२६ प्रभावरक्षाधिकारः

मूलं - शिलादेः स्त्रीत्वादिः -

प्रभावरक्षाधिकारः

॥ श्रियै नमः ॥

॥ श्रीमते रामानुजाय नमः ॥

॥ श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ॥

॥ प्रभावरक्षाधिकारः ॥

(सा।दी) अथोपाय प्रभावरक्षाधिकारः - उपायप्रभावरक्षै? उपाय प्रभावलं

निवर्तकत्वं ८०। LT ।

@jong।Quiz - तन्निरासार्थons भगवत्प्रभाव

[[६९३]]

Tha

यथावस्थितिकं कं

Gopworऊं यथाप्रमाणं समाधानं १०८। অफ्रী j$ उपायप्रभाव । प्रारब्धांश प्रारब्धनिवर्तकत्ववचन [i) GUI उपच्छन्दनरूपri & Tol

प्रारब्धांशनिवर्तकत्वरूपसामर्थ्यjm कैमुत्यन्यायेन दृढीकरिß कण्ठाळ सिद्धोपाय Dior भगवा विचित्रशक्तियोग jogunfl

rupri - शिलादेरिति -

(सा।स्वा) Quiq प्रभावव्यवस्थै । GGLon? प्रभाव (PLIT व्यवस्थै? प्रभावळङ्गLIT की ू) प्रभावनिवर्तनक्षमप्रपत्तिवशीकृतेश्वरननभि संहितानुषङ्गिक पङ्क्ति पावनत्वादि५६०६TCLITO प्रपत्त्युत्तरकालम् ] अधिकारिकं अतिदुस्सहदुःखदर्शन mous प्रसङ्गिung? शुल भगवद्भागवतप्रभाववचनं सर्वpi अतिवादन ? स्थिरीकरणभागारम्भलंल उपक्षिप्तशङ्क प्रभाव रक्षैow @pg अधिकार

अधिकार परिहरि भगवद्भागवत प्रपत्ति १६००१ & Lumi अधिकारार्थ श्लोकल

सङ्ग्रहिक pri - शिलादेरिति - शिलादेः, अहल्यापाश्शिलारूपायाश्श्रीरामावतारे -

(सा।प्र) एवमुपाय (साध्यं) प्रभावं व्यवस्थाप्य प्रभावप्रतिपादकानां प्रमाणानां स्तुतिपरत्वे प्रभाव एव न सिद्ध्येदिति तद्व्यवस्थापनमुचितमित्याशङ्क्य केषाञ्चित्प्रभावानां सर्वलोकसाक्षित्वावगमादितरेषामपि प्रभाव प्रतिपादकप्रमाणानां प्रमाणान्तराविरोधे प्रामाण्याविशेषात्स्तुतिपरत्वस्वीकारोऽनुपपन्न इत्यभिप्रायेणाह - शिलादेरित्यादिना - भसितादे : -

(सा।वि) एवं प्रभावाधिक्यबुद्धिप्राप्तशङ्काः परिहर्तुकामः प्रपत्तेः प्रारब्धभञ्जकत्वादिकं न सम्भवतीति शङ्कमानं प्रति भगवत्प्रभावेन सर्वं सम्भवतीति ध्वनयितुं प्रथमं भगवतो विचित्रशक्तिलक्षणं महाप्रभावं दर्शयति । शिलादेरिति - शिलादेश्स्त्रीत्वाद्विपरिणतिः, स्त्रीत्वादिरूपपरिणामः ।

(सा।सं) इत्थं व्यवस्थापितेऽपि प्रभावे न्यूनतानुबन्धिक्षोभनिरासायाधिकारान्तरमारभमाणः प्रथममुपायतन्निष्ठयोः प्रभावस्य भगवत्प्रभावायत्तत्वं हृदि निधाय तत्प्रभावमवतारकालीनोदन्तैस्सङ्गृह्णाति - शिलादेरिति - शिलादेः शिलात्वादिप्रमाणेन विस्मयनीयवनितादिरूपेण -

बार

[[६९४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - विपरिणतिरस्त्वद्भुतमिदं ततोऽप्येतच्चित्रं यदुतन्दहनस्यैव हिमता । -

(सा।दी) रामावतारलंलlog, कृष्णावतार की, ल,,

।ऊं स्त्रीत्वपुरुषत्वादि विपरिणतिलक्षा काQg - शिलारूपैuor अहल्यै स्त्रीत्व jogi Guppy - उत्तरागर्भा ५ पुंस्त्वjogi Quppp - इद अद्भुतापेक्षैwor पुंसकत्वं - शिलादेः स्त्रीत्वादिर्या विपरिणतिरिदमद्भुतमस्तु ततोऽप्येतच्चित्रम् - @imgi ppi वक्ष्यमाणं महाद्भुतQLD१&pri -

श्रीकृनलागीं? दहनस्यैव हिमतेति यत् । प्रह्लादविषय लङ्की -

याऩ

(सा।स्वा) तत्पादम्बुजस्पर्शात् स्त्रीत्वपरिणतिः - आदिशब्देन श्रीकृष्णावतारे उत्तरागर्भोद्गीर्णस्य दग्धदारुखण्डस्य श्रीकृष्णपादारविन्दस्पर्शात्पुंस्त्वेन परिणतिः गृह्यते यद्वा, रामावतार एव मृतब्राह्मणकुमारस्य सञ्जीवनं गृह्यते - अद्भुतम् । लोकदृष्ट विसजातीयतयाद्भुतत्वमित्यद्भुतविशेषणं प्रत्यक्षसिद्धपरम् - स्त्रीत्वादिना परिणतिः प्रत्यक्षसिद्धमद्भुतमस्त्वित्यन्वयः - दहनस्यैव हिमता, प्रह्लादविषये दहनस्यैव हिमता भगवत्सङ्कल्पसिद्धा - हनुमद्वालगतवह्नेरीश्वरकोट्यन्तर्गत विशेषणीभूत श्रीसङ्कल्पेन वह्नित्वविरुद्धशीतस्पर्शा श्रयत्वरूपहिमता प्रत्यक्षसिद्धा - श्लोकान्ते विद्यमानः इतिशब्दः सर्वत्रानुषज्यते - उतशब्दः खलु पर्यायः हिमतेति यत्प्रसिद्धमेतत्ततोऽपि चित्रमित्यन्वयः

(सा।प्र) परीक्षित्वादि आदिशब्दार्थः - नन्ववस्थान्तरं विहायावस्थान्तरं प्राप्तेर्मृत्पिडादौ दृष्टत्वादद्भुतत्वं कथमितिचेदित्थम् - शिलात्वावस्थां विहाय स्त्रीत्वावस्थाप्राप्तेः पक्षभूतैकव्यतिरिक्ते कुत्राप्यदर्शनात् - एवमपि दहनहिमत्वादिषु चित्रतमत्वं कथमितिचेत्पूर्वत्रावस्थान्तरापगमपूर्वकमेवावस्थान्तरप्राप्तिरूपतया अत्यद्भुतत्वादिति भावः - अत्र विरोध्यवस्थासद्भावेऽपि तद्विरोध्यवस्थाव्याप्यधर्मवत्वस्य कुत्राप्यज्ञातचरित्वा दद्भुततमत्वमिति भावः इदञ्चावधारणचतुष्टयेण ज्ञेयम् - ननु दहनस्यैव हिमत्वं व्याहतम् विरुद्धधर्मव्याप्ययोरवस्थयोरेकस्मिन्काले एकद्रव्यनिष्ठत्वानुपपत्तेरिति चेन्न - पञ्चीकरणेन सर्वेष्वपि द्रव्येषु - (सा।वि) यदिति शेषः

इदमद्भुतमस्तु, आदिशब्देनाऽङ्गालस्योत्तरागर्भसम्भूतस्य भगवत्पादस्पर्शात्परीक्षिदात्मना परिणाम इत्यस्य ग्रहणम् - इदमेकमद्भुतम् । नैतन्मात्रम् । इतोऽप्यधिक मद्भुतमस्तीत्याह । ततोऽप्येतच्चित्रमिति - दहनस्यैव हिमता, प्रह्लादस्य पितृप्रहिताग्निज्वाला हिमवत्स्थितेति यदुत एतत्ततो विचित्रं शिलादेश्त्रीत्वादेश्चित्रमित्यन्वयः

(सा।सं) परिणमरूपं प्रथममाश्चर्यमास्तां नाम - आदिशब्देन ब्रह्मास्त्रदग्धोत्तरागर्भस्य अभिनवरमणीय कुमारभावादिर्गृह्यते - ततोऽपीति - पूर्वावस्थाप्रहाणेनोत्तरावस्थाप्राप्तिरूपं हिमवदिति भावः - श्रीमत एव सिद्धोपायत्वाद्विशेषणविशेष्योभयसाधारणोऽयं प्रभावो ज्ञेयः - अत्र तावत् पूर्वावस्थायां सत्यामेव तद्विपरीताकारयोगः - विशेषणांशप्रभावात्पवनतनयवालसम्बन्ध्यग्नेश्शीतता । विशेष्यांश प्रभावात्प्रह्लादविषये - यदुतेत्यस्य अपिचेत्यर्थः

माग

प्रभावरक्षाधिकारः

[[६९५]]

निहतेः, हननस्यैव अभिषिक्तला

मूलं - तृणस्यैवास्त्रत्वं रिपुषु निहतेरेव हितता पदत्रेणैवेह त्रिभुवनपरित्राणमिति च ॥५७ ॥ (सा।दी) तृणस्यैवास्त्रत्वं, काकविषयी - रिपुष्वित्यादि - आश्रितविरोधिविषय

हितता, निरसन CLD हित फलिकङ्क, पदत्रेणेत्यादि - अयोध्यै स्वपादुकयुगल♚ल त्रिभुवनपरित्राणमिति च यत् - @ना ततोऽपि विचित्रा Qugu प्रभाव सिद्धोपायं कं प्रारब्धांशनिवर्तन मण्डी शुकं मुलं काळा सन्देहpor_ITQILD६rm८। ॥५७॥

वक्ष्यमाणार्थसङ्गति प्रदर्शनार्थं पूर्वाधिकारोक्त अनुवदिs & pri-

(सा।स्वा) तृणस्यैव काकासुरविषये अस्त्रत्वम् - यदुत, यत्प्रसिद्धं एतच्च ततोऽपि चित्रमित्यन्वयः - उत्तरत्र विद्यमानश्चकारः पूर्वत्रद्वयोरप्यनुषज्यते - एतदित्यस्याप्यनुषङ्गः - रिपुषु, कबन्धविराधयमलार्जुनादिषु - निहतेरेव हितता, इष्टसाधनतेति यत्प्रसिद्धम् । एतच्च ततोऽपि चित्रमित्यन्वयः - पदत्रेणैव, दारुरूपाभ्यां भगवत्पादुकाभ्यामेव श्रीमदयोध्यायां त्रिभुवनपरित्राणमिति यत्प्रसिद्धम् - एतच्च चित्रमित्यन्वयः - अत्र आद्ये पिण्डत्वावस्थाप्रहणेन घटत्वावस्थाप्राप्तिवच्छिलात्वावस्थाप्रहाणेन स्त्रीत्वादिपरिणामस्य सादृश्याभावेनात्यन्तविशदृशावस्थारूपतयाद्भुतत्वम् - अनन्तरचतुष्टये तु एवकारद्योतितवह्नित्वादि विरुद्धधर्म सत्व एव तद्विरुद्धधर्मप्राप्तिघटनाप्रतीत्या चरमोदाहरणे अचेतनपदत्रस्येश्वरकार्यत्रिभुवनसंरक्षकत्व प्रतीतेश्च ततोऽप्येतच्चित्रमित्युक्तम् - भगवत्प्रभावमतिविचित्र LDIOBLITC० तद्विषयक प्रपत्त्यादेरेपि गुरुतर भक्तियोगादिष्वप्यदृष्टप्रारब्धनिवर्तकत्वानुषङ्गिक पङ्क्क्तिपावनत्वादिसाध कत्वादिप्रभावोऽपि निरातङ्कस्सिद्ध्यतिQu॥।५७॥

प्

माग

ङ्गळुक्कु

up

शब्ली भविष्यन्निरूपणलम्मु।कं पौनरुक्त्यपरिहारार्थ अधिकारiji अर्थभचेतनं सूचि mळङ्ग सङ्गत्यर्थं वृत्तानुवादपुरस्सरं वर्तिष्यमाण ñng उपक्षेपिकं की pri- (सा।प्र) पञ्चानामपि भूतानां विद्यमानत्वादचेतनमणिमन्त्रौषधादेरपिवह्निदाहकत्वशक्ति प्रतिबन्धकत्वदर्शनात् “इश्वरीं सर्वभूतानाम्” इत्यादिषु सर्वनियन्तृत्वेनावगतायाश्श्रियो वह्निनियमनस्यापि सिद्धेर्वह्नेर्दाहकत्वशक्तिप्रतिबन्धपूर्वक तत्सृष्टजलगतशैत्यप्रकाशनमुपपद्यत इति न व्याहतिरिति

भावः ॥५८ ॥

एवं श्लोके विवक्षितं विस्तरेण प्रतिपादयितुं वृत्तकीर्तनपुरस्सरं वक्ष्यमाणस्य सङ्गतिमाह । - (सा।वि) तृणस्यैवास्त्रत्वं, काकासुरविषये द्रष्टव्यम् - रिपुषु निहतेरेव हितता, हननमेव श्रेयस्साधनम् तथापदत्रेणैव, पादुकयैव । त्रिभुवन परित्राणं, लोकत्रयपरिपालनम् । इत्येधान्युत्तरोत्तरमद्भुतचित्राणि प्रसिद्धानि

एतादृशमहिमशालिनः किमसाध्यमिति भावः ॥ ५७ ॥

[[१]]

(सा।सं) काकविषये तृणस्यैवास्त्रत्वं - रिपुषु कबन्धयमलार्जुनादिषु हननस्यैव हिततया परिणतिः - इह, अस्मिंल्लोके - पदरक्षिण्या जगत्त्राणं यत्तदिदं सर्वमतिविचित्रमित्यर्थः ॥ ५७ ॥

प्रभवाधिक्यानुबन्धि मतिकालुष्ये निरस्तन्न्यूनता प्राप्तौ तदनुबन्धिमतिकालुष्यमपि -

[[६९६]]

मूलं - उपायप्रभावव्यवस्थै

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

Comio - मी उपाय प्रभाव ६० सङ्कचित si लन्न्यिकं ललनां परिहरिकी Cpmi - “अत्युत्कटैः पुण्यपापैरिहैव फलमश्नुते" नढाकी

कणक्किले

“उपायभक्तिः प्रारब्धव्यतिरिक्ताघनाशिनी ।

साध्यभक्तिस्तु सा हन्त्री प्रारब्धस्यापि भूयसी ॥ "

ऎऩ्गैयाले णङ्गळैयुम् कूड अमुक्कित्तऩ् कात्तैयुम् कॊडुक्कवत्ताऩ प्रपत्ति wii ६-

माग

(सा।दी) उपायेत्यादि - वक्ष्यामाणाधिकारार्थjg सङ्ग्रहेण BILL GriMCD उपायेति । शल शङ्कोत्थापनार्थ Lom& ९०० अर्थविशेष अनुवदिprit - अत्युत्कटेत्यादिuni - अतिप्रबलपुण्यsangatio पापrisarnojji @लं जन्मी फलं । उपायरूपैwunoor भक्ति उपायभक्ति अल भक्तियोगं

साध्यभक्तिर्ययासा साध्यभक्तिः प्रपत्तिQwpg। महाप्रभावैurosum) प्रारब्धांश हन्त्री, नाशिकैwmb। असं की, नशि

यै

(सा।स्वा) उपायेति - शनी सिद्धान्त्यभिमत अनुवदि। तन्निराकरणपूर्वकLDIT उपायप्रभाव सङ्कोचवादिमत प्रक्रियै cow अनुवदिकीpiri - अत्युत्कटैरित्यादिना ६ mins इत्यन्तेन - प्रपत्ति प्रारब्धनिवर्तकत्वं धर्म GGGLI? T शङ्कावारणार्थम् अत्युत्कटैरित्यादि ऒङ्गळुक्कु सॊल्लुगिऱाप्पोले इदुवुम्

धर्म

ऐहिकफलप्रदत्वमत्युत्कट

मॆऩ्ऱुगरुत्तु -

(सा।प्र) उपायप्रभावेत्यादिना - ननु प्रपत्तेरप्यलौकिकश्रेयस्साधनत्वात्तेषां च देहान्तरानुभाव्य फलजनकत्वदर्शनाद्भरन्यासस्य देहान्तरानुभाव्यप्रारब्धनाशकत्वेऽप्युपात्तदेहानुभाव्यदुःख नाशकत्वमुपात्तदेह नाशकत्वं च नोपपद्यत इत्यत्रालौकिक श्रेयस्साधनेष्वप्युत्कटानां तेषामैहिकफल साधनत्वन्यायादार्तेष्वार्ध्यानुगुण्येन सर्वेषां प्रारब्धानां निवर्तकत्वरूपं प्रभावं प्रदर्शयन् तस्य रहस्यत्रये प्रतिपादकांशमप्याह - अत्युत्कटैरित्यादिना

(सा।वि) वृत्तकथनपूर्वकं वर्तिष्यमाणं प्रतिजानीते । उपायेति - uri

gils, उपाय प्रभावं

सङ्कचितं मत्वा क्रियमाणशङ्काः - ननूपायप्रभावे सिद्धे प्रभावाधिक्य प्राप्तजाति निवृत्त्यादि शङ्काः परिहर्तव्या इत्येतदानन्तर्यमेव प्रभावव्यवस्थाया युक्तमिति चेत्सत्यम् - प्रभावव्यवस्थायाः कष्टसाध्यत्वात्प्रथमं प्रभावं सिद्धवत्कृत्यव्यवस्था कृता - इदानीं स एव प्रभावो न सिद्ध्यतीत्याक्षिप्य स्थिरीक्रियत इत्याक्षेपिकी सङ्गतिरित्याशयः - प्रपत्तेः प्रारब्धनाशकत्वं न सम्भवतीति शङ्कोत्थापनाय सिद्धान्तस्थितिमाह अत्युत्कटेरिति - प्रारब्धकर्मiruji Bol, प्रारब्धकर्मभिस्सह - कण्डी, सर्वकर्माणि मज्जयित्वा । ला फललंmgujó, तत्फलमनुभवकैङ्कर्यमपि - Gupp, प्रददतीम् । प्रपत्ति, प्रपत्तिम् ।

छ। कृतवतः ।

I

(सा।सं) निरसनीयं प्रसक्तमिति सङ्गतिमभिप्रेत्य पूर्वाधिकारार्थमनुवदति - उपायेति - तत्र परपक्षमनुवदितुं माशुच इति वाक्याभिप्रायोक्तिमुखेन प्रमाणोपपत्तिसिद्धं प्रपत्तिप्रभावं तावदाह । अत्युत्कटैरित्यादिनाप्रभावरक्षाधिकारः

[[६९७]]

[[१]]

मूलं विद्यान्तरन्याय ११६० उत्तरपूर्वाघ [] [८] विद्यैनं ५६ सामर्थ्य प्रारब्धकर्मफलßgi ujj/६००६ आर्तिं && क्षणान्तर, दिवसान्तर, जन्मान्तराद्यनुवृत्तिuji

“मा शुचः” नगकील वाक्य किं अभिप्रायम्

आर्जन(pi

६] अर्थं तत्त्वLD IT की ६० प्रारब्धकर्म विशेषफल दुःखकारण [६६] कर्म अर्थिकण्ठलं Gss) आनुषङ्गिक Door

(सा।दी) ूली शङ्कुmus BIG कीpri - अर्थं तत्त्व शङ्किमङ्कीङ्ग - आर्तor Gum -

[[१]]

की दुःख

Com ? आर्त पुरुषा

की६) इत्यादिurrॐ) - अळी सिद्धान्ति शरीरानुवृत्तिहेतु प्रारब्ध की ढङ्ग

अ] २१६०१

निवृत्ति अर्थिwwwn। तदेकदेश निवर्ति

पापलं तत्फल यै इवऩ्

कं ६० ५& शङ्ककं इत्यादिum - आनुषङ्गिकम्, अवान्तरफलम् -

उत्तरंQ। आनुषङ्गिक

माऩ

(सा।स्वा) माशुच इति वाक्य । अभिप्रायमित्यन्तं सिद्धान्तानुवादम् - अर्थमित्यारभ्य सिद्धान्त निरासपूर्वकमुपाय प्रभावसङ्गोच वादि प्रक्रियानुवाद Gorg

(सा।प्र) एवं तत्त्वस्थितिमभिधाय तद्विषये केषाञ्चिद्व्यामोहमनूद्य परिहरति - अर्थ तत्त्व LIB इत्यादिना - Q अर्थं तत्त्व की, प्रपत्तेरैहिकानिष्टानामपि निवर्तकत्वरूपप्रभावववे -

(सा।वि) gopporon सामर्थ्य, स्वासाधारणाधिकसामर्थ्येन - आर्ति, आर्त्याम् Tong, मर्यादायाः FLITS, आनुगुण्येन । आर्तितारतम्येन

क्षणान्तर दिवसान्तर जन्मान्तराद्यनुवृत्ति, क्षणान्तरदिवसान्तर जन्मान्तराणि विद्यान्तरसाधारण्येनोत्तरपूर्वाघाणि च । काठी_g), निवृत्तानि भवन्ति - इति माशुचः ढाळाळी वाक्य । अभिप्रायम्, अभिप्राय इत्यन्वयः । विद्यान्तरन्यायेन पूर्वोत्तराघाणि विनष्टान्यश्लिष्टानि च भवन्ति - एतद्विद्याया असाधारणसामर्थ्येन प्रारब्धकर्मफलतया प्राप्तार्तितारतम्येन कस्यचित्प्रपत्तिक्षणानन्तरमेव मोक्षस्स्यादितीच्छायां क्षणान्तरं निवर्तते । उत्तरक्षण एव मोक्षो भवति - एतद्दिवसानन्तरं स्यादितीच्छायां दिवसान्तरं निवर्तते - एतच्छरीरान्ते स्यादितीच्छायां जन्मान्तरं निवर्तते - यथेच्छति तथा भवतीति प्रारब्ध भञ्जकत्वं सम्भवतीति भावः - एवं सिद्धान्तस्थितौ सत्यां तदिच्छां विना सद्य एव प्रारब्धनिश्शेषनिवृत्तिः कथं न भवतीति शङ्कते - श अर्थमित्यारभ्य CoJr_nour इत्यन्तेन - शरीरानुवृत्ति हेतु प्रारब्धं न निवर्तयतीति तदुपरि सिद्धान्तपरिहारं शङ्कते - आर्तomi इति - तदिच्छां विनाप्यानुषङ्गिक पङ्क्तिपावनत्वादिवदीश्वरमाहात्म्यात्तन्निवृत्तौ किं प्रतिबन्धकमिति परिहरति । आनुषङ्गिकLDITGT इति ।

(सा।सं) यथोपासनविशेषसन्निधावेव पठितमश्लेषादीतरोपासनास्वपेक्षितं सर्वशाखाप्रत्यय न्यायेन भवति तथा प्रपत्तिप्रकरणे अश्लेषविनाशाश्रवणेऽपि भवतीत्यभिप्रेत्य विद्यान्तर न्यायमं इत्युक्तम् । कऴियक्कडवदु इति । क्षणान्तराद्यनुवृत्तावपि - शोकसत्वे इति भावः - एवं परपक्षप्रसक्तिसम्पादनेन प्रसक्तम् । परपक्षमनुवदति - अर्थमित्यादिना -

[[६९८]]

मूलं - पङ्क्तिपावनत्वादि८६०

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

६० अनभिसंहिता [] ८६० rujiij Bol हितैषिunoor ईश्वरा / Con

कॊडुक्कत्तट्टॆऩ्? इप्पडिच् चॆय्यक्काणामैयाल् करि पुरमाऩ अवळमॆल्लाम्

निश्शेषws प्रपत्ति

की

६६LqGuor

शी प्रभाव

अनुग्रहशीलoomi आश्रयि

प्रपत्तिप्रभावातिशय mgujp स्तुति

माग

Guius - कण्ठ उत्तरम् - प्रपत्तिवाक्योच्चारणप्रारम्भ ६० ५६s मोक्षं]]]कण्ठलं त्वरिकीm ऎऩ् इवऩुडैय नसैयाले सिऱिदु कार् इङ्गे वैक्क इसैन्दवळविले शुन्यन्धी_कुंलीन्ग्रनान्ना म♚६१८६०६ दुःखप्रसङ्ग (LDM) रहितDI& अनुभविकण्ठ Qj५०= @UÈ&Q]ó Long] - भगवदनुभवली। भोग्यताबुद्धिuib GarযGun। - (सा।दी) अनभिसंहित [i] ५६० rujii, अप्रार्थित [i) ५० QLD ६or mulg वरैयिट्टु, परिच्छेदिjgns - @ii, विभूति। म♚♚ालना, शब्दाद्यल्पसुख [i]८६ना - (सा।प्र) तात्त्विकः इत्यर्थः -isir, न्यूनतया जानन्ति । panguro, अभिलाषेण - &QQ Qurg, अभिवृद्धान स्यात् । भगवता हितैषित्वादेव निर्दुःखतयावस्थापने- (सा।वि) आनुषङ्गिकम्, अवान्तरफलम् । अनभिसंहितम्, अप्रार्थितम् - पङ्क्तिपावनत्वादिकमप्रार्थितमेव ददाति - तद्वत्सामर्थ्यमस्ति चेत्प्रारब्धनिश्शेषनिवृत्तिमनभिसंहितामपि सद्य एव हितैषी दद्यात्

।

कङ्क, स्वयमेव दातुं सङ्कल्पयति चेत् - LG, प्रतिबन्धकं - दाग, किमस्ति - सत्यसङ्कल्पस्य प्रतिबन्धकाभावादिति भावः । एवं शङ्कितत्वात् प्रारब्धनिवर्तकवचनस्य स्तुतिपरत्वे तात्पर्यमित्यन्यथासिद्धिमाह । Quigi Gru इति । QuqGaunu

। तदिच्छां विना प्रारब्धनिश्शेष निवर्तकत्वादर्शनात् - ji, निश्शेषं निरस्तम् - भवतीत्येतत् - UmjuএGumi_sir, न्यूनं पश्यन्तीति शङ्कोपसंहारः - अत्रोत्तरं वक्तुं प्रतिजानीते - ूलकण्ठ इदुक्कु उत्तरमिति - भगवतस्तादृशसामर्थ्ये । सत्यपि प्रपन्नस्यानादिपापवासनानुवृत्तदेहविषयाभिलाषानुरोधेन कञ्चित्कालमवस्थापनं स्वीकृत्य तन्मध्ये दुःखानुभवप्रधानाभावे वासनावशात्संसारमण्डल एव प्रपन्नानां चिरकाल स्थित्यपेक्षा स्यात् तथाच क्षुद्रसुखसङ्गाद्विपरीत प्रवृत्तावनर्थस्स्याद्भगवदनुभवे उत्कटेच्छा न स्यात्तस्माद्दुःखतत्कारण कर्मसामग्र्योरनिवर्तनं युक्तमेवेति न प्रारब्धनिवर्तक वचनानां स्तुतितात्पर्य कल्पनं युक्तमित्यभिप्रायेण परिहारमाह - अनुग्रहशील commui इत्यादिना - borwITG, अभिलाषेण, मीलीला&॰ळं, कञ्चित्कालम् - Qriis, इहैव । ऊं, स्थापयित्वा - ना, इच्छाविषये - लीनाना, एतल्लोकस्थितानि - A♚ा, अल्पसुखानि - अनुभवि (मी, अनुभावयति चेत् । ूलम्, इच्छा - @gi LITTI, “नजातु कामः कामानामुपभोगेन शाम्यति” इतीच्छा कदापि न निवर्तेत ।

Guy -

(सा।सं) $LLGL, किं बाधकम् - ६, सङ्कोच्य - LoFun इति - अत्रैव कञ्चित्कालं भगवत्कैङ्कर्य तद्गुण तद्विग्रहानुभवादीन् गुरुशुश्रूषां करिष्यामीत्यादीच्छायत्त देहानुवृत्त्याशयेत्यर्थः । मी♚लाri१८ना, वैषयिकक्षुद्रसुखानि -

प्रभावरक्षाधिकारः

[[६९९]]

मूलं - शुभ,

“यस्यानुग्रहमिच्छामि
तस्य वित्तं हराम्यहम् ।
बान्धवैश्च वियोगेन
सदा भवति दुःखितः ॥
तेन दुःखेन सन्तप्तो
यदि मां न परित्यजेत् ।
तं प्रसादं करिष्यामि
यस्सुरैरपि दुर्लभः ॥ ” ढाळीq।६० दुःखादिकं मुकं कारण Door प्रारब्धकर्मविशेषनं कशादि ८६०L CLICण पित्रादि ६० शिक्षक

कठिनप्रकृति

की अनुग्रहविशेष

सन्निहित [] ॥

ईश्वरा (६)

अनुसन्धि कं६०६ उचितम् । -

अ

(सा।दी) @५, मी प्रारब्धांश CD - दुःखrison शिक्षारूप ऐतिह्य ं -

(सा।स्वा) तं प्रसादमिति - यस्सुरैरपि दुर्लभः प्रसादः - तं प्रसादं तादृशपुरुषविषये करिष्यामि Gurm अन्वयः व्याज Loòाplßs अनुग्रहार्थ दुःखोत्पादनं ६० ६० ६) सर्वविषय श्री अन्यथा वैषम्यनैर्घृण्यं प्रसङ्गिwing?

माग

• शुभ

दुःखं प्रसङ्गिum? इति - शुल,

• अनुग्रहविशेष

दुःखप्रसङ्गरहित Lors भोगप्रधानं हितं अनुसन्धिßs उचितQLGCom? लोकलंल दुःखानुभव लील हितत्वबुद्धि ५ळालं? गा ऐतिह्यकथनव्याज हितत्व समर्थिळीmi - (सा।प्र) वासनावशादुपर्युपरि क्षुद्रसुखसङ्गात्संसारमण्डल एव प्रपन्नानां चिरकालस्थित्यपेक्षा स्यात्तथा क्षुद्रसुखसङ्गाद्विपरीत प्रवृत्तावनर्थस्स्यात् - भगवदनुभवे उत्कटेच्छा च न स्यादिति पुत्रादि हितपरपित्रादि भिर्बालानां कशाघातन्यायाद्दुःखतद्धेतुदानादिकमित्यनुसन्धेयत्वादुपकारस्मृत्या भाव्यमित्यर्थः - ननु भगवता भागवतानां दारिद्र्यबन्धुवियोगादि दुःखजनने भगवत्स्मृतिर्नोपपद्यते “दुःखिते मनसि सर्वमसह्यम्’’ इत्युक्तरीत्या सर्वस्याप्यसह्यतया प्रतीतेस्तथा च शिक्षकतयानुसन्धानमसम्भावितमित्यत्राह -

(सा।वि) अभिवृद्धा न स्यात् - सन्निहित [i) Bाळा कशादि, सन्निहितकशादीनि च प्रारब्धकर्मविशेषलंलंलङ्किङ्ग, सहकारित्वेन स्वीकृत्य - पित्रादि,

LI / की अनुग्रहविशेषम्,

/, प्रारब्धदुःखानुभवः पित्रादिभिः

उचितम्, अनुसन्धातुं युक्तम्

पित्रादय इव

क्रियमाणबालानुग्रह इव भगवता क्रियमाणोऽनुग्रह एवेति - अनुसन्धि अयमत्र निष्कर्षः । प्रारब्धं किमिति निश्शेषं न निवर्तयतीति शङ्कितुः किं तात्पर्यम् ? शरीरानुवृत्तिहेतुभूत प्रारब्धमपि सद्य एव किमिति न निवर्तयतीति तात्पर्यम्? आहोस्विच्छरी रानुवृत्तौ सत्यां दुःखहेतु भूतप्रारब्धांशं किं न निवर्तयति - प्रारब्धनिवर्तन सामर्थ्यस्य सत्वात्स्वदासानमत्यन्तान्तरङ्गत्वे दुःखस्य स्वानिष्टत्वादिति ? तत्र न तावदाद्यः - अप्रार्थितमेव शरीरविलयेन कश्चिदप्यस्मिन् प्रपत्तिमार्गेन प्रवर्तते - तथा च प्रपत्ति मार्गः प्रच्युतस्स्यात् - यदि तदिच्छानुगुण्येन शरीरमवस्थाप्य यावज्जीवं सुखेनैव वर्तयितव्यमिति दुःखहेतु प्रारब्धमात्रं निवर्तयितव्यमिति द्वितीयः पक्षोऽपि न घटते तथा सति वासनावशात्क्षुद्रसुख सङ्गात्संसार एव चिरकालस्थित्यपेक्षया विपरीत प्रवृत्तावनर्थस्स्यात् - अतस्संसार जिहासोत्पादनाय प्रारब्धकर्मानु गुण्येन भगवान्यथेष्टं न करोतीत्युपकारत्वेनानुसन्धाय स्थातव्यम् - न तत्राविश्वासः कार्यः इति

[[७००]]

मूलं - ७७ व्याधिविशेष

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

। राजा कन्न्य GDI उपाध्याय (१६६

२नानामुण्डी

भट्टआयुस् न ६०६०१४ नियतायुस् ६१६०१२६०१

• अनियतायुस्सु कङ्काल आयुष्कामीय ८० G &&

उद्वेगं

कङ्कं

mm

दुःखादिना

उपाध्यायान्ना-

(सा।दी) श्रीमंi - ९६ व्याधि विशेषj Gun की PH

ऒरु

Qw। ऒरु राजा ऒरु व्याधिविशेषल २१० CL भट्ट Csis अन्य उपाध्याय

सु करुण्डॆऩ्ऱरुळिच् चॆय्दाराम् - सिऱ्ऱिऩ्बङ्गळैयासैप्पड ऒट्टाद रूरिऱ व्याधिळना। नियतेत्यादि - मनुष्यतं द्विविधः - नियतायुस्सु कङ्क्षा अनियतायुस्सु नियतायुस्सु armouri आयुष्कामीयेष्ट्यादिsanging नियत Lorror आयुस् अनियतायुस्सु Quit आयुष्कामीयेष्ट्यादिना णी

m।

।

बाळं आयुस् moujouri - श्री आयुष्कामीय [i) Bog नियतायुस् ६००० मंG Qलं आयुस् ६१०० विषय पिऱक्कैक्कागवुम् मऱ्ऱैयवर्गळ् अYHसै वळर्क्क निऩैयामैक्कागवुम् ऎऩ्गै। दुःखादि आदिशब्द भयादिना ऊंULL

(

(सा।स्वा)

ऒरु

व्याधि इति

यै

अकृत्यादिबाधक [i) Bना वारणं । की हितप्रवर्तकDormir उपाध्याया? दुःखजनकव्याधि उपाध्याय निर्देशिकं GCorr? ढाङ्गा)ÈQ&&pmi - आयुस् इति - मुमुक्षु ४८g उद्वेगरूपहित jounrogjb आयुर्वृद्धिरूपहित निवारक - आदिशब्देन भयग्रहणम् - @qu मुमुक्षुकं ऊना दुःखव्याध्यादि निवृत्ति प्रार्थिकण्ठलं। GOLD? हितनिवृत्ति प्रार्थनमसङ्गत१६onpin? अ अविवेककृत्य GILD

(सा।प्र) छ्ण व्याधीति - पामरेष्वसम्भवेऽपि तत्त्वज्ञेषु सम्भवतीति भावः - ननु लोके वेदशास्त्राद्यध्यापके उपाध्यायशब्द प्रयोगात्कथं व्याध्यादिषूपाध्यायशब्दः प्रवर्तत इत्यत्रानुचितप्रवृत्तिप्रतिबन्धक तयोपाध्यायत्वमित्याह - आयुस् इत्यादिना - ननु शिक्षाया दुःखानुभ वाच्यकत्वा

(सा।वि) तत्र वृद्धाचारं प्रमाणामाह - ७ व्याधिविशेष इति - पराशरभट्टार्येण व्याध्याखिद्यमानेन विचारयितुमागतं राजानं प्रत्युपाध्यायोऽस्तीत्युत्तरं दत्तमिति सम्प्रदायः - व्याध्यां कथमुपाध्यायशब्द प्रयोग इत्यत आह - आयुस् avनाऊण्ड इति - नाग आयुष्कामेष्ट्याद्यभावेन वृद्धि प्राप्त्ययोग्यतया नियतायुषः । नानालङ्की, विद्यमानायुर्मध्ये - उद्वेगं

असह्यत्वोत्पादनार्थम् - Gun, वृध्यर्थयत्नानुत्पादनाय च - शुक्र, यथा स्यात्तथा - उपाध्याय, अनुचित प्रवृत्तिप्रतिबन्धकत्वेन उचित प्रवृत्तिहेतुत्वेन च उपाध्याय शब्दप्रयोग इति भावः । यदाहु वृद्धाः, “विपदस्सन्तु नश्शश्वद्यासु -

(सा।सं) उपाध्याय शब्द विवक्षितं विवृणोति - आयुस् इत्यादिना - २ नाबाली उद्वेगं ऊं ऊं । इति । शेषायुः खण्डे भीत्युत्पादनार्थमित्यर्थः - एनं चोपाध्यायशब्दोऽत्र हितप्रवर्तकत्वरूपगुणनिबन्धन औपचारिक इति भावः

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७०१]]

H - इदु आऴ्वाऩुळ्ळिट्टार् पक्कलिलेरि।कळैयुम् Trhcङ्गळैयुम् सिलरुक्कुक् काट्ट मऱैक्किऱ विदुवुम् “पाम्बोडॊरु कूरैयिले पयिऩ्ऱार्बोल् ताङ्गादुळ्ळम् त(ळ्ळु)ळरुमॆऩ् -

(सा।ऎ) इदु ३रिवु - इदु, :पुरागै। कूरत्ताऴ्वाऩ् अवुसात्तै ३४पुरागत् तॆळिन्दिऱे ७ससै पत्तिल - आगिलुम् सिलर्क्कु ३ङ्गळैयुण्डाक्कक् कूडुमो? ऎऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार् - ङ्गळैयुम् ३रिसियाल् - कूरै, ऎरप्पगम्। पयिलुगै, क्कै। ताङ्गादु, पुरियादु। उळ्ळम्, HÆसु तळ्ळुम्, तळुम्बा निऱ्कुम्। ७, कक्कुवाऩ -

कठिन

(स।) कळ् रिषियामलिरुक्क कण्डदुण्डो? ऎऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार् - इदु - कूरत्ताऴ्वाऩ् अवुसात्तै ३४१४राग निऩैत्तु g-७वुगसै सरिरियादे यॆऴुन्दरुळियिरुन्ददु कमिऱे ऎऩ्ऱु करुत्तु

आऩालुम् क पदरिगळिऩ्ऱिक्केयिरुक्किऱ सिलरुक्कु पुत्तैयुम् कणत्तैयुम् कॊडुक्कक्कूडुमो? ऎऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्

सिलर्क्कु,क पदर्गळऩ्ऱिक्केयिरुक्किऱ कर्गळुक् कॆऩ्ऱबडि करङ्गळैयुम्, ७८<रिवुगळैयॆऩ्ऱबडि - काट्टि मऱैक्किऱ विदुवुम्, मिऩ्ऩॊळिबोले काट्टि

क र्प्पिक्किऱविदुवुमॆऩ्ऱबडि कूरैयिले, ऎरप्पिले

ङ्गळैयुम्

पयिऩ्ऱाऱ्पोले,

कुडियिरुक्किऱाप् पोले यॆऩ्ऱबडि - ताङ्गादु कH । उळ्ळम्, ऎऩ् पु-पुसाऩदु - ताङ्गादु, उरिक्कमाट्टादु - तळ्ळुम्,

(सा।७) पिऩ पुग

। इदु आऴ्वाऩ्

सा

कृमिकण्ठेन नेत्रयोरपहारे कृते सति तैर्निषिद्धनिरीक्षणराहित्यसम्पादनेनोपकार एव कृत इत्युक्तम् उळ्ळिट्टार्, ९jaq: -वुः -

सारियर्

सति व्याधिं कृष्णाजिने निधाय राजसम्भाषणे क्रियामाणे राज्ञा भवद्भिः कथं व्याधिरनुभूयत इति पृष्टे भगवता प्रारब्धकर्मक्षय रूपोपकारः क्रियत इत्युक्तमिति च सम्प्रदायः - एवं तर्हि निर्वेदवतां भगवदत्यन्तभोग्यता बुद्धिमतां दिव्यसूरीणां महाभागवतानां दुःखानुभवजनस्य किं प्रयोजनमित्यत्राह - अपचार/j८६०rupi

• पाम्बोडॊरु रिवु, ऎऩ् सक्करिच्चा जा

[[९]]

।

(सा।fa) पR:” - आऴ्वाऩ्, कः - ऎऩ तरिबु नन्वत्यन्तान्तरङ्गाणामत्यन्तभगवद्भोग्यताबुद्धिमतां निर्वेदवतामेव दुःखानुभवजननमनुपपन्नम् अनुचितप्रवृत्त्यभावादित्यत्र निर्वेदपूर्तिद्वारात्वरातिशयोत्पादनायैवेति फलितमाह - अपचार /१५६०rujib इति

कळैयुम्,

३कळैयुम्, ऎगA g:aA - काट्टि, Has मऱैक्किऱविदुवुम्, fatan-४ - पाम्बोडॊरु कूरैयिल् पयिऩ्ऱाऱ्पोले ताङ्गा तॆऩ्ऩुळ्ळम् तळरुमे तामरैक्कण्णा। पाम्बोडु। ऎऩ् - ऒरु कूरैयिले, पुगरि - पयिऩ्ऱाऱ् पोल्, AqH३ - ऎऩ्, HH - तळरुम्, १४ - उळ्ळम्, ४७ः - ताङ्गादु।- (सा।च्) इदु, :a९ः - कूरै, काञ्जि - पयिऩ्ऱाऱ्पोले, पु ऎऩ्ऩुळ्ळम् ताङ्गादु, पुर्बु - तळ्ळुम् ऎऩ् -

[[७०२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - ५६०१५ ६०० ६००” न निर्वेदपूर्तिws Gsi giल, त्तैक् कडुग इवऩैयुमिसैविक्कैक्काग वत्तऩै। इव्विडत्तिल् प्रतिकूलानुभवांशं दुष्कर्मफलम् - शिक्षण की प्रायश्चित्त

उपायफलम् -

(सा।दी) अनुग्रहंलंंं।कम्ं मूल G/LD/६or? दुष्कर्मफल LDIT GOT प्रतिकूलानुभवमनुग्रहफल Libr? ईश्वर निग्रहसङ्कल्प दुष्कर्म GLD GF- इव्विडत्तिल् प्रतिकूलेत्यादि । उपायफल OLD अनुग्रहहेतु♚ - प्रतिकूलानुभवलं ली आकारद्वय (pळङ्ग ६), श्री प्रतिकूलाकारं निग्रहफलं शिक्षाकारं प्रायश्चित्त प्रवृत्ति उपायफल

OLD। -

(सा।स्वा) ल@bburललङ्कीला - ढाळा लाल कणा, ढाढा पुण्डरीकाक्ष कटाक्षिकं QQ] लङ्का - सर्वं दृष्टmi Gopu Qui पुनश्च दृष्ट

बाधि

भय लंmलाऊं की prium img अपचार Cori बाधिऊं की ग भयकुंलाऊङ्की निर्वेद की लं। Quq दुःखोत्पादनमनुग्रह फलomri];]&ङ्ग शिक्षारूपQLD GGGLon? दुःखं निग्रह सङ्कल्परूप दुष्कर्मफल मऩ्ऱो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्

इति - प्रतिकूलानुभवी आकारत्रय Dळङ्ग - प्रतिकूलानुभवरूपत्व pib, निर्वेदोत्पादनद्वारा पुनश्च सजातीयापराधकरण प्रतिबन्धरूपशिक्षणरूपत्व pib, अपराधप्रसक्तौ भविष्यत्सजातीय दुःखभीत्या प्रायश्चित्त प्रवर्तकत्व । प्रतिकूलानुभवांशं दुष्कर्मफलम् । शिक्षारूपत्वाद्यंशं मोक्षार्थ प्रपत्तिरूपोपाय

जनितानुषङ्गिकानुग्रह -

(सा।प्र) एवं सति “मैत्रेणेक्ष स्वचक्षुषे” त्युक्त प्रकारेण चाञ्चल्यनिवृत्तये पद्मनिभेन तव चक्षुषेक्षस्येत्यर्थः ननु निर्वेदार्थमपि निर्निमित्तं दुःखानुभवजननमनुचितमित्यत्राह -

इत्यादि । एवं तर्हि अमुमुक्षूणां प्रायश्चित्तौन्मुख्यं दुःखानुभवे शिक्षारूपता च स्यादित्यत्राह - शा शिक्षणमित्यादि शिक्षारूपत्वस्य प्रायश्चित्तौन्मुख्यापादानादेश्चोपाय फलत्वात् -

(सा।वि) स्थितिं न प्राप्नोति - BID

[[१]]

५Gour, पद्मपत्रनिभेक्षण - सर्पेण सह वसत इव विषयप्रवणे संसारे पुत्र - मित्र - कलत्रादिभिस्सह वर्तमानस्य मम चञ्चलं मनः तत्प्रवणमेव पुनर्भवेत् - धैर्यं नावलम्बते - अतो “मैत्रेणेक्षस्व चक्षुषा” इत्युक्त प्रकारेण चाञ्चल्यनिवृत्तये पद्म पत्रनिभेन प्रसन्नेन तव चक्षुषा ईक्षस्वेत्यर्थः

छळ, शीघ्रं

पीपी, उत्पाद्य - संसारनिवर्तन n।

लाली स्वाभिलषितसंसारनिवर्तनं - लीलकण्ठ थी, इमं प्रपन्नमपि शीघ्रमङ्गीकारयितुमित्येतन्मात्रार्थमेव - एवं च सति न केवलं शीघ्रसंसारनिवृत्त्यपेक्षा जनकत्वमेव - परं तु कठिन प्रकृतीनां बुद्धिपूर्वोत्तराघवतां शिक्षार्थं, प्रायश्चित्तार्थं भवतीत्याह - नीली इति दुष्कर्मफलं, प्रतिकूलानुभव रूपम् - अतो

(सा।सं) HILDO ५६७ ६००T IT। प्रकृति सम्बन्धं निवर्तय मत्स्वामिन् पुण्डरीकाक्ष - यदि प्रपत्तेरेव शिक्षणार्थं दुःखमुत्पादयतीत्युच्यते । तर्हि प्रपत्ति प्रभावस्सम्यगेव समर्थित इत्युपालम्भनिवारणायाह - इति - प्रपत्तिमननुतिष्ठत्स्वपि केषुचित्तस्य शिक्षारूपत्वदर्शनात् -

मुं

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७०३]]

मूलं यी शिक्षणादिना प्रारब्धसुकृतविशेषफल muji

(सा।दी) शुलं निग्रहानुग्रह[i] Bir प्रकृतहेतु

m। ig शिक्षाहेत्वनुग्रहली

व

य

मुमुक्षु कङ्क (६) Gi Curr जन्मान्तर सुकृत हेतु की। शिक्षणादि। आदि शब्दं प्रायश्चित्तप्रवृत्ति♚। ननु, प्रपन्न Lon काकलं कण्ठ कण्णै वाङ्गुगैयाल्

(सा।स्वा) फलQILDLq। Qua शिक्षणरूपत्वादिकं उपायफल शिक्षणानुगुणजन्मान्तरीय सुकृत DIL_८६०m। व्यर्थLons प्रसङ्गिung?

माग

आदिशब्देन प्रायश्चित्त प्रपत्तिर्गृह्यते -

pit। @ou♚♚ इति

प्रपत्तिरूपोपाय प्रभावं २GCom? शरणागत ग

काकलंं। कण्ठ फलं? प्रत्युत नयनोत्पाटन रूप -

(५)

(सा।प्र) तदभाव इति भावः - नन्वनुष्ठितोपायेषु मुमुक्षुषूपात्तदेह एव शिक्षारूप दुष्कर्मफलानां प्रायश्चित्तानां वा जननस्योपायफलत्वे मुमुक्षुषु काम्यकर्मरूपप्रपत्तेः कुमतिविषयमात्रजनकत्वाच्छिक्षायाश्च कुमतिविषयत्वानुपपत्तेस्तस्य उपायफलत्वन्नोपपद्यत इत्यत्र तादृशशिक्षायाः प्रारब्ध सुकृतफलत्वं प्रदर्शयन् तादृशशिक्षाविषयेषूपाय फलापूर्तिशङ्कां चाप्युदस्यति - @Quppi इत्यादिना -

क्क

(सा।वि) निर्वेदद्वारा शीघ्रं संसार निवर्तनापेक्षा भवति - कठिनप्रकृतीनां शिक्षार्थप्रायश्चित्तप्रवृत्त्यर्थं च भवति - अतो दुष्कर्मफलप्रतिकूलानुभवप्रधानस्य हितरूपत्वमुपायसामर्थ्येन बुद्धिपूर्वोत्तराघानुभवार्थं जन्मान्तरं निवार्यास्मिन्नेव जन्मनि कञ्जत्वकाणत्वादिप्रकारेणानुभवप्रधानादुपायफलमिति भावः नन्वनुष्ठितोपायस्यापि दुःखानुभवस्य निर्वेदादिहेतुत्वात्कथम्मुपायफलत्वमित्याशङ्क्य तत्र “विपदस्सन्तु वश्शश्वत्” इत्युक्तस्थल इव प्राचीनसुकृतविशेष एव प्रारब्धदुष्कर्मफलप्रधानोन्मुखं कारयित्वा दुःखमनुभावयतीत्यभिप्रेत्याह शिक्षणादिना इति - यद्वा, पूर्वं “शिक्षक ईश्वरळा मी कठिनप्रकृति$६५ऊं (५) Loor की अनुग्रहविशेष । अनुसन्धि उचितम्” इत्युक्तम् - तत्र दुष्कर्मफलानुभवस्य निग्रहफलत्वात्कथमनुग्रह फलत्वमित्याशङ्कयाकारभेदे नैकस्योभयरूपत्वमस्ति । प्रतिकूलानुभवरूपत्वेन निग्रहफलत्वमनुचित प्रवृत्तिविरोधि शिक्षारूपत्वेन अनुग्रह फलत्वमित्यनुष्ठितोपायस्य उभयरूपत्वं न विरुद्ध्यत इत्यभिप्रायेणाह - इति - उपायफलं, कृतोपायस्यानुग्रह फलमित्यर्थः नन्वनुष्ठितोपायस्यापि शिक्षारूपत्वेनोपाय - प्रवर्तनसम्भवादनुष्ठितो पायाभावात्तत्रानु ग्रह हेतुः क इत्यत्राह - Qu♚♚ं शिक्षणेति - सुकृतविशेषमूलकोऽनुग्रहः अनुग्रहमूलको दुष्कर्मफलानुभवः । अतो निर्वेदद्वारा उपाय प्रवृत्तिर्युज्यत इति भावः - शिक्षणादीत्यादि शब्देन प्रायश्चित्त प्रवृत्तिसङ्ग्रहः - ननु प्रपन्नस्य काकस्य नेत्रापहारात् प्रपत्तिफलं पूर्णं न जातमित्यत्र प्राणसंरक्षणार्थमेव तेन प्रपत्तेः कृतत्वात्, प्रपत्तिफलं - (सा।सं) व्यभिचारेण तस्य न प्रपत्तिफलत्वावश्यकत्वमित्यत्र तृणारणिन्यायेन परिहारमाह -

इति ।

[[७०४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - प्राणार्थिumi iी काकलं

• दुष्प्रकृतिurroor

प्राण suroo g प्रपत्तिफलं पूर्ण

काकतं किं शिक्षus @

याग

निग्रह - अनुग्रह विशेषशुल्क आभूतसम्प्लवं नरक की ६० की क्षणकृत पापकर्म [११८०६५६०L१

(सा।दी) फलसिद्धिulsium शङ्कान्तर। प्राणार्थि। & & ढाङ्ग ६) T QUİठी तात्पर्य न निग्रह१६orm), केवलनिग्रह। प्रपत्तिप्रभावी बाधक

दुष्प्रकृतिwner इत्यादि, परिहरि साधकंrri।

sun आभूतेत्यादि, भूतानां सम्प्लवस्संहारः - आभूतसम्प्लवं, ब्रह्म प्रलयपर्यन्तम् क्षणिककर्म किञ्छ -

(सा।स्वा) दुष्फलLD BIGun? Tumi - प्राणेति - Qu नयनोत्पाटनं ८२।GCubir? prii - दुष्प्रकृतिwnor इति । निग्रहफल Lormi मङ्गळा/m।GCom? दुःखरूप Lonsum Goo निग्रहफल Loonpr? Turi। अनुग्रहविशेषमिति - उपायविशेषजनित सजातीयपापान्तर प्रतिबन्धोद्देश्य नयन विपाटन सङ्कल्परूपानुग्रह विशेषफल QID४। प्रपत्ति उक्त प्रभावं । GLom? क्षणकालसाध्यLDI

प्रारब्धनिवर्तकत्वमुपपत्तिविरुद्ध LDòाprr? क्षणकालसाध्यब्रह्महत्त्यादिपापमनेककल्पानुभाव्यनरकजनक Logo क्षणकालसाध्यसुकृतप्रणाममपुनर्भवजनकत्वप्रभावयुक्त LOC प्रपत्ति प्रभाव CGL शूद्रभागवत प्रपत्तिप्रभाव ब्राह्मण्यं प्रसङ्गिung?

व्यापार♚♚कंG अनवच्छिन्न फलजनकत्व

ऎऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्

भक्तियोग

शुक्रं इत्यादिना

शुलं, प्रभावी बाधक - आभूत सम्प्लवं, भूतानां सम्प्लवः प्रलयः ब्रह्मप्रलयपर्यन्त / LDTML१G - पापेति

क्षणिकपापलं किं तादृशनरक पातनशक्ति -

[[१]]

(सा।प्र) अनुग्रहविशेषमिति - “हरिर्दुःखानि भक्तेभ्यो हितबुद्ध्या करोतिवै । शस्त्रक्षाराग्नि कर्माणि स्वपुत्राय यथापिते” त्याद्युक्तप्रकारेण शिक्षाया अनुग्रह कार्यत्वादनुग्रहव्यपदेश्यत्वमनुग्रहफल भूत सुखानुभवविजातीय दुःखानुभवरूपत्वात्तद्विशेषत्वं चेत्यर्थः । ननु क्षणिकस्य प्रपदनस्य स्वानुष्ठानानन्तरक्षणमारभ्य शिक्षण प्रभृत्यागाम्यनन्तकालानुभाव्यमोक्षपर्यन्त फलजनकत्वरूपः प्रभावः कथं सम्भवतीत्यत्र “ब्रह्महत्याश्वमेधाभ्यां पुण्यपापकृतो विधिः आभूतसम्प्लवं तत्तत्फलमुक्तं तयोर्द्विज” इत्यादिष्ववगतक्षणिक ब्रह्महत्यादी नामनन्तदुःख प्रदत्वादि प्रभाववत् “ललाटोदरजान्वङ्घियुग्मान्यूर्ध्वगतौ करौ । भूमौ सन्धायमनसा वासुदेवमनुस्मरन्” इत्यारभ्योक्त सुकृत प्रणामप्रभाववच्चोपपद्यत एवेत्याहशुक आभूतेत्यादिना -

(सा।वि) पूर्णमेव । नेत्रापहरणं तु दुष्प्रकृतित्वात्शिक्षार्थ मित्याह - प्रणार्थिumri इति - Quirriळी, अपहृत्य ४ विसर्जनम् - कीbig। घटन प्रकारेण - क्षणकृतेति - “यद्ब्रह्मकल्प-

(सा।सं) द्वयोरपि हेतुत्वं प्रामाणिकम् । न व्यभिचारापनोद्यमिति भावः । उपपादितं प्रपत्तिप्रभावं दृष्टान्त प्रमाणकैमुतिकन्यायैः फलितमसङ्कोच नीयत्वेन निगमयति - शुक्र इति ।

[[४६]]

मूलं

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७०५]]

प्रभाव Door भगवन्निग्रह (विशेष) ñji “दुर्गसंसारकान्तारम पारमभिधावताम् । एकः कृष्णनमस्कारो मुक्तितीरस्य देशिकः " “एकोऽपि कृष्णे सुकृतः प्रणामो दशाश्वमेधावभृथेन तुल्यः । दशाश्वमेधी पुनरेति जन्मकृष्ण प्रणामी न पुनर्भवाय " ना सकृतप्रणामविशेषलं

प्रभाव

अथ

पातकभीतस्त्वम् - कुयोनिष्वपि सञ्जातो यस्सकृच्छरणं गतः” इत्यादि ६ mg Cu प्रपत्ति प्रभावjmguji शास्त्रार्थोपप्लव प्रसङ्ग-१

(सा।दी) तादृशनरक पातनशक्तिनिग्रहलं

विषय मण्डी

। निग्रहविशेषं

“सकृदेव प्रपन्नाय

अनुसन्धिऊङ्क प्राप्तम् -

अनुग्रहविशेष (pi

[[१]]

BnQG/LD६orp_q - दुर्गञ्चतत्संसारकान्तारं च - शास्त्रार्थेति । शास्त्रार्थ विरुद्ध विषय की प्रभावं यथाश्रुतLDI& अङ्गीकार्यQILD१६०५ - शास्त्रविरोधंळं-

(सा।स्वा) भगवन्निग्रहं

ugu अनुग्रहविशेष (pin Gurmi - दुर्गेति । दुर्गञ्च तत्संसारकान्तारं च - तद्देशिकः, प्रापकः - एकोऽपीति - एकोऽपीत्यपिः तुल्य

ढाG इत्यत्राप्यनुषञ्जनीयः किमर्थः ? तुल्यः किं? न तुल्य इत्यर्थः । अन्यथा उत्तरार्धासाङ्गत्य प्रसङ्गः । Bलङ्क।

। ढाङ्ग।

@pri। सकृदिति - “सकृदेव प्रपन्नाय तवास्मीति च याचते । अभयं सर्वभूतेभ्यो ददाम्येतद्व्रतं मम ॥ अथ पातक भीतस्त्वं सर्वभावेन भारत । विमुक्धान्यसमारम्भो नारायणपरो भव ॥ कुयोनिष्वपि सञ्जातो यस्सकृच्छरणं गतः । तम्मातापितृ हन्तारमपि पाति भवार्तिहा” इत्यादिवचन [] नाम

miq - शास्त्रार्थोपप्लवेति - शूद्र

• सुकृत प्रणामादिवत्साधकप्रमाणं

भागवत।कं समायापारविशेषविधायक -

?

(सा।प्र) शास्त्रार्थोपप्लव प्रसङ्ग Doong इति - “न शूद्रा भगवद्भक्ता विप्रा भागवता स्मृताः” इत्यादीनां प्रसिद्धार्थ स्वीकारे “पद्युवा एत श्मशानं यच्छूद्रः तस्माच्छूद्र समीपे नाध्येतव्यम्” इत्यादि शास्त्रार्थबाध - वत्प्रमाणान्तरबाधाभाव इत्यर्थः - प्रमाणान्तरबाधरूप -

(सा।वि) नियतानुभवेऽप्यनाश्यं तत्किल्बिषं सृजतिजन्तुरिह क्षणार्थे” इत्युक्तरीत्या प्रलयपर्यन्त नरकानुभावयितृत्वस्य क्षणकृतपापेऽङ्गी कारवदित्यर्थः - सुकृतः, सुष्ठुकृतः भक्ति श्रद्धापूर्वकं कृतः प्रणामः न पुनर्भवाय, परम्परयोपाय प्रवेशनेन पुनर्भवं निवर्तयतीति तादृशप्रभावो यदा नमस्कार मात्रस्यैवाङ्गी कृतस्तदा किमुत सम्पूर्ण प्रपत्तेरिति कैमुतिक न्यायेनैव तादृशः प्रभावोऽनुसन्धेय इति भावः ♚♚ Gurooqb, अङ्गीकारवत् - शास्त्रार्थोपप्लव विषय मण्डी, जात्यादि नियतानुष्ठान विरोधाभावस्थले - (५/JBTCH, सङ्कोचो -

(सा।सं) प्रारब्धविशेषफलदुःखाद्यनिवारणस्यान्यथोपयपत्तेः

[[१]]

काकवृत्तान्ते प्रपत्तिफलस्य

पूर्णत्वादक्षिपाटनस्य शिक्षार्थतया अनुग्रहरूपत्वाच्चेत्यर्थः आभूतसम्प्लवो यावद्भूतनाशरूपो महाप्रलयः तत्पर्यन्तमित्यर्थः । बुद्धि पूर्वोत्तराघाश्लेषहेतुत्वमपि तर्हि प्रपत्तेस्स्यादिति परिहाराय शास्त्रोपप्लवेति -

[[७०६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

उत्तराघ विषय ६००

Comi- “शरणं च प्रपन्नानां

मूलं - “तं मातापितृहन्तारमपि पाति भवार्तिहा उपप्लवD६०६०६०। उत्तराघविषय ॐ श्रीं निस्तारक्रम (poin तवास्मीतिच याचताम्। प्रसादं पितृहन्तॄणामपि कुर्वन्ति साधवः” इत्यादि ४एं Qiuq।कण्ठ

सुघटित [i] [८] Ti।

(सा।दी) जातिव्यवस्थादिनी) अङ्गीकरि सूचितम् । शुकीं शास्त्रविरुद्धuonor “तं माता पितृ हन्तारमपि पाति” उत्तरपापालेपं सूचितं वचन निर्वाहQLD)? ६T६१६] (Bl Glsupri - तं माता पितृहन्तारमिति । हननं प्रपत्तेः पूर्वकालीन Lo) अपनाशumb। सॆय्गिऱार् उत्तरकालीन Lonकीã उपायफलLDITI निस्तारक्रम। सर्वधा श्रीमाळा रक्षकत्वरूप प्रभाव लंल। कंलकण्ठलं। उत्तरकालीन लेपरूप प्रभावं Garab। “प्रसादं पितृ हन्तॄणामपि कुर्वन्ति साधवः” // प्रभाव निर्वाहक्रम Gummit। शरणं चेत्यादि । Quqल - giu मुञ्छ,

सं

(सा।स्वा) शास्त्रोपप्लवप्रसङ्गलं ब्रह्मण्यापादक प्रभावादि @q, “तं माता पितृहन्तारमपि पाति भवार्तिहा” । बुद्धिपूर्वोत्तराघळं क्षमै GLCQ?

बुद्धिपूर्वोत्तराघनिवर्तकत्वप्रभाव प्रपत्ति ढागেगनÈQ&&pmi - तम्मातेति - बुद्धिपूर्वोत्तराघी “अपायसम्प्लवे सद्यः प्रायश्चित्तं समा चरेत्” ढाळाळी प्रायश्चित्तशास्त्रमुपप्लवाय अपूर्वाघविषय GILD ५G - Qiqu प्रपन्न०कं८ उत्तराघ♚ल नरकं प्रसङ्ग ? pri - उत्तराघमण्डी इति - CPCL इति - अपराध परिहार - “शरणं च प्रपन्नानाम्” ढाळाळी वचनल उत्तरकालीनपितृ हननादि की

बाधक Dowonl

गगगÈQupri - शरणञ्चेति - Qui भगवत्प्रभाव -

सॊल्लविल्लैयो?

(सा।प्र) सङ्कोचकाभावादिति भावः । नन्वेवं प्रपन्नानां प्रभाववत्वे भागवतभूतमातापितृहन्तृणामपि भरन्याससम्भवात्प्रभावत्वं स्यात्तथा च “या प्रीतिर्मयि संवृत्ता मद्भक्तेषु सदास्तु ते । अपमानक्रिया तेषां संहरत्यखिलं जगत्” इत्यादि शास्त्रोपप्लवस्स्यादित्यत्र विषयविभागान्नोपल्लव इत्याह तं माते त्यादिना - नन्वेवं तर्हि भरन्यासानन्तरं प्रारब्ध कर्मवशाद्बुद्धि पूर्वोत्तराघोदये “स याति नरकं नरः" इत्युक्तानिष्टफल प्राप्तेरावश्यकत्वाद्भरन्यासस्य सर्वानिष्टनिवर्तकत्वरूपः प्रभावो हीयेतेत्यत्र “कौटिल्ये सति शिक्षयाप्यनघयन् क्रोडीकरोति प्रभुः” इत्यपाराधपरिहाराधिकारोक्तमुत्तराघनिस्तारक्रमं स्मारयंस्तुल्यन्यायतया वचनान्तरस्यापि निर्व्यूढत्वमाह - उत्तराघविषय की इत्यादिना - एवं प्रपत्तिप्रभावे प्रमाणान्तराविरुद्धां शस्य -

(सा।वि) यथा न स्यात्तथा ननु प्रभावसङ्कोचाभावे मातापितृहन्त्रादीनामपि भागवतानां प्रभावासङ्कोचस्स्यात् - तथा - “तत्पादाम्ब्वतुलं तीर्थम्" इत्यादि पूर्वोक्तविषयेऽपि परिग्रहस्स्यादित्यत्राह तं मातापितृहन्तारमिति - उत्तराघविषय Dong), प्रपत्तेः पूर्वकालीनं चेत् - उपप्लव, विरोधो नास्ति । प्रपत्तेस्सर्व प्रायश्चित्तत्वादिति भावः - उत्तराघविषयश्चेत्तत्परिहारक्रमापराधपरिहार एवोक्त इत्याह - उत्तराघ♚ली इति - Quigg, एवं प्रकारस्य -

(सा।सं) Quq।कं। उत्तराघविषयं न चेत् - एवं प्रमाणवचनमुखेन प्रभावन्यूनतानुबन्धिप्रभावरक्षाधिकारः

[[७०७]]

मूलं - Bio दर्शन मुंली wwmi, मुमुक्षुकङ्क, कार्मज्ञान भक्ति प्रपत्ति की ६० Gong शास्त्रीय मर्यादै भगवत्प्रवण ॥ यतमान सञ्ज्ञाद्यवस्थै

(सा।दी) Quq अङ्गीकरिङ्ग, शली उपायप्रभावोपपादनार्थ DIs उपायनिष्ठभागवत प्रभाव♚लल अनुनQF। G दर्शनलेली इत्यादिum - Boo, स्थिराध्यवसायम् - मोक्ष लंं। कण्ठ परम्परया कारणा कर्मयोगज्ञानयोग (i) काळगा, साक्षादुपाय [i) Brno भक्ति प्रपत्तिनागा, momo भगवद्भजनी शास्त्रीयमर्यादैromq यतमानेत्यादि - Qriiz आदि शब्द♚ व्यतिरेकसञ्ज्ञा, वशीकारसञ्ज्ञा, एकेन्द्रियसञ्ज्ञैकं ग्रहणम् । दोषाणां परिपाचनायारम्भो यतमानसञ्ज्ञा । कृतप्रायश्चित्तेभ्योऽकृतप्रायश्चित्तानां पृथक्करणं व्यतिरेकसञ्ज्ञा- (सा।स्वा) प्रपत्तिप्रभाव समर्थि भागवतप्रभावलं समर्थिकं ८ mins पूर्वपक्ष

त्तु उपक्षेपिकीpri - mió दर्शन इति । mळं दर्शन QLD१६०५० “नाथोपज्ञम्" ढाङ्ग की श्रीभाष्यकार दर्शनस्थरे भागवतQjpg - कर्मेति - कर्मयोगाद्यन्यतरमुखेन भगवत्प्रवण भागवत एकुम्म्। यतमानेति - आदिशब्देन व्यतिरेकवशीकारैकेन्द्रियसञ्ज्ञानां ग्रहणम् - दोषाणां परिपाचनायारम्भो यतमानसञ्ज्ञा

• कृत प्रायश्चित्तेभ्यः पापेभ्यः अकृतप्रायश्चित्तानां पृथक्करणं -

m

(सा।प्र) स्वीकार्यत्वमुक्त्वा भागवतप्रभावेऽपि प्रमाणाविरुद्धांशासङ्कोचेन स्वीकार्यत्वं समर्थयितुं कैश्चिदुक्तं केषाञ्चित्प्रभावाभावं दर्शन मुंली इत्यादिना सोपपत्तिकमनूद्य ५४ इत्यादिना व्यतिरेकोदाहरण प्रदर्शन पूर्वकं परिहरति - यतमान सञ्ज्ञाद्यवस्थै ५० इति । कर्मणां परिपाचनायारम्भे यतमान सञ्ज्ञा कृत प्रायश्चित्तानामकृत प्रायश्चित्तेभ्यो विवेचने व्यतिरेकसञ्ज्ञा - “विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य देहिनः - रसवर्जम्" इत्युक्तप्रकारेण -

(सा।वि) एवं प्रपत्ति प्रभावस्य प्रमाणान्तराविरुद्धांशस्य स्वीकारत्वमुक्त्वा पुनरप्युपाय प्रभावोपपादनार्थ मेव भागवतप्रभावं विवक्षुः कैश्चिद्वैराग्य प्राधान्यवादिभिरर्थकामादि सक्त भागवता असम्भाष्या इति तत्प्रभाव न्यूनतां मत्वोक्तं दूषयितुमनुवदति - i दर्शनं इति - mb दर्शनली Bouquorm, अस्मद्दर्शननिष्ठावन्तः यतमानाद्यवस्थै ळी, दोषाणां परिपाचनायारम्भो यतमानसञ्ज्ञा । कृतप्रायश्चित्तानां अकृत प्रायश्चित्तेभ्यः -

(सा।सं) शङ्का निरस्ता अथ परोक्तं प्रभावन्यूनता लिङ्गमनूद्य समाधत्ते । pib दर्शनल इति - now, निष्ठा - यतमानसञ्ज्ञावस्था, व्यतिरेक सञ्ज्ञावस्था, एकेन्द्रिय सञ्ज्ञावस्था, वशीकरण सञ्ज्ञावस्था, इत्यवस्था चतुष्टयमस्ति तत्र बाह्येन्द्रियाणि विषयेभ्यः प्रतिसंहृत्य मन आत्मन्यवस्थापयितुं यदा यतते सेयं प्रथमा विषय राग बलादात्मनि स्थितिमलभमानस्य मनसो रागाद्यपनोदननिमित्त विषयदोष चिन्तनेन या आत्मनो निर्दुष्टत्वचिन्तनावस्था मनसः पक्वतापादिका सा द्वितीया । ततः पक्वेऽपि विषयवासना आत्मानुबुभूषा शेमुषीं प्रति विभत्सेवता निवर्तयितुं क्रमविशेष परिणता लम्बन संशीलन विशेषे यदा यतते सा तृतीया ।

[[७०८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - अर्थसङ्गादि प्राकृतori GurC६० असम्भाष्य

की मी व्याधिनां निश्शेष शमिungLL यान्ना

वैराग्यमात्रप्रधानकनामाङ्कन -

भगवच्छास्त्रादिकf]६) खिन्नवृत्यादि प्रकरण ६० परिहार्य॥

(सा। दी) बाह्येन्द्रिय प्रवृत्त्यभावेऽपि मनसो रागमात्रप्रवृत्तिरेकेन्द्रियसञ्ज्ञा । दृष्टश्रुतविषयवैतृष्ण्यवतो वशीकारसञ्ज्ञा । वैराग्य GILDOG लक्षणम् - अर्थसङ्गादिका, आदिशब्द♚ॐ कामक्रोधादि ग्रहणम् - खिन्न वृत्त्यादि प्रकरण miser - खिन्नवृत्तिका, देहयात्रै Lung दरिद्रतं।

वर्तनं nggiळं प्रकरण - “निर्धनांश्चरतो लोकेवृत्त्यर्थं भृशकर्शितान् । नावमन्येततैर्लोकं पवित्री गुरुते हरिः" इत्यादि । अपथप्रवृत्त

(सा।स्वा) व्यतिरेकसञ्ज्ञा । बाह्येन्द्रिय प्रवृत्त्यभावेऽपि मनसो रागमात्रप्रवृत्तिरेकेन्द्रियसञ्ज्ञा । दृष्टश्रुत विषये वैतृष्ण्यवतो वशीकारसञ्ज्ञा - अर्थसङ्गादीत्यादिशब्देन कामक्रोधादिग्रहणम् - खिन्नवृत्त्यादि प्रकारण ri१५६T१७६० - खिन्नवृत्त्यादिका, देहयात्रै Long दरिद्र - @&

वर्तनं

प्रकरणrilsern Trp_ig। “निर्धनांश्चरतो लोके वृत्यर्थं भृशकर्शितान् । नावमन्येत तै र्लोकं पवित्री गुरुते हरिः"pp - “डम्भिहैतुक पाषण्डि बकवृत्तींश्च वर्जयेत्” ढाळा की बुद्धि भेद निबन्धनLDITS असम्भाष्य ॐ -

(सा।प्र) शब्दादिविषयेभ्यो बाह्येन्द्रियाणां निवर्तते एकेन्द्रियसञ्ज्ञा । “प्रजहाति यदा कामान्" इत्याद्युक्त प्रकारेण दृष्टानुश्रविक वैराग्ये वशीकार सञ्ज्ञेति साङ्ख्योक्त यत मान सञ्ज्ञादिरूपावस्थास्वित्यर्थः - भगवच्छा स्त्रादीति – “अनाचारान् दुराचारान ज्ञातॄन हीन जन्मनः । मद्भक्तान् श्रोत्रियो निन्दन् सद्यश्चण्डालतां व्रजेत् । निर्धनांश्चरतोलोके वृत्त्यर्थमिहकर्शितान्। नावमन्येत तैः लौकं पवित्री गुरुदेहरिः" इत्यादि भगवच्छास्त्र शाण्डिल्य स्मृत्यादिषु -

माग

(सा।वि) पृथक्करणं व्यतिरेकसञ्ज्ञा - बाह्येन्द्रिय प्रवृत्त्यभावेऽपि मनसा रागमात्रप्रवृत्तिरेकेन्द्रियसञ्ज्ञा - अत एतदवस्थासु अर्थसङ्गादिरूपाणाम् - मी व्याधिना, कतिपयव्याधीनाम् - निश्शेषLDIT शमि ugDLOLÈ Gळङ्ग, निश्शेषं यथा तथा शान्त्यभाव मात्रं स्वीकृत्य असम्भाष्या इति - मी वैराग्यमात्र प्रधान, दुष्टश्रुत्तविषयवैतृष्ण्य रूपवशीकार सञ्ज्ञावन्तः - ना, वदन्ति । तत्र परिहार माह

इति - खिन्नवृत्त्यादि प्रकरण, देहयात्राया असम्भवेन श्राम्यन्तः खिन्नवृत्तयः । तद्वृत्तिप्रकरणे “निर्धनांश्चरतो लोके वृत्यर्थमिह कर्शितान् । नावमन्येत तैर्लोकं पवित्रीगुरुते हरिः" इत्यादिक मत्रापि द्रष्टव्यम् - अमार्ग -

इत्यर्थः

(सा।सं) समस्त वासना विलयानन्तर परमवैराग्य दशा या सा तुरीया - व्याधिवदवर्जनीयत्व सूचनाय व्याधिनां इत्युक्तिः - प्राकृत इति । “अविद्याः प्राकृताः प्रोक्ताः" इत्युक्त्या अज्ञogi ur - खिन्नवृत्त्या दयो ह्यनुवृत्तार्थादि सङ्गा अपि मुक्तिमापुरिति तत्तत्प्रमाणसिद्धम् - तद्वदिह च समाधिमभिप्रेत्य खिन्निवृत्त्यादीत्युक्तम् -

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७०९]]

मूलं - “डम्बि हैतुकपाषण्डि बकवृत्तींश्च वर्जयेत् । येतु सामान्य भावेन मन्यन्ते पुरुषोत्तमम् ॥

ते वै पाषण्डिनो ज्ञेयास्सर्वकर्म बहिष्कृताः । पुंसां जटा भरण मौण्ड्यवतां वृथैव ।” ङ्गळिऱ्पडिये वऴिदप्पिऩार् पक्कल् सॊल्लुम् वार्त्तैयै नल् वऴियिलडिदडु Lormi ß८६) ू - भागव कृ६) ऊनहीन -

(सा।दी) ६) Qing

pri।

डम्बिहैतुकेत्यादि - हैतुकाः, युक्तिमात्रशरणाः - पाषण्डिा, देवतान्तरपरत्व वादिप्रमुख - बकवृत्तिना, वञ्चनया आश्रितघातक - पाषण्डिना उदाहरि ॐ कीprii- येतु सामान्येत्यादि - भागवत इत्यादि ऊनQyorm] तापसंस्कार मात्रहीन - हीना, पुण्ड्रसंस्कारहीना -

कूड

(सा।स्वा) Cum (कं मुकं त्यागं ? pri

डम्बीति - boup]ळी

ऊनहीनादि भागवतविषयलण्ड

मागा

सॊल्लुगैयाले भागवतप्रभावं सङ्कुचित Lo G?

oppo

ऎऩ्ऩववर्गळुक्कु मोक्षपुरुषार्थंQum प्रभाव gopip? यान्ना विषय की अपचारमनुमतं बाधकòाङ्ग ू? विकल्पितं। क्रमेण उत्तर

कमऩ्ऱॆऩ्ऱु सॊल्लुगिऱदो? ऎऩ्ऱु

भागवत इत्यादिना । ऊनळा, तापसंस्ळार मात्रविधुरळा - हीना, पुण्ड्रसंस्कारहीना

(सा।प्र) खिन्नवृत्त्यादीनामप्यवमाननिषेधात्प्रामाणिकानां वैराग्यावश्यकत्वे तात्पर्यादसम्भाष्यत्वं न विवक्षितमित्यर्थः । ूल, सन्मार्गादृष्टविषये -

आलGuormionit ऊं, सन्मार्गे स्खलत्सु - ननु “तथा स्वकर्मशास्त्रेश गुरुसत्सङ्गवर्जिताः । ऊनहीनस्रस्तनष्ट दग्धाज्ञेयास्समाख्यया’” इत्यारभ्योनादीनां लक्षणकथनपूर्वकं तेषु वृत्तितारतम्योक्तेर्विषमवृत्तेश्चाव मानपर्यवसितत्वात् खिन्नवृत्तीनामनवमन्तव्यत्वोक्तिर्नोपपद्यत इत्यत्र शास्त्राविहितवृत्तितारतम्यस्य अवमानपर्यवसितत्वानुपपत्तेर्विशिष्य नावमन्येतेत्युक्तेर्वचनविरोधे न्यायो न प्रवर्तेतेत्यभिप्रायेणाह भागवत इत्यादिना -

(सा।वि) प्रस्थितेषूक्ता निन्दामार्गप्रवृत्तेषु न कार्येत्याह । डम्बिहैतुकेत्यादिना - समीचीनमार्गे । १४।५Gomi, पादस्खलनवद्विषये -

C - वक्तुमयुक्तं खतु - अमार्गप्रवृत्तविषये विहितनिन्दामार्ग एव किञ्चित्स्खलन विषये न कार्येति भावः ननु भगक्च्छास्त्रे “तथा स्वकर्मशास्त्रेश गुरुसत्सङ्गवर्जिताः । ऊनहीन स्रस्तनष्टदग्धा ज्ञेयास्समाख्यया" इत्यारभ्य ऊनादीनां लक्षणपूर्वकं वृत्तितारतम्योक्तेर्वृत्तितारतम्यस्यावमानपर्यवसितत्वात्कथमनवमन्तव्यत्वमित्याशङ्कय शास्त्रीयवृत्ति तारतम्यस्यावमान पर्यवसितत्वाभावाद्विशिष्य नावमन्येतेति वचनाच्च तत्रापि नावमानं कार्य मित्येतेषामपि क्रमेण सद्गतिसम्भवमाह - भागवत इति - ऊनाः, तापसंस्कार हीनाः । हीनाः पुण्ड्र संस्कारहीनाः

(सा।सं) तर्हि प्रतिपत्तितारतम्यविधानं कथं सङ्गच्छत इत्यत्राह - भागवत इति - ऊनाः,

[[७१०]]

मूलं - परिस्रस्तनष्टविषय (

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

()१६० तारतम्यं विधिßs CgumoQjळं ऐकान्त्यं

कुलैयादेयिरुक्किल् मुडिविलॊरु विरगाले इवर्गळ् ईडेऱिविडुवर्गळ् - इवर्गळ् लील♚लीगळं अपचार LIST नी शास्त्रं विधिनङ्क्रम। -

“नेहाभिक्रमनाशोऽस्ति प्रत्यवायो न विद्यते ।

स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात् ॥

oppo,

(सा।दी) परिस्रस्तळा, नामसंस्कारविधुरळा - नष्टा, मन्त्रसंस्कार हीना - आदरम् श्री तारतम्यं विधिक की बुरा अां ऊं अपचारपरिहरणम् सर्वत्र समानमेव विहित QDङ्गलीpri। Quizनाली - नेहाभिक्रमेत्यादि - इह, कर्मयोग♚। अभिक्रमम्, ३४४४४ ऎव्वळवडियिट्टदु अव्वळवुक्कॊरुक् कणैत्तिलुम् [मिल्लै - अङ्गप्पडि

महाप्रभाव ri] B ६T IT ळा भक्तिप्रपत्तिक यागिल् नडुवेविट्टालुम् ९r४मुमिल्लै अभिमुखjiopulmi-

(सा।स्वा) परिस्रस्तळा, नामसंस्कार हीना - नष्टा, मन्त्रसंस्कारविधुरळा - LIffloppib, आदरम् “तथा स्वकर्मशास्त्रेशगुरुसत्सङ्गवर्जिताः । ऊनहीन परिस्रस्त नष्टा ज्ञेयास्समाख्यया” इत्यादि प्रकारेण ऊनाः, स्वकर्म हीनाः, हीनाः, - स्वसूत्रत्यागिनः । परिस्रस्ताः, स्वगुरुदेवता त्यागिनः - नष्टाः सत्सङ्गवर्जिताः Tom। Fit Gggg PC इति - यथोचित प्रायश्चित्तjpu अन्यान्ना श्रीकुण्डीगळं इति । “ये ब्राह्मणास्देहमसंशयं नृपतेष्वर्चितेष्वर्चितोऽहं यथावत् । तेष्वेव तुष्टेष्वहमेव तुष्टो वैरं च तैर्यस्य ममापि वैरम् । वैष्ज (ष्ण?) वे परिवादाच्च पतत्येव न संशयः" इत्यादि Gopu Qug उपायनिष्ठ poor ऊनहीनादिकां निष्ठाहानि ऐकान्त्यं कुलैयादेयिरुन्दाल् ईडेऱिविडुवर्गळॆऩ्ऱु सॊऩ्ऩदु कूडुमो? अदुक्कु प्रमाणDow? i - नेहाभिक्रम इति - इह, कर्मयोगे । अभिक्रमः, उपक्रमः । उपक्रान्तस्याल्पस्यापि नाशो नास्ति । मध्ये विच्छेदे प्रत्यवायोऽपि नास्ति - शेषम्, स्पष्टम् ।

moji भागवतकं -

(सा।प्र) fojpri sf, उपचारेषु । तर्ह्यनादीनामाचारशास्त्रे शगुरुसङ्गविवर्जितत्वात्तेषां च “विद्याचोरो गुरुद्रोही वेदेश्वरविदूषकः । त एते बहुपाप्मानः - आचारहीनन्न पुनन्ति वेदाः” इत्यादिभि रतिपापिष्ठत्व बोधनात्तेषां क्रमेण मोक्षोऽपि नोपपद्यत इत्यत्राह - नेहाभिक्रमेत्यादि ।

(सा।वि) परिस्रस्ताः, नामसंस्कार रहिताः - नष्टाः, मन्त्र संस्कार रहिताः ।

♚, उपचारेषु

Lfflor♚mळं, आदर इति केचित् - तारतम्यं विधि pungib, तारतम्यस्य विहितत्वेऽपि ऐकान्त्यंgmungu मङ्की, ऐकान्त्यं यथा न नश्येत्तथा स्थितौ - P४१६०, अन्ते । ९०, केनचिदुपायेन - FCL_M@Goutना, सिद्धार्था भवन्ति - नन्वेतेषां शास्त्रगुरुसत्सङ्ग विवर्जितत्वात्कथमुपाय प्रवृत्तिरित्यत्राह - नेहाभिक्रमनाश इति - स्थितांशस्य समीचीनत्वात् सत्सङ्गगुर्वादिकं च सम्पादयतीति भावः । (सा।सं) स्वकर्महीनाः - हीनाः, स्वगुरुत्यागिनः - स्रस्ताः, स्वसूत्रत्यागिनः नष्टाः, सत्सङ्गवर्जिताः । unlor♚pळं, उपचारः - धी, प्रायश्चित्तादिमुखेन ।

प्रभावरक्षाधिकारः

मूलं - “पार्थ नैवेह नामुत्र विनाशस्तस्य विद्यते ।

न हि कल्याणकृत्कश्चिद्दुर्गतिं तात गच्छति ॥”

६। कर्मयोगी प्रभावं भक्ति प्रपत्ति ६० कैमुतिकन्याय सिद्ध

“अपि चेत्सुदुराचारो भजते मामनन्यभाक् । साधुरेव स मन्तव्यस्संयग्व्यवसितो हि सः ॥ अपि पापेष्वभिरता मद्भक्ताः पाण्डुनन्दन । मुच्यन्ते पातकैश्चर्वैः पद्मपत्रमिवाम्भसा ॥'

६७६ सर्वेश्वराग अर्जुन moruji धर्मपुत्र muji j

(सा।दी) महापचार GILD। भगवान् का अपचार Lorpmitr। अपिचेदिति - उपायपरिग्रहात्पूर्वं सुदुराचारोऽपीत्यर्थः अळाली, उत्तरकालं सुदुराचार@jib येनकेनापि प्रकारेण क्रोडीकार गLq। अनन्यभाक्, देवतान्तरस्पर्श oppri - अर्जुनाÈ(मुलम्म्। “अपिचेत्सुदुराचारः” ढाळा धर्मपुत्रकं। “अपि पापेष्वभिरताः’ Tòm। LoÈQgu]ला - पुण्डरीक नारदसंवाद भगवत्प्रवण अनुवृत्तदोष की यथार्ह प्रायश्चित्तादि मुखßBTC) मोक्षसिद्धि संशयQumii निर्दोष कैमुत्यन्याय ५६५ मोक्षसिद्धिuji Gl

अकृध्यानुष्ठान

A उपाय तन्निष्ठ प्रभाव कुंलकं Gopu mo

(सा। स्वा)

दशैं प्रभावं m G Com ? उपचारं कृ ॥ ६१ on G Com ? ढांা१ÈQguini - अपिचेदिति - “कृतघ्नो नास्ति कः पुरा” इत्यादिवदतीतग्राहका भावात्सुदुराचारो भजत इति वर्तमान निर्देशाच्च भजनकाले सुदुराचारत्वं गम्यते - एवमेव श्रीमद्गीताभाष्ये विवृतम् - साधुरेव स मन्तव्यः न प्रभाव उपचार स्पष्ट - अपीति । मद्भक्ताः पापेष्वभिरता अपि मुच्यन्ते ढाङ्ग भागवतप्रभावं सिद्धQLDG। सर्वेश्वरेति । अर्जुनधर्मपुत्रयोश्श्रोत्रोरत्यन्तप्रियतमतया स्वयं च सर्वेश्वरतया सर्वज्ञतया तत्त्वQpq Qiwiqumळी उत्तराघनं प्रायश्चित्तं पूर्वं । विरोधिung? गण भगवदाश्रयण प्रभावं प्रायश्चित्तप्रवर्तनमुखेनैव सम्भावितपापकं पापनिवर्तक Gurji, असम्भावितापराध (कं अविलम्बेन मोक्षोत्पादक QILDórmळं सप्रमाण Lons उपपादिगळं प्रभावलंg दृढीकरिळङ्कीpi -

व्यतिरेकमुखेनापि भगवदाश्रयण

(सा।प्र) एवं भक्तप्रपन्नयोभ्रंशेऽपि कैमुतिकन्यायेन मोक्षसिद्धि मुपपाद्यातिपापिष्ठत्वबोधकवचनविरोधे न्यायाप्रवृत्तिशङ्ङ्कां दुराचाराणामपि भगवत्परत्वे वाचनिकमोक्षसिद्धिप्रदर्शनेन शैनूषवृत्तित्वे तदसिद्धिप्रदर्शनेन च परिहरन्निरपराधानामपेक्षितकाल एव मोक्षसिद्धिं भगवद्विमुखाना मधिक सुकृतवत्वेऽपि मोक्षाभावं चाह

• अपि चेदित्यादिना -

(सा।वि) दुराचाराणामपि भगवद्भक्तानां सत्सङ्गतौ प्रमाणानि भगवद्विमुखानामश्वमेधवाजपेय शतवताङ्गत्य भावे च प्रमाणान्याह - अपिचेदित्यादिना सुदुराचारः, प्रपत्तेः प्रागिति शेषः - स सम्यग्व्यवसितो हि, समीचीन धर्ममुपक्रान्तवान् खलु -

(सा।सं) अभिरताः, अभिसन्धिपूर्वकमनुवृत्तपापाः । प्रायश्चित्तेन मुच्यन्ते इति शेषः ।

[[७१२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - Nuq Cu श्रीपुण्डरीक नारदसंवाद मण्डी,

चीरवासा जटी वा स्यात्त्रिदण्डी मुण्ड एव वा । भूषितो वा द्विजश्रेष्ठ न लिङ्गधर्म कारणम् ॥ ये नृशंसा दुरात्मानः पापाचाररतास्सदा । तेऽपि यान्ति परं स्थानं नरानारायणा (श्रिता) श्रयाः ॥ लिप्यन्ते न च पापेन वैष्णवा वीतकल्मषाः । पुनन्ति सकलं लोकं सहस्त्रांशुरिवोदितः ॥ जन्मान्तर सहस्रेषु यस्य स्याद्बुद्धिरीद्दशी । दासोऽहं वासुदेवस्य सर्वलोक महात्मनः ॥

स याति विष्णुसालोक्यं पुरुषो नात्र संशयः । किं पुन स्तद्गत प्राणाः पुरुषास्सम्यतेन्द्रियाः ॥ ” ६७६ठा। भगवत्प्रवण अनुवृत्तदोष यथार्ह प्रायश्चित्तादि मुख मोक्षसिद्धि ६ ऎऩ्ऱु संशय]६०००Glucosui निर्दोष कैमुतिकन्याय ६० ५०s मोक्ष -

या

(सा।दी) गाऊ लगी - Cu इत्यादि - भगवत्परा चीरवासा की। जटावान् श्रमी, मुण्डी giri, त्रिदण्डीwnloaomi, एक दण्डीwn Loni - लिङ्गम्, आश्रमचिह्नम् - धर्मकारणम्, धर्महेतु १६। लिङ्गळं धर्म porrib - धर्ममात्र प्रधान मॆऩ्गिऱार्

कीit - @ring धर्मQLD की। मोक्षहेतुप्रसादन - नृशंसाः ढाळा यथार्ह प्रायश्चित्तादि मुखßलागी अभिप्राय निर्वाहम् - लिप्यते न स पापेन, उत्तरत्र क्रोडीकार

PrLITIG६० Tor ५०५ / जन्मान्तरेतिदासोऽहं वासुदेवस्येति ईदृशीबुद्धिर्यस्य स्यात् ढा

अन्वय -

(सा।स्वा) ugu इति - भगवत्परः चीरवचनो वा भवतु, जटी वाभवतु, त्रिदण्डी वा भवतु, मुण्ड एव वा भवतु, सर्वत्र सुवचनो वा, सुकेशो वा, एक दण्डी वा, शिखी वा भवत्वित्यध्याहार्यः । एव मन्यैर्लिङ्गैर्भूषितो वा भवतु, रहितो वा भवतु - लिङ्गम्, तत्तदाश्रमचिह्नादिकम् - न धर्म कारणम्, मोक्षकारणं न भवति कुत इत्यत्राह य इति - नारायणाश्रयणमेव मोक्षसाधनमित्यर्थः - तेऽपि यान्तीत्यत्रापि शब्देन प्रायश्चित्तमुखेनेति गम्यते । अन्यथा अपि शब्दवैयर्थ्यात् - लिप्यन्ते न च पापेनेति प्रामादिक विषयम् । वीतकल्मषाः, प्रायश्चित्तेन वीतकल्मषाः - अन्यथा अकल्मषा इत्येव प्रयोगस्स्यात् - नारायणाश्रिता इति भक्तविषयम् - जन्मान्तरेत्यादि प्रपन्नविषयम् - इति पदाध्याहारेण दासोऽहमिति यस्य बुद्धिस्स्यात् स यातीत्यन्वयः किं पुनरित्यादिना

(सा।वि) चीरवासा इति - न लिङ्गं धर्मकारणं, भगवत्परश्चेदाश्रमचिह्नं न धर्मकारणम्, आश्रमचिह्नवैकल्येन मोक्षहेतु भूत भगवत्प्रसाद विरोधो नास्तीति भावः - अबुद्धि पूर्वोत्तराघस्यालेपप्रमाणमाह - लिप्यन्त इति बुद्धिपूर्वोत्तराघस्य प्रायश्चित्तादिना निस्तार परप्रमाणमाह जन्मान्तरेति - जन्मान्तरसहस्रेषु, अनादौ संसारे वर्तमान इत्यर्थः यस्य स्याद्बुद्धिरीदृशी, दासोऽहं वासुदेवस्य यदा कदाचिदस्य पुंसः अहं वासुदेवस्य दास इति ईदृशबुद्धिश्शरणागतिस्सिद्ध्यति चेत् इत्यर्थः - न पुरुषे विष्णु सालोक्यं याति । नात्र संशयः - स्खालित्येऽपि प्रायश्चित्तव्यतिरेकेणापि विष्णुलोक प्राप्तेस्संशयो नास्तीति भावः उत्तरत्र किं पुनस्संयतेन्द्रिया इति, निर्दुष्टानां विशिष्यकथनादिदं बुद्धिपूर्वोत्तराघवद्विषयं द्रष्टव्यम् ।

(सा।सं) भूषितो वा, निवृत्तिधर्मानुगुणैः पारमैकान्ध्यानुगुणैश्च चिह्नेश्चिह्नितो वा विषयप्रावण्यवर्जितेन्द्रिया इत्यर्थः -

संयतेन्द्रियाः,

प्रभावरक्षाधिकारः

मूलं - सिद्धिowuyii Goa “अश्वमेधशतैरिष्ट्वा वाजपेयशतैरपि ।

न प्राप्नुवन्ति सुगतिं नारायण पराङ्गखाः ॥”

६७६ भगवद्विमुख (कण्ठ अनन्त [] ८६६०१ उत्कृष्टसुकृत १८६६ सुगति

परिच्छेद्य wormom -

६६ji अज्ञादिनां ६०० ६००६

[[७१३]]

महर्षि

अनुवृत्तबुद्धि

६ अर्थ१५] [६६०ना प्रपश्चिक- “योद्येनं पुरुषं वेद देवा अपि नतं विदुः " ६६ भगवद् ज्ञान (mg] प्रभावं नित्यसूरि८५६५ कं पूर्व दोष १६० भागवत १५६ उपक्ले शादि ८६१५६००

“अवैष्णव नमस्कारादवमानाच्च केशवे । वैष्णवे परिवादाच्च पतत्येव न संशयः ॥ "

(सा।दी) स्वव्यतिरेकलं सर्वधर्म १८yi व्यर्थ Loni (@suji भगवत्समाश्रयणलं प्रभाव GILDòाकीpri - अश्वमेधशतैरित्यादि - योह्येन मिति - देवाः नळाmoir - “यत्र पूर्वे साध्यास्सन्ति देवाः” ढाङ्ग नित्य सूरिका - भागवतावमानं

प्रमाणं BTL ६&pri

अवैष्णवेत्यादि - अवैष्णवे नमस्कारं वैष्णवे परिवाद CGL CG परिवादः -

&

(सा।स्वा) निरपराधानां भागवतानां कैमुत्येन भगवत्प्राप्तिकथनम् । “अश्वमेधशतैः” इत्यादि व्यतिरेकमुखेन प्रभावस्थिरीकरण QILD -

पूर्वोक्त प्रमाण भगवत्पर कं दोषानुवृत्ति परगति “यतो वाचो निवर्तन्ते” ढा भगवत्त्प्रभावमपरिच्छिन्न Lium भागवतप्रभावी प्रमाण भगवदपचारं वर्जनीयता नियम pळङ्ग CL? किञ्च भागवत ५६ अनुवृत्तबुद्धिपूर्वा पराध♚ली corn उपक्लेशं प्रसक्त LDIA ६) “अत्युत्कटैः पुण्यपापैरिहैव फलमश्नुते” प्रसङ्गिurn? ढाङ्गळा भगवत्प्रभाव तुल्य प्रभावकृतors अपचारं वर्जनीय QLD शुलzum अनवच्छिन्नप्रभाव की

यै

। प्रत्युतनिन्दै प्रमाणप्रदर्शन पूर्वकं

भागवतप्रभावपरिच्छिन्नतै॥ Qui - यो ह्येनमिति वाक्यद्वय

• न केवलं प्रभावकृत अपचारवर्जनम्, शास्त्रबललंgoguiळं वर्जनीय Di - अवैष्णवेत्यादिना - पतत्येव, अधः पतत्येव । नोर्ध्वगमन GILDrig- पतत्येव ६५ भागवतापचार-

(सा।प्र) ऊनादीनामनवमन्तव्यत्वहेतुभूतमहाप्रभाववत्वे प्रमाणं प्रदर्शयन् पापप्रसक्तेष्वप्यवमानादात्मनाशं वचनान्यथानुपपत्तिभ्यां समर्थयते यो ह्येनमित्यादिना । आत्मनाशज्ञापकेषु वचनेषु निरपराधत्वादिविशेषा नादरेण वैष्णवमात्रवाचि प्रदर्शनात् -

(सा।वि) देवाः, “यत्र पूर्वे साध्यास्सन्ति देवाः” इत्युक्त नित्यसूरयः - सप्तर्षिषु भूयो केनचिद्व्याजेन सञ्चरत्सु द्वादशवर्षक्षामेण कन्दमूल फलाद्यभावेन परिक्षीणेषु क्वचित्सरसि विद्यमाना निबिसान्याहृत्य तटे निक्षिप्य स्नानादिकं कुर्वत्सु मायारूपेणागत्य इन्द्रेणापहृतेषु बिशेषु परस्परं स्वयोधेनैव अपहृतानीति शङ्कमानेषु परस्परेण शपथवाक्यानि

(सा।सं) पुरुषं वेदेति शब्दः उपासन प्रपदन निष्ठान्यतरपरः -

अनुवृत्तधी पूर्वाघानामपि मोक्ष

श्रवणात्प्रभावाधिक्य श्रवणाच्च एवं गद्येऽप्यकृत्यकरणशब्देनैव भागवतापचारस्य च -

[[७१४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - यतिनिन्दा परो नित्यं वैष्णवानवमन्य तु । अध्यात्मविमुखस्सोऽस्तु बिसस्त्यैन्यं करोति यः ॥ अन्तर्दुष्टो बहिश्शान्तो ब्रह्मविद्द्द्वेष तत्परः । कर्मनिन्दा परस्सोऽस्तु बिसस्स्त्यैन्यं करोति यः ॥ निध्यानुष्ठानसंस (संयु) क्तानध्यात्म ज्ञानदुर्बलान् ।

I

व्यामोह (यतु) येत्तु दुर्बुद्धिर्बिसस्त्यैन्यं करोति यः ॥ "

क

श्री श्रीभाष्यकार अकृत्यकरण कृत्याकरण

C

गोबलीवर्दन्याय भगवदपचारादिक ना

♚५६०)

भगवदपचारादि ८ ६०० तीव्रगळ। ६७६६० भगवदपचार (कंळ मुखभेद ६०

(सा।दी) निन्दा

अकृत्य

। प्रधान भागवतापचार LG

वा

&&&pni - भाष्यकार इत्यादि - अकृत्य करणादि भगवदप्रीतिहेतु६२१६०८६६० भगवदपचार woum६Qjळं “यानैर्वापादुकैर्वापि गमनं भगवद्गृहे” इत्यादि ६६०१६ तीव्रत्वद्योतनार्थं भगवद पचार६।०६६) पृथगेवलं। अश्र ू “मज्जनानवजानन्यो मां तु पश्यति सुन्दरी । चतुर्विंशापराधन्तं कल्पयामि वसुन्धरे” भागवतापचार भगवदपचार परिगाणीतupornjib साक्षाद्भगवदप्रीति हेतु कं ६० ना भगवदपचार/D६/- भगवदप्रीतिकं हेतु १६०T तदीयाप्रीति तीव्र तमत्व शकिं हेतु याना

भागवतापचार

गीली की - Tomb भगवदित्यादि - भगवदपचारभागवतापराध १६६० (सा।स्वा) अतिक्रौर्यं व्यञ्जितम् - Que भगवद्भागवत प्रभाव (DLI) तद्विषयापचार ११० ना अकृत्यकरणकृत्याकरणri१ST गद्यलण्ड ० समान Long श्रीभाष्यकारQGGCuon? सामान्य ब्राह्मणदेवतान्तरापचार अकृत्य तत्तुल्य Gopium? ढाङ्ग ूनÈQgui&pri - श्रीभाष्यकार इति - आदि शब्देन भागवतापचारो गृह्यते - शुggib भागवतापचारलंलललं कृष्णी GCLDIT? “मज्जनानवजानन्यो मान्तु पश्यति सुन्दरि । चतुर्विंशापराधं तं कल्पयामि वसुन्धरे” ढाङ्ग भगवदपचारान्तर्गत शास्त्रसिद्ध ? Tাग)ÈQ&&pmi - Tomb इति - मुखभेदेति - साक्षाद्भगवदप्रीतिहेतुत्व-

(सा।प्र) सापराधेष्वप्यवमानकरणमत्यात्मनाशकरमेवेति भावः । भागवतानामर्थसङ्गादिसद्भावे असम्भाष्यत्वस्य दर्शन प्रवर्तकवाक्यविरोधं दर्शयन् भगवदपचार भागवतापचारयोरकृध्यान्तर्भावेऽपि पृथगुक्तेः । प्रयोजनमप्याह - श्री भाष्यकार इत्यादिना

(सा।वि) भारतस्थान्याह - यतिनिन्देत्यादिना - अकृत्यकरणानां सर्वेषां भगवदपचारत्वेऽपि गद्य “अकृत्य करण कृत्याकरण भगवदपचार भागवतापचार” इति पृथक्कीर्तनं गोबलीवर्दन्यायेन साक्षाद्भगवद्भागवतविषः सत्तीव्रतमत्वद्योतनार्थमित्याह - भाष्यकार इति - “इत्यादयस्साक्षाद्भगवदपचाराः - भागवतापचारणामपि भगवदप्रीति हेतुत्वेन भगवदपचारत्वेऽपि केवल भगवदपचारापेक्षयातितीव्रतमाः भागवतापचारा इत्यभिप्रेत्याह ढाळं भगवदपचार नाकं क इति मुखभेदri,

भागवतविषयत्वरूपमुखभेदेन -'

(सा।सं) सङ्ग्रहेपि तस्य पृथगुक्ति बलाद्भागवतादि विषयावज्ञादिपरिहरणीयता भाष्यकृतामप्यभिमतेत्याह

भाष्यकार इति

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७१५]]

यावै सिल

मूलं विवक्षितं शं भागवतापचार १५ नागकी - W अपचार/i१८६०६।jpgqium Cu भगवद्भागवतविषय क दण्ड हेतु कङ्का

Grugs विषयस्वभाव ६० राजद्रोहादिनां

विशेषोपादान ।

अभिप्रायम् - नरक ५८६००० संसारमण्डलंय

दुर्लभ कङ्क -

(सा।दी) तीव्रतमत्व नंGीpium A इत्यादि - भागवतापचार विशेष लक &L०&pri। नरकेत्यादि - पूर्वं कर्म ज्ञानादिपर्व परम्परानिष्ठyuji अर्थसङ्गादिदोष

G-

(सा।स्वा) भागवताप्रीतिद्वारा भगवदप्रीतिहेतुत्वलं

तीव्र तै♚♚mon &&&

पिरियवॆडुत्तदॆऩ्ऱु सॊऩ्ऩदु

भगवद्भागवतापचारमकृत्यकरणादितुल्य फलसाधन की तीव्रतै on Go?

कू

BGCom?

Gupri

LITTI इति राजेति - आदिपदेन राजकुमारापराधो गृह्यते - Qig भागवतापचार GILD G ांविषय♚लीं? कर्मयोगादि निष्ठविषयी गली) यान्ना कं ( उपायपूर्तिDur तदपचारवर्जनीयतैBnQLD?

• नरक इति । पूर्वं कर्मयोगादि निष्ठविषयलंली अर्थसङ्ग LD१q-LDIT & प्रसक्तापचार LDI♚ - Qri√G उपायपूर्त्यभाव- (सा।प्र) एवमूनादीनामप्यवमानं न कुर्यादित्युक्त्वा विष्ण्वाभिमुख्य मात्रवतामपि वैष्णवत्वात्तेषाम्मप्यव मानं न कुर्यादित्याह - नरक♚♚ळं इत्यादिना - jprisor इति - यस्मिन् देशे साङ्कुराणि बीजानि

bir♚prison - सान्द्रं प्रकीर्य द्वादशाङ्गुलमभिवृद्धेषु कलमेषूत्पाट्य सम्यगभिवृद्धये केदारेषु स्थापयन्ति तमुत्पाटनापादानदेशं bjprisॐ इति व्यवहरन्ति । तद्वदेव नरके अतिचिरकालावस्थानायेहलोकेऽल्पकाले पापमाचरद्भिः स्थीय्यत इत्यस्य लोकस्य तथा व्यवहारः - तथा भूतेऽस्मिन्लोक इत्यर्थः । pou Luni इत्यादि सन्मार्गप्रवृत्ताना दुर्लभत्वेऽपीत्यर्थः -

अपचार i१८६०r, - Gur, सॆय्गिऱाऩ्,

Cu,

इत्यन्वयः ।

(सा।वि) अन्य♚op। भागवतापचारानेव - @iiGB, इहैववाक्ये - भागवतापचार[i]]नाङ्गळी), भागवतापचारा इति पृथगुक्तिः - तीव्रतमत्वमेवोपपादयति - इति - ur यान् कतिचिदपराधान् । upbu, बहिर्विषये भगवद्भागवत भिन्नविषये “अग्निमपोब्राह्मणं वा देवताद्वारमभिमुखो मूत्रपुरीषा” इत्यादिकान्यान् कुर्यात् - तानेव - यथा कथञ्चिद्विष्णुवैष्णवाभिमुख्यमात्रेणापि - sujib दण्डहेतुकं यथाकथञ्चिद्विष्ण्वाभिमुख्यमात्रेणापि वैष्णवत्वाल्लोके विष्णुभक्तानामेव दुर्लभत्वात्तन्निन्दाप्य पचारहेतुरित्याह - नरक । primor इति - यस्मिन् देशे साङ्कुराणि बीजानि प्रकीर्यद्वादशाङ्गुलप्रमाण मङ्करेष्वभिवृद्धेषु तत उत्पाट्य केदारे रोपयन्ति तं देशं rppriJT) इति वदन्ति - नरकलोके बलवदवस्थानाय संसारमण्डले पापभूयिष्टेस्थितिरिति तत्सादृश्यम् -

पापनिवर्तक मार्गे सञ्चारवत्सु । -

(सा।प्र) ppp), मूलकारणम् -

Lumi,

[[७१६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - भगवद्विषय gujjी अधिकारानुरूप Los मुक्तिमार्ग । Liquor कर्मयोगादि पुसिङ्गळिले निऩ्ऱारैयुम् नॆगिऴ निऩैक्कै

भागवतापचार - “न शब्द शास्त्राभिरतस्य मोक्षो न भोजनाच्छादनतत्परस्य ।

न चैवरम्यावसथप्रियस्य न लोकचित्तग्रहणे रतस्य । "

इत्यादिfoji भगवत्प्रावण्य Dormis

“शिश्नोदरे येऽभिरतास्सदैव स्तेयानृता वाक्परुषाश्च नित्यम् । व्यपेतधर्म इति तान्विधित्वा दूराद्देवास्सम्परिवर्जयन्ति ॥ ”

युडैयार्क्कु

ढाकीmuqw बाह्यविषय प्रावण्यCD young मोक्ष-

(सा।दी) अवमानं ६६

pmi।ing कर्मज्ञान पर्वनिष्ठ ०५ उपाय पूर्त्यभाव G अवमति६००६००७६८-६० पौनरुक्त्य - ननु “न शब्दशास्त्राभिरतस्य मुक्तिः” नाòm। शब्दशास्त्रपरप्रभृतिना दूषितं लली Cur? / भागवतकंळं सम६ormn? शुलqL भागवत विषय की अपचारं तीव्रतम Lon Com ? मग

• न शब्दशास्त्रेत्यादिuns। लोकचित्तग्रहणे रतस्य, लोकचित्तानुवर्तन परस्य ६७६१६०५ - भगवत्प्रावण्य रहित monu&flv @vसामान्यवचन । कंलक कण्ठ निबन्धनं -

(सा।स्वा) प्रसक्तापचारवर्जनं

५५८/। भगवदिति - अत एव महाप्रभाव कलङ्क। - “न शब्दशास्त्राभिरतस्य मोक्षः”ळा। शब्दशास्त्रनिष्ठादिकं मोक्षQuin

wr भा भागवतकं समान now ६० तद्विषयापचारं तीव्रuonCuon? ६७६६१६७६४(mi - न शब्देति - स्तेयसहितमनृतं येषां ते तथाभूताः । वाचिपरुषाः । देवा इति । किमुत भगवान् mig - विषय प्रावण्य इति - भगवत्प्रावण्यming- (सा।प्र) (poorq।, उत्पादकेषु । ली, हीनतयावगतिः । अवमतिरित्यर्थः - ननु शास्त्रान्तररतानां भोजनाच्छादनावसधपराणां च मोक्षो नास्तीत्युक्तेर्भागवतेष्वप्येतादृशानां मोक्षानुपपत्तेः यो ह्येनमित्याद्युक्तापरिच्छिन्नप्रभाववत्त्वं नोपपद्यत इत्यत्राह । न शब्दशास्त्रेत्यादिना - यद्वा, चीरवासा इत्यारभ्य पापाचाररतानामपि मोक्षप्राप्तिर्बोध्यमाना न शब्दशास्त्राभिरतस्येत्यादिभिर्मोक्षा भावबोधकैर्विरुध्येतेत्यत्र न शब्दशास्त्रेत्यादिना शिश्नोदरे य इत्यादिना च शास्त्रान्तररतादीनां सामान्यतो मोक्षाभावबोधनमपि सामान्यविशेषन्यायादेव पराङ्कखावामित्यादिभिरुक्त विशेषविषयमेवेति दर्शयन् भगवत्पराणां वैराग्य विधान वैयर्थ्यशङ्कायां शमादि मताँ निरपायानां तु ब्रह्मप्राप्तिः प्रत्यासन्नेत्याह । न शब्द शास्त्रेत्यादिना । नन्वेवं सति वञ्चनार्थं भागवतत्वं -

(सा।वि) pooquinoor, प्रथमपर्वरूपेषु - हीनतयास्मरणम् - भागवतापराधमित्यन्वयः

कण्ठ,

mouji, स्थितान्। लकी “न शब्दशास्त्राभिरतस्य मोक्षः” इत्यादि निन्दनमपि भगवद्विमुखविषयमित्याह - न शब्देति - मायारूपेण वैष्णवरूपं गृहीत्वा वञ्चनमपि यावत्स्वरूप

(सा।सं) कीलकं, मानसमवज्ञानम् -प्रभावरक्षाधिकारः

[[७१७]]

मूलं - “पराङ्कुखानां गोविन्दे विषयासक्तचेतसाम् । तेषां तत्परमं ब्रह्म दूराद्दूरतरे स्थितम् ॥” इत्यादि की अर्थ सिद्धम् ।

" तन्मयत्वेन गोविन्दे ये नरा न्यस्तचेतसः । विषयत्यागिनस्तेषां विज्ञेयं च तदन्तिके ॥'

छ

की mor।

इत्यादि णां भगवत्पर (Iii विषयत्यागि & Lormi ig विलम्ब उळ्ळॊरु पसैयऱ्ऱुप्पशुद्धोल् पोर्त्तुप् पुलिप्पाय्च्चल् पायुम् कणक्किले - (सा।दी) “पराङ्मुखानां दूरतरे” ढाळा विशेषि। तन्मयत्वेन ढाळा वचन ले ली ६० विषयत्यागि$@कँछ ब्रह्मप्राप्ति कृतोपायी विषयासक्त मोक्षDmu? ढा ङ्गi - तन्मयत्वेनेत्यादिun - Q शीघ्रप्राप्तिमात्रं GFnTqQ]our विषयासक्त १८५ ब्रह्मप्राप्तिमात्र गGIL६१०५। किं बहुना? भागवतभावनैoui पण्णिक्कॊण्डु तिरिवारैयुम् उळ्ळऱियुमळवुम् अरिरिक्क STHमॆऩ्गिऱार् - उळ्ळॊरु Log इत्यादिum - LE, सारम् । Cg, unrig, साधुवेष

व

परिग्रहि५६४-

(सा।स्वा) “न शब्दशास्त्राभिरतस्य” इत्यादिवचनं सामान्य कधी (१५५ सङ्कोचिs Currrr? “शिश्नोदरै” इत्यादि वचन ६० सङ्कोचनीय CILD६१६६) मी इतरव्यवच्छेदं Cpm Cu? ढाङ्गळÈQ@&&pmi। पराङ्कखानामिति - शुकं कृतोपाया भगवत्परंा विषया सक्तongjib तद्विषयापचारं वर्जनीय QILD माग GLDIT? " तन्मयत्वेन गोविन्दे” ढाङ्ग की

समुच्चितsign मोक्षं

वचनलंली भगवत्प्रावण्य (pi विषयवैमुख्य

विषयासक्त भागवत

माग

मोक्षं तदपचारं क्रूरतर LDC ? गग नमंQrupri - तन्मयत्वेनेति - तम्मयत्वेन, तत्प्रचुरत्वेन - तदासक्तिप्रचुरत्वेन mulg विषयासक्तभागवत कं विलम्बेन मोक्ष अन्तिके QC विषयासक्ति रहित भगवत्परjig अविलम्बेन मोक्ष

• विकल भागवतविषयलं की अपचारं

कू

इति -

भागवत

वर्जनीय Loomggjib आदरं।GCLIT? गा कैमुत्यन्याय समर्थिpri - २ किमुत भागवत। यद्वा, भागवतापचारं वर्जनीय की भावनैा आदरिकी? तिरस्करिकी? आद्ये अवैष्णवोपचारं प्रसङ्गिकं । अन्त्ये भगवद्भक्तलिङ्गjgj तिरस्करि ५०५० भगवदपचारं प्रसङ्गिwng?

Fugit

• २_ान्ना इति । अवैष्णव

आदरि

बाधकQLD

&♚g] -

(सा।प्र) भावयन्तोऽप्यादरणीयास्स्युरित्यत्राह । २६

इत्यादि - २

Laungi, मनसि

भगवद्विषयानुरागादेरभावेऽपि -

Cini - गोचर्मणापिधाय - ४

mins इत्यादि -

व्याघ्रो यथा आप्लुत्य गृह्णीयात्तथा भागवतान्वञ्चनया बलात्कृत्यस्ववशं नयन्तोऽपि -

(सा।वि) ज्ञानं सत्कारः कार्य एवेति सदृष्टान्तमाह - २

sujj इति । २ना, मनसि । १ I

CUF, CREAM ९०४०८, एकं सारम् । । विहाय - मनसि भगवद्विषयानुरागेऽपीत्यर्थः - गोचर्म -

६०,

ॐ,

कणक्किले

Curri♚ी, पिधाय, पी। व्याघ्रः । हिंसित्वा - urujii। यथा गृह्णीयात् - ५०००१ की Gov। तन्न्यायेन-

[[७१८]]

L

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - भागवतभावनै ६०००, २ नाबालना, उपरिचरादि असुरादि ८६० ना आदरिgpur रूपनामनाG आदरिप्राप्तम् इप्पडिक् कॊत्त

शैलूषवृत्ति ८६० ना♚mp,

“न लिङ्गं धर्म कारणम्”, “फलं कतकवृक्षस्य यद्यप्यम्बुप्रसादनम् । न नाम ग्रहणेनेव तस्य वारि प्रसीदति ।”

वकील।

(सा।दी) रूपम्, वेषम् । नामम्, दास्यनामम् । २ नाबालना ६२४ GLD LITIG COT वरुळिच्चॆय्गिऱार्। इप्पडिक्कॊत्त

नÈQ&i&pri। Q इत्यादि - शैलूषवृत्तिना, वेषयात्रधारकः लिङ्गम्, के वलाश्रमचिह्नम् धर्मस्य, भगवत्प्रीतिरूपधर्म/कं। फलमिति,

प्रयोजनसिद्धिujinaQ प्रयोजनसिद्धिum Gun

प्रमाणम् - कतकस्य फलं। Gggg

नाममात्रं ♚ॐ

वेषमात्र go त्तालुम्

उदाहरणम् । न लिङ्गं धर्मकारण GILD।Org - ननु “सङ्कीर्त्य

नारायणशब्दमात्रम् - अवशेनापि यन्नाम्नि कीर्तिते -

[[९९]]

(सा।स्वा) २ नाबाDuy / B।Com? वेषमात्र ईश्वरा रक्षिumor? वेषमात्रcooming onjib उपचारनिमित्त Long६IT८?ळाला। @इति - लिङ्गम्, वेषमात्रम् । धर्मकारणं, भगवत्प्रसादजनकं न भवति - भगवद्द्विट्कञ्छ वेषनाम -

(सा।प्र) “चोरोऽप्यवध्यश्वपचोऽप्यदूष्यो ऋण्यप्यपीड्यः पशुरप्यताड्यः । यो ह्यङ्कितो वैष्णव लाञ्छनेव स एव विष्णुप्रतिमासमानः ॥” इत्यादिभिर्वैष्णवचिह्नदर्शनमात्रेणाप्यादरणीयत्वोक्तेः यावत्तात्पर्य ज्ञानमादरणीयाः अनन्तरं तु नादरणीया इत्यर्थः - उपरिचरादीति । सन्न्यासि वेषधारि धारणादि विषयादरमुक्त मैथिल्यादिरादिशब्दार्थः - ननु “वेषो दोषाय कल्पते” इत्याद्यानुगुण्येन “न लिङ्गं धर्मकारणम्” इति वेषो नोपादेयता प्रयोजक इत्युच्यते - अत्र वेषधारिणामप्यादरणीयता प्रतिपाद्यत इति व्याहतिरित्यत्राह । Q इत्यादिना, एतादृशशैलूषवृत्तीनपेक्ष्येत्यर्थः - धर्मविरुद्धानुष्ठानसहितो वेषो न लिङ्गमित्यादि -

(सा।वि) भागवतभावनै ii jujii, वञ्चनया वशी करणार्थं भागवतत्वाभिनयं कृत्वा सञ्चारतोऽपि वञ्ञ्चनांशे व्याघ्र दृष्टान्तः २_ नानाmaraj, अभिप्रायज्ञानपर्यन्तम् रूपनाम ॥ ८० ना LG, भगवल्लाञ्छनरूपनामादीनि - आदरिकं प्राप्तम्, “चोरोऽ

“चोरोऽप्यवध्यश्श्व पचोऽप्यदूष्यः ऋण्यप्यपीड्यो पशुरप्यताड्यः । यो ह्यङ्कितो वैष्णव लाञ्छनेन स एव विष्णुप्रतिमा समानः इत्यादि शास्त्राद्धृदयज्ञानपर्यन्तमेव वेषं दृष्ट्वा आदरः कार्य इति भावः - आशय ज्ञानपर्यन्तमेवेति किमिति नियम्यत इत्यत्राह - Q

इति एतादृशान् - शैलूषवृत्तिsorpm, वेषधारिणः प्रति - न लिङ्गं धर्मकारणं, वेषमात्रं वञ्चकसाधारणत्वाद्भगवत्प्रीतिरूपधर्मस्य निश्चायकं न भवतीत्यर्थः । मनश्शुद्ध्यभावे वेषमात्रमप्रयोजकमित्यत्र दृष्टान्तमाह - फलमिति - कतकनामग्रहणसदृशं वञ्चकस्य दास्यनाम ग्रहणादिकमिति भावः - अतो वेषधारिणोऽपि सम्भावनमात्रेणादरमात्रं यावदाशयपरि ज्ञानं कर्तव्यम्म् - अनन्तरं परिहार एव कार्य इति भावः - “वेषं न विश्वसेत्प्राज्ञो वेषो दोषाय कल्पते । रावणो भिक्षुवेषेण सीतामपजहार ह” इत्यादिकमत्र द्रष्टव्यं - ननु शैलूषवृत्त्यापि भगवच्छिह्न -

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७१९]]

मूलं - आर्ता विषण्णाः शिथिलाश्च भीता घोरेषु च व्याधिषु वर्तमानाः । सङ्कीर्त्य नारायण शब्दमात्रं विमुक्तदुःखाः सुखिनो भवन्ति ॥ ६ji अवशेनापि यन्नाम्नि कीर्तिते सर्वपातकैः । पुमान् विमुच्यते सद्यः सिंहत्रस्तैर्मृगैरिव ॥ ६१öömi साङ्केत्यं पारिहास्यं वा स्तोभं

[[१]]

छ (

(सा।दी) सर्वपानकैः । पुमान्विमुच्यत” इत्यादिनां शैलूषवृत्ति कण्ठ ं भगवन्नाम ग्रहणादि &@५६TL_IT०zu१६) फल? ढग, “आर्ता विषण्णा” इत्यादि son। आर्ताः, ऐहिक फलालाभं विषण्णाः आमुष्मिक फलालाभलं

क्वाप्यप्रतिष्ठिताः संसार♚ं की

घोर

शिथिलाः

व्याधि भीत।Lib। साङ्केत्यमिति

पुत्र

सङ्केतं १६०५ परिहास सिद्धं पारिहास्यं

तातातिल - u नारायणन्

• सङ्केत सिद्धम् साङ्केत्यम् यथानारायण स्तोभDogI, अक्षरानुकरणं - यथाकौमारिल Gorp ऎऩ्ऱदै नाऩा नऩऩ् ऎऩ्गै -

(सा।स्वा) नुप्रयोजक LDI

मोक्षपर्यन्त सम्पñog

की

अदु

भगवन्नामोच्चारण कंzum অ अभिसन्धि भेद कार्यकर

भगवत्परिवाचार्थ

?

माग

“सङ्किर्त्य नारायण शब्दमात्र” Dmi “साङ्केत्यं पारिहास्यम् वे” त्यादिकं विरोधि ? ढाङ्गा & Quirri। आर्ता इत्यादिना। आर्ताः, ऐहिक फलालाभार्ताः विषण्णाः आमुष्मिकालाभाद्दुःखिताः शिथिलाः क्वाप्य प्रतिष्ठिताः - भीताः, संसारभीताः सिंहत्रस्तव, गौरिवस्थितैः सर्वपातकैरित्यन्वय। साङ्केत्यं, कस्यचिन्नारायणसाराकक्षेत्रं कृत्वोच्चारणं। परिहास भवं पारिहास्यं तव नारायणेतिनाम साधुकृत मिति परिहासः स्तोभं, नारायणेति वक्तव्ये नानाननेति कथनं -

(सा।प्र) षूक्त इति भावः - ननुभागवतत्वभावनं भगवन्नाम शीतकानमन्तरेण न सम्भवति - तस्मिन्श्च सत्यशेषाघनिवाससिद्धे प्रमाणेष्ववगमाच्छैलूष वृत्तीनामप्यनादरणेयन्तोक्तित शुक्तेत्यत्राह - आर्ता विषण्णा इत्यादिना - भीतिशैधिल्यविषादार्त यदुत्तरोत्तरावस्थाः - साङ्केत्यमित्यादि - किञ्चिन्नारायण इति सङ्केतयित्वातस्योच्चारणं साङ्केत्यं - केनचिन्नारायणेत्युक्ते तत्परिहासार्थं नारायणेत्युक्तिः पारिहास्यं। केनचिन्मराम रामवेत्युक्ते पर्यवचन रामनामोक्तः स्तोभं -

(सा।वि) थारणेपाप निवृत्तिरस्ती - प्रमाण सत्वात् - छद्मना भागवतत्वाभिनयेव धर्मा भवत्येव कथं -न लिङ्गं धर्मकारणमित्याशङ्क्य द्वेषाभावेसति पापनिवृत्ति हेतुत्वमस्ति तादृश प्रमाणानां द्वेषाभावविषयत्वं व्यवस्थापयितुमाह - आर्ताविषण्णा इत्यादिना - प्रथमं शैथिल्या वस्था - अनन्तरं विषादावस्था - अनन्तर मार्त्यवस्थेति - व्याध्यादिष्ववस्थाक्रमो द्रष्टव्यः - साङ्केत्यमिति नारायण इति कस्यचिन्नामकरणं सङ्केतः तद्व्यवहारार्थ तन्नाम ग्रहणेपि पापनिवृत्तिर्भवति - पारिहास्यं, नारायण इति केनचिन्नामस्मरणे कृते भगवत्सेवार्थ गतेनान्येन तत्परिहासार्थ बन्धुषुतन्मरण व्यञ्जनाय एकादश्यां तुलसीवेदिकायां शयित्वानारायण स्मरणमकरोत् - अनारा यात्रामकरोदिति कीर्तनेपि पापनिवृत्तिर्भवति स्तोभं, अन्यशब्दो -

[[७२०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - हेलनमेव वा । वैकुण्ठनामग्रहणमशेषाघविनाशनम् ॥” नाm/ib

“हरिर्हरति पापानि दुष्टचित्तैरपि स्मृतः । अनिच्छ्यापि संस्पृष्टो दहत्येव हि पावकः ॥” “एतावतालमघनिर्हरणाय पुंसां सङ्कीर्तनं भगवतो गुणकर्मनाम्नाम् ।

आक्रुश्य पुत्रमघवान् यदजामिलोऽपि नारायणेति म्रियमाण उपैति मुक्तिम्” ना

“मॊय्त्त वल्विऩैयुळ् निऩ्ऱु मूऩ्ऱॆऴुत्तुडैय पेराल् -

(सा।दी) हेलन Droug), अनादरम् । हेड् अनादरे, अनादरप्रयुक्त DILDO - एतावतालमिति । भगवतो गुणकर्मनाम्नां यत्सङ्कीर्तनम्म् एतावता पुंसामघनिर्हरणायालं ६ अन्वय - एतावन्मास्त्वित्यर्थः अघवान्, पापिष्ठः - उपैति - उपैत् भूतेलट् - यद्वा स्मशब्दाध्याहारः । पुत्र ६०६०१ नारायण ढाङ्ग । आक्रोशिji मुक्ति Qumun पापनिस्तरण किं भगवद्विषवली। गुणकर्मनाम १६५L सङ्कीर्तन।onm बहुव्यापारं तात्पर्यम् - Quorij

@mjp, आभरि –

• संसार

इत्यादि -

मङ्की - दुष्कर्म Gun, गोविन्द, दाग की भगवत् की नाम ले - (सा।स्वा) हेलनम्म्, अनादरेण कथनम् । एतावतालमिति । पुंसामघनिर्हरणाय भगवतो गुणकर्मनाम्नां बहूनां सङ्कीर्तनम् । एतावता, एतावत् । आङ् प्रश्लेषणे - आ, अलम् - अलम्, अत्यन्त पर्याप्तम् । अधिकमित्यर्थः कुतः ? यत्, यस्मात् - अघनान्, अतिपापी - अजामिलोऽपि म्रियमाणस्सन् पुत्रं नारायणेत्याक्रुश्य अदृष्टा भिसन्धिं विनाप्याक्रुश्य मुक्तिमुपैति । उपैत्, भूते लट् - वर्तमानत्वानन्वयोच्छान्दसो व्यत्ययः । यद्वा स्म शब्दाध्याहारेण लट् स्म इति भूतार्थे लट् - यतः पुत्राह्वानार्थम् उच्चरितैकनाममात्रेणाखिलाघनिवृत्तिपूर्विका मुक्तिः - अत एतावत्कीर्तनमधिकQLD - यद्वा, “अलं भूषणपर्याप्तिशक्ति वारणवाचकम्’ इति कोशादलं पदं वारणपरम् । एतावतालम्, एतावन्मास्तु pig। Gun

मॊय्त्त संसारकुण्डीQpq। संसारी m।

त्तुक्कॊण्डिरुक्किऱ

नाम -

इत्यादि ।

गना, बलिष्ठ दुष्कर्म [i) ५६) pum, गोविन्द ढाङ्की की

(सा।प्र) लीलया रामरामेत्युक्ति हेलनमित्यर्थः - Goming इत्यादि । निबिड़तराद्दुर्विषहात्पापसङ्घात् गोविन्देति भगवन्नाम्ना -

(सा।वि) च्चारणेऽपि अर्थाद्भगवन्नामात्मना पर्यवसानम् - वाल्मीकेः पूर्वस्मिन् जन्मनि किरातस्य मरा इत्युपदेशेऽपि मरामरोयनवरतानुसन्धाने रामनाम पर्यवसानं पापनिवर्तकम् - हेलनम्, अनादरः - केनचित् सर्वदा भगवन्नामस्मरणे क्रियमाणे तदनुवाद पूर्वकं किं सर्वदा तदुच्चारणमित्यनादरकीर्तनमपि सकलपापनिवर्तकमित्यर्थः Goming Cum कत्तिरबन्दु मऩ्ऱे कण्डुगॊण्डाऩित्तऩैयडिय राऩार्क्किरङ्गु नमरङ्गऩाय पापेषु-ठा, स्थित्वा । अतिपाप्मा

पलङ्ग - Glorißल, व्यापकीभूतेषु - Ji, घनेषु -

भूत्वाऽपि -, त्र्यक्षरवता - Gun, गोविन्देति नाम्ना -

(सा।सं) Gluorißs इति । सन्तन्य LDTT६or प्रबलपापवर्गमनुतिष्ठन्नेव स्थितः क्षत्रबन्धुरपि अक्षरत्रयात्मक

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७२१]]

[[४७]]

मूलं - की

or

छाङ्गाणं। wiquor g इरङ्गुम्नम्मरङ्गऩाय पित्तऩैप् पॆऱ्ऱुम्” ऎऩ्ऱुम् सॊल्लुगिऱविवैयॆल्लाम् भगवत्प्रद्वेषं आस्तिक्यं मन्द Looळं, बालादिना ऎमिल्लैयेयागिलुम्, वाय् वॆरुवुमाप् पोले अरिसरियिल्लैयेयागिलुम् (सा।दी) कलङ्की, “पापिष्ठः क्षत्रबन्धुश्च” पाप प्रसिद्ध क्षत्रबन्धु वॆऩ्बाऩॊरु राजा अऩ्ऱे, अप्पोदु अज्जुHत्तिलॆऩ्ऱबडि। परमपद ñngऊङ्गा। मुळं शक क्षत्रबन्धुमात्रमानुकूल्य muniägळं। भगवताभास Dulq। @iijori स्वामी । আাsশळील प्रलंलङ्कला। आश्रिव्यामुग्धmi Quini - विभूति समीप श्रीना Gujmji - আCg, Gur-ना, संसारकुण्डी - GLong), या अनादरि । ताङ्गळ् अऩूरिऩ् कक् पण्णिक्कॊण्डिरुक्कुम् HRत्तैयॆऩ्ऩ सॊल्लुवदॆऩ्गै। बालादि अर्थज्ञानGujrat सङ्कीर्त्य नारायण गीत Gmला अर्थ - मातृचार्थज्ञानं व्यावृत्तम् - mimi इत्यादि अवशेनापि यन्नाम्नि Quorm का अर्थ - अभिसन्धि -

(सा।स्वा) कलङ्की)। पापिष्ठत्वेन प्रसिद्धक्षत्रबन्धु की অलंßजन्मलंली

• पराङ्गति, परमपदकं

ढाळा

Gung,

राजा। অp,

गगग - ५

wiqwiig @g क्षत्रबन्धुमात्रमानुकूल्य (POLuni कं - भागवतां (५) (- इरङ्गुम्। इरङ्गुमवऩाऩ

ाय

[[१]]

श्रीरङ्गनाथ कील - मुना, व्यामुग्धा। Gujji, आलं न अन्वयQDormq। आस्तिक्यमिति आर्ता इत्यत्राभिप्रेतार्थम् । बालादीति नारायणशब्दमात्रमिति । अर्थज्ञानव्यवच्छेदेन सिद्धLDI] अर्थम् । Girij Gujrin इति -

(सा।प्र) मुक्तः क्षत्रबन्धुः किल परमपदमन्वभूत् - एवमीषदौन्मुख्यमात्रेणापि कृपां कुर्वतोऽस्मत्स्वामिनो भ्रान्तवद् गृहीतग्रहिणोऽच्युतस्य श्रीरङ्गनाथस्य सद्भावेऽपि संसारे निपत्य " त्वं मेऽहम्मे” इत्याद्युक्तप्रकारेण कलहं कुर्वन्ति - बतेत्यर्थः - आस्तिक्यमित्यादिना आर्ता इत्यादेर्भावो दशितः @@qoniun इत्यादिना अवशेनापीत्यस्य भावो दर्शितः । निद्रादिसमये अबुद्धि पूर्वकप्रलापवदित्यर्थः

[[१]]

वाय्

(सा।वि), क्षत्रबन्धुः - ळ, सद्य एव - पराङ्गति ५६GGILI, दृष्टवान् - zuqw। एतन्मात्रदासानामपि - @gi दयां कुर्वन् - prior mru, अस्मद्रङ्गनाथः - पीला, पैत्यवान् - भ्रान्तः, विवेकी चेदेवं न कुर्यात् - एवमतिसुलभे रङ्गनायके स्थितेऽपि संसारे भ्राम्यति - अहो कष्टमिति भावः - बालादि Curr अर्थज्ञानwwwggio इति

“सङ्कीर्त्य नारायणशब्दमात्रम्" इत्येतद्वचनार्थ उक्तः अत्र मातृचार्थज्ञानं व्यावृत्तम् ।

Guru, निद्रासमये अबुद्धिपूर्वक प्रलापवत् - अभिसन्धिugjii, इच्छापूर्वकोच्चारणाभावेऽपि “अवशेनापि यन्नाम्नी” इत्येतदर्थ उक्तः - सङ्केतपरिहासादि-

(सा।सं) प्रणवेन तदैव पराङ्गतिमवाप - तस्मात्कारणाद्भगवदीषद्दास्यवत्सु रङ्गनाथोऽप्युन्मत्तस्सन् कृपां करोतीत्यर्थः

[[१]]

[[७२२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - सङ्केतपरिहासादिकं

अभिसन्ध्यन्तरम् २६०१६, प्रयोजनान्तरसङ्गम् सङ्कीर्तनं पावनतम Girl, अं

न पापं Cq।gl

२_६० की ूगळं, दोषान्तरना २६००ी भगवत्परिवादादि६६५कङ्काळ भगवन्नामसङ्कीर्तनं भगवत्परिवादादिनां पातकानातील परिगणि/ Liu - “ये द्विषन्ति महात्मानं न स्मरन्ति च केशवम् ।” -

इति अघवान्

(सा।दी) कीर्तिzCILDगकी इच्छै सङ्केत परिहासादीति साङ्केत्यं परिहास्यं इत्यादि का अर्थ - प्रयोजनान्तर सङ्गमित्यादि - दुष्टचित्तैरपि ढाळलीळा अर्थ - दोषान्तर/i]८६५६०० gi यदजामिलोऽपि ढाळाला अर्थ - पावनं, सर्वपापशोधकम् - क्रीळा प्रभाव किं

लगी मुंली Gopiwww। अर्थान्तर निरसिहङ्की - - परिवादः,

निन्दा - द्रोहाद्यादिशब्दार्थ - भगवद्द्द्वेषपर

कार्यकरं

ये द्विषन्तीत्यादिuri - ननु “यया कयाच विधया” इत्यादिकं द्वेष कुङ्कृ

प्रमाणं फल

भगवत्प्रद्वेष

Gori।

इति ।

परिवाद

(सा।स्वा) अवशेनापीत्याद्यर्थम् - साङ्केत्यमित्यादि स्पष्टम् । प्रयोजनान्तरेति दुष्टचित्तैरित्याद्यर्थ दोषान्तरमिति आक्रुश्य पुत्रमघवानित्याद्यर्थ ं - व्यवच्छेद्यार्थदर्शि

“सङ्कीर्त्य नारायणशब्दमात्रम्”

पावन।DIT८६०ITळाला? ढाळा

परिवादं पावन

। कीर्तनमात्रं पावन on

Camp

Gupi। भगवदिति - “अवमानञ्चकेशवे” इत्यादौ ढाळाmulg भगवद् द्वट् ऊञ्छ सङ्कीर्तनमुत्तारक Long? Tা१f\ÈQFumi - ये द्विषन्तीति - भगद्द्द्वेषि सङ्कीर्तनम् -

(सा।प्र) छायाङ्ग, अभिलाषवान् भूत्वा - दोषान्तरेत्यादिना हरिहरतीत्यस्य भावो दर्शीतः प्रयोजनान्तरमित्यादिना एतावतालमित्यस्य पुत्राह्वानरूपप्रयोजनवत्त्वं दर्शितम् । ननु नामसङ्कीर्तनादेर्भगवत्प्रद्वेषशून्येष्वेवाशेषाघनाशकत्वमिति नियमो निर्निबन्धन इत्यत्र विष्णुद्वेषस्यात्म हानिकरत्वावगम एव नियामक इत्यभिप्रायेणाह - इत्यादि - अन्यथेत्यर्थः - परिवादः, पारुष्यम् । अवमानादिरादिशब्दार्थः - पातक। इति - “मातृवत्परिरक्षन्तं सर्वस्याधारमच्युतम् । यो नाभ्यर्चयते विष्णुं तमाहुर्ब्रह्मघातकम् । यो दूषयति सम्मोहाद्वासुदेवं जगत्पतिम् । सर्वलोकैकहर्तार तं विद्याद्ब्रह्मघातकम्” इत्यादिष्वित्यर्थः - एवं विष्णुदूषणस्य वाचनिकं पातकत्वं प्रदर्थ्यार्थात्पातकत्वज्ञापकं तद्दूषकाणां तत्संसर्गिणां च प्रायश्चित्ताद्ययोग्यत्वमत्यन्त परिहरणीयत्वं चाह द्विषन्तीत्यादिना - “आद्यं पुरुषमीशानां सर्वलोकनमस्कृतम् । न चिन्तयन्ति ये विष्णुं तेवै निरयगामिनः ।" -

(सा।वि) लायकङ्कण अभिसन्ध्यन्तर (LITgjb। सङ्केत परिहासाद्यभिसम्बन्ध्यन्तरस्य सत्वेऽपि । साङ्केत्यं परिहास्यमेतदर्थो वर्णितः - प्रयोजनान्तरसङ्ग porgi इति एतावतालमिति वचनार्थ उक्तः तत्र पुत्राह्वानरूप प्रयोजनान्तरमुक्तम् - दोषान्तर /ji१८ (६) ळङ्गकीgi इति हरिर्हरतीति वचनार्थ उक्तः परिगणितं । कण्ठीg]। परिगणय्य घट्यन्त्रे - परिगणन प्रमाणान्याह - ये द्विषन्तीति - “यो दूषयति सम्मोहाद्वासुदेवं जगत्पतिम् ॥ -

प्रभावरक्षाधिकारः

मूलं न तेषां पुण्यतीर्थेषु गतिस्संसर्गिणामपि ॥ ना

यः पुत्रः पितरं द्वेष्टि तं विद्यादेऽन्य रेतसम् ॥

यो विष्णुं सततं द्वेष्टि तं विद्यादन्त्यरेतसम् ॥” नगळं गाण्ठ - “गोप्यः कामात्भयात्कंसो द्वेषाच्चैद्यादयो नृपाः ।

सम्बन्धाद्वृष्णियो यूयं स्नेहाद्भक्त्या वयं प्रभो ॥” नढाकीqwr

तुवक्कुण्डारुम् पिऴैप्पारॆऩ्ऱदुवुम्

“यया कया च विधया सम्बन्धस्सतुपावनः”

पूर्वसुकृतविशेष

अधिकारिविशेष[i]८५६०७६jni ८६६६ पूर्वापरवृत्तान्त

पुराणादि ६० प्रसिद्धम् -

(सा।दी) Cum? ग। गोप्यः कामादित्यादिumi) -

(सा।स्वा) कार्यकार LD

प्रमाण ॥ भगवद्विट्कं

द्वेष्यभावसम्बन्धळी (कं६०५ गतिu९our? Tढङ्ग

[[७२३]]

नियत ६० शकील

५५ - “गोप्यः कामाद्भयात्कंसो द्वेषाच्चैद्यादयः” इत्यादि

परगति

“यया कया च विधयासम्बन्धस्सतु पावनः” ढ

? भगवद्द्द्विट् कं द्वेषि

गोप्य इत्यादिना - विषयवासं सुगतिजनकQILD शास्त्र

I

(सा।प्र) विष्णुं ब्रह्मण्यदेवेशं पुराणं पुरुषोत्तमम् । लोकनाथमनाद्यन्तं जगतः कारणं परम् । नार्चयन्ति च ये मूढाः परमात्मानमव्ययम् । ते यान्ति नरकं घोरं पापिनो भरतर्षभ । मद्द्द्वेषिणश्च ये विप्राः मद्भक्तद्वेषिणश्च ये। ते यान्ति नरकं घोरमिष्टाक्रतुशतैरपि” इत्याद्यनुसन्धेयम् । ननु “वैरेण यन्नृपतयश्शिशुपाल पौण्ड्रसाल्वादयो गतिविशाल विलोकनाद्यैः । ध्यायन्त आकृतिविदश्शय नासनादौ तत्साम्यमापुरनुरक्तधियां पुनः किम् ॥” इत्यादिषु भगवद् द्वेषिणामपि मोक्षश्रवणात्कथं द्वेष्वा भाव एव सङ्कीर्तनादीनां मोक्षपर्यन्तत्वोक्ति रित्यत्राहगोप्य इत्यादि - इति - येन केनचित्प्रकारेण भगवदनुबन्धवन्तोऽपि संसारादुत्तरेयुरित्येतदपि - पुराणादीति - “तस्मिन्नतीत्य मुनयष्षड सज्जमानाः -

(सा।वि) सर्वलोकैककर्तारं तमाहुर्ब्रह्मघातकम् । आद्यं पुरुषमीशानं सर्वलोक नमस्कृतम् ॥ न चिन्तयन्ति ये विष्णुं ते वै निरयगामिनः । मद्द्द्वेषिणश्च ये विप्राः मद्भक्तद्वेषिणश्च यै ॥ ते यान्ति नरकं घोरमिष्ट्वा क्रतुशतैरपि । इत्यादि वचन सहस्रमत्रानुसन्धेयम् - ननु “वैरेण यन्नृपतयश्शिशुपालपौण्ड्रसाल्वाद योऽप्यतिविशालविलोकनाद्यैः । ध्यायन्त आकृतिविदश्शयनासनादौ तत्साम्यमापुरनुरक्तधियः पुनः किम् ॥” इति द्वेषि-भावनाया अपिमोक्षहेतुत्वोक्तेः “साङ्केत्यं पारिहास्यम् - हरि हरती “त्यादि वचनानां द्वेषाभाववद्विषयत्वव्यवस्थापनं न घटत इत्यत्राह - गोप्य इति - mui, संसारादुत्तीर्णा भवेयुः

गाय इति - पूर्वमेव भगवतस्संश्रयणयोग्याधिकारसिद्धेः - यत्किञ्चिद्दुष्कर्म वशात् ब्रह्मशापादिषु प्रसक्तेषु तदनुभवे जाते पश्चात्तत्संश्रयणं भवति । एतापुराणपारदृश्वनां सुगममिति भावः । प्रातिकूल्यरहितानामेव -

(सा।सं) चैद्यः, शिशुपालः । इत्थं भगवन्नाम सङ्कीर्तनादेः पापनिर्हरणादिकं व्यवस्थितविषय -

[[७२४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - भगवत्क्षेत्र की शरीरविश्लेषादिनां मोक्षोपकारक LDC//पश्वादि ८६० Currounlojio प्रातिकूल्य ६०६ उपकारक LOGI६q

L

?

(सा।दी) सिद्धLD IT ० ५० प्रतिकूल क्षेत्रवास मोक्ष

गगनÈQ&uri। Qua इति - Qing विषयवास शास्त्रार्थमङ्गीकरि६९ILLL) बाधक मरुळिच्चॆय्गिऱार्-

(सा।स्वा) कक्ष्यास्समानवयसावधसप्तमायाम् । देवा वचक्षतगृहीतगदौपचार्थ्यकेयूर कुण्डल किरीट विटङ्कवेषौ ॥ वेत्रेण चास्खलयतामतदर्हणांस्तौ तेजो विहस्य भगवत्प्रतिकूलशीलौ । ताभ्याम्मिषत्स्वनिमिषेषु निषिध्यमानास्स्वर्हत्तमा अपि हरेः प्रतिहारपाभ्याम् । ऊचुस्सुहृत्तमदिदृक्षित भङ्ग ईषत्कामानुजेन सहसत उपप्लुताक्षाः । लोकानि तो व्रजतमान्न्तरभावदृष्ट्या पापीयसस्तुरिपवोय इमेस्य यत्र” इति ऋषिभिरुक्ते “एतौ तौ पार्षदौ मह्यं जयो विजय एव च । कदर्थी कृत्यमां यद्वै बह्वधत्तामतिक्रमम् । मस्त्वेतयोर्धृतो दण्डो भवद्भिर्मामनुव्रतैः । स एवानुमतोऽस्माभिर्मुनयो देवहेलनात् । एतौ सुरेतरगतिं प्रतिपद्य सद्यस्संरम्भसम्भृत समाध्यनुबन्धयोगौ । भूयस्सकाशमुपयोस्यतमा शुचोवश्शापो मयैव विहितस्तवैतविप्राः । भगवान नुत्ता वाहयातमाभैष्टमस्तुशम् । ब्रह्मतेजस्समर्थोऽपि हन्तुं नेच्छेमतं तु मे । मयि संशभयोगेन निस्तीर्य ब्रह्महेत्तनम् । सर्वातिशायि लक्ष्म्या जुष्टं स्पन्धिष्ण्य माविशत् । तौ तु गीर्वाणवृषभौ दुस्तराद्धरिलोकतः । हृतश्रिया ब्रह्मशापात्वेततुर्विगतस्मया । तावेवह्यधुना प्राप्तौ पार्षदावृषभौ हरेः । दितेर्जठरनिर्विष्टं काश्यपं तेज उल्बणम् । दितिस्तु भर्तुरादेशादपत्यपरिशङ्किणी । पूर्णे वर्षशते साध्वी सुतौ प्रसुषुवे यमौ” इत्यादिष्वित्यर्थः - ननु “जातो वात्र मृतो वापि पापानामति पापकृत् । ममलोक मवाप्नोति न पुनर्गर्भमृच्छति” इत्यादिष्वति पापकृतामपि क्षेत्रवासमात्रादपि मुक्त्यवगमात् प्रद्वेषिभ्योऽति पापकृतामभावात्तेषामपि मुक्तिस्स्यादतो ये द्विषन्तीत्यादीनि भगवद्वेषिणां गत्यभावबोधकानि देशवासरहितद्वेषिविषयाणिस्स्युस्तद्वदेव नाम सङ्कीर्त नरहितद्वेषिविषयाण्यपि किं न स्युरित्यत्र “गङ्गादि तीर्थेषु वचन्ति मत्स्या देवालये पक्षि सङ्घाश्च नित्यम् । ते ज्ञानहीनानफलं लभन्ते तीर्थानि देवायतनाश्च पुण्या” इत्यादिषु ज्ञानशून्येष्वपि क्षेत्रवासस्याकिञ्चित्करत्वावगमाद् द्वेषिषु तस्य कैमुतिकन्यायसिद्ध्याद्वेषव्यतिरिक्ते ष्वेव तयोर्मोक्षोपकारकत्वमित्युत्सर्गाप वादन्यायाद्विशिष्य पातकितयोक्तानां देषिणां मोक्षोपकारकत्वं नास्तीति दर्शयन् विपक्षे बाधकमप्याह - Qui भगवत्क्षेत्रेत्यादिना । -

(सा।वि) भगवत्क्षेत्र मृतानामपि मोक्षोपयोगीत्याह - Qg इति -

(सा।सं) मिति स्थापितम् - अथ क्षेत्रवासादेरपि तथेति स्थाप्यते - Quig इत्यादिना -

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७२५]]

मूलं - भगवत्प्रातिकूल्यं ६४ LL यान्ना कण्ठ मोक्ष (poor_rs प्रसङ्गिकं -

दुष्टेन्द्रियवशाच्चित्तं नृणां यत्कल्मषैर्वृतम् । तदन्तकाले संशुद्धिं याति नारायणालये ॥ ६७६ठाळी श्रीसात्त्वतवचनं क्षेत्रवासादितत्पर morning शास्त्रविरोधील शब्दादिप्रावण्य (pr) भगवत्साक्षात्कारादिनंwwnी अन्तिम काली f

न तत्पर

प्रकरणादिसिद्धम्

(सा।दी) दुष्टेन्द्रियवशाच्चित्त

प्रातिकूल्य रहितं@gopi दुष्टेन्द्रियेत्यादि - शब्दादिप्रावण्यं कल्मषम् - भगवद्वेष m।१६०५, प्रातिकूल्यवर्जित DICT

(सा।स्वा) @rigung इति । “दुष्टेन्द्रियवशाच्चित्तम्” ढाढा भगवद्द्द्विट् कं विषयवासलंल

अन्त्यकाली

Gum?

Tেঠো(flÈQguri - दुष्टेति शब्दादि प्रावण्यCD इन्द्रियादि दोष - भगवत्साक्षात्कार भाव किल्विषQD६१५१५♚ - २ क्षेत्रवासं कर्मयोगादिद्वारा योगसिद्धिमुखेन अन्त्यकालßली

कृनङ्ग LIT कम्मुकीं शाकं नामसङ्कीर्तनाद्यपेक्षया अतिशय L? साक्षान्मोक्षसाधनom) ज्ञानादेव मोक्ष GILD

(सा।प्र) इत्यादिना एवं न चेत् भगवत्क्षेत्रेषु भगवद्विग्रहाद्यपहारार्थं प्रविश्य तत्रैव भागवतैर्हतानामपि मुक्तिस्स्यादित्यत्राह - ननु प्रमाणतमे श्रीपाञ्चरात्रे दुष्टचित्तानामपि भगवत्क्षेत्रेऽत्यन्तकाले चित्तशुद्ध्यवगमात् प्रातिकूल्यानुष्ठानार्थं प्रविशतामपि तत्र हतानां चित्तशुद्धे अन्तिमस्मृत्या । भगवत्प्राप्तिस्स्यादेवेतीष्टापत्तिरित्यत्राह - दुष्टेन्द्रियेत्यादि । “न हिंस्यात्” इति सामान्यतः प्राप्ताहिंस्यत्वस्य “अग्निष्ठोमीयं पशुमालभेत” इति विशिष्य विहिताग्नीषोमीयपशुव्यतिरिक्तविषयत्ववन्नृणामिति सामान्यनिर्देशस्य प्रद्वेषिव्यतिरिक्तविषयत्व विषयत्वबोधकोत्सर्गापवादन्यायादिः प्रकरणादीत्यादि शब्दार्थः । नन्विदं देशवासस्यान्तिमस्मृतिहेतुत्वमनुपपन्नम् - भक्तियोगानिष्पत्तौ केवलस्य तस्याव्यवधानेन मोक्षसाधनान्तिमस्मृतिजनकत्वायोगात् भक्तियोगनिष्पत्तौ तेनैवान्तिमस्मृत्युत्पत्तेर्देशवासवैयर्थ्यादित्यत्र भक्तियोग निष्पत्तावप्यादेहपातमनन्यमनस्कतया - नवरतभगवन्निदिध्यासनेनातियत्नसाध्यान्ति मस्मृतिर्निष्पन्नयोगेष्वेव प्रारब्धपापवशाद्विषयतूषितचित्तत्वेन निदिध्यासनाभावेऽप्ययत्नेन देशवासेनोत्पाद्यत इत्यभिप्रयन्नाह -

(सा।वि) विपक्षेऽनिष्टमाह - @ing। भगवत्प्रातिकूल्यं L६Öङ्ग ६।४G[jg], भगवदाभरणादिकमपहर्तुं प्रविश्य - ULLQuits (gi, भगवन्मन्दिरनियुक्तैर्हतानाम् - दुष्टेन्द्रियवशाच्चित्तमिति वचनस्य तात्पर्यमाह - दुष्टेन्द्रियेति ।

(सा।सं) ULLQuits (६। मृतानां - दुष्टेन्द्रियवशादिति वचनपर्यालोचनया तत्र प्रातिकूल्य व्यवस्थितानामपि मनः कालुष्य शान्ति हेतुत्व प्रतीतेस्तेषां मुक्ति प्रसङ्गो - नानिष्ट इत्यत्राह - दुष्टेन्द्रियेति -

[[७२६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - “यं योगिनः प्राणवियोगकाले यत्नेन चित्ते विनिवेशयन्ति” ६

अन्तिमकाल♚ली २ (२) ूयाङ्क नाकं मुकं

दययातिप्रवुद्धः” । प्रपन्नां विषयी

यकीup। प्रदर्शितम् - शुभ

६६६& स्वयत्नापेक्षैup “केवलं मदीययैव भगवत्प्रतिकूल

• पुण्यक्षेत्र (६)

बहुशास्त्रसिद्धम् -

प्रातिकूल्य शेष Door रूप, नाम, क्षेत्रवास, सङ्कीर्तनादिनां क्रम्म्

१६०० ६०० प्रतिकूलाचरण

(सा।दी) क्षेत्रवास♚लीळा प्रभावं

नीलनी

बाधकान्ना

कीpi - यं योगिन इत्यादिuni - अन्तिमकाल ली

इदु

२LIT कण्ठी प्रभावं प्रपत्ति की -२५ के वलमित्यादि तॆळिवै उण्डाक्कुगिऱ बहुशास्त्रसिद्धम्, “तीर्थे पापं न कुर्वीत विशेषाच्च प्रतिग्रहम् । दुर्जरं पातकं तीर्थे दुर्जरश्च प्रतिग्रहः ।” इत्यादि शास्त्रसिद्ध QILD।१६०-

(सा।स्वा) विरोधि ? - यं योगिन इति । भक्तिद्वारा साधन LOGOT स्वयत्नमन्तरेणान्तिमस्मृतिजनकत्वं क्षेत्रवासjagli spoons - Qug प्रपन्न

कृगी॰] क्षेत्रवासि८६५५५०० की६०) प्रपन्नापेक्षया क्षेत्रवासिकं प्रभावन्यूनतै ं प्रसङ्गिuw? दाग पूर्वोक्त

org

अधिक प्रभाव pii प्रपन्न mig स्मरिक - इति - २

इत्यादिना का अर्थ उपसंहरि मङ्की pri शुक्रwn इति प्रातिकूल्यशेषाळी क्षेत्रवासादिकं किञ्चित्साधकQLD लङ्का - प्रतिकूल (कं क्षेत्रवासं क्रमेणQugjib किञ्चित्साधकpr? Gupi। पुण्यक्षेत्र) इति

‘तीर्थे पापं न कुर्वीत विशेषात्तु प्रतिग्रहम् । दुर्जरं पातकं तीर्थे दुर्जरश्च परिग्रहः” इत्यादि यॆऩ्ऱबडि

(सा।प्र) यं योगिन इत्यादिना - नन्वेवं यथाकथञ्चिदन्तिमस्मृत्यावश्यकत्वे देशवासरहितप्रपन्नानां सा कथं स्यादित्यत्र “स्थिते मनसि” इत्युक्तरीत्या प्रपन्नानामन्तिमस्मृतिः केवल भगवत्कृपयैव स्यादित्यभिप्रयन्नाह केवलमित्यादि - एवं साध्योपायनिष्ठानां प्रभावस्य प्रमाणान्तराविरोधे असङ्कोचेन स्वीकार्यत्वमुक्त्वा भगवत्क्षेत्रे प्रातिकूल्याचरणे अधिकानिष्टजनकत्वरूपं सिद्धोपायप्रभावमाह - पुण्यक्षेत्र [[]])] इत्यादिना

बहुशास्त्रसिद्धमिति

‘अत्र यत्क्रियते कर्म पुण्यपापात्मकं नरैः । ज्ञानतोऽज्ञानतो वापि तत्सम्मृद्ध्यतकोटिशः” इत्यादि बहुशास्त्रसिद्धमित्यर्थः ।

(सा।वि) यां(कं, भक्तियोगरहितानामपि । अनवरतभगवन्निद्दिध्यासनाभ्यासाभावेऽपि विषयवासनादूषित चित्तत्वेऽपि क्षेत्रमहिम्ना अयत्नेनैवान्तिमस्मृतिर्भवतीति भावः इदु वेऱ्ऱम्, भक्तियोगनिष्ठापेक्षया क्षेत्रवासिनामयमतिशयः प्रपन्नानान्तु क्षेत्रमरणाभावेऽपि भगवत्सङ्कल्पेनैव स्मृतिर्भवतीति पूर्वमेवोक्तम् - एवं साध्योपायनिष्ठप्रभावमुक्त्वा भगवत्क्षेत्रे प्रातिकूल्याचरणे अधिकानिष्टजनकत्वरूपं सिद्धोपाय प्रभावमाह - पुण्यक्षेत्रेति - शास्त्रसिद्धमिति - “अत्र यत्क्रियते

[[१]]

(सा।सं) तर्हि क्षेत्रवासायुक्तः को विशेष इत्यत्राह - यं योगिन इति - योगिभ्यो विशेषः - योगिनामपि यत्न साध्यः प्रत्ययविशेषस्तावतैव कथं स्यादित्यत्र अकिञ्चनेष्वपि भगवत्कृपयैव सिद्धेस्साम्प्रदायिकत्वमाह शाकं इति - शुल६०, नामसङ्कीर्तनक्षेत्रवासवैभवपराणामन्यथासिद्धत्वात् - ५६, इष्टसाधकन्न - अनिष्टसाधकं चेत्याह । पुण्येति । -प्रभावरक्षाधिकारः

[[७२७]]

मूलं - भगवत्प्रभावम् - भगवत्प्रवण वृत्र क्षत्रबन्धु २g Coupon आनुकूल्या ६० ६७६०६ दोष ५६०

Guri की उत्तारक [i) B। -

विषयात्कर्षं पापवर्धक LILDipiq

भागवतविषयक दोष riji शिक्षका पण्णादे करियोय् इवर्गळुडैय

(सा।दी)

इत्यादि - ब्रह्महत्त्यादि

भगवत्प्रवणतं इत्यादि - वृत्रा, वृत्रासुरा -

ऩेयॆऩ्ऱु तॆळिन्दु अवर्गळ् पक्कल् ३ Cari♚लीunळी अलभ्यलाभ

भगवत्प्रसाद

Qump

सुखलङ्की -

कृतार्थ निर्भरmui,

(सा। स्वा) भगवत्क्षेत्र की प्रातिकूल्यमत्यन्तबाधक की भगवत्क्षेत्र साधकत्व मिल्लामैयाले त्तुक्कुक्कॊत्तै वारादो? ऎऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्

इति - प्रातिकूल्यस्य स्थलान्तरादधिकबाधकतायां भगवत्क्षेत्रत्वं प्रयोजक Logo भगवत्प्रभावविषयQILD orig। - भगवत्प्रवण (कंल क्षेत्रवासादिना BLsrg निषिद्ध प्रसक्ति की क्षेत्रवासादिकं वाधक प्रसङ्गwn Can?

supri भगवत्प्रवणतङ्कण्ठ इति - Q अधिकारी अपराध प्रसक्त भागवतविषयी अपचारं वर्जनीय QILDorm GGGLon? अपराध प्रसक्तo धिक्कारं ग ६०णी भय लगLITऊङ्की निवृत्तपापकं की पुरुषार्थोत्पादनमभिज्ञकर्तव्य pm ? b) Cu

इङ्ङऩल्लाद पोदु शिखै पापानुवृत्त्या पुरुषार्थहानि प्रसङ्गिwing? शिक्षै, पुरुषार्थ (pii भगवदधीन

मागैयाले -

(सा।प्र) नन्वेवं सति स्थानविशेषाधिकारे परमैकान्तिभिर्दिव्यदेशे वस्तव्यमित्युक्तेस्तत्र स्थितानां भागवतानामप्यभ्युपगतप्रारब्धदुष्कर्मफलतया कदाचित्भगवत्प्रातिकूल्योदये कोटिगुणितत्वापत्त्या तेषामपि नरकपात प्रसङ्ग इत्यत्र “स महात्मा सुदुर्लभः । ज्ञानी त्वात्मैव मे मतम्” इत्याद्युक्तप्रकारेण परमैकान्ति नामतिदौर्लभ्यं जानन् भगवान् सिद्धानुकूल्येनैव प्रारब्धकर्मवशादागधान्यति गुरूण्यपि पापानि लघु प्रायश्चित्तेन वा, लघुशिक्षया वा, निस्तारयतीति सोदाहरणं प्रदर्शयन् कदाचिदघोदयेऽपि पश्चात्तापयुक्तैः परमैकान्तिभिर्निष्कल्मषपरमभागवतानां निकटे यावच्छरीरपातं मोक्षनिस्संशयैरेव स्थातव्यमित्याह । भगवत्प्रवण ं इत्यादिना - २

Guru, प्रभृतीनामेव कण्ठी,

केनचिल्लघूपायेन विनिवर्त्य - लघुप्रायश्चित्तेन शिक्षया वेत्यर्थः । -

(सा।वि) कर्मपुण्यपापात्मकं नरैः । ज्ञानतोऽज्ञानतो वापि तत्समृद्ध्यतिकोटिशः ॥ " इति क्षेत्रविशेषमधिकृत्योक्तम् - ननु दिव्यदेशे वसतो भागवतस्यापि ज्ञानतोऽज्ञानतो वापि कृतं कोटिगुणितं स्यादित्यत्राह - भगवत्प्रवण इति - वृत्र क्षत्रबन्धु २LL Gum, वृत्र क्षत्रबन्धुप्रभृतीनामिव - अदोष/iruji, तान्दोषानपि - CLIऊं की, निवर्त्य - एवं प्रभावं प्रतिपाद्य तं प्रभावं विदन् -

(सा।सं), प्रतिकूलाचरणस्यानिष्टसाधकत्वं च - भगवत्प्रभावं भगवन्निग्रहकार्यमित्यर्थः भगवत्प्रतिकूलानां रूपनामादि एवं चेदपि भगवत्प्रवणानां नैवम् - किन्तु क्रमेणोपकारकमित्याह भगवत्प्रवणं इति । -

[[७२८]]

मूलं - शुभ

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

सङ्कल्प नियत व्याज ० सर्वेश्वर ग स्वरूपप्राप्त Lo६of मुक्तैश्वर्यं कण्ठ

अधिकारि८८६नान्ना दोष १६ (८४

६। “एकश्शास्ता न द्वितीयोऽस्ति शास्ता” “प्रशासितारं सर्वेषाम् "

व्य

“रागादिदूषिते चित्ते नास्पदो मधुसूदनः । न बध्नाति रतिं हंसः कदाचित्कर्दमाम्भसि ॥”

की अधिकारिणां कङ्गनान्ना गुणांश

शास्ता विष्णुरशेषस्य

इत्यादि८६०mini♚

तण्णीर् पॆऱ्ऱार्बोलेयुगन्दु -

(सा।दी) (ऊं ऊं

निगमिकी - इत्यादि) -

मरुभूमि

सङ्कल्पितं - ८०४, शिक्षै - की, अनादरिung - आपातदृष्ट्याङ्की प्रसक्तम्

भगवद्विमुखविषयी - की प्राप्तम् - यद्वा, तऩक्कु ऎरिवुगळ् कळॆऩ्ऱाराय्न्दु अवर्गळै नॆगिऴादेयिरुक्क CD हेतु -

(सा।स्वा) Disली) अन्वयggio अपचारवर्जनं सामान्यग्रह्मणविषयी तुल्य DB INT

भागवतविषयलं कण्ठ कर्तव्यातिशय? आदरमधिक अपराधप्रसक्ति भागवतादरं सिद्धिकं@sw अपराधरुचि प्रसङ्गिwn? ईश्वरा शिक्षक कृष्णकं अपराधप्रसङ्ग शिष्टै शङ्कितै शकीनां भक्ति (हर्ष) हानिuji प्रसङ्गिwn? ढगळी शङ्कुला परिहरिमंাG Q। कालमुचित वृत्ति उपसंहरिकं pri - इति -

सङ्कल्पिकुंलं। Q८। शिक्षै - श्रीकं रागादिना भागवत अनादरिung rule -

(सा।प्र) Gr इत्यस्य

इत्यनेनान्वयः - ईश्वर एव निस्तरक इत्यर्थः

की, निस्संशयो भूत्वा । रागद्वेषादि कलुषमनस्का भावञ्चिन्तनानर्हा इति वैमुख्यमकृत्वेत्यर्थः । मरुभूमीत्यादि - मरुभूमावतितृषितोऽति शीतलन्तीर्थं तत्रैव लब्ध्वा यथा तुष्येत्तथेत्यर्थः ।

(सा।वि) भागवतनिकटे शास्त्रमर्यादामनुसृत्य निस्संशयः कृतार्थस्तिष्ठेदिति परमप्रकृतमुपसंहरति शुभा इति - व्यङ्ग, भगवानेव - GF, दोषनिवर्तकः - pnp। निस्संशयो भूत्वा - अधिकारिकं एतत्प्रपन्नाधिकारि विषये - २नान्ना गुणांशलं “गुणदोषौ बुधो गृह्णान्” इत्युक्तरीत्या विद्यमान गुणांशम् - मरुभूमि, निर्जलभूमौ । ५६or coilpprium, मधुरशीतलजलं प्राप्तइव - २। सन्तुष्ययथाकथञ्चिद्भागवतलाभेऽपि तत्सहवासमत्यजन्नित्यर्थः (सा।सं) अधिकारार्थं निगमयति । इति, शास्त्रार्थोपप्लव रहितस्थले प्रमाणसिद्धस्य प्रपत्ति प्रभावस्य नाम सङ्गीर्तनविषयवासाद्यतिशयस्य च यथा प्रमाणमसङ्कोचोक्तेस्साक्षान्मुक्त्युपाय भक्ति प्रपत्त्यन्यतरनिष्ठानामर्थादि सङ्गव्याधिग्रस्तानामप्यवरमादरणीयत्व समर्थनाच्चेत्यर्थः - व्याजशब्दः भक्ति प्रपत्त्योरन्यतरपरः । २ नान्ना दोष १५१५ (१५) मञ्छ, अर्थसङ्गादिव्याधीनाम् । प्रायश्चित्तविशेषण लघुप्रत्यवायेन वा निवर्तक इत्यर्थः -

Gum] लढलं, समाभ्यधिक दरिद्रतया -

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७२९]]

मूलं - “कर्मणा मनसा वाचा यदभीक्ष्णं निषेवते । तदेवापहरत्येनं तस्मात्कल्याणमाचरेत् ॥ ” ऎऩ्गिऱबडिये कत्तालुम् ताऩ् नल्वऴिगैविडादे

“संसारविषवृक्षस्य द्वे फले ह्यमृतोपमे । कदाचित्केशवे भक्तिस्तद्भक्तैर्वासमागमः ॥’

ऎऩ्ऱु इङ्गिरुन्द कत्तुक्कुमाग वॆडुत्त

“परमऩैप् पयिलुम् तिरुवुडैय सिऱुमामऩिसरुडऩ् सेर्त्तियागिऱ सीऱिय पॆऱाप् Cu♚♚♚$४५গGummmi” । कृतार्थ -

(सा।दी) की @Lw, “unjssing

$b©qm_wrrit” ढाङ्गळgu परमपुरुष ६०६०१ समाश्रयिमंळं सम्पत्ww।q सिऱुमामऩिसरुडऩ्, सिऱुमा मऩिसराय्” ऎऩ्गिऱबडिये रियाल् सिऱियराय्त्तोऩ्ऱि ज्ञानवैराग्यादिका महाप्रभावळ भागवत - mu, श्लाध्यon - Gan, ‘‘पण्डैनाळाले निऩ् तिरुवरुळुम् पङ्गयत्ताळ् तिरुवरुळुम्” ऎऩ्गिऱ दिव्यदम्पति ५ (COLL प्रसादßल -

(सा।स्वा) भागवताराध सन्दर्शन Comio अपराधप्रसक्ताळलं। LTD इति

*♚& Cering LTD।, परमात्मा

आश्रयिमंqu-। सम्पत्

Lujnor - AmITLD FILळा, देहयात्रानुवृत्ति प्राकृत ५५ mins Cap ज्ञानवैराग्यादिना६०। LDI, महाप्रभावळा, LDगी मां, भागवत (१०। भाण्डी, संसर्ग m। mu शलाघ्य→ळा - Gujop, Guru पुरुषार्थ - श्रीना, दिव्यदम्पति (@Lu श्रीमत्कृपैurr

६T१q।

(सा।प्र) ढङ्गलCg। सन्मार्गापरित्यागेन -

इति - आबाल्यं सर्वेश्वरस्य श्रीमन्नारायणस्य निरन्तरानुसन्धानरूप निरवधिकसम्पत्समृद्धेः परमैकान्तिभिस्सह वासरूपमतिसमीचीनं स्वरूपानुरूपं फलं भगवत्कृपयैवाहं लब्धवानिति स्वकार्तार्थ्यमनुसन्धाय -

(सा।वि) परम की ४G

FL, “♚SL sing

श्री Luni” इत्युक्त प्रकारेण परमपुरुषसमाश्रयणसम्पद्युक्ते : ADDIT/FILळा, “DID” इत्युक्तप्रकारेण देहयात्रानुवृत्त्या स्वल्पैर्ज्ञानवैराग्यसमृद्ध्या अधिकैर्भागवतैस्सह - Carium, सम्बन्धाख्यं mu, श्रेष्ठम् - Gun, प्राप्तुमशक्यम् - mom। फलम् - लीना, भगवत्कृपयैव - Quipmb, प्राप्तास्स्मः

(सा।सं) स्वशासनप्रतिबन्धकरहिततया प्रमाणशतसिद्ध श्रीमन्नारायण एवेति निश्चित्य - अभीक्ष्णं प्रतिक्षणम् - पुनः पुनरिति यावत् - कर्मणा मनसा वाचा - कल्याणमाचरेदित्यर्थः - कल्याणम्, अर्थादि विषयक्रागादिमत्स्वपि भागवतेषु किञ्चित्करणम्, श्रुत्यादिसिद्धनित्यादिकञ्च movoup, भागवताराधनादिकं LITLD इत्यादि - सर्वस्मात्परविषये चित्तद्रवीकरण रूपस्तुत्यात्मकगाधागान श्रीमन्तः शरीरतोऽनाधिका अपि प्रभावान्महान्त इति निश्चित्य तेषां किङ्ङ्करतया तैस्सहवर्तनरूपमलभ्यं फलं श्रियः पतेः करुणया लभन्ते इति कृतार्थास्सन्तः श्रियः पतेः -

[[७३०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - “श्री

” । व्यवसित oormi

“आळ्गिऩ्ऱाऩाऴियाऩाराल् कुऱैयुडैयम्” ऎऩ्गिऱ पडिये ४८४९सत्तिल् पॆऱप्पुगुगिऱ परिपूर्णकैङ्कर्य साम्राज्य किं (y) कङ्क प्राप्त -

आराल्

(सा।दी) की

१५ नां ऊं छः श्रियः-पतिपरिग्रहिलं big। SurajCsi दुष्कार्य [i) GrijGs on Tग निश्चित or rui शुना की ढङ्ग IT TI Tor, चक्रपाणि शुना की गळा। रक्षिला - शु कुऱैयुडैयम्, मऱ्ऱवराल्बॆऱुम् ऎन्दक् कुऱैवैयुडैयोम् नाम्। सदिमुम् नमक्कु परिपूर्ण - Qri, Qविभूति। ००४४। परमपद साम्राज्य किं पट्टाभिषिक्ती कण्ठ प्राप्त॥ Q१ अधिकारार्थDI] प्रभाव रक्षै रहस्यत्रयी अनुसन्धिकं ( स्थल कुं

माऩ

५@@Èळा,

(सा।स्वा) कीDI इति - ली, श्रियः-पतिः - परिग्रहिñjiii @कण्ठ - TrijGs Somoा, क्रूरपापं व्यवसित, निश्चय-शु

नम्मैयाळ्गिऩ्ऱाऩ् इऩियाराल् कुऱैयुडैयम् - मऱ्ऱवराल् पेऱ्ऱुक्कुक् Gopu@LCurró - सर्व । सम्पूर्ण - @is, संसारकुण्डी - २०१४०८१९। पट्टाभिषिक्तornrui Tor - शीलं प्रभावरक्षै रहस्यत्रयी वाचकशब्दाभावात्प्रतिपाद्य @@@@ तद्व्याख्यानरूप २५ प्रबन्धक निरूपणमसङ्गता? ऎऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार् -

[[१]]

Liju,

(सा।प्र) on इति - सन्ध्यारागरञ्जितसूर्यविशिष्टमेरुसदृशस्य चक्रपाणेश्श्रीधरस्य दिव्यमङ्गल विग्रहदिदृक्षया क्रोशहेतुभूतेन के नाप्यनिवर्त्स्न्येन सर्वोत्कृष्ट निरतिशयप्रीतिरूपनिरस्तानु सन्धानात्मकोन्मस्तकव्यामो हेन विशिष्टानामस्माकं कथं वा क्रूरपापं स्यादित्यर्थः - श्रुना काळा इत्यादि । समुद्रवच्छ्रमहर विग्रहविशिष्टेऽस्मत्स्वामिनि सति केन वा अपूर्णा भवेमेत्यर्थः । P४४। पुष्पापीड मावध्य अभिषेकायालङ्कृतो यथाभिषेकमाकाङ्क्षमाणो निर्भरोऽवतिष्ठत - एवं प्रपन्नोऽपि निर्भरः परिपूर्णभगवदनुभवजनित कैङ्कर्य सापेक्षोऽवतिष्ठेतेत्यर्थः एवं भूतप्रभावस्य रहस्यत्रये प्रतिपादकांशं प्रदर्शयति

(सा।वि) की Long

m, श्रियः-पतिम् - Hms@BIL, आश्रितवतां - brijBLLG, अस्माकम् -, क्रूरपापानि - Tils, कुतस्स्युः - शुनाग शुग, चक्रधरः - शुकी, रक्षकः । शु, केनहेतुना - Gom, न्यूनता - २oLib। तिष्ठेत् - Gupiळी, प्राप्स्यमानस्य पुष्पापीडं शिरसि धृत्वा - यथा सांराज्याभिषेकं काङ्क्षमाणोऽलङ्कृतस्तिष्ठेत तथा स्थातुमुचितमिति (सा।सं) चरणावाज्ञां च शिरसा धृतवतामस्माकं कुत आगच्छन्ति क्रूरपापानीत्यध्यवासायवान् सन् चक्रधरेण किङ्करत्वेन देशविशेषमत्स्वीकरणं स्वस्य न किङ्करभावकृतम् - किन्तु केवलकृपयैवेति च धिया ००१४९ अङ्क प्राप्तम् - न हि सायुज्यपर्यवसितोभयविभूतिविशिष्टब्रह्मानुभवसाम्राज्याभिषेको भगवदन्तरङ्गौदासीन्ये तदवमाने वा लभ्यस्स्यादिति भावः । -

[[१]]

४०४५१४,

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७३१]]

माऩ

मूलं - Quig व्यवस्थिoor प्रभावं रहस्यत्रय की ६० फलनिर्देशप्रदेश) अनुषङ्गसिद्धLDIT B अनुसन्धेय।

(सा।दी) LG कीpit - Quig व्यवस्थितLDIT इत्यादि - व्यवस्थितम्, न♚♚& ऊं mu यथाप्रमाणं फलनिर्देशप्रदेश/१८६, व्यक्तचतुर्थ्यादिना - अनुषङ्गसिद्धLINE, फलं तत्प्रभावाधीन LIST) फलßCHCL BnL अनुसन्धेय QILD६१५५।कुंंं। -

प्रपन्नस्यैहिकं दुःखमसह्यमपि नोहरिः । निवारयत्यतः कर्मप्रारब्धं न विनाशयेत् ॥ इत्येतद्वचनं मन्दं हितार्थी दुःखमैहिकम् । हरिर्निवर्तयेन्नैव प्रारब्धांशन्तु नाशयन् ॥ अस्मद्दर्शननिष्ठानां कर्मज्ञानादिवर्तिनाम् । कादाचित्कार्थसङ्गादेर्निन्द्यातानोपजायते ॥ ऐकान्त्यं सुदृढं येषु क्वचित्तेषु स्खलत्स्वपि । अवज्ञा परिहर्तव्येत्येवं शास्त्रविनिर्णयः ॥ प्रपन्नवेषयात्राच्च तद्ज्ञानावधिवैष्णवः । आदरादनुवर्तेत किं पुनस्सत्पथे स्थितान् ॥ भगवत्क्षेत्रमरणं देहिनामुपकारकम् । प्रातिकूल्यत्यजामेव विपक्षेऽति प्रसङ्गतः ॥

।

(सा।स्वा) g इति । फलनिर्देशप्रदेश [i]sf], नारायणपदोत्तरचतुर्थीप्रभृति Gupt

अनुषङ्गसिद्धDITB, फलं प्रभावाधीन onBC अर्थसिद्धLong अनुसन्धेय GILDorming

ऩा

शुग ू शरण्यंा निदष्ट६०६०५० अनवच्छिन्न प्रभाव की बुळं भागवतां जात्यादि कृतापकर्षवान् ना। तथाविधप्रभाव ५५ ८२। GGm ? ढाळग की शङ्क wi परिहरिलं । मंGी काळङ्ग ६ एतादृशप्रभावोपदेष्टा ऊन्ना देशिक कृतज्ञतानुसन्धान रूपDITor - (सा।प्र) Quq व्यवस्थिLI] इत्यादिना - फलनिर्देशप्रदेशेष्विति । मूलमन्त्रे मन्त्ररत्ने च फलनिर्देशपरे नारायणायेति शब्दे सिद्धसाध्योपायप्रभावो विवक्षितः । तन्निष्ठस्य प्रभावश्चाध्याहृते स्यामित्यत्रेति द्रष्टव्यमिति भावः । -

माऩ

एवं प्रतिपादितस्य भागवतप्रभावस्य वाङ्मनसागोचरमाहात्म्यभगवत्परमसाम्यश्रवणादपरिच्छेद्यत्व सिद्धेस्सार्ववर्णिकानामपि भागवतानामपरिच्छिन्नमाहात्म्यवत्वमविशिष्ट -

।

(सा।वि) अनुषङ्गसिद्ध Lorroor इति । फलप्रधाने फलस्य प्रभावं विना सिद्ध्यभावात्तदनुषङ्गसिद्धः प्रभावोऽपि फलनिर्देशस्थलेऽनुसन्धेय इत्यर्थः ।

सर्वभागवतानां माहात्म्यं भगवत इवापरिच्छेद्यं न विस्मयनीयमित्याचार्या उपदिदिशु -

(सा।सं) व्यवस्थित Door इति । प्रमाणोपप्लवरहितस्थले यथा प्रमाणम्, प्रमाणविरोधवति विशेषवचनत उत्सर्गापवादादि नयेनच सङ्कचितविषयतया व्यवस्थितेत्यर्थः । अनुषङ्गेति - “दुराचारोऽपि” इत्यारभ्य, “प्रभावात्परमात्मनः” इत्यादिना बोधित भक्तिमुखे नाप्यसङ्कचित प्रभाववन्तं प्रति किङ्करता तत्तदनुगुणतया यावद्भक्त पर्यन्तेति भक्तकैङ्कर्यरूपमपि फलं प्राप्यान्तर्गतं तत्प्रतिसम्बन्धिभक्त प्रभावोऽपि फलपरेणानुसन्धेय इत्यनुषङ्गसिद्धDIs इत्युक्तम् । -

भगवच्छरणारविन्दयोर्न्यस्तभराणां प्रभावे भगवानेव सदृश इत्युक्ते विस्मयो

[[१]]

[[७३२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - २०००

वन्दुगऴल् पणिवार्, तण्मैगिडन्दिडत् -

(सा।दी) अधिकारार्थLLmg सङ्ग्रहिहण्डीpi। २Dog इत्यादि २_Dog Lo, सत्यवादिनाळा उपनिषद्भाग १५। - @ru उत्तम। निस्समाभ्यधिकत्वेन प्रतिपाद्या पुरुषोत्तमळा - GOLD, वैलक्षण्य - सिद्धोपाय प्रभावQuòrmuq। अना, परिच्छेदिकं अशक्य ॥। शुं शु। उपायप्रभावं निरवधिकonzunlawmiqui puri, अनन्यगतिsari ujjgl क्रीq५०ना समाश्रयिTOL-QLD, नैच्यं -

(सा।स्वा)

LL अधिकारार्थjmg सङ्ग्रहिकं कीpi - २D इति - २६००१६०१०, २ नाबाq।

), वेद) - वेदान्त

२०१७ मं ( ५, सत्यवादिना। प्रतिपाद्य color - निस्समाभ्यधिकत्वेन प्रतिपद्य - २५। पुरुषोत्तOOL।GI GOT GOLD, वैलक्षण्यम् । प्रभावQILD। नी। परिच्छेदिकं अशक्य QILD- शुक्र, शुल - सिद्धोपाय प्रभावमपरिच्छिन्न Lonoun - Gujjgj। आकिञ्चन्यानन्य गतित्व युक्तomiuja। क

Quri, श्री११४।५०ना आश्रयिकं प्रपन्न LG -

जात्यादिकृतनैच्यम् - BLL,

२mDurgi

çी -

(सा।प्र) मेवेति पक्षपातरहितास्मदाचार्या आवोचन्नित्याह - २ - इत्यादिना उण्मैयुरैक्कुम् मऱैगळिल्, अपौरुषेयतया कारणदोषबाधक प्रत्यय रहितत्वाद्यथावस्थितार्थबोधनशीलेषु वेदेषु । rivu उत्तमomi"वेदाहमेतं पुरुषं महान्तम्” इत्यादिषु सर्वोत्कृष्टतया बोधितस्य पुरुषोत्तमस्य - GOLDuring प्रभावः परिच्छेत्तुमशक्यः - शुक्र, अत एव - भगवतो परिच्छिन्नप्रभाववत्वादेवेत्यर्थः - Qui की BL। सर्वस्वामी भगवान्नस्माकमपि स्वामीत्यवगम्य स्वस्वातन्त्र्यबुद्धिमपास्य तदाराधनरूपसम्मार्गे आगत्य तच्चरणारविन्दयोः प्रणिपततां नैच्ये स्थितेऽपि

(सा।वि) रिति गाधयाह २७m Duq mi g इत्यादिना उयर्न्दवर्, ज्ञानादिभिर्महान्तोऽस्मदाचार्याः - २००LD, याथार्थ्यम् - २०१७igi, वदन्तीषु - Loom), श्रुतिषु @riju “नतत्समश्चाभ्यधिकश्चदृश्यते” इत्यादिना - सर्वोत्तमत्वेन प्रतिपादितस्य - २, पुरुषोत्तमस्य - GOLD प्रभावः - अनing, परिच्छिद्य ज्ञातुमशक्यः -, अतः - वस्तु, भगवत्समीपमागत्य - ५, चरणौ । uri, आश्रयताम् - BOLD अपकर्षे जात्यादि न्यूनत्वे । श्री विद्यमानेऽपि -

(सा।सं) न भवत्येव - तात्विकैवेषोक्तिरित्यवोचन्नित्याह - २६००१००इति - २uijgori, महादेशिकाः - २_TOLD, वस्तुस्थितिम् - पक्षपातराहित्येन - २ojpori, उपदिदिशुः - किमित्यत्राह - २_६००D इत्यादि

इत्यन्तेन - याथात्म्यप्रतिपादकेषु वेदेषु समाधिकरहितत्वेन प्रतिपादित पुरुषोत्तमस्य - GOLD इति - प्रभावः - इयदिति ज्ञातुं न शक्तमिति - “मामेव ये प्रपद्यन्ते” इत्युक्त्या आकिञ्चन्येनागत्य चरणावाश्रयतां - ५६ OLD इति - प्रकृतिसम्बन्धादि निबन्धना -

मूलं

roquining ॥ ३३ ॥

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७३३]]

मळवॆऩ्ऱ वियप्पिलदाम्,

उण्मै युरैत्तऩरोरन्द

L।

५। असं म्

प्रभाव -

(सा।दी) जातिव्यवस्थैwiq -

G♚♚GLong] ५५ē] - कृ त प्रभाव QILD “देवा अपि न तं विदुः”

नाना, परिच्छिन्न QILD Quinig अगोचर m। DOD २_wijgori, ज्ञानादिकं उन्नत अस्मदाचार्य - निर्दोषी पक्षपातंjung - यद्वा सत्कण्ठा अर्थ उपदेशयोग्य मादृशरनर्हyorm] पक्षपातं ०५२६००, उपदेशि

भागवत अनुवृत्तदोष

किं

नागल ॥३३॥

(सा।स्वा) @५५ळी - श्रकं पुरुषार्थहानि प्रभावनिमित्त भगवद भिमान♚ली न्यूनतै

प्रभाव न्यूनतैलं - Gung, प्रभाव GuDormula - नाळ, परिच्छिन्न GDM - । उक्ति - परिच्छिन्न CILDङ्गळी वाक्की - अपरिच्छिन्न QLDpg - “यो ह्येनं पुरुषं वेद देवा अपि न तं विदुः” ढङ्गलp - २६०१००, भागवतप्रभावम् अविच्छिन्न QILD॥। यथार्थ Door अर्थसङ्कल २_wijjgojii, ज्ञानानुष्ठान [] अधिकळा। व्यासादिभ्योऽप्यधिक अस्मदाचार्या

धी, पक्षपातं कृधी, सदोषभागवत निर्दुष्टभागवत पक्षपात कं Cs। यद्वा, मन्दाधिकारि, १६ पूर्णाधिकारी पक्षपात केवलवात्सल्य २० ला उपदेशिलंलfiq - ॥३३ ॥

Q भागवतप्रभावमपरिच्छिन्न QILD GGGLD? भागवत पूर्वदशै एतादृशप्रभाव? पूर्वदशै प्रभावी प्रपत्तिप्रयुक्तLDITS इदानीं तादृशप्रभाव PGIL_ग) भक्तियोगकृत Dies भक्तिनिष्टमं एतादृशप्रभावं प्रसङ्गिwn? Gung “सत्कर्मनिरता” इत्यादिना प्रपन्न अधिक स्तुति की । GOLD? किञ्च उत्कृष्टप्रपत्ति प्रयुक्त प्रभावं “तस्मात् सत्यं परमं वदन्ति” इत्यादिना सत्यतपः प्रभृति परमत्वं तन्निष्ठiigo तादृशप्रभावं प्रसङ्गिung? TT T सत्यतपः प्रभृति सकलधर्मापेक्षयाप्यत्यन्ताभ्यर्हिततया, सकल -

की।

(सा।प्र) BDT D अपरिच्छिन्न प्रभावो भगवानेवैतेषां सदृश इत्युक्तेऽपि किमिदं विस्मय नीयम् - यतोऽपि भगवानेव “अनुव्रजाम्यहम् नित्यं पूयेयेत्यङ्घ्रिरेणुभिः” इत्यादि भिस्स्वस्यापि पावनतया भागवतानवोचत् - अतो न विस्मयनीय मिदमित्येतत्सत्यमित्यवोचन् - धी, पक्षपात राहित्येन - २_wijoor, उन्नता महान्तो ज्ञानार्थका वादिहंसनवाम्बुवाहा प्रभृतयः पूर्वाचार्या इत्यर्थः ॥ ३३ ॥

पक्षपातराहित्येन

(सा।वि) स्वयं भगवानेव - अना, उपमानम्तेषां प्रभावे भगवानेव तुल्य इत्यर्थः - ढाळा, इत्युक्ते यथा । wi, विस्मयः - @gmi, न भवेत्तथा - २, सत्यम् - - सर्ववर्णसाधारण्येन - २ - अवोचन् ॥ ३३ ॥

।

(सा।सं) प्रकर्षे विद्यमानेऽपि तेषां प्रभावे । TLD१६४। स भगवानेव तुल्यः । “न च पूज्योऽयह्यहम् । ये ब्राह्मणास्तेऽहमसंशयं नृप” इत्यादिभिरुक्तः पं न विस्मयनीयमिति महादेशिका वस्तु स्थितिमपक्षपातेनोपपदिदिशुरित्यर्थः ॥ ३३ ॥

[[७३४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - रागद्वेष मदादि कैरिहमहारक्षोभिरक्षोभि (ते) तं नित्ये रक्षितरि स्थिते निजभरन्यासाभिधानं तपः ।

(सा।दी) श्रीभागवत (COOL प्रभावं वेदवाचामप्यगोचर Glosing उपसंहरिकी - रागद्वेषेति रागादिzCT महारक्षस्ना - राक्षस juji sumo महारक्षस्त्वम् - आदिशब्दं मोहादिou miLGli - इह, जगति । तैरक्षोभिरक्षोभितम्, अनभिभूतम् - मोक्षविषय प्रपत्तिकं रागादिना प्रतिबन्ध। शिक्षयापि क्रोडी करोति ढाळी - नित्ये रक्षितरि, नित्यरक्षका श्रियः-पति विषय की - रक्षणं, मोक्षः - स्थिते

। Tium mo

आश्रयिmilrom

।

४५s Crimpg। सन्निहिते ाळा निजभरन्यासाभिधानम् - आत्मरक्षा भरसमर्पणाख्यम् - यत्तपः,

(सा। स्वा)

Lomo -

अन्यैश्च

विरोधिनिरासक तया, सकलेष्ट प्रदतया, आशुकारितया, वैलक्षण्यैर्वेदानामप्यगोचरापरिच्छिन्न प्रभावयुक्ततया न्यासस्य तत्प्रयुक्त भागवत प्रभाव वर्णनमुपपन्नमित्यभि प्रायेण श्लोकेनाप्यधिकारार्थसङ्ग्रहिmi - रागेति, रागः, विषयकामना - द्वेषः, तत्प्रतिबन्धकेषु द्वेषः - मदः, स्वोत्कर्षाभिमानः - एवमादिभिरनात्मगुणैः - महारक्षोभिः, राक्षसानामप्येते अनात्मगुणा आत्मनाशक इति महारक्षस्त्वेन रागादयो निरूप्यन्ते । एतैरक्षोभिते, अप्रतिबद्धे । नित्ये रक्षितरि, नित्यं रक्षितरि प्रपन्नानां रागादिदोषे सत्यपि सङ्कल्पितकाले भगवता फलप्रधानादाश्रितरागादिरक्षोभिरक्षोभिते इत्यर्थः । नित्यमाश्रितरक्षणव्याजान्वेषणपरतया नित्यरक्षितृत्वम् - स्थिते, नित्यरक्षितृत्वेन स्थिते - नित्ये स्थिते अक्षोभिते रक्षितरि विषये - अक्षोभितमिति पाठे तपोविशेषणम् - अक्षोभितं यत्तपः, रक्षितरि स्थिते - (सा।प्र) एवमुपायनिष्ठानां प्रभावमपरिच्छिन्नं प्रदर्श्वोपायप्रभावमप्यपरिच्छिन्नं प्रदर्शयति । रागद्वेषेत्यादिना - मात्सर्यादिरादिशब्दार्थः । महारक्षांसि, रावणकुम्भकर्णादीनि यथा भगवद्व्यतिरिक्तै रनिवर्ध्यानि । तथैतेऽपि भगवद्व्यतिरिक्तैरनिवार्या इत्यर्थः । एवं च प्रपन्नानां श्रीमन्नारायण एव रक्षक इति तैरक्षोभितम् - स्थिते प्रतिष्ठिते “स्थिते मनसि सुस्वस्थे”

(सा।वि) यैर्भगवति भरन्यासरूपं सर्वोत्कृष्टं तपः कृतः तन्महिमा देवानामपि परिच्छेत्तुमशक्य इत्याह रागेति - रागः, विषयाभिलाषः - द्वेषः, विषया लाभविरोधी क्रोधः - मदः, द्रव्यपाण्डित्यादि जनितो गर्वः आदिशब्देन मोहादिसङ्ग्रहः - एतैरेव महोरक्षोभिः, अतिपीडाकरैः । धर्मध्वंसिभिरिति भावः - अक्षोभितम्, क्षोभमप्रापितम् । रागद्वेषादि कृतोपप्लव इतरतप इव भरन्यासतपो नाशयितुं न प्रसरतीति भावः नित्ये, प्रलयप्राक्कालिकतपः फलमपि प्रदातुं लग्नकतया सन्निहिते - रक्षितरि, भगवति निजभरन्यासाभिधानं, निजभर समर्पणनामकम् -

(सा।सं) अथ साध्योपायनिष्ठप्रभावोऽपि साध्योपायप्रभावायत्त इति तत्प्रभावमाह - रागेति - रागः, विषयतृष्णात्मिका बुद्धिः - द्वेषः, भगवद्भागवतविषये प्रतिकूलता बुद्धिः - मदः, कुलविद्याधन वृत्तादि सम्भवो गर्वः - आदिशब्देन मोहमात्सर्यादय अकृत्यकरणादयश्च गृह्यन्ते - इह, अस्मिन् जगति - महा रक्षोभिः, आस्तिकानामेधान्येव महारक्षांसि । एतै रक्षोभिते, नित्यं रक्षितरि स्थिते - नहि प्रपन्ने रागादिकमस्तीति भरस्वीकरणकार्यमपि लुप्तम् भवति - नित्यरक्षणजागरूकस्सन् रक्षणदीक्षायामेव व्यवस्थितो हि स इति भावः । एवं व्यवस्थिते भगवति स्वात्मरक्षा भरसमर्पणरूपम् -

(सा।दी) “तस्मान्न्यासमेषाम्”

प्रभावरक्षाधिकारः

[[७३५]]

मूलं - यत्कक्षीकृतमत्यशेतविविधान् धर्मानधर्मद्रुह तद्भूमार्णवलेशवर्णनमपि प्राचां न वाचाम्

अतिरिक्ततपस् ६०६०११। कक्षीकृतम्, स्वीकृतं सत् - अधर्मद्रुहः विविधान् धर्मान् “धर्मेण पापमपनुदति” ढाङ्ग अधर्मविरोधिना १७६०१ नानाविधधर्म [i] ८५००r सत्यन्न्तपोदमश्शमोदानमित्यादिना - अत्यशेत - अतिरिक्त Lormi - “तस्मान्न्यासमेषां तपसामतिरिक्तमाहुः - सर्वेषान्तपसां न्यासमतिरिक्तं तपश्श्रुतम्” ढाळा - तद्भूमार्णषलेशवर्णनमपि तस्य, न्यासस्य । भूमार्णवः, महिमसमुद्रः - तस्य लेशः, शीकराणुः । तद्वर्णनमपि - अपि शब्दान्महिमार्णव वर्णन♚$QL कैमुत्येनाशक्तं सूचितम् - प्राचां वाचाम्, उपनिषद् -

(सा।स्वा) सत्यक्षोभितं यत्तप इत्यन्वयः - भगवतीति शेषः - भगवद्विषये यन्निजभरन्यासाभिधानं तपः । अधर्मद्रुहः “धर्मेण पापमपनुदति” इति सकलपापनिवर्तकान् । विविधान्, सत्यतपः प्रभृतिभेदेन भिन्नान् । धर्मान्, भक्तियोगपर्यन्तानपि । धर्मशब्दे नासङ्कोचात्सर्व साध्यधर्मग्रहणम्

अत्यशेत, अतिशयितमभूदितीत्यध्याहारः - इति कक्षीकृतम्, देवेनाङ्गीकृतम् - तद्भूमार्णवलेश वर्णनमपि - तस्य, न्यासाख्यतपसः। भूमा, प्रभावः - स एवार्णवः - तस्य लेशः, एकदेशः - तस्य वर्णनमपि । प्राचां वाचां, वेदानाम् - सम्भूयमिलितानाम् अपि । -

(सा।प्र) इत्यादि श्लोकद्वयोक्त प्रकारेणाश्रितरक्षणे प्रतिष्टिते भगवतीत्यर्थः - कक्षीकृतम्, अङ्गीकृतम् ।

[[६६]]

[[९९]]

अधिकारिणाकृ तम् ‘भक्त्यादौ शक्त्यभाव इत्यादिनोक्त पञ्चदशविधाधिकारेषु

किञ्चिद्विशिष्टैरनुष्ठितमित्यर्थः - एवं विधाधिकारशून्यैरनुष्ठितस्यानधिकारिणा कृतमकृतमिति न्यायात्तत्स्वरूप स्यैवासिद्धेरतिशया सिद्धिरिति भावः । एवम्भूतं भरन्यासाख्यं यत्तपः । अधर्मद्रुहः, “धर्मेण पापमपनुदति” इत्युक्त प्रकारेण पापप्रायश्चित्तात्मवान् धर्मान् “न्यासमेषां तपसामतिरिक्तमाहुः - नार्हन्ति शरणस्थस्य कलां कोटितमीमपि” इत्युक्त प्रकारेण अत्यशेत । तद्भूमार्णवस्य, भरन्यासमहिम समुद्रस्यैकदेशवर्णनमपि निध्यानामपि वेदानाम् -

(सा।वि) यत्कक्षीकृतं यैरनुष्ठितम् - तपः “तस्मान्न्यासमेषां तपसामतिरिक्तमाहुः” इति श्रुतौ तपसां मध्ये उत्कृष्टमित्युक्तत्वात् तपस एव तपसामुत्कृष्टत्वात्तप इत्युक्तम् । पापशोधनत्वात्तपश्शब्देन व्यपदेशः । विविधान्, अधर्मद्रुहः - पापनिवर्तकान् - “धर्मेण पापमपनुदति” इत्युक्तेः “प्राजापत्यो हारुणिः” इति खण्डे “सत्येन वायुरावाति” इत्यारभ्योक्तान् तपोपशमनादिरूपकर्मयोग ज्ञानयोग भक्तियोगादि रूपान् - अत्यशेत, अतिशेते स्म तेभ्य उत्कर्षमलभतेत्यर्थः - “शीस्वप्ने” इत्यस्मादति पूर्वात् लिङात्मने पदैकवचनम्

“तस्मान्न्यासमेषां तपसामतिरिक्तमाहुः” इति श्रुतेः - “सत्कर्मनिरताश्शुद्धास्साङ्ख्य योगविशारदाः । नार्हन्ति शरणस्थस्य कलां कोटितमीमपि” इत्यादि स्मृतेश्चेति भावः - तेषां शरणागति निष्ठानां भूम्नो महिम्न एव अर्णवस्य लेशवर्णनम् ।

(सा।सं) यत्कक्षीकृतम्, परिगृहीतम् । अनुष्ठितमितियावत् - तत्तपः । विविधान्, धर्मानत्यशेत । “तस्मान्न्यासमेषान्तपसामतिरिक्तमाहुः - न्यास एवात्य रेचयत् - एतद्वैमहोपनिषदम्” इत्याद्युक्तविधया “तपोदमश्शमोदानम्” इत्यादिनोक्तान् बहून् धर्मानत्यशेत, सर्वेभ्योप्यतिशयितमासीत् - तेषामेवं तद्वशीकरणासाधनत्वादिति भावः - तस्य, तपसः - भूमा, माहात्म्यम् । स एवार्णवः । तत्र -

[[७३६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं - पदम् ॥ ५८ ॥

इति कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे प्रभावरक्षाधिकारष्षविंशः । श्रीमद्ररहस्यत्रयसारे स्थिरीकरणविभागो द्वितीयः ॥

॥ श्रीमते निगमान्तमहादशिकाय नमः ॥

(सा।दी) वाक्य [i) (C) (५, नपदम्, अगोचर GILD ॥ ५८ ॥

इति श्रीमद्वाधूलकुलतिलक श्रीलक्ष्मणार्यकृपापात्रस्य, श्रीवेदान्ताचार्य पादारविन्दनिरतिशय भक्तियुक्तस्य, श्रीभाष्य श्रीनिवासस्य कृतिषु श्रीसारदीपिकायां प्रभावरक्षाधिकारषड्विंशः ॥

(सा।स्वा) अपिः काकाक्षि न्यायेनोभयत्रान्वीयते - न पदम्, न विषयभूतम् - यस्य भगवतः उपायत्वप्रभावः “यतो वाचो निवर्तन्ते” इति वेदापरिच्छिन्नः । तस्याप्युपायान्तरस्थानापन्नत्वरूपोपायत्वापादकस्य न्यासस्य प्रभावः कैमुत्यन्यायेन वेदानामप्यविषयः । ५०५ कुं। - जनस्थाननिवासिनां ऋषीणां तपः दुर्बलरक्षोभिः क्षोभितम् । इदं तु तपः महारक्षोभिरप्यक्षोभितमिति व्यतिरेकश्च व्यज्यते - अक्षोभितमिति पाठ एव समीचीनः ॥ ५८ ॥

इति श्रीमदात्रेय कृष्णार्यसुतेन तञ्चरणाम्बुजचञ्चरीकेण श्रीमद्वेदान्तरामानुजयतीन्द्र महादेशिक कटाक्षलब्ध सकलवेदान्त रहस्य जातेन गोपालदासेन विरचितायामुत्तर सारास्वादिन्यां प्रभावरक्षाधिकारष्षड्विंशः ॥ (सा।प्र) मशक्यमित्यर्थः

इह रागद्वेष मदादि कै रक्षोभिरक्षोभितं स्थिते नित्ये रक्षितरि निजभरन्थासाभिधानं कक्षीकृतं यत्तपः अधर्मद्रुहो विविधान् धर्मानत्यशेत - तद्भूमार्णवलेशवर्णनं प्राचां वाचामपि न पदमित्यन्वयः ॥ ५९ ॥

इति भारद्वाजकुलतिलकस्य श्रीनिवासाचार्यस्य सूनोः श्रीनिवासाचार्यस्य कृतिषु

श्रीसार प्रकाशिकायां प्रभावरक्षाधिकारष्षड्डिशः ॥

(सा।वि) बिन्दुमात्रवर्णनमपि । प्राचां वाचां, वेदानामपि । नपदम्, नविषयः - “तस्माद्ब्राह्मणो महिमानमात्नोति” इति ब्रह्ममहिमवतां प्रभावो वेदानामपि वर्णयितुमशक्य इति भावः ॥ ५८ ॥

प्रपन्नस्यैहिकं दुःखमसह्यमपि नो हरिः । निवारयत्यतः कर्म प्रारब्धं न विनाशयेत् ॥ इत्येतद्वचनं मन्दं हितार्थी दुःखमैहिकम् । हरिर्निवर्तयेन्नैव प्रारब्धांशन्तु नाशयन् ॥ अस्मद्दर्शननिष्ठानां कर्मज्ञानादि वर्तिनाम् । कादाचित्कार्थसङ्गादेर्निन्द्याता नोपजायते ॥ ऐकान्त्यं सुदृढं येषु क्वचित्तेषु स्खलत्स्वपि । अवज्ञा परिहर्तव्येत्येवं शास्त्रविनिर्णयः ॥ प्रपन्नवेषमात्राच्च तद्ज्ञानावधि वैष्णवः । आदरादबुवर्तेत किं पुनस्सत्पथे स्थितान् । । भगवत्क्षेत्रमरणं देहिनामुपकारकम् । प्रातिकूल्यत्यजामेव विपक्षेऽतिप्रसङ्गतः ॥ इति श्रीशैलकुलतिक श्रीवेङ्कटसोमसुत्वनस्सुतेन श्रीनिवासदेशिककृपालब्धसारार्थ ज्ञानेन श्रीनिवासदासेन लिखितायां श्रीसारविवरिण्यां प्रभावरक्षाधिकारष्षड्विंशः ॥

[[१]]

(सा।सं) यो लेशः । तद्वर्णनमपी मत्तया प्राचां वाचां, वेदान्तानामपि - नपदम्, न विषयम् ॥ ५८ ॥

इति श्रीपरकालयतिविरचिते श्रीसारप्रकाशिका सङ्ग्रहे प्रभावरक्षाधिकारष्षडूिंशः । ।