मूः
॥ श्रियै नमः ॥
॥ श्रीमते रामानुजाय नमः ॥ ॥ श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ॥ ॥ शिष्यकृत्याधिकारः ॥
अशिथिलगुरुभक्तिस्तत्प्रशंसादिशीलः,
(सा।दीः) @ली शिष्यकृत्याधिकारं व्याख्याता। अही एक शिष्य कृत्य iismना सङ्ग्रहिलं की॥। अशिथिलगुरुभक्तिरित्यादि । सर्वश्रेयसामिदमेव निदानमिति ज्ञापनायास्य प्रथमतः उपादानम् । गुरुभक्तिकार्य १८६० । तत्प्रशंसादिशीलः । प्रशंसा, गुणकीर्तनम् । आदिशब्दनं शुश्रूषादिना विवक्षित ना।
मा
(सा।स्वाः) Qua पूर्वाधिकार आचार्या केवलदयाकार्य उपदेशि&Commi उपकारादिनिरपेक्ष Domin उपदेशिss Common Corr? “न प्रमाद्येत्गुरौ शिष्यः " “गुरुं प्रकाशयेत् धीमान्” “गुरोर्नाम सदा जपेत्” “गुरवे दक्षिणां दद्याद्यथा शक्त्यपि वा पुनः प्रत्युपकारं शिष्या
@]&
um गुरुjigळं उपकाराभिसन्धि ? गुरुमं उपकारमनिष्ट की शिष्य किं गुरुविषय की अनिष्टाचरणं विहित प्रसङ्गि ? दक्षिणा दानादिकं प्रत्युपकारी तद्विधानं व्यर्थLoss प्रसङ्गि ? गुरु दक्षिणादि प्रतिग्रहानपेक्षैक) शिष्यकं दक्षिणा दानंलommon विहितातिक्रमं प्रसङ्ग विहितातिक्रमं गगग शिष्याकं विद्यादानं प्रसङ्गिwnCBIT? किञ्च सत्पात्रलाभलं कीर्त्यादिलाभार्थ उपदेशिलं बाधक
प
दयैक कार्यons उपदेशिकं Coum निर्बन्धं? “आत्म पूजार्थमर्थार्थम्” ढालाकी ल वचनpii “अयोग्येषु वदन् शास्त्रं सन्मार्गात् प्रच्युतो भवेत्” अयोग्यपात्र♚लीopm उपदेश♚ली प्रत्यवायं की। आचार्य सत्पात्री उपदेशिॐॐ Commoळं शिष्यकं न
तत्त्वहित पुरुषार्थ
माग
ग्रहण लंली लाळा बाधक CLIT? किञ्च, पूर्वाधिकारी सात्वतसंहितादि ६० प्रमाण riflo GTQ की आकार १ना अतिदुर्लभा रहस्योपदेश दुर्लभLDITS प्रसङ्ग ? इत्यादिशङ्का शिष्यकृत्याधिकार परिहरिकं प्रथमश्लोक उपदेशयोग्य शिष्यगुण प्रधान गुण १८६०ना सङ्ग्रहिmi। अशिथिलगुरुभक्तिरिति । अशिथिला अन्यूना गुरुविषयिणी भक्तिरस्य सः अशिथिल गुरुभक्तिः । प्रथमतो गुरुभक्त्युपपादनं सर्वश्रेयसामिदमेव मूलकारणमिति ज्ञापनार्थम् । इयं भक्तिरशिथिला, इयं तु शिथिलेति कथमवगन्तव्यमित्यत्राह । तत्प्रशंसादि शील इति । तस्य, गुरोः प्रशंसा, गुणनामकीर्तनम् । आदिशब्देन शुश्रूषादिकं विवक्षितम् । प्रशंसादिकं शीलं यस्य सः ।
(सा।प्रः) अथ शिष्यकृत्यमाहानेनाधिकारेण । तत्र “गुरुं प्रकाशयेत्” इत्याद्युक्तप्रकारेण गुरुभक्तिपरिवाहरूपतत्प्रशंसाप्रणामादि परः तदुपदिष्टमन्त्रतदर्थान् सत्पात्रभूते पुरुषे उपदेष्टुं गोपयन् शिष्यः (सा।संः) एवं महोपकारके आचार्ये प्रत्युपकारतया कर्तव्यस्यान्यन्याभावात्इमान्येव कार्याणीति दर्शयन्नेवं कुर्वाणश्शिष्यः किं पुरुषार्थं न विन्देत्, ऐहिकामुष्मिकं सर्वं च विन्देदेवेति वर्तिष्यमाणाधिकारार्थं सङ्गृह्णाति - अशिथिलेति ।
[[६८०]]
मूः ।
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
प्रचुरबहुमतिस्तद्वस्तुवास्त्वादिकेऽपि ।
गुणवति विनियोक्तुं गोपयन् सम्प्रदायं,
कृतविदनघवृत्तिः ॥।
(सा।दीः) तद्वस्तु - वास्त्वादिकेऽपि - वस्तु, गृहक्षेत्रदेवपूजाश्रीकोशादिसङ्ग्रहः । वास्तु, ग्रामादि । प्रचुरबहुमतिः, “तेनैष पूर्वमाक्रान्त आश्रमश्शमनाशनः । मयाऽपि भक्त्या तस्यैव वामनस्योपभुज्यते । ब्राह्मणोऽसीति पूज्यो मे विश्वामित्रकृतेन च । विश्वामित्रः पूजनीयः तदीयस्त्वं द्विजोत्तम । गुरुवद्गुरुवर्गश्च द्रष्टव्यो नित्यमेव हि । शयनासनयानाद्यं तदीयमपि वन्दयेत् ॥” इत्यादिश्रीरामायणसात्त्वतादिवचनैराचार्यवस्तुष्वपि निरवधिकबहुमानः । भगवद्विषयादपीति भावः । गुणवति, शिष्यादौ प्राप्तकाले विनियोक्तुं, उपदेष्टुम् । सम्प्रदायागतान्अर्थानसङ्ख्यो गोपयन्, अयोग्येष्वनुपदेश एव रक्षा कृतवित्, आचार्यादौ कृतज्ञः । आचार्यकार्येषु प्रत्युपकारबुद्धिर्न कार्येत्याशयः । अनघा, निरपराधा । वृत्तिः, आज्ञानुज्ञाकैङ्कर्यरूपा यस्य । य एवम्भूतश्शिष्यः ।
(सा।स्वाः) तद्वस्तु वास्त्वादिके, तस्य, गुरोः । वस्तु, गृहक्षेत्रदेवपूजाश्रीकोशादिकम् । वास्तु, ग्रामादि । तेषु, प्रचुरा बहुमतिः, भगवद्विषयादप्यनवधिकबहुमानः । एवम्भूतकार्यपर्यन्तनिरवधिक गुरुभक्तियुक्त इत्यर्थः । गुणवति पात्रे आचार्योपदिष्टं सम्प्रदायागतमर्थं विनियोक्तुं गोपयन्, “शेवधिष्टेऽस्मि रक्ष माम्” इति प्रकारेण । अयोग्येष्वप्रधानेन रक्षन् । अयोग्ये दाने विद्याया अनर्हतापत्त्या सत्पात्रे विनियोगार्हता न स्यादिति भावः । अनेन “गुरुं प्रकाशयेद्धीमान् मन्त्रं यत्नेन गोपयेत्” इति शास्त्रार्थ उक्तः । कृतवित्, आचार्यकृतमुपकारं वेत्तिति कृतवित् । तत्स्मरणमन्तरेणोपकारान्तरं नास्तीत्यर्थः । अनघा, अनिषिद्धा । वृत्तिः, आज्ञानुज्ञानुष्ठानरूपा वृत्तिर्यस्य सः । एवम्भूतप्रधानगुणयुक्तश्शिष्यः ।
(सा।प्रः) “तद्यथा हिरण्यनिधिं निहितम् । परेण नाकं निहितं गुहायाम् । तं दुर्दर्शं गूढमनुप्रविष्टम् ।” इत्याद्युक्तनिधिवत्परमप्राप्यभूतं भगवन्तं प्राप्नोत्येवेत्याह अशिथिलेत्यादिना ॥ ७३ ॥
(सा।संः) तद्वस्तुवास्त्वादिकेऽपि प्रचुरबहुमतिरित्यत्र “गुरुवद्गुरुवर्गश्च द्रष्टव्यो नित्यमेव हि । शयनासनयानाद्यं तदीयमपि वन्दयेत्” इत्यादीनि बहूनि प्रमाणानि । “सद्बुद्धिस्साधुसेवी” इत्याद्युक्त गुणवति । विनियोक्तुं, विनियोगं कर्तुम् । सम्प्रदायपरम्परया आगतो मन्त्रस्तदर्थश्च सम्प्रदायः । तं गोपयन्, अनधिकारिण्यप्रकाशनेन रक्षन् । कृतवित्, आचार्यकृतोपकारज्ञः । अनघवृत्तिः निर्मलमध्यमवृत्तिमान् ॥
मूः
शिष्यकृत्याधिकारः
॥॥। किं न विन्देन्निधानम् ॥ ७२ ॥
[[६८१]]
इव् अऱि्ङ्गळैयॆल्लाम् मिडियऩुक्कु अगत्तुक्कुळ्ळे ईरियैक् काट्टिक् कॊडुक्कुमाप्पोले
(सा।दीः) निधानं, परमपदे । प्रतिनियतरमासन्निधानं निधानं परिपूर्णब्रह्मानुभवपरीवाहरूपकैङ्कर्यप्रतिसम्बन्धिनमित्यर्थः । किं न विन्देत् कुतो न प्राप्नोति । विगतसर्वप्रतिबन्धस्य फलप्राप्तिः कथं विलम्बेतेति भावः ॥ ७२ ।
शिली कामं आचार्यविषयलंहीं प्रत्युपकारी अर्थल उपपादिßs उपक्रमि pi। अर्थाG GLD / अर्थ/८r,
हित पुरुषार्थ [१५६०ना ढग
परमदरिद्रळा।
तत्त्व
ङ्गै
(सा।स्वाः) निधानं, “प्रतिनियतरमासन्निधानं निधानम्” इत्युक्तकैङ्कर्यप्रतिसम्बन्धिभूतं परब्रह्मभूतं निधिम् । न विन्देत् किम् - विन्देदेवेत्यर्थः ॥ ७२ ॥
शमी पूर्वोक्तशङ्क ऊना विस्तरेण परिहरिकी अर्थ१८६० ना इत्यादिना। य अर्थ [i] [५६० ना, तत्त्वहितपुरुषार्थ ना। ग, परमदरिद्रा।
(सा।प्र।) तं दुर्दर्शं गूढमनुप्रविष्टम्" इत्याद्युक्तनिधिवत्परमप्राप्यभूतं भगवन्तं प्राप्नोत्येवेत्याह । अशिथिलेत्यादिना ॥ ७२ ॥
ननु “सर्वस्वं वा तदर्थं वा" इत्यादिभिः प्रत्युपकारस्यापि कर्तव्यत्व बोधनात्प्राधान्येन कर्तव्यं प्रत्युपकारं विहाय अशिथिलेत्यादिना गुरुभक्ति तत्प्रशंसादेः कर्तव्यतया बोधनमनुचितमित्यत्र “आत्मनो ह्यतिनीचस्य योगि ध्येय पदार्हताम् । कृपयैवोपकर्तारमाचार्यं संस्मरेत्सदा ॥ सामान्यतो विशेषाच्च यस्माद्धर्मानशेषतः । आचिनोति स आचार्यस्तस्मै द्रुह्येत्कदापि न । देवमिवाचार्यमुपासीत यस्य देवे पराभक्तिः ॥” इत्यादिभिः कर्तव्यतथा बोधितानामपि कृतज्ञत्वाद्रोहादेववदुपासनात्यन्त भक्त्यादीनां यथा प्रत्युपकारार्हतानास्ति तथा सर्वस्वदानादेरपि “ब्रह्मविद्या प्रधानस्य” इत्यादिना प्रत्युपकारतानर्हत्वबोधनात्तदनुक्तौ नानौचित्यमित्यभिप्रयन्नुपकारस्मृत्यादेर्यथाशक्ति दानस्यचाकरणे बाधकं चाह । ूं अर्थ[i] ना इत्यादिना yug। अतिदरिद्र (छ।
(सा।विः) किं न विन्देन्निधानं, सर्वं समाप्नुयादेवेत्यर्थः । अत्र भृगुः- “श्रृणु शौनक तत्त्वेन गुरुशिष्यक्रमं परम् । गुरुपूजां च वक्ष्यामि माहात्म्यमपि तद्द्विज ॥ शिष्यो गुरुसमीपस्थो यतवाक्कायमानसः । शुश्रूषया गुरोस्तुष्टिं कुर्यान्निर्धूतमत्सरः ॥ आसनं शयनं यानं परिहासं च शौनक । प्रतिप्रलापाद्यत्नैश्च वर्जयेत् गुरुसन्निधौ ॥ गुरौ तिष्ठति सन्तिष्ठेत् शयिते च स्वपेद्द्विजः । आस्थिते स्वयमासीत शिष्यो गुरुपरायणः ॥ गुरुनिन्दापरा ये च दूरतस्तान् विवर्जयेत् । श्रोत्रे पिधाय वा तिष्ठेद्दण्डं वा पातयेद्द्विजः ॥ यथाऽऽत्मनि यथा देवे भक्तिरव्यभिचारिणी तथा गुरौ पराभक्तिः कर्तव्या सिद्धमिच्छता ॥ गुरावतुष्टेऽतुष्टास्स्युः सर्वे देवा द्विजोत्तम । तुष्टे तुष्टा यतस्तस्मात् सर्वदेवमयो गुरुः ॥ विना गुरोः प्रसादेन संसिद्धिर्न भवेद्द्विज । तस्माद्गुरुस्सदा पूज्यः ज्ञानसंसिद्धिमिच्छता ॥” ७२ ॥
सङ्गृहीतमेव विवृणोति । इत्यादिना । निर्धन इत्यर्थः ।
[[६८२]]
मूः
fuGmzwm
द्रोहं
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
महोपकारक आचार्या श्रीश्री शिष्या कृतज्ञ नीलकण्ठ ६६०, शास्त्रका ठगी,
!! Liquor हितं
विभूति, विभूतिमा
प्रह्लाद-विभीषणादिळ६ कं प्रतिकूल, ६० हिरण्य-रावणादि “विद्याचोरो गुरुद्रोही देवेश्वरविदूषकः ।
त एते बहुपाप्मानस्सद्यो दण्ड्या इति श्रुतिः ॥ "
तुल्य,
६६गळीqCw दण्ड्यः (अ) प्रत्युपकारं ग
।
[[६६]]
“शरीरमर्थं प्राणं च सद्गुरुभ्यो निवेदयेत्” ना
" सर्वस्वं वा तदर्धं वा तदर्धार्धार्धमेव वा ।
गुरवे दक्षिणां दद्याद्यथाशक्त्यपि वा पुनः ॥” m gil प्रणिपाताभिवादनादिकं
Cumiी “कृपया निस्स्पृहो वदेत्”
प्रत्युपकारं ०७/१४/६/। भगवान्
मङ्गळं, अन्यकं (६)
mo
कर्तव्य ८६० नाएं Gossi
की अनन्यप्रयोजन ६०१११०६०१ आचार्य ०१/०५
आचार्या ऊं
jii, वेदान्त
“न प्रमाद्येद्गुगुरौ शिष्यो वामनःकायकर्मभिः ।
यै
वर्ति
(सा। दीः) शास्त्रां = " तस्मै न द्रुह्येत् । कृतमस्य जानीहि” इत्यादिना = लङ्क शिष्या । Guruji, निन्द्यQ। विद्याचोरः, आचार्यानुमति &Qi४pßली विद्यै ग्रहिलं। सद्यो दण्ड्याः, दृष्टमात्र एव दण्डनीयाः । प्रत्युपकार॥ अन्या, Grg अली मात्र, अपकारनिवृत्तिमात्र, प्रत्युपकारमात्र DIs प्रसङ्गम् + प्रत्युपकारी दक्षिणादि प्रत्युपकारं वक्ष्यमाणमं दृष्टान्तम् । “शरीरमर्थं प्राणं च” इत्यादि प्रत्युपकारं गगकी। शरीरमित्यादि । Qi४५०, एवम्प्रकारेण । कर्तव्य [i) ८६० ना स्वरूपप्राप्तकृत्य [i) Bruns। भगवान् CLun इत्यादि । “यस्य देवे परा भक्तिः" इत्यादि आत्मना आचार्यमविभज्य,
(सा।स्वाः) शास्त्रान्ना, “तस्मै न द्रुह्येत्कृतमस्य जानीहि” इत्यादिना।
qui, निन्द्यQGurmwq। विद्याचोरः, आचार्यानुमति
कार
शिष्य !! प्रच्छन्न&
विद्यै ग्रहिलं। सद्यो दण्ड्याः, दृष्टमात्रेण दण्डनीयाः । प्रत्युपकारमिति । आचार्यकृतोपकारज्ञान लं/कंळं, तद्विषये द्रोहाभाव, प्रत्युपकारत्वसम्भावनै
इत्तै ऎडुत्तदु
कङ्काल - शरीरमर्थमित्यादिवक्ष्यमाण किं उपकारकत्वाभावे दृष्टान्तार्थ m। प्रत्युपकारं भाग प्रमाणri। कृपया निस्स्पृहो वदेदिति । दक्षिणाप्रतिग्रह शिष्यकं विद्याप्रतिष्ठार्थ स्वार्थ १० ml । दयाकार्यQmuq। भगवान् इति । “यथा भगवत्येवं वक्तरि वृत्तिः” इति रहस्याम्नाये । अयाकम्म् इति । भगवाjpg। i इति । “यस्य देवे परा भक्तिर्यथा देवे तथा गुरौ” इति कठशाखायाम् । moor, प्रिया। भक्तिमाmulg। (सा।प्रः) ! ! इति गर्हापरश्शब्दः । Q, एवम्प्रकारेण ।
शिष्यकृत्याधिकारः
[[६८३]]
मूः
अविभज्यात्मनाऽऽचार्यं वर्तेतास्मिन् यथाऽच्युते ॥"
[[६]]
“देवमिवाचार्यमुपासीत”
६७६ शाण्डिल्य आपस्तम्बादिनां क आचार्यकं प्रत्युपकारं ग ६०।६m/। शास्त्रचक्षुस् यी काङ्ग ५५, भगवदनुभवं Cum Co० विलक्षण LDToor इव् अत्तै सरिसवाऩ इवऩ् इऴवामैक्कुम् सॊल्लिऱ्ऱत्तऩै। इप्पडि इव् विषय की प्रत्युपकार ६०० ६७६७
‘ब्रह्मविद्याप्रधानस्य देवैरपि न शक्यते ।
प्रतिप्रधानमपिवा (अथवा) दद्याच्छक्तित आदरात् ॥ "
६७६ठा। शाण्डिल्यभगवान् श्रनुनीं। श्री यथाशक्ति दानं ऎऩ्ऱु ३१ टूत्तुक्कुप् पोक्कुवीडागच् चॊऩ्ऩदत्तऩै।
(सा। दीः) आत्मनि यथा प्रीतिमान् तथाप्रीत्या आचार्यमात्मनोऽपृथग्भूतं कृत्वा वर्तेत । यथाअच्युत इति दृष्टान्तः । अच्युतमाचार्यं च स्वात्मना अविभज्य वर्तेतेत्यर्थः । न प्रमाद्येदित्यादि शाण्डिल्यः । देवमिवाचार्यमित्यापस्तम्बः । ग्रीफ्रीका छL = काशी की एक Quig अन्ध
कण् विऴित्तिरुक्कच् चॆय्दे ९] आचार्यभक्तिंguQjकण्ठ पीकं(५१ळा। आचार्यभक्ति शास्त्रं श्रुत तत्कार्य यथावदर्थप्रकाश
nooji [DI] [६०]
ऩ Downgji G। “तस्यैते कथिता ह्यर्थाः प्रकाशन्ते” ढग। शय अनुभवलं, आचार्यानुभव ñल। जन्मत आरभ्य भिक्षुः दरिद्रः । ब्रह्मविद्येति । ब्रह्मविद्याप्रधानस्य आचार्यकृतस्य प्रतिप्रधानम्, प्रत्युपकारम् । देवैरपि कर्तुं न शक्यते । अपि वा = अथापीत्यर्थः । आदरतः यथाशक्ति स्वसत्तालाभाय दद्यात् । प्रत्युपकार
गुरुविषयी प्रत्युपकारं स्वादरपरिवाहत्वेनेत्यर्थः ।
ढाल♚&। शिष्यकञ्छ। आदर कं इत्यादि । आदरात्,
(सा।स्वाः) अविभज्येति । यथाऽऽत्मनि प्रीतिमान् तथाऽऽचार्यमपि प्रीत्याऽविभक्तं कृत्वा वर्तेत । यथाऽच्युत इति दृष्टान्तः । अच्युतमिवाचार्यं चात्मनाऽविभज्य वर्तेतेत्यर्थः । न प्रमाद्येदिति शाण्डिल्यवचनम् - “देवमिवाचार्यमुपासीत” इत्यापस्तम्बवचनम् । प्रत्युपकारक । कण्ठÈ Q&ं]♚m]? GTII Gauri। शास्त्रचक्षुस् गळा इति । शीकी छाङ्ग CGL, प्रसन्नान्धा। अनुभवलं। आचार्यविषयकप्रीतिरूपानुभवलं। जन्मभिक्षु, जन्मत आरभ्य दरिद्रः । प्रत्युपकारकं प्रातिस्विकप्रमाणं Bi। Quig इति । प्रतिप्रधान
की अपि वा दद्याच्छक्तित आदरात् ढाG GLDI ?
( supri शक्रं इति । शुक्रं, लंल वचन कुंली। आदरात् ढां♚। शु प्रतिप्रदनरूप Drown प्रत्युपकारpp? न @supri (सा।प्र) शीळी कळङ्ग कं इत्यादि । चक्षुर्गोलके अविकल एवोन्मीलितेऽप्यान्ध्यनिवृत्तय (?) इति शब्दार्थः । त्याज्योपादेयविवेकशून्यत्वव्यावृत्तयेऽत्यन्तानुकूलाननुभवव्यावृत्तये चेति भावः । नन्वेवमप्यर्थप्रधानादीनां लोकन्यायसिद्धं प्रत्युपकारत्वमत्याज्यमित्यत्र प्रत्युपकारत्वाभावबोधकं वचनं प्रदर्श्य तत्र प्रत्युपकाराभावबोधकत्वकृतां व्याहतिशङ्कां च परिहरति । शुन्य विषयलंली इत्यादिना । ा आदरानं इत्यादि । स्वादरपरिवाहत्वेनैवेत्यर्थः । (सा।सं :) अविभज्य, अत्यन्तदेशविप्रकर्षमन्तरा । चक्षुष्मान् अप्यन्धो यी ढङ्ग५५६। হস अनुभवñog इत्यनेन आचार्यविग्रहानुभव - तत्कैङ्कर्याण्युच्यन्ते । ।
[[६८४]]
मूः
[[१]]
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
इव्वळवैक् कॊण्डु पुगर् पण्णिऩाऩागत् तऩ्ऩै निऩैत्तिरुक्कप् पॆऱाऩ्। इप्पडि पुगन्दऩाऩ इवऩुक्कुच् चॆय्य वडुप्पदॆऩ्ऩॆऩ्ऩिल्? इवऩ्
उपदेशितं अर्थ [५] [६६००
“कपालस्थं यथा तोयं श्वदृतौ च यथा पयः ।
दुष्टं स्यात् स्थानदोषेण वृत्तहीने तथा श्रुतम् ॥’
ढग की विपरीतानुष्ठान
तॊऴियवुम्,
कपालस्थतोयादि५६०नाi Gun) अनुपजीव्य [D] कङ्क आ
(सा। दीः) @बा इत्यादि । यथाशक्ति दानमात्र GILD॥। का अर्थ। प्रत्युपकारत्वेनावगन्तुं नार्हति अर्थ। शनी कृत्य iisorwali Gruni। QG प्रत्युपकारेत्यादिum।
विपरीतानुष्ठान कं अनुपजीव्य [i) बाऊं वैराग्याद्यभावलंल ५ प्रयोजन LDIT ji, गणिकालङ्कारादि ५० Cum प्रयोजनान्तरार्थनाल,
Cum योग्यायोग्यविभागom परप्पुदल् सॆय्यादॊऴिगैयुम्, कुरङ्गिऩ् कैयिल् पूमालैप् पोले वासियऱियादवर्गळ् Guji, असूयाग्रस्त BILL GST sujii, आचार्य
प्रत्युपकाराभावी आचार्य गला व्यपदेशितं/
विषयलंली
[[४४]]
“T
LTD
प्रकाशपूर्वक रहस्योपदेशादि
५Ggin २
G
suisगली, गुरुपरम्परा शिष्यकृत्या, कृाळा विपरीतानुष्ठानं ६०० ६०० ६ IT BI प्रमाणम् कपालस्थं यथा तोयमिति । नरशिरःकपालस्थं, श्वदृतौ, शुनश्चर्मणि । पयः, क्षीरमुदकं वा । वृत्तहीने, आचारहीने । वैराग्याद्यभावेन ।
(सा।स्वाः) @Jai Gग इति । दानरूपतैQus GBTQILTD। “एतदेव ततो भूयः” इत्यादिsorum
pl। विद्यानिमित्त आचार्य प्रत्युपकारी आचार्यदत्तविद्यै यथेष्टions पात्रापात्रविवेक प्रयोजनान्तरार्थं प्रतिपादिकं६०ळ आचार्यानुमतons प्रसङ्गिung? विद्याग्रहणानन्तरं दुर्वृत्ततै__ggji, विद्यै& बाधकDoGur? आचार्यदत्तविद्यै त आविष्करिळं तन्मूलधनोपजीवन बाधकDown? ढाळान्ना कं विद्याग्रहणानन्तरं Grub कृत्य प्रश्नपूर्वक i। Qg इति । कपालस्थं, नरशिरःकपालस्थम् ढा श्वदृतौ, श्वानचर्मनिर्मितभस्त्रिकायाम् mig। तोयपयश्शब्दौ भक्ष्यपेयमात्रोपलक्षकौ । आचार्या उत्तरोत्तरं कार्यकरD Com केवलदयापरवश उपदेशिल अर्थ अनर्हLIBLi
ग) उचितं “शिष्यपापं गुरु (रो) रपि” ढाढा की मामी आचार्यकं अनभिमतमात्रा द्वं बाधक popuq। विपरीतफल ०८ प्रमाणं कपालस्थमिति । स्वसमीचीनप्रयोजनार्थ [DIT TOLD प्रमाणम्-
(सा।प्र) इत्यादि । यथाशक्तिप्रधानमात्रं प्रत्युपकारत्वेनावगन्तुं नार्हतीत्यर्थः । अथ कर्तव्यतयोक्ते उपदेशे विशेषान् प्रदर्शयितुं प्रथमं वर्जनीयान्युदाहरणप्रदर्शनपूर्वकमाह । प्रत्युपकारेत्यादिना । प्रथमेनोदाहरणपरश्लोकेन पण्डितानुपजीव्यत्वमुक्तम् ।
(सा।सं :) कुण्डी (कण्ठ Gupळा, कृतज्ञ आत्मवित्तम इति शेषः । श्वदृतिः, श्वचर्मभस्त्रिका ।शिष्यकृत्याधिकारः
मूः - “यच्छ्रुतं न विरागाय न धर्माय न शान्तये ।
सुबद्धमपि शब्देन काकवाशितमेव तत् ॥ "
[[६८५]]
ऎऩ्गिऱबडिये कऱ्ऱदे माक्कादॊऴियवुम्, इवऱ्ऱैक् कॊण्डु यागा तॊऴियवुम्, इवऱ्ऱैयॆल्लाम्
“पण्डितैरर्थकार्पण्यात् पण्यस्त्रीभिरिव स्वयम् ।
आत्मा संस्कृत्य संस्कृत्य परोपकरणीकृतः ॥ "
इत्यादि परिहसि कण्ठीmugw गणिकालङ्कार ॥ कं मं, लÈलकंßं, अम्बलत्तिल् अवल् पॊदियाक्कुदल्,-
(सा।दीः) अप्रयोजन Doming प्रमाणम् । यच्छ्रुतमिति । श्रुतं, शास्त्रम्। “श्रुतं शास्त्रावधृतयोः ” इति निघण्टुः । यच्छास्त्रं शब्दतोऽर्थतश्च सुबद्धमपि न वैराग्याय भवति, धर्माय न भवति । शान्तिः संसाराद्विरतिः । तद्बोधकार्याभावात् । शब्देन, शब्दस्वरूपमात्रेण । काकवाशितम्, काकानां कूजनमिव निष्फलम् । ♚pg] शब्दो निरर्थकवाची । गणिकालङ्कारादिना Curv प्रयोजनान्तरार्थ ऊं ऊं प्रमाणम् । पण्डितैरिति । विद्वद्भिरर्थलोभात् । पण्यस्त्रियः गणिकाः । स्वयमेव आत्मा प्रयोजनान्तरार्थं परशेषतां नीतः । कंल, लङ्कील चन्दनादि । ? पामरसमाजम् ।
(सा।स्वाः) यच्छ्रुतमिति । न विरागाय, बन्धकफलवैराग्याय । न धर्माय, अनभिसंहितफलधर्माय । न शान्तये-नेन्द्रियनिग्रहाय । विद्याविष्कारं ६०० ६००ी तन्मूलधनोपजीवन
प्रमाणम् सूचिकङ्कीpi। ूलं ग@ इति । “ये यथा वान्तमश्नाति बाला नित्यमभुक्तये । एवं ते वान्तमश्नाति स्ववीर्यस्योपभोजनात् ॥” इति सनत्सुजातीयवचनं शतदूषण्यामलेपकमतभङ्गवादे उपात्तमिह स्मारितम् । अस्यार्थःनित्यमभुक्तये, अभोज्यतया भोजनानर्हं वान्तमन्नं ये बाला अश्नन्ति । ते एवं, ते इव । स्वपराक्रमविद्यादिकमाविष्कृत्य तन्मूलधनोपजीविन इति शेषः । वान्तमश्नन्ति । कुतः ? स्ववीर्यस्योपभोजनादिति । प्रयोजनान्तरार्थकं (५६०५ कं प्रमाणं पण्डितैरिति ।
। इति । केवलविक्रयार्थ । वान्ताशि इत्यत्र विद्यानुपजीविनः परस्माद्धनागमः अनन्तरं विद्यामुपजीव्यागते अर्थे इयत्तानभिसन्धिः । अत्रतु इयत्ताभिसन्धिरिति भेदः ।
मी इति । अर्थागममन्तरेण पण्डितपामरसाधारण्येन सर्वोपजीवनं विवक्षितमिति भावः ।
(सा।प्रः) द्वितीयेन स्वप्रयोजनपर्यवसानाभाव उक्तः । निरर्थकशब्दः song। इत्युच्यते । वान्ताशीत्यादि । वान्ताशी =
उद्गीर्णभक्षकः । भृत्यर्थाध्यापनन्यायेन देहधारणमात्रोपयुक्तार्थमपि उपदेशो न कर्तव्य इत्यर्थः । गणिकालङ्कारतया न कर्तव्यमित्यनेन स्वप्रयोजनैकप्रधानयुक्तमित्यर्थः । एतेन मोक्षपर्यवसानाभावेन अर्थरूपपुरुषार्थमात्रसाधनतया न कार्यमित्युक्तम् । श्रलं इत्यादि । परिषत्गतभक्ष्यराशित्वेन कर्तुमयुक्तमित्यर्थः ।
(सा।सं :) शब्देन सुबद्धमपि, शब्दार्थयोस्सामर्थ्यज्ञानमुखेन निरूपणानुगुणमपि । काकवाशितम् वज्रफलकाकृतिमत् काकाभरणवन्निरर्थकमिति भावः । अपात्रे सम्प्रदायप्रधानेन देहयात्रापरो वान्ताशी ।
[[६८६]]
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूः कुरङ्गिऩ् कैयिल् पूमालैयाक्कुदल् सॆय्यादॊऴियवुम्, अडियिले faत्ताऩ्, “शेवधिष्टेऽस्मि रक्ष माम्” । ब्राह्मण अपेक्षिq ( असूयादि ६६० ना कं कैबिडित्तु वैप्पार् कैयिल् काट्टिक्कॊडादे रि त्तुक् कॊळ्ळवुम्, पिऱविक् गुरुडऩाऩ तऩ्ऩै अयर्वऱुममरर्गळ् पुरिबुादुक्कु ३ ऩाम्बडि तिरुत्तिऩ महोपकारक]कंंम्ं womb प्रत्युपकारी
“एकान्ती व्यपदेष्टव्यो नैव ग्रामकुलादिभिः ।
विष्णुना व्यपदेष्टव्यस्तस्य सर्वं स एव हि ॥” कीला
[[१]]
“वसिष्ठव्यपदेशिनः” नगीmugw शरण्या
नीलं ।
(सा।दीः) विद्यै, विद्यादेवतै । शेवधिष्टेऽस्मि रक्ष मामिति । कं अर्थ ं । भो ब्राह्मण अहम् । ते, तव । शेवधिः = निधिरस्मि । सर्वार्था । अतो मां सर्वदा रक्ष, अयोग्येषु न मां ब्रूया इत्यर्थः । पूर्वमेवासूयाग्रस्त @su] असूयै विद्यैनं बाधकसपत्न Gori Gò। GmaiীÈGGLङ्ग, जात्यन्धः । तस्य भावः एकान्तिनः सर्वं ग्रामकुलादिनिरूपकं विष्णुरेव हि । mulgi, स्थितिugji। वसिष्ठव्यपदेशिनः । इदमभयप्रधानप्रकरणे रामवचनम् । वसिष्ठशिष्य इति । वसिष्ठेन निरूप्यमाणस्य मम शरणागतपरित्यागो नोचित इत्युक्तम् । शरण्यंा इति ।
(सा।स्वाः) शेवधिष्ठेऽस्मीति । हे ब्राह्मण
हे ब्राह्मण ते अहं शेवधिरस्मि, निधिरस्मि, माम् असूयाग्रस्तां Lq SLC रक्ष m। प्रत्युपकार आचार्यविषयभक्तिपरीवाहLDIT B कर्तव्यकुं श्रनुनी इति । प्रलब्धीकङ्ग, जात्यन्धळा। वसिष्ठव्यपदेशिन इति । इदमभयप्रधानप्रकरणे श्रीरामवचनम् । वसिष्ठ शिष्य इति व्यपदेशिनः । वसिष्ठेन गुरुणा निरूप्यमाणस्य शरणागत परित्यागो न युक्तः ढाळा तुझं शरण्या इति ।
(सा।प्रः) एतेनायोग्यसन्निधौ नोपदेशः कार्य इत्युक्तम् । “मन्त्रं यत्नेन गोपयेत्” इत्यादिविध्यतिलङ्घनप्रसङ्गादिति भावः । पृथुकाः । Giiig इत्यादि । मर्कटहस्तगतपुष्पदामतया कर्तुं न प्राप्तमित्यर्थः । एतेन अपात्रेषूपदेशेन शिष्टजनशोचनीयता न कार्येत्युक्तम् । तादृशपुष्पमालायाः कस्याप्यतिशयमजनयित्वैव विनाशाच्छोचनीयत्वमिति भावः । आ इत्यादि । “नास्तिकाय शठायापि मद्भक्तिरहिताय वा । असूयकाय मां मा दा” इति “शेवधिष्टेऽस्मि रक्ष माम्” इस्यस्य पूर्वखण्डः । एवं वर्जनीयान्युक्त्वा प्रत्युपकारचिकीर्षाहेतुभूतोपकारस्मृतेः प्रत्युपकारफलकत्वायोगात्फलान्तरहेतुत्वमाह । प्रलब्धीकं Lा इत्यादिना । सर्वेश्वरशेषत्वेन व्यपदेशादपि वसिष्ठाचार्यशिष्यतया व्यपदेश एव स्वस्य श्रेयानिति इक्ष्वाकुवंश्यानां कुलक्रमागतं वसिष्ठशिष्यत्वेन व्यपदेशं स्वयं तद्वंशे जनित्वा यथाऽऽप्तवान् तथा सर्वोऽपि स्वस्वाचार्यसम्बन्धेनैव व्यपदेशं प्राप्नुयादित्यर्थः । कङ्ग, जात्यन्धः ।
(सा।संः) शेवधिष्टेऽस्मि, महानिधिरूपाऽस्मि । विष्णुना व्यपदेष्टव्यः, विष्णुसम्बन्धेनैव व्यवहर्तव्यः । ततोऽप्याचार्यसम्बन्धेनैव व्यवहर्तव्यता अतिशयितेत्यत्र रघुवर एव प्रमाणम् ।
शिष्यकृत्याधिकारः
[[६८७]]
ईः -मागप् पिऱन्दु पडैत्तुक् कैक्कॊण्डनिलै इन्निलै ऎऩ्ऱु पुरिरित्तु “ऎऩ्ऩैत् तीमऩम् कॆडुत्तायुऩक्कॆऩ् सॆय्गेऩ्” ऎऩ्ऱिरुक्कवुम् VT८४ । ताऩ् इप्पडिप् पॆऱ्ऱ TH
BUत्तै मुऩ्ऩिल् अरिवुगालत्तिऱ् सॊऩ्ऩबडिये
मऱिन्दु ईरिरि् क्कुम् पोदु-
(सा।ऎ) इन्निलै ऎऩ्ऱु पुरिगरित्तु, तिऩ् अत्तुप् पडैत्तदऩ्ऱो इव्
मॆऩ्ऱु इऩ्निलैयै करित्तु। १८४,७४४ । इऩि इन्द H<iषीत्तैत् ताऩ् रवुरिङ्गळुक्कु ३पुरिक्कुम् पोदु jqqयैप् कॆळिप्पित्तुक् कॊण्डु क्क वेणुम्। (५९«क्कमागक् केट्टुच् चॊल्लुम्बोदु रत्तप्पामल् सॊल्लवेणुम् अवुऩ् केट्टुच् चॊल्लुम्बोदु एāवैप् एकरिप्पित्तुच् चॊल्ल वेण्डुम्। वै कळिप्पि निऱ्कच् चॆय्दे अवऩुडैय वाऩि पुलत्तुक्कु रमागच् चॊल्लवॊण्णादु। सरिऩुक्कु HTHRAयिल् capयादिरुक्कलागादु। सिल कRufGpऎङ्गळाले : ऎङ्गळैप् पॆऱ्ऱु अवऱ्ऱाले ताऩुम् इव् अदिरिऎऩ्ऎङ्गळै सऩबुरिवु कळैप्पोलेयऱिन्दु सॊल्लुम्बोदु, ‘मडियाग इव् अऩीङ्गळै अऱिन्देऩ्, ऎऩ् ऎरि मिडुक्कालेयऱिन्दु सॊल्लुगिऱेऩल्ले" ऩॆऩ्ऱिव्वुण्मैयै वॆळियिट्टुक्कॊण्डु सॊल्लवुम् वेणुमॆऩ्ऱु काट्टुगिऱार्। इऩि
वुदवुत्तिऩ् पुग
काट्टुगिऱार्। ताऩिप्पडिप् पॆऱ्ऱ रि १। ३६१४७४सत्तिऩ् ३५माऩ १ <६त्तिऩुडैय Hमाऩ ऎऩ्ऩुदल् “aaranjan G४४ ३४रिगळिऱ् सॊऩ्ऩबडिये सबुरिबुक्कुम्बोदु।
(सा।ः) पिऱन्दु, अरित्तु, पडैत्तु, कत्तामाऩ। अडैन्ददाऩ ऎऩ्ऱबडि। कैक्कॊण्डु, माग पुरियुरित्त निलै। इन्निलै। ३४-पुलमॆऩ्ऱु पुरिगरित्तु ऎऩ्ऱु अवुरि ऎप्पदु। ऎऩ्ऩैत् ती मऩम् कॆडुत्ताय् ३fA । ऎऩ्ऩै, अडियेऩै। ती मऩम्, तू<पुारिसै। पुईः परिगवुत्तै। कॆडुत्ताय्, पोक्किऩाय्। उऩक्कु ऎऩ्, ऎऩ्ऩ ३९क पण्णुगिऱेऩॆऩ्ऱबडि। राच्, मॆऩ्ऱबडि। इप्पडि कैयिले काट्टिक्
[[९]]
कॊडादे रित्तुक् कॊळ्ळवुमॆऩ्ऱु सॊऩ्ऩदु कूडुमो? अप्पोदु
सयादो? पुळिसरिऩ् ऎऩ्ऩागिल् ३vfáरक्क वेण्डुगैयाले iviaयिल्लै ऎऩ्ऩिलप्पोदु रऩऩुक्कु इवर् एडु पार्त्तु सॊल्लुगिऱारो वॆऩ्ऱुम् वेऱिल्लाक्कॊऱ्ऱाऩो ऎऩ्ऱुम् farers f यादो?
३४यक्क वेणुमॆऩ्ऩिल् यिरुक्कु ३HCमागवन्ददो ऎऩ्ऱु अदु वारादो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। ताऩिप्पडिप् पॆऱ्ऱ RTA मुऩ्ऩिल् f १
(FI।V:) ऎऩ्ऩैत् ती मऩम् ३ । ४
कुर्यामित्यवस्थातुं चेत्यर्थः । एवं परिहर्तव्यमुक्त्वा कर्तव्यतयोक्तं सत्पात्रोपदेशं गुरुपरम्परोपदे- srgar । ताऩ् इप्पडि करिऩा ।
श्रुत्वा सच्छिष्याय गुरुपरम्परोपदेशपूर्वकं रहस्यार्थोपदेशः कार्यः इत्युक्त्वा उक्तप्रकारेणोपदेशाकरणे (सा।संः) तेन वंशक्रमागतोत्पत्तिरियमेव फलभूतेत्यत्यन्तमादृता या वृत्तिस्सैवेयमिति एवं परिगृह्येत्यर्थः पुरिरित्तु वु । मुऩ्ऩिल् रिवुगळ्
३fd:
[[६८८]]
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूः
“कथयामि यथापूर्वं दक्षाद्यैर्मुनिसत्तमैः । पृष्टः प्रोवाच भगवान् अब्जयोनिः पितामहः ॥ तैश्चोक्तं पुरुकुत्साय भूभुजे नर्मदातटे ।
सारस्वताय तेनापि मम सारस्वतेन च ॥ "
ऎऩ्ऱु पुरि पुबुळाळऩुक्कु अरुळिच् चॆय्दाऱ्पोले यैप् कळिप्पित्तुक् कॊण्डु तऩ् तारियुम्, अजीत्तिऩ् सीर्मैयुम् तोऱ्ऱबुक्कवेणुम्। ३८qTFH७FÜङ्गळैच् चॊल्लुमवऩ् सV मिऩ्ऱिक्केयिरुक्क एडुबार्त्तादल् सुवरे(सॆविये)ऱिक् केट्टादल् सॊल्लुमागिल् कळवुगॊ(क)ण्डु A—पूण्डाऱ् पोले कण्डार्क्कॆल्लाम् ताऩ् अञ्जवेण्डुम्बडियाम्।-
(सा।ः) कवुसि । asaedi cend । मऩ्ऱिक्के सॊल्लिल् gergeत्तुक् कॆल्लाम् अञ्जवेण्डुम्बडियाय् मुमुण्डामॆऩ्गिऱार्। ३ङ्गळै रीयाल्। इत्ताल् मऱ्ऱ सङ्गळैयुम् कवुरिासॊऩ्ऩाऩागिलुम् इवै १४- पक्कमागवेयागवेणुमॆऩ्ऱु ४ । एडु। । सुवर्बुऱत्तिले केट्टादलॆऩ्गै । कळवुगण्डु, तिरुडि।
(सा।ः)
ाक्षिदरिवुगरत्तिले ऎऩ्ऱबडि। यै । यै ऎऩ्ऱबडि। इदिऩाले सिऩुक्कु <vceत्तिले इऩ्ऩार् इऩ्ऩारुक्कु
त्तार्गळॆऩ्ऱु तसमाग ाळर् करिवुमॆऩ्ऱुम् ताऩ् माग सन्धानरूपविमर्शकाललंलं गुरुपरम्परासारोक्त क्रम Loss स्वाचार्यमारभ्य भगवत्पर्यन्तं गुरुपरम्परानुसन्धानं पण्ण वेणुमॆऩ्ऱुम् करुत्तुवॆळियिडप्पट्टदु। इप्पडि रसयै ऎगळिप्पिक्क वेणुमॆऩ्ऱु मुण्डो? एडुबार्त्तऱिन्दु पुhत्तालुम् रागेट्टादल् विऩागक् केट्टादल् ३त्तालुम्यिल्लैये? ताऩ् पुसमागक् केट्टुमुऱै तप्पित्तालुम् यिल्लैये ? fरऩऩुक्कु aiक
वारामैक्काग gxकाल कासमॆऩ्ऩिल्
अयल्
]कङ्गळऩ्ऱो? तऩक्कुHHCत्तिऩाले अरिबुगात्तोऱ्ऱिऩाल् अन्द वि्त्तै मल्लामैयाले ४ कमऩ्ऱिक्के ताऩे ३पु रियक्क वेण्डावो? सऩर्गळुक्कुत् ताऩ् वेणुमॆऩ्ऱु अमुण्डो? मिल्लैयागिल् ३४Aमिल्लैये? रवि॥ मागत् तोऱ्ऱिलप् पडियुम् ३yei ve यादो? अप्पोदु
ति यादो? ऎऩ्ऩ पादङ्गळिल् ४४ङ्गळै HHHणमाग ३पु४ क्किऱार्। ४G४Kङ्गळै तीरिऩो । एडु, ४ । सुवर् ती । सुवर् पुऱत्तिलेयिरुन्दु केट्टादलॆऩ्ऱबडि। मऱ्ऱ वासङ्गळै कसॊऩ्ऩाऩालुम् इदु G पुगमागवे सॊल्लवेणुमॆऩ्ऱु
।
(सा।V:) ९४३ ।ङ्गळै
केट्टु ।ः । एडुबार्त्तादल्, पुळियऩ् अऩलिः १
सॆवियेऱक्
शिष्यकृत्याधिकारः
[[६८९]]
मूः - “यदृच्छया श्रुतो मन्त्रश्छन्नेनाथ च्छलेन वा । पत्रेक्षितो वा व्यर्थस्स्यात् प्रत्युतानर्थदो भवेत्॥” इत्यादिकjuqw प्रत्यवायपर्यन्तomi। CLGrg “तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया ।” “प्रणिपत्याभिवाद्य च" इत्यादि की ww केट्टुच्चॊल्लुमागिल् कालऩ् कॊण्डु षुय्बूण्डाऱ्पोले कण्डारॆल्लारुम्
तऩ्ऩै अरुवरुक्कुम्बडियाम्।
“यश्चाधर्मेण विब्रूते यश्चाधर्मेण पृच्छति । तयोरन्यतरः प्रैति विद्वेषं वाऽधिगच्छति ॥” ठाकqw अनर्थावह (puri।
यथान्यायंCBLOÈ suGgu गुरु प्रकाशि तॊऴियुमागिल् इवऩ् सॊल्लुगिऱ ३जीङ्गळ् वेरिल्लाद कॊऱ्ऱाऩ् पोले Aqw♚mmown शिष्य अतिशङ्क ambulgumis अनादरविषय womb।
[[६७६]]
“स्वगुरूणां स्वशिष्येभ्यः ख्यापनं चाकृतं तथा" द्वात्रिंशत् - अपचारवर्गल गुरु प्रकाशित पठि।
(सा। दीः) यदृच्छया, Curry ours। छलेन, वेषान्तरपरिग्रहादिरूपकपटेन । पत्रं, तालपत्रम् । प्रत्युत, तद्वैपरीत्येनेत्यर्थः । परिप्रश्नं, योग्यकाले परितः प्रश्नम् । mum, शिष्याचार्यक्रम शिष्यकं gui वृत्तिरहितै । BTा, कालपुरुषदानम् । ६। प्रतिग्रहिलं। अनुयल, कुत्सिकंलक। अधर्मेण, “भूमाववस्स्थित्यादिना विब्रूत” इत्युक्त्या अयं विपरीतोपदेश इति गम्यते अधर्मेण पृच्छति । ऊर्ध्वभागे आसनस्थित्यादिना । तयोः, गुरुशिष्ययोर्मध्ये । प्रैति, मृतो भवति । मरणाभावेऽपि द्वेषं वा, विरोधं वा । Coupon, Cong अन्तर मण्डी का Cou Lismq quinoa, गुरूपदेशरहित १।५ द्वात्रिंशत् अपचारवर्गमं क्रीनश GT GULL की। स्वगुरूणामिति । स्वगुरूणामप्रकाशनं च । क्षीयेते सम्पदायुषी कञ्छ अर्थ
गुरुं प्रकाशयेत् श्लोक उपादानं६००१६००/prim।
LDTT६O
ऎ
(सा।स्वाः) यदृच्छ्येति । Gurung Cuq। मन्त्रः, मन्त्रमन्त्रार्थरहस्यार्थ GILD। छन्नेन, कुड्यादि व्यवहितेन ढा। छलेन, वेषान्तर परिग्रहादि रूपकपटेन । अन्यापदेशादि व्याजेन वा । प्रत्युत, तद्वैपरीत्येन m। परिप्रश्नः, योग्यकाले परितः प्रश्नः । populu, शिष्याचार्यक्रम GOD। Bा, कालपुरुषदानम् । ६। परिग्रहिछ॥ श्रन्यमुकंलक, कुत्सितं। अधर्मेण, भूमाववस्थित्यादिना । Coupon। Coulg अन्तरमुंली
ना sq।mmmon, गुरूपदेशरहित शुभ स्वशिष्यकं स्वाचार्यख्यापनं गणी भक्ति ६६०० ILD D♚♚ॐं बाधक गुरुभक्तिराहित्यं प्रसङ्गिung ? ढाङ्ग i।
(सा।प्रः) यदृच्छयेत्यादि । छन्नेन, तिरोहितेन । छलेन, आक्षेपादिव्याजेन । यदृच्छया श्रवणं नाम ? अन्यार्थप्रवृत्तौ दैवादाप्तमपेक्षितार्थश्रवणम् । populu, प्राप्तांशाभावेन । शास्त्रोक्तव्रतनियमादि राहित्येनेत्यर्थः । ग ग इत्यादि । कालदानं गृहीत्वा तेन धनेनाभरणं कृत्वातद्धारणे यथा सर्वप्राणिनिन्द्यस्स्यात्तथा सोऽपि निन्द्यस्स्यादित्यर्थः । Cour♚♚ग इत्यादि । Cquii, मूलम् । sm♚♚ा, लताविशेषः । लताविशेषवत् निर्मूलोऽयमुपदेश इत्यनुपादेयस्स्यादित्यर्थः ।
[[६९०]]
मूः
Cu,
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
“गुरुं प्रकाशयेत् धीमान् मन्त्रं यत्नेन गोपयेत् ।
वा
अप्रकाशप्रकाशाभ्यां क्षीयेते सम्पदायुषी ॥” नगीmugw ज्ञानवैशद्यपूर्वक Lor भगवदनुभवसम्पत्ळं, आत्माकं सन्तान (सत्तानुवृत्ति) हेतु १६०१ शेषत्वानुसन्धानपूर्वकस्वनिष्ठै युम् कुलैयुम्बडियाम्। मुवैप् कारिप्पिया निऱ्कच्चॆय्दे अवऩ् पण्णिऩ शास्त्रीयोपदेशानं विरुद्ध ६० विप्रलम्भक ६६ Com,
“ज्योतिषं व्यवहारं च प्रायश्चित्तं चिकित्सनम् ।
विना शास्त्रेण यो ब्रूयात् तमाहुर्ब्रह्मघातकम् ॥”
नाग की लqw पापिष्ठlmi। सच्छिष्यकं प्राप्तदशै उपदेश प्रथमं क लुब्ध
“पात्रस्थमात्मज्ञानं च कृत्वा पिण्डं समुत्सृजेत् । नान्तर्धाय स्वयं याति जगद्बीजमबीजकृत् ॥” (सा। दीः) Cung इत्यादि । सम्पत्, विशदभगवदनुभवः । आयुस् ? शेषत्वानुसन्धानपूर्वक स्वनिष्ठै । सन्तानम्भगवत्परिपूर्णानुभवकैङ्कर्य करणरूपो विस्तारः । शास्त्रीयोपदेश♚।कङ्ग अशास्त्रीयोपदेशं प्रमातात्सम्भावित की शास्त्रानुगुणं दोषण्ढाळी मु Corrus, Gurt Qujporig। ज्योतिषमित्यादि । ब्रह्मविद्यै॥ @ अर्थ किम्पुनर्न्यायसिद्ध ५। पात्रस्थमिति । आत्मज्ञानम्, आत्मगतं ज्ञानम् । ज्ञानसाधनं शास्त्रमित्यर्थः । पात्रस्थं कृत्वा, सच्छिष्यादिगतं कृत्वा । योग्येभ्य उपदिश्येत्यर्थः । अथाचार्यः पिण्डं, स्वशरीरं समुत्सृजेत् । शरीरविश्लेषात्पूर्वमवश्यं सच्छिष्येभ्य उपदिशेदित्यर्थः । एतद्व्यतिरेकेणोपपादयति । नान्तर्धायेति । अयम्, आचार्यः । जगद्बीजं, जगतो ज्ञानबीजं, शास्त्रम् ।
(सा।स्वाः) । इति । भक्ति कार्य प्रकाशनंं। गुरुप्रकाशनं भक्ति कार्य १००g ० प्रकाशयेत्, गुरुभक्तिं कुर्यात् गोपयेत्, गोपनम् - अनर्घ माणिक्यरत्नादिवदनर्घता ज्ञानकार्य LDTT६० BTC मन्त्र अनर्घ LD IT & G@G२१ ६१ ६००T
CourQuorm तात्पर्य Q Bo। GICLDIT? अनुभवविरोघ सम्पच्छब्दार्थ, स्वनिष्ठै
गुरुभक्यकरणलं की “क्षीयेते सम्पदायुषी” गगেहूं। ? ग। ज्ञानवैशद्यपूर्वकेति । भगवदनुभवं आयुश्शब्दार्थ ५। शास्त्रीयोपदेश नं (क) विरुद्धं Gang) इति । शास्त्रीयोपदेशमिङ्ग अशास्त्रीयोपदेशं प्रमातात्सम्भावित Lonळील शास्त्रानुगुण
दोषी। ज्योतिषमिति । ब्रह्मविद्यै २५ कैमुत्यन्यायसिद्ध १०६१४। पात्रस्थमिति । आत्मज्ञानं, ज्ञायतेऽनेनेति ज्ञानम् । ज्ञानसाधनं शास्त्रम् । आत्मनः ज्ञानं, आत्मगतशास्त्रम् । पात्रस्थं, सत्पात्रस्थम्म् । कृत्वा, सच्छिष्येभ्य उपदिश्य । पिण्डं, देहम् । समुत्सृजेत् । देहवियोगात्पूर्वमेव सच्छिष्येभ्य उपदिशेदित्यर्थः । एतद्व्यतिरेकेण उपपादयति । नान्तधयिति । अयम्, आचार्यः । जगद्बीजं, जगतो ज्ञानबीजं शास्त्रम् ।
(सा।प्रः) पात्रस्थमित्यादि । चकारः प्रकरणोक्तमन्त्रगोपनेनोपदेशं समुच्चिनोति । पात्रस्थं, सत्पात्रभूतशिष्यगतम् । आत्मविज्ञानं, स्वस्मिन् वर्तमानमर्थपञ्चकतत्त्वज्ञानम् । निरुपाधिकात्मभूतपरब्रह्मस्वरूपरूपविभूत्यादिविषयं ज्ञानं वा । पिण्डं, शरीरम् । “पिण्डः पृथग्यतः पुंसश्शिरःपाण्यादिलक्षणः” इत्युक्तेः ।
(सा।सं :) पात्रस्थमिति । स्वात्मनि वर्तमानं यद्विज्ञानं । “विज्ञाय प्रज्ञां कुर्वीत" इति वाक्य प्रतिपादितं यद्ज्ञानद्वयम्, तत्सत्पात्रस्थं कृत्वा । पिण्डं, स्वदेहम् । समुत्सृजेत् । अत्र स्वधा यातीत्येकः पाठः । यथा यातीत्यपरः ।
शिष्यकृत्याधिकारः
[[६९१]]
मूः
नाग की भगवन्नियोग gujii Boor।
(सा। दीः) जगत्स्थितेर्बीजभूतं ज्ञान ? अन्तर्धाय ? शास्त्रोपदेशतः अप्रकाश्य । अबीजकृत्, पात्रेषु ब्रह्मविद्यासन्तानस्य अङ्कुरमनुत्पादयन् सन् । स्वयं न याति, स्वयं परलोकं गन्तुं नेच्छेदिति । पूर्वार्धे उपदिशेदिति विधिः । उत्तरार्धे अनुपदिश्य न यायादिति निषेधः । एवं भगवच्छास्त्रेषूक्तमिति सूच्यते भगवन्नियोगño । उक्तार्थ उपसंहरि ॐ prri।
(सा।स्वाः) यद्वा, जगतः बीजम्, वेदशास्त्रम् । “वेदेन नामरूपे व्याकरोत्” इति श्रुतेः वेदशास्त्रस्यापि जगद्बीजत्वात् । अन्तर्धाय, उपदेशत अप्रकाश्यबीजकृत्सन्, पात्रेषु ब्रह्मविद्यासन्तानस्याङ्कुरमनुत्पादयन् सन् । परलोकं यथा न याअति । यथा न यायादित्यर्थः । तथोपदिशेदिति पूर्वेणान्वयः । अनुपदिश्य याति चेत् ज्ञानमन्तर्धास्यति तथाच मरणात्पूर्वं सच्छिष्येभ्य अवश्यमुपदिशेदिति पूर्वार्धार्थः । अनुपदिश्य परलोकं न यायादित्युत्तरार्धार्थः । भगवदिति । तथा च भगवदाज्ञातिलङ्घनजनित भगवन्निग्रहो भवेत् । “नान्तर्धाय स्वधायाति जगद्बीजमबीजकृत्” इति कश्चित्पाठः । तदा ‘स्वधा त्वं लोकपाविनी । आत्मविद्याचदेवि त्वं विमुक्तिफलदायिनी” इत्युक्ता ब्रह्मविद्या । तदेति पदमध्याहार्यम् । स्वधात्वेनोक्तात्मविज्ञानापेक्षया जगद्वीजमिति नपुंसकनिर्देशः । तदा आत्मविद्या बीजकृदेवेति सा अन्तर्धानं न याति । नो चेदबीजकृत्त्वादुत्तरोत्तरमुपदेशपरम्परानुगुणबीजकृत्त्वाभावात् स्वधा अन्तर्हितैव स्यात् । तद्वान् लुब्धश्च स्यादिति भावः । नान्तर्धानं यथा यातीति कश्चित्पाठः । तदा यथा जगद्बीजं ब्रह्म । यद्वा, जगतः बीजं “वेदेन नामरूपे व्याकरोत्” इति श्रुतेर्वेदशास्त्रस्यापि जगद्बीजत्वात् । अबीजकृत्सत्, उत्तरोत्तरं सन्तानजनकाङ्कुरमनुत्पादयत्सत् । अन्तर्धानं न याति, तथा उपदिश्य पिण्डमुत्सृजेदिति योजना द्रष्टव्या ।
[[१]]
(सा।प्रः) जगद्बीजं, जगत्कारणभूतं परं ब्रह्म । अबीजकृत्, जम्बु, चूत, शालि, यवादिबीजवत् स्वात्यन्तसजातीयबीजान्तरानुत्पादकमित्यर्थः । जगज्जन्मस्थितिध्वंसमहानन्दैककारणभूतस्यान्यस्य (सा।सं :) तत्र स्वधा यातीति पाठे स्वधाशब्द आत्मविद्यापरः । स्वधाशब्दभिधेयायाः लक्ष्म्याः “आत्मविद्या च देवि त्वं विमुक्ति फलदायिती" इत्युक्तेः । पिण्डं समुत्सृजेदित्यन्तोक्तार्थपरामर्शकं तदेति पदमध्याहार्यं स्वधात्वेनोक्तात्मविज्ञानापेक्षया जगद्वीजमिति नपुंसकलिङ्गनिर्देशः । एवं च यदा आत्मविज्ञानं पात्रस्थं कृत्वा पिण्डं समुत्सृजति तदा आत्मविद्याबीजकृदेवेति सा अन्तर्धानं न याति । नो चेदबीजकृत्त्वादुत्तरोत्तरमुपदेशपरम्परानुगुण बीजकृत्त्वाभावात् स्वधा अन्तर्हितैव स्यात् । तद्वान् लुब्धश्च सन् पात्रस्थमित्युक्तिरूप भगवन्नियोगातिलङ्घकश्च स्यादिति भावः ॥ यथेति पाठे यथान्तर्धानं न याति तथा जगद्बीजमात्मविज्ञानं पात्रस्थं कृत्वा पिण्डं समुत्सृजेदित्यर्थः । आत्मविज्ञानस्य जगद्वीजत्वं जगदुज्जीवनहेतुत्वकृतम् । इत्थमाचार्यलक्षणोक्त्या सत्पात्रोपदेशा समर्थपात्रस्थताकरणं सत्पात्रस्थत्वेनाकरणं च आत्मविज्ञानस्य अप्रयोजकत्वावहमिति फलितम् । लोके बीजमपि बीजान्तरकृदेव हि स्वसाध्ययावदुपकारबुद्धिकरं प्रसिद्धं सद्वर्तते ।
[[६९२]]
मूः
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
आगैयाल् विळक्कुप् पिडिक्कुमवऩ् तऩ्ऩै G ऒरु कारित्तुक्कुप्पोगच् चॊऩ्ऩाल् तऩ्गैयिल् विळक्कै अदुक्कु HTHराऩार् कैयिले कॊडुत्तुप् पोमाप् पोले सत्पात्र nominig ला कं उपदेशिकं आचार्य ६०६०१ PjuL वॆळियिट्टु पिऩ्बु तऩक्कु पुदिसमाऩ ऎङ्गळैये सॊल्लवुम् - सिल कणङ्ळाले
ऎङ्गळ् पॆऱ्ऱुत् ताऩ् इवऱ्ऱाले अऱिन्दु सॊल्लुमवऱ्ऱैयुम्, “व्यासप्रसादाच्छ्रुतवान्एतद्गुह्यमहं परम् ।
योगं योगेश्वरात् कृष्णात् साक्षात्कथयतस्स्वयम् ॥”
६७६ की muqw “सदाचार्यप्रसादquins २ अर्थ, नঅलীलं सॊल्लुगिऱेऩल्लेऩ् “ऎऩ्ऱिव्वुण्मैयै वॆळियिट्टुक् कॊण्डु सॊल्लवुम् पॆरिलिवऩ् सॊल्लुम् अजीङ्गळॆल्लाम् ससिर्क्कुम् अणियुङ्गळुमाय्, इवऩ् ताऩा
प्रशंसिलं प्रसादिकंqumin, सत्यवादिumi २० औपनिषदपरमपुरुषान्ना
, सात्त्विक
६७६ उपनिषत् । कङ्क
प्रमाणभूत आदरिquomo।
(सा। दीः) शुल) इत्यादि। उपदिष्ट ।[i] स्वोत्प्रेक्षया अन्यथा
अर्था, द्योति की।
पूर्वसुकृतविशेषrism- लङ्ग, दिव्यचक्षुश्श्रोत्र। Gavi अर्थ
दीनामत्यन्तं प्रीति
मा
कङ्क य
अवधारणल कारण,
स्वोत्प्रेक्षया अन्यथा
m।
(सा।स्वाः) Qug भगवन्नियोगपरिपालने अतिक्रमजनितनिग्रहानुत्पत्तिमात्र १०। DCs भगवद्भागवताउपपादि तळङ्ग उपसंहरि कण्ठी। शुभं इत्यादिना । णकं उपदिष्ट अर्थला इति । अवधारणा GF८L५६m ५। कारण, पूर्वसुकृतमूलभगवत्प्रसाद ढाङ्ग ऊं, ढाढा उत्कर्ष। स्वहस्तसामर्थ्य २_ग, स्वभावलं ।mulg। जन्मान्तरसुकृत pii सदाचार्यप्रसादनं० २६०० की Cu अरिसऩासिङ्गळै अऱिविप्पिक्कुमॆऩ्ऱु करुत्तु। सॊल्लवुम् पॆरिल्, सॊऩ्ऩाऩागि wormung। उपनिषत् । इति । “आचार्यवान् पुरुषो वेद । सन्तमेनं ततो विदुः । आश्चर्योऽस्य द्रष्टा । आचार्याद्धैव विद्या विधिता साधिष्ठं प्रापत्" इत्यादिsg। औपनिषदपरमपुरुष इति “यो मामेवमसम्मूढो जानाति पुरुषोत्तमम् ।, साधुरेव स मन्तव्यः॥। इत्यादि।
I
[[९९]]
(सा।प्रः) कस्याप्यनुत्पादनादबीजकृत्त्वमिति भावः । अथ पूर्वोक्तनानाविधानिष्टनिवृत्त्यर्थं स्वोक्तप्रकारेणैवोपदेशः कार्य इति लौकिकोदाहरणप्रदर्शनपूर्वकं वदन् तथोपदेश आनुषङ्गिकफलान्यप्याह । शुभ इत्यादिना । धीनामं इत्यादि । यथा राज्ञां प्रदीपधारका राजभिः कार्यान्तरे नियुक्तास्तद्धारणोचितपुरुषहस्ते प्रदीपान् प्रदाय गच्छन्ति, एवं भगवता परमपदाय प्रेषितास्स्वगतं ज्ञानं सच्छिष्ये निक्षिप्य गच्छेयुरित्यर्थः । सदाचार्यप्रसादमित्यादि । आचार्यप्रसादादेव अवगम्यावोचं, न तु स्वसामर्थ्यादवगम्येति याथार्थ्यं प्रकाश्योपदिशति सतीत्यर्थः । उपनिषत् / कं औपनिषदपरमपुरुष इति ।
(सा।सं।) अबीजकृच्च अयावदुपकारकमप्रसिद्धं च भवति । तदेव हि तस्यान्तर्धानमिति इह च तद्रूपमेवान्तर्धानं बोध्यम् । उक्तार्थानुगुणं दृष्टान्तमाह । शुक्र इत्यादिना ।
शिष्यकृत्याधिकारः
पऱ्ऱ नाऩ् सॆय्द
[[६९३]]
मूः- Qug कृतज्ञ अवहित] शिष्य ñn or Gring कृषि फलि
@ing com आचार्यonji कृतार्थ। “साक्षान्मुक्तेरुपायान् यो विद्याभेदान्उपादिशत् । (सा।दीः) ♚ आचार्या श्रीनान्ना। कृतज्ञ इत्यादि । शली बहुविधा गुरुऊन्ना या श्रेष्ठ आचार्या साक्षादाचार्यलक्षण ह सङ्गृहिलं Qaumi। साक्षादिति । मुक्तेस्साक्षादुपायान्, भक्तिप्रपत्तिरूपान् विद्याभेदान् यः उपादिशत् ।
(सा।स्वाः) साक्षादुपदेष्टा आचार्या २५ (५) भगवद्भागवताद्यादरpi व्यर्थpr? ढ ढङ्गानं Quit। कृतज्ञ इति । Q भगवद्विषयी Curr आचार्यविषयी परैण भक्ति CGL । Guor ? शरण्या परमगुरुuri मोक्षप्रद तद्विषयक परमभक्ति कर्तव्यैunngi तत्तुल्यैuTor भक्ति आचार्यविषयलंली Com ? आचार्य मोक्षप्रद गायत्र्यादिप्रदातामोक्षप्रद
ब्रह्मविद्याप्रदाता मोक्षप्रदागी नामादिप्रतीकोपासनरूपब्रह्मविद्योपदेष्टा॰४५, ज्ञानयोगाद्युपदेष्टा, मोक्षप्रदत्वं LGg? अव्यवहितमोक्षसाधनब्रह्मविद्योपदेष्टा मोक्षप्रद “अहं त्वा सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि” शरण्य मोक्षप्रदत्वश्रवणं Cum आचार्यकं मोक्षप्रदत्वे प्रमाण porn? पूर्वाचार्यसूक्ति प्रमाण LDगणी - अकंल मूलप्रमाणPCLI? Gami - साक्षादिति । साक्षान्मुक्तेरुपायान्, प्रतीकोपासनं मोक्षसाधन nungi ज्ञानयोगादिकं साक्षात्साधन प्रपत्तिरूपतया Dung तदुपदेष्टृवैलक्षण्यQLD ५।लं। विद्याभेदान्, भक्ति भिन्नान्ढाळा ११४।
।
(सा।प्रः) “ये के चास्मच्छ्रेयांंसो ब्राह्मणाः । छायातपौ ब्रह्मविदो भवन्ति । कमुवर एनमेतत्सन्तं सयुक्वानमिव रैक्वमात्थेति” इत्यादिभिर्वाक्यैरुपनिषद्भिः । “निरपेक्षं मुनिं शान्तं निर्वैरं समदर्शनम् । अनुव्रजाम्यहं नित्यं पूयेयेत्यङ्घ्रिरेणुभिः ॥ अस्मिन्नस्तमिते भीष्मे कौरवाणां धुरन्धरे । ज्ञानान्यल्पीभविष्यन्ति तस्मात्त्वां चोदयाम्यहम् ॥” इत्यादिष्वौपनिषदपरमपुरुषेण प्रशंसनीया भवन्तीत्यर्थः । ननु रहस्यत्रयार्थोपदेष्टुराचार्यस्य प्रीतिरपि फलत्वेनोच्यते । तदयुक्तम् - “उपनीय तु यश्शिष्यम्” इत्यादिना वेदोपदेष्टुरेवाचार्यत्वोक्त्या तस्याचार्यत्वाभावादित्यत्र वेदरहस्यभूतस्य साक्षान्मोक्षोपायस्य सप्रकारस्य विशदप्रतिपादकरहस्यत्रयोपदेष्टैवाचार्यश्रेष्ठ इति योऽसौ मन्त्रपरं प्रादात्संसारोच्छित्तिसाधनम् । प्रतीच्छेद्गुरुवर्यस्य तस्योच्छिष्टं सुपावनम् ॥ मन्त्रराजमिमं विद्यात्” इत्यारभ्य “यस्मात्तदुपदेष्टाऽसौ तस्माद्गुरुतरो गुरुः” इत्यादिभिरवगमात् तत्प्रीतेः फलत्वं युक्तमेवेत्यभिप्रयन्नाह । साक्षान्मुक्तेरित्यादिना । (सा।संः) यद्यपि बहवो गुरवस्सन्ति; तेषु सर्वत्रोपकारस्मृतिसाम्ये अपि भगवत्प्राप्त्युपायप्रदर्शकगुरुवरे विशेषप्रतिपत्तिः कार्येत्यभिप्रेत्याह । साक्षादिति । परम्परयोपदेष्टृभ्यः परमगुरुभ्योऽपि अव्यवधानेनोपदेष्टुः स्वाचार्यस्य महोपकारकत्वादभ्यर्हिततमत्वमभिप्रेत्य - साक्षादित्युक्तिः ।
[[६९४]]
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूः
कथ्यते मोक्षशास्त्रेषु स तु श्रेष्ठतमो गुरुः ॥ आचार्यवत्तया मोक्षमामनन्ति स्मरन्ति च ।
इहामुत्र च तत्पादौ शरणं देशिका विदुः ॥”
ब्रह्मवादिक्षा अध्ययनं
भगवच्छास्त्रादिषु कथ्यते । Quifळक्षा।’’ आचार्यवान्
(सा। दीः) स एव श्रेष्ठतमो गुरुरिति । मोक्षशास्त्रेषु, वेदान्त एवम्भूतैurror आचार्यवत्तैurro मोक्षसिद्धि पुरुषो वेद । नअचार्याद्धैव विद्या विधिता साधिष्ठं प्रापत्” इत्यादिस्मर्ताऊण्डळं स्मरिलंलं। पापिष्ठः क्षत्रबन्धुश्चेत्यादि । देशिकाश्च । । इहामुत्र च तस्याचार्यस्य पादौ शरणमिति विदुः । “नाथाय नाथमुनयेऽत्र परत्रचापि नित्यं यदीयचरणौ शरणं मदीयम्” ॥
@लंल शिष्यकृत्याधिकारार्थmi uming सङ्ग्रहिली sami।
(सा।स्वाः) स तु ढाङ्ग ६०० गायत्र्याद्युपदेष्टृव्यावृत्तिः । “देवमिवाचार्यमुपासीत" ब्रह्मविद्योपदेशपर्यन्तगायत्र्युपदेष्टृ पर
विरोधलं। आमनन्तीति । “आचार्याद्धैवविद्या विधिता साधिष्ठं प्रापत्” साधिष्ठं साधुत्वम् । फलसाधुत्वं प्रापदित्यर्थः । “तन्मा भगवान् शोकस्य पारं तारयतु" इत्यादौ नंं। इहामुत्रेति । “नाथाय नाथमुनयेऽत्र परत्र चापि नित्यं यदीयचरणौ शरणं मदीयम्" इत्यादौ miq। इह, मुक्तेः पूर्वदशायां ब्रह्मविद्याद्युत्पादकत्वेन शरणत्वमुपायत्वम् । अमुत्र, प्राप्तिदशायां प्राप्यत्वेन शरणत्वQLD &ß)।
शल अधिकारी आचार्य
८२। G Corr? मितप्रज्ञ II कं Camp तोऱ्ऱादो?
प्रत्युपकारागा
सर्वज्ञा ऋषिका प्रत्युपकारं
(सा।प्रः) आमनन्ति स्मरन्ति चेति । “तद्विज्ञानार्थं स गुरुमेवाभिगच्छेत् । आचार्यवान्पुरुषो वेद । आचार्यवत्तया मुक्तौ” इत्यादिष्वित्यर्थः ॥
उक्ताधिकारार्थं द्रमिडभाषाव्यतिरिक्तभाषानभिज्ञानां सुखानुसन्धानाय द्रमिडभाषया सङ्गृह्णाति । (सा।सं :) अङ्गेषु च परस्परमङ्गानामङ्गिनः, अङ्ग्यंशेऽपि परस्परमेवं भेदानामङ्गाङ्गि समुदायात्मकविद्यानिष्ठत्वाद्विद्याभेदानित्युक्तः । विद्याशब्दोऽयं न्यासोपासनसाधारणः । तत्रापि यः प्रपत्तिविद्याभेदानुपदिश्य श्रीनिवासे ब्रह्मणि न्यस्तात्मरक्षाभरं निर्भरञ्च कारयति । स एवानेकेषु गुरुषु श्रेष्ठतम इति भावः । न केवलमुपकारस्मृत्या वर्तितव्यमाचार्यविषये, किन्तु प्राप्यं प्रापकं तस्य चरणद्वन्द्वमेवेति सप्रमाणमाह । आचार्यवत्तयेति । “आचार्यवान् पुरुषो वेद” इति विद्याद्वारा मोक्षप्रदत्वादाचार्यस्य । आचार्यवत्तया मोक्षमामनन्ति । आम्नायाध्यायिनः । “आचार्यवत्तया मुक्तौ” इत्यादिस्मृतिः, आचार्यवत्तया मोक्षमुदाहरन्ति च स्मर्तारः । तस्मादेव इहामुत्र च तत्पादौ शरणमिति । “अत्र परत्र चापि” इत्यादिवक्तारो यामुनादयो विदुरित्यर्थः ॥
एतादृशाचार्याणां प्रत्युपकाराभावात् तदुपकारस्मृतिपूर्वकं तद्गुणप्रशंसादिकरणमेवोचितमित्याह ।मूः
शिष्यकृत्याधिकारः
“एऱ्ऱि मऩत्तॆऴिल् ञाऩ विळक्कै यिरुळऩैत्तुम्,
माऱ्ऱिऩवर्क्कोर् कैम्माऱु मायऩुङ् गाणगिल्लाऩ्, पोऱ्ऱि युगप्पदुम् पुन्दियिऱ् कॊळ्वदुम्…।
[[६९५]]
गयी बालक न♚♚ी। प्रदीप प्रवर्ति
५। Gunी ग प्रत्युपकारलं। का ६० की ढाढा, आचार्य ग
पली
(सा।दीः) ♚m Door इत्यादि । मन, मनस्वी। ही ढाकीं, शोभै। ज्ञानकुंं।कम्ं शोभै? भगवत्पर्यन्त s। शोभावह बालमुळं, स्वपरादिस्वरूपविषयज्ञान नं। आचार्यविषयलंलं। @song, कमपि प्रत्युपकारम् । छ् Guru
ऒरु माय, आश्चर्यचेष्टिता सर्वज्ञ। ज्ञानमूर्ति unor सर्वेश्वर इल्लैयॆऩ्ऱु काण्गैयालॆऩ्ऱबडि। आगैयाल्, पोऱ्ऱियुगप्पदुम् स्तोत्रिक्लम्म्। मङ्गलाशासनं गळणी शिष्य किं०। लं वाचिककैर्यं Gug, हृदयलं ध्यानं००१६sum मानसकैङ्क (cob। (सा।स्वाः) ढाढाकी शङ्कु mui परिहरि अधिकारार्थßgi uILLG सङ्ग्रहि श्रीpri। नृ♚m] इति । LD), मनस्सि। शिष्य मनस्०। T, उज्ज्वल ल♚कील। यथार्थ ल♚की। ज्ञानी ना छ, तत्त्वहितपुरुषार्थविषययथार्थज्ञानकी नाकं। ♚, आरोपितं शिष्यकं सम्यगुपदेशिलङ्ग १४। बालन, अज्ञानान्यथाज्ञानविपरीतज्ञान की समस्तान्धकारjmguji ji, नशिल आचार्य_कं५। @mol, G उपकार मुं। सदृशोपकार। माय, सर्वज्ञ। काकी ढं ूढा, आश्चर्यचेष्टितOILDri चरमश्लोकोपदिष्टा (LDIT शरण्य। काकीङ्ग, कासमर्थ m। @mum ० Tuq। ऋषिकाएं कैमुतिकन्याया Camp
४। गुळं स्तोत्रादिना प्रत्युपकार
? नानी m। un♚ इति । Curr♚, आचार्य स्तुतिलं। मङ्गलाशासनं गगी। २८,२५०। वाचिककैङ्कर्यंQ८। पाली, बुद्धिं न ध्यानं मानसकैङ्कर्यं॰]♚। कायिक - पादसंवाहनादिकं उपलक्षणम् ।
(सा।प्रः) ♚m wo♚ इत्यादिना - मन कुङ्कृ ज्ञान बाऊं, स्वरूपोपायपुरुषार्थानां भगवच्छेषतया विषयीकरणयोग्यत्वेन समृद्धज्ञानविकासमस्मन्मनस्युत्पाद्य । ना
♚mmission देहात्मभ्रम स्वतन्त्रात्मभ्रमादिरूपाज्ञानं सर्वं विनाशितवतो गुरोः कमपि प्रत्युपकारम् । माया की छा, सर्वज्ञतया आश्चर्यचेष्टितो भगवानपि ज्ञातुं न शक्नुयात् “यन्नास्त्यैव तदज्ञतामनुगुणां सर्वज्ञतया विदुः “इत्युक्तप्रकारेणाविद्यमानविषयकज्ञानस्य भ्रमरूपतया प्रत्युपकाराज्ञानं सार्वज्ञानुगुणमेवेति भावः । एवं तर्हि एतादृशाचार्यविषये शिष्येण किङ्कार्यमित्यत्राह । Gunplus, “प्रत्यक्षे गुरवः स्तुत्याः” इत्युक्तरीत्या समक्षे स्तुत्वा तुष्टियुक्ता च । पीना, बुद्धौ निवेशनं च । आचार्यकृतोपकारस्मृतिश्चेत्यर्थः । (सा।संः) न♚♚ इति । आरोप्य, मनसि समृद्धज्ञानदीपमज्ञानं सर्वमपि विनाशयन् स्थितवताम् । ७७ इति । एकमप्युपकारमाश्चर्यचेष्टितः परमपुरुषो द्रष्टुं न शक्नुयात् । Curr♚ इति । समक्षे स्तुत्वा तुष्यत्ता च बुद्धौ तत्कृतोपकारकस्मरणं च वधर्मानकीर्त्ति
[[६९६]]
मूः
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
पॊङ्गुबुगऴ्,
साऱ्ऱि वळर्प्पदुम् सऱ्ऱल्लवो मुऩ्ऩम् पॆऱ्ऱदऱ्के।”
“अध्यासीनतुरङ्गवक्त्र॥
(सा।दीः) । कायिककै उपलक्षणम् ।
♚ली
अभिवृद्धori बाकी आचार्य गुणवत्ता प्रभै । मा♚ी, लोक अत्यभिवृद्धwonß(gogl। u। poori Gupppp। पूर्वमाचार्य
gjb, अय?
उद्घोषिकं ।
ला
Qujp महालाभßङ्किं५। s♚♚ं@Cour, अत्यल्प॥। प्रत्युपकारSILLIT। ५६ सत्तालाभहेतु कम्बलं। ५। ॥ ३८ ॥
शमी उभयविभूति
ujpg। स्थितिowwनी
आचार्य
समाधिकदेवतैQuorm
। अध्यासीनेति । अध्यासीनेन तुरङ्गवक्त्रेण-
(सा।स्वाः) Quirrii(g, अभिवृद्ध/samri बाकील। पळा, आचार्य कल्याणगुणला। आ♚ली, लोकलंलं उद्घोष, अभिवृद्धoni(gouji। तत्परिवाहप्रणिपातादि- Gupppp। पूर्वमाचार्यऊं ला
कायिककैङ्कर्यंrmoquin
Qu♚♚ महालाभñं।कं(G। F♚♚ं, अत्यल्प Dopm? प्रत्युपकारLI SILLq। किन्तु ५६ा प्रेमकार्यQDrug
।
मा
Q अधिकार की आचार्य विषय की शरण्यविषय मण्डी Cur परभक्ति कार्यै गाढा ६०१ ) २ GCom ? ईश्वरी जायमानकटाक्षप्रभृतिमोक्षपर्यन्तसकलश्रेयस्॰॰ं साक्षात्साधन LTD BTC विद्योपदेशद्वाराऽत्यन्तव्यवहितसाधन Lorror आचार्या विषयलंली तत्तुल्यभक्ति गङ्गा २G GLD? गढा, ईश्वरला सर्वशक्तormi) अघटितघटनाचातुर्यवाomi @Gggg आचार्यमुखी स्वयमेव मोक्षप्रदा@Durg मोक्षप्रधान । आचार्यवेषपरिग्रहमपेक्षित ५ तदपेक्षया आचार्या अधिक श्लोक। अध्यासीनेति । अध्यासीनः तुरङ्गवक्त्रः, हयग्रीवः । यदध्यासीनतुरङ्गवक्त्रं विलसज्जिह्वाग्रमेव सिंहासनं यस्य सः । (सा।प्र) umr माली, वर्धिष्णुकीर्त्तिप्रमुखानामाचार्यगुणानां देशान्तरेऽपि प्रकाशनं च । s♚♚ं apni Gujpg♚Cs, आचार्योपदेशपूर्वकमुपायमनुष्ठान (य !?) पूर्वकं लब्धस्य परमपुरुषार्थभूतस्य भगवद्भागवतकैङ्कर्यस्य एकदेशो न किमित्यर्थः ॥ ३८ ॥
सर्वैः प्रपन्नैस्स्वाचार्य एवाभीष्टदेवातात्वेनानुसन्धेय इति स्वानुसन्धानेन दर्शयति । अध्यासीनेत्यादिना ।
(सा।संः) तत्र तत्रोक्त्वा अत्यन्तं प्रकाशनं च ईषन्न किम् । poor इति । पूर्वक्षणलब्धकैङ्कर्यस्येत्यर्थः ॥ ३८ ॥
अथ उक्तार्थोपपत्त्यर्थमाचार्यविषये शिष्यस्य प्रतिपत्तिप्रकारं सहेतुकं शिक्षयति । अध्यासीनेति । यज्जिह्वाग्रमासनत्वेनाधिष्ठिततुरङ्गवक्त्रमिति विलसति सः अध्यासीनतुरङ्गवक्त्रविलसज्जिह्वाग्रसिंहासनः ।
मूः - विलसज्जिह्वाग्रसिंहासनात्,
शिष्यकृत्याधिकारः
आचार्यादिह देवतां समधिकामन्यां न मन्यामहे । यस्यासौ भजते कदाचिदजहद्भूमा स्वयं भूमिकां,
मग्नानां भविनां भवार्णवसमुत्ताराय॥॥
[[६९७]]
(सा।दीः) विलसज्जिह्वाग्रमेव सिंहासनं यस्याचार्यस्य । यद्वा, अध्यासीनः तुरङ्गवक्त्रो यत्रेति बहुव्रीहिः । विलसज्जिह्वाग्रमेव सिंहासनम् । अध्यासीनतुरङ्गवक्त्रं विलसज्जिह्वाग्रासनं यस्य । सिंहासनत्वं हयग्रीवापेक्षया । तस्मादाचार्यात्परदेवतायाः । समधिकाम् अन्यां देवतां न मन्यामहे, न पश्यामः । तदुपपादयति-यस्यासाविति । असौ, सर्वदेवतासार्वभौमत्वेन प्रसिद्धश्श्रीमन्नारायणः । अजहत् भूमा, अत्यक्त महिमा सन्नेव । भवार्णवे मग्नानां संसारिणां भवार्णवसमुत्ताराय । कदाचित्, क्वचित्काले । स्वयं यस्याचार्यस्य भूमिकां, विग्रहपरिग्रहम् । आचार्यत्वमित्यर्थः । बदरिकाश्रमे नारायणरूपेण, श्रीविष्णुलोके विष्णुरूपेण, भारत समरे कृष्णरूपेण, समुद्रतीरे, अभय प्रधानावसरे श्रीरामरूपेण, प्रलयार्णवे मत्स्यरूपेण, श्रीवराह पुराणे श्रीवराहरूपेणेत्यादि । इत्येवं सर्वेश्वरोऽपि तत्तत्काले यस्य रूपं-
(सा।स्वाः) तस्मात्, आचार्यात् । इह, संसारमण्डले । अन्यां देवतां, श्रियः-पतिमपि समधिकां न मन्यामहे । कुत इत्यत्र तदुपपादयति । यस्येति । असावजहद्भूमा नारायणः भवार्णवे मग्नानां भविनां, संसारिणाम् । समुत्ताराय, उत्तारणार्थम् । कदाचित्, यादृच्छिक - प्रासङ्गिकसुकृतमूलावसरे । यस्य आचार्यस्य भूमिकां स्वयं भजते । आचार्यभूमिकामन्तरेण संसारजलनिधिमग्नचेतनोद्धरणाय न समर्थः । “साक्षान्नारायणो देवः कृत्वा मर्त्यमयीं तनुम् । मग्नान्उद्धरते लोकान् कारुण्यात् शास्त्रपाणिना’’-
।
(सा।प्रः) यस्यासावित्यर्थेन “साक्षान्नारायणो देवः कृत्वा मर्त्यमयीं तनुम् । मग्नान्उद्धरते लोकान् कारुण्यात् शास्त्रपाणिना ॥” इति श्लोकार्थ उक्तः । अधिकारद्वयोक्तयोश्शिष्याचार्यकृत्ययोः परतन्त्रकृत्यतया भगवद्भागवतकैङ्कर्यरूपतया च मूलमन्त्रावगत
(सा।संः) तादृशाचार्यादधिकतमामन्यां देवतां न मद्रक्षकदेवतात्वेन विचारयामः । सा अधिकतया मद्रक्षका देवता एवम्भूताचार्यरूपैवेत्येव मन्यामहे । कुत इत्यत्राह । यस्यासाविति । असौ नारायणः । अजहद्भूमा, अत्यक्तस्वाभाविकाकारस्सन् । यस्य, आचार्यस्य । भूमिकाम्, आकृतिम् । कदाचित्स्वयं भजते । अत्र, “आचार्यः सः हरिः साक्षात्” । “साक्षान्नारायणो देवः । यो विष्णोः प्रतिमाकारे लोहभावं करोति यः । गुरौ च मानुषं भावमुभौ नरकपातिनौ ॥ स्वयं मुक्तोऽपि नित्योऽपि नित्यमुक्तेश्वरोऽपिच । साजात्यं भावयत्येषां सौलभ्यायैव देहिनाम् ॥ सजातीयेन गृह्णन्ति सजातीन्मृगपक्षिणः । एवं मानुषभावेन मर्ध्यान् गृह्ण ति माधवः ॥ तस्मात्प्राज्ञस्सदाचार्ये सत्सु तत्सदृशेषु च । त्यक्तमर्त्यमतिश्शौरेः परमप्रेमभाजनम् ॥ बहुना किमिहोक्तेन गुरुभूतो हरिस्स्वयम् । मनुजान्मोचयेत्काले त्वजहन्निजवैभवम् ॥”
[[६९८]]
मूः
॥॥नारायणः
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
॥ ७४ ॥
इति कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य
वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे शिष्यकृत्याधिकारः एकत्रिंशः ॥
॥ श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ॥
(सा। दीः) भजते तस्याचार्यस्य महिमा केन कथं वर्णयितुं शक्यत इति भावः ॥ ७४ ॥
॥ इति श्रीसारदीपिकायां शिष्यकृत्याधिकार एकत्रिंशः ॥
(सा।स्वाः) इत्यादि प्रमाणं सूच्यते । मद्रक्षणार्थं यस्य यद्वेषपरिग्रहः तस्याधिक्यं कैमुत्यसिद्ध BÖÖ]। ॥ ७४ ॥
॥ इति श्रीमदुत्तरसारास्वादिन्यां शिष्यकृत्याधिकार एकत्रिंशः ॥
(सा।प्रः) पारतन्त्र्यकैर्यबोधक
नमः पद
चतुर्थ्योः द्वये उत्तरखण्डे चरमश्लोके उत्तरार्धे च
विवक्षितत्वमवगन्तव्यमिति भावः ॥ ७४ ॥
॥ इति श्रीसारप्रकाशिकायां शिष्यकृत्याधिकार एकत्रिंशः ॥
(सा।सं :) इत्यादि प्रमाणमिह द्रष्टव्यम् ॥ ७४ ॥
॥ इति श्रीसारप्रकाशिकासङ्गृहे शिष्यकृत्याधिकार एकत्रिंशः ॥