मूः
॥ श्रियै नमः ॥
॥ श्रीमते रामानुजाय नमः ॥ ॥ श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ॥
॥ आचार्यकृत्याधिकारः ॥
अधिजिगमिषुः…
(सा।दीः) Q पदवाक्ययोजनारूप DICT तृतीयभागं व्याख्यातली आचार्यशिष्यकृत्याधिकारनिगमनाधिकारात्मकLDIT चतुर्थभागं विवरि
ऒरु
कू
(सा।स्वाः) पूर्वाधिकार की चरमश्लोकीं सारतमा मा शुचः दाङ्ग की चरमवाक्य लंलीळा तात्पर्य jogi चरमदशैui Co आचार्य का सच्छिष्यकं उपदेशिLorm Guor ? ब्राह्मणकं अध्यापनं धनार्जनोपाय सर्वदा शिष्य विषयjjC उपदेशं प्राप्त ? चरमदशै विशेषग्रहणं ८०G GLoir ? “मन्त्रं यत्नेन गोपयेत्” विशेषविधि रहस्यत्रयार्थव्यतिरिक्तविषयं धनार्जनोपायनियम
ऎऩ्ऱु विधानQLD) “गुरुशुश्रूषया विद्या पुष्कलेन धनेन वा" ढाढा की। विरोधिung? অ भक्तिपरिवाहद्रव्यदानविषय नाली “कृपया निस्स्पृहो वदेत्” ढाङ्ग की। विरोधि ? wing? किञ्च “मन्त्रं यत्नेन गोपयेत्” की विधि विषय सर्वदा प्रधानं LODIG चरमदशै लळा उपदेशं २G GLon? “पात्रस्थमात्मज्ञानं च कृत्वा पिण्डं समुत्सृजेत् " TIC ८२। GG गली Cnm शिष्य सामान्य विषय की उपदेशिकं Consu सच्छिष्य ८६८ ६ विशिष्योपादानं २G Com ? अपि च, सच्छिष्य । “सन्तमेनं ततो विदुः” ढाकीgu ब्रह्मज्ञानवाणा उपदेशं व्यर्थ Lois प्रसङ्गिwn Can? चरमवाक्य लङ्कीङ्ग तात्पर्य सच्छिष्यकं उपदेशिurism तदन्यरहस्यार्थri१८६०ना असच्छिष्य उपदेशिकं अतिप्रसङ्ग our g? तदतिरिक्तरहस्यार्थ १५१ ५६० ना ग्रन्थावलोकनादि ५ अध्यवसि प्रसङ्गिung? आचार्य is in उपदेशिinism उपदेशादेवान्यथासिद्धDI-
मा
या
(सा।प्रः) एवं रहस्यत्रयं सरहस्यं निरूप्य पूर्वाधिकारे “आचार्य सच्छिष्यकं उपदेशि&ór”
(सा।सं :) अथ यथाशास्त्रं सम्प्रदायप्रवर्तकाचार्यस्य उपदेशप्रवर्तकाचार्यस्य कृत्यमधिकारेण वक्तुमधिकारार्थं सङ्गृह्णाति ।
[[६५८]]
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूः ॥। आद्यं धाम दिव्यं त्रिधाम्नः,
॥॥
[[६६]]
(सा।दीः) अफ्री Pig आचार्यकृत्याधिकारी आचार्यकृत्यप्रधानom or सत्सम्प्रदायप्रवर्तन jogi BIG&pri। coz श्लोकही सत्सम्प्रदायप्रवर्तन प्रधान LDIT GOT आचार्यकृत्य QILD commit। अधिजिगमिषुरिति । " क्षीराब्धिर्मण्डलं भानोर्हृदयानि मनीषिणाम् । त्रीणि धानानि मे सन्ति त्रिधामाऽहमिति स्मृतः ॥” त्रिधामनी आद्या दिव्यधाम gi परमपदलंल। आद्यशब्दं श्रीविष्णुलोकादिव्यावर्तकम् । अधिजिगमिषुः, गन्तुमिच्छुour। आर्यः, आचार्य ग।
(सा।स्वाः) अतिविस्तृतैतद्ग्रन्थप्रणयन (pi व्यर्थ प्रसङ्गिuman ? किञ्च, मा नाना कळा श्रीभाष्यकारसम्प्रदायस्थ गण रहस्यग्रन्थ (५) की तुल ग्रन्थं सुतरां व्यर्थorm? किञ्च आचार्यंा सच्छिष्यकं उपदेशिuisarn आचार्यकं तदाचार्य ळा, अनुकं तदाचार्य छा, अन्यकं तदाचार्यका GlগबागG] सर्गाद्यकाल उपदेष्टा अमूलकत्वशङ्क प्रसङ्गिuran? आचार्या उपदेशिलं, “गुरुं प्रकाशयेद्धीमान् मन्त्रं यत्नेन गोपयेत् । अप्रकाशप्रकाशाभ्यां क्षीयेते सम्पदायुषी ॥ " निष्ठाहानि प्रसङ्गिwing ? इत्यादिबहुविधशङ्कमना ऊं तन्निवृत्त्यर्थं सम्प्रदायप्रक्रियाभागलं आचार्यकृत्यं, शिष्यकृत्यं, तल्लक्षणं, सङ्ग्रहेणोपदेश्यार्थ [१]
मुदलाऩ अर्थri१५६०rujib प्रतिपादिकं५५५Lumi, प्रथममाचार्यकृत्याधिकार आचार्यकृत्यñog विस्तरेण उपपादिuniml का अधिकारार्थ रूपकसन्निवेश लोकाचारñogujó दृष्टान्त प्रकाशित गण श्लोक लं सङ्ग्रहिpri। अधिजिगमिषुरिति । त्रिधाम्नः, “अम्भस्य पारे भुवनस्य मध्ये नाकस्य पृष्ठे महतो महीयान् इत्युक्तस्थानत्रयवतः । आद्यं, अनादिसिद्धम् । दिव्यं, रजस्तमोरहितशुद्धसत्त्वमयम् । धाम, परमपदम् । अधिजिगमिषुः, अधिगन्तुमिच्छुः । अनेन “पात्रस्थमात्मज्ञानं च कृत्वा पिण्डं समुत्सृजेत् ।, विद्ययैव समं कामं मर्तव्यं ब्रह्मवादिना ॥" इत्यादिकं सूच्यते । आर्यः, आचार्यः ।
(सा।प्रः) इत्युक्तमाचार्यकृत्यं सप्रकारं निरूपयति । तत्र “पात्रस्थमात्मविज्ञानं कृत्वा पिण्डं समुत्सृजेत्” इत्युक्तप्रकारेण शरीरवियोगात्पूर्वं सम्यक्शोधिताय सच्छिष्याय सम्प्रदाय परम्परागतरहस्यत्रयार्थमुपदिशेदित्याह । अधिजिगमिषुरित्यादिना । “त्रिधामा केशवेनते” इति निघण्टूक्तेः त्रिधामा श्रीमन्नारायणः । “दिव्यं स्थानमजरं चाप्रमेयं दुर्विज्ञेयं चागमैर्गम्यमाद्यम् । (सा।सं :) अधिजिगमिषुरिति । धाम, नित्यविभूतिरूपं स्थानम् । तस्य आद्यत्वं कारणत्वम् । तच्च सृज्यवर्गस्य नित्यविभूतिस्थवस्तुगतसादृश्योपजीवकत्वकृतम् । अप्राकृतवस्तुसमानसन्निवेशा एव हीह प्राकृतास्सर्वे । त्रिधाम्नः, “अम्भस्यपारे" इत्युक्तविधया त्रिस्थानकस्य । अधिजिगमिषुरित्युक्त्या लब्धविद्यो विरक्तश्च सन् प्राप्यतृष्णावशाद्यदावितमः पदमधिजिगमिषति ।
आचार्यकृत्याधिकारः
[[६५९]]
मूः - श्रुतिविविधपरीक्षाशोधिते क्वापि पात्रे ।
अनघगुणदशायामाहितस्नेहमार्यः,
प्रदिशति…
(सा।दीः) श्रुतीत्यादिना, “संवत्सररात्रोषिताय” इत्यादिरूपेण श्रवि, विविध, समिज्जलपुष्पाद्याहरण होमधेनुपरिरक्षण प्रेरणादिरूपेण बहुविध परीक्षैना। शोधिते, निश्चलमनस्कDr। क्वापि पात्रे, योग्यता पुत्रशिष्यादिकली। अनघगुणदशायां, सत्त्वोन्मेषादि दशै ं अनघगुणत्वदशाया। अन्यत्र वर्ति। आहितस्नेहं, विहितप्रेम यथा तथा । अन्यत्र निहिततैलम् ।
(सा।स्वाः) श्रुतिविविघपरीक्षाशोधिते । “संवत्सरं तदर्धं वा मासत्रयमथापि वा । परीक्ष्य विविधोपायैः कृपया निःस्पृहो वदेत् ॥” इत्यादौ श्रुताः । विविधाः, समित्पुष्पाद्याहरणहोमधेनुरक्षणप्रेरणादिरूपेण विविधाः परीक्षाः । ताभिः शोधिते = निश्चलमनस्के । अन्यत्र मलापनोदकविविधत्रिन्त्रिणीभस्मादिभिः शोधिते । क्वापि, एवम्भूतपात्रस्य दुर्लभत्वात्क्वापीत्युक्तिः । पात्रे, पुत्रशिष्यादौ, अन्यत्र दीपपात्रे । अनेन सर्वदा झटित्या रहस्यार्थोपदेशो न कर्तव्यः सर्वेष्वपि गुणादिविमर्शमन्तरेण न कर्तव्य इति व्यज्यते । अनघगुणदशायां, वक्ष्यमाणसत्त्वोन्मेषादिदशायाम् । यद्वा, “श्रुतादन्यत्र सन्तुष्टस्तत्रैव च कुतूहली” ढाङ्ग अवस्थै इति अग्रे आचार्यैरभिधानात्तादृशावस्थायां वा । अन्यत्र - निर्मलसूत्रनिर्मितवर्त्याम् । आहितस्नेहम्, आहितः, निहितः स्नेहः यस्मिन् कर्मणि तद्यथा तथा । “पुत्रमिवैनमनुकाङ्क्षन्” इत्यभिधानात् । अन्यत्र - निक्षिप्ततैलम् । अनेनार्थाद्युपाधिमन्तरेण केवलं कारुण्य वात्सल्य मात्रेणोपदिशेदिति व्यज्यते ।
(सा।प्रः) गच्छ प्रभो रक्ष चास्मान्प्रपन्नान् कल्पेकल्पे जायमानस्स्वमूर्त्या इत्याद्युक्तं प्रधानस्थानं परमपदं गन्तुमुद्युक्त इत्याचार्यविशेषणम् । “नापुत्राय नाशिष्याय वा संवत्सर रात्रोषिताय नापरिज्ञात कुलशीलाय दातव्या । संवत्सरं तदर्थं वा मासत्रयमथापि वा । परीक्ष्य विविधोपायैः कृपया निस्स्पृहो वदेत् ॥” इत्यादिश्रुतिस्मृत्यवगत विविध परीक्षाभिः शोधिते शिष्ये इत्यर्थः । अन्यत्र निष्कल्मष दीपभाजनं पात्रमित्यर्थः । अनघेत्यादि । शिष्यस्य रजस्तमो विजृम्भणा समानाधिकरणसत्त्वोन्मेषावसर इत्यर्थः । निष्कलङ्कतूलारब्धतन्तुकृत वर्तिकायामित्यर्थः । आहितस्नेह मिति क्रियाविशेषणम् । उपदेश्यान् स्निह्यन्नुपदिशेदित्यर्थः । यथा लोके स्नेहयुक्तानां प्रवृत्तयः प्तीतिविषयभूतचेतन प्रयोजनैक प्रयोजनाः, एवं शिष्योज्जीवनैकप्रयोजन उपदिशेदित्यर्थः । अन्यत्र स्नेहस्तैलम् ।
I
(सा।संः) तदा कृपापरतन्त्रस्सन् “पात्रस्थमात्मविज्ञानम्” इति विविधकैङ्कर्यरुच्या उपदिशेन्न ख्यात्यादिकामनयेति फलितम् । क्वापीत्युपदेश्यदौर्लभ्योक्तिः । सच्छिष्य इति भावः । प्रदीपोऽपि निष्कल्मषे पात्रे निष्कल्मषवर्त्यामारोपित एव अत्युज्ज्वल इति । शोधिते अनघगुणदशायामिति श्लिष्टतयोक्तिः । सत्त्वोन्मेषावस्थायामित्यर्थः । स्नेहाभावे दीप इवविद्याप्यस्नेहदत्ता अचिरमेव निष्प्रभा विरमेदिति सूचयितुमाहितस्नेहमित्युक्तिः । पूरित स्नेहो यथा भवति तथा । आर्यः, “श्रोत्रियं ब्रह्मनिष्ठम्” इत्याचार्यलक्षणलक्षितः । सद्देशिकेन सच्छिष्ये समारोपितज्ञानदीपस्य यावदात्मभाव्यसङ्कचितविकास फलकतया इह उत्तरोत्तराधिकौज्ज्वल्यवत्तया च ।
[[६६०]]
मूः
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
निरपायं सम्प्रदायप्रदीपम्" ॥ ७० ॥
?
(सा।दीः) निरपायं, नित्यम् । लौकिकदीपव्यावृत्तम् । सम्प्रदायप्रदीपं, सम्प्रदाय परमाचार्य६०६० कुङ्कु।[१] अविच्छेदेन परम्परया उपदेशिलङ्कील अर्थविशेषशास्त्रविशेष कक्षा, तद्रूप Drror प्रदीप jog। अज्ञानान्धकारनिरसनjggi, ज्ञातव्यार्थप्रकाशन gaib प्रदीपत्वम् । प्रदिशति, उपदिशति । उपदिशेदिति विवक्षैung। ७०
११ ११
ऩाऩ
ङ्
माग
परमाचार्य श्रीमन्नारायणळा (goos सदाचार्यपरम्परासमागतDIT रहस्यत्रयार्थ (१८६० ना सङ्ग्रहिलं। लङ्कó अनुसन्धिनं।, सात्त्विकतास्तिक्यादिगुण [i] Borous देवप्रकृतिका शिष्यादि @५५ परीक्षामूलगुणनिश्चयपूर्वकLDIs शुश्रूषावस्थै अषट्कर्णक तत्त्वहितपुरुषार्थ १८६०६ruji, उत्तरकृत्य iisruji & ris उपदेशिलं। असुरप्रकृति) Loops। कृतार्थ वर्तिuisiा पूर्वाचार्य, @sir तत्त्वत्रयरूपतत्त्वjmguji, शरणागति हितjmgujó, उत्तरकृत्यñji १५१ @rujuriin - शिष्यादिका कं५; अङ्गा आसुरप्रकृतिकं अधिकारीका सङ्ग्रहार्थम् ।
(सा।स्वाः) निरपायं, प्रसिद्धदीपस्तु सापाय इति व्यतिरेकस्सूच्यते । सम्प्रदायप्रदीपं, भगवन्तमारभ्यैतावत्पर्यन्तमविच्छिन्नतया उपदेशपारम्पर्येण समागततत्त्वहितपुरुषार्थविषयकसमीचीनज्ञानरूपं प्रदीपम्, अज्ञानान्धकारनिवर्तकत्वात्प्रदीपत्वोक्तिः । प्रदिशति, उपदिशेत् । वर्तमाननिर्देशेनाविच्छिन्नसम्प्रदायागतत्वं व्यज्यते । “तस्मै स विद्वानुपसन्नाय सम्यक्प्रशान्तचित्ताय शमान्विताय येनाक्षरं पुरुषं वेद सत्यं प्रोवाच तां तत्त्वतो ब्रह्मविद्याम्” इत्यत्र प्रोवाच प्रब्रूयात् ।” इति श्रीभाष्यकारैर्विवरणात्तदनुसार्ययं श्लोकः । अनेन सर्गाद्यकाले उपदेष्टभावनिमित्तामूलकत्वशङ्का निवर्त्यते । सत्पात्रलाभे दानं च व्यज्यते । एवं सर्वार्थस्याप्यामरणं गोपनीयत्वे कैमुत्यन्यायेन मा शुच इति चरमश्लोकचरमभागार्थस्यातिश्रेष्ठतया आमरणं गोपनीयत्वमन्त्यकाले सत्पात्रलाभे उपदेश्यत्वं च व्यज्यते ॥ ७० ॥
आचार्य सत्पात्रलाभे विधिबललं अवश्यमुपदेशि& CG D विस्तरेण उपदेशिकंळी? सङ्ग्रहेणोपदेशिकं की? आद्ये बहून्विचारानधिकृताधिकारिक कं& वेदान्त श्रवणाभावं प्रसङ्गिकं । अन्त्ये “आर्षं धर्मोपदेशं च वेदशास्त्राविरोधिना । यस्तर्केणानुसन्धत्ते सधर्मं वेद नेतरः ।" ढाकील शास्त्रं विरोधिकं मुकं ? किञ्च, सम्प्रदायगतार्थ [५] ना उपदेश्यjisamळीं श्रोताऊं ऊं अत्यल्पबुद्धिमत्त्व - विस्मरणशीलत्वादि सम्भावितsurro
अदडियाग
(सा।प्रः) सम्प्रदायप्रदीपं, प्रदीपवत्तत्तदर्थव्यवहारहेतुतया सम्प्रदाय परम्परागतमर्थपञ्चक प्रतिपादकं रहस्यत्रयं दीपत्वेन निरूप्यते । निरपायमिति ऐहिकामुष्मिकतत्त्साधनविषय प्रमाणानि व्यावर्त्यन्ते
[[११९०११]]
(सा।सं :) निरपायत्वं-सम्प्रदायप्रदीपं, सम्प्रदायागतमर्थपञ्चकज्ञानाभिधानं दीपमित्यर्थः ॥ ७० ॥
आचार्यकृत्याधिकारः
[[६६१]]
मूः Quie “गुरुर्गरीयान् “, “तमिमं सर्वसम्पन्नमाचार्यं पितरं गुरुम्”
C परमाचार्य ६०१७०१६०६५ सर्वेश्वरा
(०५६०८ सदाचार्यसम्प्रदायसमागतm सिंहीस्तन्यं विजातीय रसं कृत रहस्यत्रयार्थ [५] [६६० ६ना सङ्ग्रहेण Caring अनुसन्धि कुङ्कुम,
“यो गोपायत्ययोग्यानां योग्यानां सम्प्रयच्छति ।
इममर्थं स मान्यो मे स्वस्ति वोऽस्तु व्रजाम्यहम् ॥
इदं ते नातपस्काय नाभक्ताय कदाचन ।
(सा। दीः) ू अर्थ १६ प्रमाणं मध्ये मध्ये उपन्यसि।
नित्यादि । त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान्
गुरुर्गरीया-
पितासि लोकस्येत्यादिः गुरुर्गरीयानित्यस्य पूर्वखण्डः ।
विजातीयकञ्छ, अस्मत्सिद्धान्तबहिर्भूत छ। रसं, याथार्थ्यं शेषत्वादि । यो गोपायतीति सात्त्वतवचनं, अर्थ१८६० अयोग्य रक्षिली। अयोग्य छ
शाकं अर्थio। win
उपदेशिummumकी। पूज्य पुत्रशिष्यकं Boorps उपदेशिकं काढला।
& पूज्य ग]। इदं ते नातपस्कायेति भगवद्गीतावचनम् । श्रकामं अर्थ। अतपस्काय, सदाचाररहित छ।
या
(सा।स्वाः) सम्प्रदायोच्छेदं प्रसङ्ग ? किञ्चाचार्या उपदेशिक Com अर्थयशोलाभप्रयोजनकत्वे “कृपया निस्स्पृहो वदेत्” ढाळी विरोधि का? मी अर्थयशोलाभं प्रयोजनकी “प्रयोजनमनुद्दिश्य न मन्दोऽपि प्रवर्तते” इति न्यायं प्रसङ्गिung ? इत्यादिशङ्क&nrujiळं, पूर्वोक्तशङ्कु muji, विस्तरेण परिहरि - Quig इत्यादिना &[i]&J।& QzujQuizóा इत्यन्तेन । गुरुर्गरीयानिति । “पिताऽसि लोकस्य चराचरस्य त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान्” । वचनम् । गरीयान् गुरुः, श्रेष्ठो गुरुः । सदाचार्येति । शङ्कराद्युन्नीतार्थ [i] Bir असदाचार्योन्नीतri।५@rom सर्वेश्वरोपज्ञा कुं। Qiqui रहस्यार्थ ना इतरान्ना कं® रसिung Gir? Tळगा सिंहीस्तन्यं CLIC इति । विजातीय। अस्मत्सिद्धान्तबहिर्भूतां ५४। विजातीय जात्यन्तi Cum स्वभावत एव तत्तज्जात्यापादकदुष्कर्ममूलLDI रसं gun@gmuq। सङ्ग्रहेणेति । अनपेक्षितविस्तर, अपेक्षितसङ्कोच pom निबन्धन Cimg। लाम्ब अनुसन्धिकं । इति । उपदेशकाल विमर्शङ्गी ६६४। श्री अल्पबुद्धिश्रोतृमूल LD IN B सम्प्रदायविच्छेदशङ्कुunu । यो गोपायतीति सात्वतसंहितायां भगवद्वचनम् । इदं ते इति गीतावचनम् । अतपस्काय, सद्वृत्तरहिताय । “आचारहीनं न पुनन्ति वेदाः । वृत्तहीने तथा श्रुतम् इत्युक्तत्वात् ।
(सा।प्र।) एवं श्लोके सङ्गृहीतमाचार्यकृत्यं विस्तरेणाह - Q गुरुर्गरीयानित्यादिना । पिताऽसि लोकस्येत्यादिः गुरुर्गरीयानित्यस्य पूर्वखण्डः ।
(सा।संः) सङ्गृहीतमेव विवृणोति । Qug इत्यादिना । रहस्यत्रयार्थ १६१८६५६०६] इत्यन्तेन सम्प्रदायशब्दार्थ उक्तः । अर्थ पात्रशोधकानि श्रीसात्त्वतभगवद्गीता - वसिष्ठकरालसंवाद शाण्डिल्यस्मृति - सात्यकितन्त्रादिगतानि वचनान्युपादत्ते । यो गोपायतीत्यादिना ।
[[६६२]]
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूः
न चाशुश्रूषवे वाच्यं नच मां योऽभ्यसूयति ॥ य इदं परमं गुह्यं मद्भक्तेष्वभिधास्यति ।
भक्तिं मयि परां कृत्वा मामेवैष्यत्यसंशयम् II, नावचेतनिष्ठस्य जनस्य राजन् प्रदेयमेतत् परमं त्वया भवेत् । विवित्समानस्य विबोधकारकं प्रबोधहेतोः प्रणतस्य शासनम् ॥ न देयमेतच्च तथाऽनृतात्मने शठाय क्लीबाय न जिह्मबुद्धये । न पण्डितज्ञाय परोपतापिने देयं त्वयेदं विनिबोध यादृशे ॥ श्रद्धान्वितायाथ गुणान्विताय परापवादाद्विरताय नित्यम् । विशुद्धयोगाय बुधाय चैव क्रियावतेऽथ क्षमिणे हिताय ॥
ऎ
(सा।दीः) अभक्ताय, प्रेमरूपभक्तिरहित। अशुश्रूषवे, शुश्रूषा, श्रोतुमिच्छा । वरिवस्या च । तद्रहितकं५। योमामभ्यसूयति तस्मै च ।
भगवद्वेषिकं न वाच्यQLD, य इदमिति । भक्तिं मयि परां कृत्वा, मयि परां भक्तिं लब्ध्वाळा। नावचेतनिष्ठस्येत्यादिश्लोकाः भारते वसिष्ठकरालसंवादगताः । विवित्समानस्य, विद ज्ञाने इति धातुः । ज्ञातुमिच्छोः । शुश्रूषोः GT६q। विबोधकारकं, ज्ञानजनकम् । ज्ञानार्थं प्रणताया ६६१६०५। प्रबोधहेतोः, प्रबोधार्थम् । शासनं शास्त्रम् । अनृतात्मने, नास्तिकबुद्धये ढाङ्ग ६० ५। शठाय, वञ्चकाय । क्लीबाय, नपुंसकाय । जिह्मबुद्धिः, कुटिलबुद्धिः । पण्डितम्मन्याय-यादृशे पुंसि देयमिदं तन्निबोध अन्वय॥ गुणान्विताय, शमदमाद्यन्विताय । विशुद्धयोगाय, विशुद्धभक्त्यन्वितायाङ्ग। क्रियावते, अनुष्ठानवते । (सा।स्वाः) अभक्ताय, आचार्यभगवद्भक्तिरहिताय । नचाशुश्रूषवे, शुश्रूषा, श्रोतुमिच्छा । वरिवस्या च-तद्रहिताय । मां योऽभ्यसूयति तस्मै च न वाच्यमित्यन्वयः । प्रतिवाक्यं नञा उक्त तपआदिषु एकहीनत्वेऽपि इतरसद्भावो न प्रयोजक इति भावः । नच मां योऽभ्यसूयतीत्यसमानविभक्तिनिर्देशः भगवद्भागवतादावप्यभ्यसूयुः विशेषतः परिहरणीय इति द्योतकः । अन्वयमुखेनाप्याह । य इदमिति । मद्भक्तेष्वित्युपलक्षणम् । तपआदिविशिष्टमद्भक्तेष्वित्यर्थः । कृत्वेति । मयि परां भक्तिं लब्ध्वेत्यर्थः । नावचेतनिष्ठस्येत्यादयः भारते वसिष्ठकराल संवादगताः । अवचेतनिष्ठस्य, वचेतनिष्ठा रहितस्य । प्रबोधहेतोः, प्रबोधनिमित्तं प्रणतस्य । विवित्समानस्य । वेत्तुमिच्छोः । प्रबोधकारकं परमं एतच्छासनम् । शास्त्रं नदेयमिति पूर्वेणान्वयः । अनृतात्मने, असत्यबुद्धये । असत्यशीलायेत्यर्थः । शठाय, वञ्चकाय । क्लीबाय, नपुंसकाय । जिह्मबुद्धये, कुटिलबुद्धये । पण्डितज्ञाय, पण्डितं मन्याय । परोपतापिने, परोपतापकृते च न देयमित्यन्वयः । यादृशे पुंसीदं देयं तन्निबोध । श्रद्धान्विताय, रहास्यार्थश्रवणेत्वरान्विताय । गुणान्विताय, शमदमादिगुणान्विताय । विशुद्धयोगाय, विशुद्धयुक्त्यन्विताय । बुधाय, उपदिष्टग्रहणक्षमाय । क्रियावते, अनुष्ठानवते । क्षमिणे, क्षमावते । अनुष्ठानजनितदुःखसहिष्णवे । हिताय, लोकहिताय ।
(सा।प्रः) विवित्समानस्य, विद ज्ञान इति धातुः । ज्ञातुमिच्छोरित्यर्थः । प्रबोधहेतोः, बोधार्थम् । शासनं, शास्त्रम् । निर्णयार्थमात्मज्ञानजनकमित्यर्थः । विशुद्धयोगाय, निर्दोषयुक्तियुक्तायेत्यर्थः ॥
I
मूः
आचार्यकृत्याधिकारः
विविक्तशीलाय विधिप्रियाय विवादभीताय बहुश्रुताय ।
विजानते चैव तथा हित (म्) क्षमादमाय नित्यात्मसमाय देहिनाम् ॥ एतैर्गुणैर्हीनतमे न देयमेतत् परं ब्रह्म विशुद्धमाहुः ।
न श्रेयसा योक्ष्यति तादृशे कृतं धर्मप्रवक्तारमपात्रदानात् ॥
पृथ्वीमिमां यद्यपि रत्नपूर्णां दद्यान्न देयं त्विदमव्रताय । जितेन्द्रियायैतदसंशयं ते भवेत् प्रदेयं परमं नरेन्द्र ॥
कराल मा ते भयमस्तु किञ्चित् एतत् परं ब्रह्म श्रुतं त्वयाऽद्य । यथावदुक्तं परमं पवित्रं विशोकमत्यन्तमनादिमध्यम् ॥,
विद्ययैव समं कामं मर्तव्यं ब्रह्मवादिना ।
आपद्यपि च घोरायां न त्वेनामिरिणे वपेत् ॥
मूर्खाश्च पण्डितम्मन्या अधर्मा धार्मिका इव ।
धर्मयुक्तान् प्रबाधन्ते साधूनां लिङ्गमास्थिताः ॥
[[६६३]]
(सा।दीः) विविक्तशीलाय, एकान्तप्रियाय । विधिः, विधानम् । तत्प्रियाय । विजानते, कृतज्ञाय । तथा हितं विजानते, हितमात्मान इच्छते ढा६१६०८। क्षमादमाद्यन्विताय ढाळा। देहिषु नित्यमात्म समबुद्धये । एतन्मयोक्तं रहस्यं विशुद्ध परब्रह्मप्रतिपादक माहुः तादृशे, गुणहीने । धर्मप्रवक्तारं श्रेयसा नयोक्ष्यति । कुतः ? अपात्रदानात् । करालेति सम्बोधनम् । परं ब्रह्म, परब्रह्मवाचकम् । विद्ययैव समं काममित्यादि शाण्डिल्यवचनानि । ब्रह्मवादिना, विद्यावता । पात्रालाभ सह कामं मर्तव्यम् । घोरायामापद्यपि । एनां, विद्याम् । इरिणे, अयोग्यस्थले नोपदिशेत् ढाळा। लिङ्गम्, वेषम् ।
। ।
[[१]]
विद्यया
pig। न वपेत्,
(सा।स्वाः) विविक्तशीलाय, शान्तवासप्रियाय । विधिः, विधानम् । तत्प्रियाय, बहुश्रवणयुक्ताय । अत एव विजानते, कृतज्ञाय । हितौ क्षमादमौ यस्य सः तस्मै । यद्वा, हितमिति भेदेन पाठः । हितं विजानते इत्यन्वयः । क्षमादमाय, क्षमासहितदमायेति योजना । नित्यात्मसमाय । नित्येषु देहिषु आत्मसमबुद्धये । एतन्मयोक्तं रहस्यं विशुद्धं परं ब्रह्म । विशुद्धपरब्रह्मप्रतिपादकमाहुः । तादृशे, गुणहीने । धर्मप्रवक्तारं श्रेयसा न योक्ष्यति । कुतः ? अपात्रदानात् । करालेति सम्बोधनम् । शेषं स्पष्टम् । परं ब्रह्म, तद्वाचकम् । अथ शाण्डिल्यवचनमाह । विद्ययैवेति । पात्रलाभ इति शेषः । न त्विति । एनां, विद्याम् । इरिणे, ऊषरे । अपात्रे न वपेत् । मूर्खाश्चेति । लिङ्गम्, वेषम् ।
(सा।प्रः) युक्तिदोषाः व्याप्त्यभावप्रतितर्कप्रतिहत्यादयः । इरिणशब्दविवक्षितार्थः क इत्याकाङ्क्षायामाह । मूर्खाश्चेत्यादिना । ननु मुमुक्षोः प्रपन्नस्य मोक्षप्रतिबन्धकभागवतापचारराहित्येन स्थितिरेवोचिता । न तूपदेशादि सदसद्विवेक इत्यत्र “पात्रस्थमात्मविज्ञानं कृत्वा देहं समुत्सृजेत् इत्यादिवचनादुपदेशावश्यकत्वमभिप्रयन् तथात्वे च “आत्मद्रुहममर्यादं मूढमुज्झितसत्पथम् । सुतरामनुकम्पेत नरकार्चिष्मदिन्धनम् ॥” इत्यादेरनुसर्तव्यत्वान्मूर्खाणामनुपदेश्यत्वोक्तिरनुचितेति शङ्कां च “अस्वर्ग्यं लोकविद्विष्टं धर्ममप्याचरेन्न तु” इत्यादिप्रमाणात्साधुबाधकानामुपदेशो लोकविद्विष्ट इत्यवगमात्तेषामनुपदेश्यत्वोक्तौ
।
[[६६४]]
मूः
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
एकतस्त्वपवर्गार्थमनुष्ठानादि कौशलम् । लोकानुसारस्त्वेकत्र गुरुः पश्चादुदीरितः । भवन्ति बहवो मूर्खाः क्वचिदेको विशुद्धधीः । त्रासितोऽपि सदा मूर्खेः अचलो यः स बुद्धिमान् ॥ न विश्वासः क्वचित्कार्यो विशेषात्तु कलौयुगे । पापिष्ठाः वादवर्षेण मोहयन्त्यविचक्षणान् ॥ गोपयन् आचरेद्धर्मं नापृष्टः किञ्चिदुच्चरेत् । पृष्टोऽपि न वदेदर्थं गुह्यं सिद्धान्तमेव च ॥ आश्रितायातिभक्ताय शास्त्रश्रद्धापराय च । न्यायेन पृच्छते सर्वं वक्तव्यं शौचयोगिने ॥
[[१]]
(सा।दी।) एकतः इति । यो गुरुः एकत्र अपवर्गार्थमनुष्ठानादिकौशलं प्रकाशयति । अन्यत्र लोकानुसरणं च करोति । सः पश्चादुदीरितः । अधमो गुरुः mulg। अचलः, अचञ्चलबुद्धिः । नेति क्वचिदपि पुरुषे विश्वासो न कार्थः । कलौ युगे विशेषतो न कार्यः । कुतः ? पापिष्ठाः वादिनः अविचक्षणान्, मन्दबुद्धीन् । मोहयन्ति । धर्मं, धर्मविशेषं गोपयन्, अप्रकाशयन्नेवाचरेत् । अपृष्टस्स्वयमेव किमपि वचनं न ब्रूयात् । गुह्यमर्थं सिद्धान्तं च पृष्टोऽपि न वदेत् । तर्हि कस्मै वक्तव्यमित्यत्राह । आश्रितायेत्यादि । न्यायेन, शास्त्रोक्तन्यायेन । शिष्यः प्राप्तैरनुसरन् पृच्छते । नतु बलात् । शौचमत्र करणशुद्धिः । (सा।स्वाः) एकत इति । यो गुरुः । एकतः, एकत्र । अपवर्गार्थमनुष्ठानादि कौशलं प्रतिपादयति । एकत्र, परत्र लोकानुसरणं च करोति । सः गुरुः पश्चादुदीरितः । अथ यो गुरुरुदीरितः । अचलः, अचञ्चलबुद्धिः । न विश्वास इति । क्वचिदपि पुरुषे विश्वासो न कार्यः । कलौ युगे विशेषान्न कार्यः । कुत इत्यत आह ? पापिष्ठा इति । दुर्वादिनः मन्दबुद्धीन् मोहयन्ति । दुर्वादियुक्तिमोहिताः अन्यथा भवेयुः । तत्तस्मात् क्वचिद्विश्वस्य विद्यादानं न कर्तव्यमिति भावः । धर्मविशेषं गोपयन्, अप्रकाशयन् आचरेत् । अपृष्टः, स्वयमेव किमपि न ब्रूयात् । पृष्टोऽपि । गुह्यं, रहस्यमर्थम् । सिद्धान्तमेव च न ब्रूयात् । तर्हि कस्मै वक्तव्यमित्यत्राह । आश्रितायेति । न्यायेन पृच्छते, “तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया” इत्याद्युक्तप्रकारेण पृच्छते । न तु बलात्पृच्छते । शौचयोगिने, करणत्रयशुद्धियुक्ताय ।
(सा।प्रः) नानौचित्यमिति परिहरति । एकतस्त्वित्यादिना । “साधूनां लिङ्गमास्थिताः” इत्युक्तसाधवः कीदृशा इत्याकाङ्क्षायां तत्स्वरूपं तादृशस्य क्वाचित्कत्वं चाह । भवन्ति बहव इत्यादिना । तत्त्वहितपुरुषार्थविषयस्थिरबुद्धित्वं साधुत्वमिति भावः । एवम्भूतो विशुद्धधीः “पाषण्डिनो विकर्मस्थान् बैडाल व्रतिकान् शठान् । हैतुकान् बकवृत्तींश्च वाङ्मात्रेणापि नार्चयेत् ॥” इत्युक्तरीत्या पञ्चकादिष्वविश्वचन् वाग्व्यवहारादिभिस्सम्यक् ज्ञात्वा तैस्सम्भाषणादिकं कुर्यात् । तैरेव पृष्टोऽप्यन्यदेव ब्रूयादित्याह न विश्वासः क्वचिदित्यादिना श्लोकद्वयेन । एवं च “आचार्योऽप्यनाचार्यो भवति । श्रुतात् परिहरमाणः” इत्युपदेशाकरणे अनिष्टोक्तेः गुणवत्पात्रे स्वावगतं सर्वमुपदेष्टव्यमिति वदन् शिष्योज्जीवनं विहाय किञ्चिदृष्टार्थमयोग्यानामुपदेशे बाधकं प्रदर्श्य तथोपदेष्टुराचार्यस्य तच्छिष्यस्य च यत्किञ्चिद्दृष्टपुरुषार्थसिद्धिमपि सोदाहरणमाह । आश्रितायेत्यादिना श्लोकत्रयेण ।
(सा।सं :) एकतस्त्विति, एकत्रेत्यर्थः । अनुष्ठानादिकौशलमेकत्र पुरुषे अपवर्गार्थमिति मत्वा स्थितिमत् । अपरत्र पुरुषे लोकानुसरणमिति मत्वा तयोर्मध्ये प्रथममुदीरितः न रहस्यत्रयार्थोपदेशयोग्यः ।आचार्यकृत्याधिकारः
मूः - आत्मपूजार्थमर्थार्थं डम्भार्थमपि खिन्नधीः ॥
अयोग्येषु वदञ्छास्त्रं सन्मार्गात् प्रच्युतो भवेत् । ऊषरे निवपेद्बीजं षण्डे कन्यां प्रयोजयेत् ॥ सृजेद्वा वानरे मालां नापात्रे शास्त्रमुत्सृजेत् ।, न नास्तिकायानृजवे नाभक्ताय कदाचन ॥ नैव हिंसाभिरुचये न लुब्धाय विशेषतः । दातव्यो मन्त्रराजोऽयं मन्त्रोऽयं हि न तादृशः ॥ ऋजवे गुरुभक्ताय वैष्णवाय विशेषतः । सर्वप्राण्यनुकूलाय दातव्यो देशिकेन तु ॥”
“तॊण्डर्क्कमुदुण्णच् चॊल्मालैगळ् सॊऩ्ऩेऩ्।”
[[६६५]]
“अन्दादि मेलिट्टऱिवित्तेऩाऴ्बॊरुळैच् चिन्दामल् कॊळ्मिऩीर् तेर्न्दु।" ६७६ श्रीसात्त्वत-भगवद्गीता वसिष्ठकरालसंवादशाण्डिल्यस्मृति ऎऩ्ऱु
सात्यकितन्त्रादि ५६
(सा।दीः) पूजार्थम्, अर्थार्थं, डम्भार्थं, ख्यातिलाभपूजार्थ QLDig। अपि खिन्नधी :- खिन्नधीरपि । वृत्तिकर्शितत्वात् खिन्नधीत्वं भवति । ऊषरे वा कदाचिद्वीजं निवपेत् । एवं सर्वत्र, अयोग्ये शास्त्रं सर्वदा नोत्सृजेत् । न नास्तिकायेत्यादि सात्यकितन्त्रवचनानि । अनृजवे, कुटिलाय । न तादृशः । अयोग्येषूपदेष्टव्यो न भवति । gori, Loss अमृतपानार्थons। मील नळीढङ्ग, अयोग्य॥। नाग, परिगृहीujri C&mroin। hi, sir। Cgiijg, शकीला वैभवकुं
परामर्शिका।
(सा।स्वाः) आत्मपूजार्थमिति ख्यातिलाभपूजार्थमित्यर्थः । अपि खिन्नधीः, खिन्नधीरपि । वृत्तिकर्शितोऽपीति यावत् । न नास्तिकायेत्यादि सात्यकितन्त्रवचनम् । न तादृशः, अयोग्येषूपदेष्टव्यो न भवति । Glog इति । । दास मं५। भगवद्भक्त मं४। शाङ्ग ६७, अमृतरूपभगवदनुभवार्थ। ना, सूक्ति काठी Lorm०५। शरण्यकं भोग्यतया हृदयङ्गममालारूपसूक्ति$ला। गाळा, आलङ्का की इत्यादि । श्रलङ्काली रूपप्रबन्धकीङ्ग। CG निर्माणव्याजेन । रहस्यार्थ [i] ५०० ज्ञापिj। j, अपात्र L। Cgrijgj, वैभवनं परामर्शिका। काळा, परिग्रहीjijam (सा।प्रः) एवं सामान्येनाध्यात्मविद्योपदेशयोग्यायोग्यविभाजकमुक्त्वा विशिष्य प्रपत्तिशास्त्रोपदेशयोग्यायोग्यविभाजकमप्याह । न नास्तिकायेत्यादिना सार्धश्लोकद्वयेन । योग्यानामेवोपदेष्टव्यत्वस्य साम्प्रदायिकत्वमाह - Iiig इत्यादिना । mi इति । भगवद्दास्यैकरसिकानाममृतपानार्थं भगवद्गुणप्रतिपादकपदग्रथिताः गाथाः अकरवमित्यर्थः । भगवद्दास्यरसिकतोक्तिरितरव्यावृत्त्यर्थेति भावः । अलङ्काली Go इत्यादि । पूर्वकाथान्तिमपदोपक्रमकोत्तरगाथाभिः कृते प्रबन्धे अतिगम्भीरान् भगवद्गुणान् प्रतिपाद्यतयावस्थाप्य भागवतानामेव बोधार्थमुक्तवान् अतो यूयं सम्यग्विचार्य एकदेशस्याप्यपरित्यागेन अमुं प्रबन्धं स्वीगुरुध्वमित्यर्थः ।
(सा।विः) स्वयमज्ञत्वात् यः पश्चादुदीरितस्स एव तद्येाग्यः । सर्वज्ञत्वादित्यर्थः ।
कं
इति । भक्तानां भोग्यतमभगवदनुभवाय मालारूपास्सूक्तीरुक्तवान् । आतङ्की
अन्दादि रूपगाथानिर्माणव्याजेन सुज्ञापितवान् दुर्ज्ञेयार्थान् । अनधिकारिष्वनुपदिश्य रक्षामीति बुद्ध्या स्वीगुरुध्वं सावधानैरित्यर्थः ।
[[६६६]]
मूः
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
muqw शरण्या अनुमति ६०००/६०१ सात्त्विकतास्तिक्यादि-
गुण [ ८६० ruru,
“अभयं सत्त्वसंशुद्धिर्ज्ञानयोगव्यवस्थितिः ।
दानं दमश्च यज्ञश्च स्वाध्यायस्तप आर्जवम् ॥
अहिंसा सत्यमक्रोधः त्यागश्शान्तिरपैशुनम् ।
प
(सा।दीः) शरण्यंा, शरण्यत्वेन वरणीयता श्रियः-पतिः । अनुमति, अभ्यनुज्ञै सात्यकितन्त्रादीति दिव्यप्रबन्धादिरादि शब्दार्थः । अभयं सत्त्व संशुद्धिरित्यादि । अभयं, शरीरविरोधिना ८। सत्त्वगुणस्य संशुद्धिः, सत्त्वोद्रेकः । ज्ञानानुष्ठानयोर्व्यवस्थितिः । तपः, स्वकर्मनिष्ठा । (सा।स्वाः) उपात्तवचन) Capping आत्मगुण
अनुक्तदोष (i) PLI) विद्याप्रधानं प्रसङ्गिwn gm ? ढग आलं वचन । ऊना शरण्यंा अनुमति
bq_ उक्तानुक्तगुणदोषसाहित्य राहित्योपलक्षणपर ११ बाग की अभिप्राय Co ws@supri शरण्या इति । अभयमित्यादि । अत्र श्रीमद्गीताभाष्यम् । “इष्टानिष्ट संयोगवियोगरूपदुःखहेतुदर्शनजं दुःखं भयम् । तन्निवृत्तिरभयम् । सत्त्वसंशुद्धिः । सत्त्वस्य, अन्तः करणस्य । रजस्तमोभ्यामस्पृष्टत्वम् । ज्ञानयोगव्यवस्थितिः, प्रकृतिविविक्तात्मस्वरूपविवेकनिष्ठा । दानं, न्यायार्जितधनस्य पात्रे प्रतिपादनम् । दमः, मनसो विषयौन्मुख्यनिवृत्तिसंशीलनम् । यज्ञः, फलाभिसन्धिरहित भगवताराधन पञ्चमहायज्ञाद्यनुष्ठानम् । स्वाध्यायः, सविभूतिकस्य भगवतस्तदाराधनप्रकारस्य च प्रतिपादकः कृत्स्नो वेद इत्यनुसन्धाय वेदाभ्यासनिष्ठा । तपः, कृच्छ्रचान्द्रायणद्वादश्युपवासादे र्भगवत्प्रीणन कर्मयोग्यतापादनस्य करणम् । आर्जवम्, मनोवाक्कायवृत्तीनामेकनिष्ठा । अहिंसा, परपीडावर्जनम् । सत्यम्, यथादृष्टार्थगोचरभूतहितवाक्यम् । अक्रोधः, परपीडाफलचित्तविकाररहितत्वम् ।
(सा।प्रः) सात्यकितन्त्रादीति । दिव्यप्रबन्धादिरादिशब्दार्थः । शमादिरास्तिक्यादि इत्यादिशब्दार्थः । एकमेव भगवद्गीतायां दैवासुरविभागेनापि अतिविस्तरेण पात्रापात्रविवेकोपयुक्तागुणादोषाश्च भगवतैवोक्ता इत्याह । अभयं सत्त्वसंशुद्धिरित्यादिना । आगाम्यनिष्टानुसन्धानजन्यं दुःखं भयम् । तदभावः अभयम् । रजस्तमसोरुद्रेकशून्यत्वे सति सत्त्वगुणस्य उद्रिक्तत्वं सत्त्वसंशुद्धिः । ज्ञानयोगव्यवस्थितिः ।, प्रकृति विविक्तात्मस्वरूप निष्ठा । दानं, न्यायार्जितधनस्य सत्पात्रे प्रतिपादनम् । मनोनिग्रहो दमः । यज्ञः पञ्चमहायज्ञादिः निराशीः कर्म । “सर्वे वेदा यत्पदमामन्ति” इत्युक्तप्रकारेण कृत्स्नोऽपि वेदो भगवत्तदाराधनप्रतिपादक इत्यनुसन्धानेन विशिष्टो वेदाभ्यासः स्वाध्यायः । तपः, कृच्छ्रचान्द्रायणादिना कायक्लेशः । आर्जवम्, मनोवाक्कायानामैकरूप्यम् । अहिंसा, परपीडावर्जनम् । भूतहितयथार्थवाक्यं, सत्यम् । अक्रोधः, परपीडाफलकमनोविकारराहित्यम् ।
(सा।संः) अभयं, मरणभयविधुरता । सत्त्वसंशुद्धिः, परिशुद्धान्तःकरणत्वम् । ज्ञानयोगव्यवस्थितिर्नाम ? “ईदृशः प्रत्यगात्माऽसौ परमात्मा तथेदृशः । तत्सम्बन्धानुसन्धानमिति योगः प्रकीर्तितः ॥” इत्युक्तविधया स्वपरस्वरूपयाथात्म्याख्यसम्बधानुसन्धानशीलता ।
मूः
आचार्यकृत्याधिकारः
दया भूतेष्वलोलुप्त्वं मार्दवं हीरचापलम् ॥ तेजः क्षमा धृतिश्शौचमद्रोहो नातिमानिता ॥ भवन्ति सम्पदं दैवीमभिजातस्य भारत ॥”
“द्विविधो भूतसर्गोऽयं दैव आसुर एव च ।
[[९९]]
विष्णुभक्तिपरो दैवः LL दैवप्रकृति ८६५ कण्ठ- " संवत्सरं तदर्थं वा मासत्रयमथापि वा ।
परीक्ष्य विविधोपायैः कृपया निस्स्पृहो वदेत् ॥
[[६६७]]
q
(सा।दीः) अपैशुनं, परानर्थावहवाक्यराहित्यम् । अलोलुप्त्वम्, अलोलुपता अलब्धत्व ह्रीः, अकृत्यविषयलज्जा । अचापलं, विषयेषु चापल्यराहित्यम् । तेजः, पटुत्वम् । ग्रहणसामर्थ्यम् । शौचं QF॰ं॰]♚m॥ नातिमानिता, गर्वाभावम् । दैवीं सम्पदमभिजातस्य, सत्त्वप्रकृतिकस्य एते गुणा भवन्ति । भूतसर्गे, भूतसृष्टिर्द्विविधा । दैव आसुरश्चेति । दैवी, देवसम्बन्धिनी प्रकृतिः स्वभावो येषां ते दैवप्रकृतयः । विविधोपायैः, समिज्जलाद्याहरणार्थप्रेषणादिभिः । परीक्षानन्तरं निश्चलबुद्धये शिष्याय निस्स्पृहस्सन् केवलकृपया रहस्यमर्थं वदेत् ।
(सा।स्वाः) त्यागः, आत्महितप्रत्यनीकविमोचनम् । शान्तिः, इन्द्रियाणां विषयप्रावण्यशीलनम् । अपैशुनम्, परानर्थकरवाक्यनिवचेतनाकरणम् । दया, भूतेषु दुःखासहिष्णुता । अलोलुप्त्वं, अलोलुपत्वम् । विषयेषु निःस्पृहत्वमित्यर्थः । मार्दवं, अकाठिन्यम् । साधुजनसंश्लेषार्हतेत्यर्थः । ह्रीः, अकार्यकरणे व्रीडा । अचापलम्, स्पृहणीयविषय सन्निधानाचञ्चलत्वम् । तेजः, दुर्जनैरनभिभवनीयत्वम् । क्षमा, परनिमित्तव्रीडानुभवेऽपि परेषु चित्तविकाररहितता । धृतिः, महत्यामप्यापदि कृत्यकर्तव्यतावधारणम् । शौचम्, बाह्यान्तरकरणानां कृत्ययोग्यता शास्त्रीया । अद्रोहः, परेष्वद्रोहः । परेषु स्वच्छन्दवृत्तिनिरोधरहितत्वमित्यर्थः । नातिमानिता, अस्थाने गर्वोऽतिमानिता । तद्रहितता - एते गुणाः दैवीं सम्पदमभिजातस्य भवन्ति । देवसम्बन्धिनी सम्पद्दैवी । देवाः भगवदाज्ञानुवर्तनशीलाः । तेषां सम्पत्, सा च भगवदाज्ञानुवृत्तिरेव । तामभिजातस्य, तामभिमुखीकृत्य जातस्य । तां निर्वर्तयितुं जातस्य भवन्तीत्यर्थः” इति । परीक्ष्येति । समित्पुष्पाद्याहरणादिभिर्विविधैरुपायैर्निश्चलबुद्धिरिति निर्णीय तस्मै निस्स्पृहस्सन् केवलकृपया रहस्यतमार्थं वदेत् । अत्र विशेषमाह । - त्यागः,
त्यागः, आत्महित विरोध्यैहिकामुष्मिकरूपानुबन्धत्यागः । शान्तिः, बाह्येन्द्रियनिग्रहः । अपैशुनं, परानर्थकर वाक्यानुक्तिः । दया, स्वार्थनिरपेक्षपरदुःख निराचिकीर्षा । अलोलुप्त्वं, विषयेषु निस्स्पृहत्वम् । मार्दवं, साधुजनसंश्लेषानर्हता । ह्रीः, अकार्यकरणे व्रीडा । अचापलं, स्पृहणीये सन्निहितेऽप्यविकृतत्वम् । तेजः, दुर्जनैरनभिभवनीयत्वम् । क्षमा, परैः पीडनेऽप्यविकृतत्वम् । धृतिः, महापद्यपि कृत्येष्वेव कर्तव्यता धीः । शौचं, स्थाने विष्णु चिन्तनादिः । अद्रोहः, परेषां स्वच्छन्दवृत्त्यनिरोधः । अस्थाने गर्वोऽतिमानिता, तद्राहित्यं नातिमानिता । एते गुणा दैवीं सम्पदमभिजातस्य भवन्ति । देवाः भगवदाज्ञानुवर्तनशीलाः । तेषां सम्पत्, भगवदाज्ञानुवृत्तिः । तामभिमुखीकृत्यजातस्य भवन्तीत्यर्थः । पुरुषेष्वेवंविधत्वस्य “शीलं संवसता ज्ञेयं तच्च काले न भूयसा” इत्युक्तकालविलम्बाभावे ज्ञानं न स्यादित्यत्रोक्तं संवत्सरमित्यादि
[[६६८]]
मूः
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
“यदृच्छयोपसन्नानां देशान्तरनिवासिनाम् ।
इष्टोपदेशः कर्तव्यो नारायणरतात्मनाम् ॥"
मा
इत्यादिना परीक्षादिमूलगुणनिश्चयपूर्वक LD IS “श्रुतादन्यत्र सन्तुष्टस्तत्रैव च कुतूहली” अवस्थै अषट्कर्ण,
“डम्भो दर्पोऽतिमानश्च क्रोधः पारुष्यमेव च ।
अज्ञानं चाभिजातस्य पार्थ सम्पदमासुरीम् ॥” “विपरीतस्तथाऽऽसुरः"६
LL आसुरप्रकृति ८६१५ कण्ठ १०,
=१
(सा।दीः) अत्र विशेषमाह । ये देशान्तरनिवासिनः यदृच्छयोपपन्नाः नारायणे ऐकान्त्यङ्गताश्च तेभ्यः इष्टोपदेशश्चिरपरीक्षां विनापि कर्तव्य इति । श्रुतादिति । अर्थविशेषश्रवणादन्यत्र लोभादौ प्रीतिर्यस्य नास्ति । तत्रैव च कुतूहली, अर्थविशेषश्रवण एवादरवान् । अषट्कर्ण, rrb मुङ्ग्री ढाळा। डम्भ इत्यादि । आसुरीप्रकृतिः स्वभावो येषां ते आसुरप्रकृतयः । (सा।स्वाः) यदृच्छयेति । देशान्तरनिवासिनां नारायण ऐकान्त्यं भजतां यदृच्छयोपपन्नानां चिरपरीक्षां विनाऽपीष्टोपदेशः कर्तव्य इत्यर्थः । श्रुतादिति । भावेक्तः । रहस्यार्थश्रवणादन्यत्र लाभादौ । सन्तुष्टः, अलम्बुद्धिः, निस्स्पृहः । तत्रैव च कुतूहली । आदरवान् । यद्वा, आशंसायं क्तः, श्रोतुमभीप्सितादन्यत्र शास्त्रान्तरेऽलम्बुद्धिरित्यर्थः । अषट्कर्णoms,
LG
इति । समीचीनन्यायोपेतपूर्वाचार्योपदिष्टप्रमाणसरणिप्रतिपादकग्रन्थविस्तार GILóाpulq। डम्भ इत्यादि । डम्भः, धार्मिकत्वख्यापनाय धर्मानुष्ठानम् । दर्पः, कृत्याकृत्याविवेककरो विषयानुभवनिमित्तो हर्षः । अतिमानश्च, स्वविद्याभिजनाननुगुणोऽभिमानोऽतिमानः । क्रोधः, परपीडाकरचित्तविकारः । पारुष्यं, साधूनामुद्वेगकरस्वभाववत्त्वम् । अज्ञानं, परावरवस्त्वविवेकता । एते स्वभावा आसुरीं सम्पदमभिजातस्य भवन्ति । असुराः, भगवदाज्ञातिवृत्तिशीलाः । यद्वा, सात्यकितन्त्रादिनी की इत्यस्य दैवप्रकृतिकं असुरप्रकृति ८ (६) कं ( Lmp♚। इत्यत्रान्वयः ।
(सा।प्रः) दूरदेशादागतस्याप्येवंविधत्वं ज्ञातुं शक्यमित्याह । यदृच्छयेत्यादिना । ज्ञानव्यतिरिक्तप्रयोजनराहित्येनेत्यर्थः । श्रुतादन्यत्र सन्तुष्ट इति । श्रुतम्, श्रवणम् । तस्मादन्यत्र सन्तुष्टः, तद्व्यतिरिक्तेष्वभिलाषरहित इत्यर्थः । ज्ञानार्थोपदेशकव्यतिरिक्तातिशयितप्रयोजनेभ्यो विरक्त इति यावत् । डम्भ इत्यादि । धार्मिकत्वाप्रायार्थर्मानुष्ठानं डम्भः । कृत्याकृत्यविवेकाभावहेतुर्विषयानुभवजो हर्षो दर्पः । अभिजनविद्यावृत्ताननुगुणो अभिमानोऽतिमानः । परोद्वेगकरं वाक्यं पारुष्यम् । यद्वा, परपीडाफलकमनोविकारः पारुष्यम् । साधूद्वेगकरस्वभावत्वमित्यर्थः । अज्ञानम्, तत्त्वहितपुरुषार्थानामविवेकः ।
(सा।सं
:) यदृच्छया, दैवात् । यथा शास्त्रं स्वपरीक्षितगुरुलक्षणलक्षितोऽयमिति निश्चित्यातिदूरादागतो यस्स भगवदनुग्रहविशेषविषय इति यदृच्छयोपसन्न इत्युच्यते । श्रुतादन्येषु, उपदिष्टादन्येषु । असन्तुष्टः, वाङ्मनःप्रवृत्तावरुचिमान् । तत्रैव, उपदिष्ट एव । कुतूहली, मननादिकुतूहलवान् । इति शिष्यगुणे विज्ञाते तदनन्तरमित्यर्थाभिप्रायेण ढग अवस्थै इत्युक्तम् । विपरीताः, दैवसम्पद्विपरीताः ।
आचार्यकृत्याधिकारः
[[६६९]]
ई सीरिय तूमुडैयार् सेमित्तु वाऴुमाप्पोले राय् ऎरिप्पार्गळ् पुऩीर्गळ्। इवर्गळ् रियऩाय् Aऩायिरुप्पाऩॊरु TcHTउण्डु, इच्कळिरण्डुमॊऴियविवऱ्ऱुक्कु रियाय् रियॊयिरुप्पाऩॊरु <HIHTउण्डु, इप्४HICHTवैयॊऴियविव् ३TGHTवुक्कुत् ताऩुम् पिऱरुम् सुगराग माट्टारॆऩ्ऱु त्तैयुम्, सरिगा अन्दादियाग सत्तुप् पोन्द अडियेऩुक्कु इऩियॊरु सर्वारादबडि तिरुवडिगळैत् तन्दु त्तरुळ वेण्डुमॆऩ्ऱु raऩ् eरित्त पुत्ताले पुळ (साऩाऩ) FRणऩ् तिरुवडिगळै णमागप् पऱ्ऱि Hर् ऎङ्गळैयुम्, अवऱ्ऱैप्पऱ्ऱवरुम् सुमैगळैयुम् अङ्गे सारिप्पदॆऩ्ऱु fात्तैयुम्, सि्ऩ् काट्टिक्कॊडुक्कक् कैक्कॊण्ड-
।
(सऎ) सीरियमाऩ सेमित्तु, पुत्तुळिराय् काट्टुगिऱार्। इवर्गळ् ३४
(ऎ।ऎः) इप्पडियागिल् सङ् ऒरमागैयाले मागैयाल् पिऱरुक्कु मऱैक्कुमागिल्बोल यागैयाले अरिक्कसमागादो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। सीरिय ३ । सीरिय ाऩ । सेमित्तु, पिऱरुक्कुक् कॊडादे ANपुत्तु। राय् रीA । “पॊऩ्ऩुलगाळीरो पुवऩ मुऴुदाळीरो” ऎऩ्गिऱबडिये माग क्कैयाले “४"मिल्लैयॆऩ्ऱबडि। इप्पडियागिल् अम्बुराऩ ४४रिसुगरिऩर्गळुक्कु अरसि ऎरि यादो? ऎऩ्ऩ अरिगरिecu auकळुक्कु faerkoiप्पर्गळॆऩ्ऱुम्, सदङ्गळुक्कु पदबबुप्पर्गळॆऩ्ऱुम् मिल्लै ऎऩ्ऱरुळिच् चॆय्गिऱार्। इवर्गळ् ३ १ अन्दादियाग ३A । HR।GAHमाग ऎऩ्ऱबडि। अत्तरुळवेण्डुमॆऩ्गिऱत्तुक्कु मागप्पऱ्ऱि ऎऩ्गिऱत्तोडे अबुम् मागप्पऱ्ऱि, ळवुमागप् पऱ्ऱि ऎऩ्ऱबडि। ५४त्ताले अत्तरुळवेण्डुमॆऩ्ऱु फलाभिसन्धिगणी तदर्थ wins समर्पि इत्यन्वयः । सङ्ग्रहरुचि कङ्कं इति पूर्वं वॆळियिट्टॆऩ्ऱदु fakप्पडि ऎऩ्ऱु करुत्तु।
(सा।७ः) सीरियऩ्ः । सेमित्तु वाऴुमाप्पोले,र् सुगुप्तङ्कृत्वा दस्युविनाशे उद्धृध्यानुभवन्यायेनेत्यर्थः । उपदेष्टव्यमित्युक्तं ? तत्रोपदेश प्रकारः क तऩगुसार् नायर्
इवर्गळ्
। इवर्गळ् ५ अरुळिच् चॆय्वर्गळ् ५४ः । अन्दादियाग पूर्वशरीरावसानकाले तत्सूक्ष्मांशोद्धारेणोत्तरशरीरारम्भो यथा स्यात्तथेत्यर्थः । स्वर्गगामिनां देवमनुष्यादि शरीरपरिग्रहान्तरालेऽपि भूतसूक्ष्मसम्बन्धः “तदन्तरप्रतिपत्तौ रंहति” इत्यादिभिरवगन्तव्य इति । तृतीयस्थानगतानां तु “अथैतयोः पथोर्न कतरेण च तानीमानि क्षुद्राण्यसकृदावृत्तीनि भूतानि
(सा।च्) चीरिय रिवुगरिग उडैयार् ५४४ ३ : । ७-«४q<- र्थोपदेशानधिकारिस्त्रीशूद्रादीनां विषये आचार्यस्य कथमुपदेशप्रवृत्तिप्रकार इत्युक्ते तं प्रकारं दर्शयति । इवर्गळ् ।
[[६७०]]
मूः
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
ऎम्बॆरुमाऩ् इऩि नम्मै ऒरुबडिक्कुम् कैविडाऩॆऩ्गिऱ तेऱ्ऱत्तोडे बाकी ५।५५ ८६०ळं अपवर्गपूर्वरङ्ग-LDI ६०१ निरपराधानुकूलवृत्ति wCL Lim/ उत्तरकृत्यलं तैयुम् कणिगळुक्कुच् चुरुङ्गवरुळिच् चॆय्वर्गळ्।
“प्रत्येयस्तु (प्रत्यग्वस्तु) विलक्षणः प्रकृतितस्त्राता पतिस्तत्परः,
तस्मिन्नात्मभरार्पणं हिततमं तच्छेषवृत्तिः फलम् ।
य
(सा।दीः) Copping CCL अन्वयio। Compळं, विश्वास। पूर्वरङ्गं, प्रधानकृत्यji।कं उपोद्घातकृत्य। अनुकूलवृत्ति ? कैङ्कर्य भी आचार्य कं तत्त्वहितपुरुषार्थ[i]८६०बा पुत्रशिष्यादिकं उपदेशिल का लोकलङ्की आचार्या प्रसादिलंलगा। अन्वय। गुरुपरम्परापूर्वकाल उपदेशिकं Biru सङ्गृहिलंल @summi। प्रत्येयस्तु विलक्षण इति । प्रकृतितो विलक्षणः, व्यावृत्त एवानुसन्धेयः । जीव इति शेषः । प्रत्येयस्तु विलक्षण पाठ युक्तम् । त्राता, सर्वरक्षकः । पतिः, शेषी कश्चन । तत्परः, ताभ्यां, चेतनाचेतनाभ्यां परः विलक्षणः । तत्त्वमुक्तम् । तस्मिन्रक्षके शेषिणि पुंसि आत्मरक्षाभरसमर्पणं हिततमम् । उत्तमं साधनं मोक्षस्य । तस्मिन् शेषवृत्तिः पुरुषार्थः । (सा।स्वाः) Cg♚pßCL, विश्वास CCL ४। अपवर्गपूर्वरङ्गमिति । पूर्वरङ्गम्, उपोद्घातकृत्यम् ।
Qiuq उत्तरकृत्यjogun Com?
साक्षात्पुरुषार्थ आचार्यान्ना उपदेशिकण्ठा फलितं पुरुषार्थ अनुपदेश्यत्वं प्रसङ्गिung? ढाङ्गळी शङ्कुल, उत्तरकृत्या उपलक्षणतया फलपर्यन्तपर ID परिहरि पुत्रशिष्यादिकं उपदेशिक अर्थ स्वविषयी कृतज्ञतानुसन्धानरूपश्लोकक्लं HTC सङ्गृहिक pri। प्रत्येय इति । प्रकृतितः । तत्पर इत्यत्र श्रुतपरशब्दस्यापकृष्याप्यन्वयः । प्रकृतितः, परः । जीवः विलक्षणः । ज्ञातृत्व, कर्तृत्व, भोक्तृत्वादिभिश्शेषत्वविशेषितैः रक्ष्यत्वेन च अचिदीश्वराभ्यां विलक्षणः । व्यावृत्त अनुसन्धेयः । तत्परः, जीवात्परः । ईश्वरः । त्राता, रक्षकः । पतिः, स्वामी विलक्षणः । प्रकृतिजीवाभ्यां विलक्षण अनुसन्धेयः । तस्मिन्नात्मभरार्पणं हिततमम्, हितं, कर्मयोगादि । हिततरं, भक्तियोगः । हिततमम् प्रपदनमिति भावः । तच्छेषवृत्तिः, तच्छेषत्व प्रयुक्तैहिकामुष्मिक भगवद्भागवत-कैङ्कर्यम् फलमित्यर्थः ।
(सा।प्रः) जायस्व म्रियस्वेत्येतत्तृतीयं स्थानं, तेनासौ लोको न सम्पूर्यते” इत्यादिभिर्निरन्तरशरीरसम्बन्धः कण्ठोक्तः । अतस्सर्वेषां सर्वदा शरीरसम्बन्धोऽस्तीति भावः ॥
प्रत्येय इत्यादि । प्रत्येयः, अवगन्तव्यः । जीवात्मेति शेषः । तत्परः, तस्मात् परः । जीवाद्विलक्षण इत्यर्थः । धनं, धनवदत्यन्तं रक्षणीयं भोग्यतमं चेत्यर्थः ।
(सा।संः) एवमेव सङ्गृह्य ममाप्युपदिदिशुराचार्या इत्याह । प्रत्येयस्त्विति । प्रकृतितो विलक्षण इति स्वात्मा प्रत्येयः । तस्मादपि विलक्षणः परमात्मा स्वात्मनस्त्राता, स्वात्मनश्शेषीति च प्रत्येय इति तत्त्वमुक्तम् । तस्मिन्, परमात्मनि-आत्मभरार्पणमेव भक्त्यादिहितेभ्योऽधिकं हितमिति हिततममुक्तम् । अथ पुरुषार्थमाह । तच्छेषेति । तस्मिन् परमात्मनि भागवतपर्यन्ता शेषवृत्तिरेव फलं च ।
आचार्यकृत्याधिकारः
मूः - इत्थं तत्त्वहिते पुमर्थ इति नस्त्रेधा विभक्तं धनं
दायत्वेन दयाधनास्स्वयमदुर्दत्तात्मनां देशिकाः ॥ ७१ ॥
[[६७१]]
(सा। दीः) इत्थं तत्त्वहितपुरुषार्थरूपेण त्रेधा विभक्तं सम्प्रदायधनम् । दत्तात्मनां नः । दत्तः समर्पितः आत्मा, स्वस्वरूपं शेषतया यैस्ते तेभ्यः अस्मभ्यम् । दायधनाः देशिकाः । स्वयमेव दायत्वेन, स्वतः प्राप्तांशत्वेन । अदुः, दत्तवन्तः । यथा पितरः पुत्रेभ्यो धनं स्वयमेव दायत्वेन प्रयच्छन्ति तद्वदिति ॥ ७१ ।
रहस्यत्रयñogiujj ujguru रहस्यत्रयसारी नाना हूं ।
mi श्रीभाष्यकार (OL महानससम्प्रदाय की नाल आचार्य पक्कल् केट्टरुळियबडिये किळियैप् पऴक्कुमाप्पोले पि्र्गळ् कवुदवियाल् सम्प्रदायप्राप्तार्थñog शिष्यला आचार्यकृपामूलLDIT सर्वेश्वर प्रकाशि ती मऱवामल् पण्णिच्चेर्त्तुप् पिऴैयऱप् पेसिवैत्त पासुरङ्गळिवै ऎऩ्ऱु रिसिक्किऱार्। (सा।स्वाः) इत्थमुक्तप्रकारेण । तत्त्वहितपुरुषार्थरूपेण । त्रेधा विभक्तम् । तत्त्वहितविवेकस्यापि पुरुषार्थशेषत्वात् पृथगुक्तिः । दत्तात्मनामस्माकं देशिकाः दयाधनास्सन्तः अस्माकं कृत्स्नद्रव्यदाने स्वेषां धनहानिस्स्यादित्यत उक्तं दयाधना इति । दयैव तेषां धनमिति भावः । “मनुः पुत्रेभ्यो दायं व्यभजत्” इति न्यायेन दायत्वेन स्वयमदुः । तत्त्वहितपुरुषार्थानां सर्वसाधारण्येन पितृद्रव्ये पुत्रस्येवास्माकं प्राप्तिरप्यस्तीति भावः । लोके पिता जीवनार्थं स्वस्य किञ्चिद्भागमङ्गीकृत्य पुत्रेभ्यः कृत्स्नं द्रव्यं दद्यात् । तद्वदाचार्याः दयां स्वधारकत्वेन स्वीकृत्यास्माकमदुरिति भावः । एवं चेत्सर्वत्र दानं स्यादित्यत्राह । दत्तात्मनामिति ॥ ७१ ॥
Q तत्त्वहितपुरुषार्थरूपार्थत्रय दत्त
एतदर्थत्रयव्यतिरेकेण तदनुबन्धिबह्वर्थ १६ प्रतिपाद्य
श्रीरहस्यत्रयसारनिबन्धनल pmg आचार्योपदेशमूल
Low अविश्वचनीय प्रसङ्गि un? अन्य आचार्योपदिष्टQLD गण
ळां रहस्यान्तर (कन्धी निबन्धननिर्माण ग आचार्योपदिष्ट Dog विस्मरणादिनाऽन्यथाभाव
शुगात शुलंल निबन्धन । GCom? किञ्च, कृत्स्न सम्भावित Dorm? गगनीं
।
(सा।प्रः) दत्तात्मनां, रक्षणीयतया स्वात्मानं स्वाचार्ये समर्पितवतामित्यर्थः ॥ ७१ ॥
ननु बहुशो गुरुपरम्परोपदेशपूर्वकमेव आचार्येणोपदेष्टव्यमित्युक्तम् । भवद्भिरप्येतत्प्रबन्धमुखेन रहस्यत्रयार्थस्यैव उपदिश्यमानत्वेऽपि किमिति भगवद्गुरुपरम्परा न विशिष्योपदिश्यत इत्यत्राह । (सा।संः) दत्तात्मनां नः इत्युक्त्या “शिष्यस्तेऽहं शाधि मां प्रपन्नम्” इत्युक्तविधा दत्तात्मानोक्ताः ॥ ७० ॥
तत्त्वहितपुमर्थानामित्थमस्तु यथोपदेशशिक्षणं, तदनुबन्धिनः त्वदुपदिष्टास्तु नोपदेशादागता
इत्यत्राह ।
[[६७२]]
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
इप्पडि त्तैप्पऱ्ऱिऩ कीऴुम् मेलुम् उळ्ळ पासुरङ्गळॆल्लाम् aanaicurमाऩ मडैप्पळ्ळि aa(ऎऩ्ऱु)यै araऩ् पक्कलिले ताम् केट्ट रुळिऩबडिये किडाम्बि अप्पुळ्ळार् अडियेऩैक् किळियैप् पऴक्कुमाप् पोले (ऎ।ऎः) इप्पडि ५१ याल्। पऱ्ऱिऩ। तऩ्ऩै ३ाळरिवुत्तिरुन्दुळ्ळ कीऴुळ्ळ पासुरङ्गळावऩ? पिऴैयऱवॆऩ्ऱु तुडङ्गि इव्वळवागच् चॊऩ्ऩवै। मेलुळ्ळ पासुरङ्गळावऩ?
fक पासुरङ्गळ् इवैयॆल्लाम्। aaraiquaर्। तिरुमडप्पळ्ळि किडाम्बि आच्चाऩ् ऎत्तुक्कु पालत्तुक्कु adaरॆऩ्ऱु नम् राल् पुयक्कप्पट्टिरुप्पार्। अवरुडैय कऩवुगरुडैय मडप्पळ्ळि सरियै अडियेऩैप् पऴक्किवैक्क,
अरिसप्पिक्क।
(सा।II:) इप्पडि तैप् पऱ्ऱिऩ । पऱ्ऱिऩ। तिरुन्दुळ्ळ। कीऴुळ्ळ पासुरङ्गळावऩ? yaरिमाऩ इन्द सङ्गळ्। मेलुळ्ळ पासुरङ्गळावऩ? इप्पडि त्तैप् पऱ्ऱिऩवॆऩ्गिऱ पुत्तुक्कु पिऱ्पट्ट “पाट्टुक् कुरिय” ऎऩ्गिऱ पासुरम् मुदलाऩ वुरिङ्गरिङ्गळ्। इदुक्कुप् पिऴैयऱ पेसुवित्त पासुरङ्गळॆऩ्गिऱविडत्तिले ३वुम् पात्तुक्कुऩॆऩ्ऱु
रिगऩॊरुवऩुण्डु। त्तुक्कु Activeuuada
$d</gPdq_Hरऩबडियाले किडाम्बियाच्चाऩ् रॆऩ्ऱु Hसिबरिसरॆऩ्ऱबडि। मडप्पळ्ळि ३१ । तिरुमेऩि परिविऩाले कवु तिरु मेऩि पणमुम् तिरु inkie-q qan ऩ् -करिऩ् तऩ्मुम् “भिक्षापर्यटनक्षणेषु” इत्याद्यविरुद्ध DIs वार्धकाद्यशक्तिदशै आपद्दशै अत्यन्तकृपुरिबुबुराय्क्कॊण्डु पुराऩङ्गळाले ऎबुदळिगै सग पण्णिवैत्तु तिरुमेऩि पुणक्कमुम् सॆय्दरुळुगैयाले राजार् ळदवु पुगवु मडप्पळ्ळि तुप्पु रॆऩ्ऱु किडाम्बियाच्चाऩै, सगरिबुलार्गळुम् तिरु ईIसम् साऱ्ऱि, मुदलियाण्डाऩै ळवुगळक्यॆऩ्ऱुम्, सिरै वासासिरॆऩ्ऱुम्, कळिक्किऱाप् पोले वान्दळिप्पर्गळ्। इदिऩाले रिसावुगग sa,
Haमुम् अरिऩामॆऩ्ऱबडि। मडप्पळ्ळि ऎरियै ३ ४१८ः १ मडप्पळ्ळि ऎरियै ऎऩ्ऱु ३ऩि्ऩ् पुक्कलिले ऎऩ्ऱु ४१५माऩालुम् मडप्पळ्ळि रियै पण्णि पऴक्किवैक्क ऎऩ्ऱु ३रिबुप्पदु। किळियै ३A । इदिऩाले।
युम्यॆऩ्ऱु करुत्तु।
(सा।७ः) इप्पडि ५१४७पुत्त रि ।
[[३६]]
अवुगlur त
“किडाम्बियाच्चाऩ्”
पूर्वोक्तानि वक्ष्यमाणानि च
सिकानां वाक्यानीति तत्कुमारेभ्यः रामानुजाचार्येभ्यः तत्कुमाराः पद्मनाभाचार्याश्श्रुत्वा स्वपुत्राणां वादिहंसाम्बुवाहानामवोचन्निति ते मानुषैश्शुकादीनां स्वभाषाकल्पनन्यायेन ममावोचन् । (सा।ī:) इप्पडि रि । पिऴैयामल्,
A।
ई
आचार्यकृत्याधिकारः
[[६७३]]
पऴक्किवैक्क अवर्दिरुवुळ्ळत्तिल् इरक्कमडियागप् पॆरुमाळ् तॆळिय कॆरियरप्पित्तु मऱवामल् पण्णि(कात्तु) सेर्त्तुप् पिऴै(यामल्)यऱप् पेसुवित्त पासुरङ्गळ्। “पाट्टुक्कुरिय पऴैयवर् मूवरैप्पण्डॊरुगाल्,
(सा।ः) इरक्कम्, सबु । ता ऎऩ्ऱबडि। पॆरुमाळ्, विवुससरिसिः । पिऴै, ४ । पासुरङ्गळ्, मेलुळ्ळ पासुरङ्गळ् पेसुवित्त पासुरङ्गळॆऩ्ऱु ३{rqqम्।
इऩि तम्मैक् कॊण्डु पॆरुमाळ् ५४४त्तैप् पेसुवित्तु नाट्टिल् ३५-त्तै नीक्किऩबडिक्कु माग मुदलाऴ्वार्गळैक् कॊण्डु तिरुवन्दादिगळैप् पाडुवित्त त्तैयरुळिच्चॆय्गिऱार्। पाट्टुक्कुरिय १ ‘अधिजिगमिषुराद्यं ४ ऎऩ्गिऱ - मुदलाऴ्वार् पक्कलिलुम् काणलामॆऩ्गिऱ ऒरु पाट्टाले। इवर्गळ् विळक्केऱ्ऱिऩेऩॆऩ्ऱ तङ्गळ् पासुरत्ताले इवरुडैय ३९CAत्तै विळक्कॆऩ्ऱारिऱे। पाट्टुक्कुरिय ३१ उरियवर्, १ ३rkर्। पऴैयवर् मूवरै-आङ्गरुम्बि कण्डीर् सोर्न्दऩ्बु कूऱुमडियवर्गळाऩ मुदलाऴ्वार्गळ् मूवरै। पण्डॊरुगाल्, मुऩ्बॊरु कळत्तिले।
(सा।ः) अवर् तिरुवुळ्ळत्तिलिरक्कम् ३ १ इरक्कम्, सस । पॆरुमाळ्विबुरिवुरॆऩ्ऱबडि। इदिऩाले
मल्लामैयाले ३qaf-a-८-f-४ मॆऩ्ऱुम्, रियाले
यिल्लैयॆऩ्ऱुम्,
१५कगुमॆऩ्ऱुम् करुत्तु। इप्पडि पॆरुमाळ् पिऴैयऱप् पेसुवित्त पासुरमॆऩ्ऱु इन्द - कऩ्ऱिक्क ऒरिवुगयळित्तु अरुuaळित्तु करिमॆऩ्ऱु सॊऩ्ऩदु कूडुमो? इप्पडि यिले कगॊHत्तैप् पण्णिविक्कै कण्डदुण्डो? fha इप्पडि पण्णिवित्तालुम् सरिबुमाग पण्णिवैक्कै ताऩ् कण्डदुण्डो? ऎऩ्ऩ, इदुक्कु eaमाग मुदलाऴ्वार्गळ् तऩिया निऩ्ऱुगॊण्डु ऒरु पाट्टरुळिच् चॆय्गिऱार् पाट्टुक्कुरिय । पाट्टुक्कु, Akaamवुगळुक्कुयासर् fayya:” ऎऩ्गिऱबडियेगुमॆऩ्ऱ पडि। उरिय, पुराऩ। पऴैयवर्, साऩ् :" ऎऩ्गिऱबडिये
" राऩ मूवरै, पॊय्गै मुनि - पूदत्तार् पेयाऴ्वारॆऩ्गिऱ मूवरै। पण्डॊरुगाल्, मुऩ्ऩॊरु कणत्तिले। ४४रत्तिले ऒरु कऎत्तिलॆऩ्ऱबडि। (सा।प्रः) तच्च तत्प्रसादादेव प्रसन्नः श्रीरङ्गनाथो विस्मृतं यथा न स्यात्तथा कृत्वा मामवाचयदित्यर्थः । स्वाश्रितविषयेऽत्यन्तं कृपालौ कृष्णे कस्याञ्चिद्देहल्यां स्वविषयप्रबन्धनिर्माणयोग्येषु सूरिषु कृपां कुर्वाणे सति तैः कृतः प्रबन्धत्रयात्मकः प्रदीपः संसारिणामज्ञानं विनिवर्त्य भरन्यासपर्यन्तज्ञानमपि जनयतीत्युक्तिव्याजेन आचार्याणां प्रथमैस्तैरप्युपदेशरूपमाचार्यकृत्यमनुष्ठितमित्याचार्यतवुगH । पाट्टुक्कुरिय । पाट्टुक्कुरिय पऴैयवर् मूवर्, अतिविलक्षणगाथाभिर्भगवन्तं सम्यक् स्तोतुं योग्यानां प्रसिद्धानां त्रयाणां सरो-भूत-महदाह्वयानाम् । पण्डॊरुगाल्, पुग
I
(सा।च्ः) अााक्षिदवु fपुरि । पाट्टुक्कुरिय करिसा । w- गाथाभिर्भगवन्तं स्तोतुं योग्यान् पुरातनान् त्रीन् सरो-भूत-महदाह्वयान् पूर्वं कदाचित् ।
[[६७४]]
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूः
माट्टुक्करु(ळ्) तरुमायऩ् मलिन्दु वरुत्तुदलाल्,
नाट्टुक्किरुळ् सॆग नाऩ्मऱैयन्दि नडैविळङ्ग,
LG कङ्कीलकं C५…
(सा।दीः) LoniļGŠg, LONG, धनम् । विभूति ढा६१६०८। विभूतिभूता चेतनां श्रनाला,
अनन्तकृपैowing
कोवलूरिडैगऴियिले।
आश्चर्यचेष्टितळा कृष्णळा।
५।
१५५०, प्रयास@sum।
कृपैm
उद्रिक्तomi। C। ही कं
(सा।स्वाः) LoLGऊञ्छना लळा, विभूतिभूत चेतनां छं। अनुनाङ्क। कृपै। ६]LDGQUOTI GOT-LDITा, आश्चर्यचेष्टितळा। श्रीकृष्णorg। श्रनुनाल इति साभिप्रायम् । कृपया लोकोज्जीवनार्थ Q। अधिकम् । प्रयास ल ूं। अदृश्यविग्रहविशेषेण समागम्य सम्मर्दरूपपीडाकरण की
इति ।
कीलकं
(सा।प्रः) LomiLG, समीपे । २०।५५Dur, अतिप्रीत्या भजमानेन निरूपेण कृष्णेन । jg। , आधिक्येन प्रयासकरणात्, अत्यन्तं सम्मर्दकरणाद्धेतोरित्यर्थः । LG ऊङ्की (नाষ&, भागवतानामज्ञाननिवृत्त्यर्थम् । [६] शब्दो देशवाच्यपि तद्भागवतलक्षकः । मञ्चाः क्रोशन्तीत्यत्र मञ्चशब्दवत् । [५६To wijori, ऋग्यजुस्सामाथर्वभेद भिन्न चतुर्विधवेदस्यान्ते प्रतिपादितस्य भक्ति - प्रपत्तिरूपसन्मार्गस्य प्रकाशार्थम् । SL Gऊं कीलकं, गोपपुरे किञ्चिगृहदेहल्याम् । QuLG, प्रकाशं जनयति । सम्यक्ज्ञानं जनयतीत्यर्थः । अC, अयं प्रबन्धत्रयात्मकः स्थिरतरः प्रदीप इत्यत्र । यद्वा, órom इत्यादि । चतुर्विधवेदस्यान्ते प्रतिपादितार्चिरादिमार्गदीप्तये । मार्गस्य दीप्तिश्च प्राचा (चु ? )र्येण पुरुषाणां तत्र गतिः । LGig इत्यादि । मुनित्रयकृतप्रबन्धत्रयात्मकः प्रदीपः “तदेकोऽग्रज्वलनं तत्प्रकाशितद्वारो विद्यासामर्थ्याच्च तच्छेषगत्यनुस्मृति
(सा।सं :) LoLGऊं इति । समीपे अभिनिविश्य । श्रनुना, अरूपी सन्नाश्चर्यचेष्टितः । रूपस्पर्शवत्करचरणादिमद्विग्रहनिबिडसङ्घर्षणकरणेऽपि तस्य विग्रहस्य चक्षुर्विषयत्वाभावापादनात्, परिपूर्णत्वेऽप्या श्रितेषु आदरकरणाच्च अरूपी सन्नाश्चर्यचेष्टितत्वमिति भावः । अधिकम् । १५ß५५०, बाधककरणात् । भगवता विग्रहविशेषेणानुप्रविश्य सम्मर्दकरणेन पीडनादिति भावः । bmL०ßG इति । देशवासिनां मनुष्याणामज्ञानं यथा विनश्येत्तथा वेदचतुष्टयोपरितनभागप्रतिपाद्यमार्गप्रकाशो यथा भवेत्तथा । LG इति । की ऊंCongri इति प्रसिद्धगोपपुरे कस्यचिद्गृहस्य देहल्याम् । अनेनायमर्थो ध्वन्यते ।आचार्यकृत्याधिकारः
मूः
॥॥। नाकं C।"
[[६७५१०]]
(सा। दीः) बाऊं, जगत्प्रसिद्ध
श्रीयाकी रूप सत्यार्थ
बाऊं५। भगवत्स्वरूपादिप्रकाशकत्वात्प्रदीपत्वेन रूपणम् । miL। लोकअज्ञानान्धकारं
नीङ्ग। नाऩ्मऱै यन्दि नडै विळङ्ग सन्मार्ग ॥ ५। भक्तिप्रपत्तिमार्ग [i] ना। वॆळिच्चिऱप्पैप्पण्णा निऩ्ऱदिऱे।
QQQLONG सत्पात्र १५० सम्प्रदायप्रदीप
I
अल ? उपनिषत् किं विधिक
ऊं LG, मोक्षमार्गलं कञ्छ
LL आचार्या परमपदजिगमिषया २५ लोकोज्जीवनार्थLD &
प्रवर्तिनगीpri
(सा।स्वाः) लीकं
गृहदेहलि। नाकं, सत्यदीपम् । देहली उत्पन्नurroor जगत्प्रसिद्ध श्रीयाकी त्रयरूपसत्यार्थप्रकाशक धीनाऊं ५। भगवत्स्वरूपादिप्रकाशकत्वाद्दीपत्वोक्तिः । BILGऊं की तुना ूळ, LG कञ्छ, लोकलङ्किं@swb। @बा, अज्ञानान्धकार। ८छ, नशिकं bulg।mom। Eng miÚULL वेद/ML। अलङ्कী, BIG वेदान्तसम्बन्धिuri तत्प्रतिपाद्य Dr। BOL, भक्ति-प्रपत्तिमार्ग, सम्यक् प्रकाशितongög। LG, Quiऊम्मुळं। काही रूप विळक्कु,
नाकञ्छ, भक्ति - प्रपत्तिमार्ग ११५६०७ सम्यक् प्रकाशिq। ही कं सम्मर्दकरणेन ध्यानं की आविर्भूत Lorror शाङ्कळबा गली GLIऊङ्की की की त्रयरूपदीपं लोकस्याज्ञानं विनिवर्त्य भक्तिप्रपत्तिमार्गं प्रकाशयति ढांrmuq। तद्वदस्मद्देशिक - वादिहंसाम्बुवाहार्यकटाक्षविषयतां व्याजीकृत्य श्रीहयग्रीवरूपी भगवान् मन्मुखेन श्रीरहस्यत्रयसारदिव्यप्रबन्धं सर्वजनोज्जीवनार्थं द्रमिडभाषारूपं प्रवर्तितवान् । घट्टतात्पर्यQD६११ ८। poniri Guro शिष्येभ्य उपदेशरूपसम्प्रदायप्रवर्तन मात्रालßs ग्रन्थमुखेनापि सम्प्रदायप्रवर्तनं
सूचितम् ॥
उपदेशमुखेनापि सम्प्रदाय
T
शनी ग्रन्थरूपेण सम्प्रदायप्रवर्तनं शिष्टाचारसिद्ध प्रवर्तनpiळं बहुशिष्टाचारसिद्ध
सङ्ग्रहिऊं कीpiri।
ऩाऩ मायऩ्
सूचि mळङ्ग अधिकारार्थjogi uLLmTw
(सा।प्रः) योगाच्च हार्दानुगृहीतश्शताधिकया” इत्युक्तप्रकारेण स्वप्रतिपादितभक्तिप्रपत्तिद्वारेण गृहैकदेशभूतदेहलीवदपवर्गप्रत्यासतत्त्यतिशयादपवर्गैकदेशभूतशताधिकमूर्धन्यनाडीप्रवेशार्थं हृदयस्याग्रं प्रद्योतत
इत्युक्तम् । हृदयप्रकाशं जनयतीत्यर्थः ॥
उक्ताधिकारार्थं द्रमिडगाथया सङ्गृह्याह ।
(सा।संः) ÅG शब्दाभिधेयपरमपदस्य प्रवेशकारणभूतमर्थपञ्चकतत्त्वज्ञानं की इत्युच्यते । शकञ्जी कङ्क यागी, शलकी, सम्बन्धः । यी तत्सम्बन्धि यी, भक्ति प्रपत्तिरूपो मार्गः
QQQDs, मुनित्रयकृतप्रबन्धरूपो दीपः भक्ति प्रपत्तिरूपं प्रदर्शयतीत्यर्थः । सत्पात्रेषु भगवत्समाश्रयणस्य साधनं तत्त्वज्ञानमुपदिशन्त्याचार्या इत्याह ।
[[६७६]]
ई
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
“मरुळऱ्ऱ तेसिगर् वाऩुगप्पालिन्द वैयमॆल्लाम्,
इरुळऱ्ऱिऱैयवऩिणैयडि पूण्डुय वॆण्णुदलाल्। तॆरुळुऱ्ऱ सॆन्दॊऴिऱ् सॆल्वम् पॆरुगिच् चिऱन्दवर्बाल्
[[६६]]
(सा।ः) मरुळऱ्ऱ - मरुळऱ्ऱ तेसिगर्, रसि्र्गळ्। वाऩुगप्पाल्, ४३४४७त् तेऱप् पोगवेण्डुमॆऩ्ऱ पुत्ताल्। इत्ताल् “काऩ् पासि यरिसिः’’ ऎऩ्ऱ अऩुम् काट्टप्पट्टदु। इन्द वैयमॆल्लाम्, तॆल्लाम्। इऱैयवऩिणैयडि
ऩुडैय पूण्डुय, पुत्तुक्कुम्बडि, ऎण्णुदलाल्, ऎण्णुगैयालॆऩ्गै। अरुळुऱ्ऱ सिन्दैयिऩाल्, ताळिसमाऩ पुईसाल्। तॆरुळुऱ्ऱ सॆन्दॊऴिऱ् सॆल्वम् पॆरुगि, तॆरुळ्, ३१४ । अत्तोडे कूडिऩ सॆन्दॊऴिल्। सॆम्मॆऩ्ऱु सॆव्वै तॊऴिल्, तवुबु, सॆव्वैयैयुडैय ङ्गङ्गळागिऱ पुदुसाय्। तॊऴिलुक्कु सॆव्वैयावदु ? ४RHIसय्यप्पडुगै। सिऱन्दवर् पाल्। १४ङ्गळाल् परिसरोऩ रवुरिगळ् पक्कल्
(स।ः) मरुळऱ्ऱ तेसिगर् । मरुळ्, ३३११७४ । अऱ्ऱ, सराऩ। तेसिगर्, सिर्गळ्। पुनारियर्गळॆऩ्ऱबडि। वाऩुगप्पाल्, वाऩिले, ४४४७ त्तिले। उगप्पाल्, ३ायिऩाले। ४K४४ रिसिसियिऩाले। इन्द वैयमॆल्लाम्, इन्द रिच्चरिसियिलिरुक्किऱ क मॆल्लाम्रॆल्लामॆऩ्ऱबडि। इरुळऱ्ऱु, ३५ मऱ्ऱु, अमिल्लामल्। इऱैयवऩ्, याऩ वुः पुरियिऩुडैय ऎऩ्ऱबडि। इणैयडि। इणै, qeqRHg£T माऩ। अडि, ९४५५त्तै। पूण्डुय, अडैन्दु, पण्णि वुक्कवेणुमॆऩ्ऱु। ऎण्णुदलाल्, ऎण्णुगैयाले। अरुळुऱ्ऱ सिन्दैयिऩाल्, तायसमाऩ H-Hसि ऩाले, तॆरुळुऱ्ऱ, तॆरुळ्, ४। । उऱ्ऱ = कूडित् तोडे कूडिऩ। सॆन्दॊऴिल्, सॆव्वैयाऩ तॊऴिल्। सॆव्वैयाऩ, ७- माऩ। तॊऴिल् क प्पु । अदागिऱ सॆल्वम्, पुरदु। पॆरुगि अरियसमाय्। सिऱन्दवर् पाल्, सिऱन्दवर्, रिAतर् S४रिगराऩ रिऩर्गळ् पक्कलिले। (स।) मरुळऱ्ऱ करिऩा । मरुळऱ्ऱ तेसिगर्, ३-: । वाऩुगप्पाल्,
४९ इन्द वैयमॆल्लाम् इरुळऱ्ऱु,
ittd: १ इऱैयवऩिणैयडि पूण्डुय वेण्डुद लाल्,
। तॆरुळुऱ्ऱ सॆन् दॊऴिल् सॆल्वम् पॆरुगिच् चिऱन्दवर् पाल्, ca सर्वभूतान्तरात्मानं विष्णुमेव यजन्ति ते ॥, अहं हि सर्वयज्ञानां भोक्ता च प्रभुरेव च । (सा।) मरुळऱ्ऱ । - ४पुः करि । शना इति । स्वातन्त्र्यादिभ्रमरहितास्सन्तः स्वामिनश्श्रीमतश्चरणावुपायत्वेन यथाऽऽश्रयेयुस्तथा H४U । तॆरुळ् ।विyan ; ऩार् नित्यनैमित्तिकाख्यम् आचार्यादिशुश्रूषणञ्चैतदेव सम्पत् । तदभिवृद्ध्या अधिकेषु सर्वोत्तरेषु ।
आचार्यकृत्याधिकारः
[[६७७]]
मूः - A♚ मी
ना।”
‘निरवधिदयादिव्योदन्वत्तरङ्गनिरङ्कशैः,
नियमयति यश्शिष्यान् शिक्षाक्रमैः गुणसङ्क्रमैः ।
(सा। दीः) अनाऊं, अनपाय Door सम्प्रदायप्रदीपj। pr। प्रवर्ति। भी परमाचार्य आज्ञाकरण शास्त्रातिलङ्घनं १०६०५६ सम्प्रदायप्रवर्तनं सच्छिष्यां ८) आचार्य अवश्यं कर्तव्य OLD निगमिकी। निरवधीति । यः, आचार्यः । निरवधिदयादिव्योदन्वत्तरङ्गनिरङ्कुशैः, निरवधिकदयै दिव्यसमुद्र तरङ्गवन्निरर्गलैः । तरङ्गभूतैर्वा । निरङ्कुशैश्च । गुणसङ्क्रमैः, सङ्क्रमः, सोपानपरम्परा । गुणानाम्, आचारात्मगुणानामागमसोपानमार्गभूतैः ।
(सा।स्वाः) श्री, नाशी - नामङ्क, निरपाय on सम्प्रदायप्रदीप m। pr स्वचरमदशा पर्यन्तम् गोपनं गणी अन्त्यकाल सत्पात्र उपदेशि
केवलकृपाकार्यDITB लोकोज्जीवनार्थं सम्प्रदाय प्रवर्तनं कार्य अकरण लण्ड स्वबाधक कदाचित्सत्पात्र लाभेऽप्यनुपदेशं प्रसङ्गिung? ढाकी शङ्कु m परिहरिकङ्ग श्लोक अधिकारार्थjog सङ्ग्रहिipi। निरवधीति । यः, आचार्यः । निरवधिः, अनवच्छिन्नः । दयैव दिव्योदन्वान् । तस्य तरङ्गा इव निरङ्कशैः । प्रतिरोधरहितैः । अतिवेगवद्भिश्च । गुणसङ्क्रमैः, गुणसङ्क्रामकैः । शिक्षाक्रमैः, शासनक्रमैः । शिष्यान्, सच्छिष्यान् । नियमयति, इदमित्थमवधारय, इदं कुर्विदं मा कुर्विति यः नियमयतीत्यर्थः ।
(सा।प्र) न तु मामभिजानन्ति तत्त्वेनातश्च्यवन्ति ते ॥” इत्याद्युक्तप्रकारेण सर्वेषां कर्मणां भगवताराधनरूपत्वानुसन्धानपूर्वकं फलान्तरार्थत्वराहित्येन कर्मानुष्ठानाधिक्यकृतगुरुपरिचर्यापर्यन्तं तद्भक्त्याधिक्यवताम् । अनुलं बलं, “कृपया निस्स्पृहो वदेत्” इत्युक्तप्रकारेण कृपाधिकमनस्काः सन्तः । अथीना। अविनाशितदीपमारोपयामासुः । पञ्चकानां कूटयुक्तिभिरक्षोभणीयं ज्ञानमुत्पादयामासुरित्यर्थः ॥ ३७ ॥
एवमर्थपञ्चकतत्त्वज्ञेनाचार्येण पात्रापात्रे विविच्या पात्रेभ्यो निहुवानेन सत्पात्रे उपदेशः कार्य इत्युक्त्वा “वेदमनूच्याचार्योऽन्तेवासिनमनुशास्ति ।” इत्युक्तप्रकारेणोपदिष्टतत्त्वार्थस्य शिष्यस्य शिक्षणीयत्वं प्रदर्शयन्, शिष्यशिक्षाकरणे च “शिष्यपापं गुरोरपि” इत्युक्तदुविदग्धशिष्यवत्ताकृत प्रत्यवायाभावोऽप्यनुषङ्गात्सिद्व्यतीत्याह । निरवधीत्यादिना । न विद्यतेऽवधिर्यस्यास्सा निरवधिः । एवंविधा च भगवद्दयैव । अन्येषां दयायास्स्वरूपतः विषयतः फलतश्च सावधित्वात् । आचार्यदया वा । तादृशयैव दिव्योदन्वान् । दिव्यत्वं चोक्ताकारादिभिर्बहुधा वैलक्षण्यात्तस्य तरङ्गैरिव स्थितैर्निरङ्कुशैरनिवार्यैः । गुणसङ्क्रमैः, “सङ्क्रमो दुर्गसञ्चारः” इति निघण्टुक्तेरात्मगुणानां दुष्प्रवेशेषु संसारिषु सञ्चारस्थानभूतैः ।
(सा।सं
:) अनुना इति । कृपाधिक्यविस्रम्भिताभिप्रायेणाविचाल्यं ज्ञानं स्वोपदेशैरजनयन्नित्यर्थः ॥ ३७ ॥ अथ “वेदमनूच्याचार्योऽन्तेवासिनमनुशास्ति” इत्युक्त्या ख्यात्यादिकमनुद्दिश्य केवलकृपयैव शिष्यशिक्षायाः कर्तव्यतां प्रदर्शयन्, तच्छिक्षणं न केवलं तद्रक्षणरूपमेव, अपितु, तद्व्याजेन स्वरक्षणमपीत्याह । निरवधीति । आचार्येण क्रियमाणशिक्षाप्रकाराणां भगवद्दयाकार्यत्वान्निरवधिदयादिव्योदन्वत्तरङ्गत्वम् । अत एव निरङ्कशत्वं च । गुणानाम् “अभयं सत्त्वसंशुद्धिः इत्यादिनोक्तात्मगुणानाम् । “सङ्क्रमो मार्गसँञ्चारः” इति निघण्टुः ।
[[९९]]
[[६७८]]
मूः
व्याख्यानपञ्चकसहिते श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
अचरमगुरोराज्ञापारम्परीपरवानसौ
न परमिह तांस्तल्लक्षेण स्वमप्यभिरक्षति ॥ "
॥ इति कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे आचार्यकृत्याधिकारस्त्रिंशः ॥
॥ श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ॥
(सा।दीः) शिक्षाक्रमैः, नियमनपरिपाटिभिः । शिष्यान् अनन्यान्नियमयति । असौ, आचार्यः । अचरमगुरोः, परमाचार्यस्य हरेः । आज्ञायाः पारम्परी, पारम्पर्यम् । तत्परतन्त्रः, पारम्पर्येण तैस्तैरनुवर्तनीयायाः आज्ञायाः स्वयमपि परतन्त्रस्सन्निति भावः । परं केवलम् । तान् शिष्यादीनेव अभिरक्षतीति न । अपितु, स्वात्मानमप्यभिरक्षति । अन्यथा स्वस्वरूपासिद्धिरिति भावः ॥ ७२ ॥
॥ इति श्रीसारदीपिकाया माचार्यकृत्याधिकारस्त्रिंशः ॥
(सा।स्वाः) असौ, आचार्यः तान् शिष्यान् परं, तानेव, न रक्षति । किन्तु तल्लक्षेण, तद्व्याजेन । शिष्यरक्षणव्याजेन । अचरमगुरोः, प्रथमगुरोः श्रीमन्नारायणस्य । आज्ञापारम्परीपरवान् सन्, आज्ञायाः पारम्पर्येणावश्यमनुष्ठेय मित्येवं रूपेण । परवान्, पराधीनस्सन् । साभिप्रायमिदं, “पात्रस्थमात्मज्ञानं च कृत्वा पिण्डं समुत्सृजेत् । नान्तर्धानं यथा याति जगद्बीजमबीजकृत्” ढाकीmugu भगवदाज्ञातिलङ्घन प्रयुक्त अकरणी प्रत्यवायरूप भगवदप्रीति अচठं अप्रीतिरूपबाधक निवर्तनेन स्वयमप्यभिरक्षतीत्यर्थः ।
॥ इति श्रीमदुत्तरसारास्वादिन्यामाचार्यकृत्याधिकारस्त्रिंशः ॥
(सा।प्रः) यद्वा, गुणानां सङ्क्रमणहेतुत्वेन “आयुर्धृतम्”इतिवत्सङ्क्रमत्वोक्तिः । एवम्भूतैश्शिक्षाप्रकारैश्शिष्यान् शिक्षयन् । प्रथमगुरोश्श्रीमन्नारायणस्य । आज्ञायाः परम्परैव पारम्परी । तत्परवशोऽर्थपञ्चकतत्त्वज्ञो गुरुर्न केवलं शिष्यानेव रक्षेत् । शिष्यरक्षणव्याजेन स्वात्मानमपि रक्षेत् इत्यर्थः ॥ ७२ ॥
॥ इति श्रीसारप्रकाशिकायामाचार्यकृत्याधिकारस्त्रिंशः ॥
(सा।सं :) गुणानां रागद्यनुपहतावस्थायां मार्गसञ्चाररूपैश्शिक्षाक्रमैः । यथा शास्त्रार्थशिक्षाक्रमैः, शिष्यलक्षणलक्षितान् यः प्रवर्तयति । किम्भूतस्सन् प्रवर्तयतीत्यत्राह । अचरमेति । प्रथमगुरोरित्यर्थः । परम्परयोपदिश्यमानयोश्श्रुतिस्मृत्योर्भगवदाज्ञारूपत्वादाज्ञापारम्परीत्युक्तम् । तत्परवान्, तत्परतन्त्रस्सन् । इह, शिक्षणावसरे । तान्विनीतान् । तानेव परं = केवलं न रक्षति । किन्तु तल्लक्षेण, शिष्यरक्षणव्याजेनात्मानमपि रक्षतीत्यर्थः ॥ ७२ ॥
॥ इति श्रीसारप्रकाशिकासङ्ग्रहे आचार्यकृत्याधिकारस्त्रिंशः ॥
[[६१८]]