॥ श्रीमद्रहस्यत्रयसारे पुरुषार्थकाष्ठाधिकारः ॥ १६ ॥
१६।१ स्वतन्त्रस्वामित्वात् स्वबहुमतिपात्रेषु नियतं
श्रियः कान्तो देवस्स खलु विनियुङ्क्ते चिदचितौ ।
यथा लोकाम्नायं यतिपतिमुखैराहितधियां
ततो नः कैङ्कर्यं तदभिमतपर्यन्तमभवत् ॥ ३६ ॥
१६।२ इङ्गु भगवत्कैङ्कर्यत्तै भागवतकैङ्कर्यपर्यन्तमागच्चॊल्लुगैक्कडियॆऩ् ऎऩ्ऩिल्, ‘‘परगतातिशयाधानेच्छयोपादेयत्वमेव यस्य स्वरूपं सशेषः परश्शेषी’’(वेदार्थ-सङ्ग्रहः।) ऎऩ्ऱु
१६।३ वेदार्थसंग्रहत्तिले यरुळिच्चॆय्दबडिये सर्वेश्वरऩैप्पऱ्ऱ शेषभूतऩाऩ विवऩ् अतिशयाधानम् पण्णप्राप्तऩ्। अव्वतिशयन्दाऩ् वस्तुशक्तियै अनुरोधित्तु वरवेणुम्। आऩाल् जीवऩुक्कु परऩैप्पऱ्ऱ शक्यमाऩ अतिशयमेदॆऩ्ऱु पार्त्तविडत्तिल् शरीरत्वादिमुखत्ताले अतिशयाधानम् पण्णुगै यिवऩुक्कुमचित्तुक्कुम् पॊदुवायिरुन्ददु। इवऩ् शेषिक्कु विशेषित्तुप्पण्णुमतिशयम् चैतन्यमुखत्तालेयायिरुक्कुम्।
१६।४ अदिलिवऩ् शास्त्रविरुद्धमाग वर्तिक्कुम्बोदु शासितावाय् दण्डधरऩाऩ ईश्वरऩुक्कु लीलारसमात्रत्तैयुण्डाक्कि अम्मुगत्ताले यतिशयाधायकऩाम्। शास्त्रानुगुणमाग वर्तिक्कुम्बोदु ‘‘शुभेत्वसौ तुष्यति दुष्कृते तु न तुष्यतेऽसौ परमश्शरीरी’’(पारदम् शान्ति-पर्व १९९-२५।) ऎऩ्गिऱबडिये यीश्वरऩुक्कु सन्तोषत्तै युण्डाक्कि यवऩुडैय औदार्यादिगुणङ्गळ् कुमरिरादबडि यम्मुखत्ताले ‘‘उदारास्सर्व एवैते’’(गीता ७-१८) ऎऩ्ऱवऩ्दाऩे कॊण्डाडुम्बडि यतिशयाधायकऩाम्। अप्पडिये नित्यरुम् मुक्तरुमीश्वराभिप्रायत्तै साक्षाकरित्तुप्पण्णुगिऱ कैङ्कर्यङ्गळाले ‘‘प्रहर्षयिष्यामि सनाथजीवितः’’(आळवन्दार् स्तोत्रम् ४६) ऎऩ्गिऱबडिये भोगविशेषत्तै उत्पादित्तम् मुगत् ताले यतिशयाधायकरावर्गळ्। इप्प्रकारम् शास्त्रमुखत्ताले ईश्वराभिप्रायत्तै यऱिन्दु कैङ्कर्यम् पण्णुगिऱ कृतकृत्यऩुक्कुम् समानम्। इवऱ्ऱिल् शास्त्रविरुद्धङ्गळाले ईश्वरऩुक्कु लीलारसमात्रत्तै उण्डाक्कुम्बोदु तऩक्कनर्थ-
१६।५ पर्यवसितमायिरुक्कुम्। बद्धदशैयिल् शास्त्रत्तालुम्, मुक्तदशैयिल् प्रत्यक्षत्तालुमी श्वराभिप्रायत्तैक् कण्डु तदनुरूपमाग वर्तिक्कुम्बोदु ईश्वरऩुडैय लीलादिपुरुषार्थत्तुडऩे यानुषङ्गिकमागत् तऩक्कुम् स्वाभिमतपुरुषार्थमुण्डाम्। आऩ पिऩ्बु चेतऩाऩ इवऩ् बुद्धिपूर्वकमागवॊरु प्रवृत्तिपण्णुम्बोदु तऩ् पुरुषार्थमुमानुषङ्गिकमागवागिलुम् पुगिरवेण्डियदालदु वरुम् पोदु ईश्वराभिप्रायविशेषमडियाग वरवेण्डुगैयाल् अदुक्काग ईश्वराभिप्रायत्तै याराय्न्दविडत्तिल् भागवतकैङ्कर्यमवऩुक्कु सर्वत्तिलुमभिमतमायिरुन्ददु। इव्वर्थत्तिल् ‘‘आराधनानां सर्वेषां विष्णोराराधनं परं । तस्मात्परतरं प्रोक्तं तदीयाराधनं परं ॥’’(पाद्मोत्तरम् २९-८१।)
१६।६ ‘‘मम मद्भक्तभक्तेषु प्रीतिरभ्यधिका भवेत् । तस्मान्मद्भक्तभक्ताश्च पूजनीया विशेषतः ॥’’(पारदम् आश्वमेधिक-पर्व ११६-२३) ‘‘मद्भक्त जनवात्सल्यं पूजायाञ्चानुमोदनं । मत्कथाश्रवणे भक्तिः स्वरनेत्राङ्गविक्रिया ॥ स्वयमाराधने यत्नो ममार्थेडंभवर्जनं । ममानुस्मरणं नित्यं यच्च मां नोपजीवति ॥ भक्तिरष्टविधा ह्येषा यस्मिन् म्लेच्छेऽपि वर्तते । स विप्रेन्द्रो मुनिश्श्रीमान् स यतिस्स च पण्डितः ॥ तस्मै देयं ततो ग्राह्यं स च पूज्यो यथा ह्यहं’’(गारुड-पुराणम् २१९-६-९)
१६।७ ‘‘अनन्य देवताभक्ता ये मद्भक्तजनप्रियाः । मामेव शरणं प्राप्तास्ते मद्भक्ताः प्रकीर्तिताः’’(पारदम् आश्वमेधिक-पर्व १०४-९१।) ‘‘तस्य यज्ञवराहस्य विष्णोरमिततेजसः । प्रणामं येऽपि कुर्वन्ति तेषामपि नमो नमः’’(पारदम् शान्ति-पर्व ४६-१३०।) ‘‘तदाश्रयस्याश्रयणात्तस्य तस्य च तस्य च । संसेवनान्नरा लोके पूयन्ते सर्वपातकै’’(गारुड-पुराणम्।) रित्यादिप्रमाणङ्गळै याराय्न्दाल् राजावुक्कु राजकुमारोपलालनम् पोले भागवतकैङ्कर्यम् भगवाऩुक्कभिमतमायिरुक्कैयाल् शेषभूतऩाऩ इवऩ् सॆय्युम् किञ्चित्कारङ्गळिल् भागवतकैङ्कर्यम् प्रधानमायिऱ्ऱु। इव्विडत्तिल् तत्त्ववित्तुक्कु प्रमाणसरणियैप् पार्त्ताल् ‘‘ये यजन्ति पितॄन् देवा’’(पारदम् शान्ति-पर्व ३५५-४। (दक्ष-स्मृति)) नित्यादि कळिऱ्पडिये यीश्वरऩ् भागवतशरीरऩाय्क्कॊण्डुमाराध्यऩाम्।
१६।८ ‘‘स च मम प्रियः’’(गीता ७-१७।) ऎऩ्गिऱबडिये परमैकान्तिविषयत्तिल् प्रीतिपरतन्त्रऩाऩ प्रकारियिऩु टैय निऩैवैप्पार्त्ताल् ‘‘ज्ञानी त्वात्मैव मेमतं’’(गीता ७-१८।) ऎऩ्गिऱबडिये भागवत कैङ्कर्यत्तै भगवाऩ् तऩ्ऩन्तर्यामिपक्कलिले पण्णिऩदागवुगक्कुम्।
इप्पडि शेषिक्कभिमतमॆऩ्गिऱवळवेयऩ्ऱु, शेषत्वमागिऱ सम्बन्धन्दाऩ् सद्वारकमागवुमुण्डागैयाल् कैङ्कर्यमुम् सद्वारकमागवुम् प्राप्तम्। अदॆङ्ङऩे यॆऩ्ऩिल्; नित्यं श्रिया समेतस्य भक्तैरात्मवतस्सदा । सह सद्वारकञ्च स्याच्छेषित्वं
१६।९ परमात्मनः ॥ स्वतन्त्रऩाय् स्वच्छन्दलीलऩाऩ राजा ताऩ् पूण्डवाभरणत्तैयु मिट्ट मालैयैयु मडियार्गळुडैयवु माऩैगुदिरैगळुडैयवुङ् गऴुत्तिलेयिडुमाप्पोले ‘अडियार्क्कॆऩ्ऩैयाट्पडुत्त विमल’(अमलऩादिबिराऩ् १।) ऩॆऩ्ऱुम्, ‘‘नारदोऽहमनुप्राप्तस्त्वद्दर्शनकुतूहलात् । प्रभवो भगवद्भक्ता मादृशां सततं द्विज ॥’’(इतिहास-समुच्चयः ३१-५४।) ऎऩ्ऱुम्, ‘मऱ्ऱुमोर् तॆय्वमुळदॆऩ्ऱिरुप्पारोडुऱ्ऱिलेऩुऱ्ऱदु मुऩ्ऩडियार्क्कडिमै’(पॆरियदिरुमॊऴि ८-१०-३।) यॆऩ्ऱुञ्जॊल्लुगिऱबडिये अत्यन्तपारतन्त्र्यादि कळडियाग भगवदिष्टविनियोगार्हतैयाले भगवच्छेषत्वम् ताऩ् यावदात्मभावियाऩ कट्टळैयिले भागवतशेषत्वपर्यन्तमायिऱ्ऱु। इङ्गु भागवतत्वमडियाग स्वरूप-
१६।१० प्रयुक्तमागवुम् ‘‘गुणैर्दास्यमुपागतः’’(रामायणम् किष्किन्दाकाण्डम् ४-१२) ऎऩ्गिऱ न्यायत्ताले गुणज्ञानमडियाग स्वेच्छैयालुम् वन्द भागवतशेषत्वम् ‘‘भगवद्भक्ताः, मादृशां’’ ऎऩ्गिऱ विरण्डु पदत्तालुम् सूचितम्। इब्भागवतशेषत्वम् क्रयञ्जॆल्लुम्बडियै ‘पेसु वारडियार्गळॆन्दम्मै विऱ्कवुम् पॆऱुवार्गळे’(पॆरियाऴ्वार् तिरुमॊऴि ४-४-१०) यॆऩ्ऱु कल्पसूत्र-व्याख्याताक्कळाऩ पॆरियाऴ्वाररुळिच्चॆय्दार्। इदु मध्यमपदत्तुक्कुत्
१६।११ तात्पर्यार्थम्। इव्वर्थत्तै अनुसन्धित्ताल् इश् शेषत्वम् सद्वारकमागवुमद्वारक मागवुम् निऩ्ऱ निलैयिले शेषवृत्तियाऩ कैङ्कर्यमुम् निऱ्कुम्। आगैयाल् तऩ् शक्तिक्कनुरूपमाग भगवत्कैङ्कर्यत्तिऩुडैय साध्याकारविवृद्धियाऩ पुरुषार्थत्तिलॆल्लै निलत्तैत् तरिसु तूऱु विडादॊऴिय प्राप्तम्
१६।१२ इदु ‘‘भर्तुर्भृत्यगणस्य च’’(पॆळष्कर संहिता) ‘‘आप्तो विष्णोरनाप्तश्च द्विधा परिकरस्स्मृतः । नित्यो वन्द्यो न चानित्यः कर्मवश्यो मुमुक्षुभिः’’(पॆळष्कर संहिता) ऎऩ्ऱु श्रीपौष्करादिगळिऱ्सॊऩ्ऩ न्यायत्ताले पतिव्रताधर्मम्बोलेयिरुक्किऱ परमैकान्तित्वत्तुक्कु मिगवुमुसितमाऩ पतिचित्तानुवर्तनम्। आगैयाल् हेत्वन्तरत्तालऩ्ऱिक्के अनन्यार्हशेषत्वज्ञानमडियाग वरुगैयाले यिव्वन्यशेषत्वम् विरुद्धमऩ्ऱु।
१६।१३ इब् भागवतशेषत्वम् स्वाभाविकमो औपाधिकमोवॆऩ्ऩिल्; कर्माद्युपाधिकळऱ ‘‘नित्याभिवाञ्छितपरस्परनीचभावैः’’(वैकुण्ठ-स्तवः ७७) ऎऩ्गिऱबडिये यावदात्मभावियाय्क् कॊण्डु मुक्तदशैयिलुम् अनुवर्तिप्पदॊऩ्ऱागैयाले स्वाभाविकमॆऩ्ऩवुमाम्, भगवत्सम्बन्धज्ञानविशेष निबन्धनमागैयाले औपाधिकमॆऩ्ऩवुमाम्। इप्पडियागिल् इरुवरुक्कुम् भागवतत्वमुण्डाऩालॊरुवरैप्पऱ्ऱ
१६।१४ वॊरुवर्क्कु शेषत्वमुम् शेषित्वमुम् वरुगै विरुद्धमऩ्ऱोवॆऩ्ऩिल्; परस्परोपकार्योपकारकभावादिगळिऱ्पोलेयिङ्गुम् विरोधमिल्लै। अधिकार्यवस्थैयिले क्रियैक्कु शेषियाऩवऩ् ताऩे कर्तृत्वावस्थैयिले यिदुक्कु शेषमाय् निल्ला निऩ्ऱाऩ्। अप्पडिये अन्योन्यम् पण्णुम् अतिशयङ्गळै उपजीवियादे यॊरुत्तरुक्कॊरुत्तरतिशयाधानम् पण्णिऩाल् अतिशयाधायकत्ववेषत्ताले इवरुक्कुम् शेषत्वमुण्डाय्, अतिशयत्तुक्काश्रय माऩ वेषत्ताले इवरुक्कुम् शेषित्वमुण्डागाक्कुऱैयिल्लै। इप्पडि ईश्वरेच्छैयाले यिरुवरुम् परस्परमतिशयाधायकराग विनियुक्तरागैयालेयिरुवरुक्कुम्
१६।१५ भागवतशेषत्वसम्बन्धम् प्रामाणिकम्। गुणवशीकृतऩाऩ तऩ् निऩैवाले भगवद्विषयत्तिलुम् भागवतविषयत्तिलुम् वरुम् दासत्वम् भोगवर्द्धकमाय्क्कॊण्डु तऩ्ऩेऱ्ऱमायिरुक्कुम्। इव्विडत्तिल् ईश्वरऩ् स्वातन्त्र्य सहकृतैयाऩ तऩ्ऩिच्छैयाले भागवतर्क्कॆल्लाम् शेषित्वत्तैयुण्डाक्कुम्। इवर्गळिच्छैयैयुङ् गूट्टिक्कॊण्डिवर्गळुक्कु भागवतशेषत्वत्तै उण्डाक्कुम्। इप्पडि स्वामिक्किष्टविनियोगार्हराय्क्कॊण्डु शेषिकळाय् निऱ्कै
१६।१६ तऩ्ऩाले यिरुवरुम् स्वरूपम् पॆऱ्ऱार्गळ्। स्वाभीष्टमाऩ भागवतशेषत्वमुमदिऩ् फलमाऩ भागवतकैङ्कर्यमुम् सिद्धिक्कैयालिरुवरुम् पुरुषार्थकाष्ठै पॆऱ्ऱार्गळ्। इरुवरैयुमिप्पडि परस्परशेषशेषिकळाग नियमित्तु रसिक्कैयाले ईश्वरऩ् तऩ्ऩीश्वरत्वमुम् भोक्तृत्वमुम् पॆऱ्ऱाऩ्। इप्प्रकारत्ताले तङ्गळुक्कुवन्द शेषत्वशेषित्वादिगळॆल्लामीश्वरऩुडैय भोक्तृत्वत्तुक्कु शेषमॆऩ्ऱु तॆळिगैयाले इरुवर्क्कुङ्गोदऱ्ऱ पुरुषार्थकाष्ठैयुण्डागिऱदु। इप्पडि निश्चितार्थराय् सारवित्तुक्कळाऩ कृतकृत्यरुक्कु अपराधरुचियुम्,
१६।१७ अतिशङ्कैयुम् अन्यदेवतास्पर्शमुम्, आत्माधीनभोगमुम् आत्मार्थभोगमुमागिऱ पऴुदिल्लाद परमैकान्तिकळुडैय प्रसादमे ऎप्पोदुम् स्वयंप्रयोजनमाग अपेक्षणीयम्।
वेदमऱिन्द पगवर् वियक्क विळङ्गिय सीर्
नादऩ् वगुत्त वगै पॆऱुनामवऩल्लडियार्क्-
कादरमिक्क वडिमै यिसैन्दऴियामऱैनूल्
नीदि निऱुत्त निलैगुलैया वगै निऩ्ऱऩमे। (२३ )
१६।१८ नाथे नस्तृणमन्यदन्यदपि वा तन्नाभिनाळीकिनी
नाळीकस्पृहणीयसौरभमुचा वाचा न याचामहे ।
शुद्धानान्तु लभेमहि स्थिरधियां शुद्धान्तसिद्धान्तिनां
मुक्तैश्वर्यदिनप्रभातसमयासत्तिं प्रसक्तिं मुहुः ॥ ३७ ॥
इति श्रीकवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे पुरुषार्थकाष्ठाधिकारः षोडशः ॥