हॆसरे इरुवुदरिन्द वेद अनादि यागलु हेगॆ साध्य? ऎन्दरॆ - इह च अनित्ययोगः प्रवाहैति परिष्कृतः – सृष्टिप्रवाह अनादि कालदिन्दलू ऒन्दे विध हरियुत्तिरुवु दरिन्द, इदे हॆसरिन अनेक व्यक्तिगळु बन्दु होगुव कारण नित्यवाद वेददल्लि अनित्यराद जनर हॆसरु मुन्तादवु बरुवुदरल्लि विरोधविल्ल. आदुदरिन्द वेद अनादि मत्तु अपौरुषेय ॥ ११२ ।

हागादरॆ ‘प्रति मन्वरं चैषा श्रुतिरन्या विधीयते’ – ‘प्रति यॊन्दु मन्वन्तरदल्लि बेरॆ बेरॆ श्रुतियु एर्पडुत्तदॆ’ ऎन्दु हेळिद्दु हेगॆ सरियागुत्तदॆ? ऎन्दरॆ - अनादिसिद्धे तदंशे, मन्वस्तराद् नियतः भेद भवति अनादि कालदिन्दलू प्रवाहोपादियल्लि बरुत्तिरुव, ऎल्लॆयिल्लद वेदगळ राशिगळल्लि, ऒन्दॊन्दु मन्वरदल्लि ऒन्दॊन्दु वेदभाग बरुत्तिरुवुदरिन्द आ व्यवहार हॊन्दुत्तदॆ.

पुंसूक्ताद् श्रुतीनां जनिवचनमपि प्राग्वत् आविष्यत् स्यात् पुरुषसूक्तादिगळल्लि ‘छन्दांसि जज्जिरे तस्मात्’ ऎन्दु हेळिद वेदोत्पत्तिगू हिन्दॆ हेळिदन्तॆये, वेदद आविर्भाववे अर्थ,

ऐक्यरूपाभिसः विभोः आज्ञा रूपत्वं च आसां न गलति परमात्मन इच्छॆ ऎन्दू ऒन्दे रीतियल्ले इरुवुदरिन्द ‘श्रुतिः स्मृतिः ममैवाज्ञा’ - ‘श्रुति स्मृतिगळु नन्न आज्ञॆये’ ऎम्बुदू हॊन्दुत्तदॆ,

यो सौ देवः प्रमाणं, स च शक्ति मन्तं क्रमं न शिथिलयेत् - परम प्रमाणभूतनाद परमात्मनू सह शक्तियुक्त वाद विशिष्ट रीतियल्लि इरुव, वेदद क्रमवन्नु बदलायिसुवुदिल्ल. अनादि सिद्धवाद वेदवन्नु ऒन्दे क्रमदल्ले ईश्वरनु उपदेशिसुत्तिरुवु दरिन्द, अदु अपौरुषेय मत्तु अनादि ॥ ११३ ।

392

-339-

प्रेक्षाव

[वेदक्कू बाह्यागमगळिगू वैलक्षण्य

[श्लोक 114

महान्तः परिजगृहुरिमं सार्धमङ्गैरनन्नं नेत्र० बाह्या गवानां प्रकृति‌नुपदेहीतेरभावात् । दृश्यने गत्यभावो नियतिषु लघिमा वनं तर्कमोहः वृत्ति स्वास्थादि चैषामुपधिरधिगमे वैपरीत्यं तु वेदे ॥ ११४ ॥

  • 340 - [बाह्यागमगळिगॆ अप्रामाण्य समर्थनॆ]

नित्यरस्पष्ट दोष्टॆर्भवति च निगमैः पौरुषेयेषु बाधः पाषत्व प्रषां जगति न च मृषा पक्षपातप्रहाणे ।

इतर आगमगळिगिन्तलू वेदद वैशिष्ट्यवन्नु हेळुत्तारॆ - प्रेक्षा वन्तः महास्त्रः अङ्गैः सार्धं अनं इमं परिजगृहुः. ज्ञानिगळाद महापुरुषरु अङ्गगळॊन्दिगॆ कूडिद अनन्तवाद ई वेद वन्नु अङ्गीकरिसिरुवरु. अनुपदेः तम्महीतेः अभावात् बाह्या गमानां इत्थं प्रकृतिः न-महापुरुषर निरुपाधिकवाद अङ्गीकार विल्लद्दरिन्द, उळिद मतगळ आगमगळिगॆ इन्तह पुरस्कार इरुवुदिल्ल.

‘महाजनपरिग्रहाद्वेदप्रामाण्यं’ ऎन्दु प्राचीनरु हेळुवरु. महाजनरॆन्दाग महत्व सङ्ख्यादिरूपवल्ल; अवर तपस्सु, निस्सार्थतॆ इत्यादि मूलकवाद तत्त्वज्ञानवे महत्त्व ऎन्दु तात्पर्य.

एषां अधिगमे उपधिः गत्यभावः, नियतिष्टु लघिमा, वनं, तर्कमोहः, वृत्ति स्वास्थादि च दृश्यने एनादरॊन्दु इक्कट्टिनल्लि बेरॆ गति इल्लदिरुवुदु, परिपालिसबेकाद नियमगळल्लि सौलभ्य, मोस, केवल तर्कद व्यामोह, सुलभवागि जीविकॆ सिक्कुवुदु इत्यादि गळे बाह्यागमगळन्नु आश्रयिसलु उपाधिगळॆम्बुदु प्रत्यक्षसिद्ध.

वेदे तु वैपरीत्यं - वेदमार्गदल्लन्तु तम्म इदक्कॆ नेर ऎदुरागिरुत्तदॆ. वेदद अङ्गीकार दौर्बल्य मूलकवल्ल ॥ ११४ ।

बाह्यागमगळल्लि दोषवन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ - नित्यः अस्पष्ट दोष्टॆः निगमै पौरुषेयेषु बाधश्च भवति - अपौरुषेय वाद्दरिन्द दोषप्रसक्तिये इल्लद वेदगळिन्द, पुरुषरिन्द रचितवाद बाह्यागमगळु बाधितवू आगुत्तवॆ.

पक्षपातप्रहाणे च, जगति एषां पाषत्व प्रथा न वृथा - पक्षपातवन्नु बिट्टु चिन्तिसिदाग, लोकदल्लि ई बाह्यागमगळिगॆ पाषण्ण ग्रन्थगळॆम्ब प्रसिद्धि युक्तवे ऎम्बुदू गॊत्तागुवुदु.

श्लोक 116]

बुद्धि सर

393

अन्नोन्यं चैनु बाधः प्रसजति कृतकेषाप्तिमोहादिसाम्यात् संवादो०शेषु तुल्यः परमिह कुहना सिद्धये न्यप्रवेशः ॥

[स्कृतिहासादिगळिगू वेदवे मूल]

– 341

-

संवादे मानवादेः श्रुतिभरविरले सङ्ग्रहे तत्समाने

ताभिश्चाप्तत्वसिद्ध स्वकथित उचितस्तस्य तन्मूलभावः । नाक्षं लिङ्गं नरोक्तिभ्रम इह घटते विप्रलिप्पाsपि मूलं नाज्ञाते भावना पि श्रुतिविषयतया भाति योगे तु धर्मः ॥

S

अप्तिमोहादिसाम्यात् एषु अन्नोन्यं बाधश्च प्रसजति शब्द प्रामाणक्कॆ मूलवाद आप्तत्व मत्तु अज्ञानादिगळु ई बाह्या गमगळॆल्लक्कू समानवागिरुवुदरिन्द अवुगळिगॆ परस्पर विरोध अनिवार्य.

अंशेषु संवादः तुल्य-ई बाह्यागमगळल्लि अहिंसादि कॆलवंश गळल्लि वेदवन्नु होलुवुदु समान. इदरल्लि याव विशेषवू इल्ल.

याव अंशदल्लि वेदद विरोध इरुवुदिल्लवो, आ अंशदल्लि प्रामाण्य इरलि, ऎन्दरॆ, कुहना सिद्धये परं इह अन्यप्रवेशः मन्दमतिगळन्नु वञ्चिसुवुदक्कागिये वेदधर्मवन्नु होलुव कॆलवु अंशगळन्नु ई बाह्यागमगळल्लि सेरिसलागिदॆ. आ अंशगळन्नु तिळिसुव वेदवे प्रमाणवागिरुवुदरिन्द इदक्कागि अवुगळल्लि आंशिक प्रामाण्य वन्नु अङ्गीकारमाडबेकाद अगत्यवू इरुवुदिल्ल ॥ ११५

वेदद विचारवन्नु मुगिसि, स्मृतिगळ विचारवन्नु हेळुत्तारॆ मान वादेः अविरळे श्रुतिभिः संवादे, सङ्ग्रह तत्समाने, ताभिः आप्तत्वदौ च तस्य स्वकथितः तन्मूलभावः उचितः- मन्वादि स्मृतिगळिगॆ ऎल्ला अंशगळल्लू वेददॊन्दिगॆ हॊन्दाणिकॆय, महाजन परि ग्रहवू इरुवुदरिन्दलू, श्रुतिये य किं च मनुरवदाद्देषजं ‘मनु हेळिद्दॆल्लवू परम हित’ ऎन्दु कॊण्डाडिरुवुदरिन्दलू, तन्न

ति वेदमूलक ऎन्दु मनु हेळिकॊण्डिरुवुदु युक्तवे आगुत्तदॆ.

इह अक्ष, लिङ्ग, नरोक्ति, भ्रमः, विप्रलिप्पापि मूलं न घटते ई मादि स्मृतिगळिगॆ प्रत्यक्ष, अनुमान, पौरुषेयवाद शब्द, भ्रान्ति मत्तु वञ्चनॆ इवु यावुदू मूलवागिरलु साध्यविल्ल, हिन्दिन संस्कारवे अदक्कॆ मूलवागिरबहुदु, वेदवल्ल ऎन्दरॆ, अज्ञाते भावनापि [न घटते] - ऎन्दू अनुभवदिन्द अरियद

394

-342-

[नित्यानुवॆय वेदवाद निरास

[det 117

या मूलं त्वष्ट कादेरियमपि मनुजैक्वाप्यगीत श्रुतित्वात् सा चेन्नित्यानुमेया प्रसजति न कथं तादृशाध्यक्षः । विषयदल्लि संस्कारवू हुट्टुवन्तिल्ल. अद्दरिन्द आवागलू ई स्मृति वेदार्थद अनुभववे मूलवागबेकागुत्तदॆ.

योगप्रभाववे आ स्मृतिगळिगॆ मूलवागलि ऎन्दरॆ - योगे धर्मः श्रुतिविषयतया तु भाति - योगदिन्द धर्मसाक्षात्कार बरुवुदादरू, आ धर्म श्रुतिमूलकवॆन्दे अवरिगॆ साक्षात्कारवागुवुदु. आद्दरिन्द मादिस्कृतिगळु वेदमूलकवागुवुदरिन्दले प्रमाण ॥ ११७ ।

ऎल्ल स्मृतिगळिगू वेदवे मूलवाद्दरिन्द, अष्ट काश्राद्धक्कॆ आधार वाद स्मृतिगॆ मूलभूतवाद श्रुति कण्डुबरदकारण, अन्तह श्रुतियन्नु अनुमानदिन्द साधनॆ माडबेकु ऎम्बुदु सर्वसम्मत. आ श्रुति नित्या नुमेय - अध्ययन परम्परॆयल्लि ऎन्दू इरलिल्ल ऎम्बुदु प्राभाकरर पक्ष, हिन्दॆ इद्दु ईग लुप्तवागिदॆ ऎम्बुदु नैयायिकर पक्ष, ईग प्राभाकरर पक्षवन्नु विमर्शिसुत्तारॆ- अष्टकादेस्तु या मूलं, इयमसि श्रुतित्वात् मनुजैः क्यापि अधीता – अष्टकाश्राद्धादि गळिगॆ मूलवाद श्रुतियू सह, श्रुतियाद कारण ईग इल्लदिद्दरू ऎन्दादरू मनुष्यरिन्द अध्ययन माडल्पट्टिरबेकु, नित्यानुमेयवल्ल.

-

हीगल्लदॆ, सा नित्यानुमेया चेत्, ताशाध्यक्ष कथं न प्रसजति?-‘आ वेदवन्नु ऎन्दू यारू अध्ययनमाडिरलिल्ल, अदु ऎन्दू अनुमानदिन्दले सिद्ध’ ऎन्दरॆ, ऎन्दू अनुमानदिन्द सिद्ध वाद प्रत्यक्षवे अदक्कॆ मूलवागलि ऎन्दु एतक्कॆ हेळबारदु?

वैदिकरिगॆ प्रतियॊन्दु कर्तव्यवू वेदोक्तवॆम्बुदु सिद्धान्त, ईग उपलब्धवाद वेददल्लि अदु कण्डुबरदिद्दरॆ, आ वेद ऎन्दो इद्दिर बेकु, इन्दु लुप्तवागिदॆ ऎम्बुदु तार्किकर पक्ष, ऎन्दू ऎल्ल अध्य यन परम्परादिगळल्लिल्ल; अवु नित्यानुमेय ऎम्बुदु प्राभाकरर मत. वेदवॆम्बुदु शब्द रूप. ऎन्दू यारू बायियिन्द हेळदॆ इरुवुदु शब्दरूपवागिरलारदु. हागादरॆ नित्यानुमेय अनुभवमूलकवे आ आचार ऎन्दु एतक्कॆ आगबारदु? अनुभव ऎन्दादमेलॆ यारिगादरू ऎन्दादरू प्रत्यक्षवागिरबेकु ऎन्दरॆ, इदु श्रुतिगू समान

  • 118]

बुद्धि सर

395

सर्वस्मिन् पूर्वपूर्वस्कृतिरपि निगमोपज्ञ मित्याचरिष् नित्यादृश्य च मूले नियतविह भवेदनसन्माननीतिः ॥ ११७ ॥

[उच्छिन्न शाखामूलक आचारवाद निरास]

-343-

शाखोच्छेददानीमिह यदि स मतस्सर्वतदसिद्धिः व्यासागर प्रधानैर्भवति च मुनिभिर्भषिता व्यापि भूमिः । उच्छिन्ना सा यथैवाचरितुरविदिता तत्तदाचारमूलं तद्वा विप्रकीर्णा क्रमसमधिगमः कालवशतोs पि ॥ ११८ ॥

अन्तह आचारक्कॆ स्मृतिये मूलवागिरलि, ऎन्दरॆ- सर्वस्मिन् आचरिष्ठावसि पूर्वपूर्वस्कृतिः, निगमोपज्ञ मिति मूले नित्या दृश्य च इह अन्नसनाननीति नियतं भवेत् - अष्टकादिगळन्नु आचरिसुव प्रतियॊब्बरिगू स्मृतिये मूलवादरॆ, स्मृति पौरुषेयवाद्द रिन्द अदक्कॆ मूल यावुदॆन्दु हेळबेकु? आरम्भदल्लादरू श्रुतिये मूलवादरॆ, ‘नित्यानुमेय श्रुतिये मूल’ ऎम्बुदु तप्पागुत्तदॆ. ऎन्दू स्मृतिये मूल ऎन्दरॆ ‘कुरुडु परम्परॆ’न्याय ऒदगुवुदु अनिवार्य. आद्दरिन्द आ आचारगळिगॆ प्रत्यक्षश्रुतिये मूल ॥ ११७ ।

लुप्तवाद वेदशाखॆये अवक्कॆ मूल ऎम्ब तार्किकर मतवन्नु निराकरिसुत्तारॆ. इह शाखॆच्छेदन्नु इदानीं यदि, स मतः- अष्टकादि आचारगळिगॆ मूलवाद वेद ईग लुप्तवॆ, ऎल्ला कालदल्लि लुप्तवॆ? ईग लुप्तवागिदॆ ऎन्नुवुदु नमगू सम्मतवे. सर्वतश्चत् असिद्धि ऎल्ला कालक्कू लुप्तवॆम्बुदु सिद्धवल्ल. ‘लुप्त’ ऎन्दाग ऒन्दु समयदल्लिद्दु, अनन्तर नशिसिदॆ ऎन्दे आगुत्तदॆ.

नमगॆ तिळिद देशदल्लि, अदु कण्डुबरुवुदिल्लवॆन्दरॆ, नमगॆ तिळियदि द्दरू - व्यासागप्रधानैः मुनिभिः अद्यापि च भूमिः भूषिता भवति-व्यास मत्तु अगत्य मुन्ताद महर्षिगळु ईगलू ई भूमं डलवन्नु अलङ्करिसुत्तले इरुवरु. ऋषिगळ परम्परॆ नशिसुवुदे इल्ल.

आचरितुः अविदिता उच्छिन्ना सा यथैव तत्त्वदाचारमूलं, तद्वत् विप्रकीर्णा सा [ तदाचारमूलं] अष्टकादिगळन्नु आचरिसुववरिगॆ तिळियदिद्दरू, हिन्दॆ यारिगादरू तिळिदिद्दरिन्द, आया आचारक्कॆ आ वेद मूलवागुवुदादरॆ, ई देशदल्लि इल्लदिद्दरू, देशान्तर दल्लि अध्ययनदल्लि इद्दु ई देशद आचारक्कॆ मूलवागिरबहुदु,

396

[श्लोक 119

  • 344 - [वेदविरुद्ध पुराणादिगळ विचार दृष्टे वेदैर्विरोधे स्मृतिपरिहरणं सूत्रभाष्यादिसिद्धं

ततिः पुराणप्रकृतिवु भविनां समृवाद्विभ्रमादेः । स्यादन्यून्यं विरोधे गृह बलनियतिस्सात्त्विकादिभेदात्

मात्साद् दर्शितं तच्छुतिहतिरहितैस्तत्व वाक्य ॥

-

8

कालवत् देशतोsसि क्रमसमधिगमः [भवति] – ईवाग इल्लदिद्दरू हिन्दॆ इद्दु शिष्य परम्परॆयिन्द आचारक्कॆ मूलवागुवुदादरॆ, देश परम्परॆगू इदे न्याय अन्वयिसुत्तदॆ. अन्दरॆ विदेशगळल्लि अन्तह वेदशाखॆ ‘एप्रकीर्ण’वागि इद्दिरबहुदाद्दरिन्द, ‘उच्छिन्न शाखॆ’ये मूलवॆम्बुदु युक्तवल्ल ऎम्बुदु सिद्धान्त ॥ ११८ ।

श्रुतिगू स्मृतिगू विरोध बन्दरॆ एनु माडुवुदॆम्बुदन्नु निर्ध रिसुत्तारॆ -वेदैः विरोधे दृष्टि, स्मृतिपरिहरणं सूत्रभाष्यादि सिद्ध स्मृतिगळिगॆ श्रुतिगळॊन्दिगॆ विरोध स्पष्टवादाग स्मृतियन्नु कैबिडबेकॆन्दु ‘विरोधे तु अनपेक्षं स्यात्’ इत्यादि पूर्व मीमांसा सूत्र भाष्यादिगळल्लि निर्णयिसलागिदॆ.

भविनां विभ्रमादेः सम्भवात्, पुराणप्रकृतिषु तद्वत् नीतिः कर्मपरवशरादवरिगॆ भ्रम प्रमादादिगळ सम्भव इरुवुदरिन्द पुराणादिगळ विषयदल्लू अदे न्यायवे सिद्धवागुत्तदॆ.

इह अन्यून्यं विरोधे तु, सात्त्विकादिभेधात् बलनियतिः पुराणगळल्ले परस्पर विरोध कण्डुबन्दरॆ एनु माडुवुदॆन्दरॆ, पुरा णगळल्लि सात्त्विक, राजस, तामस विभागदिन्द बलाबलवन्नु निर्णयिसबेकु. इदरिन्द अधिकारिभेददिन्द विरोध परिहारवागुवुदु.

-

मात्साद् श्रुतिहतिरहितैः तत्परैरेव वाक्यः तत् दर्शितं मातृ पुराणादिगळल्लि, श्रुतिविरोधविल्लद, अदक्कागिये हुट्टि रुव, अग्निः शिवस्य माहात्मं तामसेषु प्रकीर्त्यते । राजसेषु च माहात्ममधिकं ब्रह्मणे विदुः ॥ सात्त्विकेष्टथ कषु माहात्म मधिकं हरेः’ – ‘तामस पुराणगळु अग्नि मत्तु शिवन महिमॆयन्नू, राजस पुराणगळु चतुर्मुखन महिमॆयन्नू, सात्त्विक पुराणगळु विष्णुविन महिमॆयन्नू हेळुत्तवॆ’ इत्यादि वचनगळल्लि अदु स्पष्ट. आद्द रिन्द सात्त्विकरिगॆ विष्णु पुराणादि वैष्णव पुराणगळे ग्राह्य । ११९ ।

-

श्लोक [20]

-345-

बुद्धि सर

[आंशिक वेदविरोधविरुव आगमादिगळ विचार]

397

भागे वेदाविरुद्ध पशुपतिकपिलाद्यागमास्सु प्रमाणं मोहाद्यर्थं तु शेषं मुनिभिरभिहितं यत्र मज्ज डिम्या!

भूयस्यर्थ प्रधाने विहतिमति सतां संशयक्कॆ कैचित्सा श्रुत्या बाधं न रुन्द श्रुतिसहपठितिर्हत्व हव्यता च ॥ १२० ॥

[पाञ्चरात्रागमद वैशिष्ट्य

-

346-

निर्दोषाम्यायमौलिश्रुतनिखिलजगन्मूलसर्वज्ञ मूले हेतुर्वूडे चतुर्धा क्वचिदपि न भवेद्विभ्रमः पञ्चरात्रॆ ।

पाशुपताद्यागमगळ विषयवन्नु हेळुत्तारॆ - पशुपतिकपिला द्यागमाः वेदाविरुद्ध भागे प्रमाणं स्युः

पाशुपतागम,

साङ्ख्यशास्त्र मुन्तादवुगळल्लि वेदाविरुद्धांश प्रमाणवागलि!

शेषं तु मोहाद्यर्थं मुनिभिः अभिहितं, यत्र डिवा 8 मज्जनि वेदविरुद्धवाद उळिद अंशगळन्नु ज्ञानिगळाद महर्षिगळे अल्पप्रज्ञर तृप्तिगागि हेळिरुवरु ऎम्बुदु कॆलवर वाद.

14

आदरॆ, भूयसि प्रधाने अर्थ विहतिमति, सतां संशय क्वचित् स्यात् अनेक प्रधान विषॆयदल्ले वेद विरोधविरुवाग, सत्पुरुषरिगॆ उळिद कॆलवु विषयगळल्लू संशय बरुवुदु सहज, आदुद रिन्द आ आगमगळन्नु प्रमाण ऎन्दु हेळलु साध्यविल्ल.

हागादरॆ, ‘साङ्ख्यं योगः पारात्रं वेदाः पाशुपतं तथा । आत्मप्रमाणानेतानि न हव्यानि हेतुभिः’ - ‘साङ्ख्य, योग, पाञ्च रात्र, वेदगळु, पाशुपत इवुगळु तत्त्वग्रन्थगळु. इवुगळन्नु युक्ति वादगळिन्द कॆडिसबारदु’ ऎन्दु हेळिरुवदादरू हेगॆ? ऎन्दरॆ, श्रुति सहपठितिः, हेत्व हनव्यता च श्रुत्या बाधं न रुन्द - ‘वेदा पाशुपतं’ ऎन्दु वेदद जॊतॆयल्ले हेळि, युक्तियिन्द कॆडिसबारदॆन्दु हेळिद मात्रक्कॆ वेदविरोधविद्दरू ऒप्पबेकॆन्दर्थवागुवुदिल्ल. आद्दरिन्द अवु वेदविरुद्धवादुदरिन्द अप्रमाणवागुत्तवॆ ॥ १२० ।

पाञ्चरात्रागमगळिगॆ विशेषवन्नु हेळुत्तारॆ - निर्दोषा म्यायचौळिश्रुतनिखिलजगन्मूलसर्वज्ञमूले [पा रात्रे] चतुर्धा प्रोडॆ क्वचिदपि विभ्रमः हेतुः न भवेत्-नित्यनिर्दुष्ट वाद वेदान्तगळल्लि सर्व जगत्कारणनागि प्रतिपादितनाद परमात्मनिन्दले

398

(श्लोक 122 युक्ता भक्तानुका गरिमसमुदिते विप्रलिस्साsपि नास्मिन् वेदाचॆ षो किरर्थस्थितिविशदतया भूमविद्यादिवच्च । [पाञ्चरात्रागमद प्रामाण्य समर्थनॆ

  • 347 -

जीवोत्पत्यादिवादो निगमवदिह तन्नित्य तोश्च साम्यात् जीवाद्याख्यानिरूढिभिमतिभिदया स्याच्च सङ्कर्षणाद् ।

उपदिष्टवागि, चर्चॆ, क्रियॆ, योग, ज्ञान ऎन्दु नाल्कु विभागगळन्नुळ्ळ ई पाञ्चरात्रदल्लि याव अंशदल्लू भ्रम प्रमादादिगळिगॆ सम्भवविल्ल.

भक्तानुकवागरिमसमुदिते अस्मिन् विप्रलिप्पापि न युक्ता - भक्तर मेलॆ तुम्बा करुणॆयिन्द उपदिष्टवाद ई पाञ्च रात्रद विषयदल्लि, मोसमाडुव उद्देशवू इरलु साध्यविल्ल. अर्थ स्थितिविशदतया, भूमविद्यादिवच्च वेदात् श्रेष्टोक्तिः वेदार्थवन्नु स्पष्टवागि हेळुवुदरिन्द, भूमविद्यादिगळल्लन्तॆ, पाञ्च रात्रवन्नु वेदक्किन्तलू श्रेष्ठवॆन्दु हेळिदॆ.

शङ्कॆ - ‘वेदगळिन्द पडॆयलारद नॆलॆयन्नु शाण्डिल्यनु पाञ्चरात्र दिन्द पडॆदनु’ ऎन्दु, वेदक्किन्तलू पाञ्चरात्र श्रेष्ठवॆन्दु हेळि वेद निन्दॆयन्नु माडिरुवुदरिन्द पाञ्चरात्र हेगॆ प्रमाणवागुवुदु?

समाधान - वेदार्थवन्नु तिळियुवुदु सामान्य जनरिगॆ साध्यविल्ल. पाञ्चरात्र सुलभ. ई कारणदिन्द वेददिन्द तिळियलु अशक्यवाद्दन्नु पाञ्चरात्रदिन्द शाण्डिल्यनु तिळिदनु ऎन्दर्थ. इदु वेदद गहनतॆय वर्णनॆ. छान्दोग्यद भूमविद्यॆयल्लि नारदनु ‘तानु ऎल्ला वेदगळन्नु ओदिद्दरू, तनगॆ एनू प्रयोजनवागलिल्ल’ ऎन्दु हेळिकॊण्डनॆन्दिदॆ. इदु वेदनिन्दॆयल्ल ऎन्दु ऎल्लरिगू सम्मत. इदरन्तॆये पाञ्चरात्रदल्लि हेळि रुवुदू वेदनिन्दॆयागुवुदिल्ल. आद्दरिन्द पाञ्चरात्र प्रमाणवे ॥ १२१ ।

`वासुदेवात्सङ्कर्ष नाम जीवो जायते’ - ‘वासुदेवनिन्द सङ्कर्षणनॆम्ब जीव हुट्टुत्तानॆ’ ऎन्दु वेदविरुद्धवागि जीवोत्पत्ति यन्नु हेळुवुदरिन्द पाञ्चरात्र अप्रमाणवॆन्दरॆ, इह तन्नित्य तो केश्च साम्यात् निगमवत् जीवोत्पत्तादिवाद - ई पाञ्च रात्रदल्लि ‘सह्यनादिरनाश्च’ ऎन्दु जीवनित्यत्ववन्नू हेळिरुवुदरिन्द, ‘प्रजापतिः प्रजा असृजत’ इत्यादि वेदवाक्यगळल्लन्तॆये उत्पत्तियन्नु आविर्भाववॆन्दु तिळियबेकु. इल्लदिद्दरॆ वेदवू अप्रमाणवागबेकागुत्तदॆ.शोक 123]

बुद्धि सर

399

मादेश्पजीव्यं हिततममिदमित्यादिकं भारतोक्तं तापैक्यं विकल्पः क्वचिदभिमतवत्तादृशाम्रायभेदात् ॥

[सर्वसिद्धान्त साम्य निरास]

  • 348

-

सर्वॆ सर्वज्ञ बुद्देर्ननु विपयतया नित्यसिद्धाः कृतान्ताति तस्मान प्रवर्तॆ सति समयगणे कस्य चिक्को विशेषः । मैवं तप्पे विकल्पत्यजि विहतिमतामेकशेषमानात् तन्निष्टा स्यात् कनिष्ठा नमति न विदुषोs नामिकादिः पर

अथवा - सङ्कर्षणादौ तु अभिमतिभिदया जीवाद्याख्या निरूढिश्व स्यात् - सङ्कर्षणादिरूपगळु जीवात्मरिगॆ अभिमानिरूप गळागुवुदरिन्द ‘सङ्कर्षणॆ नाम जीवः’ ऎन्दु हेळिरबहुदु.

हिततमं इदं मादेश्च उपजीव्यं इत्यादिकं भारतोक्तं ‘इदं श्रेयः’ ‘इदु परमश्रेयोरूप’ ऎन्दू ‘अस्मात्सवक्षते धर्मान् मनुः’ ‘मनु इदरिन्दले धर्मगळ प्रवचनवन्नु माडुवनु’ ऎन्दू महाभारतदल्लि हेळिदॆ.

तत्, अभिमतवत् तादृशाम्यायभेदात् क्वापि ऐक्यं, क्वचित् विकल्पः - आद्दरिन्द ऎल्लरू ऒप्पिरुव वेददन्तॆये, मूल भूत एकायनश्रुतिगॆ तक्कन्तॆ कॆलवॆडॆ सामरस्यवू, आ श्रुति अनेकविधवागि विरोध कण्डुबन्दल्लि विकल्पवू इरुवुदु. परस्पर विरुद्धवागि ‘षोड शिनं गृज्ञाति’ ‘न गाति’ ऎन्दु षोडशिय ग्रहणवू, अदर निषेधवू वेददल्लि कण्डुबन्दाग विकल्पवन्नु हेळि वेदद प्रामाण्यवन्नु संरक्षिसु वन्तॆ पाञ्चरात्रद प्रामाण्यवन्नू संरक्षिसिकॊळ्ळबेकु ॥ १२२ ॥

ननु

୧୫

इतर सिद्धान्तगळिगू पाञ्चरात्रक्कू साम्यवन्नु शङ्किसि परिहरिसु तारॆ- सर्वॆ कृतान्ताः सर्वज्ञ बुद्धः विषयतया नित्यसिद्धा ऎल्ला सिद्धान्तगळू सर्वज्ञनाद ईश्वरन बुद्धियल्लि विषय वागुवुदरिन्द अनादिसिद्धवागिये इवॆयष्टॆ! तस्मात् समयगणे तेन प्रवर्तॆ सति कस्यचित् को विशेषः - आद्दरिन्द मूलतः ईश्वरने ऎल्ल सिद्धान्तक्कू प्रवर्तकनागिरुवुदरिन्द पाञ्चरात्र ऒन्दक्कॆ मात्र एनु विशेष? ऎल्लवू समान प्रमाणवे.

-

मैवं इदु सरियल्ल. तप्पे विकल्पत्यजि, विहतिमतां एकशेष मानात्, विदुषां कनिष्ठा तन्निष्टा स्यात् - तत्त्वदल्लि

-

400

  • 349-

स्मतिस्वरूप, मत्तु अदर प्रामाण्य]

[श्लोक 124

अर्थ पूर्वानुभूते सहमितसदृशख्यात्यदृष्ट प्रभे

संस्कारानुग्रहे या परिणमति मतिस्सा स्मृति प्रकारा । याथार्थsपि स्वपूर्वानुभववनुसरेराह्यशून्या न चैषा हेतुश्चार्थ क्रियादेः स्मृतिवदनुभवोsप्यस्ति नष्टादिकेषु ॥ विकल्प बरलु साध्यविल्लद्दरिन्द, परस्पर विरुद्ध वाद अनेक सिद्धान्तगळ पैकि यावुदादरॊन्दु उळियबेकाद्दरिन्द ऎल्ल सिद्धान्तगळू सम प्रमाणवागलु साध्यविल्ल. आद्दरिन्द सिद्धान्तगळ गणनॆयल्लि किरुबॆरळु पाञ्चरात्रदल्ले निल्लुत्तदॆ. अनामिकादि पर न नमति ऎरड नॆय बॆरळु मत्तॊन्दु सिद्धान्तवन्नु ऎणिसुवुदक्कागि बग्गुवुदे इल्ल.

-

शङ्कॆ – परमात्मनु त्रिकाल सर्वज्ञनु. ईग ऒब्बनु हॊसदागि ऒन्दु सिद्धान्तवन्नु प्रचार माडिदरू, अदन्नू परमात्मनु तिळिदिर बेकु. हीगॆ परमात्मन बुद्धियल्लि गोचरवाद्दे कालान्तरदल्लि ऒब्बर मूलक हॊरबरुत्तदॆ. हीगॆ ऎल्लवू परमात्मन मूलकवे आगुत्तिरुवाग “पाञ्चरात्र ऒन्दे परमात्म कर्तक’ ऎन्दु हेळुवुदक्कॆ कारणवेनु?

समाधान - परमात्मन बुद्दियल्लि ऎल्लवू गोचरवागुवुदेनो निज! आदरॆ अप्रमाणवॆन्दे अवु परमात्मन बुद्दियल्लि गोचर वागुवुदरिन्द पाञ्चरात्र साम्य अवक्कॆ बरुवन्तिल्ल. ऒन्दन्नु ऎणिसलु हॊरटाग मॊदलु किरुबॆरळन्नु मडिसुत्तारॆ. अन्तहद्दु मत्तॊन्दु इल्लदिद्दाग ऎरडनॆय बॆरळन्नु मडिसुवुदक्कॆ अवकाश बरुवुदिल्ल. आवाग मॊदलनॆयदे अद्वितीयवागि उळिदुबिडुत्तदॆ. पाञ्चरात्रवू हागॆये अद्वितीयवागिरुत्तदॆ ॥ १२३ ।

——

स्कृतिगॆ प्रामाण्यवन्नु प्रतिपादिसुत्तारॆ - पूर्वानुभूते अर्थ सहमितसदृशखात्य दृष्ट प्रभेदैः संस्कारानुग्रहे या मतिः परिणमति, सा स्मृतिः त्रिप्रकारा - हिन्दॆ नोडिद वस्तुविन विषयकवागि, अदरॊन्दिगॆ नॊडिद्द वस्तुविन दर्शनदिन्दलो, सदृशवाद दस्तुविन दर्शनदिन्दलो, अदृष्टविशेषदिन्दलो हिन्दिन संस्कार उद्दु द्धवागि बरुव ज्ञानवे ‘स्मृति’, अदक्कॆ कारणवाद अनुभव प्रमभ्रमॆ, अथवा संशयरूपवागि इरुवुदरिन्द स्मृतियू मूरुविधवागुत्तदॆ.

3

याथार्थsपि स्वपूर्वानुभवं अनुसरेत् - यथार्थ वाद स्मृतिय तनगॆ मूलवाद अनुभववन्ने अवलम्बिसि इरुत्तदॆ,

125]

बुद्धि सर

401

  • 350 (स्कृतिय प्रामाण्यदल्लि अनुपपत्ति परिहार पूर्वं श्यामत्वमात्रावति न हि मितिः पाकरsपि त

ताभानं तथा चेत् प्रसजति तदिदं प्रत्यभिज्ञादिकेsपि! मत्तु, एषा बाह्यशून्या न च - ई स्मृति विषयशून्यवागुवुदू इल्ल. अदु हेगॆन्दरॆ, अर्थक्रियादेः हेतु-अर्थक्रियाकारिय आगुत्तदॆ. ऒळगिद्द वस्तुवन्नु स्मरिसिकॊण्डु होगि आ वस्तुवन्नु पडॆयु तेवॆ. आद्दरिन्द अदु विषयजन्य, मत्तु प्रमॆये आगुत्तदॆ.

वस्तुवे इल्लदिद्दाग बरुव स्मृति अर्थजन्य हेगॆ अगुवुदॆन्दरॆ, नाषिकेसु अनुभवोs पि स्मृतिवत्‌ अस्ति - भूत मत्तु भविष्य त्कालद वस्तुगळल्लि अनुभवात्मकवाद अनुमानादिगळू स्मृतियन्तॆये बरुत्तदॆ. स्मृति अर्थशून्यवादरॆ, अनुमानादिगळू अर्थशून्यवे आगबेकागुत्तदॆ. आद्दरिन्द स्मृति अर्थजन्म मत्तु प्रमाण । १२४ ।

‘स्कृति प्रमाणवल्ल’ ऎम्ब वादवन्नु निराकरिसुत्तारॆ - पूर्व श्याममात्रात् पाकर तः मितिः न हि भवति – कप्पु बण्ण हिन्दॆ इद्दिद्दरू, सुडुवुदरिन्द कॆम्पाद घटदल्लि कप्पु बण्णद ज्ञान प्रमॆ यागुवुदिल्लवष्टॆ! तथा तताभानं हागॆये हिन्दिन कालद सम्बन्धि आवाग इल्लद्दरिन्द अदर स्मृति प्रमॆयागलु साध्यविल्ल.

प्रमात्मक ज्ञानदिन्द हुट्टिद स्मृति प्रमॆयागलु तडॆयिल्लवॆम्बुदु सिद्धान्त. आदरॆ, हिन्दॆ ऒन्दु वस्तु ऒन्दु कडॆयल्लि इद्दिद्दन्नु कण्डु कालां इरदल्लि अदर स्मरणॆयिन्द अल्लिगॆ होगि नोडिदाग कॆलवु समय पदार्थ दॊरॆयदे होदाग विफलप्रवृत्तिजनकवागुवुदरिन्द स्मृति प्रमॆयागलु साध्यविल्लवॆन्दु नैयायिकरु हेळुवरु.

आदरॆ, इद्दिद्दन्नु इद्द हागॆ स्मरिसिकॊण्डाग अदरल्लि भ्रमत्वक्कॆ कारणवाद अंश यावुदू इल्लदिरुवुदरिन्द आ स्मृति प्रमॆये आगबेका गुत्तदॆ. लोकदल्लि कॆलवु प्रत्यक्ष भ्रमरूपवादरू प्रमात्मक प्रत्यक्षवू इरुवन्तॆ, प्रमात्मक स्मृतियू इरुवुदरल्लि विरोधवेनू इल्ल.

स्मृति अप्रमॆये आदरॆ, तदिदं प्रत्यभिज्ञादिकेsपि प्रसजति ई न्याय अंशदल्लि स्मृतिरूपवादकारण प्रत्यभिज्ञॆगू अन्वयिसबेका गुत्तदॆ. प्रत्यभिज्ञॆ प्रमाणवागदिद्दरॆ वस्तुगळ स्थिरतॆये सिद्धिसदॆ क्षणिकवादवे उळियबेकागुत्तदॆ ऎन्दु हिन्दॆये (पुट 371) हेळिदॆ.

26

402

तत्त्वमुक्ताकलाप

[da 126 याथार्थं पारतत्वान्न च गळति न चेदभ्युपेतातिवृत्ति

वेदे मानॆस्स होक्ता स्मृतिरपि विफला त्वक्षपादाद्यमुक्तिः ॥ -351- [स्कृतियल्लि हॊस विषय तोरुवुदिल्ल]

जातः पूर्वानुभूत्या स्मृतिमुपजनयेतापि संस्कार एव प्रास्टष्टव्यक्ति मात्रप्रतिनियमती कीदृशादन्वयात्सात् । मैवं कार्यॆ तैबाध्यॆ ननु तदनुगुणः कल्पते हेतुयोग तज्ञानोत्पाद्यभावस्स इति च विदितः किं तदन नामा॥

स्कृतिय स्वरूपवे अनुभववन्नु अवलम्बिसिरुवुदरिन्द, अदक्कॆ प्रत्येकवाद याव स्थानवू इल्लवॆन्दरॆ, पारतन्त्रात् याथार्थं न च गळति-मत्तॊन्दन्नु अवलम्बिसिद मात्रक्कॆ प्रामाण्य कळॆदु होगु वुदिल्ल. न चेत्, अभ्युपेशातिवृत्तिः - इदन्नु ऒप्पदिद्दरॆ, प्रत्य कादिगळू अवुगळ कारणवन्नु अवलम्बिसिरुवुदरिन्द प्रामाण्यवन्नु कळॆदु कॊळ्ळबेकागुत्तदॆ. ऎल्लक्किन्तलू, वेदे स्मृतिरपि मानैः सह उक्ता - वेददल्लि ‘स्मृतिः प्रत्यक्षं’ इत्यादियागि स्मृतियन्नु इतर प्रमाणगळ जॊतॆयल्लि हेळिदॆ.

न्यायसूत्रदल्लि हेळिल्लवॆन्दरॆ, अक्षपादाद्यनुक्तिस्तु विफला गौतमादिगळु तम्म सूत्रगळल्लि हेळद मात्रक्कॆ, वेददल्लि हेळिद्दन्नु कै बिडलु हेगॆ साध्य? आद्दरिन्द स्मृति प्रमाणवे ॥ १२५ ।

स्कृतियल्लि हॊस विषयवू अदृष्टविशेषदिन्द तोरबहुदॆम्बु दन्नु निराकरिसुत्तारॆ - पूर्वानुभूत्या जातः संस्कारः क्यापि स्मृतिं जनयेदे कॆलसमय हिन्दिन अनुभवदिन्द हुट्टिद संस्कार मुन्दॆ यावागलो स्मृतियन्नु हुट्टिसुत्तदॆ ऎम्बुदु सरियष्टॆ! आदरॆ, प्राग्लष्टव्यक्ति मात्रप्रतिनियतमती कीदृशात् अन्वयात् स्यात्? हिन्दॆ नोडिद वस्तु विषयकवागिये इदु इरबेकॆम्ब निय मक्कॆ कारणवेनु? अदृष्टविशेषदिन्द हॊस विषय एतक्कॆ तोरबारदु?

मैनं इदु सरियल्ल. कार्यॆ तु अबाध्यॆ, तदनुगुणः हेतुयोगः कल्पते ननु!-कार्यवु प्रामाणिकवागि सिद्धवादाग अदक्कॆ तक्क कारणवन्नु कल्पिसबेकष्टॆ! तज्ञानोत्पाद्यभावः सः इति च विदितः-आया वस्तुविन पूर्वानुभवदिन्दले आया स्मृति हुट्टुत्तदॆ ऎम्बुदु अनुभवसिद्ध. आदुदरिन्द अनुभवक्कू स्मृतिगू

श्लोक 127]

-

352-

बुद्धि सर

[उपमान अतिरिक्त प्रमाणवल्ल]

403

तुल्यात्तुल्यारे धीः स्मृतिरियमिव गौसैति बोधोनुमानं मत्तु यस्स चैतत्सम इति निजयोर्हयोर्वाप्तिसिद्ध कार्यकारणभाववे सम्बन्ध. तदन नामा किं? बेरॆ हॆसरन्नु हुडुकबेकाद अगत्यवेनु?

शङ्कॆ; - अनुभव हिन्दॆये नशिसि होगुवुदरिन्द स्मृतिगॆ संस्कार कारणवे हॊरतु अनुभववल्ल. संस्कारवन्तु अतीन्द्रिय, संस्कारविशेष दिन्द हॊस वस्तु विषयकवागियू एतक्कॆ स्मृति बरबारदु?

-

समाधान; - स्मृतिगॆ संस्कारवे कारण ऎम्बुदु सरि. आदरॆ, आ संस्कार अनुभवदिन्द बरुवुदरिन्द, अनुभववे संस्कारमूलक स्मृतिगॆ कारण ऎन्दु हेळबेकागुत्तदॆ. अन्वय व्यतिरेकगळे कार्यकारण भाव वन्नु निर्णयिसुत्तवॆ. इल्लदिद्दरॆ यागादिगळू स्वर्गक्कॆ कारणवल्लवॆन्दु हेळबेकागुत्तदॆ. कार्यक्कॆ तक्कन्तॆ कारणवन्नु कल्पिसलु साध्यवे हॊरतु, इल्लदिरुव कार्यवन्नु आपादिसलु साध्यविल्ल. आद्दरिन्द अनुभव, संस्कार, स्मृति ई मूरू समान विषयकवागुत्तवॆ ॥ १२६ ।

उपमान अतिरिक्त प्रमाणवॆम्ब मतगळन्नु खण्डिसुत्तारॆ. मॊदलु गोवन्नु नोडिद्दवनु, काडिनल्लि गोसदृशवाद गवयवॆम्ब प्राणियन्नु नोडिदाग, गोविनल्लि गवयद सादृश्यवन्नु स्मरिसिकॊळ्ळुवुदे उपमिति ऎन्दु मीमांसकरु हेळुत्तारॆ. गवयवन्नु नोडिदाग सादृश्य मूलक वागि गोवन्नु मात्र स्मरिसिकॊळ्ळुत्तानॆयॆ; अथवा ‘एतत्सदृशः गौः ऎन्दु गवयसादृश्यविशिष्टवाद गोवन्नु स्मरिसिकॊळ्ळुत्तानॆयॆ? मॊदल नॆय पक्षदल्लि - तुल्यात् तुल्यारे धीः स्मृतिः ऒन्दु वस्तुविन दर्शनदिन्द अदक्कॆ सदृशवाद मत्तॊन्दु वस्तुविन ज्ञानवे उपमिति यादरॆ इदु स्मृतिरूपवे हॊरतु अतिरिक्तवल्ल.

ऎरडनॆयपक्षदल्लि, ‘इयमिव सा गौ’ इति बोधः अनुमानं ‘इदरन्तॆ आ गो इरुत्तदॆ’ ऎम्ब ज्ञान अनुमितिरूपवागुत्तदॆ. हेगॆं दरॆ, ‘यत्तुल्यः यः, स च एतत्समः’ इति निजहस्तयोः व्याप्ति सिद्ध-ई कैगॆ आ कै सदृश ऎन्दाग, आ कैगॆ ई कै सदृश ऎम्बुदू सिद्ध वागुवन्तॆ, ‘गोसदृशः गवयः’ ऎन्दाग ‘गवयसदृशः गौः’ ऎम्बुदू सिद्धवागुत्तदॆ, इदु अनुमानवे, अतिरिक्त प्रमाणवल्ल,

404

(श्लोक 128

चिक्कोते निमित्ते पदमपि विदितं शक्तमाप्तातिदेशे व्युत्पत्तिर्लक्षः स्वः क्वचिदपि न भवेदन्यथातीयेनु ॥

အဓိ [अर्थापत्ति अतिरिक्त प्रमाणवल्ल]

-

353-

अर्थापत्तिः परोक्तान पृथगनुमितेर्वाप्तिबोधादिसाम्यात् अव्याख्यानामयुक्तिर्न हि भवति न चाव्यापकाति स्थापर्का सुः ।

-

नैयायिकरु - हॊसदागि गवयपदवन्नु केळिदवनु, अदक्कॆ एनु अर्थ?’ ऎन्दु प्रश्निसुत्तानॆ. ‘गोविगॆ सदृशवाद्दु गवय’ ऎन्दु तिळिद वनु हेळुत्तानॆ. गोविगॆ सदृशवाद वस्तुवन्नु नोडुववरॆगॆ ‘आ पदक्कॆ इदे अर्थ’ ऎम्ब निश्चय बरुवुदिल्ल. काडिनल्लि गवय मृगवन्नु नोडि दाग ‘इदे गवयपदवाच्यवाद मृग’ ऎन्दु निर्णयिसुत्तानॆ. हीगॆ गवयपदक्कू, गवयमृगक्कू वाच्यवाचकभावद निर्णयवे उपमिति ऎन्दु हेळुवरु. इदू सरियल्ल. एतक्कॆन्दरॆ, चिक्कोते निमित्ते, पदमपि आप्तातिदेशे शक्तं विदितं गवयद लक्षणवन्नु आप्तनु हेळिदाग, आ लक्षणद मूलकवे गवयपदद प्रवृत्तिनिमित्तवाद आकार वन्नु तिळियुत्तानॆ. ई वाच्यवाचकभावज्ञान आप्तन वाक्यद मूलकवे आगुवुदरिन्द इदु शब्द प्रमाण वागुत्तदॆये हॊरतु, अतिरिक्तवल्ल.

अन्यथा, अतीनियेषु क्वचिदपि सैः लक्षणैः व्युत्पत्तिः न भवेत्-इदन्नु ऒप्पदिद्दरॆ, अतीन्द्रियवाद याव वस्तुविनल्लू, नीवु हेळुव लक्षणगळिन्द पदार्थद निर्णय बरलु साध्यविल्लदॆ होगुत्तदॆ. आदुदरिन्द लक्षणवाक्कादि मूलकवाद वस्तु परिचयवे उपमिति यागुत्तदॆ. इदु आप्तवाक्य रूपवागुवुदरिन्द, शब्ददल्ले सेरुत्तदॆये हॊरतु, अतिरिक्त प्रमाणवल्ल ॥ १२७ ।

अर्थापत्ति अतिरिक्तप्रमाणवॆम्बुदन्नु निरिकरिसुत्तारॆ - परोक्ता अर्थापत्तिः, व्याप्तिबोधादिसाम्यात् अनुमितेः न पृथक् ऒब्बनु बदुकिरुवुदु निश्चितवागिद्दु, अवनु मनॆयल्लिल्ल ऎन्दाग, हॊरगि द्दानॆ ऎम्बुदु तानागिये निश्चितवागुत्तदॆ. इदे अर्थापत्ति, इल्लि व्याप्तिज्ञानादिगळु समानवागिरुवुदरिन्द इदु ‘देवदत्तः बहिः वर्तते, जीविते सति गृहासत्पात्” ऎम्ब रीतियल्लि अनुमितिगिन्तलू बेरॆयल्ल.

-

इदन्नु उपपादिसुत्तारॆ - अव्याप्यानां अयुक्ति न हि भवति बदुकिद्दु मनॆयल्लिल्लदिरुवुदु हॊरगॆ इल्लदिद्दरॆ हॊन्दुवुदिल्ल ऎन्दाग

श्लोक 129]

बुद्धि सर

405

e

जीवन् क्यापीति बोधो न गृह इति मतिं निश्चितां नोपरुन्

नातच्छान्तये सान यदि समविदं सम्मते चानुमाने ॥

-

354-

[अभाव अतिरिक्त प्रमाणवल्ल]

तावैरभावव्यवहृतिनिय मानमन्यत् किमर्थ स्मर्तव्यस्मृत्यभावात् परमनुमिमते प्रातरादभावम् ।

अल्लि व्याप्ति तोगदिरलु साध्यविल्ल. हागॆये,

न च स्युः

अव्यापकाः स्थापकाश व्यापकवागदिरुवुदु व्याप्यवन्नु स्थापिसलू समर्थवल्ल. ऒन्दरिन्द मत्तॊन्दन्नु साधिसुवुदे अनुमान. धूमदिन्द व यन्नु साधिसुवाग, ‘वहि इल्लदिद्दरॆ धूमवू इरुत्तिरलिल्ल; धूम इरुवु दरिन्द वक्कियू इरबेकागुत्तदॆ’ ऎम्ब क्रमवे इरुवुदु. इल्लि वक्ष्मि धूमगळिगॆ व्याप्ति इल्लदिद्दरॆ इदु साध्यविल्ल. इदरन्तॆ ‘हॊरगू इल्लदिद्दरॆ जीवन्तनागिद्दु मनॆयल्लि इल्ल ऎम्बुदु हॊन्दुवुदिल्ल’ ऎन्दागलू व्याप्ति तोरुवुदरिन्द इदू सह अनुमानविशेषवे हॊरतु अतिरिक्तवल्ल.

बदुकिरुवुदू इल्लदिरुवुदू परस्पर विरुद्धवाददु. आद्दरिन्द “जीवि सति गृहासत्पात्’ ऎम्ब हेतुवे असिद्धवागुवुदरिन्द, इदु अनुमानवल्लवॆन्दरॆ, ‘क्यापि जीवन्’ इति बोधक, ‘गृहे न इति निश्चितां मतिं नोपरु ‘ऎल्लो ऒन्दु कडॆ जीविसिरुवनु’ ऎम्ब सामान्य ज्ञानक्कू, मनॆयल्लि इल्लदिरुवुदक्कू याव विरोधवू इल्ल. ‘भूतलदल्लि घटविदॆ’ ऎम्ब सामान्य ज्ञानक्कू ‘भूतलदल्लि कॆम्पु घटविल्ल’ ऎम्ब विशेष निषेधक्कू याव विरोधवू इल्ल. ई ऎरडु ज्ञान बन्दाग ‘भूतलदल्लि घटविदॆ’ ऎम्बुदक्कॆ बेरॆ घटविदॆ’ ऎम्बुदरल्लि पर्यवसानवागुत्तदॆ. अतः तच्छानये सा न हीगॆ विरोधविल्ल दुदरिन्द, इदर परिहारक्कागि अर्थापत्ति ऎम्ब प्रमाण आवश्यकविल्ल.

न यदि, इदं सम्मते अनुमाने च समं-इदन्नॊप्पदिद्दरॆ अनुमानदल्लि ‘वहि इल्लदॆ धूम इरलु साध्यविल्ल’ ऎम्ब ई अंश समानवागिरुवुदरिन्द अदू अर्थापत्तियागबेकागुत्तदॆ. हेगादरू अनुमान मत्तु अर्थापत्ति ऎरडू प्रत्येक प्रमाणवागि उळियुवुदिल्ल.

हॆसरिनल्ले विवादवॆन्दागुवुदु ॥ १२८ H

अनुपलब्द अथवा अभाव ऎम्बुदु अतिरिक्त प्रमाण ऎम्बुदन्नु निराकरिसुत्तारॆ - तत्तावै अभावव्यवहृत् अन्यत् मानं किमर्थं – भाववन्नु ग्रहिसुव, भाव रूपवाद इन्द्रियादिगळिन्दले

406

[ 129

स्यादाद्यावधीवद्विमतिविषयधीरस्वियादेस्समत्वात्

भावग्राहीण्यभावं तदुचितसहकार्यागमे बोधय । ‘घटविल्ल’ ऎम्ब अभाव व्यवहारवू नडॆयबहुदादुदरिन्द अभाव’ ऎम्ब अतिरिक्त प्रमाणद आवश्यकतॆ एनिदॆ?

बॆळग्गॆ ऒन्दु कडॆगॆ ऒब्बनु होगिद्दनु. मध्याह्न अवनन्नु मत्तॊ ब्बनु, ‘नीनु अल्लिगॆ होगिद्दॆयल्लवॆ! अल्लि कुदुरॆ इत्तॆ?’ ऎन्दु केळिदाग, बॆळग्गॆ अदर जिज्ञासॆये इल्लदिद्दरू अल्लि कुदुरॆ इरलिल्ल’ ऎन्दु उत्तर कॊडुत्तानॆ. हुध्याह्न आ जाग दूरदल्लि इरुवुदरिन्द आ ज्ञान इन्द्रिय जन्यवागलु साध्यविल्ल. बॆळग्गॆ अदर चिन्तॆये इल्लद्दरिन्द, आ ज्ञान स्मरणॆ रूपवागलू साध्यविल्ल. बॆळग्गॆ अश्वज्ञानद अभाववे आ ज्ञानक्कॆ कारण. आद्दरिन्द अभाव अतिरिक्त प्रमाणवॆन्दरॆ, स्मर्तव्यसत्यभावात् परं प्रातः अश्वाद्यभाव अनुमिमते ‘बॆळग्गॆ अल्लि अश्ववन्नु कण्डिद्दरॆ ननगॆ इदर स्मरणॆ बरुत्तित्तु. स्मरणॆ इल्लदिरुवुदरिन्द अल्लि कुदुरॆयन्नु नानु कण्डिल्ल. आद्दरिन्द कुदुरॆ इरलिल्ल’ ऎन्दु अनुमानदिन्दले अ ज्ञा बरुत्तदॆ. इदक्कागि प्रत्येकवाद ऒन्दु प्रमाण बेकागुवुदिल्ल.

अभाव प्रत्यक्षगम्म ऎन्नुवुदन्नु अनुमानदिन्दलू साधिसुत्तारॆ विमतिविषयधीः अन्वयादेः समत्वात् भावधीव साक्षात् स्यात् विवादक्कॆ ऒळगाद अभावज्ञान, अन्वय व्यतिरेक समानवागिरु वुदरिन्द भाव विषयक ज्ञानदन्तॆ प्रत्यक्षरूपवे आगुत्तदॆ.

इन्द्रियगळु कॆलस माडिदाग घटादि भाव पदार्थगळ प्रत्यक्ष बरुत्तदॆ ऎम्बुदु अन्वय. इन्द्रियगळु कॆलस माडदिद्दाग बरुवुदिल्ल वॆम्बुदु व्यतिरेक. इदरिन्द प्रत्यक्ष इन्द्रियजन्यवॆम्बुदु सर्वसम्मत. इदु अभावज्ञानक्कू समानवादुदरिन्द अभाववू भावदन्तॆये प्रत्यक्ष सिद्ध. ‘अभावज्ञान इन्द्रियजनं, इन्द्रियान्वयवरे कानुविधायि तात्, भावप्रत्यक्षवत्’ ऎम्ब अनुमान इल्लि विवक्षितवागिदॆ.

हागादरॆ चक्षुरादि इन्द्रियगळु घटवन्नु ग्रहिसिदागलॆल्ल घटाभाव वन्नु ग्रहिसबेकागुत्तदॆ. ऎन्दरॆ, भावग्राहीणि तदुचितसह कार्याग अभावं बोधय-भाव पदार्थवन्नु ग्रहिसुव चक्षुरादिगळे, तक्क सहकारिगळु सेरिदाग मात्र अभाववन्नु ग्रहिसुत्तवॆ.

चक्षुरिन्द्रियवे संयोग सन्नि कर्षदिन्द द्रव्यवन्नू, संयुक्ता पृथक्सिद्धि सन्नि कर्षदिन्द गुणवन्नू ग्रहिसुत्तदॆ. इदरन्तॆ घटादनुपलब्ध

20 130]

355-

बुद्धि सर

[ऐतिह्यादिगळु अतिरिक्त प्रमाणवल्ल]

407

ऐतिह्यं वृद्ध वाक्यं बहुदिवसगतेर्यत्मनिर्धार्यमूलं

मानं चेदागमस्तदितरदपि च स्यातदाभास एव! लक्षादिभ्यश्यतादिप्रमितिरनुमितिर्वाप्यतादेरबाधात्

चेष्टालित्यादि लिङ्गं शितमतिभिरतशिष्टमवमह्यम् ॥ सहकारदिन्द चक्षुरिन्द्रियवे घटाद भाववन्नू ग्रहिसुत्तदॆ. घटवन्नु ग्रहिसुवाग घटानुपलब्ध ऎम्ब ई सहकारि इल्लदुदरिन्द घटाभावद प्रत्यक्ष बरुवुदिल्ल. हीगॆ भाव मत्तु अभाव ऎरडन्नू इन्द्रियवे ग्रहिसबहुदाद्दरिन्द अनुपलब्द अतिरिक्त प्रमाणवल्ल ॥ १२९ ।

ऐतिह्य, सम्भव, चेष्टा, लिपिगळॆम्ब अतिरिक्त प्रमाणगळन्नु निराकरिसु तारॆ बहुदिवसगः अनिर्धार्यमूलं यत् वृद्धवाक्यं ऐतिह्य, तत् मानं चेत् आगमः बहळ काल कळॆदु होदकारण मूलवे गॊत्तागद वृद्धवाक्यवे ऐतिह्य. अदु वस्तुस्थितिगॆ अनुगुण वागिद्दरॆ, शब्द प्रमाणवे आगुत्तदॆ. तदितरसि च तदाभास एव स्यात्- वस्तुस्थितिगॆ अनुगुणवागिल्लदिद्दरॆ अदु प्रमाणाभास, ऎन्दरॆ अप्रमाणवे आगुत्तदॆ.आद्दरिन्द ऐतिह्य अतिरिक्त प्रमाणवल्ल.

लक्षादिभ्यः शतादिप्रमितिः, व्याप्यतादेः अबाधात् अनु मितिः-“ऒन्दु लक्ष इदॆ’ ऎन्दाग ‘नूरु इदॆ’ ऎम्ब ज्ञान ऎल्लरिगू बरु तदॆ. ई ज्ञानक्कॆ कारणवाद प्रमाणवन्नु ‘सम्भव’ ऎन्नुत्तारॆ. लक्षक्कू नूरक्कू व्याप्ति स्पष्टवागिरुवुदरिन्द इदू अनुमानवे, अतिरिक्तवल्ल.

चेष्टालित्यादि लिं- हस्तसन्नॆ, लिपि इवु मुन्तादवू अनुमानवे हॊरतु अतिरिक्तवल्ल. कैसन्नॆगळिन्द ‘नीरडिकॆ’ मुन्तादवुगळ ज्ञान बरुत्तदॆ. इदक्कॆ ‘चेप्पा’ ऎम्ब प्रमाणवे कारण ऎन्नुत्तारॆ लिपिगळिन्द अक्षरज्ञान बरुत्तदॆ. आद्दरिन्द लिपियू ऒन्दु प्रमाण ऎन्नु तारॆ. आदरॆ, इवॆल्ल अनुमानवे ऎम्बुदु स्पष्ट.

शितमतिभिः अतः शिष्टमपि एपं ऊह्यं हीगॆये अवरवरु माडिकॊळ्ळुव सङ्केत विशेषादिगळू सह अनुमानवे ऎम्बुदन्नु सूक्ष्म बुद्धियुळ्ळवरु तिळियबेकु. आद्दरिन्द मरे प्रमाण । १३०

‘ज्ञानं इन्द्रियलिङ्गागमयोगजो वस्तुनिश्चयः’ ऎम्ब गीता भाष्यदल्लि प्रमाण नाल्कॆन्दु हेळिरुवाग मूरे प्रमाणगळॆम्बुदु हेगॆ

408

-356-

[प्रमाणगळु मूरॆ, अधिकविल्ल]

[= 131

मान तु माद्यनुमतिविषये तत्रयदाति आधिक्यं क्याप्यधीतं तदपि सुघटतं गोबलीवर्दनित्या । उक्तार्थदाहृतिर्वा भवतु बहुमुखि शिष्यमेधामहिम्मॆ

सर्वॆ च स्पष्ट तन्नेष्टनुकथनशतं निर्वह नमः ॥

-357- [प्रमाण सङ्ख्यॆयल्लि भाष्यद निलुवु प्रत्यक्षादित्रिकं यत्पथगभिदधता भाष्यकारेण शेषं

नैव क्षिप्तं न चोपस्कृतमिह न ततः स्यात्तवाधिक्य सिद्धिः । सरि? ऎन्दरॆ, मान तु माद्यनुमतिविषये, तत्र आति कैश्चित् यत् आधिक्यं क्वापि अधीतं, तदपि गोबलिवर्दनीत्या सुघटितं - प्रत्यक्ष, अनुमान, शब्द ऎन्दु प्रमाण मूवे ऎन्दु ‘प्रत्यक्षमनुमानं च शास्त्रं च विविधागमं’ ऎन्दु मादिगळिगॆ सम्मत वागिरुवाग, आप्तराद बेरॆ कॆलवरु अधिकवाद प्रमाणवन्नु हेळिद्दरू अदु गोबलीवर्द न्यायदिन्द समर्थितवागुत्तदॆ.

बलीवर्द ऎन्दरॆ ऎत्तु. इदु गोपदद अर्थदल्लि सेरिद्दरू, अभिप्रायविशेषदिन्द ऒब्बनु ‘गामानय’, ‘बलीवर्दं च आनय ऎन्दु हेळुवन्तॆ, उळिद प्रमाणगळु ई मूररल्ले अन्तर्गतवादरू कारणविशेषदिन्द कॆलसमय प्रत्येकवागि निर्देशिसिरबहुदु. अष्टु मात्र ऎन्दले अवु अतिरिक्त प्रमाणवागुवुदिल्ल.

शिष्य मेधामहिम्मॆ बहुमुखी उर्क्तादाहृतिर्वा भवतु -अथवा, शिष्यन बुद्धि वैशद्यक्कागिये अनेक प्रकारवागि बेरॆ बेरॆयवरु हेळिद्दन्नु हेळिरबहुदु.

सर्वॆs पि स्वष्ट तन्त्रेषु अनुकथनशतं एवं ऊहैः निर्व हत्ति ऎल्ला शास्त्रकाररू सह, सिद्धवाद अर्थवन्नु अनुवाद माडुवाग तम्म तम्म सिद्धान्तगळल्लि बरुव एरुपेरुगळन्नु हीगॆये ऊहॆगळिन्द समन्वयगॊळिसुत्तारॆ. आदुदरिन्द इल्लि याव दोषवू इल्ल ! १३१ ४

भाष्यदल्लि ‘इष्टे प्रमाण’ ऎन्दु हेळदे इरुवुददिन्द अतिरिक्त प्रमाणगळू उण्टु ऎन्नुव एकदेशिगळ अभिप्रायवन्नु विमर्शिसुत्तारॆ प्रत्यक्षादित्रिकं पृथक् अभिवधता भाष्यकारेण शेषं सैव क्लिप्तं न चोपस्कृतं यत्, ततः इह तदाधिक्य सिद्धि न स्वात्-क्ष प्रत्यश्लोक 133]

बुद्धि सर

409

रीतिः सर्वोदितनामियमिति हि तथोदासि सङ्ख्याविवादे

तेनान्यारुह्य तत्तत्समधिकगणना स्वीकृता नयति ।

प्रमाणगळ बलाबलनिर्णय

358-

मानं सर्वोपजीवा प्रथमविह भवेदक्ष जन्या मनीषा तन्मूला चानुमा सादुभयजनितागमो द्विप्रकारः मूलं न क्यापि बाध्यं कृषधिकबलैर्मूलजातीयबाधः स्यादेतैः कर्ममालाघटितभवघटीयजभ्रानिशान्तिः ॥ अनुमान, शब्द ऎम्ब मूरु प्रमाणगळन्नु प्रत्येकवागि हेळि, उळिद्दन्नु निराकरिसियू इल्ल, समर्थिसियू इल्ल. इष्टु मात्रक्कॆ हॆच्चिन प्रमाण गळु सिद्धिसुवुदिल्ल. आद्दरिन्दले, सङ्ख्यावि, सर्वॊदि ताना० इयं रीतिः, इति हि तथा उपासि प्रमाणगळ सङ्ख्यॆयल्लि विवाद विद्दरू प्रमाणगळ स्वरूप हीगॆये इरुत्तदॆ’ ऎन्दु मात्र हेळि भाष्यकाररु उदासीनरादरु.

तेन नः सय अन्सारुह्य तत्स मधिकगणना स्वीकृता आद्दरिन्दले नम्मल्ले कॆलवु एकदेशिगळु परमतवन्नु अवलम्बिसि वैभव (पुट 330)वाददिन्द अदक्किन्तलू हॆच्चिन प्रमाणवन्नु अङ्गीकरिसिरुवरु. आदरॆ वास्तवदृष्टियल्लि प्रमाणगळु मूरे ॥ १३२ ।

प्रमाणगळ स्थानवन्नू, अवुगळ बाध्यबाधकभाववन्नू निष्कृष्ट वागि प्रदर्शिसुत्तारॆ - अक्षजन्या मनीषा इह सर्वोपजीवा, प्रथमं मानं भवेत्-इन्द्रियदिन्द हुट्टुव प्रत्यक्षज्ञान ई लोकदल्लि ऎल्लक्कू आधारवागिरुवुदरिन्द मुख्यवाद प्रमाणवागुत्तदॆ.

इदन्ने निरूपिसुत्तारॆ . अनुमा च तला मासं स्यात् व्याप्ति ग्रहण प्रत्यक्षदिन्दले आगबेकादुदरिन्द व्याप्तिस्मरणरूपवाद अनुमान प्रत्यक्ष मूलक प्रमाणवे आगुत्तदॆ. तदुभयजनितस्तु आगमः द्वि प्रकारः - शब्दश्रवण, मत्तु शक्तिग्रहण मूलकवे शब्द प्रमाण प्रवर्तिसुवुदरिन्द शब्द प्रमाण प्रत्यक्ष मत्तु अनुमान मूलकवागुत्तदॆ. ई शब्द लौकिक मत्तु अलौकिक ऎन्दु ऎरडु विध

मूलं क्वापि न बाध्यतनगॆ आधारवागिरुव प्रमाणवन्नु याव प्रमाणवू बाधिसलारदु. ज्वालाभेदानुमान ज्वालैक्यप्रत्यक्ष वन्नु हेगॆ बाधिसुत्तदॆ? ऎन्दरॆ, कृषिक मूलजातीय

ःकॆलवु कडॆ प्रबलवाद अनुमान मत्तु शब्द, तन्न मूल प्रमा

410

-359-

[प्रमाण विचारद फल

120 3 134

सर्वं स ग्ध सत्य क्षणिकमगुणकं नित्य नाकस्मिकं वा बुद्धिः कृता न मानं निखिलमसि ततः स्यात्म षा गीतरा । प्रय्योपाख्यादवीयः किमपि नियमन्नामरूपं च नेता द्युद्वलापार्थजानपहसितुमस् वर्णितो मानभेदः ॥ णक्कॆ सजातीयवाद प्रमाण दुर्बलवागुव कारण अदन्नु बाधिसुवुदे हॊरतु, तन्न मूलवन्नु बाधिसुवुदिल्ल.

ज्वालाभेदानुमानक्कॆ कारणभेद मत्तु कार्यभेदगळिगॆ इरुव व्याप्तिदर्शनवे मूल(पुट 72). ज्वालैक्य प्रत्यक्षवन्तु प्रत्यक्षाभास आद्दरिन्द प्रमाणाभासवन्नु प्रमाण बाधिसुत्तदॆये हॊरतु ऎरडु प्रमाणगळिगॆ परस्पर बाध्यबाधकभाव बरुवुदिल्ल.

-

प्रमाणगळ फल - एतैः कर्ममालाघटितभवघटीय भ्रानिशान्तिः स्यात् ई प्रमाणगळिन्द कर्मगळ परम्परॆयिन्द निर्मितवाद संसारवॆम्ब नीरॆरॆयुव यन्त्रद तिरुगाटदिन्द बरुव भा गळु शान्तवागुत्तवॆ. प्रमाणगळिन्द प्रमेयद निश्चयवागुवुदरिन्द भ्रान्ति तॊलगि मानवनु कर्मचक्रदिन्द पारागुत्तानॆ ॥ १३३ १

बुद्धि तत्त्वद विषयदल्लिरुव मतभेदगळन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ १) सर्वं सन्दिग्ध सत्त्व ऎल्ल वस्तुगळ सत्तॆयू सन्दिग्धवे आद्दरिन्द ज्ञानद सत्तॆयू सन्दिग्ध ऎम्बुदु खण्डनकारन पक्ष

२)क्षणिक

ज्ञान क्षणिकवॆम्बुदु योगाचारादि बौद्धर पक्ष. ३) अगुणं-निर्धमक ऎम्बुदु बौद्ध मत्तु निर्विशेषवादिगळ पक्ष. ४) नित्य नित्यवॆम्बुदु साङ्ख्यर मत.

५) आकस्मिकं ना-आकस्मिकवागि बरुवुदु ऎम्बुदु कार्यकारण भाववन्नु ऒप्पद चार्वाकर मत.

22

६) कृता बुद्दि नमानं-ऎल्ला ज्ञानवू अप्रमाणवॆम्बुदु खण्डनकारन मतभेद, मत्तु शून्यवादिगळाद माध्यमिकर पक्ष

७) ततः निखिलमसि स्पषा स्यात् ऎन्दु शून्यवादिगळाद माध्यमिकर पक्ष.

आद्दरिन्दले सर्ववू मिथ्य

८) धीतरदा मृता ज्ञान व्यतिरिक्त मिथ्य. आद्दरिन्द ज्ञान निरा अम्बननिर्विषय ऎम्बुदु एज्ञानाति मत्तु ब्रहातिय पक्ष.

९) प्रय्योपाख्यानवीयः किमपि अनुभव मत्तु व्यवहार पल्लक्कू दूरवागि तम्म अनिर्वचनीय ऎम्बुदु माध्यमिकर पक्ष

2 = 135]

360

-

बुद्धि सर

411

[बुद्धि सर विचारद उपसंहार प्रज्ञावुत्पत्तिपाकव्यवहरणफलश्रेणिनिःश्रेणिकायां

आरूढा निष्पकवा प्रमितिगुणकरालम्म नातृत्वरीक्षा । मिथ्याळीकादिशा पैरसि न न भवति प्राप्तविस्रम सौधा

तत्सा ह्या दाह्यपाटच्चरमुषितमिदं सद्द नं प्रत्यनैष्य ॥ ११) नियतिमनामरूपं च ननिर्दिष्टवाद हॆसरु मत्तु आकार रहितवादद्दे तत्त्व ऎम्बुदु अनैकान्तवादिगळाद जैनर मत.

इति उद्वेलापार्थजल्फान् अपहसितुं अस् मानभेद वर्णितः-हीगॆ मनस्वियागि हुट्टिकॊण्ड वादगळन्नु होगलाडिसलु ई प्रमाण विचारादिगळन्नु निरूपिसलायितु ॥ १३४ ।

प्रमाणविचारद फलवन्नु प्रदर्शिसुत्तारॆ - प्रज्ञाव्युत्पत्तिषाक व्यवहरणफलश्रेणिनिःश्रेणिकायांआरूढासत्परीक्षा, प्रमितिगुण कराफलनात् निष्टका, मिथ्याळीकादिशापैरसि प्राप्त

विक्रम

सौधा न भवति न - सरियाद तत्त्वज्ञान मत्तु शब्दव्युत्पत्ति इवुगळ परिपाकदिन्द सवहार नडॆयुत्तदॆ. इदर परम्परारूपवाद एणियन्नु हत्ति विश्वासवॆम्ब सौधवन्नु हत्तबेकु. अदक्कॆ ई प्रमाणगळ प्रामाणिकतॆ, एणियन्नु हत्तुववनिगॆ पक्कद ‘कैपिडि’यन्तॆ सहाय माडुत्तदॆ. हीगॆ हत्तिद ई विचार, कॆलवर ऎल्ला सुळ्ळु' तुच्छ’ इत्यादि कूगाटगळिन्द तन्न दार्ड्यवन्नु कळॆदुकॊळ्ळुवुदिल्ल.

तत्साह्यात् बाह्यपाटच्चरमुषितं इदं सज्जनं प्रत्यनैष -ई प्रमाण परीक्षॆयिन्द शून्यवादिगळादियाद दरोडॆकोररिन्द अप हृतवाद ई ऒळ्ळॆय निधिरूपवाद तत्त्वज्ञानवन्नु नावु मत्तॆ पडॆदवु.

e

‘मानाधीना मेयसिद्धि’ -‘प्रमाणगळिन्दले प्रमेय निर्णय वागुत्तदॆ’. इन्तह प्रमाणगळन्ने अपलाप माडुव कुदृष्टिगळिन्द इवु गळन्नु संरक्षिसिकॊळ्ळुवुदरिन्दले तत्त्वज्ञान लभ्यवागुवुदु. आदुदरिन्द ई प्रमाणपरीक्षॆ अत्यन्त सार्थक ॥ १३५ १

इल्लिगॆ बुद्धि सर मुगियितु

  • 361-