२४ साध्योपायशोधनाधिकारः

मू - यथाधिकरणम् -

सा।दी - शनी साध्योपाय

॥ श्रियै नमः ॥

॥ श्रीमते रामानुजाय नमः ॥

॥ श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ॥ ॥ साध्योपायशोधनाधिकारः ॥

• शोधि मण्डी

शोधिकङ्कीmrri

एवं स्वातन्त्र्यकरुणामूलबन्धनिबन्धनाः । शङ्काश्च पत्नीवैशिष्ट्य श्रीमतोऽत्र निराकृताः ॥ अधिकारे स्वरूपेच तथा परिकरेष्वपि । प्रपत्तेरुत्थिताश्शङ्का निरस्यन्तेऽत्र सर्वशः ॥

सा।स्वा - @णी पूर्वाधिकारप्रारम्भ की उपक्षिप्त [i) उपायस्वरूप तदङ्गाधिकारादि विषयाक्षेप film६०६ साध्योपाय शोधनाधिकारी परिहरिॐॐॐ Lumi अधिकारार्थ -

त्तै

सा।प्र - एवं सिद्धोपाय विषये तद्गुणसम्बन्धादिनिमित्तं व्यामोहं विनिवर्त्य तत्प्रसादनभूत साध्योपाय विषयव्यामोहं निवर्तयत्यस्मिन्नधिकारे ननु स्वप्राप्ते स्स्वस्यैव साधनत्वं नोपपद्यते यागदानहोमादीनामपूर्वद्वारा फलजनकत्वमिति मीमांसकोक्तरीत्या भक्तेरप्यपूर्वद्वारैव मोक्षसाधनत्वेन तस्यानपेक्षितत्वात् । एवञ्च भगवदुपायत्ववरणरूप भरन्यासस्यैवासिद्धेस्तच्छोधन दूरनिरस्त मित्यत्र “स वाएष महानजः आत्मा अन्नादो वसुदानः - स एवं प्रीतः प्रीणाति स एवैनं भूतिं गमयति तमक्रतु पश्यति वीतशोको धातुः प्रसादान्महिमानमीशम् - यं ममन्ततमभि कामा भवन्ति-तं तमेवोपजीवन्ति यमेवैष वृणुते तेन लभ्यः” इत्यादि श्रुतिभिः “सकल फलप्रदो हि विष्णुः - अहं हि सर्वयज्ञानां भोक्ता च प्रभुरेवच । भोक्तारं यज्ञतपसां सर्वलोकमहेश्वरम् । ये यजन्ति पितॄन् देवान् ब्राह्मणान् स हुताशनान् । सर्वभूतान्तरात्मानं विष्णुमेव यजन्ति ते । यो यो यां यां तनुं भक्तः” इत्यारभ्य “लभते च ततः कामान् मयैव विहितान् हितान्” इत्यादि स्मृतिभिश्च “फलमुत उपपत्तेः” इति सूत्रे ‘स एव हि सर्वज्ञस्सर्वशक्तिर्महोदारो यागदान होमादिभि रुपासनेन चाराधितः ऐहिकामुष्मिक - भोगजातं स्वस्वरूपावाप्ति

[[१]]

I

सा।वि - एवं सिद्धोपाय विषयशङ्काः परिहृत्येदानीं यागदान होमादेरिव भक्ति प्रपत्त्योरपि साध्योपाययोः भगवत्प्रीणनार्थत्वे नावश्यकत्वात्तद्विषयशङ्काश्चावश्यं परिहर्तव्या इत्येव -

सा।सं - इत्थं सिद्धोपायानुबन्धिमतिकालुष्यं शामितम् - अथ साध्योपायानुबन्धिमतिकालुष्य -

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[४८१]]

मू - प्रभुर्यजनदानहोमार्चना, भरन्यसनभावना प्रभृतिभिस्समाराधितः । फलं दिशति देहिनामितिहि सम्प्रदायस्थितिः

सा।दी -

s - साध्योपाय

फलप्रद

साध्योपाय iiiser) आराधित

शोध्यत्वसिद्ध्यर्थं सिद्धोपायभूतळा भगवान् Gloom श्रुतिस्मृति

प्रतिपादिG GILD। STG कीpri - यथाधिकरण QILD - साध्योपायं सिद्धोपायप्रचेतनार्थLDBT) तदनन्तरं साध्योपायशोधनQLD सङ्गति सूचितम् - यथाधिकरणम्, यथाधिकारम् - यजनं, यागः । अर्चना, समाराधनम् - भावना, निधिध्यासनं प्रभृतिशब्द व्रतचर्यातीर्थयात्रा भगवत्सेवा भगवतसेवादिग्रहणम् - समाराधितः प्रभूः “अहं हि सर्वयज्ञानां भोक्ता च प्रभुरेव च” ढां

FULL स्वामी आराधक कं

सा। प्र

[[१]]

सा।स्वा - श्लोकलंल - सङ्ग्रहिऊं pri - याथाधिकरणमिति - यथाधिकरणं। यथाधिकारम् । अनुष्ठितैरिति - यथावस्थित साङ्गसाध्योपायज्ञानस्याप्यधिकारानुप्रविष्टतया यथाधिकरणमित्यत्त तदप्यन्तर्गतम् । अधिकारशब्दार्थान्तर्गतं यथावस्थित साङ्गसाध्योपाय ज्ञानम् आकिञ्चन्यादिकं तत्तज्जातिवर्णादिकं चानतिक्रम्यानुष्ठितैः । यजनेत्यादिकं दृष्टान्तार्थम् भरन्यसनभावना प्रभृतिभिरिति प्रकृताभिप्रायम् - प्रभृति पदेन कर्मयोगज्ञानयोगौ गृह्येते - प्रभुः समर्थः तत्तत्फलप्रसादसमर्थः समाराधितस्सन् देहिनां देहित्वेन सूचित तत्तदुपायानुष्ठातृभावानां - सत्वाधिकारमतिक्रम्यानुष्ठितै -

रूपमपवर्गं च दातुमीष्टे । तदाराधनरूपाणि च यागदानहोमात्म कानि " स्तुतिनमस्कार सङ्कीर्तनार्चनध्यानन्यासादिभिराराधितात्परस्मात्पुरुषाद्भोगापवर्गरूपफलं च वदन्ति" इत्यादि रामानुजार्यवाक्यैश्च सर्वैरनन्यथासिद्धश्रुतिलिङ्गवाक्य प्रकरणस्थान समाख्यानरूपन्यायानुगृहीतै श्श्रीमन्नारायणस्यैव सकलफलप्रदत्वावगमात्तस्योपायत्व सम्भवात्तदुपायत्व-वरणरूप भरन्याससिद्धेस्तस्य शोधनीयत्वमुपपन्नमेवेत्यभिप्रेत्याह - याथाधिकरणमिति, यथाधिकारमित्यर्थः । “पर्यग्निकरणान्तेषु” ब्रह्मणे ब्राह्मण मालभते - क्षत्राय राजन्यम्” इत्यादिभिर्विहित नरमेधादिषु होमशब्दवाच्यत्वाभावात्सायं प्रातर्होमेषु यागशब्दप्रसिद्ध्यभावाच्च यजनहोमयोः पृथगुक्तिः । अर्चना, भगवताराधनम् - भावना, सा।वि - मभिप्रायेण सिद्धान्तस्थितिमाह - यथाधिकरणमिति । यजनम्, यागःदानं, प्रसिद्धम् - होमः, जुहोति चोदनाचोदितः यागस्य देवतोद्देशेन द्रव्यत्यागबुद्धिरूपस्य प्रक्षेपरूपहोमशिरस्कत्वेन तेनैव होमसिद्धावपि पर्यग्नीकृतं पात्नीवतमुत्सृजतीत्यादौ होमाभावेन केवलत्याग सत्वाद्धोमस्य पृथगुपादानम् - अर्चना, पूजनम् । न्नरन्पसनं, प्रपत्तिः भावना, निधिध्यासनम् प्रभृतिशब्देन तपस्तीर्थयात्रादिकं गृह्यते - एतैस्समाराधितः, प्रसादं प्रापितः

[[१]]

सा।सं - शान्त्यर्थमधिकारान्तरमारभमाणः प्रतिपाद्यं सङ्गृह्णाति यथेति - यथाधिकरणम्, यथाधिकारम् । प्रभुः, यजनादि फलदानसमर्थः । भावना, उपासना - प्रभृतिशब्देन

[[४८२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - श्रुतिस्मृतिगुरूक्तिभिर्नयवतीभिराभाति नः ॥ ५३ ॥

सा।दी - फलकं GGGGm १०G सम्प्रदायस्थितिः - मर्यादा ॥ ५३ ॥ सा।स्वा - स्समाराधितः फलं दिशतीत्यर्थः - इति हि सम्प्रदायस्थितिः, उपदेशपरम्परागता मर्यादा नयवतीभिः, अतिशयेन मतुप् - अतिशयितन्योपेताभिः - श्रुतिस्मृतिगुरूक्तिभिः, न केवलमुपदेश पारम्पर्यमात्रम् । अपि तु तै स्स्वकीयनिबन्धनेष्वप्येवमुक्तमिति भावः नः, वेदान्तोदय न सम्प्रदायस्थानामस्माकम् । यद्वा कथकप्रधानगणनेकनिष्ठाश्रयां निष्ठां वहतां कर्तुमकर्तुमन्यथा कर्तुं शक्तानामपि नः । एवमेव भातीत्यर्थः - एकदेशि& COL भावनं श्रुतिस्मृत्यादि विरुद्धतया स्वयं च मन्दतया भ्रान्तिरूप ॥ ५३ ॥

२५ साध्योपायशोधनं JnG GLDI? “देवतापारमार्थ्यञ्च याथावद्वेत्स्यते भवान्

सा।प्र - ध्रुवानुस्मृतिः - तपस्तीर्थ सेवादिः प्रभृतिशब्दार्थः ॥ ५४ ॥

ननूपायत्वोपयुक्त गुणविशिष्टतया भगवतोऽवगमेसति “आरोग्यमिन्द्रियौल्भण्यं कर्मणां परिपाकत्वादाविरिञ्चादमङ्गलम् । इति मत्वा विरक्तस्य वासुदेवः परायणम् इत्याद्युक्तप्रकारेणैहिकामुष्मिक क्षुद्रपुरुषार्थवैराग्ये सति प्राप्यत्वरायां सत्यां च -

सा।वि - प्रभुः, देहिनां फलं दिशति - ददाति - इति, एवं प्रकारेन - नः, अस्माकं - सम्प्रदायस्थितिः, नयवतीभिः - श्रुतभगवत्प्रसादस्यैव द्वारत्वोपपत्तौ अश्रुतापूर्वकल्पना न युक्तेति फलमत उपपत्तेरित्यत्र प्रदर्शितन्यायानुगृहीताभिः - श्रुतिस्मृतिगुरूक्तिभिः, “स वा एष महानज आत्मान्नादो वसुदानस्स एनं प्रीतः प्रीणाति - स एवैनं भूतिं गमयति तमः क्रतुं पश्यति वीतशोको धातुः प्रसादान्महिमानमीशम् । यमेवैष वृनुते तेन लभ्यः" इत्यादिका श्रुतिः - “यो यो यां यां तनूं भक्तश्श्रद्धयार्चितुमिच्छति । तस्य तस्याचलां श्रद्धां तामेव विदधाम्यहम् । लभते च ततः कामान्मयैव विहितान्हितान्” इत्यादि का स्मृतिः स एव हि सर्वज्ञस्सर्वशक्तिर्महोदारो यागदानहोमादिभिरुपासनेन चाराधितः ऐहिकामुष्मिकजातं स्वस्वरूपावाप्तिरूपं च फलं दातुमीष्टे" इति गुरूक्तिः एताभिराभाति ॥ ५३ ॥

[[१]]

ननु साध्योपायस्य कर्तव्यत्वे सति तद्विषशङ्काशोधनं युक्तम् “सति कुड्ये चित्रकर्म" इति सा।सं - तीर्थयात्रादि गृह्यते - श्रुतिः “अन्नादो वसुदानः एष ह्येवानन्द याति" इत्यादि का स्मृतयः “फलानामिह सर्वेषां प्रदाता स्वयमच्युतः । लभते च ततः कामान् मयैवविहितान्हितान्” इत्यादयः गुरूक्तिः, फलसम्बिभत्सया कर्मभिः रात्मानं पिप्रीषन्ति । “सुप्रीतोऽलं फलाय” इति द्रमिडभाष्यकारादि प्रमुखोक्तिः यस्मिन्नर्थे सत्तर्कानुग्रहोस्ति तस्मिन्नेव श्रुत्यादेरपि प्रमानभावः । “यस्तर्केणानु सन्धत्ते सधर्मं वचेतनेतर” इत्युक्तेः । अत आह नयवतीभिरिति फलमत इत्यादि न्यायानुगृहीताभिरित्यर्थः आभाति, विशदं प्रतिभाति - एवं च तदाराधनभूतप्रकृत भरन्यसनं स्वरूपतः परिकरतः अधिकारतश्च विशोध्यमिति भावः ॥ ५३ ॥

कार

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[४८३]]

मू - Q४ सर्वज्ञ, सर्वशक्तिomi परमकारुणिकori सर्वशेषिwmi, सपत्नीकomri, सर्वलोकशरण्यDoor सिद्धेण्पायविशेषं Qg “आरोग्यमिन्द्रियौल्बष्य

सा। दी

श्लोक♚की विवक्षित - सिद्धोपायशोधनप्रयोजन लं विवरिकी Qua सर्वज्ञLori इत्यादि) - Q सिद्धोपायाज्ञानं job, संसारवैराग्य (poor Longgjii, प्राप्य की रुचिujib, उपायी त्वरैrg@ साध्योपायविशेष

सम्यक् ज्ञान सिद्धोपायवशीकरणं L सर्व व्यर्थ लम्म्। आरोग्यमिति आरोग्यं गुणं Cum mळं संसारिकं - विवेकिकं & इन्द्रियौल्बण्यावहत्वेन दोषLDIii-

यै

(छ

सा।स्वा - यो मामेवमसम्मूढो जानाति पुरुषोत्तमम् - स सर्वविद्भजतिमां सर्वभावेन भारत “इत्यादि मी “प्राप्तुं दुःखोदधे पारं त्वरयावन्नभिद्यते” इत्यादिनी अत्यावश्यक कील परदेवता पारमार्थ्यज्ञान (pio, इतरविषयवैराग्य pib, पुरुषार्थत्वरै, सम्पूर्णLoC Coupl चिन्तनीयDOLD साध्योपायशोधनं व्यर्थ ? की। तटस्थशङ्कै परिहरिकीpri Qug सर्वज्ञomi इत्यादिना - Q सिद्धोपायज्ञानं शळं, संसारवैराग्य (Doogb, प्राप्यरुचिujib उपायत्वरै Loguis, साध्योपाय विशेषनिर्णय Dongung सिद्धोपाय वशीकरण विशेषं BnL सर्व व्यर्थ कुण्ड - आरोग्यमिति आरोग्यं, संसारिळ@५कण्ठ गुणंCurr♚mi - विवेकिळÅG इन्द्रियौल्बण्यावहत्वेन दोषmi Garmi

suagro, ऐश्वर्यं

सा।प्र - एतैरेव वैषम्य नैर्घृण्य प्रसङ्गपरिहारात् “पापानां वा शुभानां वा वधार्हाणां प्लवङ्गम । कार्यं करुणमार्येण न कश्चिन्नापराध्यति” इति वादिन्या सापराधसंरक्षण सन्धुक्षिकया लक्ष्म्या विशिष्टेन भगवता मोक्षप्रधानोपपत्तेर्भरन्यासस्यानपेक्षितत्वात्तद्विषयव्यामोहस्य निवर्तनमयुक्तमित्यत्र अनाद्याज्ञाति लङ्घनमूलनिग्रहरूपस्य भगवत्प्राप्तिप्रतिबन्धकस्य निवर्तकतया विहित भरन्यासाननुष्ठाने प्रतिबन्धकानिवृत्तेः प्राप्त्यसम्भवात्तदर्थं भरन्यासस्यापेक्षितत्वात्तद्विष्यव्यामोहनिवर्तनमावश्यकमेवेति तत्प्रतिजानीते - Quig सर्वज्ञom इत्यादिना -

सा।वि-न्यायात्तत्रैव प्रमाणं नास्ति - “कर्मणां परिपाकत्वादाविरिञ्चादमङ्गलम् । इति मत्वा विरक्तस्य वासुदेवः परागतिः” इति क्षुद्रपुरुषार्थवैराग्ये प्राप्यरुचौ प्राप्यत्वरायां सत्यां तावन्मात्रापेक्षणेनैव ईश्वरस्य गुणलक्ष्मी सम्बन्धवतो वैषम्यनैर्घृण्य परिहारेण रक्षणसम्भवादित्याशङ्क्य तस्य कर्तव्यत्वं प्रमाणसिद्धमिति बहुशो निवेदितमपीहस्मारयति

आरोग्यमिन्द्रियौल्बण्यम्, Q सर्वज्ञ इति आरोग्यमिन्द्रियवृद्धिहेतुः - “आयुर्धृतम्” इतिवदौपचारिकप्रयोगः । यद्वा, आरोग्यमस्ति चेदिन्द्रियौल्बण्यं

भवति तेन विषयाशक्तिः

Q

[[१]]

सा।सं - इत्थं सङ्गृहीतं विपरीतुं सङ्गतिं दर्शयन्नधिकारानारम्भशङ्कामपि परिहरति इत्यादिना Q५fjgngiळं इत्यन्तेन - अनन्तराधिकारशोधित सिद्धोपादस्वरूपं निष्कृष्टम् । आरोग्यमिति

[[४८४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - मैश्वर्यं शत्रुशालिता । वियोगो बान्धवैरायुः किन्तद्येनात्रतुष्यति

कीgu विवेक

लकण्ठ गुण Campus दोष ५६ (संसार) वैराग्यं पूर्ण “परमात्मनि यो रक्तः " ढाणकी qu प्राप्यरुचि “महता पुण्यपण्येन क्रीते यं कायनौस्त्वया । प्राप्तुं दुःखोदधेः पारं त्वरयावन्नभिद्यते”

त्वरैএpizmgguió अनादिuires अनुवृत्त

यु

कीpuqu

आज्ञातिलङ्घन । ल♚कील बन्धक

भगवन्निग्रहलंंंम्ं प्रशमनLDITS “मामेकं शरणं व्रज”

ढाळा)। अनुष्ठानवाक्य (कुण्डली)

विधिवाक्य (डी) “प्रपद्ये’ @ULL साध्योपाय विशेषं

gflung Cungl

सिद्धोपायभूत LDIT] सर्वेश्वर

वशिीकरिऊञ्छी कील-

सा।दी - Comio ऐश्वर्य (pi गुणBLDILLI

शत्रु शालिता हेतु दीर्घायुष्

सर्वत्र कारणे कार्योपचारः

अतः, अत्र -

Q। लोकलङ्की विवेकि now

सन्दोषि

ULL वस्तु

। गुरुवचनम् of

mi महा

गुणं काकीला - अमा बन्धु कङ्क CLL योग

चिरजीविपुरुषमं पुत्रादिमरणदर्शनं सम्भविकं

@mmuniq - महतेति / शिष्यकं

पुण्यकी देहरूप PLL - इष्टप्राप्ति साधन DIG

उऩ्ऩाल् कॊळ्ळप्पट्टदु आगैयालिन्द ओडमॆव्वळविलुडैयादिरुक्कुमदुक्कु Door - दुःखोदधि पार LD की

ला

सा।स्वा - शत्रुशालिताहेतुungaib, आयुस्सुबन्धुविनाशादि दुःखदर्शनहेतुGunninghib, येन तुष्यति तत्किं, सन्दोषहेतु Gum - कार्यं कारणयोरभेदोपचारेण निर्देशः महतेति इष्टप्राप्तिसाधनतया कायरूपेयं महापुण्य मूल्य द्रव्येण क्रीतानौः यावन्नभिद्यते तावत्तत्पूर्वमेव दुःखोदधेः पारं प्राप्तुं त्वरेति योजना - शुक्र साध्योपायमवश्यं शोधनीय CILD प्रथममधिकारविषय शङ्गै उद्देशक्रमेण अनुवदिकं pi

यै

सा।वि - तदर्थं पापारम्भः - विषयालाभे दुःखम् - ऐश्वर्यं शत्रुशालिता, ऐश्वर्यं चेच्छत्रुता - प्रभुत्ववतो बहवश्शत्रवस्सम्भवन्ति - कामक्रोधादि शत्रवश्च सम्भवन्ति - तदपि दुःखहेतुः, आयुर्दीर्धायुरस्ति चेत् बान्धवैर्वियोगः, पुत्र कलत्रादि मरण दुःखानुभवः - अत्र, संसारे - येन तुष्यति तक्तिमपि नास्तीति आयुरारोग्यैश्वर्याणामविवेकिनो गुणत्वेन प्रतिभासमानानां विवेकिनो दोषत्वेन प्रतिभासनाद्वै राग्योत्पत्तिरित्यर्थः - व्रज विधिवाक्य इति -

सा।सं

[[१]]

।

आयुरारोयैश्वर्य रूप सांसारिकफलेष्वनिष्टा ननु बन्धि किं तत्

न किमपि

बन्धुवियोगे न्द्रियौल्बण्यशत्रुशालित्वैः क्रमेणायुरादेरुपहतत्वा दित्यर्थः अतो न किमप्यत्र दोषजनकमित्याह। येनात्र तुष्यतीति विवेकः, त्याज्योपादेय विवेकः । त्वया संसार सागरं तर्तुकामेन यावत्कालमभिन्नतया वर्तते तन्मध्य एव - त्वर, उपायानुष्ठानेत्वरितव्यमित्यर्थः । धीमी इति तद्वशीकरणं तच्छरणाकगतिरेवेति हि । भाष्यमित्याशायः वशीकरणम्, निग्रहसङ्कल्प शामनेन प्रसाद विशेष विशिष्टतया करणम् - शुक्र आधिकारादि मुखेन परिशोधित साध्योपाय

[[१]]

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[४८५]]

मू - शुल अफ्रीका अधिकारीळं, स्वरूप लंही नुग्राळं परिकर [i] fgjii, कलक्कङ्गळ् रिसिप्पिक्किऱोम् - इप्पुरियुमॊरु क ऎरिमऩ्ऱो? इदुवुमॊरु यागविशेषDirs Quórpm न्यासविद्यैळी - शुल

८nQGurung £ां विचारिuisin

सा।दी - rising त्वरिQu - Coing साध्योपाय

र्क्कु

यै

। सर्वाधिकार on कं

आधिकार (रि) विषयशङ्के लक्षा

परिहरिल&äl शङ्क अनुवदिकीpriii प्रपत्ति इत्यादिuri) - न्यासविद्यै “तस्यैवं विदुषो -

सा।स्वाप्रपत्ति इति - वैदिकधर्म Logib सत्यवचनादिवत् सर्वाधिकार LDITCH? ढांাग)ÈQFui - इति यद्वा, वेदली आम्नात

वैदिकत्वं

८nQCom? आम्नात

सत्यवचनादिवत्सर्वाधिकारत्व । कण्ठ विरोध PCLI? ढाळাळा]]]ÈQFi - इत्यादिना “तस्यैवं विदुषों यज्ञस्यात्मा” । यागरूप Lor&

ऎऩ्ऱु आम्नातorm sumo वैदिकत्व (pub “तस्माच्छूद्रो यज्ञेनावक्लप्तः “, ढाकीqw ऎऩ्गिऱबडिये

ज्योतिष्टोमादियज्ञवत्सर्वाधिकारत्वविरोध (CPGILM]&ēg।

सा। प्र

तत्र कृतिसाध्यतया विहित साध्योपायस्य कृतिशेषि भूताधिकारि निरूपणीयत्वात्प्रथममधिकारिविषयव्यामोहं निवर्तयितुमनुवदति प्रपत्ति इत्यादिना - “तस्यैवं विदुषो यज्ञस्य - यस्समिधाय आहुतीर्यो वेदेन दाशमर्त्यो अग्नये यो नमसा स स्वध्वरः । हविर्ग्रहीत्वात्मरूपं वसुरण्येति मन्त्रतः । जुहुयात्प्रणवेनाग्नामच्युताथ्ये सनातनेसमित्साधनकादीनां यज्ञानां न्यासमात्मनः । नमसा यो करोद्देमेसस्वध्वर इतीरितः” इत्यादिभिर्न्यासविद्याया यज्ञत्वेनोक्ते वैदिके यज्ञेच शूद्रादीनामधिकाराभावा -

सा।वि - यद्यापि विधिमन्त्राधिकरणे अग्निमग्नीन् विहरेत्यादौ सम्बोधविभक्तेरभिमुख श्रोतृमात्रविषयाया अभिमुखानभिमुखसाधारणविधि विरोधित्वमित्युक्तम् - इह मध्यमपुरुषेणाभिमुखमात्रविषयेणविधि विरोधित्वमेव प्रतीयते तथापि निक्षेपरक्षायां प्रथमपुरुषवन्मध्यमपुरुषेऽपि विधिशक्तेरनपाया दर्जुनाद्युद्देशेन प्रवृत्तावप्यर्थतस्साधारण्यात् अन्यथा एवंविधेषु सर्वेष्वनाश्वासप्रसङ्गादिति विधित्वं समर्थितम् - अतो व्रजेति विधिवाक्यमित्युक्तम् - आर्थिसाध्योपायस्य प्रपदन्यस्य शमिpro शमिष्यामः प्रथममधिकार विषय शङ्कां परिहर्तु मनुवदति - प्रपत्तिji - इति - इयं प्रपत्तिर्वेदविहित धर्मः, यागरूपः, यागरूपः, वैदिक मन्त्रकरणिका चेति शूद्राणामप्यधिकारोक्तावपशूद्राधिकरणविरोध इति परेषामभिप्रायः - “सर्वस्य शरणं सुहृत्” इति सा।सं - स्यैव संयगनुष्ठितस्य तद्वशीकरणत्वात् - तत्र प्रथमं प्रपत्तिर्न सर्वाधिकारा? वैदिकधर्मत्वात् न चाप्रयोजकत्वम्? तथा सति पूर्वोत्तर काण्डापशूद्राधिकरण विरोध इति यन्मतं तदनूद्य बहुभिः प्रमाणैरस्सामान्यधर्मत्वसिद्ध्या पूर्वोत्तरकाण्डन्यायाप्रसरा दूषयतिप्रपत्ति इत्यादिना - यागविशेष Lorra इति - “ब्रह्मणे त्वा महंस ओमित्यात्मानं युञ्जीत” इति विधिविहितस्य “तस्यैवं विदुषो

[[१]]

[[४८६]]

मू - २५/ सर्वेश्वरा सर्व

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

-अर्थं “सर्वलोक शरण्याय

सा।दी - यज्ञस्यात्मा यजमानः

शरणं सुहृत्”

। श्रुति -

शरण्यQLDC/ श्वेताश्वतरश्रुतिबल - परिहृतम्

।

परिहरिकीpri - २/ सर्वेश्वर ६०६०१ इत्यादि) - “सर्वस्य

द्दढीकृत

इति@g परिहरि कीpri -

अर्थ उपब्रह्मणring सात्वतादि भगवच्छास्त्र

GDगीpi - Q१ अर्थमित्यादिuni - सर्वयोग्यमिति - सर्वयोग्यम्, २५ सर्वशरण्यत्वव्यञ्जकम्

सा।स्वा - शङ्कापर्यवसान jog उपसंहरि कङ्क pit - शुक्र

इति - श्रुतिबल इति “सर्वस्य शरणं सुहृत्” ढाणकी श्रुतिबललंQuiq - आমদ शरणशब्द - उपायान्तरस्थानापत्त्यापर पर्याय भरस्वीकर्तृत्वव्यञ्जन मुखेन वर्णाश्रमादि विशेषनादरेण सर्व कंळं भरन्यासयोग्य सर्वाधिकारत्वद्योतक LDC न्यायबल श्रुति यस्य

परैunnrr? ढाङ्ग Quit -

अर्थमिति - सर्वलोकशरण्यः, सर्वेषां लोकानां

शरणं गन्तुं योग्य इत्यर्थः - सर्वयोग्यं, सर्वेषां शरणं गन्तुं योग्यम् -

सा। प्र

द्भरन्यासस्य न सर्वाधिकारत्वमित्यपि वदन्तीत्यर्थः - अनूदित व्यामोहनिवर्तनप्रकारमाह

@m/ सर्वेश्वर - इत्यादिना - यथा शूद्रादीनां वैदिकाग्न्याधानादावधिकारित्वाभावेऽपि शूद्रविशेषाणां रथकार निषादस्थपत्यादीनां “रथकारोग्नीनादधीत् एतया निषाधस्य पतिं याजयेत्” इत्यादि विशेषवचनाद्वैदिके कर्मण्येवाधिकारस्स्वीक्रियते - एवमेव ‘सर्वस्य शरणं सुहृत्” इत्यादि श्रुतिभिर्भरन्यासस्य सर्वाधिकारत्वसिद्धिरित्यथः - ननु श्रौतस्य सर्वशब्दस्य अपशूद्राधि करणविरोधपरिहाराय त्रैवर्णिकविषयतया सङ्कोच एवोचित इत्यत्र उपब्रह्मणेष्वपि भरन्यासस्य सर्वाधिकारत्वोक्तेः स्त्रीशूद्रादि सर्वविषयत्व मेवेति दर्शयन्नुपब्रह्मणानामपि सङ्कुचितविषयत्वमाशङ्क्य श्रुतिवदेव प्रमाणतमभूते श्रीपाञ्चरात्रे” त्रयाणां क्षत्रियादीनां प्रपन्नानां च तत्त्वतः । अमन्त्रमधिकारस्स्याच्चतुर्व्यूहक्रियाक्रमे” इति शूद्राणां विशिष्य प्रपदने अधिकारोक्ते स्सर्व शब्दस्यासङ्कोच एव स्वीकार्य इत्याभिप्रयन्नाह । अर्थमित्यादिना । सा।वि - श्वेताश्वतरवाक्ये सर्वसाधारण्येन बोधितत्वात् । सर्वलोकशरण्याय” इति तस्याश्श्रुतेरूप बृह्मतत्वात्त्रयाणां क्षत्रियादीना मित्यारभ्य “प्रपन्नानां च तत्त्वतः” इत्युक्तेश्श्रीसात्त्वतवचने क्षत्रियादिषु त्रिषु शूद्रस्य तृतीयत्वेन विशिष्य शूद्रस्याप्यधिकारकथनेन “कुयोनिष्वपि सञ्जात” इति शूद्रादपि निकृष्टयोनि जातस्यापि अधिकारकथनेन च सर्वशब्दस्य ब्राह्मणादि त्रैवर्णिकविषयतया सङ्कोचायोगात्, वैदिकत्वेऽपि साधारणत्वेन सत्यवदनादिवद्विरोधाभावात् - यागत्वेऽपि विहितत्वेऽपि विहितत्वे सति “एतया निषाधस्थपतिं याजयेत्” इत्यादिवदधिकारसम्भवात्तान्त्रिकमन्त्रेणापि तदनुष्ठानसम्भवेन अपशूद्राधिकरणविरोधाभावात् - काकादीनां च प्रपन्नत्वस्य प्रमाणसिद्धत्वाच्च प्रपत्तेस्सर्वाधिकारत्वेन कश्चिद्विरोध इति परिहारमाह । सर्वेश्वरा - इति

[[६६]]

सा।संयज्ञस्य “इत्यनेन यागविशेषत्वेनाम्नातत्वादिति भावः - श्रुतीति- “सर्वस्य शरणं सुहृत्’ इति हि श्वेताश्वतरमन्त्र इत्यर्थः - बलशब्दस्सर्वशब्दस्यासङ्कचिततायास्स्वरससिद्धतां

९९साध्योपायशोधनाधिकारः

[[४८७]]

“त्रयाणां

मू - मनायासमप्रमादमनूपमम् । प्रपन्नार्तिहरं विष्णुं शरणं गन्तुमर्हसि इत्याद्युपब्रह्मण क्षत्रियादीनाम्” की शूद्रपर्यन्त का वर्णन “प्रपन्नानां च तत्त्वतः

“कुयोनिष्वपि सञ्जातो यस्सकृच्छरणं गतः । तं माता

की सनत्कुमारसंहितावचन द्दढीकृतम्

की श्रीसात्त्वतवचन

पितृहन्तारमपि पाति भवार्तिहा”

Qummit - अप्रमाद@Dorl यॆऩ्गिऱार्

अदुवु

सा। दी - सर्वयोग्य Lorrongjib समार्जनादि आयाससाध्यकं - gun&pri

अनायास QILDormi - अनायास Lomoongi up प्रमादं सम्भविकं - अ अप्रमादत्वेऽपि बीती अप्रधान तुकं मुकं muळाळीpri - अनूपमम्, अनुपमLDTLq - सर्वेभ्योऽप्यधिक Gum - भगवद्विशेषण ring तत्प्रपत्ति muyi विशेषिकं (GD लं। - कुयोनिष्वपीतिकुयोनि कक्षा, निषादादि जातिनां - ब्रह्मविद्या विषयLDIT - अपशूद्राधिकरणविरोधशङ्गैouji, - मन्त्रविशेष सापेक्षत्व♚♚-

सा।स्वा - किमायासेन योग्य इत्यत आह - अनायासमिति - रक्षणकरणे प्रमादसम्भावनायां सर्वयोग्यत्वं कथमित्यत्राह अप्रमादमिति - एवं भूत शरण्यान्तरसम्भावनायां कथं सर्वभूतयोग्यत्वमित्यत्राह अनूपममिति - अतुल्यमित्यर्थः । भगवद्विशेषण Longiii वैयर्थ्यान्यथानुपपत्त्या तत्प्रपदन♚लीगळं सिद्धिकं q

Qip उपब्रह्मणद्वय श्रुतिसमान LIC स्पष्टतया

इन्द त्तिल् ईऩुक्कु

• शूद्रपर्यन्त [i) BIT IT T शूद्राधिकारं स्पष्ट Lo & मुं

निर्णायकोपब्रह्मणान्तर Li त्रयाणामिति स्पष्टLDIS अधिकारं Capp?

[[१]]

इति । प्रपन्नानं क्षत्रियादीनां त्रयाणां चेत्यन्वयown

Chr♚m।msun अनन्यथा सिद्धानेको पब्रह्मणलं स्वत एव भरन्यासव्यञ्जनैक प्रवृत्त शरणशब्दाङ्कित श्रुति अन्यथा नेतुं शङ्कि तुमप्यनर्है ळालं। Q

सा।प्र - ननु भरन्यासे करणमन्त्राणां वैदिकत्वाच्छूद्राणां तदुच्चारणस्य निषिद्धत्वेन तदनुष्ठानासम्भवान्न तस्य सर्वाधिकारत्व मित्यत्रास्य सत्यवचनादिवत्सर्वाधिकारत्वस्य वाचनिकतया वेदे

सा।सं - बहूपब्रह्मणसिद्धतां च व्यनक्ति - विष्णुमिति विशेषणमपि सर्वयोग्यत्वं सर्वैरपि प्रपत्तव्यत्वमेव व्यनक्तीति भावः सर्वयोग्यत्वं, सर्वशेषित्वकृतम् अनायासत्वं, स्वरूपतो विभुत्व परिपूर्णत्वभक्तिसुलभत्वैः । हेयप्रतिभटत्वेन संसारनिवर्तकत्वकृतमप्रमादत्वम् - “प्रमादं वैमृत्युमहं ब्रवीमि” इति श्रुतेः - उक्त विशेषण त्रयेण स्वसमवैधुर्यादुपमानशून्यत्वमनूपमत्वम् - प्रपन्नार्तिहरत्वं सर्वफलप्रदत्वं - त्रयाणाम्, ब्राह्मणादीनामित्यनुक्त्या क्षत्रियादीनामित्यक्त्या च शूद्रस्यापि प्रपन्नत्व सिद्धिरिति भावः कुयोनिष्वपीति - अविहिते अर्थवादवैयर्थ्यात्कुयोनिरपि शरणवरणं कुर्यादिति विधेरत्रैव सिद्ध्या उक्तार्थसिद्धिरिति भावः श्रुत्यवगतस्योपब्रह्मणेन विशदीकरणात् दृढीकृतमित्युक्तम् उत्तरकाण्डापशूद्रनयविरोधमपि

[[४८८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू शुक्र उपासनं त्रैवर्णिकाधिकार DNB अपशूद्राधिकरण की समर्थितonggi वैदिक [i) Boor सत्यवचनादिनां Gum प्रपत्ति सामान्यधर्म consumo यथाधिकारं वैदिकमन्त्र ♚zung, तान्त्रिकमन्त्रादिsung, सर्वकं प्रपत्तयनुष्ठानलं/कं विरोधळ - काकादि प्रपन्न शास्त्र Cpm “मां हि पार्थ व्यपाश्रित्ययेऽपिस्युः पापयोनयः ।

@

सा।दी - नियताधिकारत्वशङ्कoujib परिहरिकी - शुक्र उपासन Gluingl श्रुतिबलात् अंयं अधिकरणं भक्तितमात्रविषयQ / - सर्वाधिकार @Di आचारलं सिद्ध की काकादि (GD) - अर्थ भगवतापि समर्थित

कळुमॆऩ्ऱु GILDगीpri- मां हि पार्थेति -व्यपाश्रित्येत्याश्रयणशब्दं प्रपत्तिसाधारण

त्रैवर्णिकाधिकार -

माग

• उपासनं

[[९९]]

सा।स्वाशारीरकापशूद्राधिकरणं सर्वविषयLDING प्रसङ्गिBI? किञ्च वेद विहितयज्ञरूपतया वेदविहित Loolquir ज्योतिष्टोमादिवच्छद्राधिकार १६CLIC? वैदिक सत्यवचनादिवत्सामान्य धर्म Loin or C- विरोधी IT TITL प्रणवाधिकरणमन्त्रसाध्य Lon प्रपदनं सर्वाधिकार ५८। G Com?

upri शुं इति - शु, प्रपदनं सर्वाधिकार Glucorm सोपब्रह्मण श्रुतिसिद्धं, तान्त्रिकेति - आदिशब्देन “मन्त्रैरनुश्रवणमुखेष्वधिगम्यमानै स्स्वाधिक्रिया समुचितैर्यदि वान्यवाक्यैः’ इत्युक्तलौकिकवाक्यसङ्ग्रहः - शारीरकापशूद्राधिकरणpio भक्तियोगविषयQLD । विशेषनियामक mis - सत्यवचनादिवत्तिर्यगादि साधारणसामान्यधर्मत्वं Qin Com? ढाळाळा अकिन्तु शास्त्रसिद्धानुष्ठानLD नियामकQLD। काकादि इति - एतावत्पर्यन्तं वेद विहितत्वाविशेषण भक्तिवत्प्रपदन न्यायतो विचार्यमाणे त्रैवर्णिकाधिकार । प्राप्त विशेष वचनबल♚g सर्वविषय Gloor समर्थितं इतः परं भक्तियोगादि साधारण्येन भगवदाश्रयणं सर्वं सर्वाधिकार GIL समर्थिpri मां हीति - ये पापयोनयोऽपिस्त्र्यादथः मां हि - सा।प्र - अधिकृतानां वैदिकमन्त्रेण इतरेषां तान्त्रिकेण चानुष्ठानसम्भवान्न सर्वाधिकारत्वविरोध इत्यभिप्रयन्नाह शुळ उपासनमित्यादिना भयन्यासस्य सर्वाधिकारत्वं श्रुतिस्मृतिभिरुपपाद्याचारेणाप्युपपाद यति - काकादि इत्यादिना - कपोतादिरादिशब्दार्थः । एवं विशिष्य सर्वाधिकारत्वस्य भक्ताविवापवादाभावादपि तत्सिद्धिरित्यभिप्रयन्नाह - मां हि पार्थेत्यादिना ।

क

सा।सं - परिहरति शुक्र इति - सोपब्रह्मण श्रुतिबलादेव सर्वाधिकारत्व सिद्धिरित्यर्थः - इयं यदि भक्तिवदग्नि विद्या साध्या वा? वैदिकमन्त्रकरणकत्वनियमवती वा स्यात् ? तदा त्रैवर्णिकाधिकारैव स्यात्? न च तथेत्यतो न तद्विरोधोऽपीति भावः - प्रपत्तौ तिरश्चामप्यधिकारे शास्त्रदृष्टे शूद्रस्याधिकारः कैमुतिक न्यायसिद्धोऽपीत्याह - काकादीति अनेन तिर्यगधिकरणविरोधोऽप्यत्र नेति फलितम् अस्यास्सर्वाधिकारता शरण्योक्तिसिद्धापीत्याह - मां हीति - मात्रपदं वैदिकमन्त्रकता।

साध्योपायशोधनाधिकारः

मूस्त्रियो वैश्यास्तथा शूद्रास्तेऽपि यान्ति परां गतिम् "

Bgjb অनं Quig उपासन; (ii) किं

अवसानम् - सर्वशरीरलं

[[४८९]]

शरण्या

भगवदाश्रयण मात्रं साधारण

प्रारम्धं त्रैवर्णिकशरीरलं Courag “धर्मव्याधादयोऽप्यन्ये पूर्वाभ्यासाज्जुगुप्सिते ।

GULL

विशेषनियामकबल

वर्णावरत्वे सम्प्राप्तास्संसिद्धिं श्रमणी यथा” । श्रीविष्णुधर्मी सा।दी - LIST) आश्रयणQLDomb सर्वाधिकार QILDING उपासनप्रारब्धं त्रैवर्णिकशरीरेष्वेव नियम का आतङ्क शीलं वचन♚।È६ सङ्कोचम् अवसानं।कं सङ्कोच सर्वाधिकार की उपासन इत्यादि धर्मव्याधाय इति जुगुप्सित वर्णावरत्व की Bonpriserunggi पूर्वजन्माभ्यासवश♚ॐ अं जन्मलंली संसिद्धिow wopnis - श्री दृष्टान्तं मां की

ठग श्रमणना सन्न्यासिनी unor शबरी संसिद्धिलाना प्रपत्तिकण्ठ -

यै

या

श्रमणी यथा

अवळॆप्पडि वेडुव पुत्तिले

प्रसङ्गिwnzm? by अधिकरणं भक्तियोगारम्भं त्रैवर्णिकनियतमित्येतत्पर

सा।स्वायस्माद्व्यपाश्रित्य स्युः तेऽपि परां गतिं यान्ति pig - @ri त्रैवर्णिकान्तर्गतस्यापि वैश्यस्य पापयोनित्वकथनं सत्राधिकारापादकार्त्विज्यौद्यनर्हत्वरूपापकर्षात् - क्षत्रियस्य तु “तस्माद्वाजपेय याज्यात्विजिन” इति आत्विज्यार्हत्वस्य श्रुतत्वान्नापकर्षः । श्रीमत्तात्पर्य चन्द्रिकै व्यवस्थापितम्। भगवदाश्रयणमात्रमिति मात्रपदं कात्स्न्यर्थकम् - सर्वं भगवदाश्रयणम् भक्तियोगादिकमपि

Quwn शारीरकापशूद्राधिकरणं निर्विषय Los

भी Qu कल्पिकं

कङ्कं निदान (poor CLIT? गगन उपासनं लढाऊं इति धर्मव्याधादय इति धर्मव्याधादयः जुगुप्सिते वर्णावरत्वे स्थिता अपि पूर्वजन्मारब्ध भक्तियोगाभ्यासवशाच्छ्रमणीव परमां संसिद्धिं भक्तियोगपूर्ति सम्प्राप्ताः ढग - उपासन♚ली) Curr प्रपदन प्रारम्भनियम (CLIT? ढाळा Gum उपसंहरि कीpri। सा।प्र - अग्निविद्यासापेक्षस्योपासनप्रारम्भस्य त्रैवर्णिकाधिकारत्वेऽपि तन्निरपेक्षभक्त्यवसानस्य शूद्रादिष्वपि सम्भवदग्नि विद्यानिरपेक्षत्वादेव भरन्यासस्य सर्वाधिकारत्वं सुस्थमित्यभिप्रयन्नाह-उपासनं कणसं (५ इत्यादिना

नन्वेवं सर्वाधिकारत्वे भक्त्याद्यनुष्ठान शक्तानां भरन्यास स्वरूपमजानतां चास्मिन्नधिकारस्स्यादिति भक्त्या विधिवैयर्थ्यं स्यादिति न सर्वाधिकारत्वमित्यत्राकिञ्चन्यस्य विशिष्टस्त्रीशूद्रादि स्सर्वेऽप्यधिकारीति प्रपत्तियोग्याधिकारोक्तं स्मारयन् त्रैवर्णिकत्व-

सा।वि - धर्मव्याधादय इति । जुगुप्सिते वर्णावरत्वे सत्यपि पूर्वाभ्यासात्पूर्वजन्मकृतयोगाभ्यासवशात्संसिद्धिं प्राप्ताः श्रमणी यथा शबरी वेति योजना । -

सा।सं

मस्याः न्यासविद्योपदेष्टृतां च शूद्रादेर्व्यवच्छिनत्ति

उपासनस्य त्रैवर्णिकाधिकारत्व

नियमोऽप्यारम्भमात्र एवेत्याह - उपासना - इति - पूर्वेति - पूर्वशरीरे भगवदनुभवज संस्कारे-

[[४९०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - Quig उपासनं त्रैवर्णिकांiCr आरम्भणीय Dominium प्रपत्ति नियामकjga सामान्यवचनßg।कं सङ्कोच magni विशेषवचनबल प्रपदनं सर्व योग्यम् आऩबिऩ्बु इदु तऩक्कु ववुत्तु वेण्डुम् अङ्गाळि मुऩ्बे सॊऩ्ऩोम् अतस्त्रैवर्णिकत्वादे र्भावोऽ भावोऽपि कस्यचित् । नाधिकारः प्रपत्तेस्स्यादाकिञ्चन्यमनाश्रितः । सा।दीप्रारम्भकुङ्क ू सङ्कोचQuit - @ing उपासनGILI - शाकंल विशेषिकुङ्कु। CourQib अधिकारQLD? गान - लालकं इत्यादि आकिञ्चन्यCLD शाकं अधिकारं Couplini - अतः ढाळा कारिकै, अतः, Qila निर्णीत Dinos - त्रैवर्णिकत्वादेः कस्यचित् - आदिशब्देनाश्रमादिग्रहणम् - भावः, इप्पडि सद्भावः अभावः, तद्राहित्यं च आकिञ्चन्यमनाश्रितः । पदं हेतुकर्भम् - आकिञ्चन्यानु पयुक्तत्वात् ढाङ्ग - प्रपत्ति - अधिकारं भळा - विलम्बाक्षमत्वादिji आकिञ्चन्यमाश्रित्य तत्सम्पादकत्वेन अधिकारकोटि

सा।स्वा @ug इति । प्रपदनं सर्वाधिकार । GoIT? भक्तियोगसमर्थकं प्रयोजनान्तरपर आधिकारं प्रसङ्गिuGg? ढाळगगन हूं @uri, गुळ इति । CPCL इति - प्रपत्तियोग्याधिकारीQupq प्रपत्तियोग्याधिकारमुण्डी - भक्तियोगानधिकारं प्रपत्त्यधिकारQI/LD/ निष्कृष्ट ५६० त्रैवर्णिकत्वं भक्त्यधिकार@sum) तदभावं प्रपत्यधिकार फलिऊं त्रैवर्णिक छञ्छ प्रपत्त्यनधिकारं प्रसङ्गिung? नी आकिञ्चन्ये सति त्रैवर्णिकत्वं प्रपत्त्यधिकार GILDगगीं शूद्राद्यधिकारं की। विरोधि? ढाळाळा कारिकैwn प्रपत्तियोग्याधिकार तात्पर्यार्थjmg सङ्ग्रहिऊङ्की - अत इति - अतः पूर्वोक्त प्रकारेण सर्वाधिकारत्वसिद्धेः - त्रैवर्णिकत्वादेः

आदि पदेनाश्रमादि परिग्रहः कस्यचित्पुंसः - त्रैवणिकत्वादेर्भावः, सद्भावः आकिञ्चन्यमनाश्रितश्चेत्प्रपत्तेर्नाधिकारस्स्यात् - आकिञ्चन्यसद्भावेतु त्रैवर्णिकत्वमत्रैवर्णिकत्वमुभय-

सा।प्र - तदभावयोर्भरन्यासानुष्टाने अप्रयोजकत्वमाह - Q

अभावः, असद्भावश्च ।

उपासन मित्यादिना-

सा।वि - प्रपदनं सर्व ( योग्य, प्रपदने सर्वेषामपि योग्ये स्थिते सति, -

अस्य प्रपदनस्य

Pon Comi, प्रपत्तियोग्याधिकार इति भावः

भावः, सद्भावः

अभावः, व्यतिरेकोऽपि

[[१]]

[[१]]

कं,

अत्रापि निष्कृष्य

आकिञ्चन्यमनाश्रितः,

दर्शयति - अत इति - अतः, सर्वाधिकारत्वेन निर्णीतत्वात् - त्रैवर्णिकत्वादेः कस्यचिद्धर्मस्य - आदिशब्देन आश्रमपुंस्त्वादिग्रहणम् आकिञ्चन्यापर्यवसितः - तदनुपयुक्तत्वादिति भावः - विलम्बाक्षमत्वादिकन्त्वाकिञ्चन्यसम्पादकत्वादधिकार कोटिप्रविष्टम् - प्रपत्तेरधिकारो न स्यात्,

सा।संअप्रमोषादित्यर्थः - प्रपत्तौ चैवं किं न स्यादित्यत्र वैषम्यमाह - Q सकिञ्चस्यान्यगतेश्च स्वतन्त्र प्रपत्त्याधिकारस्स्यदित्यति प्रसङ्गं वारयति

इति । एवं सति मं - इति इत्थं

कृतमधिकारविषय क्षोभोप शमनं सङ्गृह्णाति - अत इति - उक्तार्थे श्रुतिस्मृत्युपपत्ति सद्भावा दित्यर्थः पुंस्त्वादिकमादि शब्दविवक्षितम् - कस्यचित्प्रपित्सो । “आकिञ्चन्यमनाश्रितः आकिञ्चन्ये -

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[४९१]]

[[६६]]

" “की

-“जनित्वाहं वंशे” ढाकील श्लोक कुण्डीगळं कळङ्गG

मू - अर्थ

सा।दीप्रवेशिकं

वर्णादिना

यैयुम्, आळवन्दार् पसारियैयुम्

सा।स्वा

नव्या

अर्थी की

दिव्यसूक्ति

क्किऱार् - इव् अरित्तैयॆऩ्ऱु तुडङ्गि जनित्वाहं ढाळा । Dऊङ्गा कुलादि अधोगतिनिवर्तक

Quorm ढÑाG शरणद ढाङ्गलzum) शरणागतिळा सर्वाधिकारत्वं सूचितम् - साधि अर्थ निगमि कीpri मव्यधिकार QILD ५। अर्थ सम्प्रदाय प्रमाण अन

• अर्थ इति । gourism इति । swiming, Big (G॰ri]sf]qjळं - ब्राह्मणादि ना । pin, जनिjq। जनित्वाहमिति - Qpp श्लोक की महाकुल प्रसूतत्व अधोगतिनिवर्तक mmms winggitó, शरणद ढाळा। शरणवरणधिकारं Crop। प्रपत्तिकं आकिञ्चन्यमधिकारी) उपायान्तरसमर्थ (कण्ठ आधिकारं Gun फलि

सा। प्र स्वोक्तार्थस्य साम्प्रदायिकत्वमाह । अर्थ इत्यादिना - Gorjar इत्यादि तत्तद्धर्मानुष्ठानयोग्यब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य, शूदात्मककुलद्वयद्विके कस्मिंश्चिदपि न जात इत्येतदर्थ प्रापकगाधायामित्यर्थः - अस्यां गाधायामस्मिन् श्लोके च सत्कुल प्रसूतत्वतदभावयोरकिञ्चित्करत्वोक्तेः उपायान्तरा शक्तिरेवाधिकारः - एवं च सर्वजातीयेष्वप्यर्थित्व सामर्थ्यवतामकिञ्चनानां भरन्यासे अधिकार इति वदन्नधिकारि विषयव्यामोहनिवर्तनं

सा। वि न भवति

त्रैवर्णिकत्वमेवाधिकारश्चेच्छूद्रस्याधिकारो न स्यात्तदभावोधिकार श्चेद्वाह्मणादेरधिकारो न स्यादिति सर्वाधिकारत्वं न स्यात्तदुभयमप्रयोजकम् - आकिञ्चन्यमेव सर्वत्राधिकारः - “भक्त्यादौ शक्त्यभावः” इत्युक्तं सर्वमाकिञ्चन्यार्थमिति भावः उक्तार्थस्य साम्प्रदायिकत्वं दर्शयितुं भक्तिसारदिव्यसूक्तिं यामुनाचार्यश्रीसूक्तिञ्चाह Gram इति Gariisru offly or tq, कुलेषु चतुर्षु - द्विकद्वये इति पदार्थः - वर्णचतुष्टये अहं न जातः अतस्तद्वर्णधर्मानुष्ठानयोग्यो नास्मीत्याकिञ्चन्यं व्यञ्चितम् यद्यपि भार्गवमुनि स्स्वर्वेश्यायामुत्पन्न इति प्रसिद्धिः - तथापि मेधजातिपुरुषेण स्वीकृतत्वेन मुख्यवर्णः कश्चिदपि नास्तीति हृदयम्

तथा “जनित्वाहं वंशे” इत्यत्र महाकुल, प्रसूतत्वेऽपि तमसि निमज्जामीत्युक्त्या महाकुल प्रसूतत्वमप्यप्रयोजकमित्याविष्कृतम् - “अथोधः पापात्मा “इत्युक्तिभङ्ग्या आकिञ्चन्यमेव व्यञ्जितम्

• एवमधिकार विषयशङ्का परिहृत्य प्रपत्तिस्वरूपविषय-

सा।सं - अपर्यवसितः - भावः, ब्राह्मणादेश्त्रैवर्णिकत्वसद्भावो वा? अभावो वा? शूद्रस्य तदभावो वा? अधिकारो न । किं त्वाकिञ्चन्यमेव अधिकार इति भावः - आकिञ्चन्य पदमनयगतित्वस्याप्युपलक्षणम् - अर्थ, उक्तभावाभावयोः प्रपत्त्यनधिकारत्वम् - gom इत्यत्र त्रैवर्णिकवाद्यभावेऽपि स्वस्य भगवदङ्गीकार हेतुरुक्तः - जनित्वेत्यनेन तत्सत्वेऽपि तदभाव उच्यते

[[४९२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - गुलकं शरण्यशरणागतिज्ञान, आकिञ्चन्यादि सर्वजातीय g प्रपत्त्यधिकारं सिद्धम् - उपाय स्वरूप jogung “नारायणं सलक्षमीकं प्राप्तुं तच्चरणद्वयम् । उपाय इति विश्वासो द्वयार्थश्शरणागतिः” ढाळ अभियुक्त aii, अधिकारकोटिgo, सा।दीशुक्र इत्यादिun - Qing अधिकारविषयशङ्के ५६० परिहरिॐ शनी प्रपत्तिस्वरूपविषयशङ्खैः५६०६६७ परिहरिकं उपक्रमिक - @ उपायस्वरूप jogiup Torl शकिं अभियुक्त TITOLD अन्वयम् - यद्वा, ( शङ्खै परिहरिकpmo ढाका। शेषम् - नारायणमिति - सलक्ष्मीकं नारायणं प्राप्तुं सलक्ष्मीकनारायणचरणाद्वयमेव उपाय इति यो विश्वासःस द्वयार्थ इति श्लोकार्थः कं उत्तर LG कीpri अभियुक्त इत्यादि)

प्रपत्तिर्विश्वासः ढाळ-

सा।स्वासर्वाधिकारत्वं

उपसंहरिकं की pri - शुक्र

।

इति

*कळै

Con? ढाङ्गळील शङ्क mui परिहरि मङ्ग

शुलsunã शुल, त्रैवर्णिकत्वादिकमनधिकार LD। सर्वाधिकारत्ववचनम् आकिञ्चन्यादि विशिष्ट सर्वजातीयाधिकारपरQD५ प्रपत्त्यधिकारस्वरूपñog शोधि प्रपत्तिरूपाङ्गि मं पूर्वोक्तशङ्कका परिहरिकं pi

शुन्य उपायñoguj इति कण्ठ अभियुक्त Jio की ६ अन्वय अधिकारकोटिug GLD। विश्वासवा अधिकारि या

सा।प्र - निगमयतिशुक्र इत्यादिना - अनाधिकारि कृति साध्योपायस्वरूपविषय व्यामोहं निवर्तयन् अङ्गेऽङ्गित्वव्यपदेशप्रयोजनमप्याह - शां उपायस्वरूप इत्यादिना - तच्चरणद्वय मुपाय इति कन्येयं कुलभूषणमितिवत् - अधिकारकाटिgi इति प्रपत्त्यनुष्ठानकालात्पूर्वभाविविश्वासस्याधि कारत्वमिति भावः - विश्वासे प्रपत्तित्वबुद्धिः कथं व्यामोह

सा।विशङ्काः परिहर्तुमारभते । ६ उपायस्वरूप jogiupp इति एतदुपायस्वरूपं प्रति - श ैowi परिहरिकpmii इति शेषपूरणेनान्वयः । यद्वा, एतदुपायस्वरूपं प्रति - अभियुक्त इति सम्बन्धः । ननु उपाय इति विश्वासो द्वयार्थश्शरणागतिरिति कैश्चिदुक्तं “प्रपत्तिर्विश्वास स्सकृत्प्रार्थनामात्रेणापेक्षितं दास्यतीति महाविश्वासपूर्वकं प्रार्थनमिति यावत्” इति रामानुजाचार्यैः कदाचित्प्रपत्तिस्वरूपं कीदृशमिति शिष्यैः पृष्टे सत्युक्तं मुक्तकं वाक्यम्- “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः इत्यादि वचनेष्वात्मनिक्षेणो ऽङ्गी इतराण्यङ्गानीत्युक्तम्एतेषां परस्पर विरोध इत्याशङ्क्य विश्वासप्रार्थनयोरङ्गयोरेव प्राधान्यविवक्षयाङ्गित्ववादः । आत्मनिक्षेप एवाङ्गीति वचनबाहुल्यात् । भूयसां न्यायादिति सिद्धान्तयति । नारायणं सलक्ष्मीकमित्यादिना । अधिकारकोटिuggi इति । प्रपत्त्यनुष्ठानात्पूर्वभाविविश्वास स्याधिकारकोटिप्रवेश इति भावः ।

सा।सं - अधिकारानुबन्धि व्यामोह परिहारमुपसंहरति - अथाङ्गि स्वरूप व्यामोहशमनायारभ्यते । Q उपायेत्यादिना - प्रप्तुमित्यन्तेन उत्तरखण्डार्थ उक्तः । विश्वास इत्यन्तेन पूर्वखण्डार्थ उक्तः - एवं विश्वासात्मकबुद्धिविशेषस्यैव गतिवाचिधातुना प्रतीतेस्स एवाङ्गीति भावः - एतत्परिहरति - अधिकारेति

शास्त्रार्थानुष्ठाने तद्विश्वासवानधिकारी-

साध्योपायशोधनाधिकारः

मू - अङ्गकोटिugai ♚कील विश्वास प्राधान्यं

ला

[[४९३]]

“प्रपत्तिर्विश्वासस्सकृत्प्रार्थनामात्रेणापेक्षितं दास्यतीति विश्वासपूर्वकं प्रार्थनमिति यावत्”

ढाढला की वाक्य pui प्राधान्य विवक्षैun Pg विश्वास jogi “अनन्यसाध्ये” ढाङ्गळील भरतमुनिप्रणीतलक्षणवाक्य श्री गig Cu विश्वासपूर्वकं प्रार्थन QILD

सा। दीप्राधान्यद्योतनार्थ QILD Dog वचनान्तर♚

निक्षेपLD प्रपत्ति

सिद्धान्तsung वाक्यं

सा।स्वशलङ्क शाळंा विशेषण pui प्राधान्योपपादक

निष्कर्षिलं।

उपोद्बलिक m। iq इत्यादि ।

प्रार्थनारूपाङ्ग

प्राशस्त्य-

५ अभियुक्त । श्रीभाष्यकारवाक्यानुगुणLDI&

LING"लंं।कं(G अन्यथाकरणं JnGCLDI? “प्रपत्तिर्विश्वासः” fs९४७ मॆऩ्ऱु सॊल्लवेण्डावो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार् अप्पडिये इति - श्रीभाष्यकार - प्रथमं विश्वास jog प्रपदनQDorm निष्कर्ष “प्रार्थनमिति यावत्” ढाळा विश्वास प्रार्थन प्रपदन L - निष्कर्षिकं

QILDorm

६०५uITC विश्वासे प्रपत्त्यभेदोक्ति अन्यपरैशुक श्रीभाष्यकार कृाळा प्रधान विश्वास क

LG प्रार्थन प्रपदन QILD) निष्कर्षिकं मं ४२। Guor?

सा। प्र

इत्यत्र भाष्यकारैर्विश्वासपूर्वकं प्रार्थनमिति प्रार्थनायाः प्राधान्यव्यपदेशेन विश्वासस्याङ्गत्वसिद्धेरित्याह । uig Cu प्रपत्तिरित्यादिना - इदं वाक्यं भरन्यासविषयप्रश्नोत्तरत्वेन भाष्यकारैः कदाचिदुक्तं मुक्तकं वाक्यमिति सम्प्रदायः विश्वासोऽङ्गान्तराणामङ्गिनश्चा विलम्बेनानुष्ठापकत्वात्प्रधानाङ्गमिति भावः नन्वेवं दर्शन प्रवर्तकै रामानुजाचार्यै र्गाप्तृत्ववरणस्य प्रधान्यव्यपदेशात् “तदेको पायता याचना प्रपत्तिः” इति भरतमुनिनोक्तत्वाच्चतदेवाङ्गीत्यत्र भरन्यासस्य वचनतोऽङ्गित्वावगमाद्गोप्तृत्ववरणे प्रपत्तिरिति

सा।वि - विश्वासस्य प्रशास्त्यमनेनात्र प्रतिपादितम् - अभियुक्त प्राधान्यं सं व्यñलला, प्राधान्याभिधानार्थमेव Q एतत्प्रकारेण - ढगळी वाक्य (pi ria Cu ऎऩ्गिऱ मुम् अप्पडिये इत्यन्वयः - प्रधान्यविवक्षयैवेत्यर्थः - तेदवोपपादयति । प्राधान्यविवक्षै - P। विश्वास Gmail, प्रपत्तिर्विश्वास इति विश्वासप्राधान्य विवक्षया प्रथमं विश्वासमुक्त्वा अनन्यसाध्य इति “अनन्यसाध्ये स्वाभीष्टे महाविश्वास पूर्वकम् । तदेकोपायता याचना प्रपत्तिश्शरणागतिः “इति भरतमुनिप्रणीत लक्षणवाक्यानुसारेण महाविश्वासपूर्वकप्रार्थनQLD। निष्कर्ष इति निष्कृष्टम् - एतन्निष्कर्षवाक्यमपि प्रार्थनाप्राधान्य विवक्षयैव

सा।सं

[[१]]

न

प्रपत्तिरूप शास्त्रार्थस्तु महाविश्वासाङ्गक इत्युभयत्रानुप्रविष्टो विश्वासः तथाङ्गान्तरमितीदृक्प्राधान्याभिप्रायेणायं निर्देशः - अन्यथा बहुप्रमाणसम्प्रदायविरोध इति भावः अन्यथा श्रुतार्थपरत्वे अभियुक्तनिष्कर्षविरोधमाह - Nugu इति

यथा नारायणमित्यत्र विश्वासस्य शरणागतित्वकथनं प्राधान्य विवक्षया तथा प्रार्थनस्य प्रपत्तित्वकथनमपीति भावः - यथाभियुक्तनिष्कर्षमेव

वा प्रार्थनैवाङ्गीति किं न स्यादित्यवाह -

[[४९४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - वाक्यं आत्मनिक्षेपमङ्गि - इतर (ना अङ्गी “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुत’ इत्यादि वचन प्रार्थनै अङ्ग “रक्ष्यापेक्षां

प्रतीक्षते "

सा। दीपरQLD

अपेक्षते -

qu pri

शं वाक्यं रक्ष्यस्य, चेतनस्य - अपेक्षां, प्रार्थनाम्

सा।स्वासाङ्गप्रपदनाधिकारी - निर्णयं विरोधिwn? ढाळा - वाक्यjgolio इति - वाक्य, श्रीभाष्य कारवाक्य GIL६ormula - “अनन्यसाध्ये” ढाणकी वचन♚ली अभचेतनिर्देशमन्यथासिद्ध्यर्ह Longjib, “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः” ढालाकील वचनमन्यथासिद्ध्यनर्ह Loosinglis, “न्यासे अङ्गित्वग्राहक स्फाटतरप्रमाणानुसार

“अनन्यसाध्ये” ढाङ्गळी लक्षणवाक्य

श्रीभाष्यकारवाक्य की प्रार्थनायां प्रपत्तिनिर्देशं अङ्गप्रधान्यद्योतनार्थतया औपचारिक ५ - निक्षेप अङ्गिक

द्वयविवरण LDIT GOT

सा।प्र - व्यपदेशोऽपि प्रधानाङ्गत्वविवक्षयैवेत्याह-

सा।वि

Quy

वाक्य इत्यादिना

अनन्यसाध्य

वाक्यं

इत्यस्य व्याख्यानरूपं भाष्यकारवाक्यमपीत्यर्थः सिद्धोपायस्य परमकारुणिकत्वबोधकत्वाद्गोप्तृत्ववरणं प्रधानाङ्गमिति भावः ननु मित गद्येऽ “प्येवमवस्थितस्याप्यर्थित्वमात्रेण”

नतु तयाः प्रपत्तित्वविवक्षयेत्याह - वाक्य इति एतद्वाक्यमपि - प्रार्थनै अङ्ग, प्रार्थनाया अप्यङ्गत्वात् - प्राधान्यविवक्षितं । सॊऩ्ऩबडि

माळा इत्यन्वयः - ननूपायत्वप्रार्थनाया अङ्गि शरीरान्तः पातित्वं परिकर विभागाधिकारे अभिप्रेतम् - तत्र “अहमस्म्यपराधानामित्यारभ्य उपायत्वाध्यवसायं

विवक्षित♚। इत्युक्तम् तेन उपायत्वाध्यवसायस्य आवश्यकत्वमुक्त्वा चेतनाचेतनसाधारणफलसाधनत्वरूपोपायत्वा काराद्रक्षणोपयुक्तयत्नवत्वरूपरक्षकत्वस्य भक्त्याद्यधिकारि साधारणस्य भिन्नतयोपायवरणादतिरिक्तं गोप्तृत्ववरणमपि फलत्वपुरुषार्थत्वसिद्धये विवक्षितम् - तच्चार्थम् । उपायवरणं शब्दम्” इत्युक्तम् - तत्र गोप्तृत्ववरणस्य “रक्षिष्यतीति विश्वासो गोप्तृत्ववरणं तथा” इत्यङ्गमध्ये परिगणनं कृतम् वरणस्याङ्गत्वं नोक्तम् - सा।सं

[[१]]

उपाय

अत्र भरतमुनि

श वाक्यमिति - प्रार्थनमितियावदित्यन्त वाक्यं इत्यर्थः प्रणीतलक्षणवाक्य श्री ग Lg Cu इत्युक्त्या प्रार्थनमुपायत्व प्रार्थनं भवति - न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः इति वचनोदाहरणादङ्गLDTT६०० इत्युक्त्या च गोप्तृत्ववरणमपि भवति मीली गद्य कुण्डीय इति वाक्ये प्रार्थनैoui Lळङ्ग००fी इत्युक्त्या तत्र नित्यकिङ्करतां प्रार्थये” इति स्थितेः फलप्रार्थनमपि भवतीति प्रसक्तम् - तत्रोत्तर खण्डार्थफल प्रार्थनस्य अङ्गाङ्गि समुदायरूपोपायकोट्यनन्वयादभियुक्तनिष्कर्षो न तमादाय विश्राम्यतीति ढाङ्गळी वाक्यमित्यादि विवक्षिq। इत्यन्तं देशिकोक्तिर्न तत्परा गोप्तृत्ववरणमादाय स निष्कर्षो यदि विश्राम्यति - तर्हि तस्यनाङ्गित्वम् - “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः इत्यङ्गत्वेनैव तन्निर्देशात्तद्रूपाङ्गप्राधान्यविवक्षैव स भवेत् यद्युपायत्वप्रार्थनामादाय तदा सा गोप्तृत्ववरणगर्भा सति

[[१]]

[[९९]]

मूईश्वरा - अपेक्षामात्र - सापेक्ष

सा।दी - ननु

साध्योपायशोधनाधिकारः

अङ्गलङ्कीला प्राधान्यक्रं विवक्षि

[[४९५]]

गद्य♚ली “विश्वासपूर्वकं भगवन्तं नित्यकिङ्करतां प्रार्थये” प्रार्थनैowi L१६१६००f आत्मनिक्षेपङ्गळी

प्रार्थनामात्र LD प्रपत्तिws COLICIT? ढाढঠगळा আাलं “नमोऽस्तुते” । आत्मनिक्षेपवाचिशब्दप्रयोग “तव चरणारविन्दयुगलं शरणमहं प्रपद्ये” ढाळा उपायवरणशब्द सामर्थ्य

suggi p निक्षेपं सिद्ध-

सा।स्वामी। गद्य♚ली निक्षेप D “विश्वासपूर्वकं प्रार्थनमिति यावत्” ढाळाळी मुक्तकवाक्यं ur Ho“विश्वास पूर्वकं भगवन्तं नित्यकिङ्करतां प्रार्थये” । श्रीभाष्यकारांसा।प्रत्यारभ्य “नित्यदास्यं दास्यतीति विश्वासपूर्वकं भगवन्तं नित्यकिङ्करतां प्रार्थये” इत्यङ्गी तया प्रार्थनाया एव व्यपदेशान्निक्षेपस्याङ्गित्वव्यपदेशस्तद्विरुद्ध इत्यत्र “तत्रैव अनागतानन्तकाल समीक्षयाप्यदृष्टसन्तारोपायो निखिलजन्तुजातशरण्यं श्रीमन्नारायणचरणारविन्दायुगलं शरणमहं प्रपद्ये” इति पूर्वमुक्त्वान्ते च “नमोऽस्तुते” इत्युक्तत्वात् श्रीवैकुण्ठगद्ये च

सा।वि

[[६६]]

स चानुक्तत्वेऽपि तस्याप्यङ्गत्वमस्तीति वाच्यम् न्यासः पञ्चाङ्ग संयुतः इत्युक्ताङ्गपञ्चक्यधिक्यापत्तेः तत्कथमत्राङ्गत्वमुक्त मिति चेत्सत्यम् - उपायत्व प्रार्थनैव गोप्तृत्ववरणं न पृथग्यथाचैत्त तथा साधितमधस्तात् - अत एव सारप्रकाशिकायामुपायत्वप्रार्थनमिति गोप्तृत्ववरणमुच्यते गोप्तृत्ववरणव्यतिरेकेणोपायत्वप्रार्थनाया अनिरूपणात्पूर्वत्र “अङ्गलं लीग प्राधान्य कुङ्क विवक्षितं । FLLg “इति वाक्ये “तदेकोपायता याचना प्रपत्तिरित्यनेन गोप्तत्ववरणस्य प्राधान्यमित्युक्ततत्वात् “इत्युक्तम् - यद्वा वाक्यं ॥ इति रामानुजाचार्योक्तमुक्ततकवाक्यपरम् नतु भरतमुनिप्रणीतलक्षणवाक्य परम् - पूर्वं प्रार्थनै Quorm निष्कर्षिलं । इत्युक्तत्वात् । तत्र गोप्तृत्व वरणप्राधान्यतात्पर्यस्य पूर्वमप्रतिपादितत्वेन प्रतिपादनीयत्वात् इत्यस्य विश्वासप्राधान्यप्रतिपादन तात्पर्यकत्वात् - अत एव विश्वास

प्रधान्य विवक्षै

च प्रार्थनमिह गोप्तृत्ववरणमेव विवाक्षितम् - नोपायत्वप्रार्थनं अतो न विरोधः भरतमुनिप्रणीतलक्षणवाक्य की छा-

इत्युक्तम् एवं नचैवं सति

सा।सं - तद्वरणेनैकीभावमापन्ना अङ्गकोट्यन्वितेति यदि पक्षः तत्पक्षे “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः” इति वचनोदाहरणम् - अङ्ग Long इत्युक्तिः अङ्गलीला प्राधान्य इत्युक्तिश्चोपपन्नतरा - यदि गोप्तृत्व वरणा गर्भतया प्रार्थना अङ्गिकोट्यन्वितैवेति पक्षस्तत्पक्षे “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः” इति वचनेन न्यासे प्रधानाङ्गितया स्थिते तत्प्रार्थनाया एव प्रधानाङ्गि त्वमित्यभियुक्तान निष्कर्षं कुर्वन्तीति उपायत्व प्रार्थनाया अङ्गिकोटौ गुणाभावे नान्वितत्वमभिप्रेत्यगुणभूतेप्यङ्ग शब्दस्य प्रयोक्तु मुचितत्वात् अङ्गomburr Q√ अङ्गकुंलीळा - इत्युक्तिरुपपन्नतया एवं च प्रार्थनाय एव प्रधानाङ्गित्वापनुपत्तये गोप्तृत्ववरणे अङ्गित्व सम्भावनाया अपत्तये च प्रार्थनापदेन द्वयोरप्यभिधानयोग्यत्वात्प्रार्थनां वरणं च तेन पदेन

[[१]]

[[४९६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - मीली गद्य कुण्डीगळं विश्वासपूर्वक प्रार्थनैoui उपायवरणशब्द सामर्थ्य निक्षेप pii सिद्धम् -

मा। दी

मॆऩ्गिऱार्

मॆङ्ङऩे कण्डदॆऩ्ऩ

सा।स्वा - प्रार्थनामात्र

गळणी “नमोऽस्तुते” ढाळा plqmsung

मी गद्यलङ्कीगळं इत्यादिॐ नमश्शब्द कङ्क आत्म निक्षेपपरत्व

निर्देशिGGIT?

इति - उपायवरणेति - भरस्वीकारापर पर्यायोपायत्व प्रार्थनापर

@imu गद्य श्रीनग

“तव चरणारविन्दयुगालं शरणमहं प्रपद्ये” इति वाक्यागत शरणशब्दसामर्थ्य - “नमोऽस्तुते” ढाकाकील शब्द

त्तालुमॆऩ्ऱबडि

सा।प्र- “श्रीमता मूलमन्त्रेण मामैकान्तिकात्यन्तिकपरिचर्याकरणाय परिगृह्णीष्वेति याचमानः प्रणम्यात्मानं भगवते निवेदयेत्” इत्युक्तत्वाच्च । मितगद्येऽप्यात्मनिक्षेप एवाङ्ग्यभिप्रेत इति न तद्विरोध इति दर्शयन्नम इत्यस्य निक्षेपपरत्वं सप्रमाणमाह -गद्य इत्यादिना - सामर्थ्य - इति । “उपायार्थैक वाचक” इत्युक्ते श्शरणशब्दस्यो पायवाचकत्वात् - तथा च तत्तत्फलसाधनयागदानाद्याराधनेन सर्वफल प्रदतया भगवतस्सर्वाधिकारिणामप्युपायत्वेऽप्यकिञ्चनविषये विशिष्योपायत्वस्य तत्तत्साधनाननुष्ठानेऽपि

तत्तत्फलप्रदत्वरूपस्याकिञ्चन

गद्य

सा।वि - qC इति दृष्टान्त दाष्टन्तिकविरोधस्स्यादिति वाच्यं तत्र महाविश्वास पूर्वकमिति विश्वास प्राधान्यद्योतनाय विश्वासं पूर्वमुक्त्वा तदेकोपायता याच्ना प्रपत्तिरिति यथोक्तं तथैवात्रापि विश्वासपूर्वकं प्रार्थनमिति विश्वासस्य प्रथमकीर्तनं प्राधान्यद्योतनार्थमेवेत्यंशे दृष्टान्तत्वे विरोधाथावात् - ननु श्रीरङ्ग राजगद्ये “नित्यदास्यं दास्यतीति महाविश्वासपूर्वकं नित्यकिङ्करतां प्रार्थये” इति श्रीभाष्यकारैः स्वानुष्ठानस्य निबद्धत्वात्तेषां प्रार्थनैव प्रपत्तिरित्यत्र तात्पर्य मित्यत आह -

इति उपायवरणशब्दसामर्थ्य इति “तत्रैवानन्तकाल समीक्षयाऽप्यदृष्टसन्तारो पायो निखिलजन्तुजातशरण्यं श्रीमन्नारायण चरणारविन्दयुगलं शरणमहं प्रपद्ये” इत्युक्तत्वात्तत्र शरणं प्रपद्ये इत्यस्य उपायत्वेनाध्यवस्यामीत्यर्थकत्वादुपायत्वाध्यवसायस्य यागदानादिफलप्रदातृत्वसाधारणरक्षकत्व सा।संनिर्दिश्य अभियुक्तनिष्कर्षान्यथासिद्धिर्देशिकवरेणोपपादितेति देशिका शयविद्भिर्विद्वद्भिर्विभावनीयम्

ननु मितगद्ये एवमवस्थितस्यापीत्यादिना विश्वासपूर्वकप्रार्थना मात्राभिधानान्ननिक्षेपस्याङ्गित्वं स्यादित्यत्राह । मीली गद्य मण्डीगळं इति -प्रार्थनै, नित्यकिङ्करताप्रार्थनामित्यर्थः । उपायवरण शब्द सामर्थ्य इति । मितगद्य एव “निखिलजन्तुजात शरण्य श्रीमन्नारायण तव चरणरविन्दयुगलं शरणमहं प्रपद्ये” इत्यत्र उपाय वरणपरस्य शरणं प्रपद्ये इति शब्दस्य सामर्थ्यादित्यर्थः - अयं भावः । शरणशब्दोपश्लिष्ट गतिवाचि धात्वर्थ उपायत्वाथ्यवसायः “अनन्यसाध्ये - त्वमेवोपायभूतो मे भवशरणमितीरयन्ति” इत्यादि प्रमाणबलात्प्रार्थनापर्यवचन्नः तस्यां चोपायान्तरस्थाननिवेशनार्थो

भरस्वीकारांश एव प्रार्थ्यः - तत्प्रार्थनञ्च अत्यन्ताकिञ्चन मुमुक्षोरात्मसमर्पणान्वित३३

मूनमस्वात्मनिक्षेपपर

प्रसिद्धम् - श्रीवैकुण्ढगद्य

साध्योपायशोधनाधिकारः

“नमस्कारात्मकं यस्मै विदायात्मनिवचेतनम्” इत्यादि - प्रार्थनापूर्वकात्मनिक्षेपं कण्ठोक्तDI

[[४९७]]

सा।दी- @mrit - नमस् इत्यादि - श्रीवैकुण्ठेति - “याचमानः प्रणम्यात्मानं भगवते निवेदयेत्”

[[६]]

ऎऩ्ऱु

सा।स्वा - सामर्थ्य) निक्षेपसिद्धि Trir? Tri? नमस्सिति शरणशब्दमुपायत्वप्रार्थनामात्रपरतया अन्ययासिद्ध्यर्ह LDTT६५ mg नमस्नानार्थतकया अन्यथासिद्ध्यर्ह LDITmsung, अन्यथासिद्ध्य नर्ह प्रार्थनातिरिक्त निक्षेपकण्ठोक्ति॥ILD), अन्यासिद्ध्यर्हवाक्य मात्र अतिरिक्ताङ्गि निर्णयं ८२GGLom? Ti श्रीवैकुण्ठ गद्य इति “याचमानः प्रणम्यात्मानं भगवते निवेदयेत्” m याचनातिरिक्तात्मनिवचेतनरूपनिक्षेपं कण्ठोक्त G?

अन्यथासिद्ध्यनर्हस्फुटतर श्रीवैकुण्ठगद्यानुसार अन्यथा सिद्ध्यर्हगद्यान्तरवाक्यं नेय QIL ५ - Qu श्रीभाष्यकार वाक्य अङ्गिस्वरूपनिर्णयं लगी। ८। G GLom? श्रीभाष्यकारवाक्य po स्फुटतरप्रमाणविरोध♚ली अन्यथा नेय oorm? @ig “तदेकोपायता याच्ना प्रपत्ति श्शरणागतिः ढाणकी वचन की प्रार्थनै शरणागति Quor स्फुटतर १०५ pm श्रीभाष्यकारवाक्य तदनुगुणions नेयCorpm ? “न्यासः पञ्चाङ्ग संयुतः” इत्यादि प्रमाणबलंलंलं न्यासCD अङ्गि शुन्यास शब्द “तदेकोपायता याचना” इत्यादि

यै

प्रमाणप्रति पादितयाच्ना पर ? बुद्धि ( विषय पञ्चाङ्गसंयुतः” इत्यादौ विषय विशेषानुपादान

उपायत्वरूपविषयविशेषोपात्तयाच्ना gm/

विशेष

इप्पडि

[[९९]]

“न्यासः

Coub “तदेकोपायता याचना “इत्यादौ

सा।प्र - समर्पित भरस्वीकारं विनानुपपत्तैरुपायवाचि शरणशब्दात्तत्सिद्धिरिति भावः रक्षाभरश्च तत्तत्फलोत्पादनानुकूलयत्नवत्वम् - तस्य भगवति समर्पणं नाम तन्निवृत्तिफलकभगवदीयत्वाध्यवसायः मदिष्टोत्पादनानुकूलयत्नस्तर्वैवेत्यध्यवसाय इति

इति - वैकुण्ठगद्ये कण्ठोक्तत्वादात्मनिक्षेप इति - कीदृशमङ्गि स्वरूपमित्याकाङ्क्षायासिद्धमित्युक्तिरिति - समर्थशेषिण्यकिञ्चनस्य

सा।विवैलक्षण्येन तत्साधनानुष्ठानं विनैव त्वमेव तत्स्थाने स्थितस्सन् तत्फलं ददासीति विश्वसिमीत्येवं रूपत्वात् तव्रात्मनिक्षेपं विनापरत्वे प्रमाणमाह - नमस्

श्रीभाष्यकारानुष्ठाने निस्सन्देह इत्याह - श्रीवैकुण्ठगद्य सा।संभरसमर्पणेन विना न पर्यवस्यतीति निक्षेप मुमुक्षोः अङ्गानुष्ठानानन्तरा नमः इत्युक्तिर्भरनिक्षेप प्रधानात्मनिक्षेपव्यञ्जिकेति “नमोऽस्तुते” इति Cpqimsunggjó सिद्धमित्युक्तिः -नमश्शब्दो व्यञ्जक इत्येव न - किन्तु प्रमाण पर्यालोचनया सः स्वसम्बन्ध निवृत्ति पूर्वक सपरिकरात्म समर्पणार्थक एवेत्याह - नमस् ० इति

नमस् ०० इति - आदि शब्देन नमश्शब्दस्थूलयोजना परकृत्स्नाहिर्बुध्न्यवचनसङ्ग्रहः - कण्ठोक्त Louijmj इति - “मामैकान्तिकात्यन्तिक परिचर्याकरणाय परिगृह्णीष्वेति याचमानः प्रणम्यात्मानं भगवते विवेदये दित्यनेन” इति शेषः भरस्वीकारा सम्भवादात्मनिक्षेपदिद्ध इति भावः नमश्शब्दस्यात्मनिवचेतन ।

[[४९८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

"

मूशुल “अनेनैव तु मन्त्रेण स्वात्मानं मयि निक्षिपेत्, आत्मात्मीय भरन्यासः” इत्यादि) अङ्गिविधानम् Qugu ‘षड् विधाशरणागतिः’ ऎऩ्गिऱ आपातप्रतीतिous Glळङ्ग “स्नानं सप्तविधं स्मृतम्” इत्यादि)

टु

Currणी प्रपत्ति विशेष

प्रसङ्गिकं ।

त्तिल्

माढगा स्नानादि भेदrisin

सा।दी- goom कण्ठोक्तम् - निक्षेपरूपाङ्गि विधानवचन १८६० की - D इत्यादिuni - अनन्यसाध्ये इत्यादि COL पापात प्रतीतार्थस्वीकारली बाधक ठं सॆय्गिऱार् - इप्पडियल्लादबोदु रियाल्

प्रपत्तित्वं प्रसङ्गिलं -

आनुकूल्य सङ्कल्पादि (@ig] प्रत्येकं

सा।स्वा- @sunggjib, तदेकोपायता याच्नेति प्रमाणLD अनन्यथा सिद्ध ६ mm ? “शरणं व्रज” इत्यादि प्रमाणpळं विश्वास प्रार्थनादि साधारण? “प्रपत्तिं तां प्रयुञ्जीत” इति वचन po विषयविशेषानुपादानलं तदेकोपायता याचना” इत्यादि प्रमाणसिद्धयाचनापर GILD ६१। @$ना(५६०) उचितDorm? शुल श्रीभाष्यकारवाक्य अङ्गिनिर्णय QILDIJIBIC६T? कॊळ्ळुगै

गगनी @Fuii&pri - शुल, श्रीवैकुण्ठगद्यलं की “याचमानः” । निर्देशिक तदतिरिक्तLDINS आत्मनिवचेतनरूप निक्षेपं सिद्धलं ज्ञापक♚g Gurmuq अङ्गिविधानमिति - निर्णीत मिति शेषः - आत्मात्मीय भर रूपविषय विशेषविशिष्टसमर्पणरूप बुद्धिविशेषं निक्षेप Quorm उत्पत्ति विधिसिद्ध “निक्षेपापरपर्यायो न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः इत्यादिकमप्यनन्यथासिद्ध विधिवाक्यानुसार भरन्यासपर LD पञ्चाङ्गसंयुत इत्येतदंशं तदतिरिक्तप्रार्थनाद्यङ्गपर अवश्यमङ्गी कार्य तदेकोपायता याच्नेत्यादिकं विधि अङ्गप्राधान्यविवक्षया वा, असाधारणफल प्रार्थनाविवक्षया वा, अभचेतनिर्देशमौप चारिकQLD। निर्वाह्य अन्यथासिद्धतया आत्मात्मीयेति आदावेव निक्षेपरूपाङ्गि विधान GILDorm निर्णायकं श्रीभाष्यकार वचनLD Tळालं - अभचेतनिर्देशमात्र प्रपदनQILD की परपक्षी परेण समाधानं वाचयितुं प्रतिबन्द्याबाधक @quong इति-

मा

प्रार्थन pri

सा।प्र - यावत् - एवं तर्हि किमङ्गीत्यत्र प्रमाणोपन्यासपूर्वकं निक्षेपाङ्गीत्याह sun इत्यादिना इत्यादि इति - “आत्मात्मीयभरं सर्वं निक्षिप्य श्रीपतेः पदे” इत्यादिरादिशब्दार्थः - ननु विश्वासप्रार्थना भरन्यासानां त्रयाणामप्यङ्गित्वं स्वीकार्यम् । अन्यथा श्रुतहानप्रसङ्गादित्यत्र प्रतिबन्धिमाह Quqwoong इत्यादिना - षण्णामङ्गित्वस्य “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः -

[[१]]

सा।वि - माह शुल) इति - अङ्गेऽङ्गित्ववादस्य प्राशस्त्यार्थत्व मङ्गीकृत्य यथा श्रुतार्थस्वीकारे बाधकमाह - Qiquing इति - णी/लङ्गी प्रत्येकम् - षड्विधा शरणागतिरित्यु क्तत्वान्न किञ्चिदप्यङ्गं स्यादिति भावः - प्रतिबन्धिमुखेन परिहारं वक्तुं तत्र परिहारं परेण वाचयति सा।संशुल, “वचेतनं ध्यानविश्रान्तम्” इत्यादिवत्विश्वासस्य आत्मनिक्षेप पर्यन्तत्वात् प्रतिबन्धिमुखेन च परेण निक्षेपस्यैव अङ्गित्वमभ्युपगमयितुं तामाह - @quong इत्यादिना -

साध्योपायशोधनाधिकारः

५०१ ४९९

मू- “प्रपत्तिं तां प्रयुञ्जीत स्वाङ्गैः पञ्चभिरावृताम्” इत्यादिवचनान्तर बल नियम (कङ्क umini) অiuyu प्रार्थनाविश्वासादि ५६ प्रपत्ति

वचन/marujib नियमितं । “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः” इत्यादि निक्षेप अङ्गि इतर का अङ्गri]]]]]६१६०८ उचितम् -

सा।दी-आं परिहारं शङ्कि की ii प्रपत्तिं तामित्यादि

नियमितं मंा

अप्पडिये इङ्गुम् - C इत्यादि षट्सु पञ्चानामङ्गत्वकथनं एकस्य

प्रपत्तित्वकथनं षण्णां प्रपत्तित्व विरुद्ध GuDpg ननु विश्वासादेः प्रपत्तित्वप्रतिपादकवचन [i) बहुpr? अतो “भूयसां स्यात् बलीयस्त्वम्’

इतरri]ना अङ्गrij८Qनागलं

माऩ

सा।स्वाप्रपत्तिं तामिति । पञ्चभिरङ्गै रावृता Grow gop अङ्गि

। “आनुकूल्यस्य सङ्कल्प” इत्यादिवचनं निर्दिष्ट LDIT GOT अङ्गि इतर [] ना

“तदेकोपायतायाच्ना प्रपत्तिः - त्वमेवोपायभूतो मे भवेति

आऱु पदार्थ

अङ्गबाळा ।

प्रार्थन

लम्म् -

निक्षेप

प्रार्थना मतिः - शरणागतिः - भवशरणमितीरयन्ति । तवामीति च याचते” इत्यादि बहुस्थल [Co

शरणागतिQuan♚♚♚

प्रपत्तिQuorm] निर्णयिॐ ॐ ॐGCLD?

बहुप्रमाणान्यथाकरणं

(ÈQFui&pri

[[९९]]

णगी निक्षेप

स।प्रस्वाङ्गैः पञ्चभिरावृताम्” इत्यादि वाक्यविरोधात्त्यागश्चेद्विश्वासप्रार्थनयोरपि समानमित्याह प्रपत्तिं तामित्यादिना - ननु “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः - स्वाङ्गैः पञ्चभिरावृताम्” इति द्वाभ्यां वचनाभ्यामङ्गत्वावगमात् “त्वमेवोपायभूतो मे भवेति प्रार्थनामतिः । शरणागतिरित्युक्ता तेदकोपायतायाच्ना प्रपत्तिः” इति द्वाभ्यां प्रार्थनायाः प्राधान्यस्यापि अवगमाद्वैपरित्यं किन्न स्यात् “उपायं वृणु लक्ष्मीशं तमुपेयं विचिन्त्य चं “इति वचनादपि प्रार्थनायाः प्राधान्यप्रतीतेः भूयसां न्यायात्प्रार्थनाया एवाङ्गित्वं युक्तमित्यत्र निक्षेपपस्यैवानेकेषु भगवच्छास्त्राध्यायेषु “स्वात्मानं मयि निक्षिपेत् - निक्षिप्त स्वस्वगोचरः आत्मात्मीय भरन्यासो ह्यात्मनिक्षेप उच्यते । तेन संरक्ष्यमाणस्य फले स्वाम्यवियुक्तता । केशवार्पण पर्यन्ता ह्यात्मनिक्षेप उच्यते । न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः । विधायात्म निवचेतनम् - आत्मात्मीयभरं सर्वं निक्षिप्य श्रीपतेः पदे । न्यासेनैव महामुनेः सा।वि - प्रपत्तिं तामिति - नियमिisi uniऊं की, नियन्तुं दर्शने - ugu, विश्वासप्रार्थन योरप्यङ्गत्वादिति भावः - ननु प्रार्थनैवाङ्ग्यस्तु आत्मनिक्षेप एवाङ्गमित्युच्यताम् - प्रपत्तित्वबोधक सा।सं - परेण प्रतिबन्ध्युद्धारं वाचयति । प्रपत्तिमिति - प्रपतिं तामिति वचनपर्यालोचनया निर्धारितविशेष प्रपत्ति पदवाच्यस्यैव अङ्गित्वमि तरेषामङ्गत्वमेवेत्यभ्युपगमनीयम् - स्नानेतु तथा वचनाभावात्सप्तानामपि स्नानभेदत्वमिति मनुषे यदि तर्हीह विशेषनिर्धारकवचने सति किमुतेति भावः - नियमि। - इति प्रार्थनानैर्भर्यविशिष्टो निक्षेपोऽङ्गीत्यङ्ग्यंशे गुणभूतां प्रार्थनां पुरस्कुर्वन्ति कानिचिद्वचनानि - अङ्गेषु विश्वासस्य प्राधान्यात्तं पुरुस्कुर्वन्ति कानिचिद्वचनानीति नियम्येत्यर्थः नन्वेवमपि भूयसा न्यायेन याचनाया एवाङ्गित्वं युक्तम्-

५SP PE

[[५००]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - भूयसां न्याय ñing सात्यकि तन्त्र, लक्ष्मीतन्त्राहिर्बुध्न्य संहितादिनीं प्रपत्त्यध्याय [i) Bf Co निक्षेपम् अङ्गिQuorm प्रसिद्धम् ‘त्वमेवोपायभूतो मे भवेति प्रार्थनामतिः । शरणागतिरित्युक्ता” ऎऩ्गिऱदुवुम्। तत्प्रकरण लंली

भरन्यासपर्यन्तQILD६१-

सा।दीढाळा न्याय विश्वासादिकं प्रपत्तित्व QILD

प्रधान [LD ITS

सॊऩ्ऩ

Quini - भूयसां न्यायñog इत्यादि) निक्षेपस्याङ्गित्वप्रति पादकवचनानां ततोऽपि बहुQuorm] कललम्म्। Q ‘प्रपत्तिर्विश्वासः” वचन mi) (कं) निर्वाहन Grg/ वचनान्तरñjigti निर्वाहं

त्वमेवेत्यादि

सा।स्वाभूयसाम्न्यायलं इति - निक्षेपमङ्गिQuor प्रसिद्धमिति । प्रमाणभूयस्तैतुल्यै

गळं प्रार्थन

अभेदोक्ति

अङ्गित्वकण्ठोक्तिuji।in - निक्षेप । )

“न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः - एव मङ्गै रुपाङ्गैश्च नमनं ते प्रकीर्तितम् - कथं त्वां शरणं गच्छेत् - कीद्दशी शरणागतिः” इति ब्रह्मप्रश्नपूर्वकं ‘अनेनैव तु मन्त्रेण स्वात्मानं मयि निक्षिपेत्” इत्यादि भिरङ्गित्वकण्ठोक्तिunĞ विशेषोक्ति सहित भूयसां न्याय ♚

आत्मनिक्षेप अङ्गिना ।

प्रपत्त्यध्याय।rijf। इति संहितै नानाप्रपत्त्यध्याय (i)

माळा, शु

अहिर्बुध्न्यादिसंहितै

भूयस्त्वतिशयं “त्वमेवोपाय भूतो मे भवेति प्रार्थनामतिः । शरणागतिरित्युक्ता” इति “तदेषाभ्युक्तां इतिवत्प्रार्थनामति शरणागति शास्त्री) GULLG५ळा/ भचेतनिर्देशमात्र सविशेषोक्तिबल प्रार्थनै शरणागति Tom। GET GOLICIT? (pi। त्वमेवेति - तत्प्रकरणी इति । “एवमङ्गैरुपाङ्गैश्च नमनं ते प्रकीर्तितम् ६ तत्प्रकरण लण्ड निक्षेपे अङ्गित्व कण्ठोक्तिuijsurrow @ “त्वमेव रक्षकी भूतो भवेति प्रार्थनामतिः

[[९९]]

सा।प्रइत्यादि भिर्भूयोभिः प्रतिपादनान्निक्षेपस्यैवाङ्गित्वं युक्तमित्याह । भूयसामित्यादिना - संहितादीति संहिताग्रहणं निक्षेप प्रापक वचनानां तासु सनत्कुमारविष्वक्सेनसंहितादिरादि शब्दार्थः

[[१]]

बहुत्वाद्गन्थविस्तरभयादिति मन्तव्यम् - एवमनन्यसाध्य इत्येतत्तुल्यार्थस्य प्रपत्तिर्विश्वास इत्यस्यौचित्याच्च भरन्यासपर्यन्तत्वमुक्त्वा वचनान्तरस्यापि प्रकरणाच्च भरन्यास पर्यन्तत्वे युक्तिमाह - त्वमेवोपायभूत इत्यादिना - रक्षा भरन्यासस्य तस्मिन् समर्पण एव

सा।विप्रमाणनामुभयोस्तुल्यत्वादित्यत आह - भूयसां न्यायलं इति

भूयसां न्यायमुं इति - nijan, दर्शने ।

mism, अनन्यसाध्य इत्येतन्मूलभूतस्य त्वमेवोपायभूतो मे इत्यस्य भरन्यासपर्यवसानमाह - त्वमेवोपायेति सा। संश्रीमद्रामायणे “अभियाचाम वैदेहीम् । भर्त्सितामपि याचध्वम्” इत्येव श्रवणात् । भरतमुनिप्रणीत लक्षणवाक्ये “अहमस्म्यपराधानां - सर्वज्ञोऽपिहि - अप्रार्थितो न गोपायेत् - त्राहि मां पुण्डरीकाक्ष - भरशरणम्” इत्यादिष्वपि याच्नाया एव निर्देशादित्यत्राह - भूयसामिति तर्हि प्रार्थनामतिश्शरणागतिरित्युक्तिः कथं घटत इत्यत्राह - त्वमेवेति

मू - अवधारण सहकृतोपायशब्द

प्रधानमं

सा।दीविवक्षाविशेषलं

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५०१]]

व्यञ्जितम् - " विवक्षै अङ्गना

लोकी

G

अप्रधान

प्रधानोपचार (DCIL - Grg इत्यादि

• यथा भटेषु राजवदुपचारप्रयोगः - ननु “शरणं व्रज शरणं गच्छ” इत्यादिवाक्यस्थ धातु कङ्कं -

सा।स्वा - guji “त्वमुपायो भव’

निरवधारणDITS

त्वमेवोपायभूतो मे भवेति” ढाळा - निर्देशि@surrouji भरस्वीकारपर्यायोपायान्तरस्थानापन्नत्व प्रार्थनापरonor jg वचनं भरन्यासं भरस्वीकारं Lungi प्रार्थनान्वित भरन्यासरूपामतिश्शरणागतिरित्युक्तेत्येतदर्थव्यञ्जक कलङ्क शणी अवधारणसहकृतोपाय “अज्ञानादथवाज्ञानादपराधेषु सत्स्वपि । प्रायश्चित्तं क्षमस्वेति प्रार्थनैकैव केवलम्” इत्यादौ लोकानुगुणLons निर्वाहान्तरं साधि - इति राजभृत्ये राजैवायमित्यादि व्यपदेश QILDipiq - Nuw क्षमस्वेति प्रार्थनायाम् अङ्गभूतायाम् अङ्गप्राधान्यद्योतनाय प्रपदनरूपप्रायश्चित्ताभचेतनिर्देशः ग ५ - “मामेकं शरणं व्रज”

$हं।

शब्दळील

शरणं गच्छ”

गच्छा

• तमेव

सा।प्रस एवोपायस्स्यात् - अन्यथा भक्तिरप्यपेक्षिता स्यादिति कृत्वावधारणार्थभूतनैरपेक्ष्यं भरन्यास लिङ्गमिति भावः - नन्वेवं चेत्प्रामाणिकानामङ्गे अङ्गित्वष्यपदेशोऽनुपपन्न इत्यत्र प्रयोजनविशेषण भृत्ये राजशब्दप्रयोगवदुपपद्यत इत्याह - on इत्यादिना । शरणं गच्छसा।वि - अवधारणार्थभूतनैरपेक्ष्यं भरन्यासलिङ्गमिति भावः नन्वेवं चेत्प्रामाणिकाना मङ्गित्वव्यपदेशोऽनुपपन्न इत्यत्र प्रयोजनविशेषणभृत्ये राजशब्द प्रयोगवदुपपद्यत इत्यत - इति - ननु क्वचित् “आत्मानं मयि निक्षिपेत् “इत्यात्मसमर्पणमङ्गितया विधीयते - क्वचित् “आत्मात्मीय भरन्यासो ह्यात्मनिक्षेप उच्यते” इत्यात्मात्मीय भरसमर्पणं प्रपत्ति रित्युच्यते “स्वप्रवृत्तिनिवृत्त्यंशः प्रपत्तिरिति लक्षित “इति केचिद्वदन्ति - एवमङ्गिस्वरूपेऽपि न निर्धारणं सम्भवतीत्याशङ्क्यात्मापहारादि दोषप्रायश्चित्तत्वेन सर्वमुमुक्षुसाधारणतया कर्तव्यत्वात् तदंशविवक्षया “आत्मानं मयि निक्षिपेत्” इत्युक्तः

एतेनास्य समर्पणस्य यागत्वं च सिद्ध्यति - उपायान्तरस्थाननिवेशस्ये होपायान्तरविवक्षया विशेषत्वादात्मात्मीय भरसमर्पणस्यैवोपायान्तरस्थाननिवे शनरूपत्वादिदमेव सर्वफलसाधन रूपमङ्गिस्वरूपमिति “आत्मात्मीय भरन्यासो ह्यात्मनिक्षेप उच्यते” इत्युक्तम् - “त्वमेवोपायभूतो मे भव” इत्यत्र च यत्साध्ययत्नमन्तरेणैव त्वं मे फलं देहीति प्रार्थनायां रक्षाभरसमर्पणमाक्षिप्तं भवति सा।संअवधारणसहकृतेति उपायान्तरस्थाने निविष्टो भवेति हि प्रार्थनार्थ : भरस्वीकारप्रार्थनार्थत्वाद्भरनिक्षेपमादायैव पर्यवस्यतीत्य पर्यवसानवृत्त्या तत्परेति व्यञ्चितमित्युक्तम् लोकमर्यादयापीयमर्थं - दृढीकरोति इति । अङ्गrijsoना, अप्रधानानि

सा च

[[५०२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू

अनुगुणम् -

आलम्भशब्दं यागपर्यन्त

न्यासनिक्षेपत्यागादिशब्द

LL आत्मयाग

“शरणं व्रज” इत्यादि धातु कण्ठ ना

वैदिकमर्यादै(५

क

सा।दीविश्वासात्मकाङ्गपरत्व (L) आत्मनिक्षेपपरत्व की क्लिष्ट ? GTাJflÈ Gggi आलम्भेत्यादिWIT

सा।स्वाइत्यादि विधिवाक्य rif) आत्मनिक्षेपं pppnoun निक्षेप प्राधान्यं माङ्गा। ८n।G/Corr? “वायव्यग् श्वेतमालभेत” इत्यादौ आलम्भ शब्दं यागपर्यन्तबोधकj_C० शतं व्रजेत्यादि धातु कङ्कना आत्मयागापर्यन्तबोधक गশ। ंে আমদ सम्बन्धाक्षिप्तयागप्रधानतयावाक्यस्यालम्भशब्दं तत्पर्यन्त Lor निदान (CDCLIT? Tri- आलम्भशब्दमिति - न्यासेति - “न्यासः पञ्चाङ्ग संयुतः "

द्रव्यदेवता Big

सा।प्र- “शरणं व्रजे” त्यादिषु प्रयुक्तगच्छेत्यादि धातूनां न्यास निक्षेपादि भिन्नार्थकत्वात्कथं सर्वेषु वचनेषु भरन्यास एवाङ्गित्वेन विवक्षित इत्युच्यत इत्यत्र स्पर्श हिंसार्थस्यालम्भशब्दस्यार्थप्रकरणादिना यथायाग पर्यन्तत्वं तथा “गच्छति व्रजति” इत्यादि धातूना मर्थ प्रकरणादि नैवन्यास निक्षेपादि शब्द बोध्यभरन्यसपर्यन्तत्वमेवेत्याह - आलम्भशब्द मित्यादिना ।

सा।वि - भरसमर्पणं विना उपायत्व प्रार्थनाया अयोगात् - “आत्मात्मीयभरं सर्वं निक्षिप्य श्रीपतेः पदे । उपायं वृणु” इत्युक्तत्वाच्च तत्रोपायत्वं स्वीकुर्वित्यर्थः - उपायत्वेनाध्यवसायं कुर्विति यावत् - तथा चात्रापि भरसमर्पण मेव अङ्गिस्वरूपमिति दर्शितम् - प्रार्थनात्वङ्गमिति प्रागेवोक्तम् - भरसमर्पण विवक्षयैव स्वप्रवृत्तिनिवृत्त्यंश इत्युक्तम् - समर्पणाभावे स्वप्रयत्ननिवृत्यसिद्धेः - लोके कुत्रचिदाप्ते निक्षिप्तधनस्य पुरुषस्य तद्रक्षणे स्वप्रयत्न निवृत्तिर्दृश्यते - नत्वनिक्षिप्तधनस्यापीति तस्मान्न कस्यचिदपि विरोध इत्यभिप्रायेणाह - आलम्भशब्दमित्यादिना - तत्र “शरणं व्रज” इत्यादिष्वात्म समर्पणस्याप्रतीतेस्तद्विरोध इत्याशङ्क्य मुमुक्षु मात्रसाधारणत्वेन तस्यावश्यकत्वात् - “नमसा योऽकरोद्देवे स स्वध्वर इतीरितः । ब्रह्मनेत्वामह स ओमित्यात्मानं युञ्जीत - हविर्गृहीत्वात्मरूपं वसुरण्येति मन्त्रतः । जुहुयात् प्रणवेनाग्नावच्युताख्ये सनातन” इति यागत्व निर्देशन्न्यासनिक्षेपत्यागादि शब्दैर्यागत्वप्रतीतेश्च “अग्नीषोमीयं पशुमालभेत” इत्यत्रालभेतेरङ्गभूतालम्भनप्रतिपादनद्वारा यागपर्यन्तत्ववत् “व्रज” इत्यादि धातुष्वप्यङ्ग भूतोपायत्वाध्यवसायादि द्वारा आत्मसमर्पणपर्यन्तत्वसिद्धेर्न विरोध इत्याह आलम्भशब्दमिति - धातुकं ऊना धातुभिः - व्रजगतौ प्रपद्य इत्यत्र पदल् गतौ वृण्वीत्यत्र वृङ् संवरण इत्यादिभिः न्यास निक्षेपत्यागादिशब्द । G@@LL आत्मयाग मुंळक” न्यासनिक्षेपादिशब्दवाच्ययागस्य - भाऊ, अभिधानं - वैदिकमर्यादै अनुगुणम् -

सा।सं

वैदिकमर्यादया चोक्तां दृढीकरोति आलम्भेति । यथा यागाङ्ग भूतपशुहिंसा वाच्यालम्भशब्दस्तदङ्गकपश्ववयवभूतद्रव्यत्याग रूपयाग पर्यन्तः एवं व्रजप्रभृति धातुश्शब्दत

मू - याग, Quw आत्मा की

Loon

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५०३]]

गळा देवतैकं लं हविस्Qwn बुद्धिविशेषम्,

स्वादुतमा इविस् ६० श्रीमान् शु नारायण ग

बुद्धि विशेषम् ली आत्मयागम्

सा।दीयागशब्दार्थß

की याग

भरसमर्पणapii उपलक्षितम् ।

आत्मनिक्षेप

इति । स्वरूपसमर्पणम् ♚ॐ इत्यादि स्वरूपसमर्पणभरसमर्पणं फलसमर्पण

QIDorm] आत्मनिक्षेपम् अंशत्रय Loui - अली भरसमर्पणं फलान्तरार्थप्रपन्न साधारण सा।स्वासन्न्यासस्त्याग इत्युक्त इत्यादि प्रमाण - आत्मयाग इति - “तस्यैवं विदुषो यज्ञस्यात्मा यजमानश्श्रद्धापत्नी” त्यादौ यागत्वेन निरूपित

• यद्वा, आऩालुम् निक्षेपमङ्गिQuorm / २G GLon? “तस्यैवं विदुषो यज्ञस्यात्मा” ढाळा। यागórpr? अङ्गिwsß Com - न्यासनिक्षेपादिशब्द pii आत्मयागवाचि विरोध यॆऩ्ऩिलाऩालुम् ल् इदु तोऱ्ऱामैयाले अरित्त यागक् कूडुमो? व्रजेत्यादि धातुकं मना आत्मयाग पर बाधक

या

Quing क्लिष्ट

।

गति प्रसङ्गिung? ६

min आलम्भेति । वैदिकमर्यादानुगुणonsum क्लिष्टगतिujo Qum - आत्मयाग Gorm निक्षेप यागLDITS निरूपि

Bg &n।GCuon? यागomolg हविषः अग्नौ प्रक्षेप Loor? - याग

• इत्यादिना - स्वादुतमेति लोकल हविस्सुons अत्यन्तातिशयितonor हविस्सु तदुचितसर्वोत्कृष्टदेवतै नीळा LG / बुद्धिविशेषQq - Quig आत्म समर्पणरूप Lorror यागमङ्गिQuorm निर्णयि कण्ठ

।

सा।प्र-भरन्यासस्य कथं याग शब्देनोक्तिरित्यत्राह । याग इत्यादिना । स्वादुतमेति । परिशुद्धात्मस्वरूपस्याप्यपहतपाप्मत्वाद्यष्टगुणविशिष्टतया आनन्दरूपतया च “अहमन्नमहमन्नम् इत्युक्तरीत्या च भोग्यतमत्वमिति भावः - नन्वात्मनिक्षेपस्याङ्गित्वमयुक्तम् । फलान्तरार्थप्रपदने सा।वि - “अग्निष्टोमीयं पशुमालभेत - आग्नेयमष्टाकालं निर्वपेत्” इत्यादिवैदिकमर्यादाया अप्यविरुद्धमित्यर्थः - आत्मसमर्पणस्य यागत्व सिद्धये यागलक्षणमाह - यागइति @Cor अनेन प्रकारेणस्वादुतमा इति - “अहमन्नमहमन्नम्” इत्युक्तरीत्या आनन्दरूप भोग्यमित्यर्थः श्रीमन्नारायणा GILLCL श्रीमन्नारायणायैव ९ बुद्धिविशेषली आत्मयागमित्यन्वयः

अत्र रक्षाभरसमर्पणं कार्यमिति पूर्वोक्तं स्मारयति

[[१]]

[[१]]

सा।संउपायत्वाध्यवसायपरोऽपि भरतमुनिप्रणीतलक्षणवाक्यानुसारेणाध्यवसाय पूर्वकयाच्ना विशेषपरस्सन् न्यासादि शब्दवाच्ययागपर्यन्त इत्यर्थः - एवं व्रजेति विधेरेव निक्षेप पर्यन्तत्वे याचनादि शब्दानां तत्परता किमुतेति न्यायसिद्धेति भावः नन्वस्ययागसाम्यमनुपपन्नम् देवतोद्देशेनद्रव्यत्यागात्मकक्रियात्वस्य बुद्धिविशेषरूपे प्रपदने असम्भवादित्यत्राह । याग

[[१]]

इत्यादिना

अत्र “हविर्ग्रहीत्वात्मरूपं वसुरण्येति मन्त्रतः । जुहुयात्प्रणवेनाग्नावच्युताख्ये सनातने । ब्रह्माग्नौ जुहुयादोमित्यनेन द्वयरूपेण”

[[५०४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - आत्मनिक्षेप - सर्वफलार्थिकं साधारण LDTT६OT कर्तव्य स्वरूपं रक्षाभरन्यास मॆऩ्ऩुमिडम् मुऩ्बे सॊऩ्ऩोम् -

सा।दी - GLD की prin साङ्गप्रपदनाधिकार मुंली।

आत्मनिक्षेप इत्यादि, ग

सा।स्वा- ८rGGuorr? लोक लौकिक द्रव्यनिक्षेप Coujib दृष्टफलार्थप्रपत्तिugjib आत्मसमर्पणं प्रसङ्गिः wing? मोक्षार्थप्रपत्ति भरन्यासws प्रसङ्गिwn? ढाळाला कं - आत्मनिक्षेप इति - यद्वा, Driver निक्षेपरूपाङ्गि स्वरूपमात्मयागमात्र LDIकी “आत्मात्मीय भरन्यासो ह्यात्मनिक्षेप उच्यते” ढाळा की। विरोधिwn? भरसमर्पण Lo निक्षेपशब्दवाच्यQD६१) “आत्मानं मयि निक्षिपेत्” “आत्मानं भगवते निवेदयेत्” इत्यादि विधिवाक्यpiळं आत्मयागस्वरूपनिर्वचनरूपपूर्व वाक्यoib विरोधिwn? @नी आत्मसमर्पणं स्वरूपभरफलसमर्पणरूप दळत्रयात्मक GD ६

लौकिक द्रव्य निक्षेप

फलान्तरार्थप्रपत्ति अव्याप्ति प्रसङ्गि wing?

गगन

LD

शुन्य इव्

आत्मनिक्षेप इति - दलत्रयात्मकात्मनिक्षेपQrpig - सर्वेति - मोक्षार्थनिक्षेपं दलत्रयात्मक

फलान्तरार्थप्रपदनं भरसमर्पणमात्ररूप Gori साङ्ग प्रपदनाधिकारी

६। सर्व फलार्थि

मं भरन्यासं साधारणकर्तव्य की

Gupi।

उपायान्तरसमर्थ भरन्यासं कर्तव्यors प्रसङ्गिunam? ढाङ्ग

सा।प्रतस्यानपेक्षितत्वेन कृत्स्नप्रपत्ति व्यक्त्यनुयायित्वाभावादित्यत्र “मुमुक्षु मात्रसामान्यं स्वरूपादि समर्पणम् । अकिञ्चने भरन्यासस्त्वधिकोऽङ्गितया स्थित इति पूर्वोक्तं रक्षाभरन्यासस्थ कृत्स्न प्रपदनानुयायित्वादङ्गित्वमित्येतत्स्मारयति । @ आत्मानिक्षेप इत्यादिना - ननु “ओमित्यात्मानं युञ्जीत - न्यासमात्मनः नमसा योऽकरोद्देवे - अनेनैव तु मन्त्रेण स्वात्मानं मयि निक्षिपेत् । मयि निक्षिप्तकर्तव्यः कृतकृत्यः” इत्यादिभिः मुमुक्षूणां आत्मनिक्षेपस्य कर्तव्यत्वावग माद्यागादौ इविस्स्वरूप समर्पणेऽपि तद्रक्षाभरसमर्पणासिद्धिवदात्मरक्षा भरसमर्पणासिद्धेस्तस्याङ्गित्वं नोपपद्यत इत्यत्र “आत्मात्मीयभरं सर्वं निक्षिप्य श्रीपतेः पदे । उपायं वृणु लक्ष्मीशं तमुपेयं विचिन्त्य च । हविर्ग्रहीत्वात्मरूपं वसुरण्येति मन्त्रतः । जुहुयात्प्रणवेनाग्वाक्युताख्ये सनातने” इतिचप्रयोगविधौ वसुरण्येत्यस्य हविर्ग्रहणे विनियोगात्तत्र च सर्व कारणत्वसर्वरक्षकत्वादेरनुसन्धेयत्वे क्ते रात्मरक्षकत्व स्याप्यनुसन्धेयत्वात् स्वाकिञ्चन्यानुसन्धानाच्च मुमुक्षुप्रपदने आत्मरक्षाभर समर्पणमप्यर्थात् सिद्ध्यतीति तस्याङ्गित्वम्सा।वि - आत्मनिक्षेप इति । ननु ज्योतिष्टोमादियागेषु हविस्समर्पणेऽपि रक्षाभरसमर्पणइत्यादिकमिह विवक्षितम् - एवं चतत्पर्यसानं युक्तमिति भावः । तस्यात्म निक्षेपस्यैव सर्वत्राङ्गितास्यादित्यत्राह । आत्मेति - CPCL, साङ्ग प्रपदनाधिकारे । अत्र रक्षाभरन्यास इति कारिकयोक्त मित्यर्थः - सत्यमुक्तम् । तत्र किं नियामकम् ? हवि स्समर्पण मेव हि सर्वत्रयाग इत्यत्राह-

सा।सं

साध्योपायशोधनाधिकारः

मू - “हविस्समर्पणादत्र प्रयोगविधिशक्तितः । आत्मरक्षाभरन्यासोऽकिञ्चन स्यातिरिच्यते

सा।दीअकिञ्च

अधिकारिकं

स्वप्रवृत्तिनिवृत्तिरेव प्रपत्तिः

सॆय्गिऱार्

।

[[१]]

[[५०५]]

मुमुक्षुकं - ननु Cami sun भरन्यासं न प्रपत्ति Guru(५È

TE

सा।स्वहविस्समर्पणादिति । अत्र, मोक्षार्थप्रपदने । प्रयोगविधिशक्तितः । “आत्मात्मीयभरं सर्वं निक्षिप्य श्रीपतेः पदे । अनेनैव तु मन्त्रेण स्वात्मानं मयि निक्षिपेत् । मयि निक्षिप्त कर्तव्यः कृतकृत्यो भविष्यति” इत्यादि भरन्यासानुष्ठानविधिसामर्थ्यात् उपायान्तर सामर्थ्य (CDळङ्गी) भरन्यासCD BOLD अकिञ्चना मोक्षफलार्थि ५ (६) i (५० आत्महविस्समर्पणरूपात्मयागात्मरक्षा भरन्यासोऽतिरिच्यते” अधिको भवति

• Qing स्वप्रवृत्तिनिवृत्तिः प्रपत्तिः

ढाळा श्रीराममिश्रोक्ति विरोधं ? आं अङ्गप्राधान्यविवक्षैunggib

सा।प्र-युक्तमित्यभिप्रयन्नाह । हवि स्समर्पणादित्यादिना - हविस्समर्पणादतिरिच्यत इत्यन्वयः - ननु भरन्यासस्य प्रपदनत्वसमर्थनं स्वयत्न निवृत्तेः प्रपत्तित्वबोधक

तथा

सा।विभावात् - “आमित्यात्मानं युञ्जीत - न्यासमात्मनः -नमसा योऽकरोद्देव इत्युन्नीतविधिवाक्ये “अनेनैवतु मन्त्रेण स्वात्मानं मयि निक्षिपेत्” इत्यादिविधिषु भरसमर्पणाश्रवणाच्च कुतस्तस्याङ्गित्व मित्यत्राह हविस्समर्पणादिति - प्रयोगविधिशक्तितः, “उत्पत्तिविधिरधिकारविधिर्विनियोग विधिः” इति विधिप्रकारभेदाः तत्र साङ्गप्रपदनानुष्ठान प्रकारबोधको विधिः प्रयोगविधिः - प्रकृते “आत्मात्मीयभरं सर्वं निक्षिप्य श्रीपतेः पदे । उपायं वृणु लक्ष्मीशम्” इति प्रयोगविधि “हविर्ग्रहीत्वात्मरूपं वसुरण्येति मन्त्रतः । जुहुयात्प्रणवेनाग्नावच्युताख्ये सनातने” इत्ययमपि प्रयोगविधिः - तत्र प्रथमे प्रयोगविधौ भरं निक्षिप्येति भरसमर्पणस्य कण्ठोक्तत्वात् द्वितीये प्रकरणादिपर्यालोचनादि सहायेन अकिञ्चनाधिकारि विषयस्य तन्मूल भूतस्य “ओमित्यात्मानं युञ्जीत” इत्यस्याकिञ्चनाधिकारि विषयत्वात्तत्र रक्षाभरसमर्पणं विना उपायत्वासिद्धेः प्रयोगविधि सामर्थ्यात् । अत्र, आत्मयागे । हविस्समर्पणात्, हविस्समर्पणापेक्षया । भरन्यासोऽतिरिच्यते, अधिको भवति

तत्र “प्रयोग विधिशक्तितः” इत्युपलक्षणम् “आत्मात्मीयभरन्यासो ह्यात्मनिक्षेप उच्यते” इत्यादिनिर्वचनादपि “आत्मानं मयि निक्षिपेत्” इत्यादिषु रक्षाभरसमर्पणसिद्धिरिति द्रष्टव्यम् - वसुरण्येति हविर्गृहीत्वेति वसु रण्येति मन्त्रेण ग्रहणं विधाय प्रणवेनेत्योमित्यस्य समर्पणकरण मन्त्रतया विधानात् - तत्राकारवाच्याय स्वात्मानं समर्पयामीति स्वानुसन्धानाद कारार्थरक्षकत्वाध्यनुसन्धाने सति सामर्थ्याद्रक्षा भरस्सिद्ध्यतीत्याहुः - तत्र प्रयोगविधिपर्यन्तधावनं वृथा स्यात् - “आमित्यात्मानं

सा।संहविरिति । अत्र, प्रपत्तिप्रकरणे । आत्मरक्षाभरन्यासः अकिञ्चनप्रपित्सोः - हविस्समर्पणात्, मुमुक्षुमात्र सामान्य स्वरूपादि समर्पणात् । यागमात्रसामान्य हविस्समर्पणाच्च । अतिरिच्यते, अधिकोभवति, कुतः? प्रयोगविधिसामर्थ्यात् । अनुष्ठापकविधिबलात् । “आत्मात्मीय

[[५०६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - अतश्श्रीराममिश्राद्यैर्भरन्यासविवक्षया । स्वप्रवृत्तिनिवृत्त्यंशः प्रपत्तिरिति लक्षितः

सा। दीअत इति विवक्षास्तीत्यर्थः - भरन्यासे अकृते स्वयत्ननिवृत्ति

अतः, एवं निश्चितत्वाQpg - भरन्यासविवक्षयेति । भरन्यासांशेऽपि

सा।स्वा - अभचेतनिर्देशं

? - अत इति - अतः, अकिञ्चन भरन्यासमधिकDrosum) भरन्यासमन्तरेण स्वप्रवृत्ति निवृत्तेरसम्भवेन कारणीभूत भरन्यास व्यञ्जनार्थमेव स्वप्रवृत्तिनिवृत्तिः प्रपत्तिरिति लक्षितः ाळा - @ig स्वप्रवृत्तिनिवृत्तिः प्रपत्तिरिति लक्षितः Tom। निर्देशिung स्वप्रवृत्तिनिवृत्त्यंशः ढाळा/ उत्तरकालीनस्वप्रवृत्तिनिवृत्तिः प्रपत्तिरिति लक्षितः ढाङ्ग ५५लं। उत्तरकालीन स्वप्रवृत्तिनिवृत्त्यंशं गोप्तृत्त्ववरणायुपायान्तर सम्भावित

स्वप्रवृत्तिनिवृत्त्या भरन्यासविवक्षै Jn२G GLDIT?

सा।प्रपूर्वाचार्यवचनविरुद्ध मित्याशङ्कय कृत्स्न स्वयत्ननिवृत्तेः प्रपत्तित्वोक्तौ निवृत्तिरूप स्वयत्न स्यापि क्रोडीकारेण स्वव्याघात प्रसङ्गात् निषिद्धेभ्यो निवृत्तेरेव प्रपत्तित्वस्यावश्यवक्तव्यत्वाद शक्तिसिद्धायास्तस्य एव मोक्षहेतुत्वे सर्वमुक्तिप्रसङ्गात्प्रपत्तित्वानुपपत्ते बुद्धिपूर्वकं यत्नसाध्यायाः तस्यास्सिद्धेर्भरन्यासानन्तरभावित्वेन लोके दर्शनात्तद्धेतु भरन्यास विवक्षयैव स्वयत्ननिवृत्तेः प्रपत्तित्वव्यपदेश इत्याह - अतश्श्रीरामेत्यादिना-

सा।वि - युञ्जीत “इति विधिबलादपि सामर्थ्यात्तत्सिद्धिसम्भवात् भक्त्यादि साधारण्येन प्रयोगविधिनापि सामर्थ्यासिद्धेश्च । स्वप्रवृत्तिनिवृत्त्यंशः प्रपत्तिरिति श्रीराममिश्रवाक्यस्य तात्पर्यमाह अतश्श्रीराममिश्राद्यैरिति - अतः, पूर्वोक्तप्रकारेण भरन्यास एव प्रपत्तिरिति स्थापनात् - अयमाशयः प्रयत्नमात्रत्यागो जीवतो न शक्यः नापि नित्य नैमित्तिक कर्मत्यागः - अलेपकमतप्रवेशापत्तेः - किन्तु भगवद्व्यतिरिक्तेभ्य उपायान्तरेभ्यो निवृत्तिरिति वाच्यम् - तादृशव्यावृत्तिश्च भगवदेकोपायत्वम् - तच्च न्यस्तभरत्वं विना नोपपद्यत इति स्वव्यापारत्यागो भरन्यासव्याप्य एव भवतीति विवक्षयास्वयत्नत्यागः । प्रपत्तिरित्युक्तमिति - ननु भरन्यास मन्तरेण निर्भरत्वापर पर्यायस्वयत्ननिवृत्तिर्नेत्युक्तम् - तत्कथं भरन्यासं विनापि रक्षापेक्षणमात्रेण स्वप्रयत्नविरामोपपत्तेरित्याशङ्कायां व्यतिरेकमुखेन रक्षाभरन्यासस्यावश्यकत्वं साधयति

सा।सं - भरं सर्वं निक्षिप्य श्रीपतेः पदे । उपायं वृणु लक्ष्मीशं तमुपेयं विचिन्त्यच । हविर्ग्रहीत्वा” इत्यादिकाः प्रयोगविधयः । तर्हि स्वप्रवृत्ति निवृत्तिरेव प्रपत्तिरित्यभिधानं कथमित्यत्राह - अत इति । भरन्यासस्य अकिञ्चनसर्वाधिकारि साधारण्यादित्यर्थः - विवक्षया, तात्पर्येण । निवृत्तिरूपोऽंशो निवृत्त्यंशः - सोऽशो नैर्भर्यम् । न्यस्तभर एव हि नैर्भर्यसम्भव इति भावः । लक्षितः, प्रपत्तिलक्षणलक्ष्यतया कृतः नहि कारणाविनाभूतकार्यस्य लक्ष्यतयोक्तिः कारणस्य लक्ष्यत्वेन विवक्षिततां विघटयतीत्याशयः ननु भरन्यासमन्तरेण नैर्भर्यापर पर्यायस्वयत्नविरतिर्नेत्यासीत् - तत्कथम्? रक्षापेक्षण मात्रेणापि स्वयत्ननिवृत्त्युपपत्तेरित्यत्राह

-साध्योपायशोधनाधिकारः

मू - अकृतेतु भरन्यासे रक्षापेक्षणमात्रतः । पश्चात्स्वपत्नविरतिर्नप्रसिद्ध्यति लोकवत् ।

[[५०७]]

सा। दीअकृतेत्विति भरन्यासांशमकृत्वा केवलं रक्षापेक्षैगणी गॐ) तदुत्तरकालं स्वयत्ननिवृत्तिसिद्धिwingl

(ung - लोक Cum, लोकलङ्की रक्षापेक्षामात्रं वस्तुनिक्षेप तदर्थ -

क

ग

सा।स्वाढाङ्गा)(Quini - अकृतेत्विति - लोकलङ्की रक्षि प्रार्थनामात्रलं स्वयत्ननिवृत्तिसिद्धिunu लोकवदेव प्रकृतेऽपि भरन्यासाभावे स्वयत्ननिवृत्तिसिद्धिwnOLDING अतार्थमुपपन्न GLDirl - स्वप्रवृत्तिनिवृत्तिः प्रषत्तिः कं पूर्वकालीनस्वप्रवृत्तिनिवृत्ति प्रपत्त्यभेदोक्ति pm] अGGon? पूर्वकालीनस्य प्रवृत्तिनिवृत्त्यंशं भरन्यास कार्यंrouDum कार्यमुखेन कारणाभिव्यञ्जनं BLTGg? किञ्च “तदेकोपायता याच्ना प्रपत्तिः

त्वमेवोपायभूतोमे भवेति प्रार्थनामतिः । शरणागतिरित्युक्ता” इत्यादावुपायत्वप्रार्थनायां

सा।प्र - एवञ्च श्रीराममिश्रोक्ताकिञ्चन्यस्य भरतमुन्युक्तोपायत्वप्रार्थनाया “आत्मात्मीयभरन्यासो ह्यात्मनिक्षेप उच्यते” इत्युक्तात्मरक्षाभरसमर्पणस्य च प्रत्येकं प्रपत्तित्वे अङ्गपञ्चकासिद्धेश्श्रीराममिश्रवाक्यस्य भरतमुनिवाक्यस्य आत्मात्मीयेत्यादि वाक्यस्य चैकार्थ्ये आवश्यके

सा।विअकृतेत्विति - लोकवत्, लोक इदं धनं अस्मामापदि मामनपेक्ष्यत्वयैव रक्षणीयम् - तवैवायं भर इति न्यस्तभरस्स्वव्यापारान्निवर्तते नत्वन्यः, न्यायवदिति भावः - एवं सति स्वप्रवृत्तिनिवृत्यंशः प्रपत्ति रिति श्रीराम मिश्रवाक्यस्य भरन्यासे कृते स्वयत्न विरतिर्यातस्यां तात्पर्यं ततश्च स्वव्यापारनिवृत्तिहेतुभूताकिञ्चन्यानुसन्धानमावश्यकमित्युक्तं भवति - स्वव्यापारत्याग भरन्यासयोर्व्याप्यव्यापक भावलक्षण सम्बन्ध एवाङ्गित्वेन व्यपदेशहेतुः - ‘तदेकोपायता याचना प्रपत्तिश्शरणागतिः “इति लक्षणे “अप्रार्थितो न गोपायेत्” इति प्रार्थनमन्तरेण समर्प्यमाणं भरं न स्वीकुर्यादिति आवश्यकाङ्गभूता दुपायत्व प्रार्थनाद्भरस्वीकारसिद्धिस्यादित्युपायत्व प्रार्थनाभरन्यासयोर्जन्यजनकभावोऽङ्गाङ्गिभावश्चाङ्गित्वेन व्यपदेशहेतुः । “आत्मात्मीयभरन्यास” इति लक्षणवाक्यन्तु बहुमानानुसाराद्भूयसां न्यायात् स्वार्थतत्परमित्याकिञ्चन्य भरन्यासोपायत्व प्रार्थनात्मनां त्रयाणां सूक्ष्मं सौहृदं अङ्गित्वव्यपदेशनिमित्तान्तरङ्गसम्बन्धं यः पश्यति स एव लक्षणत्रयस्यैककण्ठ्यं जानातीत्यभि प्रायेणाहसा।संअकृतेत्विति - मद्रक्षणभरस्तवैवेति भरन्यासे अकृते । रक्षापेक्षण मात्रतः, निरपेक्षरक्षकत्वप्रार्थनयैव पश्चात्, भरन्यासानन्तरभाविनीलोकवत्, एतद्धनरक्षणभरस्तवैवेति योधनमर्पयति स एव तद्रक्षणरूपस्वव्यापारान्निवर्तते । न तद्विना कृतनिरपेक्षरक्षकत्व प्रार्थनयैवेत्यथः-ननु श्रीराममिश्रैः स्वप्रवृत्तिनिवृत्तिरूपनैर्भर्यात्मकाकिञ्चन्यस्यैवाङ्गितोक्ता - “न्यासः पञ्चाङ्ग संयुतः - आत्मात्मीय भरन्यासो ह्यात्मनिक्षेप उच्यते” इत्यादि सात्यकितन्त्रलक्ष्मीतन्त्राहिर्बुध्न्यसंहितादिषु भरनिक्षेप एवाङ्गि तयोक्तः-

[[५०८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - आकिञ्चन्य भरन्यासोपायत्व प्रार्थनात्मनाम् ।

सा। दीस्वप्रयत्ननिवृत्ति आत्मनिक्षेपः

६।

का

आकिञ्चन्येति । आकिञ्चन्यं, उपायान्तराशक्तत्वम् - भरन्यासः,

भगवत्युपायत्व प्रार्थना ढाल - अधिकाराङ्ग्यङ्ग rijs (@)&&

सा।स्व - शरणागतित्ववादं ॥ ८। GOLD? - उपायत्वप्रार्थनै भरन्यासकार्यDDC कार्यमुखेन कारणाभिव्यञ्जनार्थQILD६ BLGg? उपायत्वप्रार्थनमङ्ग

अङ्गप्राधान्यव्यञ्जनार्थ मॆऩ्ऱु सॊल्लवुम् कूडादे? ऎऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार् - आकिञ्चन्येति - आकिञ्चन्यं, स्वरक्षणार्थोपायान्तर प्रवृत्ति शून्यत्वम् - भरन्यासः, भरस्य, स्वरक्षणार्थोपायान्तररूपस्वव्यापार निवृत्तिरूप स्वत्याग पुरस्सर परस्वत्वापादनम् - उपायत्वप्रार्थना, “ढाळा उपायान्तर j०५; &LD♚$CH

अवऱ्ऱैच् चुमन्दाल् -

सा। प्र

[[६४]]

आकिञ्चन्यानुसन्धानस्य प्रार्थनायाश्च वचनान्तरेणाङ्गत्वसिद्धेर्वाक्य त्रयेऽपि व्याप्योक्त्या कारणोक्त्या स्वस्वरूपेण च भरन्यास एवोच्यते इति सूक्ष्मधियां प्रकाशेतेत्याह - आकिञ्चन्येत्यादिना - “अप्रार्थितो न गोपायेत्” इति सूचितं प्रार्थनायाः कारणत्वं प्रार्थितः परमपुरुषस्समर्पणं भरं स्वीकुर्यादिति ज्ञापनद्वारा भरसमर्पणे प्रवर्तकत्वादिति । उपायत्व प्रार्थनमिति गोप्तृत्ववरणमुच्यते गोप्तृत्ववरणव्यतिरेकेणोपायत्व प्रार्थनाया-

सा।विआकिञ्चन्येति - केचित्तु “अहमस्म्यपराधानामालयोऽकिञ्चनो गत्तिः । त्वमेवोपायभूतो मे भवेति प्रार्थनामतिः” इत्याकिञ्चन्य निवचेतनोपायत्व प्रार्थनयो रभावे त्वमेवोपायान्तरस्थाने निविश्य अकिञ्चनस्य ममतदुपायसाध्यमिष्टं साधय - रक्षाभरस्त्वयि निवेशितः

रक्षाभरस्त्वयि निवेशितः - इतः पश्चादस्मद्यतननिरपेक्ष एव भवानिममर्थं साधयत्विति वक्तुमवकाशाभावात्तदुभयसहित एव भरन्यासोऽङ्गि गोप्तृत्ववरणमुपायत्व प्रार्थनादन्यदेवाङ्गभूतमिति तत्तल्लक्षण प्रतिपाद्यानामाकिञ्चन्यभरन्यासोपायत्व प्रार्थनात्मनां त्रयाणामङ्गि शरीरान्तर्गतत्वेनात्यन्त सन्निकर्षादङ्गिभूत भरन्यासनिष्ठप्रपत्तित्वेन व्यपदेशं सौहृदं चैकराश्यं यः पश्यति स एव प्रपत्तिशास्त्राभिज्ञ इति व्याचक्षते - अपरे तु “अनन्यसाध्ये स्वाभीष्ट” इति मुनिलक्षणानुसारेणोपायत्व प्रार्थनामात्रं नालम् -किन्तु भरन्यसनमपि तत्र प्रवेश्यमिति साङ्गप्रपदनाधिकारश्लोके “अभीष्टे दुस्साध” इति पूर्वार्धेन सूचयित्वा श्रीराममिश्रोक्त स्व

सा।सं - “त्वमेवोपायभूतो मे भवं” सत्यादिषु भरतमुनिभिश्च उपायत्व प्रार्थनाया एव अङ्गितोक्ता एवमुक्तिविषयता नियामकमाकिञ्चन्यादेः किं सौहृद मित्यत्र अस्ति सौहृदं, तच्च सूक्ष्मं, तद्द्रष्टाच यः कश्चित् देवेत्याह आकिञ्चन्येति न्यस्तभरेऽपि यदि निर्भरता न स्यात्तदापवनतनयब्रह्मास्त्र न्यायाद्भरन्यासोऽपि न स्कार्याय स्यात् । यदि शेषिणि भरमविन्यस्यैव निर्भरोऽहमिति भावयेत्तदातेनापि भरस्वीकरणाच्छेषिणोऽप्युपेक्षा विषय एव स्यात् उपायत्वप्रार्थनान चेद्भरस्वीकरणप्रार्थनाविरहात् रक्षापेक्षाप्रतीक्षको भरन्यासमात्रेण भरं -

[[१]]

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५०९]]

मू - त्रयाणां सौहृदं सूक्ष्मं यः पश्यति स पश्यति ।

सा।दीसूक्ष्मं सौहृदम्, अन्योन्यमविनाभावः - स्थूलदृष्टि) अनुपलभ्यमानत्वं सूक्ष्मत्वं यः पश्यति

अयमर्थः, Triig आकिञ्चन्यं

यं भरन्यासप्रार्थनैsi Ji, TrijCb

भरन्यासं ूं॰]♚♚। আC# इतर ( सद्भाव (poor G। TrijGs उपायत्वप्रार्थनै আCB

सा।स्व- Cup ( अभिमतं

०५ समर्थकारुणिक/मं भरs CoulLG

[[१]]

नानाCGD इति द्वयाधिकारोक्तप्रार्थनै

लण्डporm] स्वरक्षणार्थगुरुतर स्वव्यापारनिवृत्तिघटितमूर्तित्वं सूक्ष्मसौहार्दम् श्री त्रयाणां प्रपत्त्यभचेतनिर्देशम् इत्तैयऱिन्दवऩे३४त्तैयऱिन्द वॆऩॆऩ्ऱु करुत्तु

यद्वा, त्रयाणां सौहार्दमेकाधिकारिनियतत्वम् - इदं यः पश्यति स पश्यति । कलङ्क। - अत्रेदमवधेयम् - “तदेकोपायता याचना - त्वमेवोपायभूतो मे भव” इत्यादि वचनेषु भरन्यासपर्यन्त GD अवधारणसहकृतोपायशब्द व्यञ्जितमित्यत्रैव कथना त्तत्पूर्वमत्रैव “भरतमुनिप्रणीतलक्षणवाक्य लीळा Liqu विश्वासपूर्वकं प्रार्थन GILD) निष्कर्षिला। यं वाक्यं " इत्युपक्रम्य

कृ” प्रार्थनैuqib अङ्गorrn&ur “रक्ष्यापेक्षां प्रतीक्षते” qC ईश्वरनपेक्षामात्रसापेक्ष

विवक्षि माळा Glucoim गोघृत्व -

अङ्गका प्राधान्यक्रं

[[६६]]

सा।प्र - अनिरूपणात् - पूर्वत्र “अङ्गका प्राधान्यविवक्षि” इतिवाक्ये “तदेकोपायता याचना प्रपत्तिः” इत्यनेन गोप्तृत्ववरणरूपाङ्गस्य प्राधान्यमुक्त

सा।वि - व्यापारनिवृत्तिरपि भरन्यासानन्तरभाविनिर्भरत्वपर्यवचन्ना विवक्षितानतु भरन्यासात्प्रागपि तूष्णीं भावरूपेति “इतः पश्चादस्मत्” इत्युत्तरार्धेन स्फुटीकृतमाचार्रे - अस्मिन्नङ्गिस्वरूपे “अहमस्म्यपराधाना मालयोकिञ्चनो गतिः । शरणागतिरित्युक्ता सा देवेऽस्मिन् प्रयुज्यताम्” इति वरदाचार्यलक्षणानु सारेणाकिञ्चन्यमपि प्रवेशनीयमित्या हृत्यलक्षण चतुष्टयस्यापि ऐककण्ठ्यं सिद्धम् - इदं चाकिञ्चन्यं कर्मयोगादिभ्यो व्यावृत्तिरूपं प्रपदनप्राक्कालीनं “अभीष्टदुस्साध” इत्यंशेन व्यक्तम्प्रपदनानन्तरं स्वरक्षणार्थव्यापारेभ्यो भरन्यासादिभ्यो व्यावृत्तिरूपमाकिञ्चन्यन्तु श्रीराममिश्रैस्स्वव्यापारनिवृत्तिरिति शब्दान्तरेण व्यवहृत्य स्वनिर्भरत्व पर्यवचन्नमन्यदेवोत्तरार्धेन व्यक्तम् - एवमाकिञ्चन्यद्वयक्रोडी कारादेर्वरदाचार्यश्रीराममिश्रलक्षणद्वयमपि सङ्गृहीतं भवति - ननु आधिकाररूपमाकिञ्चन्यमङ्गि शरीरे प्रवेश्यमिति कथमुच्यते - अधिकारातिरिक्तमेव ह्यङ्गिस्वरूपं वक्तुमुचितम् - किञ्च शेषशेषिभाव ज्ञानमुपायानुष्ठानात्प्रागेव शास्त्रजन्यमिति सम्प्रतिपन्नम् - शेषत्व ज्ञानमेव ह्यात्मनिक्षेपः तथाच शेषत्वज्ञानमेवाङ्गीति भवतामनभिमतमेव सिद्ध्येत् - किञ्च गोप्तृत्ववरणमङ्गमित्यविवादम्

सा।सं

न स्वीकुर्यात् - एवं प्रत्येकं प्रत्येकं त्रयाणामप्यावश्यकत्वे तत्रोपायत्व प्रार्थना यदि भरन्यासविधुरास्यात्त दानिरर्थकशब्दरूपा सेति यक्ष्ये इत्युक्त्वोपरतस्येव

णार

[[५१०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

सा।दी - Lo♚p(@ojupur अर्थमन्ती की लळा অCo प्रपत्तिशास्त्रार्थ-

सा।स्वा - वरणपरप्रमाणोदाहरणपूर्वकमभिधानाच्च एकशब्दोपायशब्दयोर्भरन्यास व्यञ्जनेन चारितार्थ्ये केवलप्रार्थनायां प्रपत्त्यभेदोक्तेः गोप्तृत्ववरणे अभिधोक्ति पर्यवसानेन रक्षकत्वप्रार्थनाप्रपत्ति श्शरणागतिरिति गोप्तृत्ववरणपरतया काचिद्योजनाद्वयाधिकारोक्तोपायत्व प्रार्थना पराकाचिद्योचना । तत्राद्य योजनायामङ्गप्राधान्य विवक्षा अभचेतनिर्देशः - द्वितीय योजनायामाकिञ्चन्योकत्या कारिकोक्तसूक्ष्म सौहार्दकृतोऽभेद निर्देशः - स्वप्रवृत्तिनिवृत्तिः प्रपत्तिरित्येतदुत्तरकालीनस्वयत्ननिवृत्तिपरं चेद्भरन्यासकार्यत्व कृतोऽभचेतनिर्देशः भरन्यासव्यञ्जकः । पूर्वकालीनाकिञ्चन्य परं चेत्सौहार्दकृतोऽभचेतनिर्देशः - प्रपत्तिर्विश्वास इत्यभेदेननिर्देशस्तु प्राधान्यकृत इत्याकार एव स्पष्टमिति

सा।प्र - मित्युक्तत्वाच्च - सौहृदं, स्वरूपभेदेऽप्यासक्त्यतिशयसिद्धमैक्यमित्यर्थः - स्वोक्ते सम्मतिमाह सा। वि

तच्चोपायत्वप्रार्थनान्नातिरिच्यत इति कथमङ्गस्य तस्याङ्गित्ववाद इत्यत आह

आकिञ्चन्यभरन्यासेति अयमर्थः, आकिञ्चन्यं स्वरूपसदधिकारिविशेषणम् - अनुसन्धीयमानं सदङ्गिशरीरेऽपि निवेश्यताम् - एकस्यैव स्वरूपसत्वानुसंहितत्वभेदेन द्व्यात्मकत्वाभ्युपगमेकाहानिः यद्यप्याकिञ्चन्यानुसन्धानस्य कार्पण्यरूपत्वेन आत्मनिक्षेपकार्पण्य इति कार्पण्यस्याङ्गत्वादङ्ग्यन्त र्भावोक्तिर्न घटते - तथापि तस्याकिञ्चन्यानुसन्धानमूल गर्वहानिर्वा कृपाजनककृपणवृत्तिर्वा कार्पण्यमङ्गं स्यात् - तस्य प्रयोजनं कृपोत्तम्भनम् - तथाचोक्तम् “परिकरविभागाधिकारे” कृषक व्य गर्वहानि wing कृपाजनककृपणवृत्ति” इति - अत्र भरन्यास शब्देन भरन्यासांश भूतात्मसमर्पणं विवक्षितम् - यद्यपि शेषत्वज्ञानं शास्त्रादेव जातम् - तदेवात्मनिक्षेपरूपं च - तथापि शास्त्रजन्यं शेषत्वज्ञानं सर्वस्यापि कारणमन्यदेव - इदं तु शेषत्वज्ञानं रक्षाभरसमर्पणविशिष्टवेषेणाङ्गपञ्चकान्वितत्व वेषेण चाङ्गि स्वरूपेऽप्यन्वेति उपायत्ववरण गोप्तृत्ववरणयोश्च स्फुट एव भेदः उपायत्वस्य चेतनाचेतन साधारणत्वाद्गोप्तृत्वस्य चेतनैकान्तत्वात् अतस्त्रयाणामङ्गि स्वरूपानुपविष्टानां स्वस्वप्रति सम्बन्धिभिरधिकारगताकिञ्चन्य शास्त्रजन्यशेषत्वज्ञानगोप्तृत्ववरणैस्सह सौहृदमानुकूल्यं तदपेक्षया एतानि भिन्नानि तेषां तदानुकूल्यमिति यः पश्यति स एव पश्यति वेद - कुशल इत्याहुः - सर्वलक्षण वाक्योपसंहारेण निष्पन्नमाचार्याणामनुष्ठानप्रयोगवाक्यमिदम् - “न्यस्याम्यकिञ्चनश्श्रीमन्ननुकूलोऽन्य वर्जितः । विश्वासप्रार्थनापूर्वमात्ममरक्षाभरं त्वयि

सा।संप्रत्युपायो फलालाभश्च स्यात् । एवमेकैकवैधुर्ये द्वयोर्द्वयोरप्यकिञ्चित्करताद्वयोर्द्वयोरपि वैधुर्ये एकैकस्यापीति तेष्वेकतरवैधुर्येऽपि भगवान् फलायनोपायान्तरस्थाने निविशत इति त्रयाणामपि स्वरूपफलनिक्षेपयोरिव अङ्गिकोट्यन्वितत्वेन सौहृदमभिप्रेत्य सूक्ष्मं यः पश्यति स पश्यतीत्यनुग्रहीतम्

पूर्वं प्रमाणेषु भूयसां न्याय उक्तः सम्प्रदायेऽपि भूयसां -

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५११]]

मू- Qq अङ्गपञ्चकसम्पन्न Dinoor आत्मरक्षाभरन्यासLD प्रपत्तिशास्त्र Doug प्रधानविधेय GILD। श्रीविष्णुचित्तवादिहंसाम्बुवाइवरदाचार्यादिनां सङ्ग्रहिñलना - @_मुंली गां शास्त्रार्थतत्त्वं @gfligung शेषत्वानुसन्धानं

? “स्वोज्जीवनेच्छयादितेस्व ढाळा ॥ परमपुरुषार्थ

सत्तायां स्पृहायदि । आत्मदास्यं हरेस्स्वाम्यं स्वभावं च सदास्मर तदुपायrisoner Color / दासवा ईश्वरा स्वामिuri @कङ्की। स्वभावसिद्धQLD। तत्त्व

सा।दी - Dj

वरदाचार्यतं,

न

• श्रीविष्णुचित्त,

bri Qubom।in। मी शेषत्व ज्ञानमात्र

परिहरिकङ्कीpri - QC मां इत्यादि

सा।स्व - गोप्तृत्ववरणादिकमङ्ग Longgli उपायत्वप्रार्थनै अङ्ग

ळा - वादिहंसाम्बुवाह,

प्रपत्ति

jarmni पक्ष अनूद्य

अङ्ग्येकदेशGILD

प्रपत्ति

षष्ठाङ्गGorji, long सम्प्रदायविरुद्ध ? ( @supri - Qua इति सत्सम्प्रदायमूल LDING अङ्गपञ्चकान्वित भरन्यास शास्त्रार्थ GILDórm] ५५ē। श्रीविष्णुचित्त, श्रीभाष्यकार १८ विशिष्यmi Qulu ALDI & आचार्य or rijzoomळा। वादिहंसाम्बुवाह, न, वरदाचार्य आदिशब्देन श्रीपराशरादि भट्टार्यादिग्रहणम् । णी शास्त्रजन्य शेषत्वज्ञान QILD विधेय ज्ञानी पक्ष अनुवदिक -

Googli स्वोज्जीवनेत्यादिना दासत्व स्वामित्वानुसन्धानातिरिक्त

ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्

स्वोज्जीवनेति

ना

vii इति - शेषत्वं विधेयionCurr?

शलंल वचन लंंं। कण्ठ पूर्वपक्षानुगुण LDT & अर्थनीÈupi। परम्मपुरुषार्थेति । @pg वचन♚ली स्वोज्जीवनेच्छापदं परमपुरुषार्थरुचिपर

Lomb स्वसत्त पदं तदुपायपर GILD ५ - चकार कुं

अन्वयि

शल-

स्वाम्यञ्च ढाळणील

सा।प्रअङ्गपञ्चकेत्यादिना - सङ्ग्रहिñisir, प्रपन्नपारिजातादिप्रबन्धेष्वित्यर्थः - एवं भरन्यासस्वरूप विषयव्यामोहं निवर्त्य तस्य कर्तव्यत्वविषयव्यामोहं निवर्तयितुमस्यानपेक्षितत्वं वदतां पक्षं सोपपत्तिकमनुवदति Q६१ इत्यादिना - स्वोज्जीवनेति - उज्जीवनम्, उत्कर्षेण जीवनम् -

शेषभूतस्य शेष्यतिशयोत्पादनपूर्वकं जीवनम् - कैङ्कर्यरूप

सा।वि - एवं स्वरूपविषयशङ्काः परिहृस कर्तव्यत्वविषयशङ्कां परिहर्तुं केषाञ्चित् पक्षमनुवतति Q१♚ली इत्यादिना - gjg, ज्ञानसमय एवं कृतवान्न किम् CourquÊ$Tum), अपेक्ष्यैव तिष्ठसि चेत् - तत्त्व, तत्त्वज्ञानेन वर्तस्व

सा।सं

इति

न्यायोऽस्मत्पक्षेऽस्तीत्याह ।

अथ शेषत्वज्ञानव्यतिरेकेण समर्पणस्य विधेयत्वमनभ्युपगच्छतां मतं दूषयितुमनुवदति । इति - अङ्गिनिर्धारणप्रस्ताव इत्यर्थः । उज्जीवनं, संसारोन्मोचनं - सत्ता, मोक्षोपायज्ञानवत्ता - तस्यां स्पृहा, ज्ञानवान् भूयासमितिरूपा । स्वस्वभाव भूतं दास्यम् - परस्वभावभूतं स्वाम्यं च यावच्छरीरपातं स्मरेत्यर्थः ।

[[५१२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

• २ (अ)

मूवर्ति Qupiquorm? शुभ (शु) Qing आत्मसमर्पणं ढाळ विधेय porCLIT

वाक्यजन्यज्ञानमात्र मोक्ष GILD६१०८Lr७६० अनादरणीयम् । “जितकौस्तुभचौर्यस्य सम्राजस्सर्वपाप्मनाम् । सा।दी - अविधेयज्ञानवादी उपासनविधिवैयर्थ्यं mairing प्रपत्तिविधिवैयर्थ्यं स्वरक्षाभरन्यास आत्मापहारपापकं प्रायश्चित्तत्वेन शास्त्र की विधि, शेषत्वज्ञानमात्र Lm, अर्थद्वयकारिकाद्वय सङ्ग्रहित कीpi - जितेत्यादि जितकौस्तुभचौर्यस्य, कौस्तुभचौर्य आधिक। सर्वपाप्मनां सम्म्राजः,

सा।स्वानिराकरिऊं की। जितेति - जितं, कर्तरि कतः

जितं, कर्तरि कतः - जितकौस्तुभचौर्यं यस्यस्वात्मचौर्यमेव स्वात्माधिष्ठातृश्रीकौस्तुभचौर्यतया निगीर्यकौस्तुभचौर्यं। ६०ी अनुताप DID६) जितमस्माभिः ढाórm। हृष्टमनस्कताजनकत्वमेव जितत्वं pig - तस्य पुंसः - अत एव सर्वपाप्मनां सम्म्राजः, श्रेष्ठस्य आत्मापहार विशेषणम् - ‘किं तेन न कृतं पापं चोरेणात्मापहारिणा” ढाङ्गली Cp यद्वा, जितं कौस्तुभचौर्यं येन । कौस्तुभचौर्याधिकस्वात्मचौर्यस्येत्यर्थः - पुंसः - आत्मापहारस्य निष्कृतिः प्रायश्चित्तत्वेन स्वभरार्पणंसा।प्र - पुरुषार्थवैशिष्ट्येन जीवनमित्यर्थः - एवमनूदितव्यामोहनिवर्तन प्रकारमाह । इत्यादिना सम्बन्धज्ञानमात्रस्य मोक्षहेतुत्वे शास्त्र श्रवणवेलायामेव तस्य सिद्धत्वात् “बुद्धेः क्षेमप्रापणं तच्छास्त्रैर्विप्रतिषिद्धं बुद्धे चेत् क्षेम प्रापणमिहैव दुःखमनोपलभेत” इत्युक्ततवाक्यजन्यज्ञान मोक्षहेतुत्वबाधवत्सम्बन्धज्ञानोत्तरक्षण एव मोक्षप्रसङ्गेन प्रत्यक्षादिबाधात्तदनुपपन्नमिति भावः । गर्भदासेन रत्नादापहृते स्वामिना तस्मिन् ज्ञाते तत्पुनः प्रदाय क्षामणाकरणे सम्बन्धानुसन्धानेऽपि दण्ड एव यथा स्यात्तथा आत्मापहारनिमित्त निग्रहनिवृत्त्यै विहित भरन्यासाननुष्ठाने संसारनिवृत्तिरेव न स्यादित्यभिप्रयन्नाह - जितकौस्तुभचौर्येस्ये त्यादिना

सा। वि

ढाळाqpm, एतावन्मात्रं न किं - कर्तव्योपायानुष्ठानपरं न भवति खल्वित्यर्थः गर्भदासेन रत्नादापहृते स्वामिना तस्मिन् ज्ञाते तत्पुनः प्रदाय क्षामणाकरणे सम्बन्धानुसन्धानेऽपि दण्ड एव यथा स्यात्तथात्रापि भरसमर्पणाकरणे सम्बन्धमात्रानुसन्धाने दण्ड एव स्यात्यद्यप्यत्रापि सम्बन्धानुसन्धानं अहमात्मा तवैव नममेत्याकारकं स्वरूप समर्पणं भवति तथापि साङ्गभरन्यासात्मकं न भवतीति आत्मापहार निमित्तनिग्रहनिवृत्तिहेतुत्वेन चोदितस्य तस्याकरणे निग्रहनिवृत्तिर्न स्यादित्यभिप्रायेणाह - जितेति - जितं कौस्तुभचौर्यं येन स तथोक्तः तस्य कौस्तुभादपि जीवस्य कैङ्कर्यकारित्वेनानन्दावहत्वात्तदपहारेः कौस्तुभाप हाराधिक इति भावः । आत्मापहारो नाम, अहं ममेति ज्ञानं “किं तेन न कृतं पापं चोरेणात्मापहारिणा” इति

—

सा।सं - अनादरणीयता बीजं सङ्गृह्णाति - जितेति - निरतिशयभोग्यत्वेन ब्रह्मानुभवितृत्व प्रत्युक्ताभ्यां कौस्तुभादप्युत्कृष्टमात्मानं अहं ममेति यो अपहरति स कौस्तुभचोरादप्यधिक इति जितकौस्तुभचौर्यः । तस्य सर्वपाप्मनां महापातकिनामपि । सम्राजः, अधिपतेः यो य

[[३४]]

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५१३]]

मू - शिष्टं ह्यात्मापहारस्य निष्कृतिस्स्वभरार्पणम् । परशेषत्वधीमात्रमधिकार विशेषकम् । सा। दीसर्वपाप[i]८ (६१५) (५० अधिराज ६०] आत्मापहारकं - आत्मापहारLDIT], गण स्वतन्त्र ob [B]ाऊंलs - स्वभरसमर्पणं, स्वरक्षाभरसमर्पण निष्कृतिः । उपदिष्टम् - परेति भगव सा।स्वा - शिष्टम्, विहित Quormula यद्वा, जितं कौस्तुभचौर्यं यस्य कौस्तुभचौर्यादधिकस्य सर्वपापश्रेष्ठस्यात्मापहारस्येत्यन्वयः । अस्मिन् पक्षे पुंस इति पदमध्याहार्यम् - अन्यथा स्वभरार्पणमित्यन्वयः

• मामेकं शरणं व्रज” Tom - विधिविरोधri Girl ५५। आत्मदास्यमितिप्रमाणविरोधं Gung? ढाङ्ग

• परशेषत्वेति । शास्त्रजन्य परशेषत्व - स।प्र - भरन्यासात्प्रतिबन्धनिवृत्तिश्चेच्छेषत्वज्ञानवैय्यर्थ्यं स्यादित्यत्राह - परशेषत्वेति काम्यमान भगवदनुभस्य कैङ्कर्यपर्यन्तत्वरूप विशेषणे भविष्यादात्मापहारोत्पत्तिप्रतिबन्धेच -

सा।विसर्वपापाधिकत्वात् - सर्वपाप्मनां, सर्वपापानां - सम्म्राजः, अधिराजस्य - उत्तमस्येति द्वयमप्यात्मापहारविशेषणम् - आत्मापहारस्य निष्कृतिर्निवर्तकं स्वभरार्पणम् - शिष्टं विहितं जीवस्येति शेषः - यद्वा, “जिजय” इत्यस्यात् धातोरकर्मकात्कर्तरिक्तः - जीवः कौस्तुभत्वेनाध्यवसितः - जितं सर्वोत्कृष्टं कौस्तुभचौर्यमात्मापहारचौर्यं यस्य स तथोक्तः अत एव सर्वपाप्मानं समस्त पापवतां सम्म्राजो मूर्धाभिषिक्तस्य सम्बन्धिनः आत्मापहारस्य निष्कृतिः स्वभरार्पणं शिष्टमिति यथामहाराजधार्यमाणे रत्नेऽपहृतेन तत्प्रत्यर्पणमात्रेणैव निग्रह निवृत्तिः - किन्तु तस्य सर्वस्वहरणेन तद्वदत्र न केवलात्मसमर्पणरूपशेषत्वज्ञानेनैव निग्रह निवृत्तिः - किन्त्वात्मीय भरसमर्पणेनेति ध्वनितम् भक्तानां तु समर्थत्वादात्म प्रत्यर्पणपूर्वकं निरन्तरभजनमातुरस्य क्षीरसेवनमिव प्रायश्चित्तं विहितम् इहत्वशक्तत्वात् - राजाभरणमपहृत्यवेश्याधीनं कुर्वतो राजकुमारस्य पुनः प्रत्याहरण पूर्वकं राज्ञा निर्व्यापारं स्वचन्निधौ स्थापनमिव अकिञ्चनस्य आत्मप्रत्यर्पण पूर्वकं स्वयत्ननिवृत्तिपर्यन्तरक्षाभरार्पणं कृपाविष्टतया तदीय दैन्यानुरोधेन प्रायश्चित्तं विहित मिति विवेकः - अतोवश्यं निग्रह निवृत्त्यर्थं भरार्पणं कर्तव्यमिति तात्पर्यम् - ननु कृपाविशिष्टत्वे तदपि किमर्थं विधेयमिति चेन्न

वैषम्यप्रसङ्गात् व्याजस्यापेक्षणीयत्वादिति न किञ्चिदेतत् - तर्हि शेषत्वज्ञानस्य शास्त्रमूलकस्य किं प्रयोजनमित्यत आह - परशेषत्वेति - अधिकारिविशेषणमिति - शेषत्वज्ञानाभावे उपाय प्रवृत्त्यसम्भवादिति भावः

सा।सं

आत्मापहारोऽत्र स्वपरात्मतत्वान्यथाज्ञानविपरीत ज्ञानरूपः तस्य निष्कृतिरिति, प्रायश्चित्तमिति - स्वभरार्पणंहि शिष्टम्, विहितम् - स्वात्मनो रक्षाभरस्य फलस्य चार्पणं हि “मामेकं शरणं व्रज” इत्यादिना शिष्टमित्यर्थः - एवं च शेषत्वज्ञानमात्रस्य निष्कृतित्वे व्रजेति विधानानुपपत्तिरेव तन्मतानादरणीयत्वे बीजमिति भावः नन्वेवं “स्वोज्जीवनेच्छा” इत्यादि शास्त्रव्याकोपस्स्यादित्यत्राह - परेति - मात्रपदेन भरन्यासादिविना कृतत्वं विवक्षितम् - भक्तौ भरन्यासे चाधिकारिणां नित्यकैङ्कर्यकामना स्वर्गादिकामनावद्यागाद्यधिकारिण स्सकाशा

मात्मापहारस्तस्य

[[५१४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - पश्चादात्मापहारस्य निरोधाय च कल्पते ॥ शेषत्वादि विशिष्ट आत्मतत्त्व शात्रल विलनीलकण्ठ अधिकारविशेष परिकरविशेषji, फलसङ्कल्पविशेषjgmQLo, Bin।lq।६०१ शेषत्वप्रति सन्धानगर्भDion स्वरक्षाभरन्यास अनाद्यपराधमूलनिग्रहनिवृत्तिकं उपाय LDIT B

कूडिऩ

विधिमंळी आत्मसमर्पणम् -

वारामैक्कु

सा।दी - च्छेषत्वज्ञानं प्रपत्तिकर्तुः पूर्वं तदधिकारकोटिनिविष्टmi पश्चादात्मापहारादिदोषं Lig COPDumb - आदिकारिकै अर्थ विशदीकरिi - शेषत्वादीति

सा।स्वा

टय

धीमात्रवधिकारकोटिनिविष्टं सत्पश्चादात्मापहारस्य भरन्यास निष्पत्ति द्वारा निरोधाय च प्रभवति q - Q शेषत्वज्ञान मधिकारकोटि निविष्टं सदुपकारक QILDorm “अनेनैव तु मन्त्रेण स्वात्मानं मयि निक्षिपेत्” अङ्गितया आत्मसमर्पणविधि विरोधिwn? ढाळाळग उक्तकारिकै विवरिकीpi - शेषत्वादीति अधिकारेति - आकिञ्चन्याद्यधिकार; GILDrug - परिकरेति - आनुकूल्यसङ्कल्पादि परिकर;GQDulq - सङ्कल्पविशेषेति मॆऩ्ऱबडि मोक्षरूपपरमपुरुषार्थसङ्कल्प GOQuormulg। शेषत्वेति । तेन संरक्ष्यमाणस्य फले स्वाम्य वियुक्ता । केशवार्पण-

सा।प्रशेषत्वज्ञानमुपयुक्तमित्यर्थः - ननु “स्वात्मानं मयि निक्षिपेत् - मयिनिक्षिप्तकर्तव्यः कृतकृत्यो भविष्यति’ इत्यात्मसमर्पणस्यैव समस्तप्रतिबन्धक निवर्तकत्वोक्तेः कथं भरसमर्पणस्य प्रतिबन्धक निवर्तकत्वोक्तिरित्यत्र “आत्मात्मीय भरन्यासो ह्यात्मनिक्षेप उच्यत” इत्यादि प्रमाणान्तरानुगुण्यात्समस्त प्रतिबन्धकनिवर्तकतयोक्तात्मनिक्षेपो भरसमर्पणमेवेत्याहशेषत्वादि विशिष्ट LDIT Gor इत्यादिना - अधिकारविशेषjCGL इति आकिञ्चन्यरूपाधिकारविशेषेणेत्यर्थः फलसङ्कल्पविशेषjzQळं इति - भरन्यासफलं भगवत एवेति सङ्कल्पविशेषेणेत्यर्थः इति - “मुमुक्षुर्वैशरणमहं प्रपद्ये

[[१]]

सा।वि - नन्वात्मापहारस्य प्रायश्चित्तमात्मसमर्पणं - तच्च शेषत्वादि ज्ञानमेवेति तथापि कथं विधेयत्वं ज्ञानस्य पुरुषकृत्य साध्यत्वादित्यत आह - शेषत्वादीति - अधिकारविशेष - आकिञ्चन्येन सहेत्यर्थाः - यागस्य ज्ञानरूपत्वेऽपि तस्याङ्गविशिष्टवेषेण कृति साध्यत्वाद्विधेयत्ववदुपासनस्य सा।संद्विशेषयतीत्यधिकारविशेषकमित्युक्तम् - पश्चात्, भरन्यासानन्तरन्निरोधाय, अनुत्पादाय कल्पते, समर्थं भवति । तथावशेषत्वज्ञानस्योपायाप्रगधिकारसम्पादनं पश्चादात्मापहाराद्यपराधस्य निरोधनं चेतिद्वयं प्रयोजनमिति न तत्परशास्त्रव्याकोप इति भावः - सङ्गृहीतं विवृणोति - शेषत्वादिति - आदिशब्देन परतन्त्रत्व स्वयं प्रकाशत्वनित्यत्वादि मुमुक्षुवेद्याकारवर्गसङ्ग्रहः - शास्त्र

इत्यनेनाविधेयत्वं शेषत्वज्ञानस्य सूचितम् - प्रपत्तेरपि तद्वदविधेयत्व शङ्कावारणायाह - अधिकारेत्यादिना - अधिकारविशेषः आकिञ्चन्यानन्य गतित्वरूपः - परिकरविशेषः, आनुकूल्यसङ्कल्पादिस्सात्वि कत्यागश्चफलसङ्कल्पविशेषः, स्वाभीष्टकाले मोक्षो मे भूयादित्यादिः । आत्मसमर्पणस्य शेषत्वप्रतिसन्धानरूपत्वाच्छेषत्व प्रतिसन्धानगर्भonor - इत्युक्तिः भरन्यासDip

क्रियाविधान

इति - अन्यथैकशब्दानु विद्धशरणशब्दोपश्लिष्ट

मू - तत्त्वज्ञान♚ मोक्ष

[[६६]]

भजस्व

साध्योपायशोधनाधिकारः

९ उपायानुष्ठान मुं

[[५१५]]

मामेकं शरणं व्रज” इत्यादि विधिबल प्राप्तम् ज्ञानान्मोक्षोपदेशे (शो) हि

तत्पूर्वोपासनादिना । सा। दी

तत्वज्ञानान्मोक्ष GLDC

शास्त्रजन्यशेषत्वस्वरूपज्ञानमात्रेणमोक्ष DIS

CJT_ITQUIT? GTढङ्ग - तत्त्वज्ञान

Turi

Lorr& ६) उपायविशेषानुष्ठानद्वारा मोक्षकारण GILDiqui - A

JQDorm] & लम्म्) - ज्ञानान्मोक्षः ढाङ्गळी वचन कुण्डीला तात्पर्य

ज्ञानान्मोक्षेति - तत्पूर्वो

इत्यादि - शास्त्रजन्यतत्त्वज्ञान

इदु

भक्तिप्रपत्ति शास्त्रवैय्यर्थं

कारिकै सङ्ग्रहिऊं की

सा।स्वपर्यन्ता ह्यात्मनिक्षेप उच्यते “इत्यादिप्रमाणबल ५० miq - तत्त्वज्ञानान्मोक्षः शास्त्रां प्रतिपादि ०५ शास्त्रजन्यशेषत्वज्ञानान्मोक्ष GD Conour? ढाङ्गळÈ gujri - तत्त्वज्ञानेति - तत्त्वज्ञानान्मोक्ष QILD शास्त्रजन्यज्ञानपरDrळीĞं विधिविरोध

साधनत्वपरत्वे शब्द स्वारस्यभङ्ग

की तत्त्वज्ञान शब्द भक्त्यादि द्वारा मोक्ष हेतुत्वपर/LD/५५। परम्परा ? ढाढगळा योजनान्तर LD (@pni - ज्ञानादिति - अत्र उपदेश इति सप्तम्यन्तः पाठः - तत्पूर्वोपासनादिना, भजस्वेत्यादि विध्यनुसारेण मोक्ष इति वा सा।प्रओमित्यात्मानं युञ्जीत - ब्रह्मणो महिमानमाप्नोति - मामेकं शरणं व्रज । अहं त्वा सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि” इत्यादिषु समस्त प्रतिबन्धक निवर्तकतया च विधीयमानमित्यर्थः । ननु “ ज्ञात्वादेवं मुच्यते सर्वपाशैः ब्रह्मवेद ब्रह्मैव भवति” इत्यादिभिर्ज्ञानमात्रान्मोक्षोक्तेः शेषत्वज्ञानव्यतिरेकेण भरन्यासो न पेक्षित इत्यत्र उपासनादि द्वारा हेतुत्वाभिप्रायेण वा, ज्ञानवाचिशब्दस्योपासनादिरूपज्ञानपरत्वाद्वा, तथोक्तिरन्यथोपासन भरन्यासविधिवैय्यर्थ्यमित्यभिप्रयन्नाह । तत्त्वज्ञानेत्यादिना । एवं शेषित्वज्ञानमात्रस्यसा।वि - ज्ञानरूपत्वेऽपि स्वाङ्गविशिष्टवेषेणविधेयत्ववदात्मसमर्पणस्यापि विधेयत्वं सम्भवति सम्बन्धज्ञानमात्रस्य तु “दासभूतास्स्वतस्सर्वे ह्यात्मानः परमात्मनः” इत्यादिवाक्य श्रवणमात्रसाध्यत्वेन कृत्यसाध्यत्वाद्विधेयत्वं न सम्भवतीति” आत्मानं युञ्जीत - आत्मानं मयि निक्षिपेत् “इति प्रपत्ति विधिविधेयत्वं नास्तीति वैषम्यमिति भावः - “पृथगात्मानं प्रेरितारं चमत्वाभोक्ता भोग्यं प्रेरितारं च बत्वा, जुष्टस्ततस्तेनामृतत्वमेति” इत्युक्तं तत्त्वज्ञानस्य मोक्षसाधनत्वं भजस्वेत्यादि विहितोपासनादि द्वारैव अन्यथा तद्विधिवैषम्यर्थात् -“अनुविद्यविजानाति - विज्ञाय प्रज्ञां कुर्वीत” इत्यादि विशिष्य विधानाच्च सम्बन्धज्ञानस्य न साक्षान्मोक्षहेतुत्वमित्यभिप्रयेणाह । तत्त्वज्ञान ♚ इति । ज्ञानान्मोक्ष इत्यस्य द्वेधाप्युपपत्तिमाह - ज्ञानान्मोक्षोपदेशोहीति ।

सा।सं - नैरर्थक्यमिति भावः

गतिरित्यत्राह - तत्त्वज्ञान

ननु “ब्रह्मविदाप्नोति परम् - क्षेत्रज्ञस्येश्वरज्ञानात्” इत्यादीनां का इति । अन्यथा ज्ञानविशेषविधायकानां निरर्थकता स्यादित्यर्थः ननु “ज्ञात्वादेवम्” इत्याद्युपदेशसद्भावाच्छेषत्वज्ञानमेवालं मोक्षायेत्यत्राह । ज्ञानादिति द्वाराद्वारिभावेन निर्वाहे मोक्षकारणत्वं शास्त्रजन्य ज्ञानस्यैवायतमिति योमनुतेतं

[[५१६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - उपासनादिरूपाद्वाज्ञानान्मोक्षो विवक्षितः ॥ शास्त्रजन्यLDITGOI शेषत्वज्ञानमात्रं निवृत्ति धर्म [i] Be ToT न्यासोपासनादिना ऊं - शेषवृत्तिरूप DIळा कैङ्कर्थCLD मुमुक्षुकं पुरुषार्थकाष्ठैursun शेषत्व plung मोक्षोपायं अनुष्ठिकं

सा।दी - पासनादिना, ज्ञानपूर्वकोपासनादि

माऩ

घटि

मोक्ष - उपासनादिरूपाद्वाज्ञानात्

CILD ज्ञानशब्दलंलं उपासनादिरूपज्ञानविशेषं विवक्षितongoonb। किञ्च शेषत्वज्ञानमात्रं निवृत्तिधर्म [[]]]६०६०१ ) साक्षान्मोक्षोपायDITS

भाव

• Cu उपपादिकीmmit - शेषवृत्तीत्यादि - शेषत्वज्ञानाभाव कीं शेषवृत्तिरूपफलज्ञान Disonou uru मोक्षोपायानुष्ठानं घटि । - ननु शेषत्वज्ञान mogi निवृत्तिसा।स्वा - तत्त्वज्ञान परस्य सामान्यपदस्य उपासनादिज्ञानपरत्वमङ्गीकृत्य उपासनादि रूप तत्त्वज्ञानान्मोक्ष इति वा विवक्षितोऽर्थ इतिभावः ॥ “स्वोज्जीवनेच्छायदिते” ढाढाकील वचन मण्डी

[[१]]

आऩालुम्

अदु

शेषत्वज्ञान OLD

• मोक्षहेतुQom Garpur उपासनादिनी शेषत्वज्ञानमनुपयुक्त Down तद्वारा मोक्षहेतुत्वपरQILD DIGO साक्षान्मोक्षहेतुशेषत्वज्ञान QILD अङ्गीकरि LTCGJIT? ढाळगा आतङ्क वचनं शास्त्रजन्यज्ञानपरLDI ? विधेयज्ञान पर CLDIT? ग) विकल्पिनं। आद्यपक्ष निरसिहं कीpi - शास्त्रेति निवृत्तीतिसात्त्विकत्याग युक्तधर्मCLD - निवृत्तिधर्म

शेषत्वज्ञानमूल सात्त्विकत्यागं शेषत्वज्ञानसापेक्ष G@Dr ५०/- फलाभिसन्धि रहितधर्मत्वं निवृत्तिधर्मत्व की शेषत्वज्ञानमुपासनादावुपयुक्त[DI & &n।GGDrr? Tढङ्गळा! @supri - शेषवृत्तीति - किङ्करवृत्तिरूप पुरुषार्थसिद्ध्यर्थं सङ्कल्पितं। तदुपायानुष्ठानं घटिural - शेषत्वज्ञानमुपासनादि द्वारा मोक्षहेतुरित्येतत्परं स्वोज्जीवनेत्यादिवचन GILD६१६६) शेषत्वज्ञान Cs “स्वल्पमप्यस्य

सा।प्र - मोक्षहेतुत्वे प्रत्यक्षबाधं साङ्गमोक्षोपायविधिवैयर्थ्यं चोक्त्वा तस्य निवृत्तिधर्ममात्र साधारण्याच्च न प्रपत्तित्वमित्याह शास्त्रजन्यDळा इत्यादिना - निवृत्तिधर्मे मुमुक्षूणामेव प्रवृत्तेः कैङ्कर्यपर्यन्तमोक्षेच्छायाश्च विशेषणभूत किङ्करत्वज्ञानसापेक्षत्वाच्छेषत्वज्ञानं कर्मयोगादि निवृत्तिधर्ममात्र साधारणमित्यर्थः - ननु शेषत्वज्ञानाभावेऽपि देशवासनामकीर्तनादेरनुष्ठाने क्रमेण भक्तिद्वारा मोक्षस्स्यादिति न शेषत्वज्ञानस्य भक्तिसाधारण्य -

सा।वि - तत्पूर्वोपासनादिना । ज्ञानपूर्वकोपासनादिना । उपासनादीत्यादि शब्देन प्रपत्तिसङ्ग्रहः उपासनात्मकज्ञानद्वेति द्वेधाप्युपपत्तिरिति भावः - शेषत्वज्ञानस्योभयोरुपकारकत्वमाह - शास्त्रजन्येति

तदुपयोगप्रकारमाह - शेषत्ववृत्तिरूपLDITI इति ।

सा।सं - प्रति न्यायानुगृहीतं निर्वाहमाह । उपासनादिति । तह्युपासनादिभिरेव परमपुरुषार्थसिद्धौ किमिहशेषत्वज्ञानगर्भत्वोक्तेरित्यत्राह शास्त्रेति । अनेनोपकृतिः का? येन निवृत्तिधर्मित्व प्रयुङ्क्तता स्यादित्यत्राह - शेषवृत्तीति - अस्य व्यतिरेकव्यभिचारं परिहरति ।साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५१७]]

धर्मा

मू - शेषत्वज्ञान DC मोक्षार्थLoss विधिमं धर्म/i१८६०० अनुष्ठिकी BCom शेषत्वज्ञान juji २LIऊं की पूर्णानुष्ठानमुख मोक्षहेतु g शुलuring विधेया समर्पणं शेषत्वज्ञानमात्रmi - Lojpa शेषत्वज्ञानादि युक्त LDITI स्वरक्षाभरन्यास - वाक्यमात्रेण सिद्धत्वा त्सिद्धोपाय इहोच्यते ।

माऩ

लागी

सा।दी - धर्मानुष्ठान की गङ्गा Gririशेषत्वज्ञान Gori ।Lil& शेषत्वमज्ञानादिमूल Lomoा स्वरक्षाभरसमर्पणLD प्रपत्ति शब्दार्थLDI निगमि शुक्र इत्यादि - भगवत्युपायत्व ज्ञानमात्रमेव प्रपत्तिः - सिद्धonsumã सिद्धोपाय LDLQLD

[[६६]]

अर्थ

शरणशब्दयुक्तवाक्यमात्र निरसिकीpi वाक्यमात्रेणेति

सा।स्वाधर्मस्य त्रायते महतो भयात् “TigGuw मोक्ष

[[१]]

Garrio किन्तु विरोधिur?

शेषत्वज्ञान।Diiig परम्परयाप्युपकारक Dry? ढाङ्गळ; Grupri - शेषत्वज्ञानाßs इति - णी “आत्मानं मयि निक्षिपेत्” इत्यादि विध्यन्तरानुसार शास्त्रजन्यशेषत्वज्ञानविलक्षण समर्पणरूपशेषत्वज्ञानमात्र परQLD की द्वितीयपक्ष निरसिri - शुक्र इति शास्त्रान्तरानुसारं Gurung

मोक्षोपाय [i) Boor

यद्वा निवृत्तिधर्म [] ढाळा

miss मोक्षार्थ।com B

? ढाळी हं

puq - अßmguji उपपादिकं शेषवृत्तिरूपDI इति शेषत्वज्ञान विहितधर्म [i]८६० अनुष्ठि परम्परयापि शेषत्वज्ञानमुपकारक

@suprit शेषत्वज्ञान LiC इति - मतान्तरलं निरसिक mi - वाक्यमात्रेणेति - शास्त्रेषु प्रपत्तिरिति श्रूयमाणः ज्ञानविशेषः वाक्यमात्रेण सिद्धत्वात् केवलवाक्य जन्यज्ञानरूपत्वात् प्रपत्तिशास्त्रे - सिद्धोपायः, न तु कृति साध्योपाय इत्युच्यते इति वादः

इह,

सा।प्र - मित्यत्राह - शेषत्वज्ञानमित्यादि - उक्तं सम्बन्धज्ञानस्य प्रपत्तित्वाभावं निगमयति शुल इत्यादिना - एवं सम्बन्धज्ञान मात्रातिरिक्त प्रपत्तेः कर्तव्यत्वं प्रसाध्योपायत्वाध्यवसायातिरेकेणापि भरन्यासस्य कर्तव्यत्वं साधयति - वाक्यमात्रेणेत्यादिना - अनुष्ठानं माव्रनापदव्यावर्त्यम् -

सा।वि - उपसंहरति शु इति - एवं शेषत्वज्ञानमात्रं प्रपत्तिरिति पक्षं प्रतिक्षिप्य उपायत्वाध्यवसाय एव प्रपत्तिः - तस्या अपि कर्तव्यता नास्तीति पक्षं प्रतिक्षिपति - वाक्यमात्रेणेति - शरणमिति वाक्यमात्रेण सिद्धत्वादुपायत्वाध्यवसायस्सिद्धोपाय इत्युच्यतां -

सा।सं - शेषत्वज्ञान LDC इति - प्रकृते किमित्यत्राह - शुक्र अधिकारिविशेषणत्वादाकिञ्चन्यानुगुणोपाय स्यैव विधातुमुचितत्वात् चेत्यर्थः प्रपत्तिरिति पर्यवसानफलकं पक्षान्तरमप्यनूद्य प्रतिक्षिपति प्रपत्तिस्सिद्धोपाय उच्यते

[[१]]

इति - शेषत्वज्ञानस्य

अथ शेषत्वज्ञानमेव

वाक्येति । इह, प्रपत्तिशास्त्रे

“न्यास इति ब्रह्म” इति न्यास ब्रह्मशब्द सामानाधिकरण्यात्तथोक्तिश्च वाक्यमोत्रेण सिद्धत्वस्य द्वयोरप्य विशेषाद् - ज्ञान विषयककृतिमन्तरावाक्य श्रवण मात्रेणैवोत्पन्नत्वम् - प्रकृते ब्रह्मणि तु सिद्धत्वं ज्ञानविषयककृति मन्तरा वाक्य

[[५१८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - प्रपत्तिरिति वादोऽपि विधिनात्र विहन्यते । “शरणं व्रज” ढाका की । इममर्थं जानीहि ढाळा की

मात्र

विरुद्धम्-

ऒरु

कर्तव्योपायविधिपर LDCs Gum

सा।दी - अत्र, प्रपत्तौ - व्रजेति विधिना - चरमश्लोकीळा विधौ तात्पर्याभावलं

शब्दस्वारस्य

शङ्किकङ्कीpri

शरणं व्रजेत्यादि - शरणं व्रज, शरणमिति जानीहि ढाढा। परिहरिpri - ५ शब्दस्वारस्येति लोट्कञ्छ विधौ

[[१]]

सा।स्वाअत्र, व्रजेत्यादौ - विधिना, स्वरक्षतः प्रतीयमानविधिप्रत्ययेन विहन्यते, विरुद्ध्यत इति कारिकार्थः व्रज की विधिपर १६Cs मां शरणं जानीहीत्येतदर्थपरLDIGIT वाक्यजन्यज्ञानमात्रं प्रपत्तिशब्दार्थ LDLD? ढग। “शरणं व्रज” ढाढाकील इति यद्वा कारिकै विवरिi - शरणं व्रज की - इति शब्दस्वारस्येति । अत्र विरुद्ध्यते, विधिना विरुद्ध्यते ढां अनुषङ्गेणान्वयः - अत्र, व्रजेत्यत्र - शब्दस्वारस्यविरुद्धमित्ययमर्थः अत्रेत्य सा।प्र - उपायभूतस्य भगवतोऽनादिसिद्धस्य स्वरूप सत एव निरपेक्षोपायत्वेकिल सर्वेषां नित्यमुक्तिप्रसङ्गः नतूपायतयाध्ववसीयमानतया निरपेक्षोपायत्वेऽपीति तादृशविशेषण विशिष्टतयापि वाक्यमात्रेण सिद्धत्वमिति तस्योपायत्वं चरमश्लोके बोध्यत इति नतदरिक्त भरन्यासः कार्य इति पूर्वपक्षिणाभाव । नत्वा चार्याणाम् - इदमपि प्रजेति विध्यनुपपत्तेर्निरस्तमित्यर्थः - ननु गत्यर्थानाम्बुद्ध्यर्थत्वेन विधेरन्यथा सिद्ध्या न तदनुपपत्तिरित्यत्राह शरणं व्रजेत्यादिना - तथात्वे “तं गच्छ शरणं हरिम् - स्वात्मानं मयि निक्षिपेत् । शरणं त्वां प्रपन्ना ये ध्यानयोगविवर्जिताः । स्वाङ्गैः पञ्चभिरावृताम् - इयं करणपूर्तिस्स्यादङ्गपूर्तिमिमां श्रृणु” इत्यादि विधिविरोध इत्यर्थः - सर्वधर्मानित्यत्र प्रकृतोपाया शक्ताधिसा।वि - प्रपत्तिरितिवादस्तु विधिना कृतिसाध्यावाभिधायि लिङादिना शरणं व्रजेत्यादि रूपेण विरुद्ध्यते तस्य विधेयत्वं न सञ्जामटीति विधेयप्रपत्तिरूपत्वं न सिद्ध्यतीति भावः - शरणं व्रज ढाङ्की इति इममर्थं जानीहीत्यत्र न ज्ञानस्य कृतिसाध्यत्वमुच्यते - किन्तु ज्ञानोत्पत्त्यनुकूल चित्तव्यासङ्गनिवृत्तिर्बोध्यते तद्वदत्र व्रजधातोर्गत्यर्थस्य ज्ञानार्थकत्वात्कृति साध्योपायविधिपरत्व मन्तरेणोपायत्वाध्यवसायरूप ज्ञानोत्पत्त्यनुकूल सामग्रीसम्पादनं कुर्वितिबोध्यत इति शङ्कार्थः - कर्तव्योपायविधिपरळ, मोक्षार्थं कर्तव्योपायविधिपरं यथा न भवेत्तथा on विधिपरत्वं त्यज्यते चेदित्यर्थः शब्द स्वारस्यविरुद्धमिति - लिङादि प्रत्ययस्य

[[१]]

WIPLE

सा।सं - श्रवणमात्रेण ज्ञाततत्वम्

सिद्धोपायत्वञ्च ब्रह्मणःकृत्यसाध्यत्वे सत्युपायत्वम् - एवं सिद्धोपायत्वोक्तियोग्य प्रपत्ति श्शेषत्वज्ञानमेवेति पर्यवचन्न इति वादोऽपि - अत्र, शरणं व्रजेति विधिवाक्ये - विधिना, विधिप्रत्ययेन - विहन्यते, बाध्यते - कृतिसाध्यत्वं हि विध्यर्थः - शेषत्वज्ञानं तु न कृति साध्यमिति न तद्विषयो विधिः किन्तु भरन्यास एव कृतिसाध्यत्वादिह विधेयः । स एव प्रपत्तिरित्यर्थः ननु व्रजेत्येतत्कर्तव्योपायविधिपरमेव न, येनैवं स्यादित्यत्राह । शब्देत्यादिना - भजस्वेतिवच्छरणं व्रजेति कृतिसाध्योपाय परत्वस्य स्वरसप्रतीतस्य बाधकं विनात्यागा

साध्योपायशोधनाधिकारः

कळ

[[५१९]]

मू - “प्रपत्तिं तां प्रयुञ्जीत” इत्यादि का सपरिकरस्फुटतरप्रपत्तिविधिsamQb विरोधिकं ईश्वरा मोक्षोपायQILD६g वक्तव्यuomi मोक्षाधिकारिकं विधेयान्तर Dis

कलंलं - य प्रस्तुत भक्तियोग अपेक्षिता तत्त्वोपदेशमात्र Lomb-

सा।दी - स्वारस्य तद्विरुद्ध १६६०५ - प्रपत्तिमिति प्रयुञ्जीत ढगळं असं अर्थान्तरं BL@gr]] ५५♚५] - पक्षी चरमश्लोकं प्रस्तुतभक्तियोग मं - अपेक्षिततत्त्वोपदेशमात्र परom/LDòाळीpri। ईश्वरा इत्यादि - पक्षान्तर अनूद्य परिहरिकी

सा। स्वस्वार्थ इति सूच्यते - विधिना विरुद्ध्यत इत्येतदर्थः प्रपत्तिं तामित्यादिना सूच्यते ढाळंा। छलङ्क। युक्त्यन्तरीक्षं Ggin - ईश्वरा इति । तत्त्वोपदेशेति । विध्यभावात्प्रपत्तिरूपोपायोच्छेदं - प्रसङ्गिकं Qom ५তलंÖ। " सर्वधर्मानि “ति चरमश्लोकमूलमन्त्रेणात्यन्तपारतन्त्र्यादि रूपस्वपर यादात्म्यज्ञानसम्पन्नस्त्वं सर्वधर्मस्वरूपत्यागपूर्वकं मामेकं शरणमुपायं सिद्धोपायं जानीहि - स्वरक्षणार्थस्य स्वव्यापारान्निवर्तस्व ढा पूर्वार्धार्थः - परतन्त्रत्वादेव स्वरक्षणार्थ स्वव्यापारनिवृत्तिरर्थसिद्धत्वेन विधानानर्हतया विधिप्रत्ययस्य सर्वधर्मस्वरूपत्यागरूपविशेषण विधावेव तात्पर्य LIST विधि स्वारस्य भङ्गpo, भरसमर्पणरूपोपायान्तरविधान की पक्ष अनुवदिकीpi।

सा।प्र - कारिणं प्रत्युपायान्तर विध्यनङ्गीकारे बाधकमाह - ईश्वरा इत्यादिना । प्रस्तुत भक्तियोग प्रपन्नो भगवान् सिद्धोपायभूत इति ज्ञापनपर्यवसितं स्यादित्यर्थः एवं च भक्त्याशक्तेन सिद्धोपायस्य स्वीकार्यत्वमपि न सिद्ध्येदिति भावः - एवमुपायत्वाध्यवसायातिरेकं भरन्यासस्या

सा।वि - प्रकृत्यर्थगत कृतिसाध्यत्वाभिधायित्वात्तत्परित्यागे स्वारस्यहानिरिति भावः - व्रजेत्यत्रोक्तरीत्या अन्यथासिद्धिसम्भावनायामपि “प्रपत्तिं तां प्रयुञ्जीत” इत्यादावन्यथासिद्ध्यसम्भवात्तद्विरोध इत्याह प्रपत्तिमिति चरमश्लोकस्योपायान्तरविधिपरत्वाभावे प्रस्तुतभक्तियोग प्रसाध्योहामेवेति जानीहित्येवं परं स्यादिति बाधकान्तरमाह - ईश्वरा - इति । विधेयान्तर, विधेयान्तरं यथा न स्यात्तथा छलंलं, त्यागे एवमुपायत्वाध्यवसायमात्रं प्रपत्तिरिति पक्षं प्रतिक्षिप्य स्वयत्ननिवृत्तिरेव प्रपत्तिरिति पक्षं प्रतिक्षिपति ।

सा।सं - योगात्तद्विरुद्धमित्यर्थः । ननु शरणमिति जानीहीत्यपि शरणं व्रजेत्यस्य स्वरसार्थ एवेत्यत्राह । प्रपत्तिमिति । विधिgCoub इति । एवं च सर्वशाखा प्रत्ययन्यायेनैवं विधायकवाक्यानां भूयसामैका तेषु च प्रपत्तिं प्रयुञ्जीतेति प्रपत्तिरूपज्ञानस्य कर्तव्यत्वे च सिद्धे शरणं व्रजेत्येतन्न तदन्यार्थकं स्याद्विरोधादित्यर्थः । एवं विधान् स्वरूपांश एव सम्भावितान् व्यामोहाननूद्य प्रतिवदति - ईश्वरा इत्यादिना शमिjamb Quy उपायस्वरूपी अधिकारस्वरूप की ऊं&॥कनা इत्यन्तेन - तत्वोपदेशमात्रomb इति । ततश्च मोक्षो पायपरतयात्वद्व्याख्यानविरोध इत्यर्थः

[[५२०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - @ri तत्त्वज्ञान छ स्वरक्षणार्थ स्वव्यापारनिवृत्ति प्रपत्ति wri सर्वधर्मस्वरूपत्यागमात्रं साध्योपाय Loss विधिमंsiGgin - निवृत्तिरूप Coug साध्यDIठ विधिऊण्ठLL सर्वधर्मत्यागं कृळा स्वरक्षणार्थस्वव्यापार ६०० स्ववचनविरोध(p साङ्गप्रपत्तिविधायकDळा वाक्यविरोधpi o

सा। दी

Dig तत्त्वज्ञानमित्यादि निवृत्तिरूपOLD । FILकी परिहारम् - विधीयमानंलंं।कण्ठ साध्यत्वनियमात् - असाध्य लङ्का कंल विधि BALIT Guor स्ववचन विरोधं-

BnLITOLDunॐ विधिस्वव्यापारनिवृत्ति

ठं

सा।स्वा - @ig इति - स्ववचनेति - कृत्यसाध्य की ६० - विधानानर्हतया विधिमंळी इति स्ववचनविरोधः कृतिसाध्य ACQ स्वरक्षणार्थ स्वव्यापार Lov स्वरक्षणार्थस्वव्यापारनिवृत्ति प्रपत्तिumi इति स्ववचनविरोध Gurl & - युक्त्यन्तर @supri साङ्गेति - स्वरक्षणार्थ स्वव्यापार निवृत्ति प्रपत्ति) विध्यनर्हतया प्रपत्तिं तां प्रयुञ्जीत स्वाङ्गैः पञ्चभिरावृताम् “इति वचनविरोध Gurung - साङ्ग प्रपत्ति विधि नगीp भवत्पक्ष♚ली प्रपदनं सिद्धोपायवत्साक्षात्साधनLD? सहकारिसाधन Lom? आद्यपक्षी “मामेकं शरणम्” । ईश्वरङ्ग एक उपाय QILD की। विरोधिकं - प्रपदनं साक्षात्साधन की तत्कर्तुरपि स्वतन्त्रतुल्यतया निस्समाभ्यधिकचेतनत्वरूप परमचेतनत्व (pi विरोधिñळं। द्वितीयपक्षल ईश्वरकं साध्येपायं किञ्चिदति शयावहतया सहकारि ढाळा Gीनान्नाGG-

[[९९]]

सा।प्र - प्रसाध्यतत्कार्य स्वयत्ननिवृत्त्यतिरेकं साधयति तत्त्वज्ञान मित्यादिना। स्ववचनविरोध इति । किं कृत्स्न स्वयत्न निवृत्तिः प्रपत्तिरित्युच्यते ? उतोपायन्तरविषयस्वयत्ननिवृत्तिरिति विकल्प्य प्रथमे निवृत्ति विषय स्वयत्नस्यावर्जनीयतया स्वव्याघातः द्वितीयेऽप्युपायान्तरानुष्ठानाशक्तिसिद्धा वा? बुद्धिपूर्विका वेति विकलप्य आद्ये अनादिमुक्तिप्रसङ्गः प्रपत्तित्वमिति ज्ञेयमिति भावः - एवं पक्षान्तरेषु दोषानुक्त्वा -

[[१]]

अन्त्ये तस्या भरन्याससाध्यत्वान्न

सा।वि - @ig तत्त्वज्ञानमिति - साध्योपाय - इति - अत्रपक्षे विधिविरोधो नास्तीति भावः । धर्मत्यागं कृळा धर्मत्यागस्यापि । स्वरक्षणार्थस्वव्यापार निवृत्तेरपि स्वरक्षणार्थ स्वव्यापारत्वाद्विधेयत्वं न सम्भवतीति तथावचनमहं मौनीति वदतो वाक्यवद्व्याघातग्रस्तमिति भावः । स्वरक्षणार्थभाव रूपव्यापारनिवृत्तिरेव विधीयत इति न व्याघात इत्यस्वरसादाह । साङ्गेति । बहु प्रमाणवैय्याकुली स्यादिति भावः “एवं परपक्षान् प्रतिक्षिप्य स्वस्य पक्षे परोत्प्रेक्षितदोषान् परिहरति

सा।सं - @rig इति -अत्र निवृत्तेर्विधेयत्वानुक्तिः तत्त्वज्ञानफलकत्वस्य तद्विरोधित्व निबन्धना । एवं च सर्वधर्मस्वरूपत्यागविशिष्ट स्वरक्षणार्थ स्वव्यापार निवृत्तिरूपे विशिष्टे विधिपर्यवसानं स विशेषणे हीति न्यायाद्विशेषणांश इति स एव साध्योपाय इति भावः त्यागं काळा इति न हि तत्त्वज्ञान फलानिवृत्तिनिर्निबन्धनसङ्कोचार्हेति भावः - साङ्गेति - न हि धर्मस्वरूपत्यागस्य उपकारकमङ्गभूतं धर्मान्तरमस्तीत्याशयः । उपायभूतविधेयप्रपत्त्यभ्युपगमे परोत्प्रेक्षित तर्कानपि

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५२१]]

माऩ

मूप्रपत्तिकं साधनत्व ngi सिद्धसाधनसहकारित्व Long नान्नी सिद्धोपाय Dior ईश्वरOOL एकत्वं, सिद्धत्वं, परमचेतनत्वं, परमकारुणिकत्वं, सर्वशक्तित्वं, निरपेक्षत्वं मुदलाऩ स्वभावविशेषri१८६५ऊञ्छ विरुद्ध प्रसङ्ग १६ श्रुतिस्मृतिविरोधव्याप्ति शून्यत्वादि

सा।दी - प्रसङ्गिकं GILDoorm] लं। - श्रुतिस्मृत्यादिना प्रपत्तिवशीकृत

LojQprom।

अविरोधम् @@कण्ठ उपायत्व

एकत्वसिद्धत्वादिmui

सहकारित्व POPOLIT

एकत्वादिQLD व्याप्ति - साधनादिमा C

लोकलंली एकत्वादिनां क - शनी सत्तर्क

सा।स्वा।

ग

[[१]]

Our अतिशयविशिष्टत्वेन साध्यतया सिद्धत्वं विरोधिऊं - अन्याधीनाति शयभाक्त्वैनपरिपूर्णत्वविरोधः अन्यसहकारिसापेक्षत्वेन सर्वशक्तित्व निरपेक्षत्वपरमकारुणिकत्वविरोधः

शुल प्रपत्ति

प्रपदनमुपायतया विधेयDisi JnGCLD? । शङ्कि उत्तर Qui। इति - श्रुतीति - “यमेवैष वृणुते तेन लभ्यः ओमित्यात्मानं युञ्जीत” इत्यादि साध्योपाय सापेक्षत्वादि श्रुतिविरोधः - “भक्त्या परमया वापि प्रपत्त्या वा महामते - प्राप्याऽहम्” इत्यादिस्मृति विरोधश्च mg - व्याप्तीति यत्र सहकारि सापेक्षत्वं तत्रैकत्वाभावस्सिद्धत्वाभाव - इति

व्याप्त्यभाव असिद्धः

व्याप्त्याद्यभावलंल

सा। प्र

muq

स्वाभिमतपक्षे परोत्प्रेक्षितदोषान् परिहरति - प्रपत्तिकं इत्यादिना - एकत्वमित्यादि प्रपत्तेरपि मोक्षे साक्षात्साधनत्वाङ्गीकारे साधनैक्य विरोधः - साक्षादुपायभूतस्य भगवत प्रसादवैशिष्ट्येन साध्यत्वाङ्गीकारे सिद्धत्वविरोधः - गोप्तृत्ववरणस्य स्वाभिप्राय निवचेतनार्थत्वात्परमचेतनत्व विरोधः प्रसाद साधनत्वाङ्गीकारे परमकारुणिकत्वविरोधः अशक्तस्य सहकारित्वे सर्वशक्तित्व विरोधः शक्तेऽपि सहकारित्वे निरपेक्षत्वविरोधः - आदि शब्दापरपर्याय शब्दार्थभूतपूर्णत्वविरोधश्चेत्यर्थः

व्याप्तिशून्यत्वादिति - प्रतितर्कपराहत्यादि -

सा।वि - प्रपत्ति - इत्यादिना । साधनत्वं साधनत्वस्य वा - सिद्धसाधन सहकारित्व Long सिद्धोपाय सहकारित्वस्य वा ना, स्वीकारेसाक्षात्साधनत्वाङ्गीकारे उपायैक्यविरोधः - साक्षादुपाय भूतस्य भगवतः प्रसादवैशिष्ट्येन साध्यत्वाङ्गीकारे सिद्धत्वविरोधः गोप्तृत्ववरणस्य स्वाभिप्रायनिवचेतनार्थत्वात्परमचेतनत्वविरोधः - प्रसादसाधनत्वाङ्गीकारे परम कारूणिकत्वविरोधः अशक्तस्य सहकारित्वे सर्वशक्तित्वविरोधः - शक्तस्य सहकारित्वे निरपेक्षत्वविरोधः (pg शब्देनाद्यर्थकेन पूर्णत्वविरोधस्सङ्गृहीतः - व्याप्तिशून्यत्यत्वादिति ।

सा।सं - दूषयति । प्रपत्तीत्यादिना । साधनत्वं, करणत्वम् । सहकारित्वं, करणानुग्राहकत्वम् । सिद्धत्वम्, कार्यनिर्वृत्तये साध्यांशविधुरत्वम् - परमचेतनत्वं, स्वेतरसहायासहत्वमिति पराशयः - श्रुतिः “मुमुक्षुर्वै” इत्यादिका -स्मृतिः, “भक्त्या परमया वापि” इत्यादिका - व्याप्तिशून्यत्वादिति - विभीषण, गजेन्द्र, काक, कालीयादि विषये प्रपत्तिं शास्त्रकारास्साधनत्वादिना स्वीकृतवन्तः - भगवदेकत्वादीनां विरोधश्चनेति व्याप्तिशून्यता - आदिशब्दविवक्षिता

[[५२२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - दोषrism तर्काभासाना - @aujoop सत्तंर्क [i) कङ्की उपासनं। कं

लम्jल साधनभावादि

सर्वधर्मान्परित्यज्य” ढाङ्ग की

नाक

प्रसङ्गना ४। उपासनं

१६०१०५० स्ववचन विरोध ग

सा। दी

GILD अङ्गीकरिकी अनिष्टं

असाधनत्वम् इष्ट QLD

गली

साधनं

उपासनñoguji धर्मशब्दार्थ १००८ व्याख्यानं

उपासन की

धर्मशब्द

वस्तुतः

Gpmi - @upon इत्यादि Gai - उपासनं इत्यादि

pi मोक्षसाधनधर्मपर GILD का विरोध Drug

उपायत्वेनोपदेशिकं - अन्यपरोक्त्या भ्रमिल -

अनुपायrisoner

उपासनं gi ताऩुम्

सा।स्वातथाच व्याप्तिमूलत्वादुक्तानिष्टप्रसङ्ग (i)ना सत्तर्क jija नगी बाधक @suprit - @upop इति

Qupon इति - इष्टापत्ति) बाधक (Qui सॆय्गिऱार् इति - धर्मशब्दार्थ LDITB इति - धर्मशब्दं मोक्षसाधनधर्मपर GILD व्याख्यानं ६ ६TLq। वस्तुत अनुपाय [i) BTC उपायत्वेन उपदेशिकं न अन्यपरोक्त्या भ्रमिल अर्जुनबुद्ध्या धर्मत्वेन ग्रहीत [i] Bar -

सा।प्र - रादिशब्दार्थः - व्याप्तिप्रदर्शनस्थलस्यासिद्धौ व्याप्तिशून्यत्वमित्यर्थः एषां सत्तर्कत्वे बाधकमाह @upomp इत्यादिना - उपासनस्य साधनत्वेऽप्युक्तप्रसङ्गस्याविशेषादित्यर्थः - एवं तर्ह्यपासनस्यापि साधनत्वं परित्याजाम इत्यत्र बाधकमाह - उपासनं इत्यादिना - धर्मशब्दस्यालौकिक श्रेयो रूपमोक्षसाधनत्वार्थकत्वादिति भावः ननु गर्वितबलीवर्दगर्वपरिहारपूर्वकं व्रीह्यादि भारवहनार्थं वोढव्यसिकतादि भारारोपण वदलौकिक श्रेयस् -

सा।वि - व्याप्तेस्तर्काङ्गत्वात् । प्रपत्तिर्यदि भगवत्सहकारिणी स्यात्तर्हि सिद्धवभङ्गः - इत्यादि तर्काः व्याप्तिस्थलाभावादाभासाः । लोकदृष्ट्या विरोधापादने “अरसमरूपं गन्धर्वजितम् - सर्वगन्धस्सर्वरसः सगुणं निर्गुणम्” इत्यादावपि विरोधप्रसङ्गात् - तत्र केनचित्प्रकारभेदेन विरोधपरिहारे इहापि स्वाधीन सहकारि सापेक्षत्वेऽपि स्वाधीन सहकार्य - नपेक्षत्वं निरपेक्षत्वम् - स्वाधीन सर्वसहकारित्वात्सर्वशक्तित्वं, स्वसम्पादितप्रसाद साधनवत्वात्परमकारुणिकत्वम्, स्वस्य तदभिप्रायवेदित्वेऽपि फले पुरुषार्थत्वापादनाय गोप्तृत्ववरणस्य कार्यत्वान्न परमचेतनत्वविरोधश्चत्येवं सर्वप्रमाणैकार्थ्यायाङ्गीकार्यत्वान्न लोकदृष्ट्यापादनसम्भव इति भावः आदि शब्देन यदि स्वाधीन सहकारिसापेक्षत्वं न स्यात्तर्हि वैषम्यनैर्घृण्यप्रसङ्गः - स्वाधीन शक्त्यनपेक्षणे सर्वशक्तित्व भङ्गः - इत्यादि प्रतिकूलतर्क पराहतिर्विवक्षिता एतेषां सत्तर्कत्वाङ्गीकारे बाधकमाह । @oupop इति - उपासनमपि सहकारि न स्यादिति भावः इष्टापत्तिमाशङ्क्याह । उपासनं goglio इति - उपासनं कृाळा, उपासनं, धर्मशब्दार्थLDITS इति । अलौकिक श्रेयस्साधनत्वं धर्मत्वम् - साधनत्वेन स्वयमेवोक्तत्वात्साधनं

सा।सं निष्टप्रसङ्गमेव दर्शयति । @upon इति ।

[[१]]

माग

मङ्की, भ्रमिमङ्की -

समानयोगक्षेमेति भावः । उपासनेऽपि साधनतेत्युक्ते उपासनमपि त्याज्यतया धर्मशब्दार्थ स्ववचनविरोध इत्याह । उपासनं gm इति । । दुश्शकमपि निर्वहामीति गर्वः ।

साध्योपायशोधनाधिकारः

COLIT GOLD

मू - FOL उपदेशलं प♚♚s अर्जुनबुद्धिuno धर्म

[[५२३]]

QwQwn अन्यपर LITT Grupoop “सर्वधर्मान्” ढाळा

अनुवदिकण्ठीलीलागी ं इज्याचार दमाहिंसादान स्वाध्यायकर्मणाम् । अयं तु परमो धर्मो यद्योगेनात्मदर्शनम् । सर्वेषामेव धर्माणामुत्तमो वैष्णवो विधिः । न विष्णवाराधनात्पुण्यं विद्यते कर्म वैदिकम्”

सा।दी - अर्जुनबुद्धिun धर्मत्वेन ग्रहिला सर्वधर्मानित्यनुवदिकं श्री ग शङ्किकंळीpri। F(कण्ठल मुलककण्ठाळ इत्यादि ८५५, गर्वम् - गर्वपरिहारार्थ GILD।१०५। शा अनुपायrisarnor कर्मयोगादि ८६०६ा उपायत्वेन उपदेश हेतुQQpq - परिहरिकङ्कीpri इज्याचारेत्यादिurró - परमधर्मत्वेन प्रसिद्ध १५० निवृत्तिधर्म [] उपदेश अन्यपर LDITऊंळी अधर्मत्वेनाङ्गीकरि कैमुतिकन्याय♚ॐ प्रवृत्तिधर्म [[]]] ज्योतिष्ठोमादि८६५०Lu उपदेशßb।कंळं अन्यपरतै प्रसिद्ध [i] ना

सा।स्वा

pig - इज्या, यागः

आचारः, सदाचारः

शमादिकना, धर्मri]sf]६or pGCQ१२ परमधर्म(pib, um योग आत्मदर्शनं - योगशब्द ज्ञानयोग Long भक्तियोग Gii वैष्णवो विधि, विष्णुसम्बन्धित्वेन विहिता धर्म - विष्ण्वाराधनादधिकं वैदिकं कर्म न विद्यते ढाळा।

धर्मत्वेन अगुवदिकंळीpm शङ्किकण्ठी - कण्ठ इति -कं, गर्वम् ALऊङ्कलकËछ, निरोधि

• CLITOLD ना, असाधन / विधिरिति - विधीयत इति विधिः धर्मः - वैष्णवः, विष्णुदैवत्यः विष्ण्वाराधनरूपो धर्म इत्यर्थः पुण्यं श्रेष्ठ

यद्वा स्वाध्यायकर्मण मित्यत्र स्वाध्यायरूपकर्मणामिति नार्थः - किन्तु स्वाध्यायश्च कर्माणि चेति द्वन्द्वः - कर्मपदं गोबलीवर्दन्यायेनोपात्तातिरिक्तवैदिकधर्मपरम् - योगपदं च - सा।प्र - स्यानत्वरहितानामेव धर्मतयोपदेशेऽपि तात्पर्याज्ञानाद्वास्तविकधर्मत्वेनाव गच्छतोऽर्जुनस्य बुद्ध्या धर्मत्वानुवाद इति न स्ववचनविरोध इति शङ्कामनूद्य परिहरति - कंलकण्ठाळ इत्यादिना

प्रमाणेषु परमधर्मत्वेन प्रसिद्धानां ब्रह्मोपासनादीनां धर्मत्वाभावे

सा।वि

mulg

नेत्युक्तिस्स्ववचनविरुद्धेति भावः ननु गर्वितबलीवर्दमद परिहाराय व्रीह्यादिभारवहनार्थं प्रथमं सिकताभाररोपणवदर्जुनगर्वपरिहाराय अनुपायेष्वेव कर्मयोगादिषु उपायत्वारोपेण धर्मत्वव्यपदेशेऽपि तात्पर्याज्ञाना द्वास्तविकतया धर्मत्वेनावगच्छतोऽर्जुनस्य बुद्ध्यनुसारेण धर्मानित्यनुवाद इति न स्ववचनविरोध इत्याशङ्कामनूद्य परिहरति । (कङ्कंलकण्ठ इत्यादिना - Gig गर्वस्य । अकंलकण्ठ छ, परिहारार्थम् - LITH मना, अनपेक्षितसिकतादि भाराणाम्

Gimum, उद्धृत्य स्थापनेन तद् दृष्टान्तेनेति भावः ।

सा।सं

[[१]]

[[१]]

अन्यपर LDIT GOT इति । अशक्यभारारोपणरूपेत्यर्थः । एवं च वस्तुतस्तेषां धर्मत्वं नास्ति चेदप्युपच्छन्दनार्थधर्मपदानुरोधेन धर्मशब्दार्थत्वेन व्याख्यानं मम न विरुद्ध्यत इति भावः । इज्या, यागः । आचारः, शौचादिः । दमः, इन्द्रियनिग्रहः । कर्मशब्देन सत्यवचनोपसनादि सङ्ग्रहः । कर्मणामिति निर्धारणे षष्ठी । योगेन, आसनादि परिकरवन्मनोवृत्तिविशेषेण

[[५२४]]

मू - इत्यादि कैमुतिकन्याय

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

परमधर्म [[]]]]] प्रसिद्ध

प्रवृत्तिधर्म [i)

प्रामाण्यDig_q_umi परबाह्य कृदृष्टिपक्ष

नाला निवृत्तिधर्म/i१६६० धर्म/i] नाङ्ग@morp धर्म / बाळगली C& सर्वशास्त्रा’ (कं

प्रवेश - omg उपासनादिना

ऊं

Lr शरणवरणं धर्मशब्दवाच्य In Bung सर्वशब्द सङ्कोचं साधनत्व वेष♚ल त्याज्य ? शुलं प्रपत्तिकं सहकारित्व Long) ूळना, यंवचनं कृणकं विरुद्ध Dipi G

साधनत्वong सिद्धसाधन

सा।दी - ननु सर्वशब्दा सङ्कोचार्थं धर्मशब्दवाच्यLDIा प्रपत्तिjii प्रपत्त्यधिकारिकं - साधनत्ववेषेण त्याज्यम् । शुल॰ प्रपत्तिकं साधनत्व सिद्धोपाय सहकारित्व श्रीळं चरमश्लोक♚GHO विरोधं प्रसङ्गिकं Glory शङ्किpri शुकं इत्यादिur - @ning प्रपत्ति ॐ

आऩालुम् ५याल् इङ्गु साक्षात्साधनत्वबुद्धित्यागLD? परम्परया साधनत्वबुद्धि? विकल्पितं। प्रथमकल्पलंली ंसा।स्वा - ज्ञानकर्मभक्तियोगपरम् - शेषं पूर्ववत् - प्रवृत्तीति - परमधर्मत्वेन प्रसिद्धनिवृत्तिधर्मोपदेशमन्यपर LD की कैमुत्यन्याय प्रवृत्ति धर्मोपदेश(pio अन्यपर Loss प्रसङ्गिलं । प्रपत्तेस्साधनत्वे सहकारित्वे वा चरमश्लोकविरोधं शङ्किशुभा इति

सा। प्र अतस्मिंस्तद्बुद्धिजनकतया कृत्स्नवेदान्तप्रामाण्यप्रसङ्गात् । तत्स्वीकारे च वेदान्तिनां विपक्षभूतनिरीश्वर मीमांसक पक्षप्रसङ्गः तथैव प्रवृत्ति धर्माणामपि धर्मत्वा भावस्य कैमुतिकन्यायसिद्धत्वात्तत्राप्य तस्मिंस्तद्बुद्धि जनकत्व प्रसङ्गात्तदङ्गीकारे बाह्यपक्षप्रसङ्गः सर्वत्र व्यावहारिक प्रामाण्याङ्गीकारे कुदृष्टि पक्षप्रसङ्ग इत्यर्थः । नन्वस्तु सर्वेषां धर्मत्वम् - तथा च प्रपत्तेरपि धर्मत्वात्सर्व शब्दा सङ्कोचात्प्रपत्तावपि साधनत्वबुद्धिस्त्याज्येति प्रपत्तेस्साधनत्वं नोपपद्यत इत्यत्र त्याज्यतयाभिमत साधनत्व बुद्धिं द्वेधा विकल्प्य प्रथमे विवक्षिता सिद्धिं द्वितीये स्वव्याघातं चाह शुग ू इत्यादिना । एवं च सर्वशब्दा सङ्कोचायैव भगवत्युपायत्वाध्यवसायोऽपि त्याज्यस्स्यादिति भावः । ननु सहश्रुत निखिल पदानां सम्भूयैकार्थपरत्वस्य -

सा।वि

निवृत्तिधर्म [१५०० बा धर्मा, परमधर्माणामेव धर्मत्वनिषेध इत्यर्थः । ननूपासनादीनां धर्मत्वावश्यकत्वे प्रपत्तेरपि धर्मत्वेन सर्वशब्दा सङ्कोचाय प्रपत्तेरपि त्याज्यता स्यात्तथा च प्रपत्तेस्साधनत्वस्य वा सिद्धसाधन सहकारित्वस्य वा स्वीकारस्सर्वधर्मानिति वचनविरुद्ध इति शङ्कते -शुळां इति । शुळ, तर्हि । उपासनादीनां धर्मत्वाङ्गीकार इत्यर्थः । एवं चेद्बह्मणापि धर्मशब्दार्थत्वेन त्याज्यत्व प्रसङ्गः । मामितीतरत्याग पूर्वकप्राप्तिक्रिया कर्मभूतस्यापि - सा।संअतोऽस्य वस्तुतो धर्मत्वमवर्जनीयमित्युक्ततर्काणां तत्रापि प्रसङ्गात् - प्रपत्तेस्साधनत्वादिकमपलपि तुमशक्यमिति फलितम् । शुकं तर्काणामाभासत्वेऽपि । साधनत्ववेष इति । अत्रैव विहितस्यत्यागयोगाद्धर्मशब्दा सङ्कोचेन च सविशेषेणेहीति न्यायेन साधनत्वांशे त्यागः पर्यवस्यतीति भावः । वचनं ५० इति । सर्वधर्मानिति वचनस्यैव ।

[[१]]

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५२५]]

यै

LCC

मू - साक्षात्साधनत्वबुद्धि

भक्तियोगादिfgjib तुल्यम् - प्रसादनत्ववेष♚ggu धर्मत्वमं LCD) सर्वशब्दसङ्कोचं &&& “कृष्णं धर्मं सनातनं” इत्यादि jugu धर्म सिद्धोपाय मण्डळं साधनत्वबुद्धिल

श वाक्य की प्रतिपाद्य Door धर्म धर्म Cpm त्याज्य॥&QJळा लागी Qing विहितैuor शरणागतिuigi तुल्यम्

प्रसङ्गिकं

याऩ

सा।दी - दूषण LD @supri। भक्तियोगादिकं

तै

तुल्य GILD। द्वितीयशिरस् प्रतिबन्ध्यभिप्रायं निराकरिकीpi। सर्वशब्द सङ्कोचमित्यादि। सिद्धोपाय का कण्ठ भक्तिप्रपत्ति का आकार -

[[१]]

सा।स्वा परिहरिकं की pri - शगल इति सर्वधर्मत्यागशब्देन साक्षात्साधनत्व बुद्धित्यागं विवक्षितLDIT? - सद्वारकसाधनत्व बुद्धित्यागं विवक्षित Lor? । विकल्पितं आद्यपक्षी (सं सॆय्गिऱार्

mi - साक्षादिति

साक्षादिति - साक्षात्साधनबुद्धित्याग पूर्वकानुष्ठानं भक्तियोगसाधारण LDC सर्वधर्मत्याग♚।कण्ठ भवदभिमतं सिद्धि - द्वितीयपक्षी

sup

प्रसादनत्वेति - द्वारभूतप्रसादसाधनत्ववेष । Gopiq - प्रतिबन्धिकं परमुखेन समाधानं वचिळी। @ वाक्य मुंली इति - णी भक्तिप्रपत्तिंा अचेतनतया साक्षात्साधन /i१।८५&

LOTTLL। -

सा।प्र न्याय्यत्वान्मामेकमुपायतया स्वीकुर्विति पदानुगुण्येन सर्वपदस्य भगवद्व्यतिरिक्तविषयत्वं वक्तव्यमिति चेदुक्तस्यायेनैव व्रजेति पदानुगुण्याय प्रपत्ति व्यतिरिक्त सर्वधर्मपरत्वमपि सिद्धमित्यभिप्रयन्नाह । श ूं वाक्यमुंलीं - इत्यादिन ननु भक्तेरुत्पत्त्यर्थं कर्मयोगाद्यपेक्षावदभिवृद्ध्यर्थ सा।वि - सर्वशब्द सङ्कोचभीत्यात्याज्यत्वे कर्मालाभाद्वाक्यार्थस्यैव व्याघातः तदर्थं सर्वशब्दसङ्कोचे तद्वदेव विधीयमानशरणवरणव्यतिरिक्तविषयतयापि सङ्कोचः कार्य इत्यभिप्रायेण परिहारमाह । श साक्षात्साधनत्वबुद्धि इत्यादिना । प्रपत्तौ । प्रपत्तेर्धमत्वे तस्या अपि त्यागो भवेदित्या पादयतः किं साक्षात्साधनत्वबुद्धित्याग इति विवक्षितः - आहोस्वित्प्रसादनत्व वेषेणापि त्याज्यत्वं विवक्षितम् इति विकल्प्य प्रथमकल्पे दूषणमाह - @rig साक्षादिति - भक्तियोगादिकं तुल्यमिति - तेष्वति साक्षात्साधनत्वबुद्धित्यागः प्रसजेत् । प्रसादननत्वेनानुष्ठेया स्स्युरिति भावः - द्वितीयकल्ये दूषणमाह प्रसादनत्ववेषjpg इति - यद्यपि प्रथमकल्पे सिद्धोपायस्य सर्वशब्दा सङ्कोचाय साक्षात्साधनत्वबुद्धित्याग आपादयितुं शक्यस्तथापि तत्र दूषणान्तर सत्वात्तन्नोक्तम् - प्रसादनत्ववेष इति समुच्चयेन साक्षात्साधनत्वेन प्रसादनत्ववेषेण च भक्तियोगादेश्त्यागस्य च विवक्षितत्वात्सिद्धोपायलण्डीगळं सा।सं - बुद्धि इति - अन्यनिष्ठसाधनत्वस्यान्येन त्यागायोगात्साधनत्व त्यागस्तद्बुद्धित्याग एवेति भावः तुल्यामिति - ततश्च भक्तियोगवत् प्रसादन द्वारा उपायत्वमस्याश्च दुर्वारमिति भावः सिद्धोपायलीगळं इति - साधनत्वबुद्धित्यागस्य धर्मैकदेशे सङ्कोचाभावादित्याशयः - एतद्वाक्यप्रति पाद्यामानत्वात्सिद्धोपायस्य न तदंशेत्यागविधिरिति यदि तदा तुल्यमित्याह वाक्य इति -

[[५२६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू उपासनादिना Cum सहकारिursung, द्वार], @ सर्वदापरिपूर्णDI] सहजकारुण्यादि कार्यं पीलकंGóug सत्यसङ्कल्प mui (कंळी उपकारक। १८६ की गली, संसारहेतु ६urruiß की।की निग्रह

कं उत्पादक Login वर्धक on song,

अपेक्षैwgible नित्यtomi, उपचयापचयरहित Lori

सङ्कल्प (LIC) द्वारनिरपेक्ष Lon सिद्धोपाय । भक्तिप्रपत्तिबा T] आकारल

अनादि अपचार परम्परैuno उत्पन्न Louis शमिमुळं उपकरिकी गण

याऩ

सा।दी - उपकरिकंळीङ्ग। उपासनादिsi Gun इत्यादिun -

नित्यत्वादुत्पादकापे क्षै

उपचयापचयरहितLD IT WIT

व्यतिरेक दृष्टान्तम्

कळु

वर्धकापेक्षै - सर्वदा परिपूर्णत्वादि सहकार्यपेक्षै - सङ्कल्पमित्यादि वाक्य लढ द्वारतयापेक्षैuqbm सङ्कल्पार्थ तदपेक्षैाळा की। सहजकारुण्येत्यादि उत्तरद्वं Qui&pri - अनादीत्यादि - भक्तिप्रपत्तिBOLUJ - फलान्तरोपायत्वलङ्कीसा।स्वा। सिद्धोपायोपकारकद्वारा साधन (CLDISLOILL Gur इति - व्यतिरेकदृष्टान्तम् - नित्यतयोत्पादकापेक्षै um - परिपूर्णतया सहकार्यपेक्षै

शङ्किकी उपासनादिकलबा

• उपचयापचयरहिततयावर्धकापेक्षै - द्वारनैरपेक्ष्येण कार्यसिद्ध्युपयुक्तसत्यसङ्कल्प युक्ततया

द्वारापेक्षैun - सङ्कल्पसिद्ध्यर्थमपि साध्यापायापेक्षै ढङ्ग - हेतुसहजकारुण्ये - अनादीति - प्रतिबन्धकनिग्रह शमनमुपयोग GLDI -

त्यादि ढाळाpq - परिहरिकpri।

ऎऩ्ऱबडि सा।प्र - महरह रनुष्ठीयमान नित्यनैमित्तिकापेक्षावत्फलोत्पादनार्थं भगवदपेक्षावत् सिद्धोपायभूतस्य भगवतो नित्यस्योपचयापचयरहितस्य सर्वदापरिपूर्णस्य सहजदयावतस्सत्य सङ्कल्पस्यापेक्षणीयाभावाद्भक्तिप्रपत्त्योरन पेक्षैव न स्यादित्याशङ्क्य परिहरति - उपासनादीत्यादिना

प्रसङ्गिकं इत्यत्रसाक्षात्साधनत्वबुद्धि

प्रसङ्गिकं इति

सा।वि - साधनत्वबुद्धि विवक्षितार्थस्य - नानुपपत्तिरिति द्रष्टव्यम् ननु भक्त्यादिना कर्मयोगादिक मुत्पादकतया अहरहरभ्यासोवर्धकतया अहरहरनुष्ठीयमाननित्यनैमित्तिककर्मसहकारितया फलप्रद ईश्वरोद्वारतया यथापेक्ष्यते तद्वदीश्वरस्य नित्यतया उत्पत्तिविरहिणः उपचयापचय रहिततया वृद्धिविरहिणः परिपूर्णत्वात्सहकार्यन्तरनिरपेक्षस्य स्वसङ्कल्पितसमये कार्योत्पत्ति प्रतिबन्धकराहित्यरूप सत्यसङ्कल्पतया द्वारनिरपेक्षस्य सहजकारुण्यतया सङ्कल्पोत्पत्त्यर्थहेतुनिरपेक्षस्यभगवतः क्वचिदंशेऽप्यपेक्षाभावात्केनाकारेण भक्तिप्रपत्त्योरुपकारकत्वमित्याशङ्कामनूद्य निग्रहरूप प्रतिबन्ध विघटकतयोपयोग इति परिहरति उपासनादिना un इति - भक्तिप्रपत्त्योः-

सा।सं

ननु भक्तेरु त्पादकाद्यपेक्षास्ति

[[१]]

उत्पत्त्यादिमत्वात् - सिद्धोपायस्य तु नित्यत्वादि मत्वान्नोत्पादकाद्यपेक्षा - अतो भक्त्यादेश्सिद्धोपायोपकारकत्वं न सम्भवति साक्षात्साधनत्वं च तवाप्यनभिमतम् - अतो न कथञ्चिदपि उपायत्वाभ्युप गमो युक्त इति उपासनादि ५०० - इत्यादिना आशङ्क्य परिहरतिसाध्योपायशोधनाधिकारः

मूफलान्तर । उपायombung। ज्योतिष्ठोमादि ५० Gun

प्रीतिविशेष[i]ना उत्पादिकङ्ग

[[५२७]]

तत्तदनुगुण

अकल उपकारक misai मुमुक्षु कण्ठ साध्योपाय की व्याजमात्र ॐ शान्तनिग्रह Drror सिद्धोपायं निग्रह फलDinoor ज्ञान सङ्कोचादिनाकण्ठलं परिपूर्णकैङ्कर्यपर्यन्तफललं । यावदात्मभाविus उपकरि (५।

सा।दी - उपकारप्रकारलंmल LGpi। @

भाव - प्रसङ्गात्सिद्धोपाय श्री

छं इत्यादिun - ज्ञानसङ्कोचादीत्यादि शब्द

मा

फलान्तर इत्यादि फलान्तराप्रधानं निग्रहकृत

कृत्य Gauri। मुमुक्षु अविद्याकर्मादिग्रहणम् ।

सा। स्वा गा। Gurr? स्वर्गाद्यर्थभजनप्रपदनं प्रतिबन्धकशमनजनक LDòm? ढाङ्गा @supri - इति । Qg साध्योपायं निग्रह रूपानिष्टनिवर्तकLDI) सिद्धोपाय वैय्यर्थं प्रसङ्गि wrzn? साध्योपायवशीकृत miji G फलप्रधानं ६००००१०८ सिद्धोपायो पयोग LD६१६f६०g। त्रैवर्गिकाधिकारि साधारण १Dormir? अनिष्टनिवर्तकत्वं मुमुक्षु

अधिकं सिद्धोपायलंं। कं ूऊङ्गी। साध्योपाय । प्रतिबन्धकनिग्रहशमनमुपकार/LD/६ की।

विरोधि wing? ढाङ्गा

pri - सिद्धोपाय । ज्ञानसङ्कोचाद्यनिष्ट

निवर्तकत्व pii - यावदात्मभाविपुरुषार्थ प्रापकत्व (pio - अधिकोपकार॥। - Q

प्रमेय -

सा। प्र प्रतिबन्धविघटक तयोपयोग इति भावः

[[१]]

एवं भक्तिप्रपत्त्योर्मोक्षोपयोग

प्रकारमुक्त्वातयोस्सर्वफलसाधनत्वात्फलान्तरेऽप्युपयोग प्रकारमाह । @ma फलान्तरेत्यादिना बन्धनिवृत्तिं प्रतिब्रह्मणोऽप्युपायत्वात्तस्याप्युपयोगप्रकारमाह - मुमुक्षुकं इत्यादिना । एवञ्च “अमृतस्य परं सेतुम् - अमृतस्यैव सेतुः -सकलफलप्रदो हि विष्णुः । अपवर्ग प्रदोहरिः - तेषामहं समुद्धर्ता मृत्युसंसारसागरात्” इत्यादि भगवदुपायत्वबोधक प्रमाणस्य निचाय्य तं

सा। वि

फलान्तराप्रधानस्य

भगवत उपयोग

फलान्तरोपयोग प्रकारमाह । फलान्तर । इति निग्रहकृतत्वाभावान्नतत्र तन्निवर्तकतयोपयोगः - किन्तु प्रीति हेतुत्वे नेति भावः प्रकारमाह । मुमुक्षु०।कं इति - कालं निरस्य । नन्वसमर्थस्समर्थं रक्षणार्थमाश्रयतीति लोकसिद्धम्सा।सं

इत्यादिना - मुमुक्षं प्रति भक्त्यादेरेवं सिद्धोपायोपकारकता चेत्फलन्तरार्थिसम्प्रति सा कीदृग्भूतेत्यत्राह शुभ फलान्तरेति

इति - फलविशेषोपभोग प्रतिबन्धकदुरितापूर्व निरसनमुखेनेत्यर्थः - ननु प्रतिबन्धकस्य भक्त्यादि विर्तर्त्यत्वे भक्त्यादिः नियोगमुखेन फलाय भवतीति मुखैरपि स्वर्गादिवदनित्यता सिद्धोपाय प्राधान्यभङ्गश्च स्यादित्यत्राह - मुमुक्षु कञ्छ इति - भगवन्निग्रहातिरिक्त दुरिता पूर्वाभावात्तदनुग्रहीतिरिक्त नियोगाभावाच्च भक्त्यादिकं व्याजीकृत्य भगवानेव शान्तिनिग्रहः फलं प्रयच्छतीति नोक्त दोषद्वयमिति भावः

अम् ऎत्ताले

एवं च

[[५२८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - शुकं मुमुक्षु

सर्वानिष्टनिवृत्तिपूर्वक परिपूर्ण कैङ्कर्य पर्यन्तLDI६I फलपरम्परै Qumb सिद्धोपाय कार्य Grm प्रसादन Dior साध्योपाय Liguing कील m

कील प्रमाण कळङ्ग Qib सुसङ्गत/ना - शुकं प्रपत्ति की उपायविशेष नं शास्त्रं विधिमं&Co Com ? लोक श्री गण रक्षिकानान्ना थी की

१६ Cung सन्निहित] रक्षण समर्थ upgonium

सिद्धपर शास्त्री ला शरण अकिञ्च शक्तिस्थान प्रपत्ति विधिमण्डी ग

लङ्गmoujib ईश्वर

♚♚? शुल

कूडादे ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्लुवार्गळ्। सा।दी - आनिष्टनिवृत्तिपूर्वकेष्टप्राप्तिसिद्धोपाय कार्य Loun साध्योपाय कार्यंrm सॊल्लुम्ङ्गळ् e ऎङ्गळऩ्ऱो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। आगैयाल् इत्यादि। साध्योपायवशीकृत सिद्धोपायकार्यं अनिष्टनिवृत्त्यादि साध्योपायलभ्यत्व प्रतिपादक वचन/i१८@bio सङ्गत/ipiq। शुकी लोकसिद्धरीत्या शरणागत्यनुष्ठान मुपपन्न मागैयाल् अविक्कक् कूडादु अत “स्सर्वधर्मान् परित्यज्य” इत्यादि वचनमनुवाद QILDI शङ्क अनुवदिकीpi। ngi

यै

[[१]]

प्रपत्तीत्यादि ।

इति

सा।स्वा - शिक्षैगणी Qig अङ्गीकरि प्रमाणद्वया साङ्गत्य Glooorm व्यञ्जि

गण स्वपक्षी प्रमाणद्वयसाङ्गत्य उपसंहरि mii। शुक्र प्रमाण [i] fly or इति - “भक्त्या परमया वापि प्रपत्त्या महामते । प्राप्योऽहं नान्यथा प्राप्यः अमृतस्यैष सतुः । अहं त्वा सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि” इत्यादि प्रमाणद्वय GILDq- लोकरीत्यैव प्रपदनानुष्ठान मर्थसिद्ध Losun भक्तिस्थान मुंलीं प्रपत्ति विधि in G GLom? शुल चरमश्लोकमनुवादमात्र Dorm? की पक्ष अनुवदिकीpri

इति - अलङ्ग-

यै

आऩालुम्

सा।प्र मृत्युमुखात्प्रमुच्यते ज्ञात्वा देनं मुच्यते सर्वपाशैः - तमेवं विद्वानमृत इह भवति । मुमुक्षुर्वैशरणमहं प्रपद्ये - तं गच्छ शरणं हरिम् - मामेकं शरणंव्रज मां प्रपन्नो विमुच्यते” इत्यादि भक्ति प्रपत्तिमोक्षसाधनत्वबोधकप्रमाणस्य च साक्षात्साधनबोधनात्परम्परा साधनबोधनाच्च मुख्यार्थत्वमेवेत्याह शु०० इत्यादिना एवं प्रतिबन्धकनिवृत्तये अवश्यकर्तव्यत्वेन समर्थितायाः प्रपत्तेर्लोकसिद्धत्वाद्विधिनैरर्थक्यमाशङ्क्य परिहरति शु प्रपत्तीत्यादिना

सा।वि - अतो न विधेयत्वं प्रपत्तेरिति मामाशङ्कामनूद्य परिहरति - इति - jio, आऩालुम्, तथापि - अवश्यकर्तव्यत्वेऽपि मृग, आत्मानं रक्षितं नाना, रक्षणं कर्तुम् - । उपायस्य Qong, अभावेनैव - अळा खिद्यमानः - १, एकः समर्था, समर्थं upmonium यथा आश्रयति तद्वत् - uppmCoon, नाश्रयति किम् । विधिमण्डी लढाऊ, विधीयत इत्युक्तिः - B। न घटते ।

,

।

[[१]]

सा।सं - मत्पक्षेऽपि सिद्धसाध्योपायपरयोश्शास्त्रयोरन्यतरानर्थक्या प्रसक्ति रपीत्याह

आगैयाल्

इति - उक्तरीत्या भक्त्यादेरपि मोक्षाम्पयोगित्वादित्यर्थः - इत्थं प्रपत्तेरनुपायत्ववादिनः प्रतिक्षिप्ताः अथ प्रपत्तेरविधेयत्वादि निरासाय तन्मतमपन्यस्यति - i इत्यादिना - प्रपत्तेर्व्याजत्वेऽपीत्यर्थः

लोकलङ्की इत्यादिना । uppcom इत्यन्तेनौचित्योक्ते

[[१]]

[[५]]

साध्योपायशोधनाधिकारः

मू - श्रव्य औचित्यमूल ऒरुवऩैयॊरुवऩ् आश्रयिकं छ

[[५२९]]

अतिवाद, GTC लोकलं की

आश्रयिलं ल

पोदु इऩ्ऩबडिये

इवऩिरङ्गुमॆऩ्ऩुमिडत्तै ऒरु पुHत्तालेयऱिन्दु अावुक्कुमाप्पोले इङ्गु

का अधिकारि ला ईश्वरा रक्षिकं

ईश्वरा गळा प्रकार

अली कर्तव्य

शास्त्र

रक्षिकं (GOLD।orm] अनुमान

Q अनुष्ठि

सा।दी - परिहरिॐ&pmi।

समर्थपुरुषावलम्बन की औचित्य

अनुमानात्सिद्धिकण्ठ GLD

सा।स्वा - अनुतप्ता - g मत सन्निहितसमर्था आश्रयिकं

उचित

[[६६००]]

Coum

प्रमाण Don bib आश्रयिकङ्क ईश्वरतत्त्वज्ञान (Lumig उपासनविधायकLDS शास्त्र (i) ना निरर्थक । GITTL

६ आश्रयिऊं की

औचित्य मूलेत्यादि । स्वरक्षणासमर्थकं सन्निहित-

अतिवादं ६६० ६०Tilg

प्रतिबन्ध्या परिहरिकीmi - mii आश्रयिकं इत्यादिunsi)

निरसिpi।

४ इति औचित्येति - स्वरक्षणासमर्था एतावत्मात्र विधि CLIT

तात्पर्य Gurm कला -

Gum - अतिवादं गणना - विध्यभावलं वॆऩ्ऱु प्रपत्तिविधानावश्यकतै उपपादिकं की pri। Truगनी) इत्यादिना

इऩ्ऩ

प्रकार इति, आनुकूल्याद्यङ्गपञ्चक प्रकार Quig - शाळा अधिकारीति देवतान्तररहिताकिञ्चनाधिकारि - शास्त्र Complu Con प्रमाण Gurm w?

ढगा। २६ Com? अनुमान

i। bib इति । अली, निश्चयिjpg - समर्था - उपासन - अनुष्ठिकं CooLib। सा।प्र - औचित्यमूलेति । लोकशक्तेनाशक्तरक्षणदर्शनात्कारुण्यकेन दुःखित रक्षणदर्शनाच्च सर्वशक्तिना परमकारुणिकेन भगवता सर्वेषां रक्षणमुचितमित्येवं रूपबुद्धिविशेषमूलः प्रपत्तेस्सुकरत्वज्ञापनार्थोऽतिवाद इत्यर्थः - ननु लोके आश्रितस्य आश्रयण प्रतिसम्बन्धिना रक्ष्यमाणत्वदर्शनात्सर्वेश्वरोऽप्याश्रितानस्मान् रक्षेदित्यनुमायाश्रयणमुपपद्यत इति न तद्विध्यपेक्षेत्यत्र तथा सत्युपासनविधि वैय्यर्थ्यं स्यादित्याह bimb आश्रयिकं इत्यादिना

नाम्

सा।वि - “सर्वधर्मान्परित्यज्य” इति वचन मनुवादकमिति भावः । औचित्यमूल अतिवादमिति । लोके शक्तेनाशक्त रक्षणदर्शनात्कारुणिकेन दुःखितरक्षणदर्शनाच्च सर्वशक्तिना परमकारुणिकेन भगवता सर्वेषां रक्षणमुचितमित्येवं रूपबुद्धिविशेषमूलः प्रपत्तेस्सुकरत्वज्ञापनार्थोऽतिवाद इत्यर्थः - लोकेऽपि केनचित्प्रमाणेन आश्रयण प्रकारं ज्ञात्वा श्रयति - तद्वदिह किञ्चित्प्रमाणमन्वेषणीयम् - तत्प्रत्यक्षमनुमानं वा न सम्भवतीति शास्त्रमेवापेक्षणीय मितिविधेयत्वमभ्युपगन्तव्यमित्याकाङ्क्षोद्भवनपूर्वकमुपपादयति GTJECT गगी) इति । @igi, रक्षेत् - प्रमाण - एतादृशाधिकारिणः एतादृशं फलं प्रति एतादृशं साधनमिति प्रत्यक्षानुमानाभ्यां न सिद्ध्यतीति भावः । अनुमानादेव सिद्धिश्चेदुपासन विधिवैय्यर्थ्यमव्यवस्था च स्यादित्याह - mió आश्रयिकण्ठ इति ।

सा।सं - रौचित्यमूल LDINGOT इत्युक्तम् - शा प्रकार इति कथम्प्रकार इति कथं भाव उच्यते । सतु भावनयैव काङ्क्षत इति तद्विधिपरमेव वाक्यमिह प्रमाणत्वेन वाच्यमिति भावः उपासनविधायकेति - अनुमानतस्सुकरस्यै वा

[[५३०]]

मू

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

समर्था उपासनादिना ६०० अयं समर्थान्ना प्रपत्ति@wi गा। विशेषितं । नियमिñ६०५ अनुमान Ling Lojmj।नाना उपाय [i) समर्थ गालीकंs Gugu स्थानी प्रपत्ति@ui L

शास्त्रं विधिung Cung विधि उपाय किं अनर्हळा शुभ অफ्रীা कत्तैयिऴक्कुम् पडियाय्

सा। दी

—

गा अधिकारिQumping विवरिकीpi। समर्था इत्यादि । लोकलङ्की नियमं ५१७ ५। मोक्षार्थ प्रपत्ति

“यद्यनेकामकामेन” मा सर्वफलार्थप्रपत्तिjiii। Lopmनाना इत्यादि

@UQJGTQUIT) शास्त्रं विधिungung प्रपत्ति ईश्वर

Q?

सा।स्वा - असमर्था प्रपदनं LTCGGILDorm अनुमान Cowmiji व्यवस्थै भक्तिशास्त्रवैयर्थ्यं @En॰ं॰ ? गा Grupri - समर्थं इति । कडैप्पडादु, BOLÚULTg), साधि - लोक व्याप्ति rml कलङ्क। - कुंल उपपादिकीpi - Lopmा इति । लोक कुण्डी चिरकालसाध्योपायसमर्था प्रपदनं ६१६०णी फलं Gummo तं न्यायलं

LUC

सा।प्र - अनुमानादाश्रयणे व्यवसित विकल्पासिद्धिरूपं बाधकान्तरं प्रदर्शयन् नैरर्थक्यं दृढयति - समर्था इत्यादिना - ननु मोक्षस्यातीन्द्रियतया प्रत्यक्षानु मानाभ्यां भक्तिसाध्यत्वं ग्रहीतुं न शक्यत इति शास्त्रादपि साध्यसाधन भावाप्रतीतौ मोक्षासिद्धिप्रसङ्गान्न भक्तिविधिवैयर्थ्यमिति चेदेवं तर्हि तत्राशक्तेन प्रपत्तिः कर्तव्येत्यस्यार्थस्याप्यनुमानादिना असिद्धेः प्रपत्तिविध्यनङ्गीकारे भक्ध्यानुष्ठाने अशक्तानां मोक्षरूपपुरुषार्थासिद्धिरेव स्यादिति न प्रपत्तिविधि वैयर्थ्यमित्यभिप्रयन्नाह Logmiनाना इत्यादिना साङ्गभरन्यासविधानाभावे भक्त्यशक्तानां मोक्षासिद्धिं

सा।वि - अव्यवस्थामेवोपपादयति - समर्था इति । अनुमानाच्छक्ताशक्त भेदेन उपायव्यवस्थानेत्यर्थः मोक्षार्थप्रपत्त्यसिद्धिवदितरफलार्थप्रपत्तिरपि न सिद्ध्यति इत्याह - Lo♚mनान्ना इति । ♚m/GTIT, उपाय iii, “यद्येन कामकामेननसाध्यं साधनान्तरैः “इत्युक्तसाधनान्तरेषु - समर्थ Quiz, असमर्थश्चेत् - तदनुष्ठानासिद्ध्या - अफ्री फल कुं, -साधनान्तरसाध्यफलम् @pig Litqumi, न सिद्ध्येत्-यद्वा ननु मोक्षस्यातीन्द्रियतया प्रत्यक्षानुमानाभ्यां भक्तिसाध्यत्वं ग्रहीतुं न शक्तयते इति शास्त्रादपि साध्यसाधनाभावाप्रतीतौ मोक्षासिद्धिप्रसङ्गान्न भक्तिवैयर्थ्यमितिचेत् - एवं तर्हि तत्राशक्तेन प्रपत्तिः कर्तव्येत्यर्थस्याप्यनुमानादेवासिद्धेर्भक्त्यनुष्ठानाशक्तानां मोक्षरूप पुरुषार्थसिद्धिरेव न स्यादिति न प्रपत्तिविधिवैयर्थ्यमित्यभिप्रयन्नाह - Lojmj।in इत्यादिना - ननूपासनविधिबलाच्चक्तस्य तत्र प्रवृत्तिः सा।सं - लम्बनप्रसङ्गाद्दुष्करविधायकनैरर्थक्यमित्यर्थः न नैरर्थक्यम् - व्यवस्थाया अप्यनुमानादेव सिद्धेरित्यत्राह - अनुमान BOLLLLLTI - इति - नहि शास्त्रतः पर्युदस्तस्येदमित्यादिरूपाव्यवस्था शास्त्रातिरिक्तन्न - विषयेति भावः इति - अनुमानमात्रेणलघूपायस्य गुरूपायास्थाननिवेशो यथावदनुष्ठानं च न सिद्ध्यतीति गुरूपायानर्हस्य तत्स्थानापन्नेयमिति शास्त्राभावे लघूपायादपि भ्रष्टस्य गुरूपायफलं न सिद्ध्येदेवेत्यर्थः-

साध्योपायशोधनाधिकारः

मू- Tibrगणी लोकलङ्की राजसेवादि तत्फल । मालाकरणदीपारोपणस्तुतिनमस्कारादिना शास्त्रनिरपेक्षions अनुष्ठि

[[५३१]]

Gug अपचार / ना

butquiruin परिकरनियम miis CarCL ८२१४६०१७ भगवत्सेवादि प्रकार &L तत्फल/i१८(@Lळं नियता शास्त्रं pium लोक मण्डी प्रपत्तिujib तत्फल rij$@LD_५ळङ्ग

सदाचार्योपदाशसापेक्षमन्त्रविशेषादिzCCL ८२ १४६०१

प्रपत्ति फलविशेष (कं साध्यसाधनभावं शास्त्रंQBT ५ Comm

অCurr फल॥&(कण्ठ सेवाविशेष [i]ना विधिमंळीpium प्रपत्तिowjio विधिमंळी। আgung राजसेवैmui Gun भगवत्सेवैuji विधिमं

सा। दी

आकाङ्क्षापूर्वक LDITS विवरिकं कीpi।

विषयलंली सिद्धिwn। ऎङ्ङऩेयॆऩ्ऩिलॆऩ्ऱु - इदऱ्कु कॊण्डऱिय वेण्डुगैयालॆऩ्ऱत्तोडु अन्वय शुला पदम् अध्याहरि शुलं प्रपत्तिwwwyi यैयुम् विधिकण्ठीmomo वाक्यम् अन्वितम् । सदाचार्योपदेशेत्यादिहेतुकर्भम् - शक्र दृष्टान्तं राजसेवेत्यादि - शास्त्रानपेक्षपक्षी प्रपत्तिकं सदाचार्योपदिष्टमन्त्र ग्रहणा

सा।स्वा - फलं ?

• TEC) इत्यादिना

लोकन्यायñng वेदलंली सञ्चरिङ्ग - विपक्ष लंलं बाधक Qadri २% १५१६०६०६० Cung

सा।प्र - दृढयितुं साङ्गभरन्यासस्य कर्तव्यताया शास्त्रतोपगन्तव्यत्वं प्रतिबन्धि प्रदर्शनपूर्वकं साधयति GT/i][b]GTQl६गणी) इत्यादिना - अशुचिनापिलोके मल्लिकाचम्पकादिपुष्पैर्मालां कृत्वा कस्मैचिद्दासे यथा प्रीतिर्जायते यथा वा अर्कपुष्पादिना मालां कृत्वा तस्मा एव दाने अप्रीतिरपि दृश्यते तथैव पुष्पविशेषाणां भगवद्विषयेऽपि प्रीत्यप्रीति हेतुत्वं सम्भाव्यत इति यथाकथञ्ञ्चिन्मालाकरणे

‘सन्ध्याहीनोऽशुचिर्नित्यमनर्हः” इत्याद्युक्तनिषिद्धानुष्ठानप्रसङ्गाद्यथा

सा। वि

अशक्तस्य तु लोकदृष्ट्या समर्थाश्रयणं सम्भवत्येवेति न प्रपत्तिविधिसार्थक्यं न वा मोक्षरूपफलसिद्धिरित्याशङ्क्य साङ्गभरन्यासस्य विध्यभावे मोक्षासिद्धिं दृढयितुं शास्त्रतोपगन्तव्यत्वं प्रतिबन्धिप्रदर्शनपूर्वकं साधयति । Trijor - इत्यादिना - एतदारभ्यसाध्यसाधनभावं शास्त्रं तळं Consum इत्यन्तमेकं वाक्यम् - प्रपत्तिविध्यभावे तत्फलासिद्धिःकुत इत्यत्र मालाकरणादिषु यथाशास्त्रमनुष्ठानाभावे प्रत्यवायापत्त्या शास्त्रापेक्षणवदिहापि शास्त्रेणैव ज्ञातव्यतयेत्यन्वयः - अनन्तर LDI६०५६) इतिपदाध्याहारेण प्रपत्तिouji विधि की। इत्यन्तमेकं वाक्यम् । दृष्टेष्वपि - शास्त्रनिरपेक्षेति - अशुचिनानिषिद्धकुसुमैरपि पर्युषितैरपि राजादेर्मालिका क्रियते न तथा भागद्विषये - अपचार प्रसङ्गात् - शास्त्रं rri Guru, शास्त्रं स्वीकृत्या ज्ञातुमपेक्षिततया - शास्त्राभावे “स्त्रियो

Cg,

सा।स छळाÈG@suiGg इति - राजसेवादौ लेशातिक्रयेऽपि दण्डभूयस्त्वेपरिदृश्यमानेसतीत्यर्थः शास्त्रनिरपेक्षLDI, शास्त्रीय परिकरान् विना - दाष्टन्तिके दृष्टान्तमात्रेण दुरवधारणान् शास्त्रैकावधार्या कारानाह - सदाचार्येत्यादिना -

gCg, दृष्टान्ते नैव भगवत्सेवाक्रमावधारणसम्भवे ।

[[५३२]]

मू - प्रपत्ति

मन्त्राद्यनर्हकं

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

सदाचार्योपदेशपूर्वकमन्त्रग्रहणादिना अनपेक्षित ११ नाळ प्रसङ्गिकं (ल शरण्यविशेषफलविशेषानुबन्धिuor अन्यूनानधिककर्तव्यविशेष♚ली

अध्यवसाय मुंंं। कञ्छ अनन्यथासिद्ध Dinor अनुमानं की Lung शुभ सपरिकरसेवा विशेषrigin_mo सपरिकरभरसमर्पण विधेयDisi gopuji।

rig

सा।दी - द्यनपेक्षत्वं प्रसङ्गिकं Gii - प्रपत्ति

भाषामन्त्रार्ह@jormulq - प्रपत्ति

इत्यादि - मन्त्राद्यनहीं, वैदिकमन्त्राद्यनह

शास्त्रविधेयत्व

निगमि&pmi, शुलsun

सपरिकरेत्यादि - Quig प्रपत्तिविषयलं शङ्कुङ्खै परिहरि भक्तिरूपसाध्योपाय♚ली

सा।स्वा बाधकान्तर Lobs@gmi प्रपत्ति मन्त्रापेक्षै पीढङ्गODIG तदर्थं विध्यपेक्षै

इति । मन्त्रानर्ह शूद्रादिकं अनुमान प्रपत्त्यनुष्ठानं LGg? इति शरण्यविशेषेति

लं

[[६६]]

सत्यत्वज्ञानत्वादि

GT Ôেा गयনÈQFuji - मन्त्राद्यनर्हकं ऎऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार् स्वरूपनिरूपकधर्मवात्सल्याद्युपायत्वोपयुक्त गुणविशिष्ट श्रीपतिविषयकानुकूल्याद्यङ्गपञ्चक मात्रविशिष्टप्रपदनं व्याप्त्याद्यभावादनुमानगम्य LDI SILL ५ - निरूपितार्थ निगमिठीri - शु इति । Quig प्रपत्तिरूपसाध्योपायविषय ५६०८८/१८६० ना सा।प्र - प्रीति हेतूनां शास्त्रादवगमपूर्वकं कर्मयोगहेतुभूतमालाकरणादेरनुष्ठेयत्वमावश्यकमन्यथा अप्रीति द्वारा नरकोत्पादन प्रसङ्गात्भगवतोऽतीन्द्रियत्वेन तत्प्रीत्यप्रीतिविशेषाणां मालाकरणादीनां च अनुमानादिना साध्यसाधन भावस्य ग्रहीतुमवश्यकत्वादेवमेव लौकिकप्रपत्ति तत्फलदर्शनेऽपि फलविशेषाणां प्रपत्तेश्च साध्यसाधनभावस्य अनुमानाविषयत्वादेव शास्त्रेणैवावगन्तव्यत्वाच्छास्त्रापरित्यागे मोक्षाख्यफलसिद्धिरेव न स्यादित्यर्थः - एवं प्रपत्तेर्वैधतया कर्तव्यत्वं प्रतिष्ठाप्य Lopmiनान्ना इत्यादिवाक्ये “CPL विधिलं उपाय।कञ्छ अनर्हq” इति विहिततया कर्तव्यत्वेनोक्तस्य भक्तियोगस्य प्रामाणिकैरेव स्वरूप विरुद्धत्वोक्त्या विहितत्वेऽपि कर्तव्यत्वासिद्धिमाशङ्क्य स्वरूपविरुद्धत्वोक्तेरन्यपरत्वान्न कर्तव्यत्व

सा।वि - वैश्यास्तथा शूद्रा” इत्याद्युक्तवैदिकमन्त्राद्यनर्हाणां च भाषामन्त्रादिना अन्येषामप्येतावन्मात्रं कर्तव्यम् - एतन्न्यूनमधिकं वा न कर्तव्यमित्येवं निश्चायकमनुमानं नास्ति । तदपि न सिद्ध्येदित्याह । मन्त्राद्यनर्हßgळं इति समुच्चयेन वैदिकमन्त्रार्हाणामपि शरण्यविशेषफलविशेषानुबन्धि unroor अन्यूनाधिककर्तव्यविशेषमण्डी, फलसङ्गकर्तृत्वत्यागेनान्यूनं तत्फलार्थं पुनः कर्तव्यत्वादि रूपाधिक्यरहितं च कर्तव्यविशेष विषयाध्यवसायस्य लोके एतादृशनियमादर्शनादिति भावः एवं प्रपत्तेः कर्तव्यत्वं विधेयत्वं च प्रसाध्यभक्तेस्स्वरूप-

[[१]]

सा।सं - लोकमर्यादयैव सर्वोपपत्त्युक्तौ बाधकमाह - प्रपत्ति इति मन्त्राद्यर्हाणामस्तु विधायकापेक्षा, तदनर्हाणां किं विधिना इत्यत्राह मन्त्राद्यनर्हकं इति शख्यशब्दान्वितो विशेषशब्दः पुरुषकारवात्सल्यादिवैशिष्ट्यं दर्शयति - अन्यूनाधिकेत्युक्तिः भगवति पुरुषकारान्तर प्रपत्त्यनपेक्षादिकं सूचयति - अथ प्रसङ्गाद् भक्त्यादेश्स्वरूपविरुद्धत्व पक्षमनूद्य

मू - @ यताधिकारं शास्त्रं विधि

Quit - ४ प्रपत्ति स्तुति :६०८८॥ अतिवादं

ऎङ्ङऩेयॆऩ्ऩिल्

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५३३]]

उपासनादिना स्वरूपविरुद्ध in flori

मुला-

Qua

उक्त लं

सा। दीशङ्क ५०नाएं परिहरिugs स्वरूपविरुद्धत्वपक्ष मुंल उपक्षेपिकी यथाधिकारमित्यादि । आदिशब्दं कर्मयोगादिपरिग्रहः @go इत्यादि

उपपादिकीpri

सा।स्वा - शमि भक्तियोगरूपसाध्योपायविषय ८६०८८]ना शमिमं प्रथमं भक्तिस्वरूपविरुद्धै ढाळाकी पक्ष अनुवदिऊङ्की - Q इति । शास्त्रं विधिßuñj इति । शास्त्रविहितत्वं तुल्यकं प्रपदनं स्वरूपानुगुणQuormi, भक्ति स्वरूपविरुद्धै Gumb प्रतीकं नियामकान्ना कुं। कारुण्य मतान्तरस्थ opi Cum निरसिL तात्पर्य - इति । तात्पर्यं

१०० upri @नाsकम्ं नियामक Com? शङ्कि परिहरिकीpin - TEJECTG) इत्यादिना । स्वरूपविरुद्धत्वमात्मस्वरूप

य

सा।प्र बाधकत्वमित्यभिप्रयंस्तेषां तथोक्तेस्तात्पर्यमप्याह - Q यथाधिकारमित्यादिना यथाभूमविद्यायाम् “ऋग्वेदं भगवोध्येमि । यजुर्वेदं सामवेदमथर्वणं चतुर्थमितिहास पुराणं पञ्चणं पञ्चमं वेदानां वेदं पित्र्यं राशिं देवं विधिं वाको वाक्यमेकायनं देव विद्यां भूतविद्यां क्षत्रविद्यां नक्षत्रविद्यां सर्वदेवजन विद्या मे तद्भगवोध्येमि - सोऽहं भगवो मन्त्रविदेवास्मिन्नात्मविच्छतं ह्येव मे भगवद्दृशेभ्यस्तरति शोकमात्मविधिति सोऽहं भगवश्शोचामितम्मा भगवाञ्च्छोकस्य पारं तारयत्विति” नारदेन कृता ऋग्वेदादि निन्दा नहि निन्दान्यायाद्भूमविद्याप्रशंसार्थेति श्रीपाञ्चरात्राधिकरणे श्रीभाष्यकारैर्निर्णीतम् - तथा भक्तिनिन्दाप्यकिञ्चनस्य भरन्यासे प्रवृत्त्यन्तम्म्भनार्थेत्यर्थः - ननु किमर्थमेवं प्रशंसार्थत्वं स्वीक्रियते - स्वरूपापेक्षया विरुद्धत्वमेवाङ्गोकार्यमित्यत्र भक्त्यादेरात्म स्वरूपनाशकत्वात् किं स्वरूपविरुद्धत्वम्? उतात्मन्यसम्भावितत्वात् ? आहोस्विदनिष्टफलजनकत्वाद्वेति विकल्प्य एतेषां भक्ताव भावं प्रदर्शयन् प्रशंसार्थत्वं प्रतिष्ठापयति TEJECTGगी इत्यादिना

सा।वि - विरुद्धत्वमिति मतं निरसितुमनुवदति यथाधिकारम् इति परिहरति । इत्यादिना, स्वरूपविरुद्धत्वोक्तिरपि - अतिवादं samii @

अतिवादं

कृतवन्त इत्येतावन्मात्रम् - अतिवादकरणमिति यावत् - नहिनिन्दान्यायेन प्रपत्ति स्तुतिपरमिति भावः ननु किमर्थमेवं प्रशंसार्थत्वं स्वीक्रियते - स्वरूपापेक्षया विरुद्धत्वमेवाङ्गीक्रियतामित्यत्र भक्त्यादे रात्मस्वरूपनाशकत्वात्किं स्वरूपविरुद्धत्वम्? उतात्मन्यसम्भावितत्वात् ? आहोस्विदनिष्टफलजन कत्वादेद्विकल्प्य तेषां भक्तावभावं प्रदर्शयन् प्रशंसार्थत्वं प्रतिष्ठापयति - GT/CTQगणी) इत्यादिनासा।सं - दूषयति - Q इत्यादिना भक्तेस्स्वरूप विरुद्धताकिमात्मस्वरूपनाशकत्वकृता ? उतात्मनोऽत्यन्तनिर्व्यापारत्वात् ? स व्यापारत्वेऽपि ज्ञानचिकीर्षा प्रयत्नाश्रयत्वरूपकर्तृत्वाभावेन

[[५३४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूनित्य Dror आत्मस्वरूप किं

QQQJIT । । प्रपत्त्यनुष्ठान की

नाशक/samris लङ्ग स्वरूपविरुद्ध rigGळगा कैङ्कर्य Cum भक्त्यादिकी “कर्ता

शास्त्रार्थवत्त्वात्, परात्तु तच्छ्रतेः” ढाळा कीgu भगवदधीनकर्तृत्व आत्मस्वरूपमत्यन्तनिर्व्यापार Googiburg -

सा।दीनित्यLDIT इत्यादिuni) स्वरूपविरुद्धत्व आत्मस्वरूपी

नाशकत्व Com?

असम्भावितत्वLDr? अनर्थावहत्वLD? त्रेधा विकल्पितं। प्रथमशिरस् प्रतिवदिऊं pri-

इत्यादि कर्तृत्व “एष हि द्रष्टा कर्ता

नित्यLDITI इत्यादि

आत्मनः कर्तृत्वराहित्यादसम्भावितत्व

दूषिकं की pri प्रपत्त्यनुष्ठान

पुरुषः” इत्यादि प्रमाण

Logo, विपक्षी बाधक

द्वितीयशिरस् mov भोक्ता विज्ञानात्मा

Logo

आत्मा छ अकर्तृत्वं अकर्तृत्वं बाधक mri आत्मस्वरूपेति । आत्मा०।कण्ठ-

सा।स्वा

नाशकत्व♚♚wn? आत्मस्वरूपे असम्भावितत्व

? Gorm

उतानर्थावहत्व♚ । त्रेधा विकल्पितं। आद्यपक्ष - निरसिकीpi - नित्य Lion इति द्वितीयपक्षñog निरसिक mi - प्रपत्तीति -

सा।प्र तत्र स्वरूपनाशकत्वं प्रतिक्षिपति - नित्यLDITGT - इत्यादिना असम्भावितत्वं प्रतिक्षिपति प्रपत्त्यनुष्ठान कुण्डीगळं इत्यादिना

माऩ

सा।वि - तत्र स्वरूप नाशकत्वं प्रतिक्षिपति - निर्त्यLDING] इति - कर्तृत्वस्य जीवधर्मत्वाभावादात्मन उपासना कर्तृत्वमसम्भावितमिति द्वितीयपक्षं दूषयति - प्रपत्त्यनुष्ठान की

प्रपत्त्यनुष्ठान की - इति - कर्ता शास्त्रार्थवत्वादित्यधिकरणविरोध इति भावः । नन्वात्मनः कर्तृत्वं गुणसम्पर्क कृतं न स्वाभाविकम् - अत एव गीताभाष्ये, “सक्ताः कर्मण्यविष्वांसो यथाकुर्वन्ति भारत । कुर्याद्विद्वांस्तथा सक्तश्चिकीर्षुर्लोकसङ्ग्रहम्” इत्यारभ्य देहविविक्ता त्मस्वरूपं जानन् लोकसङ्ग्रहाय कर्मचिकीर्षुः “प्रकृतेः क्रियमाणानि गुणैः कर्माणि सर्वशः । अहङ्कारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते । तत्त्ववित्तु महाबाहो गुणकर्म विभागयोः । गुणागुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सज्जते । स त्वादिगुणविभागे तत्कार्यगुणविभागे च तत्वविद्गुणाःस्वेषु कार्येषु वर्तन्त इति मत्वा गुणकर्मसु अहं कर्तेति न सज्जते गुणेष्वेव कर्तृत्वम् अनुसन्धत्ते” इत्युक्तत्वात् - अतः कर्तृत्वाभावाद्भक्त्यादि कर्तृत्वं न सम्भवतीत्यत्र प्रपत्त्यादि कर्तृत्वमेव यद्यपि प्रतिबन्धितयोत्तरं तथापि स्वाभाविकमपि कर्तृत्वं “एष हि द्रष्टाश्रोता” इति श्रुतिसिद्धम् गुणसङ्गकृत पुण्यपाप कर्तृत्वव्यावृत्तं मुक्तिदशानुवृत्तं ज्ञानेच्छा प्रयत्नाश्रयत्वरूपम् अर्थक्रियाकारित्वं वास्यैव - अन्यथा सत्वज्ञापकार्थ क्रियाकारित्वाभावेन तुच्छत्वं स्यात् - विभोः कालस्य व्यापाराणाञ्च स्वविषयज्ञान व्यवहारोत्पत्ति विनाशादिरूप व्यापारजनकत्वान्न निर्व्यापारत्वम् - आत्मनोऽपि कर्तृत्वाश्रय प्रकृति सन्निधिरेव व्यापारः कर्तृत्वं तु नास्तीत्युक्ता साङ्ख्यमत प्रवेशापत्तिरत उपासना कर्तृत्वमसम्भावितमिति वक्तुमयुक्तमित्याह - आत्मस्वरूपमत्यन्तमिति

सा।सं - तन्मुखेनासम्भावितत्वकृता? यद्वा, “अचेष्टमानम्” इत्यादिना उपायानं निरर्थकत्वोक्त्या तन्मुखेन? अथवा बन्धकत्वादनिष्टावहत्वकृतेत्याशङ्क्य क्रमेणोत्तरमाह - नित्य - इत्यादिना

साध्योपायशोधनाधिकारः

मू - सत्त्वलक्षण LDTor अर्थक्रियाकारित्वं

ज्ञानचिकीर्षाप्रयत्नाश्रयत्वरूपा कर्तृत्व ऊं की आत्माojig सन्निधिमात्र

व्यापारQLD) भोक्तृत्वादि ५ (CL कं

कळुमऩ्ऱिक्के

मोक्षोपायनैरपेक्ष्यादिप्रसङ्ग nggi साङ्ख्यादिना

कतृत्वQDum उपासनादिनां स्वरूपविरुद्ध नाग

[[५३५]]

तुच्छत्वं प्रसङ्गिकं smogo

संसारं मिथ्याQurais

in स्वरूप लङ्की

मं

“अचेष्टमानमासीनं श्रीः कञ्चिदुपतिष्ठति । कमी कर्मा (पि कृध्यान्यो) नुसृत्योऽन्यो न प्राश्यमधिगच्छति” ढाळा शास्त्रचोदितो पाय [i) BIOL नैरर्थक्यं ग ६० Liquorm। पूर्वानुष्ठित कर्मविशेष फलविशेषं गाqui -

[[१]]

यै

सा।दी - सन्निधिमात्र व्यापारम् अतस्तुच्छत्वप्रसङ्गQuor शङ्क अनुवदितं । परिहरिकं की pri

ज्ञानचिकीर्षेत्यादि । अचेष्टमानमासीनमित्यादि वचनसिद्ध Down मोक्षोपायनैरपेक्ष्यप्रसङ्गमिष्ट Gogi शङ्कुल परिहरिकीpi - अचेष्टपानमिति । अचेष्टमानं, तूष्णीमासीन सम्पत्। उपस्थानं ६०० ६०० ६ श्रयंवचनादिना शास्त्रचोदितो पाय।ri)। नैरर्थक्यप्रतिपादक [i) ना।ग पूर्वानुष्ठितकर्म

फलावश्यम्भावñ BLG काळ।

विशेष

सा।स्वा - साङ्ख्यादिना gmi । FrijB] आत्मनि कर्तृत्व उपासनादि sir स्वरूपविरुद्ध

। इति प्रतिज्ञा प्रपत्तीत्यादि पूर्वक्रन्थ(piळं उपपादकQ५ - अचेष्ट मानमासीनमित्यादिनानुमतत्वान्मोक्षोपायनै रर्थक्य♚लीं इष्टापत्तिworm? गगन - अचेष्टमानमिति - तृतीयपक्ष निरसिहं की pri -

सा।प्र - सत्वलक्षणLDror इति - सत्तायाः ज्ञापकभूतस्यार्थक्रियाकारित्वस्याभावादित्यर्थः - यद्वा, सता स्वरूपभूतस्य अर्थक्रियाकारित्वस्याभावादित्यर्थः - नन्वेवं तर्ह्यचेतनस्य विभोः कालस्य व्यापाराणां चात्यन्तनिर्व्यापारत्वात्तुच्छत्वप्रसङ्ग इति चेन्न । कालस्य क्षणपरिणामादिरूपव्यापारसम्भवाद्व्यापारस्यापि ज्ञानादिरूपयत्किञ्चित्फलजनकत्वस्य व्यवहारजनकत्वस्योत्पत्ति विनाशादिरूपव्यापाराणां सम्भवाच्च न तुच्छत्वप्रसङ्ग इति भावः आत्मनः “कर्ताशास्त्रार्थवत्वात्” इत्युक्तोपासनादि कर्तृत्वरूपव्यापाराङ्गीकारे प्रमाणविरोधमाशङ्क्य परिहरति - अचेष्ट मानमित्यादिना

सा।वि - कर्तृत्वेप्रमाणविरोधमाशङ्क्य परिहरति - अचेष्टमानमिति - अव्यापारिणं, प्राश्यम्, अन्नम् सा।सं - अत्यन्तनिर्व्यापारत्वं तुच्छत्वं प्रसञ्जयति - सत्त्वेति - सत्त्वस्य लक्षण मर्थक्रियाकारित्वम् । तदभावे तुच्छता आत्मनस्स्यादित्यर्थः सन्निधिः, प्रकृति सन्निधि - अयमेव साङ्ख्यपक्ष इति साङ्ख्यादिना in इत्युक्तम् ज्ञानचिकीर्षाद्यनाश्रयत्वे भोक्तृत्वाद्य भावान्मोक्षोपायनैरर्थक्यं स्यादि त्युक्तम् - इदानीमचेष्टमानेऽपि कस्मिंश्चित्पुरुषे श्रीरूपतिष्ठति प्रागनुष्ठितकर्मणेति भावः - कर्मीतद्विहीनो दुष्कर्मी - सत्कर्मानुसृत्य च प्राश्यं यवागुमपि नाधिगच्छतीति कर्मविशेषफलविशेष परमेवेदं नोपायान्तरनिरर्थकत्वपर मित्युक्तम् -

[[५३६]]

मू - ग

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मोक्षप्रतिकूल [i] [५]]]]] रागाद्युपाधिककाले BTC Quiz काम्यनिषिद्धानां Curr बन्ध ॥ & ना ६० ६० IT OLD Angri मोक्षार्थि क विधिमंg उपासनादि (कं छ शास्त्रमुख♚$ अनर्थावहत्वरूप स्वरूपविरोधं @ G। शुल आत्मस्वरूपjogiu♚♚ उपासनादिकं - नाशकत्वासम्भावितत्वानर्थावहत्व BOLD याले ऒरुबडियालुम्

@quio - स्वरूप विरोधप्रसङ्ग

सा। दी

n।

Dळा शिरस्सै प्रतिवदिकं pri - मोक्षप्रतिकूलेत्यादि - काम्यनिषिद्धं Cur फलान्तररागाद्युपाधिकwwww१५। शलं त्रिविध स्वरूपविरोधाभाव juji अनुवदितं मंळङ्ग भक्त्यादीनां स्वरूप विरुद्धावाभावलं निगमिi - शुल इत्यादि

ननु ब्राह्मणत्वाद्यभिमानवान्

सा।स्वा - मोक्षप्रतिकूल (i) ११ इति - उक्तप्रकारत्रय प्रकारान्तरेण स्वरूपविरोधCurr? शुद्धात्मस्वरूपविरोध -

स्वरूपविरोधggi

@supri

शुक्र इति

सा।प्र “यद्यत्वेनैव भव्यं भवति यतनतस्तत्स्वहेतूवनिताद्दुस्साधायत्नलभ्येप्रति यदि यतते तत्र नैष्फल्यमिष्टम्” इत्युक्तरीत्या व्याप्रियमाणेष्वव्याप्रियमाणेष्वपि पुरुषेषु कर्मानुगुण्येन फलं भवतीत्युक्तमित्यर्थः । भक्त्यादीनामनिष्टफलजनकत्वात्स्वरूपविरुद्धत्वं प्रतिक्षिपति मोक्षप्रतिकूलेत्यादिनाननु कर्मयोगादि जन्यस्य वर्णाश्रमधर्माङ्गकस्य भक्तियोगस्यानुष्ठानं देहात्म भ्रमाधीनवर्णाद्यात्मगतत्वानुसन्धाननिबन्धनमिति प्रकृत्यात्म -

सा।वि - अनर्थावहत्वपक्षं प्रतिक्षिपति - मोक्षप्रतिकूल (i) इति । इत्थमुपासनं स्वरूपनाशक मसम्भावितमनर्थावहमिति कोटित्रयं निरस्य ब्राह्मणोऽहमिति देहात्मभ्रमवदधिकारिक वर्णाश्रमधर्माङ्गकत्वादहङ्कारगर्भत्वात्कर्मोपार्जितकरणकलेबराद्युपाधिकत्वाच्छेषत्वपारतन्त्र्यवतस्स्व रक्षणार्थव्यापारे अयोग्यत्वादशक्तत्वात्तदिति कर्तव्यताभूतनित्यनैमित्तिककर्मसु प्रतर्दनादि विद्यासुच देवतान्तरयजनस्यावश्यकत्वेन पारमैकान्त्यभङ्ग प्रसङ्गादभिचारादिविधिवच्छास्त्र प्ररोचनाभि सन्धिनाधिकारिविशेषणतया विधिसम्भवान्मुमुक्षोः प्राप्यप्रापकयोरेकत्वात् “अथ पातकभीतस्त्वं सर्वभावेन भारत । विमुक्धान्य समारम्भो नारायणपरो भव” इति त्याज्यत्वोपदेशात्पूर्वाचार्यादिरुचि परिगृहीतत्वा-

[[१]]

सा।सं - रागाद्युपाधिनिमित्तकत्वाभावान्मुमुक्षं प्रत्येवविहितत्वाच्च न बन्धकत्वेनानिष्टावहत्वमपीत्युक्तम्

शुलsun, कथमपि स्वरूपविरुद्धत्वस्य दुरुपपादत्वात् - एवं चात्मनो नित्यत्वाद्भक्तिर्न तन्नाशिका आत्मनः पराधीनकर्तृत्ववत्वाद्भक्ते र्नतन्मुखेनासम्भावितता मुमुक्षं प्रत्येव विहितत्वा दातुरादेरपथ्यादिवन्नानर्थावहत्वपीति भावः अथ स्वरूपानधिकरणवर्णाश्रमादिनिबन्धनत्वात्स्वरूपे ब्राह्मण्यादि भ्रमवदधिकारिकत्वादहङ्कारगर्भत्वात्कर्मोपार्जित करणकलेबरादि साध्यत्वाच्छेषत्व स्वरूपाननुरूपत्वेन स्वरूपानिष्टावहत्वा दत्यन्तपरतन्त्रस्वरूपविरुद्ध स्वरक्षणार्थ स्वव्यापारत्वा द्देवतान्तरयजनसङ्कलिततया अनन्यार्हशेषत्वायत्त पारमैकान्त्य विरुद्धत्वादभिचारादिवदन्यार्थतया विहिततयासाध्योपायशोधनाधिकारः

[[५३७]]

स्वरूपी वर्णाश्रमादिQuor pmjung अभिमान risqus

मू - शु आत्मा देहादिविलक्षण श्रीकृनीलकण्ठ ब्राह्मणोऽहं क्षत्रियोऽहं कर्तव्य [i) Boor वर्णाश्रमादिधर्म ppmCL कङ्गळा उपायान्तर (i) (@LD अनुष्ठेय [i) BOLDC @वर्णाश्रमादिनिबन्धन [[]] ६० धर्म [] का स्वरूपविरुद्ध नाङ्ग miji Gopu गग अनुपपन्नम् Trior गग स्वरूप मुं ब्राह्मणत्वादिzin Gum going कर्मविशेष/६१quins ब्राह्मणत्वादि विशिष्टonळा शरीरं सम्बन्धकं (v) शरीर सम्बन्ध Liquins (तुकील क्षुत्पिपासादिकं परिहारं गाकी ५ कं शरीरं Goo Cour वर्णाश्रमादि८६५कं५ळं कृा शक्तिकं अनुरूप अनिष्टनिवृत्तीष्ट प्राप्ति ऊना upp शास्त्र १८५óाङ्ग विधिक्लंलं धर्मनाथ

शुक्रं धर्म का देहात्म

मा

सा।दी - $@Ëz अधिकारDB) तदभिमानशून्य असम्भावित LONGILI शङ्क यै अनुवदिकं कीpi - शुभ इत्यादि - g परिहरिकीpi। ५४ अनुपपन्नमित्यादि न देहोऽस्मीति ज्ञानेन ब्रह्मणादिभ्रमं स्वरूपलंली

शलं उपपादिकं की pri

इत्यादि

[[१]]

ung] कर्मविशेषहेतुकब्राह्मणत्वादिविशिष्ट शरीरसम्बन्धं C। शरीरसम्बन्धOLD अधिकारsur) तत्प्रयुक्तशास्त्रविहित[i] वर्णाश्रमधर्म [१८] अत्याज्य jijauq सा।स्वा - Lingjiळं देहात्म विवेक विशिष्टात्मस्वरूपविरोधं शङ्किकीmi। gi इति Qñog परिहरि की। अनुपपन्नमिति । शक्रं उपपादिकं की pri GTJMbI६rQuòगणी) इत्यादिना शरीरात्मभ्रममधिकार। किन्तु विवेकिकं ब्रह्मण्यादिविशिष्टशरीर सम्बन्धOLD अधिकार

सा।प्र विवेकवतां भक्तियोगस्वरूपविरुद्ध एवेत्याशङ्क्य कर्मकृतब्राह्मण्यादि शरीरसम्बन्ध निबन्धनतयावर्णाश्रमादि धर्माणां भ्रमनिबन्धनत्वाभावान्न स्वरूपविरुद्धत्वमित्याह । इत्यादिना । यथाऽपहतपाप्मत्वाद्यष्टगुण विशिष्टस्यैवात्मनः कर्मकृतशरीरसम्बन्धात्क्षुत्पिपासादिस्तन्निवृत्त्यर्थान्नपानादि स्वीकारश्च यावच्छरीरपात मनुवर्तते एवमेव “शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्” इत्युक्तरीत्या तत्तत्पुरुषार्थसिद्ध्यर्थं विहितवर्णाश्रमादि धर्माणां

सा।वि - भावादिदानीं तदधिकार्यभावाच्च स्वरूपविरुद्धमिति पक्षान् क्रमेणोपक्षिप्य प्रतिक्षिपति शु

आऩालुम् इत्यादिना gojpuri ज्ञातृत्वेऽपि - ऊं, न्यायेन । शरीरं Goo

सा।सं

अनर्थावहत्वात्प्राप्यस्यैव मुमुक्षोः प्रापकत्वेन भक्तेः प्राप्याननु रूपत्वात् । “अथपातक’ इत्यादिना पातक शब्दवाच्यतया निन्दितत्वादाचार्यरूचि - परिगृहीतत्वाभावात्कृतादि युगो चितवत्वेऽपि कलियुगाननुचितत्वात् “नरस्य बुद्धिदौर्बल्यात्” इत्यादिना बुद्धि दौर्बल्यादवलम्बनीयत्वोक्तेर्भक्त्यादि स्स्वरूपविरुद्ध इति परकीयान् हेतून् क्रमेणानूद्य यथा योग्यं हेत्वाभासतामुपपादयति श्रुong इत्यादिना शुं उपासनादि अधिकार्यन्तरमं यथाधिकारम् अनुगुण [i) B।in - इत्यन्तेन । अण शरीरसम्बन्ध

इति । यथा दृष्टा ़

अडियाग

[[५३८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

कङ्की कं त्याज्य

@@@@@॥

मू - विवेकquins स्वरूपविरुद्ध देहात्मविवेकPOLIC पारलौकिक भोगसाधना धर्म अधिकार ूलं धर्म/i]&@OLL अनुष्ठान किं स्वरूप मण्डी ब्राह्मण्यादिभ्रमं अधिकार Lormi - ब्राह्मण्यादि विशिष्टशरीरसम्बन्धCD अधिकार -

सर्वधर्मानुष्ठान किं उपयुक्त LD IT COT

प्रकृत्यात्मविवेक Loquing उपासनादि८(६) कण्ठ विरोधं

सा। दी

क

Goomb

शुक्रं यवर्णाश्रमादिधर्मं स्वरूपाविरुद्ध [i] BG बाग६०५ ब्राह्मण्यादि भ्रम अधिकारDIron) दोष? Gruni - देहात्म विवेक Pos इत्यादि भक्तयादि -

सा।स्वा

भ्रममधिकारonon दोष? गानी Gupi। देहात्मविवेकमिति अन्यथा पारलौकिकधर्मोच्छित्ति प्रसङ्ग QILD ५५ - शक्रं उपसंहरि की शु इति - णी भक्तियोगमहङ्कारगर्भत्वात्स्वरूपविरुद्ध GILD की मत अनुवदि। निराकरिpri। सा।प्र - तदङ्गकभक्तियोगस्य चावश्यमनुष्ठेयत्वं सिद्धमित्यर्थः - वर्णाश्रमादिधर्माणां देहात्मभ्रमनिबन्धनत्वं पारलौकिकभोगसाधनत्व प्रतिपत्तिविरुद्धमिति प्रकृत्यात्म विवेकवतामेव तेष्वधिकार इति तेषां स्वरूपानुरूपत्वमेवेत्यभिप्रयन्नाह - देहात्म विवेकमित्यादिना - ननु चिरकालसाध्यभक्तियोगस्य तदङ्कतया यावदायुषमनुष्ठेय नित्यनैमित्तिककर्मणाञ्च यावच्छरीरपातं सावधानेन निरपराधेन चानुष्ठेयत्वेनाहङ्कारगर्भत्वात्स्वार्थत्व बुदध्या ममकारगर्भत्वादाचार्यान्तरैश्च भक्तेः परतन्त्र स्वरूपविरुद्धत्वोक्तेश्च तदेव युक्तमित्यत्र आचार्याणां वाक्यस्य यावदायुषमनुष्ठेये यावत्तदनुष्ठानं प्रकृतिसम्बन्धस्यापि विद्यमानतया अहङ्कारममकारसम्भव ज्ञापनपूर्वकं प्रपत्तिप्रशंसापरत्वात् “अहङ्कारं बलं दर्पं कामं क्रोधं परिग्रहम् । विमुच्य निर्ममश्शान्तो ब्रह्मभूयाय कल्पते । स्वशेषभूते समये’ इत्यादिभि रहङ्कार ममकारत्यागपूर्वकं स्वकीयसर्वव्यापाराणां भगवदधीनत्वानुसन्धान पूर्वकं च भक्तेरनुष्ठेयत्व बोधनान्न स्वरूपविरुद्धत्वमित्याह

सा।वि - शरीरत्यागपर्यन्तम् - आत्मनि ब्राह्मण्यादि भ्रम एव कर्माधिकार इति पक्षं व्यापारयति । देहात्मविवेकमिति - पारलौकिकेति स्वर्गादि भोक्तृदेहादि विलक्षणात्मस्वरूपज्ञानवतो ब्राह्मण्यादिमतो ज्योतिष्टोमादि विधीयते तस्यात्मनिदेहभेद ज्ञानाच्छरीर समुपेत ब्राह्मण्यस्यात्मनि भ्रमो न

सम्भवतीति भावः

सा।सं

क्षुप्तिपासादेर्दृष्टपरिहारेण निवृत्तिः क्रियते तथा शास्त्रेणैव दृष्टानिष्टानिवृत्तिरिष्टप्राप्तिश्च कर्मायत्तशरीरसम्बन्धस्य शास्त्रविहितधर्मविशेष साध्यावाच्येति देहात्मविवेकश्शास्त्रविहित धर्माणामनुष्ठेयत्व एव नियामकः - न स्वरूप विरुद्धत्वोक्ताविति भावः - एवं च प्रथमहेतोरप्रयोजकतेत्याशयः - देहात्मेति यदि स्वरूपे ब्राह्मण्यादि भ्रमोधर्माधिकारस्स्यात्तदा तन्मुखेन तेषां स्वरूप विरुद्धता स्यात् - ब्राह्मण्यादि विशिष्ट देहसम्बन्ध एव प्रकृत्यात्मविवेकवतोऽधिकार इति न तन्मुखेनापि धर्माणां स्वरूपविरुद्धतेति भावः - एवं च -

"

साध्योपायशोधनाधिकारः

मू - उपासनादिना अहङ्कारादि गर्भ[i]

[[५३९]]

शास्त्री @sug

आरोपि♚लबाग। कर्मोपार्जित [i] ८६० करणकलेभर की उपाधिकलनाकं काळङ्ग G

कर्मयोगादिना निरुपाधिकस्वरूपविरुद्ध

अनुष्ठिकं

८६५Ló मनः प्रभृति सापेक्ष सा। दी

स्वरूपज्ञानद्वयश्रवणादि

तुल्यदोष - शुgi शेषभूत-

अहङ्कारगर्भonsum) स्वरूपविरुद्ध Dog निराकरिकीpit उपासनादिनां इत्यादिurrã - उपासक ऊं शास्त्रं पारतन्त्र्यनं बोधि स्वातन्त्र्यधी

अतिशय - शुक्र हेतु असिद्ध pug करणकलेबररूपोपाधिका अनुष्ठिकं

उपासनादिनिरुपाधिकस्वरूपविरुद्ध GDI निरसिकी। कर्मोपार्जित ii इत्यादि - प्रकारान्तरेणासम्भावितत्वानर्थावहत्व [१०] स्वरूपविरुद्धत्व GILDI शङ्किकं की - mg इत्यादि ।

सा।स्वा उपासनादिनां इति शास्त्रमिति फलसङ्गकर्तृत्वत्यागयुक्त Lors भजन लं विधिमंsun Trug - भक्तियोगादिकं करणकलेबराद्युपाधिप्रयुक्तानुष्ठान Lon निरुपाधिकात्मस्वरूपविरुद्ध GLD की मत निराकरिकीpi कर्मोपार्जितेति प्रकारान्तरेणासम्भावितत्वानर्थवहत्व

इऩि

स्वरूपविरुद्धत्व QILD। शङ्कि - g इत्यादिना-

सा।प्र - उपासनादिना - इत्यादिना - एवं तर्हि औपाधिकाकारसाध्यत्वन्निरुपाधिक स्वरूपविरुद्धत्वमेवेत्याशङ्क्य परिहरति - कर्मोपार्जितेत्यादिना

कर्मज्ञानभक्तियोगानां स्वरक्षणार्थस्वव्यापाररूपत्वाद्बाह्यान्तरकरणवशीकरणपूर्वकमनुष्ठेयत्वात्कृत्स्नायाः प्रेक्षावत्प्रवृत्तेरिच्छापूर्वकत्व नियमादेतेषामपि स्वेच्छापूर्वकत्वस्यावश्यकत्वाच्चैषां शेषत्वपारतन्त्र्य विरुद्धत्वमेवेत्यत्र एवं रूपस्य स्वरूपविरुद्धत्वस्य शेषत्वानुसन्धानस्वयत्ननिवृत्त्युपायत्वाध्यवसायेष्वपि समत्वात् तेषामप्यनपेक्षितत्वे सर्वेषामनादिमुक्तिप्रसङ्गं वैषम्यनैर्घृण्यप्रसङ्गं मोक्षोपायविधिनैरर्थक्य प्रसङ्ग च पूर्वाधिकारोक्तमविस्मरणायात्रप्याह - शेषभूतळा - इत्यादिना - एवं शेषत्व पारतन्त्र्यज्ञानस्य भक्त्यविरोधमुपपाद्य

सा।वि

विरोधं ५qComb विरोधं न पश्यामः उपासनादिनां इति - यावदायुस्सत्वं नित्यनैमित्तिककर्मसु अहङ्करिष्य इति सङ्कल्पस्यावश्यकत्वादहङ्कारगर्भत्वम् - शास्त्रीऊं मं Quiz शास्त्रमनङ्गीकृत्यस्थितौ - आरोपि♚♚ा, स्वतन्त्रकर्तृत्वमारोपितवन्त इत्येतावन्मात्रम् शास्त्रवतां तु पराधीनकर्तृत्वज्ञानात्स्वतन्त्रकर्तृत्वबुद्धिर्न जायते - अतो वाहङ्कारादि मूलविरोध इति भावः शेषत्व पारतन्त्र्यमूलविरोधं परिहर्तुमनुवदति - i इति -

सा।सं - द्वितीयहेतुः स्वरूपासिद्ध इत्युक्तः - आरोपि इति - अधिकारिविभागाधिकारोक्तरीत्या अहङ्कारममकारयुगपञ्चकरहितं प्रत्येवशास्त्रेण तद्विधानादित्यर्थः एवं च तृतीयोऽपि हेतुस्स्वरूपासिद्ध

कर्मोपार्जितकरणादि साध्यत्वं व्यभिचारीत्याह

स्वरक्षणेस्वयमप्राप्तः

एव

कर्मेति

शेषतैकस्वरूपत्वात् - स्वरक्षणे स्वयमशक्तश्च अत्यन्तपारतन्त्र्यत्वात्ं -

[[५४०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

H-तऩ्ऩैत्ताऩ् सिरित्तुक् कॊळ्ळ VTHऩुमऩ्ऱिक्के ३वुऩागैयाले तऩ्ऩैत्ताऩ् रक्षितं।कं वळतानान्ना शक्ती Guी कङ्की

स्वरक्षणार्थकं कर्तव्य उपायjmp विधिñmsuji श्रीकं साध्य साध्योपायQirl Gurung Gignsujib उपपन्न? गाळा भक्तियोगादिक्षा शेषत्वानुरूप नां

स्वरूप ।कञ्छ अनिष्टावह [i] [५] Garmi अत्यन्तपारतन्त्र्यविरुद्ध jijaswra असम्भावित ril B ूनाòngli Ga GQG? ढाङ्गीं । सर्वमोक्षप्रसङ्गदि CPC परिहृतम् - या व्याजं बाबा मुक्त की ॐ अनादिurs मुक्त com कण्ठ प्रसङ्गिकं - ईश्वरा केवलस्वातन्त्र्य♚$१० [B]jpg। मुक्त कण्ठी ६ं) वैषम्यनैर्घृण्यादि दोषri Ji - मोक्षोपाय विधायक [i) GITTT oा शास्त्र (@QLDamb निरर्थक - Quoशेषत्वं लं विषयjmgiuppo

(सा।दी) अनिष्टावहम्, शेषत्वहानिकरQLD - ५ सर्वेति पूर्वोक्त परिहार C स्पष्टार्थ Los ऊं BIG&prrit - @ळा

इत्यादि वाक्यत्रय - शेषत्वपारतन्त्र्य [i) Baquins शङ्कि अनिष्टावहत्वासम्भा वितत्व १५६० परिहरि मङ्की - शुक

(सा।स्वा) अनिष्टावहम्, शेषत्वहानिकर GILD। -

इत्यादि वाक्यद्वय m।

निराकरि&prin - - सर्वेति - ल

इत्तै

स्पष्टuons उपपादिकं की Quiggi इति वाक्यत्रय - maji, अस्मत्पक्ष कुंलीं बाधकंQङ्गळं। शेषत्वपारतन्त्र्यमूल DIs अनिष्टावहत्वसम्भावितत्व विरोधशङ्कैकं परिहार Guog/? TगেगÈ @suumi - शुक्र @vv शेषत्वं इत्यादिना

(सा।प्र) तस्य भक्ति प्रपत्त्यनुष्ठाने तत्प्रपन्न भगवद्दत्तफलभूतकैङ्कर्यानुभवे चानुकूल्यं दर्शयन्विरोधित्वे बाधकमप्याह - शु६) Quv शेषत्वेत्यादिना - ननु सम्बन्धज्ञानस्य शास्त्रश्रवण -

(सा।वि) रक्षिकं नाना, स्वयं स्वात्मनो रक्षणस्वीकाराय - प्राप्त, अयोग्यतया शक्त_IDònläs, अशक्ततया - यथेष्ट विनियोगार्हत्वं शेषत्वम् - यथेष्ट विनियुज्यमानत्वं पारतन्त्र्यम् तथा च “येनाथवन्तो हि भवन्ति लोके तेनात्मकर्माणि समारभन्तं’ इति समर्थत्वेऽपि स्वरक्षणप्रवृत्तेरनुचितत्वादुपासनं शेषत्वहानिरूपानिष्टावहमिति स्वरूपविरुद्धम् - अत्यन्त परतन्त्रत्वात्स्वयं प्रवर्तितुं न शक्नोत्येवेति असम्भावितं च तस्यो पासनमिति भावः - अतः परशेषस्य परतन्त्रस्य विधानम् - साध्योपायQLormi Guir Gum, साध्योपाय इति नाम वहतीति - suji, अभिधानं उपपन्नमाLDI उपपन्न भवति किम् । गुना, तस्मात् - परिहारमाह - सर्वमोक्षेतितर्हि शेषत्वपारतन्त्र्यो रक्षणेऽनुपयोग एवस्यात्तद्भक्तेरेवतदुपयोगित्वादित्यत आह - शुलक

च

विषयjogi upgm, -

(सा।सं) अतस्तदुभयाकारविरुद्धा भक्त्यादय इत्यत्राह

शमा इति

इदु

इति-लल

सिद्धधर्मेतर धर्ममात्रस्य

एतत्तौल्यात्सिद्धोपायादेव मोक्षस्सर्वेषामपि वाच्य इति तस्य साधारण्यात्सर्वमोक्ष प्रसङ्गस्साध्योपाय वरशास्त्रानर्थक्यञ्चेति सिद्धोपायशोधनाधिकार एव परिहृतमित्यर्थः - आदिशब्दसङ्ग्रहीतं विवृणुते -

इत्यादिना - नन्वनादि मुक्ततादि प्रसङ्ग परिहाराय साध्योपाय अवलम्बनीयश्चेच्छेषत्वादेश्साधनफलदशयोः कथमुपयोग इत्यत्राह । शुक्र इत्यादिना । एवं च-

[[१]]

साध्योपायशोधनाधिकारः

२० रक्षिली ) औचित्य POPLIT

[[५४१]]

मू - औचित्य pb २ अत्यन्तपारतन्त्र्य♚♚ॐ

लं स्वातन्त्र्य अभिमत/i] BTLD IT Cor उपाय[i][sonar अनुष्ठिकंamsi फलं Gumis si♚की ऊंCGmsujii सिद्धिल। Qo शेषत्वपारतन्त्र्य [i) Gii फलदशैकैङ्कर्यन्यनीकं क नडत्तुगैक्कुमुऱुप्पाम् - इवैयडियाग पुKमागादॆऩ्बार्क्कुत् ताङ्गळ् यथाशास्त्रं भडावत्प्रीत्यादिफलjñal अनुष्ठिकी कैङ्कर्य साध्य विधि Gap प्रपत्ति कृागी बुळं स्वरूपविरोधबुद्धि अधिकारीmumb

(सा।दी)प्रसङ्गात् @mausऊं फलदशायामुपयोगं BLGळीpi। @voशेषत्वेत्यादि। फलदशै, मुक्तिदशै यद्वा, मोक्षदशै कैङ्कर्य (pii विरुद्ध comLD की - Q शेषत्वेत्यादि । मुमुक्षुदशै व्यापारrij८५६५ägó विरुद्ध DIG

• शेषत्व पारतन्त्र्य inquir

स्वप्रयोजनार्थ व्यापार Loris। Qvv शेषभूता शेषिप्रीतिरूपातिशयार्थं -

(सा।स्वा) उपायदशै

व्यर्थLormi प्रसङ्गिum? गळा फलदशै उपयोगी Gri - @v शेषत्वेति -

अभिमतLDIoor इति शेषत्वोपयोगम् । अन्य

आचित्यद्योतनं शेषत्वपारतन्त्र्यकार्य की फलदशै शेषत्वपारतन्त्र्यं

इति पारतन्त्र्योपयोग QLDGrmulg

विपक्ष♚ली बाधक नी ? (Qu)

wins इति - कृतिसाध्य Loir &

Üक्कप्पडुगिऱवॆऩ्ऱु सॊऩ्ऩदु कूडुमो?

(सा।प्र) वेलायामेव सिद्धेस्स्वरक्षणार्थस्वव्यापारनिवृत्तेश्चाशक्ते रेव सिद्धेरुपायत्वाध्यवसायस्यापि शास्त्रप्रामाण्य व्यवसायवतां “अमृतस्यैष सेतुः” इति वाक्य श्रवण -

(सा।वि) इन्द मदीयमिति विभज्यग्रहणे औचित्यं स्ववस्तुत्वेन स्वकीय वस्तुनस्स्वयं रक्षणे औचित्यं च शेषत्वस्य प्रयोजनम्, पारतन्त्र्यस्य प्रयोजनं परतन्त्रत्वात्तदुपदिष्टोपायानुष्ठानं फलप्राप्त्यर्थं स्वामि प्रतीक्षणं चेत्यर्थः । स्वातन्त्र्यंß वोढ्ढा - प्रसङ्गान्मुक्तिदशाभाव्युपयोगमाह - Qv शेषत्वेति अन्यलीकण्ठाळ, तद्दत्तमर्यादति - BL/५५, अनुष्ठातुम् -२guumb। हेतुर्भवति शेषत्वपारतन्त्र्य यो भक्ति विरोधित्वे तुल्यन्यायतयाकैर्य प्रपत्ति विरोधित्वमपि स्यादित्याह - @qu इति एतन्मूलकतया स्वरक्षणार्थव्यापार LOINTS । - एतयोस्सतोस्स्वरक्षणार्थ व्यापारो न युज्यते - Torning, इति वदतां - स्वरूपनिरूपकबुद्धि, शेषत्वपारतन्त्र्यगोचर बुद्धया - प्रपत्तेरधिकारि विशेषण - (सा।सं) शेषतैक स्वरूपत्वा दत्यन्त परतन्त्रत्वादिति हेत्वोरन्यथासिद्धयुपपादनात्साध्ययोरसङ्कोचे अप्रयोजकत्वं फलितम् - एवं च पञ्चमो हेतुर्विशेषणासिद्धः स्वरूपासिद्धश्च - षष्ठोऽपि विशेषणासिद्धः ़ विशेष्यांश एवं अवशेषितश्चेदप्रयोजक इत्युक्तं भवतिएवमपि शेषत्वपारन्त्र्ये सर्वरक्षणार्थ स्वव्यापारत्व हेतुनैव भक्त्या देश्स्वरूपविरुद्धतां सम्पादयतश्चेत्कैङ्कर्य प्रपत्योरपि तां सम्पादय - तयोर्न सम्पादयतश्चेद्धेतो र्व्याभिचार इत्याह- @quires - इति ननु भवदभिमतमप्यात्मसमर्पणं शेषत्वज्ञानमेव -

[[५४२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूवाक्यजन्य Lorror सम्बन्धज्ञानादिमात्र १० अतिरिक्त LDITS " शरणं व्रज” ढा

साध्य

विधेय शुक्रकं शेषभूत स्वव्यापारं ढकङ्ग ळा कं छ परमैकान्तिuru (कङ्की

प

PC

Corrib।

कण्ठ प्रपत्तिस्वरूप परतन्त्र LD IT or शाकं यथाधिकारं स्वरक्षणार्थ -

अनन्यार्ह शेषभूतानी। कं देवतान्तरद्वारक [i) Bा वर्णाश्रमधर्म, raujop इति कर्तव्यतैurs GjmL♚लशाळा भक्तियोगादि ऐकान्त्यविरुद्ध/ilopm? शुद्धयाजिङ्गCpIT परमैकान्तित्वं८।G/GJQl५६गनी? का भाष्यादिनी) निष्कर्षं @guruqurs oujpg चोद्यम् ।

ऎङ्ङऩेयॆऩ्ऩिल्?

(सा।दी) कैङ्कर्य♚ल प्रवृत्ति कङ्क उचित QLD१६मी) अ मुक्तिदशै ॥ कैर्यद्वारा शेषिप्रीत्यर्थमुपायं

क्कै

प्रवृत्तिßsun भक्त्यादि तुल्यम् - ऐकान्त्यविरुद्धत्व

QDogi शङ्क उपपदिकण्ठीइत्यादिunã प्रतर्दनादिविद्यै की Qui

यै

भक्त्यादिकं स्वरूपविरुद्धत्व

कृतिसाध्यwww

इति

उपसंहरि कीpi। शुक्र

(सा।स्वा) वाक्यजन्यसम्बन्धज्ञाना दिमात्र Door प्रपत्ति ? विधेयporm? ढाङ्गा) Giri - वाक्येति उक्तार्थ प्रकारान्तरेण भक्तियोग ♚ं कुल स्वरूपनिरोधं शङ्कितं उत्तर

• शुभ् इति - अनन्यार्हेति - देवतान्तर द्वारकवर्णाश्रमधर्म मन्यशेषत्वकार्य Dur) विरुद्ध QLD/५५५। । परमेतिदेवतान्तर प्रयोजनान्तररहित मङ्कीGq । देवतान्तरेति - देवतान्तरद्वारकवर्णाश्रमधर्म Q१०६१&l देवतान्तरद्वारको पासनादिकं उपलक्षणम् अन्यथोत्तरवाक्य मुंलीं उपासन♚लीं देवतान्तरद्वारकत्वनिमित्तपारमैकान्त्यभङ्ग परिहारमसङ्गत coms प्रसङ्गि देवतान्तरद्वारकोपासनादिना प्रधान &

pul - शां

इङ्गु

(सा।प्र) वेलायामेव सिद्धेरेष्वन्यतमस्यैव प्रपत्तित्वादेषां चाधिकारिविशेषणत्वाङ्गीकारादधिकारिकृतिसाध्यतया विधावाभावेनानुष्ठेयत्वा सिद्धेर्नस्वरूप विरुद्धत्व मित्यत्राह - वाक्यजन्य LDT ६or इत्यादि - एषां प्रपत्तित्वे साङ्गभरन्यासविधिवैयर्थ्यादि प्रसङ्गादिकं पूर्वमेवोक्तमिति भावः । भक्तियोगस्य देवतान्तराराधनरूपनित्यनैमित्तिकाङ्गतया पारमैकान्त्यविरोधात् तस्यानन्यार्ह शेषत्वरूपस्वरूप विरुद्धत्वमेवेत्युक्ते र्भाष्य विरोधमाह अनन्यार्हेत्या दिना दीपादिरादिशब्दार्थः -तदेवोपपादयति GTIJIJCnGlucofl) इत्यादिना

(सा।वि) तयाङ्गीकृतत्वेन विधेयत्वाभावान्न स्वरूप विरुद्धत्वमित्याशङ्कय तत्र शेषत्वज्ञानातिरिक्तत्वस्य विधेयस्याधिकारि विशेषणत्वा सम्भवस्य प्रागेवोक्तत्वाद्भवतामेव विरोधो दुरुद्धर इत्यभि प्रायेणाह - वाक्यजन्य LDIrrढळा इति । पारमैकान्त्यविरोधभङ्गमाक्षिप्य परिहरति । इति । स्वतन्त्रतया देवतान्तराराधनेन (सा।सं) तच्च वाक्यजन्यम् ? तथा च कथं साध्य विधि। इत्युक्तिरित्यत्राह - वाक्यजन्य LDIroor इति । porCL, अस्मिन्नेवाधिकारे - पारमैकान्त्यविरुद्धत्वादिति सप्रमं हेतुमनूद्य भाष्यादि विरोधेन स्वरूपासिद्ध्या च परिहरति - i इत्यादिना । प्रकृतिसम्बन्धा सङ्कलित ब्रह्मयाजिनर शुन्द्धयाजिनः

साध्योपायशोधनाधिकारः

मू - प्रतर्दनादि विद्यैी परमात्मा इन्द्रादि शरीरका मुमुक्षुकं उपास्यांpm

विद्याङ्ग Lorroor वर्णाश्रमधर्मgi

आराध्य

निष्कर्षि

Com देवतै का शरीर LD ITS

कळै

[[५४३]]

GB♚की परमात्मा Co

शुक्रं स्वतन्त्र ११५ ) देवतै ५६ mi फलान्तरकामनैwnG L नित्यनैमित्तिकipurTor देवतान्तरान्वयं Qui परमैकान्तित्वßल/कण्ण विरुद्धomio। -

(सा।दी) अङ्गद्वारा GJG साक्षादेवेन्द्रादिदेवतान्तरसम्बन्ध

शङ्कावाक्य की

विवक्षितomi अßop Pig परिहरि कीpri - प्रतर्दनादिQuor अङ्गद्वारा १५ देवतान्तरस्पर्श परिहरिßs pri - विद्याङ्ग - स्वतन्त्रतयादेवतान्तरस्पर्श

स्वर्गाद्यर्थकाम्य स्वतन्त्रतया वा परतन्त्रतया वा देवतान्तरस्पर्श की बुगळं पारमैकान्त्य विरोध-शुल स्वतन्त्रेत्यादि - परिहारान्तरguji tq।कङ्गG -

क्कै

क्कै

(सा।स्वा) अनुष्ठिßmsun पारमैकान्त्य विरोधDI? उतदेवतान्तरद्वारकवर्णाश्रमधर्म [१८६० अङ्गतया अनुष्ठि insurro पारमैकान्त्यविरोधLDI ? विकल्पि आद्यपक्ष निरसिॐ& pri - विद्याङ्ग LDTror प्रतर्दनेति आदिशब्द मधुविद्यादिग्रहणम् - द्वितीयपक्ष निरसिहं की pri - विद्याङ्ग Lon देवतान्तरसम्बन्धप्रयु क्तपारमैकान्त्य विरोधी पारमैकान्त्यविरोधDowns प्रसङ्गिng? वस्तुवृत्ति

इति Qug शरण्या आराध्य देवतान्तराराधनादिलनी

यि

माऩ

शरण्यंा आराध्य गग? ढङ्ग Grammin

शुलक इति आगैयाल्, श्रीभाष्यकारnig निष्कर्षि ८६०८ स्वतन्त्रेति - नित्यकर्म [१५] म देवतै ५००ना स्त्र पऱ्ऱिऩालुमॆऩ्ऱबडि upport@gjoorpuq - फलान्तरेति । नित्यनैमित्तिक बहि र्भूतकाम्यकर्म rise gi

(सा।प्र) प्रतर्दनादीति कैवल्योपनिषदादिषु विहितरुद्रान्तर्याम्युपासनादि रादिशब्दार्थः - यथा कञ्चुकविशिष्टराज्ञा मालाभिरर्चनं राजार्चन मेव नतु कञ्चुकार्चनम् - तथा रुद्रेन्द्रादिविशिष्ट परमात्माराधन मपीत्यर्थःदेवतान्तरभजने ऽप्यैकान्त्यं न भज्यत इत्येतत् “नान्यं देवं नमस्कुर्यात् " इत्यादिविरुद्धत्वादनुपादेय मित्यत्राह -ã) स्वतन्त्रLons इत्यादिना

(सा।वि) काम्यार्थं भगवच्छरीरतया देवतान्तराराधनेन पारमैकान्त्यभङ्गस्स्यादित्याह-शुलBIT स्वतन्त्रLDIB इति-नित्यनैमित्तिकं Bipiburor नित्यनैमित्तिककर्मबहिर्भूतेत्यर्थः - Gulgul प्राप्तावपि - चराचरव्याश्रयस्तु स्यातद्वयपदेशो भक्तस्तद्भावभावित्वात्” इति सूत्रोक्तरीत्य अग्न्यादिशब्दानां शरीर शरीरिभावेन परमात्मपर्यन्तवाचकानाम् अनात्मविदां विशेषणभूतागन्न्यादि मात्रे पर्यवसान ज्ञानवदात्मविदां विशेष्य पर्यवसायित्व ज्ञान सम्भवात्केवल विशेष्य प्रीतिहेतु तयानुष्ठाने वा साक्षादप्य विरोधं जैमिनिः” इति सूत्रोक्तरीत्या योगाश्रयणेन अवयवार्थ -

(सा।सं) प्रापकान्तरपरेषु शुद्धयाजित्व निवृत्त्या पारमैकान्त्य निवृत्तिरिति परभ्रमं निवर्तयितुं शुद्धयाजित्वनिवृत्ताविदं प्रयोजकमित्याह शुã इति । भक्तप्रपन्नयोः पारमैकान्त्य -

[[५४४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - फलान्तरसङ्गpDsopis परमात्मा कं विशेषण का देवतैका अग्न्यादिशब्द

विशेषrij८५६०६ा विशेष्य पर्यन्त Loirs अनुसन्धिgib, “साक्षादप्यविरोधं जैमिनिः” ढाळा की न्याय

माग

अग्नीन्द्रादि शब्दji१८६०ना साक्षाद्भगवद्वाचक ii) अनुसन्धिgi, -

(सा।दी) स्वधर्मानुष्ठान

आकारद्वय

फलान्तरसङ्गमित्यादि - साक्षादपीत्यादि परिहारान्तरम् । -

ऐकान्त्यविरोधQupin -

। Bin GCom?

(सा।स्वा) स्वतन्त्रया देवतान्तरान्वयंQQGQ/LD/६pg - Quig पारमैकान्त्यविरोधं

देवतान्तरनामघटित नित्यनैमित्तिकानुष्ठान

वस्तुवृत्ति शरण्या प्रधानतया आराध्य oorpr? यथा कथञ्चिद्देवतान्तरान्वयं विरुद्ध QILD) विरोधं प्रसङ्गिuman? Timi काम्यकर्ममुमुक्षुकं अनिष्ट फलतया

फलान्तरसङ्गpळं इति - “त्रैवर्गिकांस्त्यजेद्धर्मान्”

त्याज्य tormsungjib “न यष्टव्या मया यूयं ॥

॥।

(सा।प्र) “न हिंस्यात् - अग्नीषोमीयं पशुमालभेते” त्यादाविव “नान्यं देवं नमस्कुर्यात्” इति निषेधस्य “यावज्जीवमग्निहोत्रं जुहुयात् । अहरहस्सन्ध्यामुपासीत” इत्यादि विहित व्यतिरिक्त देवतान्तरयजन विषयत्वान्न विरोध इति भावः - ननु सामान्येन विहितस्यापि देवतान्तरमजनस्य विद्या विशेषेषु देवतान्तरस्य विशेषणतया विशिष्य विधानवद्विशेषविद्या भावेनाधिकारिविशेषविषयतया प्रवृत्तेन “नान्यं देवम्” इत्यादि निषेधेन बाध एवयुक्त इत्यत्र देवतान्तरवाचकतयाभिमतानां नित्यनैमित्तिकान्तर्गतमन्त्रस्थ पदानामपर्यवसानवृत्त्या तत्तच्छरीरक परमात्मवाचकत्वस्य “सर्वे वेदा यत्पदमामनन्ति - वेदैश्च सर्वैरहमेव वेद्यः” इत्यादि प्रमाणै रवगमपूर्वकमनुष्ठाने वा साक्षादप्यविरोधं जैमिनिः” इत्युक्तरीत्या अवयव शक्तिपौष्कल्यात्साक्षाद्वाचकत्वज्ञानपूर्वकमनुष्ठाने वा विरोधाभावेन नित्यनैमित्तिकसामान्य विधेरपि बाधाभावेऽपि देवतान्तरसम्बन्ध प्रसङ्गाभावान्न पारमैकान्त्यभङ्ग इत्याह - फलान्तरेत्यादिना । ननु “अथ पातकमभितस्त्वाम्” इत्यत्र सिद्धोपाय -

[[६६]]

(सा।वि) पौष्कल्याद्भगवत्येव मुख्यत्वमन्यत्र गौणत्वमिति निश्चयात्, “इन्द्र इत्याचक्षते परोक्षेण परोक्ष प्रिया इव हि देवाः - एष वै सप्तदशः प्रजापतिः” इत्यादिषु अत्र प्रयोगदर्शनेन रूढिन्यायाप्रवृत्त्या च साक्षाद्वाचकत्वेन तत्तच्छब्दैः भगवन्मात्रोपस्थितौ तस्मादुद्देशानुष्ठाने वा देवतान्तर स्पर्शाभावान्न पारमैकान्त्यस्य विरोध इति प्रकारान्तरेण परिहारमाह - फलान्तरसङ्ग poris इति । देवतै कक्षा अग्न्यादिदेवताः विशेषण विशेषतया । निवेश्य - अग्न्यादिशब्द (i) ५६० ना अग्न्यादिशब्दान्नविशेष्य पर्यवसान DIs अनुसन्धि कुळं विशेष्य पर्यन्ततयानुसन्धायच - साक्षाद्भगवद्वाचक ८/१८ अनुसन्धि योगवशेन साक्षाद्भगवद्वाचकतयानुसन्धाय च अत एव “अहस्तदवलुम्पतु - रात्रि स्तदवलुम्पतु” इत्यादा - वहरादि शब्दानां परमात्म-

सां। सं - प्रयोजकमिदमेवेत्याह - फलान्तरसङ्गमित्यादिना,

[[३६]]

मू - स्वधर्मानुष्ठानं

(सा।दी) स्वधर्मानुष्ठान

साध्योपायशोधनाधिकारः

विधिबल) परमैकान्तित्वविरोध

[[५४५]]

उपासनादिकं उपलक्षणम् ननु भक्ति प्रपत्ति

अनर्थावहत्वात्स्वरूप

प्ररोचनार्थLDIST। शास्त्रप्ररोचनार्थLD१६० अभिचारादि

मा

[[१]]

(सा।स्वा) कदाचिदपि देवताः " देवतान्तरयजनं निषिद्ध SGD देवतान्तर प्रीणन LDIT & अनुष्ठितनित्यनैमित्तिकं वस्तुवृत्ति भगवताराधन nggi “जीवमुख्य प्राणलिङ्गान्नेति चेन्नोपासाचैविद्यादाश्रितत्वादिह तद्योगात् - साक्षादप्यविरोधं जैमिनिः” इत्यादि सूत्र भाष्यादि तथाविधानुसन्धानं विहित noun Couji तथाविधानुसन्धानाभावे पारमैकान्त्य विरुद्ध QL

• अभिचारादिविधि अन्यशास्त्रार्थ का शु प्ररोचनार्थcomromiumo भक्तिविधिii प्रपत्तिविरोचनार्थैww

तथाविधानुमन्धानेविरुद्ध

ऱ

(सा।प्र) स्वीकारव्यतिरिक्तस्य सर्वस्य पातकत्वेन निन्दनान्निन्दितविधेश्चाभिचारादिषु शास्त्र प्ररोचनार्थत्व दर्शनाद्भक्तिविधीनामपि प्रपत्तिप्ररोचनार्थत्वसम्भवात्प्राप्य वैरूप्याच्च तस्य स्वरूपविरुद्धत्वमेवेत्यत्र भक्तियोगस्याभिचारादिवदनर्था वहफलजनकत्वात्तदभावे ऽप्यति चिरकालबहुयत्नसाध्यबोधने तस्याशक्यत्वानु सन्धानेन लघुनिवृत्तिस्स्यादिति वा,

(सा।वि) परत्वं व्याख्यातं साम्प्रदायिकैः - नन्वेकस्यैव शब्दस्याधिकारिभेदेन अर्थद्वयबोधकत्वे शास्त्रार्थस्य अव्यवस्थितत्वं स्यादिति चेन्न - अग्नयादि शरीरद्वारा साक्षाद्वा सर्वकर्माण्यनात्मवित्कृतानि च भगवत्समाराधनमेवेति शास्त्रार्थस्यैकरूपत्वेन अव्यवस्थितत्वाभावात् - न ह्यनात्मविदामग्न्यादिमात्र पर्यवसानबुद्धावपि न वस्तुतस्तत्पर्यवसानम् - चार्वाकस्य शरीरे आत्मबुद्धया चन्दनानुलेपनेऽप्यात्मनि पर्यवसानवदिहापि परमात्मपर्यवसानसम्भवात् - किन्तु तदनुष्ठान एव वैकल्यम् - अत एव “येत्वन्यदेवता भक्ता यजन्ते श्रद्धयान्विताः । तेऽपि मामेव कौन्तेय यजन्त्यविधिपूर्वकम् ॥ योयो यांयां तनुं भक्तः श्रद्धयार्चितुमिच्छति । तस्य तस्याचलां श्रद्धां तामेव विदधाम्यहम् ॥ लभते च ततः कामान्मयैव विहितान् हितान्” इत्युक्तम् - अत एवायमेवार्थः परमार्थः न च विशिष्टवाचकत्व पक्षे विशेष्यमात्रस्यैवोद्देश्यत्वे शास्त्रार्थस्या पूर्णत्वेन वैकल्यमेवेति वाच्यम् - अनन्यदेवता भक्ताः, “श्रुतिस्मृतिर्ममैवाज्ञा - अविप्लवाय धर्माणाम्” इत्यादि प्रमाणानुसारेण तस्य तावत एव शास्त्रार्थत्वेन वैकल्याभावात् शास्त्रार्थविश्वासार्थमभिचारादि विधिवत्प्रपत्ति प्ररोचनार्थ भक्तिविधिरिति -

(सा।सं) विधिबललं इत्युक्त्या नित्यनैमित्तिक विधिवश्यत्वाभावशबला भगवत्येव-सक्तिः श्वेतद्वीपवासिषु शुद्धयाजित्वनियामिका पारमैकान्त्य नियामिका च - अनयोश्च विधिवश्यत्व शबला भगवत्येवसक्तिः तदुभय नियामकेति फलितम् । एवं च सकिञ्चने शरण्यान्तर प्रयोजनान्तरवैमुख्य कृतमेव पारमैकान्त्यम् - आकिञ्चने तूपायान्तरवैमुख्यकृतमपीत्पवसेयम् अभिचारादिवदन्यार्थतया विहिततया अनर्थावहत्वादित्यष्टमं प्राप्याननुरूपत्वा दिति नवमं च -

[[५४६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - शुoongaió अभिचारादिना विधिका बाC) शास्त्रप्ररोचनादि) अभिसन्धिuna अधिकारिविशेष♚$/C० उपासनादिना विधि♚♚rop? मुमुक्षु प्राप्यप्रापका काङ्ग एकornsurrG प्राप्यानुरूप DIS उपायं सर्वेश्वरळा - शुलळाCpm “अथ पातकभीतस्त्वं सर्वभावेन भारत । विमुक्धान्यसमारम्भो नरायण परोभव”

I

उपासनादिबाधं प्राप्यविरोधिना । निन्दिगी) GTTEJMEIGQङ्गणी) अभिचारादिका फलविशेष Digi C अनर्थहेतुकं

माऩ

मोक्षrique

मुख

(सा।दी) विरुद्ध CILD

शङ्गै

इत्यादि । @ril अभिचार

Cum

अनर्थप्रसङ्ग Dona

। धर्मदेवतैा पुत्रकंल

या अत्यन्तानुपपन्नम् -

फलं

अनुवदिmi - go अभिचारादीत्यादि॥। अभिचारादिना

शास्त्रविश्वासजनकत्वरूपप्ररोचनंG@GGI ।

जीवनावस्थैu९ii फलजनक wowing अभिचारविधि सकलशास्त्रसिद्धि ५०५mgao - शुक्र अप्रवृत्तं प्रतीच्छोत्पादनेन प्रपत्ति@wi प्रवर्तिनं०

परिशेषि - @pg पक्षñog -

(सा।स्वा) स्वार्थतात्पर्य

QF ६०

Comm

स्वाभिमतपुरुषार्थसाधनत्वाभावेन भक्तिस्वाधिकार विरुद्धे

ढाका की पक्ष कल उपक्षेपिकी - magi इति - अभिचारं दृष्टशत्रुवधरूपफलोत्पादनमुखेनान्य विश्वासजननार्थ Long भक्तिमोक्षसाधनतया विहितै unrigwro मोक्षसाधनत्वाभावेन स्वरूपविरुद्धत्वं ॥ ढङ्ग ढङ्ग । Bn२G GLom ? Gा ढङ्ग Guit - मुमुक्षुकं इति प्राप्यविरोधिना । इति - पातकशब्द उपासनादिना निन्दिinsurro पातकतया स्वरूपविरुद्धri१८ाङ्ग लङ्का - शलङ्क पक्ष निरसिहङ्की - इति - अनुपपन्नतैou उपपादिऊङ्कीpirit। Tri१५) Gorf इत्यादिना@ri भक्ति योगमभिचारादिवत्फलमुखेन स्वरूपविरुद्ध Corr? भक्तिविधिप्रपत्तिप्ररोचनार्थे wow साधनत्वाभावेन वृथायासकरतया विरुद्ध Com? प्राप्याननुरूपतया विरुद्ध Com? पातकशब्द निन्दिदतया विरुद्ध CLDI? T चतुर्थाविकल्पि♚♚। आद्यपक्ष

प्रतिवदिऊङ्कीmpri-

प्रतिक्षेपिकं की priti- अभिचारादिना इति - द्वितीयपक्षल

(सा।प्र) प्ररोचनार्थत्वमिति विकल्प्य प्रथमे असिद्धिमुक्त्वा द्वितीये विपरीतफलत्वमाह । शु@go अभिचारादीत्यादिना -

(सा।वि) पक्षं शङ्कते - शुgi इति - अभिचारफलस्यायुर्वेदादिवदिहैव अनुभूयमानत्वादन्यत्रापि शास्त्रार्थे विश्वासो भवति तद्वदिति भावः - प्राप्यप्रापकयोरेकत्वा द्भगवदतिरिक्तोपायत्वं न सङ्गच्छत इति पक्षं शङ्कते - मुमुक्षु॰ कण्ठ इति - अतएवाथपातक भीतस्त्वमित्युपासनस्यप्राप्यवैरूप्यं धर्मपुत्रं प्रत्युपदिष्टवानित्याह । अत पातकभीतस्त्वामितिपक्षद्वयस्यापि परिहारमाह Tri)

इति - दृष्टान्तवैषम्यमाह - अभिचारादीति - तत्र फलस्य दुष्टात्वादनर्थहेतुत्वम् निरतिशयपुरुषार्थत्वात्वात्तत्साधबस्य नास्त्यनर्थहेतुत्वमिति भावः -

अत्र फलस्य

(सा।सं) हेतुं स्वरूपासिद्ध्या दूषयति इत्यादिना पातकशब्दो भक्त्यादि पर इति पराशयःमू - एकाधिकारिविषयी लघुकृळा फलनिर्देश Lori स्तुति-

साध्योपायशोधनाधिकारः

एकफलकं गुरुला

रुचि mui piळी

(सा।दी) प्रतिवदिऊं की

उपाय

विवक्षितविपरीतम् - अङ्ग

[[५४७]]

q

अङ्गि

एकाधिकारिविषयी इत्यादि - @गळं परस्पर

या

@puLG gopi

निरपेक्षोपाय on लघूपाय की स्वरसतः प्रवृत्ति प्ररोचि

• अन्यतरमनुपायी आलस्यादिना अप्रवृत्त ६०६०१ लघुपूर्वक गुरु प्रवृत्तिकंns Course भक्तिऊं क्रमेण प्रवर्तकत्वरूप प्ररोचनत्वं शु एकाधिकारि विषयomri एकफलसाधन nor भक्तिप्रपत्ति ५f]६) भक्तिविधिप्रपत्तिविरोधनार्थ १६।०।५/ कर्माङ्गस्तुतिकर्मप्रशंसया तत्प्ररोच नार्थLium प्रपत्त्यङ्गस्तुतित्वेन प्रपत्तिप्रशंसार्थ।comru प्रपत्तिप्ररोचनार्थ Dr@momb - अा भक्ति अनुपादेयं प्रपत्ति उपादेयम् ढा ढग की स्वेष्टकं केल विपरीत coins फलि wop। अङ्गस्तुत्यर्थत्वविवरिprit - अङ्गली इत्यादि

माग

उपायL प्राप्यानुरूप-

अदु

[[१]]

(सा।स्वा) एकाधिकारीनि विवक्षितविपरीतमिति - भक्त्यनुपादेयत्वरूपस्वमतविपरीत QLTpulg

उपपादिकं की इति जीवनावस्थै दृष्टफलजनकत्वाभावेन प्रपत्ति ॐ विश्वासजनकत्वरूप प्ररोचकत्वं BLT। लघूपाये पुंसां स्वतएव प्रवृत्तेः । लघूपायस्यैव गरूपायप्रवर्तकत्वाचित्येन च भक्त्युपायविधेः प्रपत्तौ प्रवर्तकत्वरूप प्ररोचकत्व परिशेषप्रमाणेनाङ्गेषु फलश्रुतिरर्थवाद इति न्यायेनाङ्ग स्तुति

शुल

(सा।प्र) सर्वपाप विमोक्षण रूपफलनिर्देशस्य अङ्गेषु फलश्रुतिरर्थवाद इति न्यायेनान्यथासिद्धया प्रपत्तेरङ्गत्वमेव स्यान्नतु स्वातन्त्र्यमिति भावः - प्राप्यवैरूप्यं चागमैर्बहुशो -

(सा।वि) विवक्षितविपरीतमिति - भक्तिरनुपादेयाप्रपत्तिरूपादेयेति खलु भवतां विवक्षितम् - तद्विपरीतं तन्न सिद्ध्यति - वेदान्तेषु भक्तिप्रपत्त्योरेकफलसाधनतयापरस्परनैरपेक्ष्येण विधानाद्भक्तेः प्रपत्तितुल्ययोगक्षेमत्वेन अन्यतरस्य अन्यतरप्ररोचकत्वाभावेन प्रपत्तिप्ररोचकत्वासम्भवात् - सम्भवे वा गुरुण्यालस्यादिनाऽप्रवृत्तौ लघुनाङ्गभूतेनाङ्गिफलमारोप्य प्ररोचना कार्या । नतु गुरुणा लघु प्ररोचना स्वरसत एव लघुप्रवृत्तिसम्भवेन प्ररोचनानपेक्षितत्वात् - धान्यवहनार्थमनाहुहि सिकताभारनिक्षेपोऽपि लघूपायोऽभ्यासपाटवायैव - नतु गर्वपरिहाराय । अतो विवक्षितविपरीत मितिभावः - तदेव विवृणोति - अङ्ग इति प्ररोच नार्थत्वे “वैश्वानरं द्वादशकपालां निर्वपत्” इत्यादिष्वयवेष्ववय विफलनिर्देशन स्तुतिस्स्यात्तन्न सम्भवति । -

(सा।सं) शास्त्र प्ररोचनादि) इत्युक्तमेव प्रकृते विवृत्य दूषयतिएकाधिकारीति । विवक्षितविपरीतमिति । प्रपत्तिरूप लघूपाये रुच्युत्पत्तये भक्तिरूप गरूपाय विधान मित्युक्तते विवक्षितस्वरूप विरुद्धत्वविपरीतम्भक्तेस्सकिञ्चनं प्रत्युपायत्वमेव सिद्ध्यदित्यर्थः - किञ्च विवक्षितं प्रपत्त्युपायत्वफलकं तदन्यानुपायत्वम् - तद्विपरीतं प्रपत्तेरेवानुपायत्वम् तदेव स्षष्टयति - अङ्ग इति - भक्तिप्रपत्त्योर्द्वयोरपि सफत्वे प्रपत्तिशास्त्रमपि प्रपत्ते र्मोक्ष साधनत्व

[[५४८]]

मू-मात्रup शास्त्रवेद्य

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

Gung फलि युक्तिमात्र

प्राप्य क्रं । कं की ढङ्ग गण । अनुरूप प्राप्यविरोधं @@@@

• आगमसिद्ध[i])

@roop विरुद्धतर्क [i) Brno बाधिऊङ्कीं तुल्यन्याय♚G सर्वशास्त्र [ii प्रपत्तिशास्त्रं प्रमाणाली, “अथ पातकभीतस्त्वम्” ढाका की

उपासनादि ५० Cr

पातकशब्द

प्राप्य ।कंल

(सा।दी) त्वpii शास्त्रंQGQGL। युक्तिuni कल्पिाकी इत्यादिwn - वैदिक [i) Brom अर्थ [i] की ॐ विरुद्ध का अर्थ साधिॐ श्री ॐ तुल्यन्याय♚♚ सर्वशास्त्र किं प्रपत्ति शास्त्रं न बाधङ्की - आगमसिद्ध ii) Bor इत्यादि । “अथ पातकभीतस्त्वम्” ढाळाळी श्लोक की पातकशब्द विवक्षित उपासनादि८६५कं प्राप्यविरुद्धत्वं सिद्धिकं GDङ्गा (@pi - अथ पातकेति - शु अकिञ्चन प्रपत्तिur Goo

(सा।स्वा) मुखेन अङ्गि प्ररोचकत्वं Gang

अनुपादेयत्वरूपस्वपक्षविपरीत QILD ५।१ - - तृतीयकल्प

अङ्गतया भक्ति उपादेयैBur Gal

निरसिळी - प्राप्य

इति ।

मुमुक्षुकं प्राप्य प्रापकयोरैक्यमावश्यकमित्यादियुक्तिमूलतया भक्तियोगमनुपा (दे) यoorpm ? ढाळাढळ ूनীÈ ूठীpi आगमसिद्धri in इति - चतुर्थपक्ष निरसिॐ कीpri

-अथ पात केति -

(सा।प्र।) मोक्षार्थमेव विहितत्वान्नास्तीत्यभिप्रायेणाह । प्राप्य

इति - विहितत्वेऽपि -

(सा।वि) भक्तेः प्रप्तत्यङ्गत्वाभावात्प्रपत्तेर्भक्त्यङ्गत्वाद्वैपरीत्यमेव फलतीति भावः -प्राप्यनुरूपेत्यस्योत्तरमाहप्राप्यलङ्कुकिंल इति प्राप्यमेव प्रापकं तदनुरूपं नो चचेतननुरूपमिति प्राप्तिर्नास्ति शास्त्रैकवेद्यत्वादानुरूप्यस्यअतो भक्तिरपि शास्त्रवशादनुरूपैवेति भावः ।

(सा।सं) बोधकमेव स्यात् - तथा अनुक्त्वा “रुचिकी” इत्युक्त्वा परस्परसम्बन्धाभावे अन्यस्यान्यरुचिजनकत्वायोगात् । सम्बन्धान्तराप्रसिद्धेः - “न किरिन्द्रस्त्वदुत्तर” इति वदसम्भवद्धर्मकीर्तनमुखने रुचिजनकत्वस्य तवाप्यननुमतत्वादेकं प्रति द्वयोरुपायभावप्रसङ्गात् फलवदफलन्यायेन अङ्गभूतायां प्रपत्तौ अङ्गेषु फलश्रुतिरर्थवादः स्यादिति न्यायेन “मुमुषुर्वै” इत्यादि शास्त्रमङ्गे अङ्गिफलनिर्देशरूपं सद्रुचिजनकमिति स्यात् - एव च प्रपत्तेरेव अनुपायत्वं भक्तरेरुपायत्वञ्च फलितमिति भावः । श्रुत्यादि विरुद्धतर्कस्य श्रुत्यादि सिद्धानपनोदकत्वं युक्तिमात्र इत्यनेन सूचितम् । अपनोदकत्वे बाधमाह - आगमेति अथ पातकेति वचनान्यथासिद्ध्या तेन निन्दितत्वं च दशमं हेतुं स्वरूपासिद्ध्या दूषयति । अथ पातकेति - “ध्यायत - निधिध्यासितव्यः - उपासीत - ध्येयो नारायण स्सदाहरिरेकस्सदा ध्येयः

[[९९]]

स्मर्तव्यस्सततं विष्णुः - मन्मना भवमद्भक्तः इत्यादि प्रमाणविहितां भगवत्प्रियतमत्वापादिकं भक्तिं धर्मदेवतैव स्वपुत्रं प्रत्येव पातकत्वेन वदतीत्युक्तिरवैदिक गोष्ठीष्वेव रोचते । तर्हि तस्य कोऽर्थ इति चेदुच्यते ? भक्ति प्रकरणस्थमपीदं वचनं तदवान्तर प्रकरणेन

मूनिन्दिकीp Gags

साध्योपायशोधनाधिकारः

प्रमाण -

suni मुमुक्षुकं विहित

[[५४९]]

भक्तिप्रपत्ति का Gio यथाधिकारं परिग्राह्य[i] ना - विहित ji & C आचार्यरुचि परिगृहीत[i] Barragiquino अतिथिसत्कार (६) विहित बाळा गवालम्बनादिzir Gur

उपासनादिकं शिष्टपरिग्रह विरुद्ध risar

निरूपकवाक्य १६

धर्ममप्याचरेन्नतु”ढाळा

सर्वाचार्य परिग्रह

श्लाघ्या श्रीपराशरादि पूर्वाचार्या अनुष्ठिकं

अनादरणीय [i) बाग pr? Tor sujib

Cup “अस्वर्ग्य लोकविद्विष्टं

t

“तस्मै नमो मुनिवराय पराशराय”

सर्वशिष्टबहिष्कारं@@@। -

(सा।दी) शक्तं भक्त्यादि परिग्राह्यQLD & priti - शुक्र आचार्यरुचिपरिगृहीतत्वDown स्वरूपविरुद्ध

मुमुक्ष्वित्यादि - ननु विहित Diggiii

पक्ष निराकरिकीin

क्

विहित is Carum gaib इत्यादि - कतिपय शिष्टाननुष्ठानं प्रपत्ति ५००० श्रीपराशरादि कक्षा अनुष्ठिwww Co - सर्वशिष्ट बहिष्कारं भक्त्यादिनीं Guri - सर्वाचार्येत्यादि - स्वरूप

(सा।स्वा) उपसंहरिकी - शुक्र

इति - विहितेति विहितत्वेऽपि भक्तित्यागे प्रपत्तेरपि

विहितongs

त्यागप्रसङ्गःाङ्ग ५ - शनी भक्तियोगं विहित Dongri आचार्यपरिग्रहीं

[[१]]

।

स्वरूपविरुद्धLD१की पक्ष अनुवदि। निरसिऊं कीpri - विहित [i) B। Crungi इत्यादिना श्लाघ्य [॥।] इति । कतिपयशिष्टपरिग्रहापरिग्रहसन्निपातकं सर्वसम्मतशिष्टपरिग्रह Q/LD/६pLiq - सर्वेति । कतिपयशिष्टपरिग्रहमनुपादेयता नियामकLDI B प्रपत्तेरप्यनुपादेयता प्रसङ्गः कलङ्क - शमी भक्ध्यानुपा (दे) यत्ववाद कलिकाल की अधिकारिदौर्लभ्य ♚

अनुपायत्व

(सा।प्र) शिष्टपरिग्रहाभावात्स्वरूपविरुद्धत्वमाशङ्कय परिहरति । विहित trial as Crunggi इत्यादिना गुरुपरिग्रहमेव दर्शयति । तस्मै नम इत्यादिना । आचार्यवर्गप्रधाननाथमुनिशठकोपनमस्या प्रतिपादकश्लोकयोर्मध्ये यामुनाचार्यैः पराशरनमस्या प्रतिपादकश्लोकोक्तेस्सन्दंशिनी -

(सा।वि) शिष्टपरिग्रहो नास्तीति पक्षमाक्षिप्य परिहरति - विहितnisCrunggi इति - निरूपकवाक्य Dimpl पण्डितोक्तिर्न भवति - अäggop, सर्वाचार्य परिगृहीतत्वाभावे सत्येव न किम् कं। निरसनम् - यामुनाचार्याद्यभिमततया पूर्वाचार्यत्वेनाभिमत पराशरादि शिष्टपरिगृहीतत्वा - (सा।सं) भक्तिनिर्वृत्तिप्रतिबन्धकपातकपरमेव । भक्तिनिर्वृत्तिप्रतिबन्धकानामनादिकालसञ्चितानां पातकानामानन्त्यात्तन्निवर्तककृच्छ्र, चान्द्रायण, कूश्माण्ड, वैश्वानर, व्रातपति, पवित्रेष्टि, त्रिवृदग्निष्टोमादिकान्कर्तुमशक्तः पातकैरपि भीतश्चेद्विमुक्त चान्द्रायणादि समारम्भस्तत्स्थाने तमेव शरणं व्रजेति हि प्रकरणानुगुणस्तदर्थः - नत्वदभिमतः - इदं सर्वमभिप्रेत्यप्रमाणं इत्युक्तम् - अथ एकादश द्वादश हेत्वोरपि साध्यसाधकता प्रकारं पररीत्या अनूद्य स्वरूपासिद्ध्यादूषयति - विहित risarungji इत्यादिना - अस्वर्ग्यमिति वचन मतिथिसत्कारादिषु गवालम्भनादि विषयम् -

[[५५०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - युगान्तर / ॐ) @ धर्म का परमात्मोपासनादि ८ @ा कण्ठ अधिकारिकबा दुर्लभ

क

Qurbg/mourn -

कलियुगीं यथोक्त Door

कं काल

Cup “कलौसङ्कीर्त्य केशवम्” “कलेर्दोषनिधे राजन्नस्ति ह्येको महान् गुणः । कीर्तनादेव कृष्णस्य मुक्तबन्धः परं व्रजेत् “ग्री ढाढÖागा]G@LDIळा । – “कलौ कृतयुगं तस्य कलिस्तस्य कृतेयुगे । यस्य चेतसि गोविन्दो हृदये यस्य ऎऩ्ऩवुमॊण्णादु नाच्युतः” ढाळा कीpullq।Cu @ काल की उपासनादिकं अधिकारि स्वयम्प्रयोजनयोगनिष्ठ पूर्वाचार्य कक्षा Gum Cop सम्भावितACp-

[[९९]]

(सा।दी) विरुद्धत्वा कलियुगी) भक्तयादिकं अधिकारि कक्षा की

यै

शक कण्ठकं कलियुग ñल मोक्षोपायत्वDung शङ्गै अनुवदि परिहरिकीpirin - Qua युगान्तरेत्यादि - कीर्तनादेव अवधारणा भक्त्यधिकारि दौर्लभ्यQLD शङ्काभिप्रायम् कलियुग की भक्त्यधिकारिका स्वयं प्रयोजनयोगनिषठ ।

श्रीनाथमुनिप्रभृतिक्षा Curr सम्भावित ढाढंाळीpri - कलौ कृतयुगमित्यादि यस्य चेतसिगोविन्दस्य कलौ कृतयुगQD॥।Ù कलियुग कुंली -

त्तु

(सा।स्वा) तात्पर्यकQLD की पक्ष अनुवदि निरसिहङ्की - Qua इति - भक्तिकण्ठ कालविशेष♚की अनुपायतायां प्रमाण pii उपन्यसि कीpit - Coup इति - कीर्तनादेव

ढाढंाकी अवधारण♚$१० भक्त्यनुपायत्वंसिद्धQDorm &♚ - अधिकारिदौर्लभ्य♚ला भक्तियोगमनुपादेयCLDIT? प्रमाणस्वारस्य How? विकलि आद्यपक्ष

कलाविति

कङ्काल ♚ली

निरसि कीpri

(सा।प्र) न्यायात् “अल्पं वागुरुवायस्य श्रुतस्योपकरोति यः । तमपीह गुरुं विद्या च्छ्रतोपक्रिययातया” इत्युक्तप्रकारेण श्रीविष्णुपुराण निर्माणपूर्वकमर्थपञ्चक ज्ञानेनाज्ञाननिवर्तकत्वेन “गुशब्दस्त्वन्धकारस्स्याद्द्रु शब्दस्तन्निरोधकः” इत्युक्त गुरुशब्द प्रवृत्तिनिमित्तसद्भावात् “पद्यमङ्गलिविच्छेद उरो विन्यस्तमक्षरम् । तन्नामकरणं चेति दास्यमेतच्चतुविधम्” इत्युक्तदास्यस्य यामुनाचार्यैः पँराशरविषयपद्यकरणेनानुमतत्वाच्च पराशरस्यापि पूर्वा चार्यत्वमिति भावः । व्यासवाल्मीक्यादय आदिशब्दार्थ : - ननु कलियुगे उपासनाधिकारिणोऽसम्भावितत्वाभिप्रायेण किल “कलौ सङ्कीर्थ केशवम्” इत्याद्युच्यते - अतः कालावच्छिन्नात्म स्वरूप विरुद्धत्वमेवेत्याशङ्कय अस्मिन् काल एव भक्ति योगानुष्ठातृत्वेन प्रसिद्धनाथमुनि कुरकेश्वरादि प्रदर्शनपूर्वकमधिकारि सम्भवम् प्रदर्शयन्नधिकार्यभावावगममात्रेण स्वरूपविरुद्धत्वे सङ्कीर्तन व्यतिरिक्त प्रपदनद्वयोच्चारणयोरप्य धिकार्यभावस्य वाचनिकतया स्वरूपविरुद्धत्वप्रसङ्गमप्याह । युगान्तर /ji१८B६f६) इत्यादिना । एवं तर्ह्यप्ततमानां -

(सा।वि) त्सर्वशिष्टापरिग्रहो नास्तीति भावः - एतद्युगे तदधिकार्यभावात्स्वरूप विरुद्धत्वमित्याक्षिप्य परिहरति Qug युगान्तरेति QUIT, अनुगुणा न भवन्ति - अस्मिन् युगेऽपि पूर्वाचार्य भक्तिसार, पराङ्कश, नाथादिवन्महर्षयोऽधिकारिणस्सम्भवन्त्येवेति परिहारमाह - कलौकृत युगमिति यस्य चेतसि गोविन्दः तस्य कलौ कृतयुगं गोविन्द भजनवतां कलिप्रयुक्तचित्त चाञ्चल्यादिकं न भवति किन्तु “ध्यायन् कृते यजन् यज्ञैः” इत्युक्त कृत युगप्रयुक्तध्यान

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५५१]]

मू - Ð (A) rij@n£L सङ्कीर्तनव्यतिरिक्तैunoon प्रपत्ति कण्ठ, “किं नु तस्य च मन्त्रस्य कर्मणः कमलासन । न लभ्यतेऽधिकारी वा श्रोतुकामापि वा नरः” इत्यादि pig Cu महाविश्वासादियुक्त yor अधिकारिक्षा LLLD Q प्रसङ्गगाळा उपासनादिकण्ठ CQQpro विरोधं यथाशास्त्रम् आतुरादिकं अवगाहनादि sir Gum @m वेऱॊरु

‘अकिञ्चनोऽनन्यगतिः”ढाळगली कण्ठ अधिकारिकं स्वाधिकार विरुद्ध बाळगा प्राप्तम् - (सा।दी) भगवद्ध्यायिक गLTS अधिकारिदौर्लभ्यं कीर्तनादेवेत्यवधारणं प्रपत्ति अधिकारिदौर्लभ्यप्रसङ्गं की rin @] gm@$६/riी। प्रमाणान्तराविरुद्ध स्वरूपविरुद्धत्व कुण्डकं BILG कीpir शुाळा इत्यादिआतुरादिकं अवगाहनादि ५G स्वाधिकारविरुद्धका अugu Glusions। ननु स्वरूपविरोध Dumr भक्त्यादि) प्रवृत्तिकं मूढमं । नरस्य बुद्धिदौर्लभ्या त्वात् ढाढाल? ढा-

(सा।स्वा) द्वितीयपक्ष वचनापातस्वारस्य♚ल

प्रतिक्षेपिकीpi।

GD

। अन्यथा

Cg इतिCg, उपाय wong Gum@gpg - सङ्कीर्तनव्यतिरिक्तप्रपत्ति इति अवधारणबला देव प्रपत्तेरप्यनु पायत्वं प्रसङ्गिकं CG Dog। भक्तिवदधिकारिदौर्लभ्याभावे प्रपत्ति ५ अनुपायत्वप्रसङ्गQLDIJII? Gauri - किन्न्विति - CALL इति - लघूपाय किं ल अधिकारिदौर्लभ्यङ्ग CLIT? ढाळगळा महाविश्वासादीति - CELL, दुर्लभ Gurung प्रसङ्ग इति - प्रपत्ति अनुपायत्वप्रसङ्ग (OL अधिकारिदौर्लभ्याभिधानमुखेन प्रपत्तिप्रशंसै तात्पर्य इत्यादि ५ (कण्ठ कीर्तनप्रशंसै तात्पर्य नाना भक्तियोगं विरुद्धQI/D६०१८ी आप्तवाक्य कुङ्कुमं गतिम्।? ढग

कूडा

• लं वचन “कीर्तनादेव कृष्णस्य

[[९९]]

• Qu

इति

शुभपीळा, उक्तप्रकारेण भक्ति अविरुद्धत्वं भक्तिकण्ठ मोक्षोपायत्व (p। LITEĞं “नरस्य बुद्धिदौर्बल्या

(सा।प्र) भक्तेस्स्वरूपविरुद्धत्वं वदतां कोऽभिप्राय इत्यत्र यथा अवगाहनमातुरस्वरूपविरुद्धं तथा बद्धानां कर्मपरतन्त्रत्वात्स्वतो भगवत्परतन्त्रत्वाच्च कर्मानुगुण्येन भगवता केषाञ्चिद्भक्त्यादावशक्त्या देर्विलम्बाक्षमत्वस्य वा सम्पादितत्वेन तद्विशिष्टस्वरूपविरुद्धत्वाभिप्रायेण तथोक्तिरित्याह शुभका इत्यादिना - ननु भगवच्छास्त्रे उपायान्तर प्रवृत्ते बुद्धि -

PR

(सा।वि) सिद्ध्यत्येवेति कलावपि ध्यायिनस्सम्भवन्तीति भावः अधिकारिका अधिकारिणाम् - GgLL@sum, दुर्लभतया अन्यन्धीमुंलीं, प्रपत्ति विषयेऽपि अतिप्रसङ्ग अयोग्यत्वप्रसङ्गस्स्यात् - अत उपासनं स्वरूपविरुद्धं न भवति - किं तर्ह्यकिञ्चनस्य स्वाधिकारविरुद्धमिति निगमयति । शुळाळा इत्यादिना - ननु प्रपत्तेरशक्ताधिकारिकत्वे मन्त्रस्नानादिवदनुकल्पतया अमुख्यतया-

(सा।सं) यदि केनापि प्रकारेण न स्वरूप विरुद्धाभक्तिस्तर्हि भवादृशैरपि परिग्राह्या स्यादित्यत्राह शुळा इति - स्वाधिकारेति । न स्वरूपेण विरोधः - किन्तु स्वगताकिञ्चन्येनैवेति भावः

[[५५२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - Q१ अधिकारविरोधping उपासनादि की प्रवर्ति swimmiupp “नरस्य बुद्धिदौर्बल्यादुपायान्तरमिष्यते” - suma उपासनादि अधिकार्यन्तर&

ढाळा

यथाधिकारमनुगुणril -

(सा।दी) @ अधिकारेत्यादि । भक्त्यादि उपासनेत्यादि - Quig स्वरूपाविरुद्धत्व

G

ओर्

यथाधिकारमनुगुण [i) B@ग कीprit - @ ऊं तुल्य oil gaib भक्त्यपेक्षया प्रपत्तिश्रेष्ठतमैQuinn-

[[१]]

याग

(सा।स्वा) दुपायान्तरमिष्यते” अनुपायत्वं की। विरोधि wing? बुद्धिदौर्बल्यकृतमुपायान्तरावलम्बनं तत्त्वबुद्धिकृत वचन Go Gappam@Curr? Tढङ्गा)(BlÈ @summit - @अधिकारविरोधम् इति । अधिकार विरोधं Qguru बुद्धिदौर्बल्य Gorm] लङ्का - Que भक्तियोगं अधिकारि स्वाधिकार विरुद्धomळी सर्वाधिकार विरुद्ध मॆऩ्ऱु करुत्तु इप्पडि LDIT BIGBT? ढाङ्गा प्रपत्तिjori अधिकारिकं स्वाधिकार विरुद्धैT Bur सर्वाधिकार विरुद्धैT & प्रसङ्गिकं Gool प्रतिबन्धिगर्भons उपसंहरिकी - शुभ इति - Que भक्तियोगं समर्थाधिकारिविषय♚ली उपाय की सामर्थ्यं प्रपत्ति@wii Gorफलि ५६० sun प्रपत्तिगौणो पायDIO Burro तन्निष्ठनै Gsuing Cour, कृतकृत्य, अनुष्ठितकृतशत GGGuor ? किञ्च स्तुतिunngi मुख्योपायनिष्ठनैurpr स्तुति icons उचितै ? शुभ प्रपत्ति उपायं, भक्ति उपाय फलिuman Gur तात्पर्य(@supri

(सा।प्र) दौर्बल्यहेतुकत्वोक्तेबुद्धेश्च भक्तिगतस्वरूपविरुद्धत्वाविषयत्वातिरेकेणदौर्बल्यासिद्धेः कथमधिकार विरुद्धत्वमुच्यत इत्यत्र सर्वेषां साधनानां स्वाधिकारज्ञानपूर्वकमेवानुष्ठेयत्वात् “सकृदेवं प्रपन्नस्य कृत्यं नैवान्यदिष्यते । उपाया पायमुक्तस्य वर्तमानस्य मध्यतः । नरस्य बुद्धिदौर्बल्यादुपायान्तरमिष्यते” । इत्यत्र पूर्वार्धोदितमध्यमनिष्ठा रूपस्य स्वकीय भक्त्याधिकाराभावस्य ज्ञानमेव बुद्धिदौर्बल्य शब्दविवक्षित मिति न भक्तेस्स्वरूपविरुद्धत्वं तत्र विवक्षितमित्यभिप्रायेणाह - ६ अधिकारेत्यादिना - एव मधिकारविशेषमात्र विरुद्धतया चेतनस्वरूपविरुद्धत्वानुपपत्तेस्स्वरूपानुरूप एव भक्तियोग इत्याह शुलsun इत्यादिना - उपासनादीति - कर्मयोगादिरादिशब्दार्थः । एवं भक्तियोगस्यापि स्वरूपानुरूपत्वे तत्राशक्तार्थमेव प्रपत्तेर्विहितत्वे च मुख्यस्नानाशक्तार्थतया विहितमन्त्रस्नानादिवदनु कल्पतया अमुख्यत्वप्रसङ्गाद्भक्तित आधिक्यव्यपेदेशोनोपपद्यत इत्यत्र भक्ते र्यथाधर्मान्तरेभ्यो विषयाधिक्यात्फलाधिक्याच्चा आधिक्यं तथा प्रपत्तेरपि सुकरत्वादिना भक्तितोऽधिकत्वमिति वदन् प्रथममाधिक्यस्य प्रामाणिकत्वमाह

(सा।वि) भक्तित उत्कर्षप्रतिपादनं नोपपद्यत इत्यत्र सुकरत्वादिना आधिक्यं वदन् तत्राधिक्यस्य

(सा।सं) त्रयोदशहेतुं नरस्येति वचनान्यथासिद्ध्युपपादनेन स किञ्चने तद्धेतोस्स्वरूपासिद्ध्या परिहरति Q अधिकार इति - बुद्धिदौर्बल्यं, महाविश्वासमान्द्यम् - अधिकार्यन्तर । इत्युक्तिरकिञ्चनस्यापि फलभक्तिसम्भवाभिप्रायेण -

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५५३]]

सामर्थ्यTODIGIT

मू - upmळंल सामर्थ्य विलम्बक्षमं प्रपत्ति ow स्वतन्त्रोपायons up in Color Tmi, कृतकृत्य, अनुष्ठितक्रतुशत Q or or lio, इवऩुक्कु मरणान्त [LD IT & नडक्किऱ व्यापार [] ५६० GIT अवभृतपर्यन्तकर्तव्यक्रियाकलाप [i) BTS स्तुति, क्रत्वन्तरानुष्ठानङ्गी Gogajrar नित्यनैमित्तिकाilळक्षा Guruji स्वतन्त्रविधिur वर्णाश्रमादिधर्मjar purp♚&& नडवानिऱ्कच् Grupuji, अनुष्ठितात्मयागफलñogi upp कर्तव्यान्तरनिरपेक्ष शुö, महर्षि, भगवच्छास्त्र, वेद घोषिurror।poor -

(सा।दी) @५ ऊं प्रपत्त्युत्कर्षलीं प्रमाण rij ५० ना दर्शिी - jio सामर्थ्यमित्यादिuri। Grung, साध्वनुष्ठितसर्वयज्ञमं। -

(सा।स्वा) ajmi इति @sung Color इत्यादिकं प्रपत्तिस्तुति प्रपत्तिनैरपेक्ष्य श्री तात्पर्य भक्त्यनुपायतै

इति । Grung Guru इत्यादि

य

तात्पर्य@@@@unm♚।

उक्तिः - कृतकृत्य इत्यार्षोक्तिः

अनुष्ठितक्रतुशत इत्यादि भगवच्छास्त्रम् - मरणान्तरेत्यादि श्रुत्यर्थकथन QL - Qu प्रपत्तिनिष्ठ स्तुति Quoran Com ? भक्तिप्रपत्ति की Gb मोक्षसाधनतया विहितत्वाविशेषेणतुल्य com कङ्क अन्यतरस्तुति @Gor? प्रत्युतमुख्यभक्तिनिष्ठ स्तुतिGw उचितैworprr?

[[६६]]

(सा।प्र) इत्यादिना

अनेन “सर्वे GgugGuru ६, अनुष्ठितयागः वेदास्सर्वविद्यास्सशास्त्रास्सर्वे यज्ञास्सर्व इज्यश्चकृष्णः - विदुः कृष्णं ब्राह्मणास्तत्वतो ये तेषां राजन्सर्वयज्ञास्समाप्ता ” इत्यादि र्विवक्षितः । कृतकृत्य इत्यनेन “अनेनैव तु मन्त्रेण स्वात्मानं मयि निक्षिपेत् । मयि निक्षिप्त कर्तव्यः कृतकृत्यो भविष्यति” इत्येतद्विवक्षितम् “ अनुष्ठितक्रतु शतो भवत्येव न संशयः” इत्यादि विवक्षितम् । मरणान्तमित्यादिना “तस्यैवं विदुषो यज्ञस्यात्मा’ इत्यनुवाकार्थो विवक्षितः । अनुष्ठितात्मयोग jogi upp कर्तव्यान्तरनिरपेक्ष इत्यनेन “सकृदेवम्प्रपन्नस्य कृत्यं नैवान्यदिष्यते” इत्याद्यभिप्रेतम् - घोषिumor।por। उच्चैर्वदन्तीत्यर्थः स्फुटं प्रतिपादयन्तीति भावः

(सा।वि) प्रामाणिकत्वमाह - सामर्थ्य इति

प्रपत्ति स्वतन्त्र$♚♚।०६१, स्वतन्त्रप्रपत्तिनिष्ठम् - Gurmi, अनुष्ठितयोग इति - “विदुः कृष्णं ब्राह्मणास्तत्वतो ये तेषां राजन् सर्वयज्ञस्समाप्तः - अनुष्ठितक्रतुशतो भवत्येवन संशयः इत्यादि प्रमाणमनुसन्धेयम् - घोषिur, स्फुटं वदन्ति -

[[९९]]

(सा।सं)“Grung Cou” इत्यादौ “विदुःकृष्णं ब्राह्मणास्तत्वतो ये तेषां राजन् सर्वयज्ञस्समाप्ताः

़ मयि निक्षिप्तकर्तव्यः कृतकृत्यो भविष्यति । तस्यैवं विदुषो” इत्यादि “ यन्मरणं तदवभृतम्” इत्यादिकं प्रमाणम् - कृतकृत्यस्य किं नित्यादिभिरित्यत्रोत्तरं क्रत्वन्तरेत्यादि - स्तुति घोषिurrp/orpoor इत्यन्वयः-

[[५५४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

कळ

मू - शुक्र “तपस्विभ्योऽधिको योगी ज्ञानिभ्योऽभिमतोऽधिकः । कर्मिभ्यचाधिको योगी तस्माद्योगी भवार्जुन” इत्यादि प्रवृत्तिधर्म १४।६०) निवृत्तिधर्म [i] ५ बा श्रेष्ठ rij & jur, यानी आत्मविषय Dior योगं श्रेष्ठww।proj आत्मविषययोग ril ५ ft “योगिनामपि सर्वेषाम्” ढाङ्ग की श्लोक की छा वसुदेवनन्दनविषयuorror योगं श्रेष्ठjuraqib, परमात्मविषयविद्याविशेषri@rangab न्यासनिक्षेपादिशब्द rijGULL विद्याविशेषCD सुकरत्व, ककृत्कर्तव्यत्व, शीघ्रफलप्रदत्वादिना श्रेष्ठतमम् -

।

(सा।दी) शुक्रं तपस्विभ्य इत्यादि - तपस्विभ्यः, प्रवृत्तिधर्मरूपभक्तिनिष्ठ ] BITLqgran। प्रवृत्तिरूपज्ञाननिष्ठojकं प्रवृत्तिधर्मरूपकर्मयोगनिष्ठतीgi Biggi योगीनिवृत्तिधर्मरूप योगवानधिका - sun निवृत्तिधर्मरूपयोगी भवेति श्लोक। कं अर्थ श्रेष्ठतमम् - आदिशब्द भूयः प्रारब्धहन्तृत्वó सङ्ग्रहीतम् । -

(सा।स्वा) इतराङ्गनैरपेक्ष्यरूपाधिक्ययुक्ततया प्रपत्तेस्तन्निष्ठस्तुति उचितैाग) स्वसाङ्गव्यतिरिक्तनैरपेक्ष्यं सर्वसाधारण opn? प्रपत्तिस्तुत्या प्रपत्त्याधिक्यं सिद्धगणी प्रपत्तिनिष्ठस्तुतिQww प्रपत्तिस्तुतिunu? GTढगढग सदृष्टान्त Lons प्रपत्त्याधिक्य ñng समर्थिमङ्कीpi - शुक्र इति शुल्क, प्रपत्तिनिष्ठनै स्तुति sun - तपस्विभ्यः इत्यादिकेवलतपसा, आत्मज्ञानव्यतिरिक्तज्ञानेन केवलाश्वमेधादिना यः पुरुषार्थस्साध्यते तेभ्योऽप्यतिशयितपुरुषार्थत्वादात्मयोगी अधिकः । यथा वा “योगिनामपि सर्वेषाम्” इति । पञ्चम्यर्थे षष्ठी - योगिभ्यः सर्वभूतस्थितमित्याद्युक्तचतुर्विधयोगिभ्यः - सर्वेभ्योऽपि तपस्विप्रभृतिभ्योऽपि मां श्रद्धावान् सन् यो भजते स युक्ततमः - श्रेष्ठतम इत्यर्थाश्रयणेन वसुदेवनन्दन विषययोगी श्रेष्ठ : तद्वत् mulg उक्तस्थलri]sf] विशिष्टपुरुषस्तुतावपि विशेषणीभूतयोगादेराधिक्यं तद्वत्प्रकृतेऽपि प्रपत्त्याधिक्य कुङ्कु - दृष्टान्त (@ अतिशयितफलजनकतया आधिक्यं १४।६० प्रपत्ति भक्त्यपेक्षया आधिक्य QLD Tiral Coor?

क्कु GT া& Quit। सुकरत्वेत्यादि प्रपन्नाधिकारि स्तुतिमात्रेण प्रपत्तिकं आधिक्यं माग।

Guor?

ननु श्रुति

(सा।प्र) शीघ्र फलप्रदत्वादीति सर्वाधिकारत्वप्रतिबन्धानर्हत्वादि रादिशब्दार्थः स्थस्यातिरिक्तशब्दस्य घटातिरिक्तः पट इत्यादिष्विव भेदोपस्थापकतयापि चरितार्थत्वान्नियमेनाधिक्य

(सा।वि) तपस्विभ्यः, प्रपत्तिरूपधर्मनिष्ठेभ्यः - ज्ञानिभ्यः, प्रवृत्तिरूपज्ञान निष्ठेभ्यः - कर्मिभ्यः, प्रवृत्तिरूपयोगनिष्ठेभ्यश्च - योगी, निवृत्तिधर्मनिष्ठोऽधिक इत्यर्थः ।

(सा।सं) शुल, स्वतन्त्रप्रपत्तिनिष्ठस्य सर्वस्तुतिविषयत्वात् - तपस्विभ्यः। कायशोषणमात्रपरेभ्यः - योगी, ज्ञानयोगनिष्ठः - यद्वा, “ईदृशः परमात्मा यं प्रत्यगात्मा तथेदृशः । तत्सम्बन्धानुसन्धानमीतियोगः प्रकीर्तितः’ इत्युक्तयोगनिष्ठः । स एव ज्ञानिभ्य इत्यनेन गृह्यते । अभिमतः, परमपुरुषाराधनरूपकर्मयोगनिष्ठः । स एव धर्मिभ्य इति गृह्यते । योगी, भक्तियोगवान् ।

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५५५]]

मू - न्यासविद्यद्यै कण्ठोक्ता अर्थ

माऩ

“तेषान्तु तपसां न्यासमतिरिक्तं तपश्श्रुतम् । सत्कर्मनिरता श्शुद्धास्साङ्ख्ययोग विदस्तथा । नार्हन्तिशरणस्थस्य कलां कोटितमीमपि”

उपबृहि५/-

(सा।दी) “तस्मान्न्यासमेषाम् "

उपबृह्मिकंलकीpri - न्यासविद्यै

श्रुत्युक्त

अर्थ

। भगवच्छास्त्रं

भगवच्छास्त्र po

इत्यादि - तेषां तुतपसाम्, सत्यं तपोदमादि रूपतपस् ६००È&l BGĞ प्रपत्तिरतिरिक्ततपस्@norm श्रविन्यास नपुंसकत्वमार्षम् - सत्कर्मेत्यादि - शुद्धास्सत्कर्य निरताः, निवृत्ति रूपकर्मयोगनिष्ठाः - शुद्धास्साङ्ख्यविदः - निवृत्तिरूपज्ञानयोगनिष्ठ शुद्धायोगविदः, शुद्धभक्तियोगनिष्ठ। नार्हन्ति, प्रपत्ति

(सा।स्वा) आधिक्यकण्ठोक्तिuriILLL स्तुति अन्यथाप्युपपन्नै? “तस्मान्न्यासमेषां तपसामतिरिक्तमाहुः"ढाळा आधिक्यं कण्ठोक्तQLD) आठ मालाला आधिक्यं प्राकरणिकतपोदमाद्यवधिक IBC भक्त्यपेक्षया आधिक्यं GGLI? नQsupri न्यासविद्यैu९% इति तेषामिति - तेषां तपसां, पूर्वानुवाकोक्तन्यासपर्यन्तानां तपसां मध्ये - न्यासम् । प्रथमार्थे द्वितीया - विभक्तिव्यत्ययश्छान्दसः - लिङ्गव्यत्ययो वा - न्यासाख्यं तपः अतिरिक्तम्, अतिशयितम् - श्रुतं, श्रुतिप्रतिपादित Gurung - सत्कर्मेति । सत्कर्मनिरताः - कर्मयोगनिष्ठाः साङ्ख्ययोगविदः, सङ्ख्याबुद्धिः ज्ञानयोगनिष्ठाः । शुद्धः, भक्तियोगनिष्ठाश्च ढाळाLiq उपब्रह्मणबल♚gma भक्तियोग pii पूर्वोक्त LDTT६OT न्यासादितपस्स्वन्तर्गत♚ - अमुख्य-

माऩ

(सा।प्र) बोधकत्वा सिद्धिरित्याशङ्कयोपब्रह्मणानुगुण्यादत्राधिक्यपरत्वमेवेत्याह - न्यास विद्यै।Go इत्यादिना । “सत्कर्मनिरताः” इति श्लोकस्य “तस्मान्न्यासमेषां तपसामतिरिक्तमाहुः” इत्येतदुपब्रह्मणत्व ज्ञापनार्थं, “तेषां तुतपसाम्” इत्यर्थोपादनमिति मव्तव्यम्

(सा।वि) सत्कर्मनिरताः इति - शुद्धाः, निवृत्तिधर्मपराः । सत्कर्मनिरताः, कर्मयोगवन्तः । शुद्धाः, साङ्ख्ययोगविदः । निवृत्तिरूपज्ञानयोगनिष्ठाः । शुद्धाः, योगविशारदाः - निवृत्तिरूपभक्तियोगनिष्ठा इत्यन्वयं स्वीकुर्वन्ति - वर्तिष्यमाण सङ्गत्यर्थं वृत्तम्

(सा।सं) प्रियतम एवहीति भाष्येण भक्तस्यापि प्रियतमत्वाविशेषेऽनुकरत्वादि मोत्रेण श्रेष्ठतमत्वोक्तिर्न प्रामाणिकेत्यत्राह । न्यासेति । “तस्मान्न्यासमेषां तपसामतिरिक्तमाहुः । “एतद्वैमहोपनिषदम् " इत्यभिप्रायेण कण्ठोक्तorror इत्युक्तम् । अतिरिक्तम्, अभ्यर्हितम् । स्वाश्रमोचितमिदमिति नित्यनैमित्तिकादि यथाधिकारमनुतिष्ठतां तत एव मनश्शुद्धिमतां चतुर्मुखलोकप्राप्तिश्रवणात्ते सत्कर्मनिरताश्शुद्धा इत्युच्यन्तेसाङख्यं, ज्ञानयोगः । तस्य साङ्ख्ययत्वं च चतुर्विंशति विलक्षणपञ्च विंशति तत्व प्रधानकतया स्वात्मविषयकत्वात् । तत्परं शास्त्रं साङ्ख्यम् योगशब्द इह कर्मयोग भक्तियोगयोर्ग्राहकः । अन्यथा शरणस्थस्येति पद स्वारस्यानुपपत्तेः । किञ्च अक्ञ्चिनो हि शरणस्थः । स किञ्चनो भक्त्यादिनिष्ठः । ननु भक्तावसमर्थस्य -

[[५५६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - अवगाहनादिकं समर्थानं “ मानसं विष्णु चिन्तनम्”

भगवच्चिन्तन

स्नान Loss विधि/ स्नानान्तर [i] ५ की शुद्धिलuuji गाणी पापान्तरrijsrujib शमि♚Gump भगवदनु भवरस miCurrGo उपासनादि

विधि, प्रपत्ति कं फल कुंmgujb

प्

समर्थां$@कण्ठ प्रपत्ति

suro

उत्तारकmi अधिक प्रभाव Lorra

अपेक्षि

अन्य şömbuqib Gls@sumi अकिञ्चन फलाविनाभावjmguji

उपाय लंलीङ्ग अधिकारी स्वरूप ही कामना शमि परिकर (१६) Quib व्यामोहंशमिक Cpm -

काली

• Qu

• Go

(सा।दी) वधिकप्रभाव jong सदृष्टान्त Dis उपपादिकीअवगाहनादिक्षा इत्यादिउपासनादिQuo आदिशब्द♚ॐ उपायविरोधिनिवर्तनjogi Gara♚। विरोधिनिवर्तनासमर्थकंल विरोधिowi Currऊङ्की भक्त्याद्युपायß pig - “सुदुष्करेण शोचेद्यः” ढाङ्ग कीmugu सर्वफलप्रदत्वं pm अकिञ्चन वर्णाद्यपेक्षैकी - कुं D सर्वाधिकारत्वोत्कर्षं Q@sms - अपेक्षि काल की इत्यादि अविलम्बितफलत्वामोघत्व प्रारब्धनाशकत्वोत्कर्षpii Gigi - उक्तानुवादपुरस्सरं वक्ष्यमाणjmg &pmi - Qua @ उपायेत्यादि -

(सा।स्वा) प्रपत्तिकं मुख्यभक्तियोगापेक्षयान्यत्रामुख्ये त्मन्तापरिदृष्ट LDIT] आधिक्यं ८। G Com ? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार् अवगाहनादिनी इति गौण Dinoor सस्नान । कण्ठ मुख्यवारुणस्नानादाधिक्यन्दृष्ट Lonswn@ तद्वदेव @gi आधिक्यं ८०२।११ उपासनादिकीं इत्यत्रादिशब्द उपाय विरोधिपापनिवर्तनं ग्रहीतम् -

इति उपायविरोधिनिवर्तनासमर्थ विरोधिनिवर्तनद्वारा भक्त्याद्युपायjmguji GGG Gopula अकिञ्चन इति - वर्णाद्यपेक्षै Gurug - अपेक्षितेति - भक्ध्यानिवर्त्यप्रारब्धनिवर्तनद्वारा ढाळा - शनी परिकरविषयव्यामोहशमनं ६६०० BLGujrui असाङ्ग परिहारार्थं वृत्तानुवादपुरस्सरं वर्तिष्यमाणप्रतिज्ञै Lori - Qua इति

(सा।प्र) नन्वमुख्यस्य कथं मुख्यादाधिक्यम् ? लोके अमुख्ये मुख्यान्निकर्षस्यैव दर्शनादित्यत्र लोके तथात्वेऽपि केवलवाचनिकार्थेषु वचनादेवर्थव्यवस्थेत्यनु कल्पभूत Lorror सस्नानस्य “मानसं प्रवरं स्नानं सर्वेशं सन्ति सूरयः” इत्यादिष्ववगतं मुख्यावगाहनाच्छ्रष्ठ्य सोपपत्तिकं प्रदर्शयन् भरन्यासस्यापि भक्तितश्श्रैष्ठ्यमुपपादयति । अवगाहनादिकीं इत्यादिना - भक्तिसाध्यस्य कृत्स्नस्यापि साधकत्वाद्भक्तेरपि साधकत्वाद्भक्तिसाध्य प्रारब्धभङ्गस्यापि साधकत्वाच्च भक्तितश्चैष्ठ्यमुपपन्नमित्यर्थः । एवं प्रपत्ति स्वरूपविषयव्यामोह निवृत्तिप्रकारमुक्त्वावृतानुकीर्तनपुरस्सरं वक्ष्यमाण प्रतिज्ञाव्याजेन वृत्तवर्तिष्यमाणयोः सङ्गतिमाह - Qium उपाय का इत्यादिना -

(सा।वि) कीर्तयन् परिकरविषयशङ्कापरिहारं प्रतिजानीते - Quig इत्यादिना ।

(सा।प्र) प्राप्तप्रपत्तिः कथमेवमधिकप्रभावेत्यत्र मानसस्नानदृष्टान्तेन स्वापेक्षितकाल एवास्याः फलाविनाभावाच्छाधिकप्रभावतामेव दृढयति । अवगाहनादि इत्यादिना ।साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५५७]]

मू - D ू उपाय♚लकण्ठ आनुकूल्यसङ्कल्पादिक्षा GoumjCorr? “आर्तो वा यदि वा दृप्तः” mub " मित्रभावेन सम्प्राप्तं न त्यजेयं कथञ्चन । दोषो यद्यपि तस्य स्यात्” रावणस्स्वयम्” ढाळा रिपूणामपि वत्सला शरण्यंा शरणागत Luminig Guorr? अनालोचितविशेषाशेषलोकशरण्यः prpm पूर्वा Lab - शुल

“यदि वा दोष rajsari

ऎङ्गळामित्तऩैयऩ्ऱो? ऎऩ्ऱु सिलर् सॊल्लुवार्गळ् इदुक्कु प्रपत्त्युत्तरकाल♚ली आनुकूल्यादि वा अनुवर्ति प्रतिसमाधानं प्रपत्तिफल कुऱैयऱ्ऱिरुक्कुमॆऩ्गैयिले pकॊळ्ळलाम्।

इव्

(सा।दी) परिकरविषयकं शङ्क mn - उपाय किं इत्यादिum दोष pornकी guib अङ्गीकरिं प्रपत्ति अनुकूलानाचरणप्रतिकूलाचरण रूपदोषrij&@bn_ वर्जन jog सङ्कल्पिis Color शङ्कावाक्यार्थम् @g/iG इत्यादि Quuq; G@Jii

आगैयाल्

प्रपत्त्युत्तरकाल(ii) आनुकूल्याद्यनुवर्तन नाङ्गम् दोषpळा__कीgaó तत्परिहारमवश्य।Lib - शुभ प्रपत्तिफलकं प्रच्युतिm GunmibQ अर्थß Co-

वे

L

(सा।स्वा) परिकरविषयी शङ्की - उपाय इति दोषri sonar इति - दोषादर्शिurosun आनुकूल्यपरित्याग प्रातिकूल्याचरण दोषwwwmo आनुकूल्यसङ्कल्पाद्यपेक्षैपän@@wormiq - अनालोचितेति - आनुकूल्यप्रातिकूल्याद्यालोचनònli फलप्रधानं कीmpg - @utsना निराकरि कण्ठलं Gulmi मित्रभावेनेत्यादि का कण्ठ तन्मूला यं उक्तिकं तात्पर्य ii -

आनुकूल्याद्यङ्गा

पेक्षैunQuढङ्गकी उक्ति@sorptq। प्रपत्त्युत्तरेति - प्रपत्त्यनुष्ठानकाल कळं - अङ्गापेक्षै - (सा।प्र) अङ्गानां स्वरूपेण ज्ञानस्यापुरुषार्थत्वादङ्गत्वेन निरूपणस्य पुरुषार्थ पर्यव सायिनोऽङ्गिनिरू पणाधीनत्वात्तदानन्तर्यमिति भावः - तत्रानुकूल्यसङ्कल्पादीना सम्भावितस्व भावत्वमुपपादनपूर्वकमनुवदन्नुप पादकप्रमाणवर्गस्य तदङ्गत्वेऽप्युपपत्तिं दर्शयति - उपाय किं इत्यादिनास्वोक्तार्थानङ्गीकारे

श ू परिकरविभागाधिकारोपस्तबहुप्रमाण

(सा।वि) प्रपत्तेः परापेक्षा नास्ति । आनुकूल्यसङ्कल्प इत्यादिकं सम्भवदभिप्रायम् नत्ववश्यापेक्ष्याङ्गत्वाभिप्रायमिति केषाञ्चित्पक्षं दूषयितुमनुवदति । ू उपाय।कं इति । दोषो यद्यपीत्यनेन आनुकूल्यचरणाद्यभावेऽपीत्यभिप्रेतम् - रावणस्स्वयमिति प्रातिकूल्यवर्जनाद्यभावेऽपीत्य भिप्रेतमिति तेषामाशयः - तथा तात्पर्ये प्रमाण मनालोचितविशेषेति अयमनुकूलोऽयमननुकूल इति विशेषं नालोचयतीत्यथः तत्परिहारंवक्तुं मित्रभावेन इत्यादेश्तात्पर्यमाह

शाकं इति अनुवर्तिनी, पश्चादानुकूल्यादेरनवृत्त्यभावेऽपि । प्रतिसमाधानं ९apjg, प्रपत्तिफलं - Gmp। न्यूनताम् A♚♚। परिहृत्य @कं, वैकल्यसमाधानेन फलं पूर्णं भवतीत्यर्थः - ढग, इत्युक्तौ । तात्पर्य ii Tor -

(सा।सं) ळं। अनालोचितेति गद्यस्य । -

[[५५८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - @irgung। “षड्विधा शरणागतिः” न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः” पञ्चभिरावृताम्” ढाळा अङ्गाङ्गिबा विभजिGgp फल प्रमाणril (६) लोकलंलं रक्ष्यद्रव्यसमर्पणमर्याद

Gomb अङ्गri@L

प्रकार/१५६५ pm -

“स्वाङ्गैः

विरुद्धम् - सकृत्करणादि

उत्तरकालं

(सा।दी) तात्पर्य - प्रपत्तिकाली अङ्गापेक्षैwwwmom

आनुकूल्यसङ्कल्पादिक्षा लोकरीत्यापि

रक्ष्यद्रव्यसमर्पण Gaun तदनुवर्तन

अङ्ग porm pori - लोक मण्डी इत्यादि

ब्रह्मास्त्रतुल्यमुकं -

(सा।स्वा) um०Quopig विपक्ष @irgung। इति - अङ्गाङ्गिzar विभजितं । इति । ।

[[६६]]

"

बाधकषड्विधा शरणागतिः”ढांাकील प्रमाणpub “अनेनैव तुमन्त्रेण स्वात्मानम्मयि निक्षिपेत्” इत्याद्युत्पत्ति वाक्य की अङ्गितया सिद्धLDIT GOT निक्षेपjoy आनुकूल्यसङ्कल्पादि का पृथक् कागजी कण्ठी “षड्विधा शरणागतिः”ढाळाळी वचन अङ्गाङ्गिविभाजक प्रमाण

कथनं विरुद्ध Quoórmulq -

Bin। Gon? लोक

उत्तरकाल♚ली

भक्तियोग

अङ्गाङ्गिसमुच्चय षाड्विध्यन्न्याय सिद्धि

५५। विरुद्धमिति भावेक्तः विरोधQLDorming यद्वा अ

आनुकूल्यादिपञ्चकं प्रपत्तिकं अविनाभूतस्वभाव भागा प्रपदनप्रकरण अङ्गका का कङ्क अविनाभावं दृष्ट p? सम्भावितस्वभावमा GGuor ? अविनाभूताङ्ग Lon & उत्तरकाल नियमेन अनुवर्तिß Com Coun?

Gupt। लोक इति

IT IT OLDumri @

अङ्गानुवृत्तिCQQ

अविनाभूतस्वभाव

काq ब्रह्मास्त्रतुल्यै unroon प्रपत्ति वेण्डावो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्

गा

। इति - आigit अङ्गDwoniltq। फलं

सकृदिति

उत्तरकाल की

Comio इति - परिकरविभागसाङ्गप्रपदनाधिकारादि परिकरानपेक्षब्रह्मास्त्रं Cure परिकरराहित्यं

(सा।प्र) विरोधं लोक मर्यादाविरोधमने के षामङ्गत्वे परापादितासकृ दनुष्ठानप्रसङ्गपरिहारं साङ्गप्रपदनाधिकारोक्तं च स्मारयति । इत्यादिना । सकृत्करणादीति - उपयोगप्रकार आदिशब्दार्थ : - ननु “अस्त्रबन्धस्सचान्यं हि न बन्धमनुवर्तते” इति बन्धने साधनान्तरान्वया सह ब्रह्मास्त्रे “राक्षसानामविस्रम्भादाञ्जनेयस्य बन्धने । यथा विगलिता सद्यस्त्वमोघाप्यस्त्रबन्धना । तथा पुंसामविस्रम्भात्प्रपत्तिः प्रच्युता भवेत्” इति प्रपत्तेः सादृश्योक्तेः परापेक्षा भावोक्तेश्च प्रमाणानामप्यानुकूल्यादि सम्भावितत्वपरत्वमेवास्त्वित्यत्र ब्रह्मास्त्रस्यापि स्वाङ्गभूताभिमन्त्रणादि सापेक्षत्ववदङ्गतया प्रमितानुकूल्यादिपञ्चकापेक्षया बाधकाभावात्तदन्यापेक्षाभाव एव नैरपेक्ष्यमित्युच्यत इत्येतेषान्नियन्ताङ्गत्व

(सा।वि) स्वीकर्तुमुचितम् - अन्यथा परिकरविभागोक्त प्रमाणविरोधादि बाधकं स्मारयति ।

इति । -

साध्योपायशोधनाधिकारः

मू - ब्रह्मास्त्रopib स्वाङ्गसापेक्ष - साहि सर्वत्र सर्वेषां सर्वकामफलप्रदा” इप्पडियिल्लादबोदु इवर्गळिसैन्द सम्भावितस्वभाव LDIT ।

[[५५९]]

“प्रपत्तेः क्वचिदप्येवं परापेक्षा निवेद्यते । धर्मान्तरनैरपेक्ष्यं Goog त्तैयुम् इक्कट्टळैयिले

(सा।दो) Trilibloor अन्यापेक्षै? गगनी Gumit - ब्रह्मास्त्र arm प्रपत्तेः क्वचिदप्येव Quoाकीm वचन श्री परशब्दमङ्गविधानबलात्सङ्कोचसह QLD की - शुभ इत्यादि अन्यथा अविश्वासदोषस्य अप्यनालोचनाद्बह्मास्त्रन्याय परशब्दसाधारण्य महाविश्वास po अङ्ग

इष्टापत्ति-

(सा।स्वा) ब्रह्मास्त्र (pui इति । Quiqum “प्रपत्तेः क्वचिदप्येवम्परापेक्षा निवेद्यते” इत्यादिवचनं विरोधिwng? ढङ्गातुन Grimi ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्

शुक्रं इति आगैयाल् साहीति - सर्वत्र, गुरुश्रेत्रादिनैयत्यD Quinig - सर्वेषां, Quing - सर्वकामेति - फलविशेषनैयत्यQupq - Quig इति - नी महाविश्वासं प्रपत्त्यङ्गाकी

चोदितस्वाङ्गसापेक्षैT अधिकारिविशेषत्रैवर्णिकापेक्षै

• विपक्ष बाधक

पक्ष-

[[६६]]

[[९९]]

(सा।प्र) मेवेत्यभिप्रेत्याह । ब्रह्मास्त्र pib इत्यादि - ननु सामान्यतः “ परापेक्षा न विद्यते” इति विद्यमानेऽपि कथं स्वाङ्गव्यतिरिक्तापेक्षाभावपरत्वमुच्यत इत्यत्र “निषिद्ध भक्षणं जैह्नमुत्कर्षेच वचानृतम् । रजस्वलामुखास्वादस्सुरापानसमान्विती” इत्युक्तम् - विशिष्टकर्तृकनिषिद्धसामान्यभक्षण सामान्यस्य पातित्य हेतुत्वम् । “ छत्राकं विवराहं चलशुनं ग्रामकुक्कुटम् । पलाण्डुं ग्रञ्जनं चैव मत्याजग्ध्वापतेद्विजः ’ इत्युक्तविशिष्टकर्तृकाभक्ष्यविशेषभक्षणविशेषे यथा पर्यवस्यति तथा अपेक्षणीय सामान्याभावस्य “प्रपत्तिं सर्वफलदां सर्वोपायानपेक्षिणीम् । नरस्य बुद्धिदौर्बल्यादुपायान्तर मिष्यते “इत्युक्तोपायान्तर रूपापेक्षणीय विशेषाभावप्रमितौ विधिवैयर्थ्याद्यभावाच्च तत्पर्यवसानं युक्तमित्यभिप्रेत्याह शुã प्रपत्तिरित्यादिना । स्वोक्तानङ्गीकारे बाधकमाह । Qqong, इत्यादिना । ननु विश्वासस्य ज्ञानावस्था विशेषत्वाज्ञाने च विषयकृततारतम्य व्यतिरेकेण स्वतस्तारतम्याभावात्सर्व शास्त्रार्थसाधारणविश्वासातिरेकेण महाविश्वासस्यासिद्धेः कैश्चित्तस्याङ्गत्वानङ्गीकाराच्च सम्भावितस्वभावत्व स्वेष्टत्वमाशङ्कय विश्वास तारतम्यस्य ज्ञाना वस्थाविशेषभूत प्रीति तारतम्यवदिच्छा तारतम्यवच्चलोकत श्शास्त्रतश्च सिद्धेः “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः । महाविश्वासपूर्वक”

(सा।वि) ब्रह्मास्त्रन्यायविरोधं परिहरति । ब्रह्मास्त्र इति - स्वाङ्गम्, अभिमन्त्रणादिः Qकङ्कना, एतद्रीत्या । प्रपत्तेः परानपेक्षत्वेननु सर्वशास्त्रसाधारणविश्वासापेक्षया आस्तिक्यशास्त्रार्थविश्वासोत्पत्त्यनन्तरं किं महाविश्वास इति कश्चिदस्ति । विश्वासस्य ज्ञानविशेषस्य विषया धीनवैलक्षण्यवतो विषयतारतम्याभावे तारतम्यासिद्धेः - अतोविश्वासोऽपि साङ्गमिति ।

[[५६०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - Q अवकाश♚$Cow Gip Aair आस्तिक शास्त्रार्थविश्वामं कम्मुळं - अकंल Gopuri महाविश्वासQLDQpCT? शुक्र @ सर्वशस्त्रार्थसाधारण Dr Currऊँकी प्रपत्ति विशेषितं । अङ्गuruji Gaunmunis - अाय “न विश्वासेदविश्वस्ते विश्वस्ते नाति विश्वसेत्” इत्यादि विश्वास तारतम्यं प्रसिद्ध Dig अतिशयित विश्वासमङ्ग GLD की वचन कुङ्कृ परिहृतम् - Quig पुरुषविशेषri

विश्वासतारतम्य CDsळङ्ग

सिद्धिश्च तावती । एतावनिति नैतस्य

(सा।दी) शङ्गै अनुवदिकीpi -

C

श्रीमदष्टाक्षरब्रह्मविद्यG “यस्य यावांश्च विश्वास स्तस्य प्रभावः परिमीयते” श्रीनारदभगवान् श्री Gaun।- अवकाश की इत्यादि - परिहरिकंprin - न विश्वसेदित्यादिurr

इत्यादि अतिशयित विश्वासमङ्गQDongi वचन (pi विश्वासतारतम्य की प्रमाण लं

विश्वासतारतम्यं सिद्धिकंल Quotpri

श्लोक

न विश्वसेदविस्तेयस्य यावांश्च विश्वासः Qq पुरुषेत्यादि - मन्दविश्वासñig प्रपत्तिफलिung?

(सा।स्वा) अनुवदिऊङ्की

अवकाश इति -

प्रसङ्गसङ्गतिul Quote -

मत

@supri -

अवकाश की

विश्वास

इति -

p

असिद्ध Q१। Cg?

निरसिpi -

विश्वासतारतम्य

कृ

त्तु

आक्षेप pii परिहृत Q१। CCL अन्वय तारतम्य porgi अङ्गत्वग्राहकप्रमाणाभावादङ्गor@poग की? विकल्पि

म् आद्यपक्ष jog निरसिऊंळी न विश्वसेदिति - द्वितीय निरसिहङ्की - इति

• गली शीलं प्रपत्ति - वचन ngi इति - “रक्षिष्यतीत्यनुकूलान्न इति यासुदृढामतिः । अनन्यसाध्ये” त्यादि वचनबल gwormung अविश्वस्तविषयी विश्वस्तविषयक GLong पुरुष विश्वासतारतम्यंसिद्धि विश्वस्तशरण्य रूपैक विषयी विश्वासतारतम्यं &n।GGuor? GTQJ(Beflim-Qin इति - श्रीमदष्टाक्षररूपमहाप्रभावैक विषय की Co विश्वासतारतम्यं पुरुषभेदेऽपि सिद्धि Bur Go तद्वदेव ईश्वरविषय की Quiळं पुरुषभेदेन विश्वासतारतम्यं GG/Loon]] - Qig महाविश्वासं प्रपत्त्यङ्ग Lon B६) मन्दविश्वास प्रपन्न ईश्वर &L प्रसङ्गि up? इष्टापत्ति

गी

(सा।प्र) मित्याद्यङ्गत्वप्रमापकविरोधप्रसङ्गाच्च नेष्टापत्तिरित्याह अवकाश♚ली इत्यादिना । नन्वेवमानुकूल्य सङ्कल्पादीनां महाविश्वासस्य नियताङ्गत्वसमर्थनं -

।

(सा।वि) मतमाशङ्क्य परिहरति । Q अवकाश इति । एतद्विषये शास्त्रार्थ विश्वासं जी कङ्क, शास्त्रार्थ विश्वासे उत्पन्ने सति । GoiGm, पृथक् । अकिंG GULG। ततोऽप्युत्कृष्टः - कं/मं।& Go ULL इति पाठे विश्वासोत्पत्तेरुपरितन इत्यर्थः - प्रपत्तिविषयविश्वासोऽपि । साधारणomb, साधारणं भवति - ♚ CLIऊङ्की, एतद्विना । अङ्गß Cg, अङ्गं यथा भवति तथास्ति किम् ?

। मां @mins स्मृतवन्तः । ज्ञानावस्थाविशेषप्रीतितारतम्यतदिच्छातारतम्यसिद्धेः प्रमाणबलादङ्गत्वमेष्टव्यमिति परिहरति । य इति । -

(सा।सं) Quअवकाश♚ल, प्रतिबन्ध्यर्थं महाविश्वासप्रसङ्गे । मित्रभावेनेति वचनाभिप्रायं

[[३७]]

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५६१]]

मू - मन्दविश्वास प्रपन्नाभासरैib Colqof G सर्वेश्वरळा रक्षिकं TC ১ে ‘सकृदुच्चारितं येन हरिरित्यक्षरद्वयम् । बद्धः परिकरस्तेन मोक्षायगमनं प्रति” इत्यादि, @upopuqGurrpoor “त्वदङ्घ्रिमुद्दिश्य - उदीर्णसंसारे” ढाढाकी श्लोका की “Goming Quinorujir [B]orm]” इत्यादिकीgii अभिप्रेत or orig। Gu Door फलसिद्धिकंलकं Carrior काल♚ल/कंलनाना उपायपूर्ति@jor_कङ्की रक्षिला -

शिङ्ग अर्थलं सप्रमाणons उपपादिकं की

इत्यादि LG ऊन्नी अभिप्रेत Log Gu

(सा।दी) मन्दविश्वास on Googl GTÉ]]]]CG[u]गणी) इत्यादिum। Guominggu Gup♚ल की - फलसिद्धि इत्यादिun - Q अभिप्रेतार्थ Co यॆऩ्ऱत्तै वॆळियिडुगिऱार् इवऩ् देवलाकण्ठलङ्क। श्रीशाण्डिल्यभगवा

ऩुम्

यै

इव्

(सा।स्वा) “मित्र भावेन सम्प्राप्तं न त्यजेयं कथञ्चन” ढाढाकी शरण्योक्ति विरोधिwnam? ढङ्गळगয(Bন& @supri - मन्देति - नी मन्दविश्वास प्रपत्तिकं अङ्ग Los प्रसङ्गिwn? अङ्गorporল“ साङ्गोपाय Bormpurr ईश्वरा ४० कृा रक्षितं BG GLon? मन्दविश्वाससहितप्रपत्तिou व्याजDI& Gl&ाङ्ग ६ ईश्वरा पूर्णप्रपत्ति की रक्षिकं गी।कं प्रमाण pळङ्ग CLI? अञ्जल्यादिसुकृतं पूर्णप्रपत्तिजनक Logi विकलप्रपत्तिपूर्णप्रपत्तिकं जनिकै Quoran॥। लङ्का ढङ्ग प्रमाणpoor CLIT? GTQsupin - TC) इत्यादिना - अभिप्रेत LITTLla Cu इति - त्वदङ्घ्रिमित्याद्यभिप्रेतार्थप्रकारेण विकलप्रपत्ति “नेहभिक्रमनाशोऽस्ति” ढाढा कीpiqu व्याज LDTDBur तद्वशीकृतेश्वर पूर्णप्रपत्ति -

ऩ्

यै

(सा।प्र) यथा तथाकृत भरन्यासस्य मोक्षसाधनत्वबोधकपूर्वाचार्यवाक्यैर्मन्द विश्वासैरपि प्रपत्तः कर्तव्यत्वबोधकशाण्डिल्यक्चनेन च विरुद्ध्येतेत्याशङ्कय परिहरति - मन्दविश्वास इत्यादिना प्रपन्नवदीषद्भासन्त इति प्रपन्ना भासाः । प्रपन्नानुष्ठीयमान कतिपयधर्मवत्तयाभासमानानित्यर्थः मोक्षाय गमनं प्रतीत्यादीति - “अवशेनापि यन्नाम्नि कीर्तिते सर्वपातकैः । पुमान्विमुच्यते सद्यः” इत्यादि रादिशब्दार्थः - Quomißguinform इत्यादि इति - घनीभूता शक्य विस्रंसन पापात्क्षत्रबन्धुर्गो विन्देत्यक्षरत्रयात्मकं त्वं नामोच्चार्य तदानीमेवामुच्यतेत्यर्थः अऱिविलामऩिसनॆल्ला Lorizommpium” इत्यादिरादिशब्दार्थः - अज्ञो जनस्सर्वोऽपि श्रीरङ्गमिति वदेश्चेत्तेषां मुक्तिर्भवेदेवेति नरकानां शून्यतैव स्यादित्यर्थः ननु दिव्यामहर्षयस्त्वां शरणमाहुरित्युक्तेः महर्षिष्वेव महाविश्वासस्य -

(सा।वि) मन्दविश्वासतां प्रपत्तिर्नफलेत्किमित्यत आह । मन्दविश्वास इति ।, अन्ते । Q♚mpwqQu♚♚loor। एतन्मूलकेषु । न इत्यादि

।

की g Lio, घनीभूताशक्यविस्रंसन पापात्क्षत्रबन्धुर्गोविन्देत्यक्षरत्रयात्मकं नामोच्चार्यतदानीमेवामुच्यतेति गाधार्थः C&lा कालक्लंंं।कञ्छना, अपेक्षितकालात्पूर्वमेव -

(सा।सं) मन्दविश्वासेति । उपायपूर्ति_ITऊं की रक्षिकं इत्यन्वयः । २६०० LITऊङ्की इत्यंशे

[[५६२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - “वृथैव भवतो याता भूयसीजन्मसन्ततिः । तस्यामन्यतमं जन्म सञ्चिन्त्यशरणं व्रज” T देवलाकं । श्रीशाण्डिल्यभगवान् अनी “शरण्यं शरणं च त्वामाहुर्दिव्या महर्षयः”ढाळाpmlaji, महर्षिsis विश्वासं ८m Gog @का वाक्य मन्दविश्वास co

लकण्ठ CougQpq। विश्वासतारतम्य गLITS) यथा शास्त्रं महाविश्वासं प्रपत्त्यङ्गons Compuं।

(

(सा।दी)। विश्वासं Comio अभिप्राय

महाविश्वासरहित

वृथैवेति

Guffin देवल २गकं इतः पूर्वं बहुल Lorroor जन्मसन्तति वृथा Gumuppp। A♚ जन्म वृथाoumii Currr जन्मri@mom विचारि ५।लं। शरण्यं शरणं च त्वामित्यादिवचन ri) का कण्ठ महर्षि का मं CB महाविश्वासं ८२। GLD, नान्येषाQD६orm।LDG) अभिप्राय आशङ्कि अन्यलीला तात्पर्थकं कळी - शरण्यं शरणं चेत्यादि - अं/ महाविश्वासमृषिव्यतिरिक्त कं ९५४५कंquo महाविश्वासाङ्गत्वñल निगमिक pni - निश्वासतारतम्यमित्यादि - QuigGum शेषम् - शमी मीढगांऊं भक्तिप्रपत्तिकाशी विश्वासशैथिल्यहेतुकं का

कूड

(सा।स्वा) ६_ITQGurmit - तस्यामन्यतमं जन्मेति विचिन्त्या विकल mrung शरणं व्रज puq। महाविश्वासं प्रपत्त्यङ्ग Loni BG Com ? “शरण्यं शरणं च त्वामाहुर्दिव्या महर्षयः” Tom। मनः पूर्वक वाक्प्रवृत्तिLITOLDWID एतदुक्तिहेतुभूतमहाविश्वासंऋषि कळुक्केयुण्डावदु ५Rर्गळुक्कु इल्लैयॆऩ्ऱु सॊल्लविल्लैयो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार् शरण्यमिनि - महाविश्वासाङ्गत्व उपसंहरि की। Qug इति । श्रीकोश nilsaf Gov इप्पडियॆऩ्गिऱ मिल्लै। अप्पोदिप्पडियॆऩ्ऱुत्तुक् कॊळ्वदु।

(सा।प्र) सम्भवात्तेषां च भक्त्यादौ शक्ति सद्भावाद्भरन्यासाधिकाराभावादर्वाचीनानां च महाविश्वासानुदयात्तदङ्गभरन्यासानुष्ठानानुपपत्तेस्तद्विधायकस्याननुष्ठानलक्षणाप्रामाण्यं स्थादित्याशङ्कयाह - शरव्यमित्यादि एवं च महाविश्वासस्य प्रपत्त्यङ्गत्वम्प्रतिष्ठितमित्याह - Quig विश्वासेत्यादिनां एवं

इप्पडि महाविश्वासस्यासम्भावितत्वशङ्कापरिहारपूर्वकम्प्रपत्त्यङ्गत्वम् -

(सा।वि) G♚♚g), उद्दिश्य । “शरण्यं शरणं च त्वामाहुर्दिव्यामहर्षयः” इति महर्षय एवत्वांशरण्यमाहुः नेतर इति तेषां तु प्रपत्त्यधिकारो नास्ति । इतरेषां तु महाविश्वासो नास्तीति । अतः प्रपत्तिशास्त्रं कुत्रप्रामाण्यमश्नुत इत्यत्र इतरेषां विश्वासो न सम्भवतीति तात्पर्यम् - किन्तु महर्षय एवातीन्द्रियार्थं द्रष्टारस्त्वां शरण्य माहुरित्यर्थात् मन्दानामपि तद्वाक्यप्रामाण्याद्विश्वास स्सिद्धतीति इदं वाक्यं मन्दानां विश्वासप्रति बोधनार्थं न महर्षिव्यतिरिक्तानां विश्वासा भावपरमित्यभिप्रायेणाह । शरण्यमिति । महर्षि (a)मं CB इत्यनेन महर्षित्वाद तीन्द्रियार्थ द्रष्टत्वात्तेषां महाविश्वासो जायते । तद्वाक्यप्रमाण्यादन्येषामर्पीते भावः अर्थ केषाञ्चिद्विश्वासनाशहेतु -

(सा।सं) सम्मतिमाह । वृथैवेति । शरण्यं शरणं चेत्यनेन उपायपूर्तिनैरपेक्ष्यं भातीति भ्रमं तद्वचनान्यथासिद्धिप्रदर्शनेन परिहरति । शरण्यमिति । यथा शास्त्रमिति । महा विश्वासपूर्वकमिति -

मू - up भक्तिप्रपत्तिका बुद्धिभेद

की

साध्योपायशोधनाधिकारः

अभिसन्धिभेद

[[५६३]]

विश्वासं @ubungi अकाल परिहार Garg pro। ऐश्वर्यमोक्ष [१] बात की विरुद्धफल [i] नाकं QGQGuor? विऱै वेऱॊरु कत्तैक् कॊडुक्कक्कण्डोमोवॆऩ्ऱदु सिलर् पार्प्पार्गळ् - इदुक्कुप् पुरिग वुङ्गळाल् ऎरिसिक्क G@GT६० प्रत्यक्षादि स्वविषयी प्रमाण शास्त्रं Gur Q। -

(सा।दी) शङ्ककलना BIG pin भक्तिप्रपत्ति ५वा इत्यादि -

QCpm शेषम् । लोकरीत्या विरोधशङ्गै

बीजम् -

परिहारमित्यादि

लोकरीत्यापि परिहारं LGr।-

त्तु

(सा।स्वा) Qug परिकरविषय ५० कङ्कालना परिहरि महाविश्वास दाढ्यर्थं विश्वासशैथिल्यहेतु कंBaruji तत्परिहार १८६०ruji BILLSumi असाङ्गत्य परिहारार्थं प्रतिज्ञै ६ mi वी॰गांऊम्म् इति । विश्वास शैथिल्यहेतु ऊन्ना उदाहरिकीmi - - भक्तीति - कं परिहारमिति

किं - Gangy&Cpmó इति शेषः- @iiiii इति वाक्यं ८० श्रीको rifug श्रीभाष्यं तिरुमलाचार्य व्याख्यानं गT To Logi काली के पूर्वापर ii) & क्षी सङ्गत rij & IT IT ६० & umr gjb प्रक्षिप्तं Cup - सतां यथा रुचि ग्राह्यम् परिहारलंmल का ंQ&prin प्रत्यक्षादीति । आदिशब्द अनुमान परिग्रहः - न्यायविरोध po

मुण्डागिल् शास्त्रं &L_Go& &n।GGLom? Tगा न्याय♚ इति - नहि वचनविरोधे न्यायः । प्रभवति ५। स्वविषयक इति - इतरप्रमाणागम्यार्थीQuorig। लोकन्याय अभिसन्धि -

एकल।कंल

(सा।प्र) प्रतिष्ठाप्यप्रसङ्गाद्भक्तिप्रपत्तिशास्त्रार्थविश्वासेऽप्यसम्भावितत्वं कै श्चिदुक्तमनूद्य परिहरति । मांऊंG QQuñji इत्यादिना - शास्त्रं शब्दविज्ञाना दसन्निकृष्टेऽर्थे विज्ञानमित्यत्रोक्ता सन्निकृष्टशब्दन्यासं निकृष्टवाचा च द्वयमत्र जिहासितं ताद्रूप्येण परिच्छित्तिस्तद्वि पर्ययतोऽपि वेत्यर्थनिर्वचनात् प्रमाणान्तराप्राप्ते प्रमाणान्तराबाधिते चार्थे शास्त्रस्य व्यवस्थापकत्व सिद्धेः “नहि वचन विरोधे न्यायः प्रवर्तते” इति न्यायादतीन्द्रियविषयेनैवं -

(सा।वि) शङ्काप्रकारं तान् प्रतिबोधनप्रकारं च वक्ष्याम इति प्रति-जानीते viiig इति । बुद्धिभेदēgmCo०, ऐश्वर्यं मे भूयादिति सङ्कल्पेन यावदात्मभावि परिपूर्णानु भवपरिवाहरूपकैङ्कर्यं मे भूयादिति सङ्कल्पेन चेत्यर्थः । विरुद्धफलßलकं ठाऊं। QGuor इत्यप्यविश्वासप्रकारः । तत्र दृष्टान्तमाह । लल इति । ूmलऊं&pu@IL बीजावापं कुर्वन्ते - @g, एकजातीयबीजे, अभिसन्धिभेदßpmGov अन्यजातीयमङ्कुरं जनयत्वित्यभिसन्धिना । कङ्क, ददति सति- CLmon, पश्यामः किम् । , दृष्टवन्तः । परिहरति । किं इति - प्रत्यक्षादिलाGL, न्यायेन- (सा।सं) महाविश्वासो ह्यत्राङ्गतया बोध्यत इति भावः - यदि शास्त्रे स्वविषये अप्रमाणं स्यात्प्रत्यक्षादि च तथा स्यादित्य भिप्रायेणाह अन्याय [i) Borm) - न्यायाभासेभ्य इत्यर्थः

Quig on Gio इति । महाविश्वासाङ्गवत्त्वम् ऐश्वर्य मोक्षाख्यविरुद्धफलप्रदत्वं चोपपन्नमित्यर्थः ।

[[१]]

[[१]]

[[५६४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलोक धर्मशील cori उदार राजा कण्ठ wires Gopi G♚ॐ पॆरुम् विलै किडैक्कवुम् अदु तऩ्ऩैये ३४ ऎरि याले कॊडुत्ताल् वेण्डुवदॆल्लाम् कीलकं&qb & Borpio - भक्तिप्रपत्ति का प्रयोजनान्तरपर प्रवृत्तिधर्मकोटि [५]♚Gळं। भगवच्छरणार्थि (कण्ठ निवृत्तिधर्म mr।

(सा।दी) लोक फलभेदप्रयोजक (त्व)

इत्यादि उपहारबुद्धि काळजी कङ्क बुद्धिभक्ति प्रपत्ति का कण्ठ BLG कीpri - भक्तिप्रपत्ति इत्यादिuni - प्रवृत्तिधर्म mi

Q काम्यफल कुङ्कुं ५५ळं निवृत्तिधर्मomi मोक्षफल Gug-

(सा।स्वा) भेदलंल नानाफलसाधनत्व समर्थि& priti लोक इति - Qg भक्तिप्रपत्तिना नानाफल साधनrism प्रवृत्तिधर्मकोटिनिविष्ट (ii) मुमुक्षुकं भक्तिप्रपत्ति बा त्याज्यrisms प्रसङ्गिun? गगन भक्तीति - अधिकारिभेदेन

(सा।प्र) संशयितव्यमिति भावः । ननु ग्रावाणः प्लवन्त इति वाक्यस्य प्रत्यक्षदृष्टग्रावव्यतिरिक्तग्राव प्लवनपरतयामुख्यार्थत्वाङ्गीकारो यथा ग्रावजातीये प्लवनस्य बाधदर्शनादतीन्द्रियस्यापि ग्रावत्वे प्लवनमसम्भावितमिति त्यज्यतेएवमेव कारणजातीये बीजादावावापकाभिसन्धि-भेदा द्विजातीय फलजनकत्वादर्शनाद्भक्तिप्रपत्त्योरपि ज्योतिष्टोमादि साधनान्तरसाध्य साधकत्वं न्यूनाधिकफल जनकत्वमप्यसम्भावितमिति न तयोस्सर्व फलसाधनत्वमित्यत्रग्रावत्वावच्छेदेन प्लवनाभावकॢप्ति वत्कृत्स्नस्य कारणवर्गस्यैकोपाध्यवच्छिन्नतयैव कारणत्वाक्लृप्तेः कारणतया प्रसिद्धेष्वेव केषुचिद्वेत्रबीजादिषु वह्निसंयोगाध्युपाधिवशाद्विजातीयकदली जनकत्वदर्शनाद् द्रव्यार्जनसाधने रत्नादौच पुरषाभिसन्धि भेदान्न्यूना धिकफलजनकत्व दर्शनाच्च भक्तिप्रपत्त्योः प्रमाणबोधितं सर्वफलसाधनत्वं युक्तमेवेत्यभिप्रयन्नाह लोक मण्डी इत्यादिना - एवं तर्हि नित्यफलजनकत्वाद्भक्तिप्रपत्त्योः प्रवृत्तिधर्मत्वं स्यादित्यत्र जातेष्टचादेर्नैमित्तिकत्वकाम्यत्वयोःप्रामाणिकत्ववदनयोरप्युभयविधफलजनकत्वस्य प्रामाणिकत्वात्तदप्यङ्गी क्रियत इत्याह भक्तिप्रपत्तिका इत्यादिना - प्रवृत्तिधर्मकोटीति प्रवृत्तिधर्मवदन्तवत्फलजनकत्वरूपं प्रवृत्तिधर्मकोटित्वमेव । नतु साक्षात्प्रवृत्तिधर्मत्वम् । प्रवृत्तिधर्माणां केवलं बन्धकत्वात् । भक्तिप्रपत्त्योस्तु तापशान्त्यर्थं गङ्गास्नानस्य -

(सा।वि) निर्दोष प्रत्यक्षसिद्धार्थस्य अबाध्यत्वमिव शास्त्रसिद्धस्याप्यबाध्यत्वमिति भावः । लोकेऽपि वेत्रबीजादिष्वग्निसंयोगाद्युपाधिवशेन कदलीजन कत्वदर्शनात् । रत्नादौ मूल्यग्रहणार्थं दत्ते मूल्यालाभः उपहारबुद्धया दत्ते अपेक्षितलाभ इति दर्शनाच्च न विरोध इत्याह । लोक इति । &, मूल्यसिद्धिर्यथा स्यात्तथामद्बुद्धया । GggGum, रत्नादिकम् । पुरुषार्थोऽपि ।

मूल्यम् । कीलकण्ठ, घटक इत्येतत् अ६०६०६१Cu, तदेव अपेक्षितं सर्वम् । मी, घटत इत्येतश्च । &pmib, पश्यामः । तर्हि ऐश्वर्यादि प्रदत्वे प्रवृत्तिधर्मता स्यादित्यत्रेष्टापत्तिरित्याह ।

भक्तीति ।

मू - अर्थं नित्यनैमित्तिकादि

साध्योपायशोधनाधिकारः

QQLDI

[[५६५]]

। @ugu आवृत्त्यनावृत्त्यादिका

कळाले

विषमस्वभाव rial & CITIळा उपासनप्रपदन] कक्षा एकफल साधन Loin GCom Ga उत्तरमधिकारिविशेष ♚ लोकवेदीgu सिद्धम् । मुमुक्षु स्वतन्त्रप्रपत्ति

पण्णिऩवर्गळुक्कु -

(सा।दी) @j नित्यनैमित्तिक

दृष्टQLD ६०&pri। Q अर्थमित्यादि आदिशब्दमनुज्ञाकैङ्कर्यपरम् -

परिहरि BULL॥ लीग कं

@om विषफलद्वयसाधनत्वासं भवशङ्क ऒऩ्ऱुक्कु

र एकफलसाधनत्वासम्भवशङ्क mui परिहरि की Qugu आवृत्तीत्यादिwn - लोक ♚ली कृषिवाणिज्य१५६५५, वेदलंल मानसवारुणस्नान [i) B (६) i ( फलैक्यं दृष्ट॥। उत्तरलं की क♚। मुमुक्षुत्वेन स्वतन्त्रप्रपत्तिनिष्ठा आर्तदृप्त के उपायफलयोरैक्य Pru १५ कण्ठ फल कुंलीं विलम्बाविलम्बQCungi शङ्कु mui परिहरिकीpi। मुमुक्षुकं

र् का कण्ठ

यै

(सा।स्वा) प्रवृत्तिनिवृत्त्यात्मकत्व Quoronji (कं काळङ्ग CLIT ? ढाङ्ग

इत्यादि

Gupit - @य अर्थमिति - नित्येति । सन्ध्योपासनादिकं मं प्रत्यवाय परिहारमात्रार्थ comrajio Aajiig ब्रह्मलोक प्राप्त्यर्थ - मी विषमस्वभाव

[मायुमिरुक्किऱाप्पोलेयिङ्गुम् कूडुमॆऩ्ऱु करुत्तु शणी DrTor भक्तिप्रपत्ति (मं मोक्षरूपैकफलसाधनत्वमनुपपन्न QILD की पक्ष अनुवदि परिहरि की pri। Qugu इति । लोकेति - लोक कृषिवाणिज्यादि वेद की मानसवारूण स्नानादि८६५Quo६orp_q। Quig प्रपत्ति उपाय Lom की आर्तदृप्ताधिकारिक

कण्ठ

क

एकरूपै या

फलßली विलम्बाविलम्बवैषम्यं do२GGLD? Tगनी Grupi - मुमुक्षुकंsamui इति - (सा।प्र) तापापनोदकत्व पूर्वकपापापनोदकत्ववदल्पास्थिरकालकामनायामपि तज्जनकत्वपूर्वकं क्रमेण वैराग्यद्वारामोक्षस्यापि हेतुत्वाच्चेति भावः उक्ताकारमन्यत्राप्यतिदिशति । अर्थमित्यादिना । नन्वतिचिरकालात्यन्तयत्न साध्यतया गुरुतमस्य भक्तियोगस्य अतिलघोर्भरन्यासस्य चाश्वमेधपानी (वी?) सकृद्दानयोरिव तुल्यफलत्वं नोपपद्यत इत्यत्र यथालोके देशभेदात्कुङ्कमचन्दनादेर्गुरुलघु मूल्यक्रेयत्वं, यथा वा शास्त्रात्पुण्यपुण्यक्षेत्रभेदेन कलियुगकृतयुगादिभेदेन च एकाश्वमेधसहस्राश्वमेधयोर्ध्यानयज्ञार्चन नामसङ्कीर्तनानां च तुल्यफलसाधनत्वमवगम्यते एवमेवानयोरप्यधिकारिभेदात्तुल्यफल साधनत्वमुपपद्यत एवेत्याहआवृत्तीत्यादिना - नन्वेवमपि प्रपन्नेष्वेव केषुचिच्छीघ्रं फलजननात्केषुचिद्विलम्ब्य फलजननाच्च विरुद्धधर्मान्वयोऽनुपपन्न इत्यत्राह । मुमुक्षुकं इत्यादिना

(सा।वि) @५। तुल्यम् - द्वयोरेकफलसाधनत्वासम्भवशङ्कां परिहरति । Quiqu इति । Qugu, उत्तरं सिद्धमित्यन्वयः । लोकवेद), कृषिगोरक्षारत्नवाणिज्यादिषु मानसवारुणस्नानादिषु च गुरुलघूपाये यथैकफलसाधनत्वं तद्वदिति भावः - नन्वार्तदृप्तयोरुपायफलतौल्ये सत्यविलम्बो विलम्बश्चेति वैषम्यं कथमित्याशङ्कय संसारतापमूलत्वरातारतम्य कृतकालाविधिविषयस्वसङ्कल्पभचेतनेत्याह । मुमुक्षुßsami इति।

[[५६६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - उपाय pii मोक्ष copi एकरूप

Grupuji संसार आमंL १ त्वरैपी ढङ्ग

(बी) नाथमुनिका बाLL

Gत्तुक्कीडाग तम् तम् ताबयाले काक्कुऱिक्किऱदिल् एऱ्ऱच्चुरुक्कत्ताले त्तिल्

विलम्बाविलम्ब [i] [५] ढाङ्ग कूडुम्

भगवत् साक्षात्कारादिक@bळंङ्ग__ru कण्ठ गाण्ठ @mous Gumsकं कारणं प्रपत्तिकाल♚ली फलसङ्कल्प♚ली वैषम्यम् - प्रारब्ध सुकृत विशेष us onio

यै

(सा।दी) संसारतापमूलत्वरातारतम्यकृततात्कालिकन्यूनाधिकस्वसङ्कल्पभेद♚G @यान्ना कं विलम्बाविलम्बri१५६ ८n।GGILD। त्वरा मान्द्यात्विप्रकृष्टकालावधि त्वराधिक्यादासन्नकाल ñng अवधित्वेन सङ्कल्पिक) अविलम्बQLD विषयफलद्वय साधनत्वानुपपत्ति

m

सङ्गल्पिकङ्की) विलम्बिß(५ó

.

Q४ कं Qui

विषमस्वभाव का गीत ढग कण्ठ फलैक्यानुपपत्ति, उपायफलैक्य PUPIL_Tru (कण्ठ प्रपन्न) फलविलम्बा विलम्बानुपपत्तिjQLD की अविश्वासमूलशङ्कात्रयं परिहरिकंLL। शनी प्रसङ्गात् मी प्रपन्नमं Qis भगवत्साक्षात्कारादि ५ (६५६०_Tmr। Aariig @m@@unmi वैषम्यानुपपत्ति परिहरिकी

इत्यादिuri - प्रपत्तिकाल की

यै

इति - यथासम्भवं ५६००१ । आदिशब्दं तज्जन्यानन्दादिग्राहकम् ।

(सा।स्वा) अधिकारि

शोकतारतम्य प्रयुक्तसङ्कल्पविशेषप्रयुक्तं विलम्बाविलम्बQLDTDq प्रपत्ति मोक्षोपायाला पूर्व १५० कं भगवत्साक्षात्कारादि ५ ५ ५ ५, बुद्धिपूर्वाकृत्यकरणकृत्याकरण IT OLD ऊं, आधुनिक प्रपन्नमं साक्षात्कारादिलींß(५, बुद्धिपूर्वाकृत्यकरणकृत्याकरणं ४५०५८८५ निदान Cog/?লहूं मं साक्षात्कारादिकं फलसङ्कल्पनिबन्धन प्रपदनानुष्ठानं ? ढाळी

• rinsin इति - जन्मप्रभृति

GDगकी । Guor?

Coom?

• प्रारब्धेति - प्रपत्तिकाल की फलसङ्कल्पविशेषनिबन्धन-

(सा।प्र) देशकालादेरिव कामनाभेदस्यापि सर्वफलसाधनेषु विरोधनिवर्तकत्वात् न दोष इति भावः - एवं तर्हि प्रपन्नानां फलसङ्कल्पाभावेऽपि फलविशेषाणां दर्शनं नोपपद्यत इत्यत्र वैकल्पिकनिबन्धनद्वयसद्भावान्नानु पपत्तिरित्यभिप्रेत्याह

का इत्यादिना ननु भरन्यासकाले यावच्छरीरपातं निरन्तरभगवत्कैङ्कर्यविशिष्टमोक्षसङ्कल्परहितस्य मुमुक्षोः प्रपन्नस्यानन्तरमत्रत्यकैङ्कर्यापेक्षया तदर्थं साधनान्तरानुष्ठाने “उपायापाय

(सा।वि) १। पाददाहे प्राप्ते सति । gogo इच्छैur, स्वेच्छयाकालं मुली की लङ्की, कालमर्यादायाम् - ♚♚, अधिकन्यूनभावेन - प्रसङ्गादिहैव केषाञ्चिद्भगवत्साक्षात्कारोऽस्ति । केषाञ्चिन्नेत्यत्र हेतुमाह । शुकना इति । सिंहावलोकनेन पूर्वं मोक्षार्थप्रपत्तिकरणेऽप्य विलम्बेन मोक्षसिद्धये कैङ्कर्यविषये च पूर्वमभिसन्धिविरहः पश्चादुत्कण्ठायां जातायां पुनः प्रपत्तिः

(सा।सं) सङ्कल्पविशेषविरहेपि साक्षात्कारादि दर्शनस्य निमित्तमाह - प्रारब्धेति ।साध्योपायशोधनाधिकारः

सिद्धorngai Csm अंश

[[५६७]]

ppi ळा ।

GD

मू- apon] Ganraior फलांशं सकृत्प्रपत्ति तीव्रसंवेगं pp।in पुनःपत्ति ।Lib - Goup Aavir दृष्टार्थ प्रपत्ति

कं काळा फलिwn@gm का सकलफलसाधना प्रपत्ति अतिश IITi अवर्गळैयुमल्लाद Ajitzmarwqwmg शास्त्रार्थ कर्मकर्तृ साधनवैगुण्य कृती क्रं Qली&&Coub - @ri कर्मवैगुण्यDog ? महाविश्वासादिना mps कर्तृवैगुण्यLDIT? प्रपत्तिकं मं माङ्गा अधिकारं न्यूनLDI B - साधनवैगुण्यLDIGug/? यथा शास्त्रप्रपत्त्यनुष्ठान किं मूल Lorror

कळऩ्ऱिक्केयॊऴिगै।-

(सा।दी) सिंहावलोकनन्याय♚

अविलम्बेन मोक्षसिद्धि प्रकारान्तर १०

CBI इत्यादि - दृष्टार्थप्रपत्तिवैफल्य दर्शनप्रयुक्त

विश्वासविरोधिशङ्कान्तर

लपलं

min - परिहरि कीpri

Coum Alooir इत्यादिun६) कर्मवैगुण्यादि ५६०६०१ क्रमेण miprit - @ig कर्मवैगुण्यमित्यादिउपदेश । कण्ठ सत्वं परम्पराप्राप्तत्वम् - आदिशब्द आचार्यगुणादि विवक्षितम् -

(

(सा।स्वा) Goorm] n। Go? प्रपत्तिकाल की फलसङ्कल्पविरोषल अधिकारिक कण्ठाळं बुद्धिपूर्वपापाभाव, भगवद्भक्त्यादि@LD & BIG आलं वैषम्यं ८। G Com? । तदर्थमनुष्ठित पुनरन्नुष्ठि Bur Gov उपायान्तरच्छाये ?

कर्मकर्तृ-

पुनः प्रपत्तिकार्यQI/LD/कृत प्रपत्ति ढाÔোग)(flÈ Glri&pri। poor इति शनी प्रपत्तिकं फलव्यभिचारदर्शनात् साधनत्वमनुपपन्न QILD की पक्ष अनुवदिकीmpri Cojpoori इति - परिहरि मङ्कीpi - uji इति अल इति “वृष्टिकामः कारीर्यायजेत” इत्यादिली Gurug कारीर्यादिक साधनवैगुण्य porgi प्रपत्ति GCom? सर्वाधिकार Loquino कर्तृवैगुण्यं LITGg? मानासिकबुद्धिविशेषLDING कर्मवैगुण्यं CLIT? साधनवैगुण्यं कृाग Trial on ? GTढङ्ग ढा

प्रपत्तिमात्र कङ्कं -

pujii निरूपिकी - इति

कूडा

(सा।प्र) संयोगे निष्ठया हीयते” इत्याद्युक्तनिष्ठाहानि प्रसङ्गात्पुनः प्रपदनस्य च सकृदेव हि शास्त्रार्थः” इत्यादि निषेधाच्छतदलाभ एवस्यादित्यत्राह poon Gor इत्यादि । नन्वेवं प्रपत्तेर्दृष्टादृष्टसकलफलसाधनत्वे क्वचिद्दृष्टफलव्यभिचारदर्शनात्फलसाधनत्वमेव भज्येतेत्याशङ्कय दृष्टफलसाधन कारीर्यादौ फलव्यभिचारान्यथासिद्धिहेतु भूतकर्मकर्तृ साधनवैगुण्यस्यात्राप्य विशेषमुपपादयन् वैगुण्याभावे सर्वफलसाधनत्वमस्त्येवेत्याह - Coum ovi इत्यादिना -

(सा।वि) कर्तुमुचितेत्याह - Gor इति - केषाञ्चिद्दृष्टार्थप्रपत्तिवैफल्य दर्शनप्रयुक्ता विश्वासशङ्कां वारयति - Coum Alavir इति । Aaj फलिur Q। कतिपयेषु फलव्यभिचारिषु सत्सु तानि दृष्ट्वा । अन्यान्ना, तेऽपि । अङ्क शास्त्रार्थती, इतरशास्त्रार्थेषु कारीरीयागादिषु स्थितप्रकारेण - कर्मकर्तृ साधनवैगुण्य, प्राकाश्य तॆळिविक्कवेणुम्, शङ्कानिवृत्तिप्रकारान् बोधनीयाः । साङ्गात्काम्यकर्मणः फलावश्यम्भाव इति नियमात्कर्म कर्त्रादिवैगुण्येष्यफलासिद्धेर्न तद्वच्छास्त्रार्थेष्वविश्वासः कार्य इति भावः - वैगुण्ये सत्यपि -

(सा।सं) कर्मवैगुण्य इति - क्रियत इति कर्मेति तात्कालिक विश्वास प्रमुखवैगुण्यस्य -

[[५६८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - शन वैगुण्य [i) काळाली कङ्क प्रपत्तिगण तत्फलक बाळा दृष्ट सिद्धिणकण्ठऊङ्गा। pin। Goin Aovii प्रपत्तिशास्त्रjCpGb शास्त्रान्तरrils Com Gili Qu सर्वशास्त्रri१८(@jigळं प्रवर्तक व्यासादिना “आलोढ्य सर्वशास्त्राणि विचार्य च पुनः पुनः । इदमेकं सुनिष्पन्नन्ध्येयो नारायणस्सदा” “हरिरेकस्सदा ध्येयो भवद्भिस्सत्त्वसंस्थितैः” ऎऩ्ऱुम् “स्मर्तव्यः सततं विष्णुः” Qing निष्कर्षिunpor सकृत् - प्रपत्तिमात्र मोक्षसाधनonsi JnG Guorr? “मामेव ये प्रपद्यन्ते” इत्यादिना अङ्गप्रपत्तिविषय

चरमश्लोकादि

सपरिकरप्रपत्तिcow भक्त्यङ्ग Loirs विधिमंळीpoor Googना - श अनुपपन्नम् “शरणन्त्वां प्रपन्ना ये ध्यानयोगविवर्जिताः । तेऽपि मृत्युमतिक्रम्य यान्तितद्वैष्णवं पदम् ” T mo “यद्येनकामकामेन न साध्यं साधनान्तरैः” ।

(सा।दी) ध्येयो नारायणस्सदा”

आवृत्तं ध्यानं विहितम् - शुलs/o मोक्षसाधनम् - सकृत्प्रपत्तिमोक्षार्थ/D६१६६) वैयर्थ्यं प्रसङ्गिकं - शुलं अनावृत्तैuron प्रपत्ति TriniGor मोक्षशङ्क

अनुवदिक

याऩ

• Goup Avi प्रपत्तीत्यादिum)

चरमश्लोक की स्वतन्त्रप्रपत्ति विधि ?

• मामेवढा सर्वधर्मान्परित्यज्य ां मोक्षोपायान्तरत्यागं Gwww भावम् - शरणं त्वामित्यादि ये त्वां शरणं प्रपन्नः स्वतन्त्रतया शरणवरङ्गणी

ऎऩ्ऱु

प्रयोजनान्तर jong वाञ्चि

नाग६०५, यद्येनेति । येनकामकामेन,

• इष्टफलम् -

(सा।स्वा) अन्वयव्यभिचारं दृष्ट

फलव्यभिचारा भावात्साधन साक्षात्माधनत्वळींnwu

साधनत्वं ८m G Gor? Tढगढग अविगुणप्रपत्ति समर्थिऊं की॥ वैगुण्येति प्रकारान्तरेण प्रपत्तिकं छ शङ्किpri-Coup lovir इति - चरमश्लोकीं व्यासादिकं ( ं साक्षात्साधनत्वं BOLTE? Tr

परमगुरु६।१६०] सर्वेश्वरा प्रपत्ति मोक्ष विधि

माग

J(bfl# Qgulprri। मामेवेति । Qpp पक्ष jog निरसि कण्ठी। इति - शरणं त्वामिति - स्पष्टार्थम्

यद्येनेति - येनकामकामेन साधनान्तरैर्यन्न साध्यम् -

(सा।प्र) pro, द्रौपद्यादिष्विति भावः - एवं भरन्यासस्य सर्वफलसाधनत्वानुपपत्तिं परिहृत्य साधनतया भक्त्यन्वयासहस्यतस्याकारान्तरेण भक्त्यन्वयसहत्वमुपपादयितुं भक्त्यङ्गत्वेनैव साधनत्वमिति कैश्चिदुक्तमनूद्य परिहरति - Coum lovji - इत्यादिना

(सा।वि) क्रमेण वैगुण्यं प्रति समाधाय मोक्षार्थिनो मोक्षं ददातीति प्रागेवोक्तं वैगुण्याभावे तु दृष्टफलसिद्धिर्दृष्टैवेत्याह । वैगुण्य [१६] इति - AD रहितम् - सर्वशास्त्रार्थ प्रवर्तकव्यासादिभिरेव “ध्येयोनारायणस्सदा” इत्युक्ततत्वात् - “मामेव येप्रपद्यन्ते” इत्यादिवत् सर्वधर्मान् परित्यज्य” इत्येतदपि अङ्गप्रपत्तिपरम् - नतु स्वतन्त्र साधनविधि परमिति केषाञ्चित् शङ्कनं परिहर्तुमनुवदति । Goup ii प्रपत्तिशास्त्रेति विधिऊङ्कीmamours CooLrCoin, यथा विधीय्यते तथा न किम् । परिहरति ।

(सा।सं) कर्मवैगुण्यतोपपद्यत इति भावः यद्येनेति - प्रथमकामशब्दः पुरुषार्थपराः -

य इति ।

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५६९]]

मू - “मुमुक्षुणा यत्साङ्ख्येन योगेन न च भक्तितः । प्राप्यते परमं धाम यतो नावर्तते यतिः ॥ तेन तेनाप्यते तत्तन्न्यासेनैव महामुने । परमात्माच तेनैव साध्यते पुरुषोत्तमः ॥”,

(सा।दी) साधनान्तर ii) परमन्धाम । साङ्ङ्ख्येन, ज्ञानयोग

असाध्यम् - मुमुक्षुणा, मोक्षफल

इच्छिinggaib - unm

अwing। कर्मयोग

भक्तियोग

Gour अधिकारि

• तत्तत्काम्यफलम्,

न्यास♚G

ALL - तेन तेनाधिकारिणा,

$@@LuiuGb - परमात्मा ताऩेयडैयप्पडुम्

ध्यानयोगविवर्जिताः नच भक्तितः

ढग

तेनैव न्यासेन साध्यते - मुमुक्षुणा शेषम् -

स्वतन्त्रन्यास

(सा।स्वा) मुमुक्षुणा च कर्मयोगज्ञानयोगभक्तिभिर्नसाध्यं मोक्षाख्यं फलम् - तेनतेन पुंसा । तत्तत्फलं न्यासेनैव साध्यते । परमात्मा च साध्यत इत्यर्थः ।

(सा।प्र) ननु “ध्येयो नारायणस्सदा - हरिरेकस्सदा ध्येयः स्मर्तव्यस्सततं विष्णुः” इति सामान्यतस्सात्त्विकानां सदा भगवद्ध्यानस्य विधानाद्भरन्यासस्य ध्यानजनकतयापि मोक्षहेतुत्व -

(सा।सं) द्वितीयकामशब्दः तदर्थिना इत्यर्थः साधनान्तरशब्दः अमुमुक्षुकर्तव्यज्योतिष्टोमादिपरः - न साध्यमित्युक्तिः तत्तदधिकाराभावनिबन्धनाएतद्विवरणं मुमुक्षुणेत्यादि - मुमुक्षुणा, प्रकृतिबन्धविमोक्षमिच्छता आत्म प्राप्तिकामेनेति यावत् - साङ्ख्येन, ज्ञानयोगेन । यदात्मप्राप्तिरूपं फलं साध्यम् - योगेन, कर्मयोगेन ज्ञानयोगरूपं वा, साक्षात्भक्तियोगरूपंवा, यत्फलं तत्कामेन साध्यम् - भक्तितः, उपासनेन - यत्परमं धाम, तत्कामना वता प्राप्यते - परमधाम्नो विशेषणं यतो नावर्तते यतिरिति - यतिः, भगवदितरविरक्तः । यतो नावर्तन इत्युक्त्या आत्मप्राप्तिरप्यावृत्तिमतीति सूचितम् - एवमुक्तसाधनेषु अशक्तस्य तैस्तैर्ययद्यन्न साध्यं तेनतेन तत्तत्फलकामे नाकिञ्चनेन तत्तत्, तत्तत्फलम् - न्यासेनैव, तत्तत्फलायानुष्ठितस्वतन्त्रप्रपदनेनैव आप्यते । अत्र परमधामशब्दः “तद्विष्णोः” इत्युक्तस्थानपरः - नन्वेवमपि न्यासेन परमात्मा न स्साध्यः “यमेवैषः” इति श्रुत्या परमात्मनैव परमात्मानस्साध्यत्वोक्तेः । भाष्येऽपि “अनन्योपायत्वश्रवणात्” इत्येव भाषितत्वात् परमात्मानस्साध्यत्वं च देवी फणीशादिवत्प्राप्तविनियोगैर्भोग्यत्ववेषेण - तथा भोग्यत्वं च सिद्धोपायनिष्ठान् प्रत्येव - अत एव मुक्तावनु भाव पराः केचित्कैङ्कर्यपराः केचिदिति वचनभूषणकारा इति भ्रान्तशङ्का निवर्तनाय परमात्मा च तेनैव साध्यत इत्युकितः - प्रमाणवचनांशः कथमेवं निर्निबन्धनशङ्का परिहारक इत्युच्यत इति चेन्न - परिहार श्रवणादेवेत्यं शङ्कानिवृत्तेः “दृश्यते च” “जगतोऽस्य जगच्च न” इत्युत्तरबलाद्यन्ययमित्यस्य जकत्किमात्मकमित्यर्थकत्ववर्णनम् - तथा “केन कं पश्येत्” इति श्रवणात् " तदितर इतरं पश्यति” इत्यत्र इतरेणेत्यर्थस्य सिद्धिः । एवं यद्येनेत्यर्थं तेन तेनेत्यर्थं च मोक्षातिरिक्तकामपरमेवकृत्वा मुमुक्षुणा पुरुषेण साङ्ख्येन योगेन भक्तितश्च तत्तदधिकारवैधुर्येण यन्न प्राप्यते तेन न्यासेनैव मोक्षकामनावता परमात्मा च साध्यत -

[[५७०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - इत्यादिवचनrism स्वतन्त्रप्रपत्ति सिद्धिं लं निष्ठेनं श्रीवैकुण्ठगद्य ♚लीp_qu९G स्वयं फलons “ध्येयो नारायणस्सदा” ढाळाळी अर्थही कृङ्गी कंळG अन्वयकङ्क्ला केल विरोध - अरोग आरोग्यार्थिनं क्षीरं सेव्य Quorp Comm। -

(सा।दी) लढा धी(कण्ठा ६ अन्वय, स्वतः प्राप्तान्वयकङ्क, ध्येयो नारायणस्सदा ढाóm/ शक्तकं६ उपायभक्तिouji, अशक्तविषयलं फलरूप भक्ति, तन्त्रेणविधिमंळीक, Q] अर्थjong मनaivarul । दृष्टान्तम् उपन्यसि कङ्की - अरोग इत्यादि) क्षीरं सेव्यQDorm] वैद्यशास्त्रतकी अरोग आरोग्यार्थि तन्त्रेण विधि GDG क्षीरसेवै

(सा।स्वा) स्वतन्त्रप्रपत्तिसिद्धि इति । अनन्यथासिद्धप्रमाण

सिद्धिcorpu इप्पडियागिल् २१९ रिङ्गळुक्कु रियॆदु ? ऎऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार् - इन् निऱयुडैयवऩुक्कु इत्यादिना - कृष्ण धी(फुकं इति । स्वतः प्राप्तान्वयjpg - “ध्येयो नारायणस्सदा” उपायत्वफलत्वोक्तिson is औदासीन्येन ध्यान विधिins Goo शक्तविषये उपायतया अन्वयpio,

मुं अकिञ्चनविषये फलतयान्वय (pi भक्तियोग कण्ठ सिद्धा - ७ वाक्य की फलतया च ध्यान ñng विधि Gun? Tढगा दृष्टान्त

उपायतया

समर्थिprin - इति - Qua (सा।प्र) सम्भवाद्धचानानपेक्षत्ववादो वैभववादः किं नस्यादित्यत्र भरन्याससकृदनुष्ठान स्वसाक्षान्मोक्षसाधनत्वे “महा विभूतेश्श्रीमतश्चरणारविन्द युगलमनन्यात्मसञ्जीवनेन तद्गतस (प) र्वभावेन शरणमनुव्रजेत् - ततश्च प्रत्यहमात्मोज्जीवनायैवमनुस्मरेत्” इति भाष्यकारोक्तरीत्या फलतयापि नित्यम् - ध्यानोपपत्त्या सदा ध्येयत्ववादानां बाधाभावात् अन्यथा ध्यानानपेक्षत्ववादानां बाधप्रसङ्गात् - प्रपत्तेरपि साक्षात्साधनत्वोपपत्तेर्नवैभववादत्वमित्याह @लं निष्ठैouquà® इत्यादिना । ननु यत्किञ्चिद्व्याध्यादिनिवर्तकतया विकल्पेन विहितयोर्द्वयोर्मध्ये एकेन व्याध्यादि निवृत्तानि तरस्य स्वयं फलत्वे नापि सेवनं यथा नोपपद्यते एवमेन भक्तिसाध्यस्य कृत्स्नस्य सकृत् भरन्यासमात्रात्सिद्धौ भगवद्भक्त्यनुष्ठानं नोपपद्यत इत्यत्र भक्तियोगस्य निरतिशयप्रीतिरूपतया क्षीरसेवनवद्भोग्यरूपत्वात्तत्तदुपपद्यत इत्यभिप्रेत्याह - इदु अरोग Gळं इत्यादिना । ननु “सात्त्विकस्सतु विज्ञेय -

(सा।वि) वैकुण्ठगद्यलीलाq। “प्रत्यहमात्मोज्जीवनायैवमनुस्मरेत्” इत्युक्तरीत्या सदा ध्यानविषये कृष्ण थी (कङ्का) अन्वय किं। स्वस्य स्वतः प्राप्तान्वयस्य । शक्तविषये उपायतयान्वयस्याकिञ्चन विषये स्वयं प्रयोजनतया अन्वयस्य चेत्यर्थः कं तुल्यम् अरोगस्य आरोग्यार्थं आरोग्यार्थिनो रोगनिवृत्त्वर्थमित्याधिकारिभेदेन एकमेव क्षीरपानं प्रीत्यर्थमुपायरूपं च भवति तद्वदिति भावः - ननु स्वतन्त्र प्रपत्तिनिष्ठाश्शूद्रादयस्सन्ति । तेषां फलत्वेन

(सा।सं) इत्यर्थ इति केचिद्वदन्ति - गधी कङ्क ६ अन्वय इत्युक्तिः, अकिञ्चनस्यापि फलत्वेन भक्ध्यान्वयनिबन्धना - २ सकिञ्चनाकिञ्चनयोर्भक्ध्यान्वयवचनम् प्रपन्नमात्रस्य साङ्गतया -

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५७१]]

मू - साङ्गorror ध्यानविशेषं सर्वाधिकारा pungi भगवद्विषय की अधिकारानुरूप Lorra अऱियलामळवुम् “निरन्तरम् निऩैप्पदाग नी निऩैक्क वेण्डुमे”

[[६६]]

अनुसन्धिकंsajib gopum@।

(सा।दी) Goon ५ - स्वतन्त्रप्रपत्तिनिष्ठ

त्रैवर्णिक

फलत्वेनान्वयिकङ्कं Đn/?pin- साङ्ग इति -

[B]anooriu (कण्ठ?) इत्यादि - सर्वकाल

यथा ज्ञानम् QjzCL अनुसन्धिमंळकं

श्रीवैकुण्ठगद्य की qu

अनुसन्धि Qum अन्वितम्

कळिऱ्पडिये

गQ। अयान्ना कण्ठ

Lib, निरन्तरं

कृपैग CoorGub

निष्ठैकं

GCom?

(सा।स्वा) का धी(एकं अन्वय कुं। कं विरोध

अष्टाङ्गभक्तियोग (pio त्रैवर्णिकाधिकार Lorror Liqui सर्वप्रपत्त्याधिकारिकं तदन्वय nwu ? TÈ Gupt। साङ्गेति । निरन्तरमिति - निरन्तरं, सर्वकाल pii।

[छ, ध्यानं निऩैप्पदाग,

Cum T

I - GooGGLD, सङ्कल्पि♚लना Comm। १४-१५ १५m

त्तरुळ वेणुमॆऩ्गै। स्वतन्त्रप्रपत्तिwwwgarils sujung ध्यानयोग jogun m।Com ? नित्य की रा “प्रत्यक्षारूपानुध्यानेन ध्यायन्नासीत, न माढगढगा GGLo? शुक्रं भक्तियोगं कृाळा

Quiqum श्रीभाष्यकार भाष्यादि गद्यान्तर्गतश्रीवैकुण्ठ गद्य की

साधन LITE CLICQUIT?

ताऩ्

(सा।प्र) स्सवै मोक्षार्थचिन्तक” इत्युक्तेः प्रपन्नानां सर्वेषां सात्त्विकतया सर्वैः प्रपन्नैस्स्वयं फल तया भक्तेरनुष्ठेयत्वे स्त्रीशूद्रादीनां प्रपन्नानां भक्त्यनुष्ठाने अपशूद्राधिकरणविरोधस्स्यादित्यत्राह - साङ्गLDinoor इति - निरन्तर मित्यादि - निरन्तरस्मरणं मम स्यादिति त्वयैव सङ्कल्पः कार्य इत्यर्थः । ननु भाष्यकारैरात्माज्जीवनायेत्युज्जीवनहेतुत्वेन भगवद्भक्तरहरहरनुष्ठेयत्वोक्तेस्स्वयं फलत्वोक्तिस्तद्विरुद्धा स्यादित्यत्र । उज्जीवनमुत्कर्षेण जीवनम् । शेषभूतस्य शेष्यतिशयोत्पादनेन जीवनमिति मुक्त्यवस्था भावि कैङ्कर्यहेतुभूत भगवदनुभव स्थानीयमत्रत्यकैङ्कर्य हेतुतया वर्तमानं भरन्यास फलभूतं निरतिशयस्मरणमेव तैरुच्यत इति न विरोध इत्यभिप्रयन्नाह ।

(सा।वि) साङ्गध्यानं न सम्भवेत् - प्राणायामादावनधिकारित्वा दित्यत्राङ्गानुष्ठानायोग्यत्वेऽपि यावद्ज्ञातुं योग्यं तावद्यथाधिकारमनुसन्धातव्यमून तत्र वैकल्यं नास्तीत्याह - साङ्गेति - Awaraj, यावज्ञातुं योग्यं तावत्पर्यन्तम् - निरन्तरम्, सन्ततम् । त्वम् ।, यथा स्मरेयं तथा-, त्वया । [B]६०६१is Gousoor Qui, सङ्कल्पयितव्यम् । इत्युक्तरीत्या - अनुसन्धि, अनुसन्धातुम् - Gop न्यूनतानास्ति । ननु भाष्यकारैः “प्रत्यहमात्मोज्जीवनायैवमनुस्मरेत्” इत्युक्तत्वा दुपायत्वप्रतीतेर्न फलरूपत्वमित्याशङ्कय उज्जीवनमुत्कर्षेण जीवनं कैङ्कर्याचरणं तदर्थं प्राप्यरुचिर्यथा वर्धेत तथानुसन्धानं कार्यमिति तेषां तात्पर्यमित्यभिप्रयन्नाह -

(सा।सं) फलभक्त्यनुज्ञायामपशूद्रन्यायविरोधे तत्परिहरतिसाङ्गेति - वैदिकेतराङ्गसहितफलभक्तिस्सर्व साधारणीति भावः -

[[५७२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - श्रीभाष्यकारी उपायनिष्ठे गद्य कुण्डी बुरा @unu गद्यQgl श्रीवैकुण्ठगद्य♚ळं लं निष्ठै काठquip लाक्षा प्राप्यरुचि mownCz Quartjg। Gurgoutq।&&_ron अनुसन्धान विशेष कुङ्कृ “ततश्च प्रत्य-हमात्मोज्जीवनायैवमनुस्मरेत्” ग तॊडङ्गि अरुळिच् चॆय्गिऱार् - इप् ४ईऩुक्कु “पूचित्तुम् पोक्किऩेऩ्बोदु” ऎऩ्गिऱ अनन्यप्रयोजन Dior पूजाविशेषलं “अथ परमैकान्तिनो भगवताराधनप्रयोगं वक्ष्ये - भगवत्कैङ्कर्यैकरतिः परमैकान्तीभूत्वा"Trri नित्य♚BC “अत्यर्थप्रियाविरतविशदतमप्रत्यक्षरूपानुध्याने न ध्यायन्नासीत” ढाळा অ@supri

यै

(सा।दी) स्वयं फलDITB Git - श्रीभाष्यकार इत्यादि - Doi उपायनिष्ठ, स्वतन्त्रप्रपत्तिरूपोपायनिष्ठै “श्रीमन्नारायणतव चरणार विन्दयुगलं शरणमहं प्रपद्ये”

ऎऩ्ऱरुळिच् @suprit। श्रीवैकुण्ठगद्य की १४ वक्ष्यमाणानुसन्धानापेक्षया । मितगद्य की बुरा विस्तरons ूधीrig @मां@@& Bq “महाविभूते श्श्रीमतश्चरणारविन्दयुगलमनन्यात्मसञ्जीवनेन तद्गतसर्वभावेन शरणमनुव्रजेत्” - नित्यं भगवताराधनप्रारम्भ♚ली फलरूपध्यान jmgula @suji। Qप्रपन्न इत्यादि - पूजाविशेष की ढाङ्ग अन्वय सॆय्दारॆऩ्गिऱार्।

नित्य ♚।ली। पूजोपक्रमात्पूर्व॥। शेषम् -

(सा।स्वा) ढाढगढगQJ(lip। श्रीभाष्यकार GGGITDs) ध्यानोक्तिकं गतिQuai?

[[१]]

jog

त्तैयरुळिच्

इति । शु श्रीवैकुण्ठगद्य निष्ठै

Grupi - श्रीवैकुण्ठेति - @gurr& अरुळिच्चॆय्यक्कूडुमो? ऎऩ्ऩ अदुवुम् प्रपन्न इति - पूजाविशेषप्रयोजकत्वेन ध्यान कुंmल -

नित्यलं की “ध्यायन्नासीत” ढाळा

ऎऩ्ऱु उपायभक्तिou यै फलरूपध्यान पर GILDGorm) अनी

(सा।प्र) भाष्यकार इत्यादिना - अन्यथा “अनागतानां कालसमीक्षयाप्यदृष्ट सन्तारोपायः । अशरण शरण्य अनन्यशरणस्त्वत्पादारविन्दयुगलं शरणमहं प्रपद्ये - तत्प्राप्तये च तत्पादाम्बुजद्वयप्रपत्तेरन्यन्नमे कल्पकोटि सहस्रेणापि साधनमस्तीति मन्वानः” इति च मितगद्ये पृथुगद्ये श्रीवैकुण्ठगद्ये च साधनान्तराभावोक्तिर्विरुद्धयेतेति भावः एवं स्वयं प्रयोजननिरन्तरभगवद्ध्यानस्य निध्यानुष्ठेयभगवताराधनाङ्गतयापि प्रत्यहमनुष्ठेयत्वं सम्प्रदायतोऽपि सिद्धिमित्याह । प्रपन्न इत्यादिना - Cum Corrumal, पुजयित्ता

च कालक्षेपमकरवामित्यर्थः । भगवच्छास्त्रे जयाख्यसंहितायाम् एकोऽपि श्रूयते देवकालो

[[१]]

(सा।वि) भाष्यकार इति - Gung, विनाशं विना - injung, वृद्ध्यनुगुणं नित्ये च भगवताराधनप्रारम्भे फलभूतध्यानं भाष्यकारा अनुजगृहुरित्याहप्रपन्नकं इत्यादि - प्रपन्नकं पूजाविशेष।jpgriकी इत्यन्वयः - jib Guri Cong, पूजित्वा कालक्षेपमकरवम् । -

(सा।सं) Q६ उपायनिष्ठै, स्वतन्त्रप्रपत्तिनिष्ठाम् । अनुसन्धान विशेषशब्देन फलरूपा भक्तिरुच्यते पूजाविशेषशब्दः पञ्चरात्रा संहिता विहितपूजापरः - गद्ये ध्यानशब्देन पूजाविशेषस्य -

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५७३]]

(सा।प्र) लोके न चापरः । पञ्चकालास्त्वयोर्दिष्टः किमेतन्मेऽत्र संशयः” इति नारदेन पृष्टे “एकस्यैव हि कालस्य वामरीयस्व नारद । अप्रभातान्निशान्तं वै पञ्चधा परिकल्पना । पृथक्कर्मवशात्कार्यानकाला बहव स्मृताः” इति भगवतोक्ते “एककालाश्रितानां च कर्मणांलक्षणं वद । परिज्ञातैस्तु यैस्सद्यः कृतकृत्यो भवाम्यहम्” इति पुनः पृष्टे “ब्राह्मान्मुहूर्तादारभ्य प्रागंशं विप्रवासरे । जपध्यानार्चनास्तोत्रैः कर्मवाक्वित्तसंयुतैः ॥ अभिगच्छेज्जगद्योनिं तच्छाभिगयनं स्मृतम् । ततः पुष्पफलादीनामर्थायार्जनमाचरेत् ॥ भगवद्ध्याननिष्पत्ति कारणं प्रहरात्परम् । तदुपादान सञ्ज्ञं वै कर्मकालवदाश्रितम् ॥ ततोऽष्टाङ्गयोगेन पूजयेत्परमेश्वरम् । साधिकं प्रहरं विप्र इज्या कालस्तु स्मृतः ॥ श्रवणं चिन्तनं व्याख्या ततः पाठसमन्विता । स्वाध्याय सञ्ज्ञं तद्विद्धि कालांशं मुनिसत्तम ॥ दिवावसाने सम्प्राप्ते पूजां कृत्वा समभ्यसेत् ॥ योगन्निशावसाने च विश्रमेनान्तरीकृतम् ॥ पञ्चमोयोग सञ्ज्ञोऽसौ कालांशो ब्रह्मसिद्धिदः” इति भगवतोक्तेः - पाद्मे च “पञ्चकालविधिज्ञानां प्राशस्त्यं भगवन्निह । कथिन्त पञ्चके कालाविधयश्चापि पञ्चके “इति ब्रह्मणा पृष्टे” आद्यं कर्माभिगमनं उपादानं ततः परम् । इज्या च पश्चात्स्वाध्यायस्ततो योगस्ततः परम् ॥ पञ्चैव विधयस्तेषां कालाः पञ्चैव ते क्रमात्” इति भगवतोक्तेस्सात्वतपौष्करयोश्चैषमेवोक्तेः । व्यासेन च - “ब्राह्मे मुहूर्ते उत्थाय” इत्यारभ्य “अथागत्य गृहं विप्रस्समाचम्य यथा विधि । प्रज्वाल्य वह्निं विधिवत्” इत्यन्तेन प्रातर्होमपर्यन्त पौर्वाह्निक क्रियाकलापमुकत्वा “देवादीनान्नमस्कुर्यादुपहारं निवेदयेत्” इत्यभिगमनमुकत्वा । “उपेयादीश्वरं चापि योगक्षेमार्थ सिद्धये । साधयेद्विविधानर्थान्” इत्युपादानयुक्त्वा “ततो मध्याह्नसमये” इत्यारभ्य, “न विष्णधनात्पुण्यं विद्यते कर्म वैदिकम् । तस्मादनादिमध्यान्तं नित्यमाराधये द्धरिम्” । तद्विष्णोरिति मन्त्रेण सूक्तेन पुरुषेण च । नैवाभ्यां सदृशोमन्त्रो बेदेषूक्तश्चतुर्ष्वपि । निवेदयात स्वात्मानं विष्णावमलतेजसि” इतीज्यामुक्त्वा “भुक्त्वैवं सुखमास्थाय तदन्नं परिणामयेत् । इतिहास पुराणाभ्यां वेदं समुपब्रह्मयेत् “इति स्वाध्यायं चोक्त्वा” तथाक्षरेण स्वात्मानं योजयेद् ब्रह्मणीति हि । सर्वेषामेव योगानामात्मयोगः परस्स्मृतः । योऽनेन विधिना कुर्यात्स याति पदमक्षयम्” इति योगमप्यभिधाय “तदेतदखिलेनोक्तमहन्यहवि यन्मया । ब्राह्मणानां कृत्यजातमपवर्गफलप्रदम्” इत्युक्तत्वात् दक्षेण च “प्रातरुत्थायकर्तव्यं यद्दिवजेन दिने दिने । तत्सर्वं सम्प्रवक्ष्यामि द्भिजानामुपकारकम्” इत्यारभ्य “अज्ञानादथवा लोभात्त्यागेन पतितो भवेत् “इति नित्यनैमित्तिकत्यागे बाधकमुक्त्वा “दिवसस्याद्यभागेन कृत्यं तस्योपदिश्यते” इत्युपक्रम्य आह्नयोऽष्टधा विभागपूर्वकं “सन्ध्याहीनोऽशुचिर्नित्यमनर्हस्सर्वकर्मसु । यदन्यत् गुरुते कर्म न तस्य फलभाग्भवेत्” इत्यन्तेन स्नानाचमन सन्ध्या वन्दनानि यथावत्प्रतिपाद्य “देवकार्यं ततः कृत्वा गुरुमङ्गलवीक्षणम् । देवकार्यस्य सर्वस्य पूर्वाह्नस्तु विशिष्यते “इत्यभिगमनमुक्त्वा तदनन्तरं च “समित्पुष्टा (प?) कुशादीनां सकालस्समु दाहृत”

[[५७४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - Quig अनन्य प्रयोजननिरन्तर भगवदनुसन्धानपरीवाह Dicor कैर्यश्री भगवच्छास्त्रोक्त (Puri, व्यासदक्षादिमहर्षिमतrils Comio सङ्गतomi, “op” ढाळा&pumitq६ -

(सा।दी) स्वतन्त्रप्रपत्तिनिष्ठ ध्यानं स्वमन्त्रप्रयोजन comri अन्वयिकी

की शा

स्वयम्प्रयोजनत्वpळं सर्वाधिकारत्व (pub Gril Com? Gluor स्वयं प्रयोजनरूपपञ्चकालान्तर्भू Loin Bu अभिगमनादिना Cur स्वयम्प्रयोजनम् - सङ्कीर्तनादि sir ० सर्वाधिकार m @@@]०&&& पञ्चकालस्वरूप jogi अ कर्तव्यादि ५० बाळं विस्तरेण श्रीमं सॊल्लुगैक्काग पुत्तैयुम् अदऩुडैय

कर्तव्यादिzon@rujib - अनन्यप्रयोजनेत्यादि भगवदनुभवचन्धान परीवाह Door कैङ्कर्यलं।ली।),

अभिगमनादिgf Gloriq - भगवच्छास्त्रोक्त इत्यादि - कालविभागविशेषril ८६।

(सा।स्वा) uml Gm

ल

पूजाविशेषलं कर्तव्य साधि विषयाprr? प्रपन्नमं

• श्रीभाष्यकार प्रपन्न नित्यलं

GF/BGCom? अा उपायान्तरनिष्ठा

स्वयम्प्रयोजन भक्तिपरीवाहकैङ्कर्यं कर्तव्य गगनी आतङ्क कैङ्कर्यं

माग

सन्ध्यादिरूपDI५६०ITEIGHT? पूजाविशेष DIS Coullon? प्रपन्न वङ्गीपुर। प्रभृति कक्षा नित्य [i) Baf Go० साधिकं

प्रीति परीवाह DIs पञ्चकालकृत्यं

माग

तदन्तर्गतपूजाविशेषं JnGQLDীॐ

अदुक्कु ४ मुण्डो? आऴ्वार्गळुडैय ऩारियमॆऩ्ऩिल् अदुक्कुत्ताऩ् HTमुण्डो? भगवच्छास्त्रं प्रमाण GILD) कालाष्टकादिविभागपर व्यासदक्षादिस्मृतिविरोधं प्रसङ्गिmom’?

ढगढग(েBনীÈ Gui&pri।

Qipळी) कालविभाग

“गमयिष्यामिवासरान्”

इति - Q कारिकै कक्षा Qu श्रीभाष्यकार दिव्यसूक्ति - भाष्यकारः Guius CBLG “अभिगच्छन् “ILIİकी

(सा।प्र) इत्युपादनमुक्त्वा “पञ्चमे तु तथाभागे संविभागो यथार्हतः । पितृदेव मनुष्याणां कीटानां चापि दृश्यते” ॥ इत्युपक्रम्य स्वेनैव पूर्वत्र “सन्ध्या स्नानं जपो होमस्स्वाध्यायो देवतार्चनम् “इत्युक्तदेवतार्चनरूपेज्यामेव संविभागशब्देन सङ्ग्रहणोक्त्वा " इतिहास पुराणाभ्यां षष्टं सप्तममभ्यसेत्” इति स्वाध्यायमुक्त्वा अष्टमे लोकयात्रा तु” इत्यारभ्य “सर्वभावविनिर्मुक्तं क्षेत्रज्ञं ब्रह्मणि न्यसेत् । एतत् ध्यानं च योगश्च शेषोऽन्यो ग्रन्थविस्तरः” इत्यन्तेन विस्तरेण योगस्याप्युक्तत्वाच्च पञ्चकालसञ्ज्ञितप्रपन्ननित्यकर्मणां साक्षाद्भगवताराधनत्वावगमाच्च नित्यं भगवतस्स्मर्तव्यत्वोक्तिरिति दर्शयन् परमैकान्तिभिरभिगमनादि नित्य कर्तव्यताया स्साम्प्रदायिकत्वं चाह - Qing अनन्येत्यादिना -

(सा।वि) ध्यानस्य स्वयं प्रयोजनतया पञ्चकालकर्तव्येषु कैङ्कर्येषु योगरूपत्वादवश्यं कार्यमित्यभिप्रायेण पञ्चकालस्वरूपन्तत्तत्कर्तव्यं च विस्तरेणाह - इति -

(सा।सं) मानसत्वमप्यभिप्रेतम् । “हरिरेकस्सदा ध्येयः” - “ ध्येयो नारायणस्सदा" इत्यादि प्रमाणसिद्धमभिहितं निरन्तर भगवदनु सन्धान शब्देन -

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५७५]]

[[१]]

माग

मू - “piump” ढाळ किं विवक्षि आचार्यका व्याख्यानं गळणी या कालविभागñop “अभिगच्छन् हरिं प्रातः पश्चाद् द्रव्याणिचार्जयन् । अर्चयंश्च ततो देवं ततो मन्त्रान् जपन्नपि । ध्यायन्नपि परं देवं कालेषूक्तेषु पञ्चसु । वर्तमानस्सदा चैवं पाञ्चकालिकवर्त्मना । स्वार्जितैर्गन्धपुष्पाद्यैः शुभैश्शक्त्यनुरूपत आराधयन् हरिं भक्त्या गमयिष्यामि वासरान् ” भाष्यकार अनुकं अरुळिच्चॆय्यक् ६ वनीपुर। नित्य सङ्ग्रह - Quig Guru जीया नित्य [i) figati

ऎऩ्ऱु

८५६ÑाQ] बाय - शयनान्ना वैषम्या Com संहिताविशेष

विकल्पri१६T१७Co० सङ्गता -

“न देव -

(सा।दी) @pi@um, पञ्चकालम् - कालविभाग कुङ्कृ पञ्चकालविभागलं - मन्त्रान् जपन्,

स्वाध्यायाध्ययनं कुर्वन् Topia - नित्य

@fluğuri, bhğuii - अभिगमनादि

q

(सा।स्वा) निबन्धिism

(sig पञ्चशतश्लोकरूप॥। नित्यrms, स्वयं प्रयोजनतया कर्तव्यतै main supri -

यैयरुळिच् चॆय्गिऱार्

इत्यादि - स्वयम्प्रयोजनतया विहितLDING, नित्यLDI

निर्देशं प्रसङ्गिकं

श्रीभाष्यकार सम्प्रदाय स्थानेकाचार्योक्ति

प्रमाण

उक्तिमात्रormis

Gpi - इति - @p प्रपन्ना अनेकनित्योक्तपञ्चकालकृत्यं Q ल

(Gujri -

१० नित्य [i) का भगवच्छास्त्रसंहितामूल ऐच्छिकसञ्चारं BLING? ढङ्गगढ (हूं

प्रकार, अभिगमनादि कर्तव्यता प्रकार ६९। श्रीभाष्यकारसम्मत्यनुगुण Lor B) नित्य [i) Baf Gov प्रक्रियावैषम्यं m G GLor? @oup@नाना इति Qig विलक्षण प्रक्रियाप्रतिपाद/i] LorrormQloujpg नित्यप्रकारेण प्रपन्न १५ अनुष्ठानम् । प्रपन्न @supri - giquor इति । विकल्पं संहितामूल LongQ भगवत्प्रीतिमात्र प्रयोजनकैङ्कर्याङ्ग/ Bn।GGLom? तत्त्वज्ञानादि८६५१० उपायनिष्पत्तिji (सा।प्र) @paumyCpm की पाशुर छ। द्वयोस्त्रीषु च कालेषु अभ्यर्च्यति वाक्यस्य चेत्यर्थः ननु भाष्यकार, भट्टार्य, नारायणमुनिभिर्भिन्नप्रकारेण भगवताराधनोक्त्या परस्परासाङ्गत्याद प्रामाण्यात्तत्र प्रतिपादित पाञ्चकालिककर्मणः कथमुपादेयत्वमित्यत्र तत्तद्वेदान्तेषु प्रतिपादितविद्यानां रूपभेदाद्भिन्नानां यथा वैकल्पिकत्वं तथा तत्तत्संहिता स्ववगतानामाराधनक्रमाणामपि वैकल्पिकत्वेन प्रमाणतमत्वात्पाञ्चकालिक कर्मणामुपादेयतमत्वमेवेत्यभिप्रयन्नाह । @up इत्यादिना - नन्वभिगमनादीनां क्षीरपानवत्स्वयं प्रयोजनतया कर्तव्यत्वे स्वार्थकर्तृत्वरूप ममकार स्स्यादित्यत्राह - Quiqui इति ।

(सा।वि) ढाढाकीpur_tqg, इत्युक्तगाधायाम् - Gaurya, द्वयोस्त्रिषु - पञ्चसु कालेषु -न♚ली। स्तुत्वा - ढाङ्ग की पाशुकं किं इत्युक्तवाक्यस्य । Gulgunj (नाLi, gui प्रभृतीनाम् । (सा।सं) pium)। कालद्वयं कालत्रयं च - ध्यायन्नपीत्युक्तिर्योगकालीन ध्यानविशेषाभिप्राया Qu♚♚, तत्तन्नित्येष्वेववैषम्यम्, अन्यूनाधिकत्वविरहः - तर्हि तत्तन्नित्योक्तसर्वोपसंहारो दुश्शक इत्यत्राह

Quiqursun इति - वैकल्पिक संहिता मूलकत्वादेवेत्यर्थः ।

[[५७६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

B

मू - लोकाक्रमणं - भवांस्तु सह वैदेह्या - यत्र कुत्र कुलेवासो येषु केषु भवोऽस्तु मे । तव दास्यैकभोगे स्यात्सदा सर्वत्र मे रतिः । कर्मणा मनसा वाचा शिरसा वा कथञ्चन । त्वां विना नान्यमुद्दिश्य करिष्ये किञ्चिदप्यहम्। gori Gori GsBG” कीpulgu भगवत्प्रीतिमात्रप्रयोजन LDIT GOT कैङ्कर्यjBC स्वाचार्योपदिष्ट

शास्त्रीय प्रक्रियैmus @@। यथाकालम् अन्वयिक प्राप्तम् - नित्य Dis विधिमङ्की भगवदभिगमनादिनी) लोकायतिकoriCurr

इप्पडि ख्यातिलाभपूजै @ana

कळुक्काग वादल्, तत्वज्ञानवैराग्य ril ८५६ min पोले प्रयोजनान्तर ॐ । ॐ का & पूर्णोपायium मोक्षार्थLD Quigopi m मुक्तopium स्वाम्यभिमतjp Big CourQuorap रुचिurro यथाशास्त्रं स्वयं प्रयोजन LDIT & ६१ D♚HQ] अभिगमनादिक्षा अन्याभिगमन pib अन्यार्थप्रवृत्तिujib अन्ययजन (pio अन्यशब्दril (६)ó अन्यचिन्तै छिद्र [] कक्षा ४ (G) STD कं मं घटक

(सा।दी) विधि

विधिगमनादि

ख्यात्याद्यभिसन्धिowuji, प्रयोजनान्त राका मोक्षोपायता बुद्धि मुक्त स्वयम्प्रयोजन प्रवर्ति Coun अन्याभिगमनादि$@bi५ निवारक [i) BLDI (मङ्की - Que नित्य coins इत्यादि । अन्याभि-

माग

प्रपन्नाधिकारिकं तत्साध्यै SC

भागैयाले

(सा। स्वा) प्रयोजन Loorpm ? अा इतराधिकारि ऊं का प्रयोजनान्तरंna@ungi अन्याभिगमनादिच्छिद्रनिवृत्ति अनन्यप्रयोजनत्वं ८। G Com? Ting इति - छिद्र का इति । छिद्र विवृत्तियानु -

(सा।प्र) Curs SG। भगवता स्वप्रयोजनायैव मत्कैङ्कर्यस्वीकारो मम प्रयोजनमित्यर्थः - उपात्तेषु वचनेषु फलित्वस्य भगवत्यवगमा तद्व्यतिरिक्तस्य कैङ्कर्यफलित्वाभावावगमाच्च स्वस्यापि तदन्यत्वात् कैङ्कर्यफलित्वं नास्तीति तत्करणे ममकारराहित्येन भवितव्य मित्यर्थः - नन्वनन्यप्रयोजन प्रपन्नान्प्रत्यभिगमनादीनां शशस्त्रात् स्वयं प्रयोजनत्वावगमेऽपि गर्भदासानां स्वोदरपोषणादिवदप्रधानस्यापि फलस्य तदनुष्ठातृष्वन्वयाभावे तेष्वायास साध्येषु प्रवृत्तिः प्रेक्षावतां न स्यादित्यत्र नित्यतया अकरणे प्रत्यवायात्स्वामिनो अत्यन्तं प्रीतिहेतुत्वाच्चानुष्ठितभरन्यासस्याप्यभ्युपगत प्रारब्धकर्मानुभवितृत्वाद्वासनावशात्स्वाधिकार विरुद्धानुष्ठानं स्यादिति तत्परिहाररूपं प्रयोजनमस्त्यैवेति प्रवृत्तिरूपपद्यत एवेत्याह । Qing नित्य Loms इत्यादिना - घटकी (मम्मुळं, वप्रं भवेत् । -

LDIT B

पुगुरामैक्कु,

(सा।वि) ♚, प्रविशति चेत् - भगवदभिगमनादि ) इत्यनेनान्वयः । ४G ऊं। प्रवेशाभावाय घटकorruी मण्डळं, सालतया तिष्ठेयुः

(सा।सं) Soris, स्वप्रयोजनायैव - मदङ्गीकरणं यत्तदेव - इत्थं स्वतन्त्रप्रपत्तिनिष्ठैस्सर्वैरपि यथाशास्त्रं पाञ्चकालिकीं वृत्तिमवलम्ब्य नित्यनैमित्तिकाख्यं स्वयं प्रयोजनतयावश्यानुष्ठेयमित्युक्तम् । अथ न केवलमेव तदनुवर्तनं प्रीतिमात्र प्रयोजकम् । अपि त्वन्याभिगमनाद्यनर्थपरिहाराय चेत्याह । Q इत्यादिना ख्यात्यादय ऐहिकाः प्रयोजनान्तर आमुष्मिकस्य - घटक कंó उक्ताभि

[[१३८]]

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५७७]]

मू - अन्याभिगमन Lom “@MCQ कृागील निऱ्कै निऩ् सायैयऴिवु कण्डाय्” ऎऩ्ऱु पॆरियाऴ्वाररुळिच् चॆय्गिऱार् अररियागादॆऩ्ऩुमिडत्तैयुम् “कूऱैसोऱिवै वेण्डुवदिल्लै” ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्दार् -मागादॆऩ्ऩुमिडत्तै" उऩ्ऩित्तु मऱ्ऱॊरुदॆय्वम् तॊऴाळावऩै यल्लाल्" ऎऩ्ऱुम्

(सा।दी) गमनादि

&@mu वर्ज्यत्वjm श्रीभदृनाथ का प्रबन्ध

मुदलाऩवाऴ्वार्गळ् समर्थिऊङ्कीpi - अन्याभिगमनमित्यादि - ५५, पादपरिसर m। p तेजोहानि - moprm वस्त्रमन्नम् । Goor/ प्रार्थिकंल २६गी, मनस् n। (सा।स्वा) षङ्गिकप्रयोजन Down अभिसन्धातव्य@mmy अन्याभिगमनादिछिद्रनिवृत्ति आनुषङ्गिक प्रयोजन QILD

Guorm? अन्याभिगमनादिना विरुद्ध pm Que Guml? ढाङ्ग - अन्याभिगमनी @fium, प्रपगrium - P१६ ला कं। त्वद्व्यतिरिक्त प्रणमिक्कुङ्कु। ५०L५५००, ५००ÈQL - B♚ms, दूरतः स्थिति । पादपरिसर

इत्यादिना ।

५५। लीला,

moun

तवतेजोहानि । Gurung-mom, वस्त्रम् । Girl, भोज्य Drror अन्नम् । शुन्य, कामना। CG, भगवद्विषय की प्रार्थनीयं नास्ति १४। २६गढनीकुङ्कु, मनस्our Co निऩैत्तु। मऱ्ऱॊरु तॆय्वम्।

(सा।प्र) अन्याभिगमनादीनां प्रपन्नविरुद्धत्वं कथमित्यत्र निषिद्धत्वादित्यभिप्रेत्य निषिद्धत्वे शब्दरूपप्रमाणान्यथानुपपत्तिं दर्शयति । अन्याभिगमनमित्यादिना नीGumi इत्यादि । त्वत्कैङ्कर्यानुष्ठानोपयुक्तत्वत्कृपाविषयभूतस्य ममइतः परं देवतान्तरसमीपे तं प्रणम्य तदालयद्वारितद्भ्रुकुटीभरतया वस्थानं तवैव तेजोहानये किल । mopCGJQ१००, कैङ्कर्यफलतया अशनाच्छादनेनापेक्षे । प्रारब्धकर्मवशादेव तयोस्सिद्धेरिति भावः - इदं श्रीभट्टनाथेः प्रयोजनान्तरस्यानपेक्षोपलक्षणतयोक्तम् । २।गणी । इत्यादि

(सा।वि) मी Gurung । Big B♚लीळा माला_i

गी, इतः परम् - Gumi - गत्वा गाऊं, त्वदन्यस्यैकस्य । प्रणम्य ५० m दूरम् - तद्वार बहिः प्रदेशे - joos, स्थितिः । लीळा माळ, त्वेत्कान्तेः अन्य Lrri, हानिः त्वद्दासस्य त्वां विहायान्याश्रयणं तवासामर्थ्यप्रकाशकमिति भावः m।prom। Sn।com, वस्त्रम् - Germ, अन्नम् , एते - Color, नापेक्षे - गनी Qgion pro तं विना jang @gioni, अन्यद्दैवम् - २_गाणी।कुङ्कुम, उद्दिश्य । Qgmp। नाराधयति । नायिकाविषये प्रियं प्रति सखीवाक्यमेतत् - (सा।सं) गमनपञ्चकान्मध्यमवृत्तिविरोध्यन्याभिगमनादिपञ्चकमपि निरुद्ध्यत इति निरोधक (कण्ठ इत्युक्तिः। @fiumi इति - त्वद्दास्यबुद्धयनन्तरं त्वद्व्यतिरिक्तेषु फलनम्रस्सन् पार्श्वतो व्यवहिततयावर्तनं त्वदीय स्वामित्वनाशकमित्यर्थः mom। आच्छादनम् २६गणी, त्वद्व्यतिरिक्त देवतान्तर सम्बन्धस्तदैकान्त्यभञ्जक इति निश्चिध्यान्यां देवतां न नमन्ति तं विना

[[५७८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - “Car @mppGCD” mi" mor prकङ्क मणैनीराट्टि" ऎऩ्ऱुम् “मऱ्ऱिङ्गोर् पुदुत्तॆय्वङ्गॊण्डाडुन् दॊण्डीर् पॆऱ्ऱदायिरुक्क मणै वॆन्नीराट्टुदिरो माट्टाद तगवऱ्ऱीरे” ऎऩ्ऱुम् तीवुगळाले अरुळिच् चॆय्दार्गळ्- (सा।दी) चतुर्मुखजनका पुष्प आराधनpii। Co,

पॆऱ्ऱदाय्

• LDLQiCur@ @ii। कल्पितदेवतै । कृठा tait। शब्दादिचपलrs Gar Guppami @jmming कृपैppy - अन्ययजन

लोक

Connonprrir,

goo।

कङ्क CD ENT COLLI

(सा।स्वा) Coup देवतान्तर - क्षा, सेविunin-unmulq Choor इति GgqJmbQj, Ggour, निरुपाधिकदेवता भूतळागळा। ना, अस्मत्स्वामी । चतुर्मुखजनकास्मन्स्वामिurror श्रियः-पति&spu Goy, पुष्प, पूजैल Go लGCom Gums - Forpin इति - For Cpm कङ्क, Guppu LG की लोकस्वभावQpqpg इति । Dip लोक♚G - Lopp, Guml, Coupl - gir @gano, कल्पि#दैवम् GLTG, LIG कीलीनां Gorter, शब्दादि विषयचपला लौकिकजन [ril ५६०६T Guj।jpg

Gumm LOLLg, surg - भगवत्कैङ्कर्यम् -

(सा।प्र) भगवद्व्यतिरिक्तं कञ्चन सेव्यत्वेन निश्चित्य बुद्धिपूर्वकं न भजेत Ggooा इत्यादि-“तं दैवतानां परमं च दैवतम्” इत्यादिषु देवदेवतयाभिहितादस्मत्स्वामिनश्श्रीपतेर्व्यतिरिक्तस्यापि पुष्पैरभ्यर्चनङ्किं योग्यम्? न योग्यमित्यर्थः rope this इत्यादि - “मातृ देवो भव” इति परिचरणीयतया प्रथमोपात्तमातरि विद्यमानायां तां विहायानेन मत्परिचरणं कृतमिति ज्ञानेऽप्ययोग्यविषये परिचर्यां कृत्वेत्यर्थः । opprimri इत्यादि । देवतात्वेनाभिमतानां ब्रह्मरुद्रादीनायप्यागाम्यापद्ज्ञान पूर्वकं स्वरक्षणापेक्षायामप्यशक्तानामापदं ज्ञात्वा मात्रा गर्भरक्षणवत् स्वयमेव रक्षितवन्तं विहाय कर्मवश्यास्तानेवाराधयन्तो हे भगवद्दासा। इदं मातुरुपकार स्मरणपूर्वकं परिचरणं विहाय प्रीति वैशिष्ट्यायोग्य

(सा।वि) Cyi Go, अस्मत्स्वामिनं विना पुष्पं पूजनं च अन्यस्यार्हति किमित्यर्थः Form (Dig। Formour, प्रसूतायां मातरि - कङ्क, स्थिायाम् poori ६, पीठस्य स्नपनवत् - LOL Glamortalit Qu♚♚gmunis Loan

Lg soup rig, इहलोके - Lopm। इतोऽतिरिक्तं - लाल, नूतनदैवम् - @BILITG Lib, स्तुवन्तः Gorle।it, हे शब्दादिविषयचपलाः Quppu कङ्क, प्रसूतायां जनन्यां सत्यां - LD६०।००], पीठं BiGG, उष्णोदकेन सिञ्चति किम्।

LoLLng, कर्तुमशक्यां ५५४। कृपाम् - ♚। ब्रह्मरुद्रादीनप्यापत्काले रक्षितवन्तं मातृतुल्यं

(सा।सं) Chor इति - देवदेवस्य मत्स्वामिनोविनान्यस्य पुष्पं पूजनं च योग्यं किम् - नाना इति । प्रसूतायां स्थितायां तां परित्यज्य दारुमयमचेतनं पीठं स्नापयन्तिकिम् - अपेतव्यवहारायूयमित्यर्थः Lopm इति - भगवन्तं विना निश्रीकं नूतनं देवं स्तुतवन्तश्शिवादि भक्ताः -

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५७९]]

मू - सप्तर्षिसंवाद “विष्णुं ब्रह्मण्यदेवेशं सर्वदेव (लोक) नमस्कृतम् । त्रैलोक्यस्थितिसंहारसृष्टिहेतुं निरीश्वरम् ॥ आधातारं विधातारं सन्धातारं जगद्गुरुम् । विहाय स भजत्वन्यं बिस स्तैन्यं करोति यः ॥ विष्णुधर्मपरो न स्याद्विष्णुधर्मपराङ्मुखः । कुधर्मवृत्ततशीलस्स्यात् बिसस्तैन्यं करोति यः ॥ rmb GuLLB - अन्यकीर्तन सॊल्लप्पट्टदु

आगादॆऩ्ऩुमिडत्तै “वायवऩैयल्लादु वाऴ्त्तादु। Gr) mpb” इत्यादि smart Gruin अन्यचिन्तन L “Ajm मऱ्ऱॊऩ्ऱिऩ् तिऱत्त तल्लात् तऩ्मै -

क

(सा।दी) वर्जनम् इतिहाससमुच्चयjj@mopri। सप्तर्षीत्यादि - AjmgopapাDীग कीलकण्ठ -

[[१०]]

(सा।स्वा) Lug कृपैwpp - मूलभूतप्रमाण C Que

Grwww। Toron आऴ्वार्गळुडैय करिगत्तैक् कॊण्डु इप्पडि अवुApp कूडुमो? ऎऩ्ऩ प्रधानभूतयजनप्रकारणलं Qus आर्षप्रमाण Quin - सप्तर्षिसंवाद इति निरीश्वरम्, ईश्वरान्तररहितम् - आधातारम्, आसमन्ताद्धातारमासमन्ताद्धारकम् - स्थितिनियामकम् । विधातारं, स्रष्टारम् । सन्धातारं, समित्येकीकारे - एकीकृत्य धातारं - संहारकम् । समष्टिव्यष्टिभेदेन पौनरुक्त्य परिहारः विहायान्यं स भजतु, यः बिसस्तैन्यं करोतीत्यन्वयः । शेषं स्पष्टम् । umri इति, Gumi, वागिन्द्रियम् -N),

• । मी इत्यादि ।

(सा।प्र) परिचरणवद्युष्माकं न योग्य मित्यर्थः । अत्र “नान्यं देवं नमस्कुर्यान्नान्यं देवं निरीक्षयेत् । नान्यं प्रासादमारोहेन्नान्यदायतनं विरोत्” इत्यादि प्रमाणजातमनुसन्धेयम् - सप्तर्षीति । सप्तर्षीणां प्रत्येकं स्वास्मिन् बिसचौर्या भाव ज्ञापनाय चौर्यं यः करोति समातरं हन्यात्पितरं हन्याद्ब्राह्मणं हन्यादितिवत् विष्णुं विहायान्यं भजत्वित्याद्युक्तिर्मातृपितृहत्त्यादिवन्निषिद्धत्वमन्तरेणानुपपन्नेत्यर्थः । Guruma Qur♚♚लाला, वाग्भगवन्तं विनान्यकमपि न स्तौति माग विरोधमित्यत्र “iigi Q&Gकङ्का, मद्वदननिर्मितपरमभोग्यद्रामिडगाधानां भगवन्तं विहायान्यं विषयत्वेन न कुर्यामीति श्रीशठकोपैरुक्तमित्यर्थः &jmgopm इत्यादि - मन्मनसा भगवद्व्यतिरिक्तविषयत्वराहित्यं प्रयोजनान्तर

(सा।वि) कृपया गर्भवत्स्वात्मानं संरक्षितवन्तं विहायेत्यर्थः -

वाऴ्त्तादु,

[[४४]]

mum♚♚ - Gumi, वागिन्द्रियम् - NJ, तं विना न स्तौति

विरोधमित्यस्यां गाधायाम्ढा♚[br]ा कंलकी - ढाळा, मम-धी), जिह्वायम् । ळा कधी, मधुरकवित्वम् - urror, अहम् । छ, अन्यस्य कस्यचित् - लकी, विषयं न कुर्याम् । मलं@go♚mmगली। मील, मन्मनः । om

भगवतोऽन्यत् -

(सा।सं) ब्रह्मण्यदेवेशं, ब्रह्मभावनानिष्ठे देवानां स्वेष्टफलप्रदम् - निरीश्वश्म्, ईश्वरान्तररहितम् । जगद्गुरुम्, जगत्पितरम् - तदुपपादक माधातारमित्यादि - आधातारं, गर्भाधातारम् - गर्भं पुरुषादिविधतया परिणमयितारम्

तत्सुखेन बहिर्निगयितारमित्यर्थः

स्तुतिमुखेन कीर्तनम् - मी इति मन्मनोऽन्यस्मिन्नेकस्मिन्विषये लेशतोऽपि सम्बन्धरहितम् - इत्थं स्वभावं -

[[५८०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - Club " rmb “অ(१) Gigant oppor Lopujii Co

[umit - @ समाराधनक्रम) अनधिकृत (कङ्कं कालं

ङ्

लाड (कण्ठ योग्यळा नित्य नैमित्तिक काळं, सङ्कीर्तनादि, समाराधनादियोग्य तङ्गळुक्कु ।माऩ परमभागवतññण परतन्त्रymi यथाधिकारं Quwa Cgma@sign @s कैर्य-

(सा।दी) लढला,

त्वदन्यवस्तुविषयसम्बन्धराहित्यQDrug स्वभाव m।

Cout इत्यादि । नानाश्रयणीय।com ाळा मनस् ardi v पूर्वपक्षत्वेनqib or our - @v समाराधनानधिकृत भगवत्कैङ्कर्यसिद्धिप्रकार jog wels @suprit - @ii समाराधनादीत्यादि

(सा।स्वा) op@prाढालील भगवदन्यवस्तुविषय सम्बन्धराहित्यकी ढङ्गLD, स्वभावलंmल - Cg, सकलदेवोपकारक स्वामि Durg - jigour इत्यादि

J, नानाश्रयणीय Gloory♚-gui wpm Gum देवतै

• LD६१ कुङ्कु], ढाढछा मनस्] - puji, ईषत् ळा, पूर्वपक्षत्वेनापि Cliniq Qium अभिगमनादिपञ्चकं प्रपन्न कर्तव्य तदन्तर्गतसमाराधन (pio कर्तव्य QLD $♚। Qutqws) “जपस्तपस्तीर्थसेवाप्रव्रज्यामन्त्रसाधनम् । देवताराधनं चेति स्त्रीशूद्र पतनानि षटू” इत्यादि वचन misrung। अशक्त्यादिsung, इज्यानधिकृत तत्काल♚Go छिद्रं सम्भवि man? Ti। - D। समाराधनादि) इति ।

(सा।प्र) पराणामप्यात्मानुभवप्रधानेनोपकारको भगवानेव जानाति - ujjgji इत्यादि प्रलयापदि कृत्स्नं स्वोदरे निधाय रक्षितवन्तं विहाय त्वद्व्यतिरिक्तानस्मानिवागामि दुःमान् देवान् त्वत्सृष्टतया आगामिनो वा देवान्मदाराध्यत्वेन मनसि किञ्चिदपि विचारयामीत्यर्थः ननु भगवच्छास्त्र एव अभिगमनादीनां त्रैवर्णिकाधिकारत्वावगतेः प्रपन्न स्त्रीशूद्रादीनां तेष्वधिकाराभावात्तेषामुक्तछिद्रान्वये स्वरूपनाश एव स्यादित्यत्राह

(सा।वि) कीp♚ssor) BLD, न विषयीकरोति इत्येतत्स्वभावम् - Cळा। देवनायकःअली, जानाति। Jjjzour Lopmor muji - Bhoir, सृष्ट्यादावागन्तुकदेवाः । Lojmjori, अन्ये आश्रमणीया इति । ढाळा / मम मनसि । @opujii, कदापि - ५०६ न स्मरापि । अनधिकृत iiig शूद्रादीनामपि । योग्य Dior इति - गुरुपरम्परानुसन्धानाद्यष्टोत्तरशतदिव्यदेशानुसन्धान स्नानद्वादशोर्ध्वपुण्डधारण भगवत्प्रबन्धानुसन्धानपुष्पतुलस्याद्याहरण भगवताराधनादिनित्य नैमित्तिककर्मभिर्नाम सङ्कीर्तनमालाकरणदीपारोपण भगवन्मन्दिरमार्ज नादिभिश्चेत्यर्थः - Guj ChouGguijmji, समर्थं कैङ्कर्यं कृत्वापि, निवारकरहितं भवेत् - सिद्धेदिति भावः

[[१]]

(सा।सं) मन्मन इति देवदेवो जानातीत्यर्थः १ इति - ध्यानालम्बनयोग्यादेवान्येऽपि सन्तीति ईषदपि न शङ्कां करोमीत्यर्थः - एवं - भूत समाराधनादिलाभो न परतन्त्राणामिति तेषां स्वयम्प्रयोजन कैङ्कर्यफलकैङ्कर्यलाभो न स्यादित्यत्राह - Dov समाराधानादीति ।

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५८१]]

मू - अर्थ “आराधनानां सर्वेषां विष्णोराराधनं परम् । तस्मात्परतरं प्रोक्तं तदीयाराधनं परम्” ऎऩ्ऱुम् ‘कुऩ्ऱमॆडुत्तबिराऩडियारोडु मॊऩ्ऱिनिऩ्ऱ सडगोबऩुरैसॆयल् “ऎऩ्ऱुम्’ “एऱ्ऱियिरुप्पारै वॆल्लुमे मऱ्ऱवरै साऱ्ऱियिरुप्पार्दवम्” ऎऩ्ऱुम् अरुळिच् चॆय्दार्गळ्। (सा।दी) भगवतात्यन्तपारतन्त्र्येण भगवताराधनसिद्धौ प्रमाण ५६० Git - @अर्थ इत्यादि भगवदाश्रित Qouगली मण्डळं भागवताश्रित (GOL तपस् G@Grormula - Gopi इत्यादि गोवर्धनोद्धारणं गळणी उपकारक

quCL - ग। कैङ्कर्य -

करणेनैकीभविला - ♚ली, स्तुति कृoub, तपः तत्पारतन्त्र्यñgini -

किञ्च भगवाण समाराधिjpouri

(सा।स्वा) ूळं कैङ्कर्यमिति । श्रयमं समाराधन॥ लं। भागवतकैङ्कर्य भगवत्कैङ्कर्यरूप समाराधन जनित भगवत्प्रीति सिद्धिकं Com? Taj @supri @ अर्थ इति - तस्मात्, विष्ण्वाराधनात् । परं, तदीयाराधनम्, आराधनानां मध्ये परतरं प्रोक्तमिति योजना GopQ/wGjg। गोवर्धनोद्धरणं ग६००- छा। उपकारक श्रीकृष्ण qumin@ [B]६orm, कैङ्कर्यकरणेन, एकीभविकळा - शठकोय दिब्यसूक्ति इत्यादि स्पष्टम् - poor, ईश्वर स्तुति, Guogni, कङ्क, अतिशयिलीकं - न♚ली, स्तुतिशील भागवत। मा♚umi, आश्रय कीumigoni, तपस्@romulg

ऩै

(सा।प्र) नन्वभिगमनाद्यनूष्ठतॄणामपेक्षितकरणेनाप्यभिगमनादि स्वयम्प्रयोजनभगवत्कैङ्कर्यं प्राप्तुं शक्यमित्युक्तम् तन्नोपपद्यते - भरन्यासानन्तरं कर्तव्यानां केवल भगवत्प्रीत्यर्थतयैव कर्तव्यत्वाद्भागवतकैङ्कर्यस्य च भागवतप्रीत्यर्थतयाकेवल भगवत्प्रीत्यर्थत्वासिद्धेरित्यत्र भगवताराधनस्यात्यन्त भगवत्प्रीतिहेतुत्वस्य “मममद्भक्तभक्तेषु प्रीतिरभ्यधिका भवेत् । तस्मान्मद्भक्तभक्ताश्च पूजनीया विशेषतः ॥ विष्णोः प्रदासमाकाङक्षन्वैष्णवानेव दोषयेत्” इत्यादि प्रमाणैरवगमात्केवल भगवत्प्रीत्यर्थत्वमुपपद्यत एवेति प्रदर्शयन्नस्यार्थस्य साम्प्रदायिकत्वञ्चाह

इव्

अर्थ इत्यादिना

कृ

-कुऩ्ऱमॆडुत्तबिराऩ् इत्यादिगोवर्धनमुद्धृत्योपकुर्वातः कृष्णस्य दासैरैक्येन स्थितेन शठकोपेनोक्तम्म् वाक्यमित्यर्थः - ऐक्येन स्थितिश्च तच्छेषत्वेन तदीयतयान्तर्भावादिति भावः ♚♚ugunoj इत्यादि, विरोधिनिरसनशीलनरसिंह

किङ्करतयावस्थितिहेतुभूतसुकृत विशेषाद्भागवतकिङ्कराहेतुभूतसुकृत-

I

(सा।वि) Gonpa DjqD शठकोप Qui। Gorpio, गोवर्धनगिरीम् GT G♚। उद्धृतवतः - ळा, परमोपकारकस्य श्रीकृष्णस्य । gun, भक्तैस्सह - गा। एकीभावेन स्थितस्य । रामसुग्रीवयोरैक्यमितिवद्भागवतात्यन्तानुकूल्येनस्थितस्य - शठकोपळा, शठकोपस्य - २०, श्रीसूक्तौ - GF, तद्रूपकैङ्कर्ये । भागवत सेवायामिदं प्रमाणमिति भावः । न♚लीपी Gauvgjo oppoumii। pujiस्थितान् - Googi, जयति नरसिह्मसध्यकिमित्याकाङक्षायामाह - इति - pp। भगवदितरान् -

(सा।सं) Q] अर्थ, भागवतसेवाया प्रागुक्तभगवत्कैङ्कर्यसिद्धिरूपमर्थम् -

[[५८२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - ूकं कैङ्कर्य [i] [५] ६ बाकुं कृता ।] कक्षा अनुष्ठि जगद्व्यापारङ्ग६००ा अधिकृत गळा ईश्वर

[[२५]]

५६२sumi

मुक्त Bio Gum

भोगमेकरूपम् - “धर्मश्श्रुतो वादृष्टो

ऩाऩ

पोले

वा स्मृतो वा काथितोऽपिवा । अनुमोदितो वा राजेन्द्र पुनाति पुरुषं सदा” ढाङ्ग की पावनत्वं Gur

भोग्यत्व (pii एकरूपकं मुलं-

कंgi Gur

(सा।दी) २८ की ऊं जगद्व्यापार की मुक्तकं ईश्वर भोगमेकरूपorrumi (@pi। कैर्यismarujib इत्यादिura) - भगवद्धर्म की पावनत्वं सर्वविषय Loromium) भोग्यत्व सर्वविषयQD६pi - धर्मश्श्रुतो वेत्यादि - प्रणव चतुर्थीरहितमूलमन्त्रं-

रऩ

(सा।स्वा) Qing आराधनयोग्य परमभागवत परतन्त्र इत्यादिना / n। Guorr? अन्या कैङ्कर्यं ६१ ६००ा तत्पार तन्त्र्यमात्रेण तत्कैङ्कयफलं सिद्धिकं Con? Tripri कैङ्कर्य[i]८५६०६] इति । शास्त्रवश्यतै मोक्षदशै प्रमाणबल भोगमेकरूपmongb शास्त्रवश्यतादशैu९G६० कैङ्कर्यकर्ता ६२४/८/६ तद्द्रष्टा ०२४८g भोगेकरूप्यं on G GLom? धर्मश्श्रुतो वा इत्यादि कर्ता द्रष्टृ प्रभृति का कण्ठ फलतौ ल्यं पोलेयिङ्गुम् कूडुमॆऩ्ऩिलङ्गु पावनत्वतुल्य Doongi भोगतौल्यCu? गगनी Giri, धर्मइति-स्वामिसन्दोषजनित भोगमनुष्ठानं♚ली अधिकारिभेदी दर्शन स्वामि सम्प्रीणन Lonsum अनुष्ठानदर्शनभोगवैषम्यलङ्की

प्रमाण LDTC एकरूप LOINTS

(सा।प्र) विशेषोऽधिक इत्यर्थः । संशयितसिद्धितयानिस्संशयसिद्धितयाच “सिधिर्भवति वा नेति” इत्यादिप्रमाणैरवगतत्वादिति भावः । नन्वेवमपि अभिगमनाद्यनुष्ठातृणामपेक्षितकरणेन स्वयम्प्रयोजनाभिगमनादि कैङ्कर्यं स्त्रीशूद्रादिभिरपि प्राप्तुं शक्यमित्युक्तिर्नोपपद्यते । कर्तुः कर्तृत्वप्रति सन्धानर्जनितप्रीतिवत्परिचारकाणां तादृशप्रीत्यभावादित्यत्र जगत्स्रष्टुर्विचित्र जगद्दर्शनजनित प्रीतिवज्जगत्स्रष्टृत्वप्रसङ्गरहित नित्यमुक्तानामपि तद्दर्शन जनित प्रीतिर्यथा अविशिष्टा” तथा च भगवत्प्रीतिहेतुत्वाकारेणैव कर्तुरतिप्रीतिहेतुरिति तेनाकारेणैव प्रीतिजनकत्वं द्रष्टृष्वपि समानमिति तेषामपि स्वयं प्रयोजनं भवत्येवेत्यभिप्रयन्नाह - @ळं कैङ्कर्य [i) Bonar इत्यादिनानन्वीश्वरस्य निध्यानां च कर्मसम्बन्धप्रसङ्गाभावान्मुक्तानां च प्रक्षिणाशेषकर्मत्वाच्चैकरूपभोगसम्भवेऽपि ज्योतिष्टोमादीनां कर्तृद्रष्टृविशेषानादरेण परवशतयाचैकरूपप्रीतिमत्वं नोपपद्यत इत्यत्र ज्योतिष्टोमादीनां स्वर्गाध्यामुष्मिकैकरूपफलजनकत्वभावेऽपि पूतत्वरूपैकरूपफलकत्वस्य शास्त्रतोवगमात्तेषामेवद्रष्टृकर्तृ साधारण्येनैहिक विस्मयादि रूपैकरूपफलजनकत्वदर्शनाच्च शास्त्रपर्या लोचनेन शेषत्वे प्रतिष्ठितानां प्रपन्नानामैहिक प्रीतिरूपैकफलजनकत्वमुपपद्यत एवेत्यभिप्रयन्नाह - धर्मश्श्रुतो वेत्यादिना -

ङ्ग

(सा।वि) भागवतान् - माली, आराध्य - @imo, विद्यमानानां - gout, सुकृतम् - भगवताराधन हेतुभूतसुकृताद्भागवताराधनहेतुभूत सुकृतमधिकमिति भावः पूर्वं स्त्रीशूद्रादीनामपि -

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५८३]]

मू- ung। Cu “तस्मात्सप्रणवं शूद्रो मन्नामानि न कीर्तयेत्” । महाभारत की। अष्टाक्षरजपस्त्रीणां प्रकृत्यैव विधीयते । न स्वरः प्रणवोऽङ्गानि नाप्यन्यविधयस्तथा । स्त्रीणान्तु शूद्रजातीनां मन्त्रमात्रोक्तिरिष्यते”

नारदीयादिनी “नमो नारायणेत्युक्त्वा श्वपाकः पुनरागमत्” ाळा श्रीवराहपुराण की “वायिऩाल् नमो नारणावॆऩ्ऱु मत्तगत्तिडैक्कैगळैक्कूप्पि” ऎऩ्ऱुम् ‘नामम् सॊल्लिल् नमो नारायणमे” ऎऩ्ऱुम् सॊल्लुगिऱबडिये तिरु४मागिऱ -

(सा।दी) सर्वोपजीव्य mri स्वाध्यायं सिद्धि Gonium प्रपन्न@ving सर्वदा फलरूपभगवदनुस्मरणात्मकयोग योग्य तस्मात्सप्रणवमित्यादि - Qri GSTङ्गा दृष्टान्त♚ल स्वाध्याय (pio सिद्ध प्रकृत्यैव, स्वरप्रणववैधुर्यरूपतः ढाळा -

(सा।स्वा) कम्मुलpur - सर्वप्रपन्न पञ्चकालकृत्यं ८०GCom? शूद्रभागवतादि का कण्ठ भगवदनु स्मरणरूपयोग की अधिकार? ऎऩ्ऩ प्रणवचतुर्थीविनिर्मुक्तमूलमन्त्री अधिकार स्वाध्याय Cum योग♚ली अधिकारpळङ्गी - Cu इति - प्रकृत्यैव, स्वरप्रणववैधुर्यतः

(सा।प्र - ) ननु “भौमान्मर्ध्यान् रसान् स्वर्गान् मुक्तिमप्यतिदुर्लभान् । साधयिष्यन्त्यनेनैव मूलमन्त्रेण मामकाः । अनष्टाक्षर तत्त्वज्ञैरतपस्विभिरावृतैः । दुर्दर्शोऽहञ्जगद्धाधर्मद्भक्तिमुखैरपि” इत्यदिप्रमाणादष्टाक्षरजपपूर्वकमेव भगवद्ध्यानस्य विहितत्वात् स्त्रीशूद्रादीनां मूलमन्त्रेऽधिकाराभावाद्भगवद्ध्यानं नोपपद्यत इत्यत्राह

तस्मादित्यादिना

Guru इत्यादि । वाचा नमो नारायणेत्युक्त्वा मस्तके चाञ्जलिमाबध्येत्यर्थः - इति - भगवन्नाम्नि वक्तव्ये नमो नारायणायेत्येव ।

[[१]]

(सा।वि) यथाधिकारं ध्यानमुक्तम् - तद्भक्तियोगस्य त्रैवर्णिकाधिकारत्वात्कथं सङ्गच्छत इत्यत्र तत्तप्रणवचतुर्थीरहितमन्त्रानुसन्धानाद्युक्तमित्युपसंहरति-ugu इति - C, तथा पञ्चकालान्तर्गतर्ध्यानावश्यकत्वप्रकारेण - नमो नारायणाला

नमो नारायणेत्युक्त्वा । कलङ्की, मस्तके - ०५५०ना, हस्तौ - mii,, संयोज्य - pm मा

IBCuor नारायणा

ये

स्पष्टम् -

वाचा

(सा।सं) सप्रणवेनाष्टाक्षरेण भगवदनुस्मरणाद्यनधिकारिणां तदधिकारिणामिव कथं तत्साध्यजपार्चनादिलाभ इत्यत्राह ugu इति - यथा भागवतं किञ्चित्कारादेव केषुचित्पाञ्चकालिकभगवत्कैङ्कर्यसिद्धिः प्रमाणबलात् तथा प्रणवादिविधुरेणैव मनुना मूलेन जपाद्यनूनतासिद्धिरित्यर्थः । उदात्तादिस्वरनिषेधको न स्वर इति - केचित्प्रणवप्रकृति निषेध इत्याहुः - तदभद्रमूतत्रोत्तरायणस्येति वचने अष्टाक्षरता भवेदित्वंशा स्वारस्यात्सबिन्दुकप्रणव प्रकृतेरपि सूरिभिर्देशिकैश्च सर्वाधिकारेषु प्रबन्धेषु प्रयोगात् । अन्यविधयः, ऋष्यादयो व्यासादयश्च - १०ßलललं, मस्तकोपरि - शूद्रादेरपि भगवदनुस्मरणान्वये अपशूद्रनयविरोधं परिहरन् शरणवरणरूपोपाय -

[[५८४]]

मू - LG कण्ठा गाळा सर्वोपजीव्यon&prriGum विरोधीं। सपरिकर

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

Co Guruji guruji की GQ बाबा अंशं प्रपत्तिनिष्ठ@mins सर्वकाल

विलक्षणभक्तियोग की

भगव-दनुस्मरणरसनं किं क

गाण्ठ विरोध बाबा कु। क्षणमात्रसाध्यorror प्रपदनं सिद्धी “द्वयमर्थानुसन्धानेन सह सदैवं वक्ता” ढाळ शरण्याÈQFuİकृती - शुक्र “ध्येयो नारायणस्सदा” ढाळा यथाधिकारं गां कण्ठ उपायomsajib Aviाङ्कण्ठ फल omsajib Glsना स्वतन्त्र-प्रपत्तिकं विरुद्ध॥। -

(सा।दी) ५ळा, ५१, पर्वम् । Goitrung, मूलभागः - gmwTL, अग्रभागः - प्रणवराहित्ये प्रमाणं महाभारतवचनम् । स्वरराहित्ये नारदीयादि ५६ सर्वविषयत्वेवाराहवचनम् - Guru ॐ इत्यादि सर्वत्रप्रमाणम्। Qpp अनुस्मरणरूपयोगं साधनभक्ति योगाद्विलक्षणसपरिकर on इत्यादि Qig अनुस्मरणमुपाय॥। @कं शरण्योक्ति प्रमाणQD६१ - क्षणमात्रसाध्येत्ति - उक्तLDIroor परमप्रकृतार्थñong निगमिकी - शुक्र इत्यादि - अभिगमनादिsir Guna -

(सा।स्वा) कढण, ५१, Guiruji, मूलभाग gown, अग्रभाग Qitqwक शूद्रादिकं ठ अधिकारीलQuाळी अधिकरणं विरोधिurn? गगनी Git - सपरिकरेति । प्रणवरहितमूलमन्त्रकुंलीं GLC परिकररहित भगवदनुसन्धान अधिकार

लंÖ।

भगवदनुस्मरणं

Qug विरोध -G GLDIT? कृतोपाया श्रीरामं इप्पडि विरोधGurm॥GGLoir?

मालकं कर्तव्यCom? अमाकं प्रमाण (Poor CLIT? ढाङ्ग की - क्षणेति - उपसंहरि कीmin शुल्क इति -

(सा।प्र) भगवदनु भवस्मरणानं विरोध इति - प्रणवचतुर्थीरहितमूलमन्त्ररूपवाक्येन भगवदनुभवस्य तदनुसन्धानरूपनिरन्तरस्मरणस्य चोपपन्नत्वात् स्त्रीशूद्रादीनां तादृशानुभवस्य न काप्यनुपपत्तिरित्यर्थः - विरोधस्तर्हि कुत्रेत्यत्राह - सपरिकरेति । द्वयप्रतिपाद्यतयापि भगवतोनिरन्तरध्यानस्य भगवतैवोक्तत्वात्तद्द्द्वयस्य च सर्वाधिकारत्वात्सर्वेषां भगवद्ध्यानं सम्भवत्येवेति प्रदर्शयन् सर्वेषां सर्वदा सामान्यतो भगवद्ध्यान कर्तव्यताबोधकस्य भक्तप्रपन्नयोस्साधनत्वफलत्वविशेषे उपसंहारान्नकोऽपि विरोध इत्याह क्षणमात्रसाध्यrror इत्यादिना - नन्वेवं प्रपन्नैरप्यवश्यं भक्तेरनुष्ठेयत्वे भक्ते प्रपन्ने च भक्तेः प्रपत्तिसाध्यत्वाविशेषादुभयोरधिकारिणोः प्रपत्तिरेव स्वतन्त्रेण मोक्षसाधनमित्यङ्गीकार्यम् -

(सा।वि) TL ० ऊं ढाङ्ग लगा की, अष्टग्रन्थिके क्षुदण्डस्य Coiruppuji, मूलभाग ल@urrouji, अग्रभाग - पत्राणि च की, छिनेत्ति चेत् - ध्यानस्य सर्वसाधारण्यरूपपरम प्रकृतार्थमुपसंहरति - शुक्र इति - ननु गीताभाष्ये “सर्वधर्मान्” इत्यस्य अङ्गप्रपत्तिविधिपरतया-

(सा।सं) सिद्धिमतां किमनेन ध्यानाभिधानस्मरणेनेति शङ्कामपि गद्यस्थ भगवदुक्त्यैव परिहरति सपरिकरेत्यादिना - “ध्येयो नारायणस्सदा” इत्यादेरकिञ्चने फलभक्तिमादाय पर्यवसानान्न कथञ्चिदपि स्वरूपविरुद्धाभक्तिरित्युपसंहरति - शुक्र इति । भाष्यकृद्भिश्च फलभक्त्यावश्यकत्वोक्तेः

[[१]]

[[१]]

मू गद्य♚ली

Q प्रपत्ति अङ्ग Dior वेष

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५८५]]

भाष्यादिकी उदाहरिकृनां स्वतन्त्र Dior वेषjmp श्रीमंQuini - “क्लेशानां च क्षयकरं योगादन्यं न विद्यते । न कर्मणां क्षयो भूपजन्मनामयुतैरपि । ऋते योगात् कर्मकक्षं योगाग्निः क्षपयेत्परम्” इत्यादि स्वतन्त्र

(सा।दी) फलरूपLDIT

५। प्रपत्तिकं भक्त्यङ्गत्व गीताभाष्य की उदाहरि

स्वातन्त्र्यमुदाहरिßBLCur? Tipi।

प्रपत्तिQuini - ननु “क्लेशानां

च क्षमकरं योगादन्यं न विद्यते” इत्यादिवचन[i] (@CBT GLCr ऐकेकण्ठ्यम् ? गয(Bী# Gauri। क्लेशानां चेत्यादि - भक्तियोगादन्यन्मोक्षप्रदं नास्ति Quorm वचन । अर्थम् । न कर्मणां क्षयो भूपइत्यादि - योगादृते जन्मनामयुतैरपि कर्मणां क्षयो नास्ति - अतो योगाग्निरेवकर्मकक्षं क्षपयेत् - GT६ श्लोकार्थम् - स्वतन्त्रप्रपत्तिविधिबल m।

यै

(सा।स्वा) Qug स्वतन्त्रप्रपत्ति की ६) श्रीमद्गीताभाष्य ♚ली अङ्गप्रपत्ति@www Baf& Gruggl विरोधिung? ढाङ्ग

। प्रपत्ति इति - Que स्वतन्त्रप्रपत्ति की “क्लेशानां च क्षमकरं योगादन्यं न विद्यते” इत्यादिना योगव्यतिरिक्तोपाय निषेधं विरोधि wing? ढगÈ Quipi - क्लेशानां चेति - स्वतन्त्रप्रपत्ति भागा।

(RTE)

(सा।प्र) भक्तेर्मोक्षहेतुत्वोक्तिस्तु भाष्यकारोक्तमुक्त्यनन्तर भाविपरभक्तिपरज्ञान परमभक्तीनां कैङ्कर्यार्थोत्तरानुभवहेतुत्वात्फलत्वेऽप्युपपत्तेः - अथवोभयेषामपि प्रपत्तिरङ्गमेव वा स्यात् - भरन्यासे फलश्रुतिरङ्गेअङ्गिफलकीर्तनत्वेन निर्वाह्येत्यत्र सकलश्रुतिस्मृतीतिहासपुराण हृदयाभिज्ञैर्भाष्यकारैर्भाष्यगीताभाष्ययोः “तस्य च वशीकरणं तच्छरणागतिरेकैव “इत्यादिवाक्यैः “साधनान्तरयुक्ता वा प्रपत्तिस्स्वयमेववा । साधयेन्मुक्तिकामानां विमुक्तिं प्रणवो यथा” इत्यादि प्रमाण पर्यालोचनपूर्वकमङ्गत्वस्य स्थापनात् “शरणं त्वां प्रपन्ना ये ध्यानयोग विवर्जिताः । परमात्मा च तेनैव साध्यते पुरुषोत्तम” इत्यादिप्रमाण पर्यालोचनपूर्वकं गद्येषु स्वातन्त्र्यस्य स्थापनाच्च तथैव स्वीकर्तुमुचितमित्यभिप्रत्याह - प्रपत्तीत्यादि - एवं तर्हि ध्यानव्यतिरिक्तस्य बन्धनिवर्तकत्वनिषेधकानां का गतिरित्यत्राहक्लेशानामित्यादि । न कर्मणामित्यादि - योगादृते जन्मनामयुतैरपि कर्मणां क्षयो नास्ति योगाग्निः परं कर्मकक्षं क्षपयेदित्यन्वयः । ननु प्रपत्ति - (सा।वि) व्याख्यानान्न स्वतन्त्रविधितात्पर्यक मित्याशङ्कय” तस्य च वशीकरणं तच्छरणागतिरेव - यद्येन कामकामेन” इति - “साधनान्तरयुक्ता वा प्रपत्तिस्स्वयमेव वा । साधयेन्मुक्तिकामानां विमुक्तिं प्रणवो यथा” इत्यादि प्रमाणैः प्रपत्तेस्सर्वफलसाधनत्वात् - प्रस्तुतभक्तिमपि साधयेदिति प्रकृताभिप्रायेण गीताभाष्ये तथा व्याख्यानेऽपि गद्ये स्वतन्त्रप्रपत्त्यङ्गीकारान्न विरोध इत्याह - Quig प्रपत्ति अङ्ग Lorror इति - क्लेशानां च क्षमकरमिति वचन विरोध माशङ्कयाहक्लेशानां चेति -

[[१]]

साधनभावश्च - एवं प्रपत्तेस्स्वतन्त्र भावोऽङ्गभावश्चेत्ययमप्यर्थो

(सा।सं) यथा भक्तेः फलभावः भाष्यकृद्भिरेव निर्णीत इत्याह प्रपत्तीति -

[[५८६]]

मू - प्रपत्तिविधिबल

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

अधिकार्यन्तरविषयक

oppo pऊम्मुळं कङ्काल परिहारं निक्षेपर

• Qua साध्योपाय विषय LDI & GQQ। @नं साध्योपायनुस

@ring शोधितorror BL रहस्यत्रयी यथा स्थानमनुसन्धेयम्। -

(सा।दी) &___लनाul

अर्थं विहितव्यतिरिक्त विषयDITS

• उपायंशोधित DICT

नमःपदादि अनुसन्धेय QLD।नं साध्योपाय@mp।

(सा।स्वा) dr।GGLorr? भक्ति प्रपत्ति एकoorpur? भक्तिव्यतिरिक्तोपायमनुष्ठानपराहत Drpr? पूर्वसम्प्रदायविरुद्ध॥or pr? इत्यादिशङ्केQ इति - Grg निक्षेपरक्षै लाल अलuiruji (jinsuring साध्योपायशोधनं व्यर्थ॥opm? Tiri) रहस्यत्रयमुखेन ऊं का शोधनं सार्थक Drummit। v साध्येति । प्रकरणान्तर क्रीं शोधनं विप्रकीर्णतया मन्त्री उपसंहर्तुमशक्यquiggiring प्रधानार्थशोधनं

Compl

(सा।प्र) रूपं ज्ञानं किं स्मृतिरूपम्? उतानुभवरूपं ? स्मृतिरूपत्वेऽपि सकृत्स्मृतिमात्ररूपं वा? सात्स्वत स्रोतोवच्छिदुरस्मृतिसन्ततिरूपं वा? तैलधारावदविच्छिन्नस्मृति सन्ततिरूपं वा? न प्रथमद्वितीया - सावधान श्रवणमननजनितसंस्कारोन्मेषादेव सम्भावितत्वेच विधेयत्वानुपपत्तेःनापि तृतीयः - भक्त्यव्यतिरेकात् - नाप्यनु भवरूपम् - अलौकिकार्थविषयतेनास्मदादि करणफलत्वायोगात् । शास्त्रफलत्वे तु प्रमाणतन्त्रत्वाद्विधेयत्वानुपपत्तिः - योगपरिकर्मितस्वान्तफलत्वे तु भक्तिकुक्षिनिक्षेपस्स्यात् । स्वरूपातिरिक्तविषयस्य करणनिरपेक्षस्य प्रकाशस्य संसारदशायामसिद्धेः । अतः प्रपत्तिरूपं ज्ञानं न सेत्स्यतीत्येवमाद्याश्शङ्काः लोक अशक्तेन शक्तविषये रक्षणप्रार्थनभरत्तसयोर्दर्शनात्तद्वदेव भगवद्विषयेऽपि तयोरनुष्ठातुं शक्तत्वात्तावता मोक्षसिद्ध्युपपत्तेः द्रव्यत्वगुणत्वादिनिरूपणवत् स्मृतित्वानुभवत्वनिरूपणस्यानुपयुक्तत्वाद्वस्तुतस्तु भगवद्विग्रहविशेषसन्निधौ द्वयोच्चारणपूर्वकमानुकूल्यसङ्कल्पाद्यङ्गविशिष्टस्य स्वरूपभरफलानां भगवच्छेषत्वानु सन्धानात्मकस्य स्मृति रूपस्य भरन्यासस्य “वायव्यग् श्वेतमालभेत” इत्यादिवाक्यैर्द्रव्य विशेषाणां देवताविशेष शेषत्वानुसन्धान विधानवत् “तं गच्छ शरणं हरिम्” इत्यादिभिर्विध्युपपत्ते भक्तिव्यतिरेकेण ज्ञानरूपोपायसिद्धिरित्येवमादि परिहाराश्च निक्षेपरक्षायां विस्तरेणानुसन्धेया इत्याह

Que साध्यो पायेत्यादिना - एतत्प्रबन्धप्रतिपाद्यस्य कृत्स्नस्यरहस्यत्रयार्थत्वाद्रहस्यत्रये साध्योपाय प्रतिपादकांश एवं शोधनवैशिष्ट्येन सोऽनुसन्धेय इत्याह - Div साध्योपायमित्यादिना -

(सा।वि) wpm api ५०] काकं छ। इतोऽप्यधिकमुत्पन्नानां शङ्कानाम् । -

(सा।सं) अधिकार्यन्तरशब्दस्सकिञ्चनार्थकः तेन नतद्विरोधोऽमीत्यर्थः यथास्थानमिति नमश्शब्दशरणशब्दमामहं शब्देष्वित्यर्थः -साध्योपायशोधनाधिकारः

(सा।दी) त्रैवर्णिकाधिकारत्वं भक्तेर्यद्यपि यागवत् । सत्यादिवत् सर्वयोग्या प्रपत्तिरपि वैदिकी ॥ १ ॥ विश्वासप्रार्थनायां स्यात्स्वात्मत्क्षाभरार्पणे । पर्यवस्यत्यतश्शास्त्रे न्यासोऽङ्गयेव विधीयते ॥ २ ॥ अङ्गपञ्चकसम्पन्नमात्मरक्षाभरार्पनम् । प्रपत्तिशास्त्रविहितं स्वदेशिकसम्मतम् ॥ ३ ॥

[[५८७]]

न स्वरूपविरुद्धत्वं भक्त्यादेविहितत्वतः । नाहङ्कारादिगर्भत्वादस्यशास्त्रेषु कथ्यते ॥ ४ ॥ न शेषता विरुद्धत्वं पारतन्त्र्यविरोधिता । शेषत्वं पारतन्त्र्यं च मुक्तावपिच विश्रुते ॥ ५ ॥ न चैकान्त्यविरुद्धत्वं श्रीशसंराधनत्वतः । प्राप्यानुरूपताभावो नान्येषां युक्तिगोचरः ॥ ६ ॥ शास्त्रादेवावसेयातो भक्तिः प्राप्योचितामता । परमषिगृहीतत्वान्नैवाचार्यबहिष्कृता ॥ ७ ॥ कलौ निषेधो नैवास्यास्तदशक्तेर्विरुद्धयते । सम्भावितस्वभावत्वं नाङ्गानां विहितत्वतः ॥ ८ ॥ सम्भावितत्वे चाङ्गवनां विश्वासेऽप्येतदापतेत् । विश्वासतारतम्यस्य सम्भवाल्लोकशास्त्रयोः ॥ ९ ॥ महानेव हि विश्वासः प्रपत्तेरङ्गमिष्यते । तत्काले मन्दविश्वासानपि श्रीशोऽधिकारिणः ॥ १० ॥ क्रमेणपूणविश्वासान्कृत्वा पाति दयानिधिः । उपायान्तरशक्त्यादिविलम्बक्षमताफले ॥ ११ ॥ व्यासादेर्भजने हेतुर्नविश्वासादिशून्यता । क्वचित्प्रपन्ने भगवत्साक्षात्कारादि हरयते ॥ १२ ॥ न्यासे सङ्कल्पवैषम्यात्प्रारब्धसुकृतात्तुवा । केचिद्दृष्टफलासिद्ध्या न्यासेसन्दिहतेफले ॥ १३ ॥ कर्मकर्त्रादिवैगुण्यात्फलसिद्धिहि सर्वतः । विरुद्धफलहेतुत्वमभिसन्धिवाशाद्भवेत् ॥ १४ ॥ एकस्य राज्ञिदातव्यजम्बीरफलनीतितः ॥ प्रवृत्ति धर्मोस्तोभक्तिप्रपात्तीकामकामिनाम् ॥ १५ ॥ निवृत्तिधर्मौ तावेव भगवच्छरणार्थिनाम् । आवृत्त्यनावृत्तिवशाद्विषमावपितावुभौ ॥ १६ ॥ मोक्षैकफलदौ स्यातामधिकारिविशेषतः । उपायफलयोरेकरूपत्वेऽपि प्रपन्न्यो : ॥ १७ ॥ फले विलम्बाविलम्बौ त्वराया स्तारतम्यतः । साध्यो पाय प्रपन्नोयत्सिद्धोपायः फलप्रदः ॥ १८ ॥ तत्सिद्धसाध्ययोः कार्यं फलंशास्त्रेषुवर्ण्यते । हरिरेकस्सदाध्येय इत्याद्युक्त्यनुसरतः ॥ १९ ॥ अङ्गप्रपत्तिपरतां श्लोकस्याहुर्नतन्मतम् । हरिरेकस्सदा ध्येय इत्यादौ हि विधीयते ॥ २० ॥ स्वतन्त्रन्यासनिष्ठस्य फलरूपमुपासनम् । कैङ्कर्येक्रियमाणेतु ख्यातिलाभादिवर्जितः ॥ २१ ॥ प्रयोजनान्तरानिच्छुर्मोक्षं चापिफलन्त्यजन् । स्वयं प्रयोजनत्वेन मुक्तवत्सर्वमाचरेत् ॥ २२ ॥ अन्यभिगमनं त्याज्य तथान्यार्थप्रवृत्तयः । अन्यपूजान्यकीर्तिश्चत्याज्यमन्यविचिन्तनम् ॥ २३ ॥ एतेषां विनिवृत्त्यर्थं हरावभिगमादिकम् । विधीपतेऽस्य शास्त्रेषु कालेषूक्तेषु पञ्चसु ॥ २४ ॥ अनर्हाणामपि नृणां देवाभिगमनादिषु । स्वयोग्यनित्यकृत्यैर्वाः स्थितिश्शिश्रूषयापिवा ॥ २५ ॥ विलक्षणो भक्तियोगः स्त्रीशूद्राणां निषिद्ध्यते । सर्वेषां सर्वदा कार्यो देवानुस्मृतिलक्षणः ॥ २६ ॥ क्लेशानां च क्षमकरं योगादन्यं न विद्यते । इत्यादि तु प्रपन्नेभ्य इतरत्र नियम्यते ॥ २७ ॥ QQ अधिकार की प्रपत्ति सर्वाधिकारत्व pib, विश्वासादिना अwिorm निक्षेप CD अनि Qugjob, o♚mprror शङ्काविशेषपरिहार i१८५@Lib, भक्त्यादिकं स्वरूपविरुद्धत्वा दिशङ्कापरिहारpió स्वरक्षणार्थव्यापारं विहित, विहितत्वाद्भक्तिप्रपत्ति की ór Gib यथाधिकांर परिग्राह्यri१८५@mi, भक्ति आचार्यरुचिपरिग्रहीत, कलियुगी -

[[५८८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

H - वरिक्किऩ्ऱऩऩ्बरऩ् यावरैयॆऩ्ऱु मऱैयदऩिल् विरिक्किऩ्ऱदुम् कुऱियॊऩ्ऱाल् -

कळाग

(सा।दी) भक्तिकं अधिकारि सम्भावित, अशक्ताधिकारि भक्तिस्वाधिकारविरुद्ध Lib न्यासविद्यै सर्वविद्यैी श्रेष्ठ Lormi परिकरविषयशङ्कापरिहारri१८५@Lib, भक्तिप्रपत्ति fly or Giö अभिसन्धिभेद♚ल विरुद्धफलसाधन Di ॐ ॐ Sin। Goomi, प्रयोजनान्तर पर कं प्रवृत्तिधर्मकोटि ♚Gorm, अन्याभिगमनाति का क@gmi, प्रपन्नां सर्वकाली भगवहनुस्मरणरूपफलभक्त्यनुवर्तन विरोध Gurmi mms gi। @गी सिद्धोपायवशीकरणार्थLDS साध्योपायमवश्यमपेक्षित अर्थLL) सङ्ग्रहि&& prin ऊं की गाळा इत्यादि - gor, परमात्मा । woruji कण्ठी गाळा, Touri मोक्ष का कण्ठ वरिकं “यमेवैष वृणुते तेन लभ्यः “श्रुति।

शीत कण्ठीगmm/Qq ं, विस्तरिGGm स्वयंवरण pii - BmQup D, व्याजम्, व्याजLLpg -

(सा।स्वा) पूर्वोक्तप्रकारेण साध्योपायशोधनं गीगा m। GLom? “यमेवैष वृणुते तेनलभ्यः " GTढङ्ग। वेदान्त mil&afa) परमपुरुषवरणीयतै मोक्षसाधनQGpwr भक्तिप्रपत्ति &@५८ छ साधनत्वं ८२।६Guor? ढाढा की शङ्क@wi परिहरि ढका अधिकारार्थjmgui सङ्ग्रहिऊण्डीpirit। ofऊङ्कीङ्ग गङ्गा इति । परळा, सर्वोत्तम श्रियः-पतिः । - unmojoy। “यमेवैष

या

वृणुते तेन लभ्यः ऎऩ्गिऱबडिये यादॊरु पूऩै वरिक्किऩ्ऱऩऩ्, वरिक्कुमॆऩ्ऱु Dopuनी वेदja “यमेवैष” की वेदी - पीती की, विस्तरि विस्तरि @@@@Gळं वरणpply। अनादिकर्मप्रवाह) निग्रहविषयीभूत सॊल्लप्पडुम् मुमॆऩ्ऱबडि - विऩैयरै। GDQurcorpã GM, व्याजम् । छ् व्याज [[]] निर्व्याज LDIT B-

छली,

ऒरु

III।

(सा।प्र) उक्ताधिकारार्थं स्त्रीशूद्रादीनामनुसन्धानार्थं द्रमिडगाधयासङ्गृह्याह - कङ्कीङ्ग गङ्ग इत्यादिना । यद्वा, ननु भगवान्निर्हेतुकस्वकृपयायं वृणुते तेन लभ्यो न तु श्रवणमनन साध्य ध्यानादिनेत्यमुमर्थं बोधयन्त्या “नायमात्मा प्रवचनेन लभ्यो न मेधयान बहुना श्रुतेन यमेवैष वृणुते तेन लभ्यः” इति श्रुत्या भक्तिप्रपत्त्योर्निषेधात्तद्विरोधः स्यादित्यत्राह - ती मङ्की गगङ्ग इत्यादिना । ती कण्ठी ठाणा

।

Qumi, परमपुरुषो यान् वृणुते इति बोधयन्त्याम् । Loopwgगी श्रुतौ । प्रीती कङ्की ग प्रकाश्यमानमपि GDIGur, केनचिद्भक्तिप्रपत्त्याख्यचिह्नेन - निर्हेतुकस्वीकारस्य शब्दादवगयेऽपि कथं केनचिद्व्याजेनैव

(सा।वि) गाधयानुसन्धत्ते ।

कङ्कीळागळा इति । परळा, परमात्मा । umrolony, यमेव । यती कण्ठी गाळा, वृणुते । “यमेवैष वृणुते तेन लभ्यः” एवं रूपायाम् - opupil), श्रुतौ । गीती की गा

Gun, व्याजेन । भक्तिप्रपत्ति रूपव्याजेन - कस्य वरणं व्याज -

विस्तीर्योक्तं स्वयं वरणमपि ।

(सा।सं) Gulऊङ्कीळा इति -

भीती कण्ठी गाणं इति ।

Gomugi, “यमेवैष” इति श्रुतौ ।

श्रीगण

Lion, “प्रियतम एवहि” इति भाष्योक्तविधया मोक्षयिष्यामीति वरणं कर्तुमुद्युक्तः अस्मत्स्वामी पुरुषः ।

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५८९]]

मू- २०union, की ग (सा।दी), हेतुकर्भमिदंविशेषणम् । अपराधिकना अपराधित्वात् ढाळाq

शुक्रनीं HDoकंळीङ्ग गली, शास्त्रां मीठा भक्तिप्रपत्तिरूपसन्मार्ग १।५ T ऎङ्गळै @buq।&flCorrir♚g, शास्त्रं माळgu सिद्धोपायप्राधान्यात्तद्वशीकरणरूपोपाय LDIT & Color q

-२० कृती कङ्की -

(सा।स्वा) ती कं(क) सर्वमुक्तिप्रसङ्गं शुक्र, शुल - Bio, वयम् - २_०jÈकी६ory, शास्त्रri१sef Gr, hovo मार्गं - भतिप्रपत्तिरूपोपाय jijpg Phbulq।&f]६) शास्त्रri१&C g प्रकार तत्प्रकारेण@mulgi, अनुसन्धि - भक्तिप्रपत्ति का वशीकरण तद्वशीकृत श्रियः-पतिसाक्षात्प्रधानोपाय Qomi gjg -२० कृती कङ्कीग, अन्तर्यामितयाजगद्धारक-

ऩा

(सा।प्र) स्वीकरोतीति विवक्षितमित्युच्यत इत्यत्राह । यी इति । अनाद्यनन्त कर्मपाशप्रग्रथितत्वात्केनचिद्व्याजेनैव मोचयतीति वक्तव्यम् - अन्यथा वैषम्यनैर्धृव्यप्रसङ्ग इति भावः चिह्नम् - भक्तिप्रपत्त्यो र्भगवति वैषम्यनैर्घृण्याभावज्ञापकतया चिह्नत्वमिति भावः ।

[[६६]]

छली,

अतः - mb,

वयम् - २_सङ्कीङ्ग [Boror), वेदान्तोदित भक्तिप्रपत्तिरूपमार्गम् - Cg Corring, येन प्रकारेण ज्ञातव्यं तथा ज्ञात्वा एतदधिकारोक्त प्रकारेण ज्ञात्वेति भावः २००५ कृतीऊं की “, तस्य वाक्षरस्य प्रशासने गार्गिद्यावापृथिव्यौविधृते तिष्ठतः - एष सेतुर्वितरणः - एषां लोकानामसम्भेदाय आधारभूतं सर्वस्य” इत्यादिभिः

(सा।वि) सापेक्षं तात्रोक्तम् - पापिनः । वरणमिति सम्बन्धः । पापिन इति हेतुकर्भविशेषणम् - यतोऽनादिसन्तन्यमानपापवत्वं ततस्तद्वरणं व्याजसापेक्षम्-अन्यथा वैषम्यनैर्धृव्यप्रसङ्गात् - सर्वमुक्तिप्रसङ्गाच्च । तस्मान्ननिर्हेतुकं वरणम् - किन्तु व्याजसापेक्षमिति भावः -भाष्यकारैरपि ! “प्रियतम एव हि वरणीयो भवति । यस्यायं निरतिशय प्रियस्स एवास्य प्रियतमो भवति । प्रीतिरूपतापन्न भक्तिरेव वरणहेतुतया श्रुत्यभिप्रेता नतु निर्हेतुकं वरणम्” इति विवृतत्वात् - न श्रुतौ निर्हेतुकवरणप्रसक्तिगन्धः - शुक्र, अतः कारणात् - bmriö, वयम् । २६०० कङ्कीङ्ग, वेदान्तोदितं भक्तिप्रपत्तिरूपं -poor, समीचीनमार्गम् - Golg विचार्यनिर्णेतव्यप्रकारेषु - @ing, विचार्य - येन केनचित्प्रकारेण ज्ञातव्यं ज्ञात्वेत्यर्थः -२०

लीग-

Gup

(सा।सं)। पुण्यपापप्रग्रथितेषु मध्ये यं कञ्चित्पुरुषम् । प्रीती कण्ठीङ्गमुळं इत्यन्वयः - नहि भक्त्यादि पर शास्त्र प्रपञ्चित भक्त्यादि रूप प्रियतमत्वा पादकज्ञानेन विना पापिषु मध्ये कञ्चित्पुरुषं सिद्धोपायो वरयतीति भावः शुक्रीळं, अतो वयम् - “यतो नायमात्मा” इति श्रुतिर्व्याजविशेषस्य वरणीयत्व परतया भाष्यकृद्भिर्व्याख्याता - श्रुत्यक्षरपर्यालोचनापि यतस्सएवार्थः अर्थसामर्थ्याच्च यत एव तथा वक्तव्यम् । वेदमार्गनिष्ठामत एवमाचरन्ति अत इत्यर्थः । २०१७ ऊं की गल इति - वेदान्तभागविशदीकृत साध्योपायतत्प्रसन्न

[[५९०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - ५ ८६० की ॥ ३१ ॥

तत्तद्वैतुक हेतुके

(सा।दी) लागत, सर्वान्तर्यामिuri संसारतारकळा श्रियः-पति

GILD

त्तु

HQ] - मुख्योपायतया श्री कृपैल अवलम्ब्य - Go प्रधान Dior उज्जीवनोपाय अनुसन्धि - कृतीकी ग। विश्वसि निर्भर ॥३१॥

अर्थं १५० आचार्यसार्वभौम उपदेशिकी - तत्तद्धैतुकेति तत्तद्वैतुकहेतुके, NGour शुष्कतार्किकळा वैतण्डिक प्रवर्तिULL

(सा।स्वा) कृ। संसारतारका शरण्य, कृपै।कृ। उज्जीवता ITI COTTO

परमपुरुष वरणीयतै प्रीतिरूपापन्न भक्तिप्रपत्तिरूपव्याजविशेषाधीनै win@sumo सिद्धोपायवशीकरणद्वारा भक्तिप्रपत्ति ५०१ मोक्षोपाय (i) नाग

का ३१ ॥

Q पूर्वपक्षोक्तयुक्तिलना परिहरिका भक्तिप्रपत्ति का मोक्षसाधन rijal साधिलङ्क। ८०GCom? तोऽप्यधिकयुक्तिमान्का सम्भावित उक्तार्थ निराकरिunrisen? शुलक उक्तव्यवस्थै Con? ढगळी शङ्कु mui परिहरि/कङ्ग अधिकारार्थमुं श्लोक नं सङ्ग्रहिऊङ्की। तत्तदिति - हेतुभिर्वादकर्तारः हैतुकाः - तेते हैतुकाः तत्तद्धैतुकाः । त एव हेतवोयस्मिन् तत्तद्वैतुक हेतुके, तत्तद्वादि प्रवर्तित इत्यर्थः ।

यै

(सा।प्र) स्मर्वाधारतयावगतस्य भगवतः । कृ५६। संसारतारकस्य

, कृपया यादृच्छिकसुकृतजायमानकटाक्षप्रभृतिसाधनानुष्ठापन कैङ्कर्यप्रापणपर्यन्तस्य भगवत्कृपामूलमिति भावः कृतीकण्ठीळाņLD, धृता भवेय - कैङ्कर्ये प्रतिष्ठिता भवेयेत्यर्थः ॥ ३१ ॥

उक्तप्रकारेण साध्योपायशोधकत्वं स्वस्याचार्यकृपालब्धमित्याह - तत्तदित्यादिन ।

i। तारकस्य

(सा।वि) लोकान् धारायतः

, कृपया - CD, तरिक्किऩ्ऱऩमे। स्थिरप्रतिष्ठिता अभूम - शास्त्रोक्त स्वाधिकारानुगुण प्रपत्तिमार्गीमवलम्ब्य मगवत्कृपाविषयभूता निर्भरा अभूमेत्यर्थः ॥ ३१ ॥

साध्योपायशोधनसामर्थ्यमस्माकमाचार्यकृपालब्धमित्याह - तत्तद्धैतुकेति - केवलहेतुभिर्व्यवहरन्तीति

हैतुकाः ते ते तत्तद्धैतुकाः - शुष्कतार्किकाः हेतुः कल्पनाकारणं

(सा।सं) सिद्धोपायौ येन केन प्रकारेण निर्णीया लोकान् धारयतस्संसारार्णव तारकस्य व्याजविशेषप्रभवया कृपयैव फलसंशयं विना प्राप्तधैर्या अभूमसाध्योपोरद्भवया कृपयैव सिद्धोयाये प्रतिष्ठिता अभूमेत्यर्थः ॥ ३१ ॥

ननु सिद्धोपायस्सर्वज्ञत्वात्सर्व शक्तित्वात्सहज सुहृत्त्वाच्छेषित्वाच्च शेषभूतान् स्वयमन्यनिरपेक्ष एव रक्षति - सापेक्षत्वे सहजसौहार्दाद्युच्छित्तेः - सिद्धोपाय प्राधान्यस्वातन्त्र्ययोर्भङ्गश्चेत्यादि युक्तिजाल निराकरणाक्षमश्रद्धाजडै स्सिद्धोपाय विषयक विशुद्धाशयविधुरैरादृतया किं साध्योपायाख्यया प्रपत्त्येत्यत्राह तत्तदिति । तत्तद्वैतुकाः,

साध्योपायशोधनाधिकारः

मू - कृतधियस्तर्केन्द्रजालक्रमे बिभ्राणाकथकप्रधानगणने निष्ठाङ्कनिष्ठाश्रयाम् ।

[[५९१]]

(सा।दी) तर्केन्द्रजालक्रमे, तर्का एव इन्द्रजालक्रमः तस्मिन्निन्द्रजालीयविद्याया Dulq कृतधियः, शिक्षितबुद्धयः - अनेन परमर्मज्ञत्वा तत्परैरक्षोभ्यत्वं सूच्यते - अत एव कथकप्रधानगणने, तार्किकाग्रेसरगणनायां - कनिष्ठा श्रयां निष्ठां बिभ्राणाः, कनिष्ठिका श्रयां नियमेन स्थितिं धारयन्तः कनिष्ठिकया प्रथमगणिततयाश्रयन्तः Tormula - परव्यामोहनिवर्तनसामर्थ्यं ♚mi

(सा।स्वा) तर्केन्द्रजालक्रमे, कुतर्केन्द्रजालविद्यायाम् । कृतधियः, शिक्षितधियः । परमर्मज्ञा इत्यर्थः कथकप्रधानगणने, एते कथकाः प्रधाना इयन्त इत्यङ्गुल्यागणनायां कनिष्ठाङ्गुल्याश्रयां निष्ठां बिभ्राणाः अङ्गुल्यागणनायाः कनिष्ठाङ्गल्युपक्रमत्वादिति भावः - इतोऽप्याधिकास्तार्किकाः न सम्भाव्यन्त इति

न केवलं तर्कमात्रेण सर्वार्थसाधनक्षमाः । अपि तु ततोऽपि

भावः

(सा।प्र) प्रपत्तेरपि साधनत्वाङ्गीकारे साधनैक्यविरोधप्रसङ्गः भगवतः प्रपत्ति साध्यप्रसादवत्त्वाङ्गीकारे सिद्धत्वविरोधः - स्वाभिप्रायज्ञापनफलक गोप्तृत्ववरणाङ्गक प्रपत्तिसापेक्षत्वे उपायस्य सर्वज्ञत्वविरोधः प्रपत्तिरूपो पाधिसापेक्षत्वे निरूपाधिकपरदुःखनिराचिकीर्षारूपनिरवधिक कारुण्यवैशिष्ठ्यविरोधः सहकारित्वाङ्गीकोर तदभावे कार्योत्पादना शक्तेस्सर्वशक्तित्वविरोधः - पूर्णत्वविरोधः - नैरपेक्ष्यविरोध श्चेत्यादि तत्तद्धेत्ववलम्बनेन व्यवहारात् - तेते वादिनस्तत्तद्धैतुकाः, ते हेतुः कारणं यस्य क्रमस्य तस्मिन्तर्का एवेन्द्रजालानि । इन्द्रजालवद्विपरीत ज्ञानजनकास्तर्काःतेषां क्रमः, स्वरूपस्वभाव भेदः तस्मिन् कृतधियः, शिक्षितबुद्वयः - परव्यामोहजनक कुतर्कप्रयोगे तन्निवर्तकतर्क प्रयोगे च प्रवीणा इत्यर्थः - अत एव कनिष्ठा ङ्गुलिनिष्ठां कथकेषु प्रधानानां परिगणनायां निष्ठां, निर्णयाग्रगव्यतामित्यर्थः बिभ्राणाः, येषु प्रधानतया परिगणितेष्वन्यस्य प्राधान्येन परिगणनमयोग्यं तादृशा इत्यर्थः कथकाग्रगण्या इति भावः एवमप्रत्तिष्ठितकुतर्क निकर करम्बितमनस्कत्वे

(सा।वि) यस्मिंस्तस्मिंस्तथोक्ते तर्का एवेन्द्रजालं तस्य क्रमे रीतौ प्रत्यक्षादि प्रमाणसिद्धार्थान्यथाकरणापूर्वकत्वादि सादृश्यादिन्द्रजालत्वरूपणम् । कृतधियः, शिक्षितबुद्धयः - अत एव कनिष्ठां कनिष्ठाङ्गुलि राश्रयो गणन साधनं यस्यास्तां तथोक्ताम् - कथक प्रधानानां, कथकाग्रे सराणाङ्गणनेनिष्ठां स्थितिम्, बिभ्राणाः, कथकाग्रेसराणां गणनाप्रसङ्गे प्रथमं गव्यमाना इत्यर्थः हैतुककल्पिततर्केन्द्रजाल -

(सा।सं) तत्तत्केवलतार्किकाः । तद्धेतुके, तैः कल्पिते इन्द्रजालाख्यव्यामोहकस्य क्रम इव क्रमो यस्य तर्कस्य

तर्करूपव्यामोहक विद्याविशेषे तादृशतर्केन्द्रजालक्रमे । कृतधियः,

शिक्षितबुद्धयः निग्रहस्थानादिना जल्प वितण्डादिनिरसनकुशला इति यावत्

अथ “नवयं

कवयस्तु” इत्युक्तवैभवमाह । बिभ्राणा इति वावदूक प्रधानविषयिण्यां गणनायां प्रसक्तायां कनिष्ठाश्रयां निष्ठाम् नियमेन अग्रगव्यतावैभवं बिभ्राणास्तद्वन्तः - अथ शास्त्रान्तरपरिश्रमाय तद्बुद्धिचलनापादक मनः कालुष्यविधुराश्चेत्याह । -

[[५९२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूअध्यात्म श्रुतिसम्प्रदायकतकैरद्धाविशुद्धाशयास्सिद्धोपायवशि (शी) क्रियामिति हि नस्साध्यां (सा।दी) किञ्च, अध्यात्मेत्वादि - अध्यात्मश्रुतयः, उपनिषदः - तत्सम्प्रदाया, तासामविच्छिन्नोपदेशाः त एव कतकबीजानि । तैरद्धा, निश्चयेन विशुद्धाशयाः, अपार्थरूप पङ्करहितचित्ताः । वेदान्तसाम्राज्य सार्वभौमाः । सत्सम्प्रदाय सिद्धि सूचितै । सिद्धोपायस्य, श्रियः पत्युः वशीकरणरूपां - साध्यां, साध्योपाय भूताम् - प्रपत्तिम् । इति, अधिकारकुण्डी माळा -

[[१]]

(सा।स्वा) प्रबलप्रमाणभूत श्रुत्यन्तसम्प्रदायतोपीत्याह - अध्यात्मेति अध्यात्म श्रुतयः, उपनिषदः

तासां सम्प्रदायाः अविच्छिन्नोपदेशाः - तएव कतकबीजानि । तैरद्धा, संयग्विशुद्धः

आशयः-

येषां ते समीचीनतर्कानुगृहीतोपनिषत्सत्सम्प्रदाय रूपदृढतर प्रमाणनिर्मलीकृतान्तः करणा इति यावत्

साध्यां, साध्यरूपां सिद्धोपाय वशीक्रियां, भक्तिप्रपत्तिरूपाम् अस्मिन्नधिकारे उपपादित प्रकारेण

नः, अस्मान् -

इति, उक्तप्रकारेण

(सा।प्र) कस्याप्यर्थस्य तत्त्वव्यवस्थान स्यादित्यत्राह - अध्यात्मेति - पूर्वोक्तानां सतर्कत्वे भक्तेरपि साधनत्वाभाव प्रसङ्गः । भक्तिप्रपत्तिप्रसाद्यत्वप्रापक प्रमाण विरोधः - “अप्रार्थितो न गोपायेत्” इत्यादि विरोधः, भक्तिप्रपत्तिविधिवैयर्थ्य प्रसङ्गः । पूर्वोक्तयुक्तीनां स्वव्याप्तिप्रदर्शनस्थलाभावेन व्याप्तिशून्यत्वम्-भक्ति प्रपत्त्यनङ्गीकारे वैषम्यनैर्धृव्यप्रसङ्ग इत्यादि तर्कानुगृहीताध्यात्मश्रुत्यर्थानां सम्प्रदायतथ्श्रवणमेव जलस्य कल्मषच्चेदक कतकवन्मतीनां कल्मषच्चेदक मिति भावः । एवं भूतवादिहंसाम्बुदाचार्या वेदान्ताचार्याणामाचार्याः उक्तप्रकारेण शोधितं सिद्धोपाय वशीकरणसाधनं साध्योपायं

(सा।वि) शिक्षितबुद्धीनां कथं तत्त्वोपदेशयोग्यत्वमित्यत्राह - अध्यात्मेति - अध्यात्मश्रुतयः, उपनिषदः सम्प्रदायाः, अविच्छिन्नोपदेशपरम्पराः - त एव कतकबीजानि - तैरद्धा, याथार्थ्येन । विशुद्धाशयाः, परिशुद्धचित्ताः - परिकल्पितकुतर्क पङ्कजनितकालुष्ये सत्यपि श्रुतिसम्प्रदायै स्तत्कालुष्यनिवर्तन समर्था इति भावः । परकुतर्काणां प्रति तर्ककल्पनेन निवारणसामर्थ्यद्योत नाय कथकप्रधानेत्यादि विशेषणम् । एतादृशा अस्मदाचार्याःसाध्याम्, अनुष्ठेयस्वरूपां - सिद्धोपायवशीक्रियां, सिद्धोपायवशीकरणसाधनशरणागतिम् । समध्यापयन्, संयगध्यापितवन्तः “इङध्ययने” इत्यस्मादधिपूर्वाण्णिचि क्रिञ्जनाण्णावित्याकारादेशे आतिर्हीत्यादिना पुगागमे लङि प्रथमपुरुष बहुवचनं क्रियाफलिक्रियाफलस्य कर्तृ गामित्व विवक्षायामपि बुधयुधनशजनेति परस्मैपदम्

बुद्धिसौकर्याय सारदीपिकायामुक्ताधिकारार्थसङ्ग्रहकारिका लिख्यन्ते - प्रपत्तेर्वैदिकत्वेऽपि -

(सा।सं) अध्यात्मेति आत्मानमधिकृत्य प्रवृत्ता श्रुतयः तत्तद्गुरूपदेशरूपसम्प्रदायाश्च ता एव कतकबीजानि निजावस्थानिमनः प्रपन्नतापादकानि - तैः अद्धा - नितरां, विशुद्धाशयाः - निरस्तमनो मालिन्यादि महाचार्याः - साध्यां, कृतिसाध्यां प्रपत्ति रूपाम् । सिद्धोपायभूतपरमपुरुषवशीक्रियात्वे न हि एतदधिकार निर्धारितक्रमेण

साध्योपायशोधनाधिकारः

[[५९३]]

[[३९]]

(सा।वि)

सर्ववणाधिकारता । विश्वासप्रार्थना चात्मरक्षाभरसमर्पणे ॥ १ ॥

पर्यवस्यत्यतश्शास्त्रे न्यासोऽङ्ग्येव विधीयते । अङ्गपञ्चकसम्पन्नं रक्षाभरसमर्पणम् ॥ २ ॥ प्रपत्तिशास्त्रविहितं सर्वदेशिकसम्मतम् । न स्वरूपविरुद्धत्वं भक्त्यादेर्विहितत्वतः ॥ ३ ॥ नाहङ्कारादिगर्भत्वमस्य शास्त्रेषु कथ्यते । न शेषता विरुद्धत्व पारतन्त्र्यविरोधिते ॥ ४ ॥ शेषत्वं पारतन्त्र्यं च मुक्तावपिच विश्रुतम् । न चैकान्त्यविरुद्धत्वं श्रीशसंराधनतत्वतः ॥ ५ ॥ प्राप्यानुरूपताभावो नान्येषां युक्तिगोचरः । शास्त्रादेवावसेयातो भक्तिः प्राप्योचिता मता ॥ ६ ॥ परमर्षिगृहीतत्वान्नैवाचार्यबहिष्कृता । कलौ निषेधो नैवास्यास्तदशक्तेर्विरुध्यते ॥ ७ ॥ सम्भावितस्वभावत्वं नाङ्गानां विहितत्वतः । सम्भावितत्वे चाङ्गवनां विश्वासेऽप्येतदापतेत् ॥ ८ ॥ विश्वासतारतम्यस्य सम्भवाल्लोकशास्त्रयोः । महानेवहि विश्वासः प्रपत्तेरङ्गमिष्यते ॥ ९ ॥ तत्काले मन्दविश्वासानपि श्रीशोऽधिकारिणः । क्रमेण पूर्णविश्वासान्कृत्वापाति दयानिधिः ॥ १० ॥ उपायान्तरभक्त्यादि विलम्बक्षमता फले । व्यासादेर्भजनेहेतुर्न विश्वासादिशून्यता ॥ ११ ॥ क्वचित्प्रपन्ने भगवत्साक्षात्कारादि दृश्यते । न्यासे सङ्गल्पवैषम्यात्प्रारब्ध सुकृतात्पुरा ॥१२॥ केचिद् दृष्टफलासिद्ध्या न्यासेसुविहिते फले । कर्म कर्त्रादि वैगुण्यात्फलासिद्धिर्हि सर्वतः ॥ १३ ॥ विरुद्धफलहेतुत्व मभिसन्धिवशाद्भवेत् । एकस्य राज्ञि तादव्यजम्बीरफलनीतितः ॥ १४ ॥ प्रवृत्तिधर्मौ स्तोभक्ति प्रपत्तीकामकामिनाम् । निवृत्तिधर्मौ तावेव भगच्चरणार्भिनाम् ॥ १५ ॥ आवृत्त्यनावृत्तिवशाद्विषमावपि तावुभौ । मोक्षैकफलदौ स्यातामधिकारि विशेषतः ॥ १६ ॥ उपायफलयोरेक रूपत्वेऽपि प्रपन्नयोः । फले विलम्बाविलम्बौ त्वरायास्तारतम्यतः ॥ १७ ॥ साध्योपाय प्रपन्नो यस्सिद्धोपायः फलप्रदः । तत्सिद्धसाध्ययोः कार्यं फलं शास्त्रेषु वर्ण्यते ॥ १८ ॥ हरिरेकस्सदा ध्येय इत्याद्युक्त्यनुसारतः । अङ्गप्रपत्तिपरतां श्लोकस्याहुर्न तन्मतम् ॥ १९ ॥ हरिरेकस्सदा ध्येय इत्यादिर्हि विधीयते । स्वतन्त्रन्यासनिष्ठस्य फलरूपमुपासनम् ॥ २० ॥ कैङ्कर्ये क्रियमाणेतु ख्यातिलाभविवर्जितः । प्रयोजनान्तरानिच्चुर्मोक्षं चापि फलं त्यजेत् ॥ २१ ॥ स्वयं प्रयोजनत्वेन मुक्तवत्सर्वमाचरेत् । अन्याभिगमनं त्याज्यं तयान्यार्थप्रवृत्तयः ॥ २२ ॥ अन्यपूजान्यकीर्तिश्च त्याज्यमन्यविचिन्तनम् । एतेषां विनिवृत्त्यर्थं हरावभिगमादिकम् ॥ २३ ॥ विधीयतेऽस्य शास्त्रेषु कालेषूक्तेषु पञ्चसु । अनर्हाणामपि नृणां देवाभिगमनादिषु ॥ २४ ॥ स्वयोग्य नित्यकृत्यैर्वा स्थितिश्शुश्रूषयापि वा । विलक्षणो भक्तियोगस्त्री शूद्राणां निषिध्यते ॥२५॥ सर्वेषां सर्वदा कार्यो देहानुस्मृतिलक्षणः । क्लेशानां च क्षयकरं योगादन्यं न विद्यते ॥ २६ ॥

[[५९४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - समध्यायापयन् ॥ ५४ ॥

॥ इति कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य

कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे साध्योपायशोधनाधिकारश्चतुर्विंशः ॥

॥ श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ।

(सा।दी) प्रकार♚ली - Biomo समध्यापयन्, बाग ५४

॥ ॥

॥ इति श्रीसारदीपिकायां साध्योपायशोधनाधिकारश्चतुर्विंशः ॥

(सा।स्वा) समध्यापयन्, संयगध्यापयन् -सत्तर्कानुगृहीतदृढतरप्रमाणनिर्मलीकृत निस्समाभ्यधिक सदाचार्योपदेशपरम्परा गततया उक्तप्रकार एव प्रामाणिकः । नतु सम्प्रदायां तरस्थोन्नीतप्रकार इति

भावः ॥ ५४ ॥

॥ इति श्रीमदुत्तरसारास्वादिन्यां साध्योपाय शोधनाधिकारश्चतुर्विशः ।

(सा।प्र) वेदान्ताचार्याणामध्यापयन्नित्यर्थः - अध्यापयन्नित्यनेन तदुक्तप्रकार एवात्र न्यूनाधिकभावाभाविनोक्त

इति ज्ञाप्यते - पूजायां बहुवचनम् ॥ ५५ ॥

॥ इति श्रीसारप्रकाशिकायां साध्योपायशोधनाधिकारश्चतुर्विंशः ॥

(सा।वि) इत्यादिषु प्रपन्नेभ्य इतरत्रनियम्यत इति ॥ ५४ ॥

॥ इति श्रीसारविवरिण्यां साध्योपायशोधनाधिकारश्चतुर्विंशः ॥

(सा।सं) समध्यापयन्, समीचीनोपदेशैरस्मानशिक्षयन् ॥ ५४ ।

॥ इति श्रीसारप्रकाशिका सङ्ग्रहे साध्योपायशोधनाधिकारश्चतुर्विंशः ॥