रामानुजीये विश्वासटिप्पन्यः

मूलं । प्राणे मनः पुरुषे च तं -

(सा।दी।) प्रपन्न उत्क्रान्तिसमय♚$C

॥।

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

निर्याणप्रकार की श्लोक - मनसीति - सर्वेश्वरा g म्रियमाण, करणग्रामं, वागादीन्द्रियवर्ग♚ मनस् adla Cgiiigli - अलङ्क मनस् ६०६० प्राणी की मां - प्राणला। पुरुषे जीवन

मांऊम्मुळं - एवम्, आलं सर्वविशिष्ट जीव ६०६०१

॥।

(सा।स्वा।) किञ्च, अधिकारिकं प्रपत्तिक्षणी सर्वपाप नाशCLDIT? शरीरावसान Curr? आद्यपक्षलं की शरीरावसान काल की सुकृतदुष्कृतधूननं

विरोधिकं छं। अन्त्यपक्ष कङ्क्री

प्रियाप्रियविषय प्रपत्त्यारम्भक्षण कङ्क्री

सङ्क्रमण ूकी अश्लेषविनाशंQFT]] विरोधिमंळं। किञ्च, “तदधिगम उत्तरपूर्वाघयोरश्लेषविनाशौ तद् व्यपदेशात्" भक्तिनिष्ठा समस्तपापनाशं ग्रकी)। प्रपत्तिकं (ं सर्वपापनाशकत्वंला ८०GGLor? किञ्च, प्रपन्न दक्षिणायनादि ० मरण) “धूमो रात्रिस्तथा कृष्णष्षाण्मासा दक्षिणायनम् तत्र चान्द्रमसं ज्योतिर्योगी प्राप्य निवर्तते “कल पुनरावृत्ति प्रसङ्गिung? अपि च

“यं यं वापि स्मरन् भावं त्यजत्यन्ते कलेबरम् । तं तमेवेति कौन्तेय सदा तद्भावभावितः ॥

भगवद्विषयान्तिमस्मरण

ढाढाकीmulqCu अन्त्यकाली

our विषयान्तरस्मरण (poor_६) आदि भरतमृगत्व प्राप्तिवज्जन्मान्तर प्रसङ्गिung? अन्तिमप्रत्ययमावश्यक) Co उपायLongum प्रपत्ति अनुपायत्वं प्रसङ्गि ? इत्यादि शङ्कः ५६ अधिकार

कळै इव् परिहरिकंळकं l अधिकारार्थ सङ्ग्रहिpi। मनसीति ईश्वरः मनसि करणग्रामम्, “अस्य सोम्यपुरुषस्य प्रयतो वाङ्मनसि सम्पद्यते” इत्याद्युक्तप्रकारेण वागिन्द्रियोपलक्षितमिन्द्रियवर्ग। यथा स्वकार्याक्षमं तथा मनसि झटिति घटयन्, संयोजयन् अनेन “वाङ्गनसि दर्शनाच्छब्दाच्च” सर्वाण्यनु” इत्यधिकरणद्वयार्थ उक्तः । तत्संयुक्तं मनः तथा इन्द्रियवत् प्राणे संयोजयन् । “तन्मनः प्राण उत्तरात्” इत्यधिकरणार्थ उक्तः - तम्, “तमुत्क्रामन्तं प्राणोऽनूत्क्रामति” इत्युक्तप्रकारेण तत्संयुक्तं प्राणं पुरुषे, जीवे- ॥

[[६४]]

अत एव

(सा।प्र।) मनसि करणग्राममित्यादिना - “अस्य सोम्यपुरु षस्य प्रयतो वाङ्मनसि सम्पद्यते" इत्येतदभिप्रेत्योक्त प्राणे मन इति ‘“तमुत्क्रामन्तं प्राणोऽनूत्क्रामति एवमेवमात्मानमन्तकाले सर्वे प्राणा अभिसमायान्ति’ इत्यादिकमभिप्रेत्योक्तं पुरुषे च

(सा।वि।) सङ्ग्रह्णाति - मनसि करणग्राममिति - “वाङ्मनसि सम्पद्यते मनः प्राणे प्राणस्तेजसि तेजः परस्यां देवतायाम्” इति श्रुत्या “तस्मादुपशान्त तेजा अपुनर्भवमिन्द्रियैर्मनसि सम्पद्यमानैः” इति श्रुत्या च सम्पत्तिस्संश्लेषमात्रं, “नतु तद्भावमात्र ‘मिति न्याये निर्णयस्सिद्ध इत्यभिप्रायेणेश्वरो मनसि करणग्रामं घटयन्नित्युक्तम् । “मनः प्राणे प्राणस्तेजसि” इत्यत्र जीव जीवघनोक्त्यभावे, “तमुत्क्रामन्तं प्राणोऽनूत्क्रामति एवमेवमात्मानमन्तकाले सर्वे प्राणा अभिसमायान्ति” इति - ॥।

(सा।सं।) प्रकारं प्रतिपादयितुमधिकारान्तरमवसरसङ्गत्या आरभमाणः प्रतिपाद्यं सङ्गृह्णाति । मनसीति । घटयन्, संयोजयन् । प्राणे, पञ्चवृत्ति प्राणे - तं, प्राणम् । पुरुषे, - ॥।

निर्याणाधिकारः

[[२५९]]

मूलं । झटिति घटयन्भूतेष्वेनं परे च तमात्मनि । स्वविदविदुषोरित्थं साधारणे सरणेर्मु (खैः) खे नयति परतो नाडीभेदैः

ऩा

(सा।दी।) सूक्ष्मभूतेषु घटयति - सूक्ष्मभूतशरीर की मां - ताम्, लं भूतसूक्ष्मविशिष्टा जीवा - परे आत्मनि, हार्दा गढीही Csiाङ्कं - विश्रमिq Qugu स्ववित्, स्वशब्दवाच्यब्रह्म अली - अवित्, ब्रह्मवित् Jor Q५४५५ळं साधारणDIT] सरणेर्मुखे, अर्चिरादि धूमादिरूप Door मार्ग। ५५। मुखं, स्थूलशरीरात् निर्याणम् । म्य ंानाबा ूधী- परतः, मं, सर्वेश्वरा यथोचितं नाडीभेदैर्नयति - मुमुक्षु सुषुम्ना नाडwn

-॥।

॥।

(सा।स्वा।) तथा झटिति घटयन् । अनेन, “सोऽध्यक्षे तदुपगमादिभ्यः” इत्यधिकरणार्थ उक्तः । एनम्, जीवं - “भूतेषु तच्छ्रुतेः” इत्यिधिकरणोक्त प्रकारेण सूक्ष्मभूतेषु संयोजयन् । तं, भूतसम्युक्तं जीवम् । परे आत्मनि, स्वस्मिन् संयोजयन् सन् । घटयन्नित्यनेन “अविभागो वचनात्” इत्यधिकरणार्थ उक्तः - परे च तमात्मनीत्यनेन च “तानि परे तथा ह्याहेत्यधिकरणार्थश्चोक्तः - स्वविदविदुषोः, विदेः कर्तरि क्विप् विच्चाविच्च विदविदौ । स्वस्य विदविदोः । ब्रह्मविदब्रह्मविदोः - इत्थम्, उक्तप्रकारेण - साधारणे स्थूल शरीरान्निर्याणे सति - अनेन “समाना चासृत्युपक्रमादमृतत्वं चानुपोष्य" इत्यधिकरणार्थ उक्तः । परतः, अनन्तरम् । यथोचितं, तत्तदधिकारानु गुणम् । सरणेर्मुखैः, धूमादि मार्गार्चिरादि मार्गमुखभूतैः । नाडीभेदैः, (सा।प्र।) तमिति - “भूतेषु तच्छ्रुतेः प्राणस्तेजसि” इत्येतदभिप्रेत्योक्तं भूतेष्वेनमिति - ‘“तेजः परस्यां देवतायाम्” इत्येतदभिप्रेत्योक्तं परे च तमात्मनीति - “समाना चासृत्युपक्रमादमृतत्वं चानुपोष्य" इत्येतदभिप्रेत्योक्तं स्वविदविदुषोरित्थं सरणेर्मुखै इति - “शतं चैका च हृदयस्य नाड्य - ॥॥

(सा।वि।) श्रुत्यन्तरेषु जीवघनोक्तेः “सोऽध्यक्षे तदुपगमादिभ्यः” इति सूत्रोक्तरीत्या पुरुषे च तमित्युक्तम् “मनः प्राणे घटयन्”, “तं प्राणं पुरुषे झटिति घटयन्” । “प्राणस्तेजसि” इत्यत्र तेजश्शब्दः त्रिवृत्कृतपरः । “तत्संसृष्टभूतमात्रोपलक्षणम्" इत्यभिप्रेत्यभूतेष्येव मित्युक्तम् - एवं जीवं भूतेषु घटयन् सूक्ष्मभूतेषु संयोजयन् । परस्यां देवतायां इत्येतदर्थमाह - परे च तमात्मनीति - भूतसंसृष्टं पुरुषं स्वस्मिन् घटयन्नित्यर्थः - इत्थं सरणेर्मुखे, मार्गारम्भे । स्वविदविदुषोः, ज्ञान्यज्ञानिनोस्साधारणे सति - एतत्पर्यन्त मज्ञानिनामपि साधारणमित्यर्थः - परतः परमात्मसम्पत्त्यनन्तरम् । “शतं चैका च हृदयस्य नाड्यस्तासां मूर्धानमभिनिसृतैका । तयोर्ध्वमायन्नमृतत्वमेति विष्वङ्ङन्या उत्क्रमणे भवन्ति" इत्युक्तप्रकारेण यथोचितं नाडीभेदैर्नयति, गमयति । “तदोकोऽग्रज्वलनं तत्प्रकाशितद्वारो विद्यासामर्थ्यात्” इति सूत्रोक्तः - ॥ (सा।सं।) जीवात्मनि । एवं प्राणादि विशिष्टं सूक्ष्मभूतेषु पञ्चसु । तं पञ्चभूतप्राणादि विशिष्टम् । परे, हार्दे । परमात्मनि । सरणेर्मुखे, मार्गगमनार्थोत्क्रमणात्पूर्व कृत्ये । स्वविदविदुषोः, प्रपन्नाप्रपन्नयोः साधारणे सति । परतः, ततः परम् “शतं चैका च॥।” इत्युक्त सुषुम्ना नाडीभेदैः

[[२६०]]

मूलं । यथोचितमीश्वरः ॥

(सा।दी।)

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

GupiuQbojpur तिर्यङ्गखीभिरधोमुखीभिश्च नाडीभिर्नयति ॥४४ ॥ शमी प्रपन्नाधिकारिविषयी विशेष ऊं तदर्थ मिवर्गळुडैय

॥।

(सा।स्वा।) “शन्तं चैका च हृदयस्य नाड्यस्तासां मूर्धानमभिनिसृतैका । तयोर्ध्वमायन्नमृतत्वमेति विष्वङ्ङन्या उत्क्रमणे भवन्ति” इत्युक्त प्रकारेण नाडीभेदैः । अब्रह्मविद इतरनाडीभिः ब्रह्मविदो मूर्धन्यनाया च । नयति, प्रापयतीत्यर्थः - अनेन “तदोकोऽग्रज्वलनं तत्प्रकाशितद्वारो विद्यासामर्थ्यात्तच्छेषगत्यनुस्मृति योगाच्च हार्दानुगृहीतश्शताधिकया" इत्यधिकरणार्थ उक्तः - प्रपन्न विद्यामाहात्म्य ♚♚ मूर्धन्य नाड्या उत्क्रमण Lonosum) तिर्यङ्नाडी गमनप्रयुक्त नरकादिनां कलं! - शं श्लोकार्थविस्ताररूपाधिकारमध्यलं की “स्वर्गनरक [i) Big Gumb मार्गान्तर (ii) कं& मुख [i] [B] [T] [६०] नाडीविशेष

की अर्चिरादिमार्ग♚g।कं मुखonor शताधिकै wroom ब्रह्मनाडि

नाडिबा सरणेर्मुख [i] ना ॥ ॐ सं @sun

समीचीनम् । सप्तम्यन्तपाठभ्युपगमं

मूलविरुद्धतया Camp

प्रवेशिका तृतीयान्तपाठ

ऱु

सरणेर्मुखैः,

॥४४ ॥

अधिकारिकं निरपराधानुकूलवृत्तिकं उचित Dinoor

भागवतोत्तर भगवत्क्षेत्र नं

इतराधिकारि कक्षा

Tugji

अकिञ्च

शमी पूर्वाधिकार मुंली

वासस्थलङ्ग। BG Com? अपराधभूयिष्ठा (कन्धी

नाधिकारि ईश्वरा

निरपराधानुकूलवृत्ति ८२।GGDगणी ॥।

इतराधिकारिका अपराधभूयिष्ठा स्वाभिमतस्थली वसि अभिमानि

(सा।प्र।) तासां मूर्धानमभिनिसृतैका । तयोर्ध्वमायन्नमृतत्वमेति - विष्वङ्ङन्या उत्क्रमणे भवन्ति” इत्ये तदभिप्रेत्योक्तं नयति परतो नाडीभे दैर्यथोचितमीश्वर इति परतः, ततः परं ब्रह्मविदब्रह्मवित्साधारणायास्त्रिस्थूणक्षोभजनितश्रान्तेः परमात्म सम्पत्यऽपनयनानन्तरमित्यर्थः - यथोचितं, तत्तदभिलषित प्रापणोचितमित्यर्थः ॥ ४५ ॥

एवं श्लोके सङ्गृहीतं देहान्निर्याणप्रकारं विस्तरेण वक्तुं “तयोर्ध्वमायन्नमृतत्वमेति विष्वङ्ङन्या उत्क्रमणे भवन्ति” इत्युक्तंशताधिकनाड्या निर्गमनाभावे अमृवत्वासिद्धेर्दहरादिविद्या सामर्थ्यात्प्रकाशित शताधिक नाडीद्वारकत्वस्य प्रपन्नेऽसम्भवात्तस्य चो -

(सा।वि।) रीत्या इह विद्यामहिम्ना द्वारप्रकाशासम्भवादुपायान्तरस्थाननिविष्ट ईश्वर एव मार्ग दर्शयतीत्यभिप्रायेण नयतीत्युक्तम् । प्रपन्नं मूर्धन्यनाड्या स्वयमेव भगवान्निर्गमयतीति भावः ॥ ४४ ॥

एवं भगवतस्त्वरया निर्गमनकरणे भगवदत्यन्ताभिमतत्वमेव हेतुरिति भोगस्थान प्रापणोद्युक्तस्य राज्ञो महिषीव परमैकान्ती भगवदभिमतवर्तनेन तिष्ठेदिति त्वरया निर्गमन

(सा।सं।) रीश्वरः यथा योग्यं नयतीत्यर्थः ॥ ४४ ॥

सङ्गृहीतं विवरीतुं प्रपन्नस्य वक्ष्यमाणविधया नयने प्रपन्नः किंविधोऽधिकारीत्यत्राह - ।

मूलं ।

निर्याणाधिकारः

“लोकविक्रान्तचरणौ शरणं तेऽव्रजं विभोगली

ह्येको भक्तिक्रीतो जनार्दनः” गीqui

नगीmuq। उभयविभूतिनाथ ६० ६० सर्वेश्वर गहूं

[[२६१]]

“हस्तावलम्बनो

“राजाधिराजस्सर्वेषा’

अभिषिक्तैuroor

महिषिmwuno बहुमत (lomi) mins परमैकान्तित्व अनुरूप Lorror निवृत्ति Cur

ung अधिकारी -

(सा।स्वा।)

—

Gung ईश्वर की

muji वैषम्यावहङ्ग ?

९५५ कं - इति,

हस्तेति । हस्तः, अवलम्बनं आश्रितावलम्बनं यस्य सः । भक्तिक्रीततया जनार्दन एक एव हस्तावलम्बनः । अन्यः कोऽपि नेति भावः । मङ्ग। रक्ष्यतया स्वीकृत्य ढाळाmuq, यद्वा, हस्तस्यावलम्बनइति वार्थः । संसारसागरे मज्जतां हस्तेनावलम्बितुं योग्य इति

कैप्पिडित्तु, कैयैप्पिडित्तदॆऩ्ऱबडि। कालैप्पिडित्तवऩै कैप्पिडित्तॆऩ्ऱु चाटूक्तिuji Cam।org। १९४५ इत्यनेन पाणिग्रहणसमाधिरपि सूच्यते ५ महिषित्वेन m। प्रीq।लं। अन्यदीयस्थलक्लंली Coming अनुचित Do Cpm की शङ्कावारणार्थमुभयविभूतीति पारक्यQLD ६ग m। Dum । स्वकीय

देवतान्तरक्षेत्र ऎरिसिप्पिक्कै अरिवु कैयाल ताऩुगन्द तॊरुवॆऩ्ऱु सॊऩ्ऩदु। तिरुवडिगळिले शरणागति

॥।

(सा।प्र।) पायान्तरस्थाननिविष्टेन भगवतैव तद्द्वारा निर्गमयितव्यत्वात् तदुपयुक्तं भगवदत्यन्ताभिमतस्य स्वरूपनिर्याणविशेषणभूतविलम्बाविलम्बयोर्भिन्नाधिकारिनिष्ठत्वज्ञापनाय सदृष्टान्तमाह लोकविक्रान्तीत्यादिना - मुं, अमुं हस्तेन गृहीत्वा - रक्ष्यवस्तुतया स्वीकृत्येत्यर्थः

इत्यनेन-“उत्तरया दक्षिणे हस्ते गृहीत्वा” इत्युक्तपाणिग्रहणं स्मर्यते - एतेन भार्यायाः पति

पारतन्त्र्यवत् प्रपन्नस्य भगवत्पारतन्त्र्यं स्वरूपप्राप्तमिति द्योत्यते ।

♚ॐ इत्यनेनात्यन्ताभिमतत्वकार्यं द्योत्यते - Gurg, वर्तते - अभिषिक्तैr इत्यादिना “प्रियो हि ज्ञानिनोऽत्यर्थमहं स च मम प्रियः

[[९९]]

॥।

(सा।वि।) हेतूक्त्या पुरुषार्थकाष्ठाधिकाराद्युक्तस्थितिं स्मारयति - इति लोकविक्रान्तस्य, पादविन्यासाक्रान्तलोकस्य - चरणौ शरणमव्रजम्, उपायतया अगृहीषम् । व्रजगतवित्यस्माल्लिङ्ग्यडागमः - ढाङ्गm), इतिप्रमाणवशात् - अस्मिञ्जीवे । छ, श्रीपादं गृह्णाति सति - जीवम् । ।, हस्तेन गृहीत्वा - अभयप्रधानं कृत्वेऽयर्थः दाक्षिण्यादुत्थापयन्ति तद्वदिति प्रतीयते

[[१]]

१, एन

महात्मनः पादयोः प्रणतं हस्तेन अत्र प्रमाणं हस्तावलम्बन इति । हस्तेनावलम्बते इति हस्तावलम्बनः । नन्द्यादित्वात् ल्युः । पाणिग्रहणसदृशञ्च ध्वन्यत इत्याहुः सर्वेश्वरा, सर्वेश्वरे $$$Ņ[५]लङ्की, स्वाभिलषितायां कस्याञ्चित्स्थितौ - १, स्थापयति सति बहुमतomi, बहुमानविषयीकृतया - वृत्ति वृत्त्या सह । अभिषिक्तैurror महिषिowi

ur, राज्ञः पट्टाभिषिक्ततरुणीव । G, वर्तेत । महिषीत्यनेनैव

याऩ

(सा।सं।) इति - ननु प्रपन्नमात्रस्याभिषिक्तमहिषीवत् पारमैकान्त्या विशेषसंसारान्निर्याणे

[[२६२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । L अधिकारिक प्रारब्धदुष्कृतविशेषवै चित्रिwn

अहङ्कारममकार r

॥।

(सा।दी।) पूर्वाधिकारोक्तावस्थै ५६०६ना अनुवदिकं - Ququi इत्यादि) - अपचार rin कर्म -

॥।

पुबुत्तिल्

(सा।स्वा।) १६००/६० Com बहुमानं ६१६००१६०८ वैषम्यावह Gorm] लं। तिरुवडिगळिले विऴुन्दवऩैक् कैप्पिडित् तॆऩ्गैयालेयुऩुक्कु इवऩ् अभिमानोद्रेकं @LL। Qigwn भगवदभिमतस्थल की तु कं की ल प्रपन्नाधिकारि५ (६५) अपराधादि सम्भावनै अधिकारिकं मोक्षरूप फलविलम्ब (pi flv अधिकारि५ (६१५८८ फलविलम्बwww।mi विलम्बाविलम्ब बाबा काठ

माढगढग । Bn२।GGLorr? प्रारब्धविशेषलं अपराधरुच्यादि वैपरीत्य por_ITGT अधिकारिक कं फलविलम्ब pouuपी॥। अधिकारिकं अविलम्ब (pui BaGGIDgo विलम्बं कल्पान्त पर्यन्तLDIT? जन्मान्तरपर्यन्त CLDIT? अविलम्ब pib उत्तर की? शरीरावसानादि कालान्तर♚लीCurr? किञ्च, “तावतार्तिस्तथा वाञ्छा तावन्मोहस्तथा सुखम् । यावन्न याति शरणं त्वामशेषाघनाशनम्” प्रपन्नां विलम्बीला विरोधिwn? @ं अधिकारिकं वैपरीत्यं ४G भगवदभिमान coib व्यर्थ Lo प्रसङ्गिwn? ढाङ्ग की अभिप्राय शङ्कितं उत्तर १०

Qugu

माग

[[९९]]

अधिकारि इत्यादिना प्रारब्धेति - अभ्युपगत प्रारब्ध॥॥ (सा।प्र।) इत्युक्तरीत्या भगवतोऽप्यत्यन्त प्रियत्वात्तदभिमतस्यानुवर्तनीयत्वमुक्तम् - एवं - भूताधिकारिणां विलम्बासम्भावनां तद्धेतु निर्देशपूर्वकं व्युदस्यन् देहान्निर्याणविशेषणभूतयोः “तनूकृत्वाखिलं पापं मामाप्नोति नरश्शनैः - अथोपायप्रसक्तोऽपि भुक्त्वा भोगाननामयान् - अन्ते विरक्तिमासाद्य विशते वैष्णवं पदम् इत्यादिभिः “तावतार्तिस्तथा वाञ्छा तावम्मोहस्तथासुखम् । यावन्न याति शरणं त्वामशेषाघनाशनम् इत्यादिभिश्च बोध्यमानयोर्विलम्बा विलम्बयोर्यावत् कल्पत्व यावद्ब्रह्म प्रलयत्व स्वेष्टकालात्पूर्व भावित्वशङ्कया तयोस्स्वरूपस्थितिं पृच्छति - Ququit इत्यादिना -

॥।

[[९९]]

(सा।वि।) “कृताभिषेका महिषी” इति निघण्टनुसारादभिषिक्त तायाः प्रतीतेः अभिषिक्तैurroor इति विशेषणं अभिषेक रूपधर्मविशेषकीर्तनद्वारा इतरपत्न्यपेक्षया आदरविशेषव्यञ्जनार्थम्

अन्यथा पत्नी मात्राभिप्रायमिति स्यात् - नन्वेवमभिमतवृत्त्या वर्तमानं त्वरया नयतीत्युक्तम् । तत्र किं शरणागत्यनन्तर मेव नयति ? उत सङ्कल्पानुगुणम् ? तदन्ते ? तच्छरीरान्ते वा ? अथवा तदनभिमतसमयेऽपि । तावतार्तिरिति श्लोकेऽपि यावच्छरणं याति तावदित्युक्त्या अनन्तरमेव फलमिति प्रतीयते - तथा अनभिमतवर्तनवतः शरणागतस्य “तनूकृत्याखिलं पापं मामाप्नोति नरश्शनैः । अथोपायप्रसक्तोऽपि भुक्त्वा भोगामनामयान् । अतो विरक्तिमासाद्य विशते वैष्णवं पदम्” इति विलम्बस्स्मर्यते - तत्र किं यावत्कल्पं विलम्बः? किं वा यावद्ब्रह्म प्रलयमिति विलम्बाविलम्ब प्रकारं पृच्छति - QqLL अधिकारि इत्यादिना । Q। एवमुक्तेषु - अधिकारि, अधिकारिषु - ।

(सा।सं।) केषाञ्चिद्विलम्बः केषाञ्चिदविलम्बश्च किं निबन्धन इत्यत्र प्रारब्धदुष्कृतायत्ताहङ्कारादि मूलको विलम्ब इति अहङ्कारादेरेतदधिकारिणी आगति निर्गति स्थितिश्च विशदयति - Qq इत्यादिना-

॥।

निर्याणाधिकारः

[[२६३]]

मूलं । अल अपचार नाग६] प्रयोजनान्तर रुचिन; quins सम्भावित Disor देवतान्तरस्पर्शQD६६१६०१, बुद्धिदौर्बल्य ६/१०६८१६७; अqui उपायान्तर प्रत्याशैQ६१६, यंवैपरीत्यं

पीलßलयां&नाकं मुळं

विशेष

निर्याण

छिद्र कैङ्कर्य विलम्बाविलम्ब

(सा।दी।) वैचित्रि LTCGL

प्रारब्धसुकृतविशेष पूर्वप्रपत्ति फलसङ्कल्प प्रतिष्ठित miii Gunj नाकं मुकं संसार की simjib

कंq Guru -

प्रयोजनान्तररुचि बुद्धिदौर्बल्य [foji अन्वयितं कं

nirug - बुद्धिदौर्बल्यं, विश्वासमान्द्यं प्रत्याशै, स्पृहा । प्रपत्ति

[[१]]

फलसङ्कल्पविशेष -

मा

पूर्वप्रपत्तिकाल ली वैपरीत्य वैपरीत्य

६ अहङ्कार -

www

(सा।स्वा।) अभ्युपगत प्रारब्धं प्रपत्ति नाश्य LDGIDC तत्परिपाक विशेष अहङ्कारादिना सम्भावित[[]]]]। अहङ्कारादि वैपरीत्य सद्भावनाggi जन्मान्तर कल्पान्तर पर्यन्तत्वोत्तरक्षण शरीरावसान नियतत्वरूप Bm विलम्बाविलम्ब (६५) sug nGQ/o६orm] शङ्कातात्पर्यम्।

उत्तर Lass? अहङ्कार ममकार वैपरीत्य ग्रस्तांळ ूकम्मुळं तन्मूल भूतापराधग्रस्त कं विलम्बाविलम्ब [i] ८५६०६७ उपपादिकं की pri॥। (सा।प्र।) प्रतिष्ठित muji Gurjar Quis bigti, प्रतिष्ठिततया वर्तमानानां च - विलम्बहेतुत्वेन निर्दिष्टेषु - “प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च जना न विदुरासुराः” इत्यारभ्य “क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीष्वेव योनिषु - आसुरीं योनिमापन्ना मूढा जन्मनि जन्मनि । मामप्राप्यैव कौन्तेय ततो यान्त्यधमाङ्गतिम्” इत्यादिभिरुक्तात्यन्त विलम्बहेतवः प्रपन्नानां न भवेयुरितिकृत्वा प्रारब्ध दुष्कर्मवशात्कदाचिदुत्पन्नानामल्पविलम्बहेतूनां कालविशेषे मोक्षस्स्यादिति प्रपन्नेषु प्रतिबन्धकत्वाभावं कालविशेषानुद्देशेन प्रपन्नेष्वायुर्वृद्ध्यादि रूपाल्पविलम्बहेतुत्वं च पूर्वोक्तं -

॥।

[[१]]

(सा।वि।) उत्तममध्यमाधमाधिकारिषु । वैचित्रि, वैचित्र्येण । विलम्बहेतुर्दोषान् परिगणय्याह । प्रारब्धेति । अहङ्कारममकारौ तन्मूलकापचाराः प्रयोजनान्तर रुचिः तन्मूलदेवतान्तरस्पर्शः बुद्धिदौर्बल्यं तन्मूलकोपायान्तरप्रत्याशेत्यादीनि विलम्बहेतव इत्यर्थः - ढाङ्गणी), कीदृशः । किं ब्रह्मकल्पादि पर्यन्तो विलम्बः - तादृशविलम्ब हेत्वभावे आर्त्यभावेऽपि विधिलिखितायुषः पूर्वमेव मोक्ष इत्यविलम्बश्च किं न स्यादिति प्रश्नफलितार्थः - ब्रह्मकल्पादि पर्यन्तविलम्बहेत्वपराधः प्रपन्नस्य न सम्भवति यत्किञ्चिद्विलम्बहेत्वपराधसम्भवेऽपि कथञ्चिन्निवारणं कृत्वा शीघ्रमेव मोचयति । तत्रापि दृप्तानां नियतायुषां निरपराधानां तच्छरीरपातावधिविलम्बः । यथाकथञ्चिदनुभवादिना विधिमितशरीरपातावधिरेव विलम्बः । विलम्बो नाधिकविलम्बः - आर्तानां तु तदिच्छावधि विलम्ब इति सद्योऽपेक्षते चेत्सद्य एवेत्यविलम्ब इति परिहारमाह -

४३।

[[२६४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । (४) मुङ्ग्रीयान्ना कण्ठ चार्वाकादिकं Cum Comp अहङ्कारममकारrisir _q-अवहितmium, अहङ्कार ममकारrii विवेकावधिकmin mo - अपराधri।in लक्षापणावधिwmwji, शिक्षावधिwruji / कंलनान्ना अपराध निस्तारं पीलकण्ठ अपराध परिहाराधिकारी

-॥।

(सा।दी।) ममकारं ९appलांळकं निस्तारं BITLG कीprit - @लं इत्यादि = Qgflour, विवेकज्ञान - अहङ्कारादिwiqurs अपराधं mjung निस्तारअपराधrisir ९ap♚लं इत्यादि - अपराधं app “मामाप्नोति नरश्शनैः” । मोक्षनिलम्ब सॊल्लिऱ्ऱेयॆऩ्ऩ -

ऩा

(सा।स्वा।) मुण्डकं इत्यादिना - भगवदभिमान विषयीकृत Lopp अधिकारि ५६५५ Gum mm अहङ्कारादि BCILITIq - इति @ भगवदभिमानकार्य - कालं प्रपत्ति छ

ली। कं

प अकङ्काल♚g।कंम्ं Guo विलम्ब Gurung, “अपायाद्विरतश्शश्वन्मां चैव शरणं गतः - तनूकृत्याखिलं पापं मामाप्नोति नरश्शनैः” प्रपन्नकं विलम्बं ूं ू कीम्। विरोधि [um%m? ६७६८१६०१६L/५@fläau phi - (सा।प्र।) स्मारयन्नुत्तरमाह -

[५] [ला। यावच्छरीरानुवर्तिनौ

ै

इत्यादिना - प्रारब्ध दुष्कृताद्विलम्बहेतूदयेऽपीत्यर्थः

नप्रविशतः । न भवत इत्यर्थः ।

४G,

एवमहङ्कारममकारयोरधिकारि विशेषे फलविलम्बाहेतुत्वमुक्त्वा अत्यन्त विलम्बहेतुभूतायाः

॥।

स्थिरतया

(सा।वि।) इति - mळा अहङ्कार ममकारा ४),

अयं विद्यमानावहङ्कार ममकारौ न प्रविशतः । अतो ब्रह्मकल्पादि विलम्बो नास्तीति भावः । अवहितrui नडप्पारिडरु BLÚUML५ Lomium, सावधानं सञ्चारतां स्थलमिव । gळं, यत्र कुत्रचित् । &, हेतुना । प्राप्ता । विवेकावधि, विवेकोत्पत्तिपर्यन्तौ सन्तौ ।

विवेकरूपतत्त्वज्ञानेन । mumb, नश्यतः । तावत्पर्यन्ताहङ्कारममकार मूलापराधा अपि प्रायश्चित्तेन वा लघुदण्डेन वा शीघ्रमेव नश्यन्तीति तेऽपि विलम्बहेतुर्न भवन्तीति पूर्वोक्तमेव स्मारयन्नाह । अपराध ॥ठना इति । क्षामणावधि प्रायश्चित्तावधिकं वा । शिक्षावधिuruji, अनुभवावधिकं वा । निस्तार m। bug निवृत्तेरुत्पत्तिप्रकारम् । क्षामणमिति क्षमूषु सहने इत्यस्मात् क्षममाणं प्रेरयतीत्यर्थे तत्प्रयोजको हेतुश्चेति जिचिजनी जृषिक्लप् - जोमन्ताश्चेत्यमन्तत्वेन मित्वेमितां ह्रस्व इति ह्रस्व प्राप्तावपि वा चित्तविराग विश्रामयन्नित्यादाविव ह्रस्वभावे करणार्थे यिटि बोध्यम् - ननु “तनू कृत्याखिलं पापं मामाप्नोति नरश्शनैः " इत्युक्तरीत्या शनैराप्नोतीत्युक्तत्वादपराधविलम्बहेतु र्भवन्तु इत्याशङ्कय तद्वचनमनियतायुर्विषय मित्याह - (सा।सं।) सं - मोक्षाय कालविशेषं निर्दिश्य प्रपन्नस्तस्याहङ्कारादि निर्गतिपूर्विका प्राप्तिरधिक - ॥।

निर्याणाधिकारः

[[२६५]]

मूलं । मोक्षंQm/msg कं कालविशेषं Gmlung प्रपन्नniumm “अपाया (विरतः) द्विरतश्शश्वन्मां चैव शरणं गतः । तनूकृत्याखिलं पापं मामाप्नोति नरश्शनैः "

मुमुक्षु प्रयोजनान्तररुचि♚ २६००-

॥।

(सा।दी।) (@supri - मोक्षं Gumsg इत्यादि - अपायेति । मां शरणं गतोऽपि उत्तरकाले शश्वत्कृतेभ्योऽपायेभ्योऽविरतश्चेत्स नरः प्रायश्चित्तमकुर्वन् अखिलं पापफलमन्भूय । शनैः, कालविलम्बेन, मामाप्नोति ढाङ्ग । विरत इति पाठे शश्वत्कृतापराधाद्विरतस्सन्नित्यर्थः - नी प्रयोजनान्तररुचि GpjgQuits(छंंम्ं निस्तारं IT Gri - मुमुक्षु इत्यादि।

॥।

(सा।स्वा।) मोक्षं Quming इति - अपायादिति । अपायविरतश्शश्वत्

पाठ

विरोध

ung। मां शरणं गतः । शरणं गतोऽपि । शश्वत्, अनन्तरम् । कृतेभ्योऽपायेभ्यः - निषिद्धेभ्यः प्रायश्चित्तमकुर्वन् । अविरतश्चेदखिलं पापं फलानुभवेन तनूकृत्य, विनाश्य । मां शनैर्विलम्बेन Aug इत्यर्थः । अपायाद्विरतः ढाळ पाठ शश्वत्कृतात्पापाद्विरतस्सन् शनैर्मामाप्नोतीत्यर्थः । विलम्बं

मां की वचनं कालं Dwung प्रपत्ति गणी सापराध १०१ विषय Low D@Gurm] BH♚g - अपराध प्रसक्ताधिकारि & GTBG विलम्बाविलम्बमुपपन्न।comgb अपराध रहित or of प्रपन्न “अथोपायप्रसक्तोऽपि भुक्त्वा भोगाननामयान् - अन्ते विरक्तिमासाद्य विशते वैष्णवं पदम्” ढग विलम्ब की विरोधि ? प्रयोजनान्तरार्थमुपाय

विरोधिung? अ प्रसक्ता प्रपन्न।कं विलम्ब मागणीमुमुक्षु Quji।Gor? Aing “याचितोऽपि सदा भक्तैर्नाहितं कारयेद्धरिः” प्रयोजनान्तरjmg याचि ईश्वरा वस्तुवृत्ति हितपरकं ग अलके GIT LITTI ग ढङ्ग की । विरोधिwn? गण प्रयोजनान्तरासक्त ६० ६० प्रपन्न छ विलम्बाविलम्बव्यवस्थै

मुमुक्षु इत्यादिना । कालं ली। प्रपत्ति

गील अळङ्काल

॥।

प्रयोजनान्तरासक्ति कीigu प्रपन्ना

(सा।प्र।) प्रयोजनान्तररुचौ प्रतिष्ठायाः प्रपन्नेष्वसम्भवं दर्शयन् कादाचित्कायास्तस्या अपि कालविशेषाक्रोडीकारेण प्रपन्नेष्वेवाल्पविलम्बावहत्वमाह - मुमुक्षु

इत्यादिना प्रयोजनान्तराणामल्पास्थिरत्व दुःखमिश्रत्वादिकं ज्ञात्वा तज्जिहासापूर्वकं मोक्षार्थं प्रपन्नत्वादित्यर्थः । १५०५]♚& २०१LITS, अतिचिरकालं फलान्तरानुभव एव -

(सा।वि।) मोक्षं कण्ठ इति - कालविशेषं Dwng, कालविशेषमवधिमकृत्वैव अनियतायुषामत्यार्तौ सत्यां विलम्बो नास्तीति भावः - अपायविरत इति । मां शरणं गतोऽपि अपायेभ्यो न निवृत्तश्चेत्स नरः प्रायश्चित्तमकुर्वन् पापफलमनुभय शनैः कालविलम्बेन मां प्राप्नोति - अपायाद्विरत इति पाठे शश्वत्कृतापराधाद्विरतस्सन्नित्यर्थः । अथ प्रयोजनान्तररुचेर्विलम्बहेतुत्वमाह मुपुक्षुoumii इति Qjzonnur, प्रविष्टतया - m♚$२_ÖLS], - ॥।

(सा।सं।) विलम्बवतीत्याह - मोक्षं ५।५ इति - ननु तर्हि सद्यो रस्येषु प्रयोजनान्तरेषु अस्य रुचिः कदाचिदपि न निवर्तत इत्यत आह - मुमुक्षु

इति - ॥।

[[२६६]]

मूलं । उभयभावन

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मोक्षरूचि CunL BL - प्रयोजनान्तररुचिuji j

शाकं हितपरा ईश्वरा “याचितोऽपि सदा भक्तै र्नाहितं कारयेद्धरिः । यस्यानुग्रहमिच्छामि धनं तस्य हराम्यहम्” इत्यादि कुण्डधारोपाख्यानादिनी

प्रयोजनान्तरrij८६६०नाकं GST अल्पास्थिरत्व दुःखमिश्रत्वादि

विवेक

॥।

(सा।दी।) उभयभावनां, कर्मब्रह्मोभय भावनायुक्तब्रह्मादिना - अहितं प्रयोजनं न कारयेत्, न कुर्यात् । माङ्ग की, प्रबल कर्म प्रतिबद्धLDIT OF सुहृत्सङ्क्रमणीयपुण्यविषयम्

[[४४]]

(सा।स्वा।) मुं। कंलनान्ना अत्यन्ताभिमान फलान्तर Lgo ऎत्तैयुण्डाक्कियुम् सिल कत्तैक् कॊडुत्त fakhाळागुम्बडि पण्णियुम् प्रयोजनान्तरवैमुख्यñog ईश्वरTLIT GLDq- विलम्बी) कालं (Dung प्रपत्ति LI Göठा णी ढग प्रयोजनान्तरतदुपायप्रसक्तप्रपन्नविषयQpq। अपराधपरिहाराधिकार♚ली,

@ देहानन्तरं मोक्षं

अपेक्षित अनियतायुस्सु amri विलम्बाक्षमyumii आयुर्वृद्धिwn विलम्बं १०। नियतायुस्सु (कंलनाना आयुस्सुकं कुळ्ळे क ैत्त्तुविडुम्" ऎऩ्ऱु सॊल्लि यिङ्गु काङ्ग्कुऱियादे Vराऩारैप्पऱ्ऱ “अपायाद्विरतश्शश्वन्मां चैव शरणं गतः - तनू कृत्याखिलं पापं मामाप्नोति नरश्शनैः’ (सा।प्र।) यथा स्यात्तथा प्रयोजनान्तररुचिर्न भवेदित्यर्थः - उभयभावनां Gum, उभयत्र प्रयोजनान्तरे ब्रह्मणि च भावनानुभवो येषां चतुर्मुखादीनामिवेत्यर्थः । &jjgjujji, सहागता चेत् - मुमुक्षानन्तरमपि कदाचित्प्रजोजनान्तररुचिर्जाता चेदित्यर्थः - कुण्डधारोपाख्यानादिनीgiळं, यथा कुण्डधारेण स्वभक्ताय धनं प्रार्थयते स्वेष्टदेवता दत्त धनं मास्त्वित्युक्त्वा धर्मे बुद्धिरेव प्रार्थिता । तथा स्वभक्त प्रार्थितमपि प्रयोजनान्तरमप्रदाय स्वकैङ्कर्यमेव -

[[९९]]

—

(सा।वि।) प्रारब्धवशादुत्पन्नापि स्थिरतया न तिष्ठति । मोक्षरूपपरमप्रयोजनानुसन्धानेन निवर्तत इति भावः - मोक्षोऽपि भवतु इदानीं प्रयोजनमपि भवत्विति कस्यचिदिच्छायां तदर्थोपासनादिषु कृतेष्वपि “अन्यो ह्यन्यच्चिन्तयति स्वच्छन्दं विदधाम्यहम्” इति भगवान् तत्फलमप्रदाय क्वचिद्वैराग्यमुत्पादयति - क्वचित्स्वत एवाल्यास्थिरत्व दुःखमिश्रत्वादि प्रतिसन्धानेन प्रयोजनान्तरेच्छामेवोत्पादयति । क्वचिदिच्छानुगुण्येन फलं प्रदाय‘न जातु कामः कामानामुपभोगेन शाम्यति" इत्युक्त प्रकारेण सौभरिकुचेलादीनामिव जुगुप्सया स्वयमेव यथा तत्परित्यागबुद्धिस्स्यात्तथा कृत्वा मोचयतीत्याह । उभयेत्यादिना । उभयस्मिन्प्रयोजनान्तरे ब्रह्मणि च भावनानिष्ठा अनुभवो येषां ते चतुर्मुखादयः उभयभावनाः । sujan, मिलित्वा गताश्चेत् । QIBILITCH, अदत्वैव । उपेक्ष्य च । ♚♚, कतिपयभोगेषु ।

। - (सा।सं।) उभयभावना निष्ठब्रह्मादेरपि यावदधिकारं प्रयोजनान्तर वैमुख्यमनुपलब्धम् - अस्य तद्वैमुख्यं कुत इत्याशङ्कायामस्य तद्वैमुख्य सम्पादकोऽपि पञ्चभिर्विधा भेदैर्भगवानेवेत्याह - उभयभावनां इत्यादिना - ६१lG६nbun इत्यस्य प्रयोजनान्तररुचि mp& २६Lg/ इति -

॥।

॥॥प्रपत्तिगी

अरुचिल

निर्याणाधिकारः

नापं

[[२६७]]

मूलं । शाकं

सौभरिकुचेलादिकं Gun) म राङ्गळैक् कॊडुत्तुत्ताऩे यलमऱन्दु विडप्पण्णियुम् विडुगैयाले पु]वुगक्कुऱित्तु

कं न कङ्काल मं । कं नान्ना प्रयोजनान्तरवै मुख्यं mmmwggi “अथोपाय प्रसक्तोऽपि भुक्त्वा भोगाननामयान् । अन्ते विरक्तिमासाद्य विशते वैष्णवं पदम्” नढाकीmugu वैराग्यावधि विलम्ब m॥ -

॥।

की wow वैराग्यावधि विलम्ब

थी

(सा।दी।) अरुचि imaging निस्तारं Gi - सौभरीत्यादिumi - सौभरीजल मत्स्यं (की। ५६ संसारभोग आशैLL। कुचेला, कृष्ण बाल्यसखळा। लाळा । स्वयमेव निर्वेदिj। ojapu। कालं प्रपन्न०१८ (५६६rpuq। उपाय प्रसक्तः, प्रयोजनान्तरसाधने तत्परः - यावद्रुचि । अनामयान्, निरुपद्रवान् । अन्ते वैराग्यं लब्ध्वा । वैराग्यावधिभोगं LG Q६।mulg। देवतान्तरस्पर्श (LITTQ]if&@कं निस्तारं Simmi ॥। (सा।स्वा।) @&g]sum जन्मान्तरवैराग्यं की जन्मान्तर विलम्ब (Comm&m - कालं प्रपत्ति ६०० ६००fी प्रयोजनान्तरासक्ता प्रपन्न अविलम्बं की। JnGCuon? प्रयोजनान्तरासक्ति देवतान्तरस्पर्श (POL प्रपन्न अविलम्बेन मोक्षं प्रसङ्गिung? Ning। यो वै स्वां देवतामति यजते प्रस्वायै देवतायै च्यवते न परां प्राप्नोति पापीयान् भवति” ढाङ्गळील प्रमाणं विरोधिung? नीदेवतान्तरपरप्रपन्नकं मोक्षगण “सन्धां च यां सन्दधे ब्राह्मणैषः - रमते तस्मिन्नुतजीर्णेशयाने । नैनं जहात्यहस्सुपूर्वेषु" ढाढा की - (सा।प्र।) दद्यादित्यर्थः । उत्पाद्य च ।

स्वयमेव प्रयोजनान्तराणां परमपुरुषार्थप्रतिबन्धकत्व दुःखप्रचुरत्वादि ज्ञात्वा निर्वेदाद्यथा त्यजेत्तथा कृत्वा च कालंलं। काल विशेषे भवेदिति सङ्कल्प्य । ननु प्रपन्नानां प्रारब्धदुष्कर्मवशात् प्रयोजनान्तर रुच्यङ्गीकारे तन्मूलदेवतान्तरस्पर्शसम्भवादैकान्त्यासिद्धेर्मोक्षो न स्यादित्यत्र कादाचित्कव्यभिचारस्य प्रायश्चित्त निवर्त्यत्वात् (“जानश्रुतिर्हि पौत्रायणश् श्रद्धादेयो बहुदायी बहुपाक्ये आस” इत्यस्मिन्ननुवाके आमुष्मिक फलकर्ममात्र तृप्तजानश्रुतिं हंसरूपो भगवानेत्य

॥।

(सा।वि।) संल। अस्य मुमुक्षोः

इवऩ् तऩक्कु,

[[१]]

या वर्धयित्वा । अल मुङ्गfuji, दुःखमिश्रत्वादि ज्ञानेन निर्विद्य स्वयमेव यथा त्यजेत्तथा कृत्वा । मोक्षकालंली♚ं।, कालविशेषे मोक्षो भवेदिति सङ्कल्प्य । इदं नियतायुर्विषय। अथानियतायुर्विषयमाह Lojmpunjigó इति । प्रयोजनान्तर रुचि मूलदेवतान्तर सम्बन्ध निवृतिप्रकारमाह । - ॥।

[[१]]

(सा।सं।) पूर्वेणान्वयः - निर्दिष्टकालविशेष प्रपन्नस्य अस्माद्वैषम्यमाह मोक्षकालमिति । jugg अनिर्दिष्टकालविशेषप्रपन्नस्य च । उपायप्रसक्तोऽपि, प्रयोजनान्तरसाधनोपायान्तरप्रसक्तोऽपि अन्ते, अनुष्ठितोपायस्य शक्ति विरामरूपान्ते । प्रयोजनान्तर रुच्युदय एव निर्गतिरस्तु । देवतान्तरस्पर्शे सति तस्य कथमभिषिक्त महिषीवदित्युक्ति विषयतेत्यत्र ॥।

[[२६८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । देवतान्तरस्पर्श (P६omकी सर्वेश्वर

परमैकान्ति५६L___ Cri

लज्जावधिमण्डीकुण्डी

श्रुत्युक्तqu व्यभिचार m।

मी गांऊं देवतान्तरस्पर्शी (उपायस्पर्श॥। Gosi नरकादिচ मुण्डॆऩ्ऱऱियलाम् -

(सा।दी।) देवतान्तरस्पर्शेत्यादिuni - श्रुत्युक्त Lorig। G सन्धां च यां सन्दधे ब्राह्मणैषः - रमते तस्मिन्नुतजीर्णेशयाने । नैनं जहात्यहस्सुपूर्णेषु” इत्यादि श्रुतिः - देवतान्तरस्पर्शं यावद्देहपातमनुवर्तिक विषय♚लीं श्रन ू - कं इत्यादिunri - Guosi नरकादि इत्यादि -

(सा।स्वा।) श्रुतिविरोधिung? ढाढगढग देवतान्तरासक्त प्रपन्न विलम्बा विलम्बव्यवस्थैकं @supri - देवतान्तरेति - देवतान्तरसम्बन्धं m wong प्रपन्नविषयं “नैनं जहाति” ढाकील श्रुतिवाक्यं - देवतान्तरसम्बन्धं moon की तद्विषय की “यो वै स्वां देवतामधि यजते प्रस्वायै दैवतायै च्यवते न परां प्राप्नोति पापीयान् भवति - ध्यायतेऽर्चयते योऽन्यं विष्णुलिङ्गमुपाश्रितः । कल्पकोटिशतेनापि गतिस्तस्य न विद्यते” इत्यादि प्रमाण/ना मोक्षं

नाग - प्रपत्त्यनुष्ठानं गणी मोक्ष

की असङ्गत Dorpm? ६Tri-poor इति - Downm देवतान्तरस्पर्शं स्वदेवता प्रच्यवनहेतु unsun पूर्वमुपायं Bopur स्वदेवता प्रच्यवनं LTD तदन्यथानुपपत्या पूर्वमुपाय Lig - नरकेति - “न खलु भागवताय -

॥।

(सा।प्र।) तन्न्यक्कार पूर्वकरैक्व प्रशंसया व्रीलितं कृत्वा रैक्वेण सङ्गमय्य उज्जीवयामासेत्युक्तप्रकारेण ) अथाभ्याख्यातेषु । ये तत्र ब्राह्मणा : सम्मर्शिनः - युक्ता आयुक्ताः अलूक्षा धर्मकामास्स्युः - यथाते तेषु वर्तेरन् - तथा तेषु वर्तेथाः” इत्युक्तप्रकारेण परमैकान्तिभिः सङ्गमय्य प्रायश्चित्तमपि कारयित्वा विमोचयतीत्याह - देवतान्तरस्पर्शमित्यादिना - २ भवेदपि ।

HITG, यदा कदाचिद्देवतान्तरस्पर्शतद्दत्तक्षुद्र फलानुभवावसाने। Gijg, सङ्गमय्य । कलङ्की, देवतान्तर भजनाद्विनिवर्त्य - मुळं - प्रायश्चित्तादिभिर्निस्तारयेत् - शङ्खचक्रोर्ध्वपुण्ड्रादिमत्तया भागव तानामेव केषाञ्चित् यावच्छरीरपातं देवतान्तर स्पर्शदर्शनात्कथं तेषां मुक्तिरित्यत्राह - ढगाङ्कं इत्यादिना - उपायस्पर्श Dina, उपायानुष्ठानं नास्ति । अनुष्ठितोपायानामेव-

(सा।वि।) देवतान्तरेति । श्रुत्युक्त LDINGOT LLq Gu, रैक्व जान श्रुतिसंवादोक्त प्रकारेण जानश्रुतिं सामान्य धर्मनिष्ठं :ऋषिद्वयं हंसरूपेणागत्य ब्रह्मविद्रैक्व प्रशंसया तन्निन्दा वगति पूर्वकं रैक्व सम्बन्धं घटयित्वा सामान्य धर्मरुचिं निवर्तयामासेति । तदपि भगवत्कृतमेवेति भावः । “सन्धां च योगं सन्दधे ब्राह्मणैषः - रमते तस्मिन्नुत जीर्णेशयान” इति श्रुत्युक्तप्रकारेणेति । श्रीलङ्की, शिक्षित्वा । ॐ निवर्तयेत् । कदाचिदपि देवतान्तरस्पर्शो न निवर्तते चेत् तस्योपायनिष्पत्तिरेव नासीदित्याह । गाण्ठं इति । m♚Gळी, स्थिरो भवति चेत् -

॥।

(सा।सं।) भगवानेव स्वीकृतभरत्वात्तद्व्यभिचारमपि निवर्तयतीत्याह । देवतान्तरेति “ये केचास्मच्छ्रेयाँ सो ब्राह्मणाः । युक्ता आयुक्ताः” इत्यादयः - “नैवं विध नैवं विधा सह संवसेत्" इत्यादि श्रुतयश्चात्र विवक्षिताः

प्रपन्नत्वमत्यवहितविषयेषु यत्र देवतान्तर -

॥।

निर्याणाधिकारः

[[२६९]]

मूलं । भगवद्विषय श्री कृतांशम्, नगmi @in उपायनिष्पत्ति owi गाणी कार्यकरuomiö, महाविश्वासं पूर्ण प्रपत्ति गीतकं बुद्धिदौर्षल्यpi उपायान्तर प्रत्याशै न्यायका कण्ठ (wory पीला विश्वासं मन्दमुळं - @ruji सर्वेश्वर महाविश्वासावधि की ऊं की पूर्ण प्रपत्तिनिष्ठ nigi।-॥।

(सा।दी।) “न खल भागवता” । उपायनिष्ठ विषय - भगवद्विषय

LOIT

कण्ठ

उपक्रमांशं यदाकदाचित्फलपर्यन्त की। भगवदित्यादि Q६।वैपरीत्य [१८]-॥।

क

[[९९]]

ऎऩ्ऱु सॊल्लुगिऱ

(सा।स्वा।) मविषयङ्गच्छति" इत्यादि ८६५ “अनन्यदेवता भक्ताः अनन्यदेवतापरपर GLD ॥ शुकं पूर्वमुपायानुष्ठानभावनै तदनुगुणानुकूल्याचरणादि व्यर्थ ना ? (@supri कं इति - sun mom देवतान्तरस्पर्रा विलम्ब (DCIL) तात्पर्य शनी बुद्धिदौर्बल्य♚ल भक्त्याद्युपायान्तरस्पर्शी विलम्ब Lon? अविलम्ब CLDIT? विलम्ब QILDगणी) पूर्व अनुष्ठितप्रपत्ति निष्फलै प्रसङ्गिकं (५० - अविलम्ब QILD) “तथा पुंसामविस्रम्भात्प्रपत्तिः प्रच्युता भवेत्” इत्यादि उपायान्तरस्पर्शबुद्धिदौर्बल्यादिनिन्दै विरोधि ५। पूर्वमनुष्ठितोपायमं शङ्कmoulg।गकी द्वयाधिकारवाक्य pii विरोधिमुळं ढगळी शङ्क prri। महाविश्वसमिति - @mojis इति - उत्तरकालं विषय♚लीं शङ्क moung Lq प्रथमक्षण♚ली विश्वासम् अङ्गLonsum) बुद्धि दौर्बल्यादि५६५६०LQJ०१५ महाविश्वासाङ्ग विशिष्टपूर्णप्रपत्तिjopur -

॥।

क्

(सा।प्र।) मोक्ष इति भावः - नन्वेवं तर्हि चक्रादि भगवच्चिह्नधारणं व्यर्थमेव स्यात् - तथा च “स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात्” इत्यादि विरोधस्स्यादित्यत्राह - इति - CGL, यावच्छरीरपातं देवतान्तरस्पर्शजनितभगवन्निग्रहसङ्कल्पफलानुभवावसाने विलम्बावहत्वप्रकारमाह - महाविश्वासमित्यादिना - एवं विधविलम्ब

॥।

अथ बुद्धिदौर्बल्यस्य

(सा।वि।) ननु, तर्हि तस्य नरकपर्यन्तश्चेत्पूर्वसिद्धाः पञ्चसंस्काराः व्यर्थास्स्युरित्याशङ्कयाह ।

मं

इति । DILDO, यदा कदाचित् । अथ बुद्धिदौर्बल्यरूपविश्वासमान्द्यस्य विलम्बहेतुत्व माह

महाविश्वासमिति । पश्चाद्विश्वासमान्द्यादिकं भवति चेत्पूर्वं महाविश्वासो नोत्पन्न एवेत्याह - इति - पूर्वं विश्वासमान्द्येऽपि परिपूर्णविश्वासपर्यन्तं शिक्षित्वा भगवानेव रक्षतीत्याह - @isruji इति - परिपूर्ण विश्वासानां तदिच्छयैव विलम्बः -॥।

(सा।सं।) सम्बन्धः प्रतिष्टितस्तत्र का गतिरित्यत्राह - viii इति । कं व्यवहृतिमात्र दृढानुवृत्तदेवतान्तरस्य । कृतांशं, प्रपत्त्याभिमुख्याङ्गांश प्रसक्त्यादिकम् - बुद्धिदौर्बल्यं, गुरुफलं न्यासमात्रेण कथं लभ्यमित्यादिरूपा बुद्धिः - एवं विलम्पयोग्यप्रपन्नानां अहङ्काराद्या गति स्थिति निर्गतय उक्ताः - अथ पूर्वप्रपत्तावेव फलसङ्कल्पविरोधबलात्सुकृतविशेषाद्वा उक्ताहङ्कारादिवैपरीत्यविधुराणां विलम्बलेशस्याप्यभाव

इत्याह । - ॥।

可限

[[२७०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

॥।

मूलं । वैपरीत्य [] कं विलम्बादि शङ्क a - @यां& कण्ठ इच्छावधि विलम्ब - @ii) मोक्षम् अविनाभूतम् -

विलम्बं ॥ I Cpm Go To JÈQFui & prit वैपरीत्य Gong अधिकारि श्रियः-पतिकं नित्यमुक्तorium

कीmi -

(सा।दी।) QuizÈQ]orm] -

सर्वदाभिमत कञ्छ

कं

॥।

(सा।स्वा।) OLDurG० तन्निवृत्तिपर्यन्तं विलम्ब Porn ५०५ - बुद्धिदौर्बल्यादि निन्दै$६५ळम्मुळं पूर्वप्रपत्ति अङ्गभ्रंश की तात्पर्य Qila वैपरीत्य pous विलम्ब Gurm नियमिßsiumor? Turi - वैपरीत्या इति - विलम्ब लं कण्ठसं

विलम्बप्रसक्तिuum Gurung - Que

कारणDI६ण वैपरीत्यं

उत्तरक्षण♚की Hr अविलम्बेन मोक्षं प्रसङ्ग ? (@prit - @is (@b&g

इति । इच्छेति - Qouri@कं अत्यन्तार्तिu

एतद्देहावसाने ाळा। सङ्कल्पिकं

मोक्ष

उत्तरक्षण ही

स्वेच्छाधीनं विलम्बम् - वैपरीत्य विलम्बQ] । स्वेच्छै

मुडैयवरुक्काऩाल् विलम्ब (por इच्छेLTmragi

इति -

तत्काल मुंली

मोक्षं

अधिकारिकं

कालं

प्रपत्ति

कालं प्रपत्ति ६०१ ६००f अनन्तरं जन्मान्तर की

अपराधादि फलानुभवार्थम् आयुर्वृद्धिur

एतद्देहावसाने

जन्मान्तरे च्छै L ६_IT

नियतQLDq-Qq

जन्मान्तरविलम्बं प्रसङ्गिung?

पूर्वप्रपत्तिवशीकृतभगवत्सङ्कल्पनं

वैपरीत्य

गणी वैपरीत्य PoLw नियतायुस्सु ऊं ५६ १६०१ पूर्वोक्ताधिकारि - ॥ (सा।प्र।) हेतूनामभावे प्रपन्नेच्छा समकालं मोक्षस्सिद्ध्येदिति “साध्यभक्तिस्तु सा हन्त्री" इत्यादि प्रमाणावगतत्वादार्तप्रपन्नानां विलम्बप्रसङ्ग एव नास्तीत्यभिप्रायेणाह - वैपरीत्य[i]८५६ir इत्यादिना

यान्ना, एतत्सङ्कल्पितावसरे - आर्ते प्रपन्नेष्वपराधोदयशङ्काया एवाभावात्तत्क्षण एव मुक्तिस्स्यादिति भावः - एवमधिकारिभेदेन विशेषणभूतौ विलम्बाविलम्बौ प्रदर्शयित्वा भक्ते “यथा पुष्करपालाश आपो नश्लिष्यन्ते एवमेवं विधि पापं कर्म नश्लिष्यते - तद्यथैषिका तूलमग्नौ प्रोतं प्रदूयेत एवं हास्य सर्वे पाप्मानः प्रदूयन्ते” इत्यादिभिर्भगवद्वचेतननिमित्ततयोक्तयोरुत्तरपूर्वाघाश्लेष विनाशयोः भगवदत्यन्ताभिमतेषु प्रपन्नेषु “अन्वयादेव चैकस्य संयङ्न्यस्तात्मनो हरौ । सर्व एव प्रमुच्येरन्नराः पूर्वे तथा पर" - ॥।

(सा।वि।) विलम्बशङ्काऽपि नास्ति - यदा इच्छति प्रपत्त्यनन्तरक्षणे वा एतच्छरीरावसाने वा तदैव मोक्ष इत्याह - ूवैपरीत्यमिति - विलम्बशङ्कु m। विलम्बो नास्ति खलु - शङ्कापि नास्तीति भावः (सा।सं।) वैपरीत्य [i) इति । तर्हि एतेषामपि प्रपत्त्यनन्तरक्षण एव कुतो मोक्षालाभ इत्यत्राह । Quiz@कं® इति । इच्छात्र विग्रहसौन्दर्य तत्कैङ्कर्य तद्गुणाद्यनुभवविषयिणी - इच्छाघटित सामग्री प्राबल्यान्निर्दिष्ट कालाधिकविलम्बोऽपि स्यादित्यत्राह - Quitar इति -

निर्याणाधिकारः

[[२७१]]

इन्ैेयप् पॆऱ्ऱ इव्अळिङ्गर् “कडैत्तलैयिरुन्दु वाऴुम् सोम्बरैयुगत्ति” ऎऩ्गिऱ पडिये अवुःपुरिरियाऩ Hēvakऩुक्कु Hoisरिबुाऩायिरुक्कुम् -॥

(सा।ऎ।) इन्f-ैेयप् पॆऱ्ऱ ३४fवु - कडैत्तलै, qieve४।रायिरुन्द - सोम्बरै, kiAgरै। उगत्ति, उगप्पित्तॆऩ्गै - इवऩ् पुबुत्तिल् Hqq<ऩ् पण्णुम् ३४ -

॥।

(स।) कळुक्कुम् कोलिऩ कणत्तिले सबुरमागैयालेवुमिल्लाद अरिङ्गङ्गळुक्कु अमॆदॆऩ्ऩ अरुळिच्चॆय्गिऱार् - इन्दियैप् पॆऱ्ऱ f कडैत्तलै करि

कडैत्तलैयिरुन्द, कडवासलिलेयिरुन्द, : इरुन्दु। करिबुदिरिबुसिङ्गळिले इऴियादे इरुन्दु - वाऴुम्, वाऴवेणुमॆऩ्ऱिरुक्किऱ - सोम्बरै, सोम्बलैयुडैय वरै -

कळिगळिल् इऴियादवराऩ इव्वुबुवुमॊऩ्ऱुमिल्लादवराऩ अरित्सरिगङ्गळै। उगत्ति, उगप्पित्तु। ४४ ९९र्गळॆल्लारुम् अरिबुसर्गळायिरुन्दालुम् मुडैयवऩ् करि ऩगैयाले इव्पुवु मिल्लाद अरिङ्गळ्बुऩायिरुक्कुमॆऩ्ऱु करुत्तु - ४३१,इप्पडि सिलप्पुगळुक्कु पुरिवु मुण्डागिल् तयार् इल्लामैयाले कयैप् पोल Hऩायॆऩ्ऱुHर्गळुक्कुम् रिसार् सॊऩ्ऩदु यादो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार् - इन्ैेय - -ैेय, रिबुबु-सयै - इव् अरिसिगार्, ९४रिगा - Sq ताले वन्दालुम् तऩ्ऩैये ३९१४मागप् पऱ्ऱिऩवऩागैयाले तिरिबुरऩायिरुक्कु मॆऩ्ऱु करुत्तु Sun Aऩुक्कुम् अरक्करिऩ् yकङ्गात्ताले अरि४४११४९९७मॆऩ्ऱु तोऱ्ऱुगैक्काग पुःपुरिक्कु ३र् - इप्पडि इन्सिक्यिल् पऱ्ऱ अरियाऩायिरुक्कु मॆऩ्ऱु सॊऩ्ऩदु कूडुमो? इस्क्करिसियिल्लाद अरि अरिगरि मुण्डागिलऩ्ऱो इप्पडि सॊल्ललावदु - अरिन्बुरिगऩ् पुदिय परि पुत्तङ्गळै सरियाप्पित्तु कबुङ्गळैयुण्डाक्कुगैयाले अवऩेयऩ्ऱो अरिबु ऎऩायिरुक्कुम्

॥।

(सा।X) sqfg i aवु

पुरिर् कसाग - इन् Aपयैप् पॆऱ्ऱ ऩोरिसा - कडैत् तलैयिरुन्दु वाऴुम् सोम्बरैयुगत्ति,

॥।

ऎ ऩिऩ स्थितान् भक्तियोगाद्यनुष्ठान विरोधि तन्द्रीयुक्तान् प्रपन्नानत्यन्तं प्रीयस इत्युक्तप्रकारेण - निरुपाधिक (स।fa) a fo+a Saree H - इन् A यैप्पॆऱ्ऱ -पॆऱ्ऱ, HTH: कडैत् तलैयिरुन्दु वाऴुम् सोम्बरैयुगत्ति। कडैत्तलै, <–इरुन्दुवाऴुम्,

ऎऎ । सोम्बरै,

उगत्ति, -॥।

(सा।Ñ।) इन्-ैेय, अ

कडैत्तलै, एळिक्कगHरि

तिगरिसयैप्पॆऱ्ऱ ५७ः१

रिरि

सन्तुष्टः । एवं सर्वदाभिमताधिकारिणोऽप्युत्तर पूर्वाघौ स्त इति कथं तस्य वक्ष्यमाणविधनिर्याण सम्भव इत्यत्र

भक्तस्येव तत्सम्भवं प्रपन्नस्य तस्मादधिक कृपाविषयता प्रयुक्ताति -

[[२७२]]

‘व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । श्रीलङ्कीं निरुपाधिक सर्वशेषिumi निरुपाधिक स्वतन्त्र oomi सत्यसङ्कल्प DILDOG सर्वेश्वर ढङ्ग सर्वभय ri१८ (६) कंम्ं ं कारण Lion निग्रहसङ्कल्प नं। “तदधिगम उत्तरपूर्वाघयोरश्लेषविनाशौ तद्व्यपदेशात्’ ६७६ कीmulgu सद्वारकप्रपत्तिनिष्ठ उपासनप्रारम्भ प्रपत्तिवाक्योच्चारण की प्रथम

क्षण

[[१]]

॥।

(सा।दी।) परम्परै souri - कुण्डी इत्यादि। निग्रहसङ्कल्प क

Gurjअन्वय - तदधिगम इति - श्री अर्थ - उपासनी प्रारब्धमात्र श्री उत्तर पूर्वाघयोरबुद्धि पूर्वोत्तराघ - अश्लेशः, अलेपः - प्रारब्ध व्यतिरिक्तस्य पूर्वाघस्य सर्वस्य विनाशश्च भवतः - तद्व्यपदेशात्, तयोरश्लेषविनाशयोरुपनिषत्सूपदेशात् - “तद्यथाषिकातूलमग्नौ प्रोतं प्रदूयेत एवं हास्य सर्वे पाप्मानः प्रदूयन्त इति सद्वारक प्रपत्ति निष्ठा, भक्तिनिष्ठा। -

(सा।स्वा।) प्रपन्न।५ उत्तरपूर्वाघयोरश्लेष विनाशादिफलपर्व [१५ भक्ति प्रकरण लङ्क

mn Gaoor? किञ्च दक्षिणायनादि

भाग फलं प्रपन्न

तिर्यङ्नाडिwn

उत्क्रमण Long नरकं प्रसङ्गिwn Can? प्रपन्नानं

LITTLDI go पूर्वोत्तरपापलं कण्ठ

का

प्रथमं

क

प्रपत्तिकाल ♚ली नाशLon? शरीरावसानकाल m? इत्यादिशङ्कापरिहार्थ [D] Bo विषयलङ्की उपायान्तर स्थानापन्नतया अत्यन्ताभिमानद्योतनार्थ ०१ ५४ भक्तियोगनिष्ठ फलपर्व १५१५६०ruji तदपेक्षया अधिकफलपर्व ११५६०ruji शरण्य ढङ्ग অ@suprit - श्रीलङ्कीं इत्यादिना - “सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि” सङ्कल्पिलंही कं@sum कालत्रय अन्यथाभावी सत्यसङ्कल्पण इति - गुरुतरभक्ति योगनिष्ठापेक्षया लघूपायनिष्ठ ६०१ ५ अधिकपलं BIG BinG GLDI? ढाङ्गळी शङ्कावारणार्थं निरुपाधिक स्वतन्त्रेति - रक्षण स्वतः प्राप्तिद्योतनार्थं निरुपाधिक सर्वशेषीति निग्रहसङ्कल्पलंg।कण्ठ अनर्थत्वद्योतनार्थं सर्वभयेति - प्रपत्तीति प्रपत्तिjio मोक्षसाधनतया वेदान्त विहितविद्याविशेष LD IT भगवतो भक्तिस्थाननिवेशनव्यापार Digio भक्तियोगफलपर्व [i] कङ्कं उपपन्न नाग - प्रपत्तिवाक्योच्चारण कुंली इति मनःप्रवृत्तिwormis वाक्प्रवृप्ति LODING उच्चारणहेतु प्रपत्तिupg। - प्रथमक्षणी

[[१]]

इति ॥।

कूड

(सा।प्र।) सर्वशेषिurri इत्यनेन शेषभूतस्य सर्वपापनिवृत्तेर्भगवत् प्रयोजनत्वं द्योत्यते - तत एव पूर्णत्वाच्च लघुतमभरन्यासमात्रात् सर्वपापनिवर्तकत्वमुपपद्यते - निरुपाधिकस्वतन्त्र mi इत्यनेन गुरुलघूपाययोस्तुल्य फलप्रदत्वमुपपद्यत इति द्योत्यते - सत्यसङ्कल्पत्वात् बुद्धिपूर्वोत्तराघेऽपि प्रायश्चित्त शिक्षान्यतर पूर्वकं नियमेन फलप्रदत्वं द्योत्यते । -

॥।

(सा।वि।) अभिनन्दयन् । सर्वेश्वरकृतोपकारपरम्परामाह - इत्यादिना - शेषिumi इत्यनेन शेषभूतात्ममोक्षणं भगवत्प्रयोजनमिति गम्यते - स्वतन्त्र commi इत्यनेन गुरुलघूपाययोस्तुल्य फलप्रदत्वं युज्यत इति गम्यते - सत्यसङ्कल्प mi इत्यनेन प्रायश्चित्त शिक्षान्यतर -

(सा।सं।) शयांश्चाह ।

प्रथमक्षण कुङ्की -

॥।

या लील♚ली इत्यादिका । कलङ्की निग्रहसङ्कल्प

कोर्त्तालुम् आवल् कॆडादे

मूलं । श्रीकण्ठी शुन्य

कृmwww अनुबन्धि

(सा।दी।) Tourisनाऊं

पङ्क्ति । ५ Cgitis

निर्याणाधिकारः

[[२७३]]

अनुबन्धिsruji नित्यसूरि C

क अारिगळिल् उण्डदु उरुक्काट्टादे वयिऱु बुद्धिपूर्वापराध m। ii अनुतापादिका

पण्णुविक्कुम्बडिक्कु ईडाऩ अत्तैप् पण्णि

की

॥।

निस्तारं

अनुबन्धिना - Crinoj,

[[१९]]

प्रपत्ति

शुयं

यं श्रद्धातिशयम् - २ LLCg, उण्डदुरुक्काट्टादे।

Gurgomb, Gurung - अत एवri, स्वोदरपूरक mi पोक्किऩदॆऩ्ऱुम्, पोरादेयॆऩ्ऱबडि अनुतापादि इत्यादि - आदिशब्द उपरमादिगृहीतम् - अनुग्रहसङ्कल्पलं

सम्बन्धि smaruji रक्षिसङ्कल्पम् -

(सा।स्वा।) असकृदावृत्तान्तिम प्रत्ययान्तोपासन की प्रारम्भसमापन दशाभेदं सकृदनुसन्धान

रूपप्रपत्ति

पुरुषकृतिसाध्यप्रारम्भावसानदशाभेद

प्रपत्ति प्रथमक्षण ली Gurm निर्देशिका

द्योतनार्थम् - असाधारणानुग्रहप्रकार [i] ८६०

L अनुबन्धिना इति ।

द्वित्रिक्षणावसाने uTor

अधिकारिणी विशेषाभिमान

इत्यादिना ।

भरन्यासलं

अन्तर्भूत

Cg,

sour, Gri, पङ्क्ति । Cg, Cg

श्रद्धातिशयं निवृत्तLDITECH, २०१८LLINGS। २६, C। grm]।२५। स्वरूपम् । & ं_ल, प्रकाशिmuri, उदरम्भरिumi। २६), ईषjgli Gur

॥।

Liq - अनुबन्धि इति । शरीरानुबन्धि& Top “यया कया च विधया सम्बन्धस्स तु पावनः “गली। बुद्धिपूर्वापरमं तत्कर्ता प्रायश्चित्तं Lung निस्तारं Lupi - अनुतापादीति - (सा।प्र।) २६००१ (५) , भुक्तं यथा ज्ञायेत तथा कुक्षिं भरिर्भूत्वा । प्रपन्न सर्वपापनिवर्तनेऽपि “अस्मै न किञ्चिदुचितं कृतम्” इत्युक्तरीत्या स्वकृतोपकारापरिगणन - (सा।वि।) नियमेन फलप्रधानस्य अवश्यम्भावो द्योत्यते - ६००ळी, निग्रह सङ्कल्प jog निवार्येत्यन्वयः । नित्यसूरिना simo, नित्यसूरीणां पङ्क्तौ । प्रवेशनेऽपि -

Cg, श्रद्धातिशयस्यानिवृत्त्या। अतृप्त्वेति यावत् । तृप्तौ सत्याम्भोज्ये श्रद्धातिशयो निवर्तेत । स तदाक्षेपः । आश्रितापराधराशि कीgळं, आश्रितापराधराशिविषये - २६००, भक्षयित्वा भक्षितस्य । स्वरूपम् । sr_mल, अप्रदर्श्यव - भुक्तमन्नमिवाप्रकटयन् ।, स्वोदरपूरकस्सन् - निस्तारं मङ्गळगीळ, अनुतापादिभिर्निवृत्तिं कारयितुमनुगुणम् । अनुग्रह सङ्कल्प लगी, अनुग्रहसङ्कल्पं कृत्वा । प्रपन्नस्य सर्वपापहरणेन मोक्षप्रधानेऽपि “अस्मै न किञ्चिदुचितं कृतम्” इत्युक्तरीत्या स्वकृतोपकारेऽलं बुद्धिर्नास्त्येव खलु । तदनुदयात्तत्सम्बन्धिनां सर्वपापहरणेन मोक्षप्रधानेऽपि किं वोपकृतमित्येतादृश स्वभावेन आश्रितापराध -

॥।

অ,

२५।

(सा।सं।) कंळी इत्यन्वयः । एतदुपयुक्तं निरुपाधिकेत्यादि विशेषणत्रयम् । अधिगमशब्दस्सूत्रे विद्या प्रारम्भपरः । N GIBLE, अपर्याप्ताशावान् -२ BILLGg, दृष्टेप्यपराधेतत्कार्य विहीनस्सन्निति भावः ूध, तदबुद्धित्वोपाधिना । रक्षण एवाधिकृतस्सन्निति भावः - ॥।

[[२७४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

“विण्णुलगम् तरुवाऩाय् विरैगिऩ्ऱाऩ्” ऎऩ्गिऱबडिये इवऩ् इसैन्द faciaत्तुक्कुत् ताऩ् Hऩाय्। रित्तु “इरुळ् तरुमा ञालत्तुळिऩिप् पिऱवि याऩ् वेण्डेऩ्” ऎऩ्ऱुम् “मायम् सॆय्येलॆऩ्ऩै” ऎऩ्ऱुम् सॊल्गिऱबडिये इवऩुक्कु इसैवैयुण्डाक्कि “उऩ् तिरुमार् (वैत्तु) वत्तुमालै नङ्गै

॥।

(सा।) विण्णुलगुम्, ४४४४ । तरुवाऩ्, तरुगैक्कॆऩ्ऱ्पडिविरैगिऩ्ऱाऩ्। सऩिया निऩ्ऱाऩ् - ऩाय् ९९ऩाय्। इरुळ्दरुमा ञालत्तुळ्, ३१सिगमाऩ इल्ऩि रिरिरियिल् - इऩिऩिरि रिसियिऩ् CATCत्तै अऱिन्दबिऩ् - ऎईत्तै नाऩ्बरीषियेऩ्। मायम् सॆय्येल्। पुरीबोले यॆऩ्ऩै वञ्जियादे कॊळ् - उऩ् तिरुमार् वैत्तु मालैनङ्गै, शरीर् ऎवुऩत्तिल् -

॥।

(सा।ऩा।) ३ारिवऩ् ३४K४४A[PH६ः - विण्, पु४१क२णमागिऱ। उलगम्, क४ १९४ q३ मॆऩ्ऱबडि । तरुवाऩाय् विरैगिऩ्ऱाऩ्, त्ताऩ्। ४४४४ तरुगैक्कु ईरित्ताऩॆऩ्ऱबडि। इवऩिसैन्द ।य्ऩाय्। इवऩुक्कुत्ताऩे अरिवु ऎत्तिले इसैवु वरुम्बडि ऎkत्तु। इरुळ् । इरुळ्, त्तै। तरु, तरानिऱ्किऱ। मा, पु त्ताऩ। ञालत्तुळ्,समाऩ इन्द सगत्तिले। इप्पिऱवि। तेवरीर्ग अत्ताले rai- पिऱन्दबिऩ्बु - पिऱवि, पुत्तै याऩ्, अडियेऩ्। वेण्डेऩ्, येऩ्। ऎऩ्ऩै मुऩ्बु पोले। मायम् सॆय्येल्, वञ्जियादे कॊळ् - इसैवै, अगरत्तै। अरिगिऩ् पूऩविरासियिले अङ्गात्तैयुण्डाक्कि। उऩ् तिरुमार् इत्यादि उऩ्, तेवरीरुडैय। तिरुमार्, पुऎत्तिले। वैत्तु, ऎरिक्किऱ। मालैनङ्गै, तिरुमालैयैप् पोले इरानिऱ्किऱ।

॥।

(सा।प्र।) पूर्वकं तदीयानामपि पूर्वोत्तराघाश्लेषविनाशकर्ता सन्नित्यर्थः

ऎरियुरिजिः - “विण्णुलगन्दरुवाऩाय् विरैगिऩ्ऱाऩ्” ऎऩ्गिऱबडिये, ४४४ पुगळ् । इरुळ् तरुमा ञालत्तुळ् । acapu: q४४- मायम् सॆय्येलॆऩ्ऩै, क् रि । उऩ् तिरुमार्व(वै)त्तु LOTTOM [Friins इत्यादि । “ययौ वक्षस्थलं हरेः” इत्युक्तरीत्याति विलक्षणत्वद्वक्षसोऽलङ्कारभूताया (सा।वि।) परिहरणमात्रेण तृप्तिरहितः तत्प्रपत्त्यन्तर्गत तदनुबन्ध्यपराधक्षमोपायं च कल्पयित्वेति भावः विण्णुलगुम् तरुवाऩाय् विरैगिऩ्ऱाऩ् - विण्णुलगुम्, ९३४९४४ । तरुवाऩाय्, <rgfAg: - विरैगिऩ्ऱाऩ्, पुरिससऩ् - इवऩिसैन्द frत्तुक्कु, ff ताऩ्, य्, इरुळ्दरुमा ञालत्तिलिऩिप्पिऱवियाऩ् वेण्डेऩ्। इरुळ्दरुमा ञालत्तिल्। ३४१-४E४तAHUSH। इऩि ५ः५ - पिऱवि, ऎवु याऩ्, ३५ - वेण्डेऩ्, १९७७ - मायम् सॆय्येलॆऩ्ऩै, ऎऩ्ऩै, ईर् - मायम् सॆय्येल्, स

वरि ऎः - इवऩुक्कुम् इसैवैयुण्डाक्कि, udied - Hाक्कि ५वुवुबुः - उऩ् तिरुमार् वैत्तमालै नङ्गै वासम् सॆय् पूङ्गुऴलाळ् -

॥।

(सा।सं।) स्वात्यन्ताभिमतोक्ताधिकारि विषयं - विण्णुलगम्, सागावारि

४HI

«: - Hll:, Hd । इरुळ् नीरि - पुबुर्रि । मायम्

स

।

॥

निर्याणाधिकारः

[[२७५]]

वासम् सॆय् पूङ्गुऴलाळ् तिरुवाणै निऩ्ऩाऩै” ऎऩ्ऱु इवऩ् ताऩ् ईरि्त्तु वळैक्कुम्बडि पण्णि “सरणमागुम् तऩदाळडैन्दार्क्कॆल्लाम् मरणमाऩाल् वैगुन्दम् कॊडुक्कुम् पिराऩ्” ऎऩ्गिऱबडिये इवऩ्

इवऩ् कोलुदलुक्कीडाग ISFRIGHईत्तिले ४४पुणरिरियुण्डाक्कु वदागक् कोलि - ॥।

(सा।ऎ।) मालै पोलेयिरुन्दुळ्ळ नङ्गै, पुणि। ऎच्चॆय्, ऎासरियै सॆय्गिऩ्ऱ। पुरिबुळत्तैक्कॊडुक्कुमदाऩ वॆऩ्गै। पूङ्गुऴलाळ्। सरिदैयुडैय तिरुप्पिराट्टि। इवळुडैयवाणै, अवळुक्कु जीऩाऩ तेवर् तिरुवडिगळाणै अळवु मडियेऩै ४<४९एत्तुक्कुक् कॊण्डुबोगवेणुमॆऩ्गै। वळैक्कुम्बडि। पुदुत्तैक्कट्टिक्कॊळ्ळुम्बडि। सरणमागुम् तऩदाळडैन्दार्क्कॆल्लाम् सरणमागुम्।३९१४माम्। अवर्गळुक्कु मरणमाऩाल् कोलुदलुगक्कीडाग Huerkkiq Hत्तिले

(स।) GIयाऩ नङ्।ै ऩियाऩ - वासम् सॆय्, ऎयैच् चॆय्गिऩ्ऱ

पुरिबुळत्तैक्कॊडुक्कु मदाऩ। पूङ्गुऴलाळ्। पूम्, सळियुमाऩ

२७त् तैयुडैयदाऩ। तिरु, पॆरियबिराट्टियारुडैय, आणै, अवळुक्कु जिराय् ३९/पिराऩ निऩ्ऩाणै, तेवरीर् पुत्ताणaराय् qee९k आणैयै मीऱमाट्टादे

सिद्धोपायभूत परस्परं इरुवरिडत्तिलेयुमाणै। अडियेऩैप् ९४९त्तुक्कुक् कॊण्डुबो मॆऩ्ऱबडि इवऩ्दाऩ्, इवऩ् ताऩे वळैक्कुम्बडि। farkaत्तै इसैन्दवऩ्दाऩे ऎरित्तु ४४४ तन्दालॊऴियविडुगिऱदिल्लै यॆऩ्ऱु तिरुवडिगळैक् काट्टुम्बडि पण्णियॆऩ्ऱबडि मागुम् - तऩदाळ्, तऩ् तिरुवडिगळै। अडैन्दार्गॆल्लाम् षु मागुम्। ३मागुम्माऩाल् वैगुन्दम्, तz - कॊडुक्कुम्बिराऩ्, ३९कKकऩ् -॥ (सा।प्र।) स्समस्तकल्याणगुण पूर्णा यास्सुगन्ध दर्शनीयकेशस्तब काया लक्ष्म्याश्शपथं कृत्वा । शरण Long इत्यादि । स्वचरणारविन्दभरं न्यस्यतामुपायभूतो भगवान् देहवियोगसमये मोक्षं दद्यादित्युक्तप्रकारेण । (सा।fई) तिरुवाणै निऩ्ऩाणै। वासम् सॆय्युम् पूङ्गुऴलाळ्, a sf-e१४७ - उऩ् तिरुमार्वत्तु मालै नङ्गै, a H HA४ ऎप्ः आणै, २Iq७ः - निऩ्ऩाणै - a qवुः - ऎऩ्ऱु करि - इवऩ्दाऩ्, पुः - ताऩ्, पु-रित्तु, ईर्दर् - वळैक्कुम्बडि पण्णि, ३-

मागुम् तऩदाळडैन्दार्क्कॆल्लाम् पुमाऩाल् वैगुन्दम् कॊडुक्कुम्बिराऩ् - मागुम्, ३४१४७४ । तऩदाळ्, uk - अडैन्दार्क् कॆल्लाम्, अरिAर् HUमाऩाल्, वैगुन्दम् कॊडुक्कुम् पिराऩ्, २४कागः इवऩ् कोलुदलुक्कीडाग। पऩार् - उण्डाक्कुवदागक् कोलि, पु४पुरि

सङ्कल्प्य -

(सा।सं।) श्रयया युवत्याघुमुघुमितकुसुमकेशपाशया श्रिया शापस्त्वया च शाप इत्येनं सत्वरमाक्रम्यात्मवशं तऩ्ऩजिः - रिरिऩ्

कोलिऩत्तुक्कीडाग, f

इवऩ्

[[२७६]]

मूलं ।

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

श्रन्धना बन्धक पूर्वोत्तरपूण्यपाप (i) ६६० ६ रगवुमाऩ करित्तिल् इवऩिसैन्द ३ÚTमॊऴियमेलुळ्ळ कूऱ्ऱैयुम् “पोयबिऴैयुम् पुगुदरुवाऩिऩ्ऱऩवुन् दीयिऩिल् तूसागुम्” ऎऩ्गिऱबडिये मुऩ्बे इवऩोडु तुवक्कु

sun शरीरपात किं समयं ।

प्रियेषु स्वेषु सुकृतमप्रियेषु च दुष्कृतम् । विसृज्य ध्यानयोगेन ब्रह्माप्येति

(सा।दी।) वैकुण्ठलोकलं प्रसादिकं उपकारका दाग,

अंश, एतद्देहावसानावधि

भोगहेतुकर्म [i] ८ in Cogjनाना_n।jpg], जन्मान्तरहेतुकर्माशम् । Guruji इत्यादि Gurump, पललं पापं - पूर्वार्धम् - Gaini op, এGmী♚G Lomau, उत्तराधं

पीली मामामुळं - अग्नि “अग्नौ प्रोतं प्रदूयेत” - Du प्रपत्तिवाक्योच्चारणसमय♚ली तुवक्कऱुत्तु, इवऱ्ऱिऩ् फल कुंल अनुभविकण्ठßbum सङ्कल्पिj। miLL, सङ्कल्पिक। स्वेषु, स्वकीय। ध्यानयोगेन, परभक्त्या - ब्रह्म - श्रियः-पतिow। अप्येति - तत्र लीनो भवति - प्राकृताकार मुं

ब्रह्मसमानगुणक

श

(सा।स्वा।) प्रारब्धेति - अभ्युपगतप्रारब्धQ६Lg - एतच्छरीराम्भक कर्मांश जन्मान्तरारम्भक प्रारब्धांश juji। Curr इति । Guru, पूर्वं, पापम् - ४GB लाग ू, ४Gpg उत्तराघ, अग्नि LL - া, पञ्जुबोले - आगुम्। मुऩ्बे इवऩोडु तुवक्कऱुत्तुवैक्कैयाले रर् प्रथमक्षणलं की शरीरावसान की निग्रहसङ्कल्पjpQwCool Go परमपदसोपान की “कं

ऎऩ्ऱरुळिच्चॆय्गैयाले

सङ्कल्पितं

कंलsung,

की कील पुण्यपाप rij ६० T अर्थं प्रियेष्विति - ब्रह्म -

॥।

इप्पडिये

[[९९]]

(सा।प्र।) Guio इत्यादि - “तद्यथैषिकातूलमग्नौ प्रोतं प्रदूयेत एवं हास्य सर्वे पाप्मानः प्रदूयन्त इति प्रमाणानुगुण्येन अग्निदग्धेषु यथा किञ्चिदपि नावशिष्यते तथा पूर्वोत्तराघयोर्निश्शेषनिवृत्तिं कृत्वेत्युक्तरीत्या-

॥।

(सा।वि।) की

अवशिष्टसर्व कृत्यमिति यावत् ।

ऊना Gur, सुवर्णायसश्रृङ्खलेव । LTL LD T विलङ्गुगळ् Dump, अभ्युपगत प्रारब्धं विना । Cloggin Bjopuri, उपरिविद्यमानभागम् ४५, पूर्वपापं - ४५१५] गली, उत्तराघं च, माल, अग्नि

तीयिऩिल् निक्षिप्ततूलराशिमिव । PCL, प्रपत्तिवाक्योच्चारणसमय एव @Com। अनेन जीवेन सह । Jism, सम्बन्धं निवर्त्य - BBC, स्थापिततया पूर्वोत्तराघयोरित्यर्थः । एतत्कर्मफलसम्बन्धः एतस्य न भवति । सङ्कल्पिततयेति भावः । पूर्वाघस्य विनाशो नाम एतदनुभोक्तव्यतया कृतस्य सङ्कल्पस्य निवृत्तिः । उत्तराघाश्लेषः, एतदनुभोक्तव्यतया सङ्कल्पस्यानुत्थितिरिति विवेकः । mom समयंQujzoup, सङ्कल्पितसमये प्राप्ते । ब्रह्माप्येति, ब्रह्मणि लीनो भवति । ब्रह्मसमानाकारो भवति । - (सा।सं।) त्यासत्त्युपशान्त्यनुगुणतया । Cognom। अनभ्युपगत प्रारब्धम् - Curr इति पूर्वपापान्यनभ्युपगतानि च । sun, कार्याकरतया विभज्य स्थापनेन । ॥।

।निर्याणाधिकारः

मूलं । सनातनम्” । " Crops

[[२७७]]

१४नान्ना सुम्मॆऩादे कैविट्टोडि तूऱुगळ् पाय्न्दऩवे” ऎऩ्ऱु ४रिक्कळ् सॊऩ्ऩ उपनिषदर्थी-

॥।

मा

(सा।दी।) Dr Gumi इत्यादि - ६, यमा - Cum ips५pi५ळं, संसारसमुद्र की विऴविडुत्तु अादरिक्कुमदाऩ नाट्टिलुळ्ळ पावमॆल्लाम् - शास्त्रमुण्डी प्रसिद्ध LD IT Cor सर्वपाप[i](Li - Kg - शब्दानुकारम् - तूष्णीभूत miLC लाऊं लCLqimgqना प्रवेशि०८ - स्वार्जितानन्तपुण्यपाप सुहृद् - द्विषत् । कंलना विवक्षि मङ्की - स्मर्ताना, स्मृतिकर्ता कण्ठा - प्रबन्ध वेदोप ब्रह्मण[i]८६६०८

स्मर्ताऊन्ना - उपनिषदर्थी। “सुहृदस्साधु कृत्याम्

द्विषन्तः

[[४४४]]

(सा।स्वा।) भगवन्तम् । अप्येति, लीनो भवति । प्रकृतिं विमुच्य ब्रह्मणा समानभोगो भवतीत्यर्थः - Dubuor

इत्यादि ।

।

Cum

शीघूयীQ♚। অकं, आक्रमिल,

पापQDomb। &ó ू,

DÈ&il_nGH uलना

शलं प्रपन्नL

ग

०५ळं, संसारसागरल नाना पापQDomb, mq प्रसिद्धDIT GOT

शब्दानुकारम् । शब्दिung तूष्णीं भूत

CLqiri। । Fq८०, Lijr, प्रवेशिकं कृण। अनन्तपापाक्रान्ततया नाकं की शत्रु कण्ठीं

प्रविष्टril ५ mg। स्मर्ताऊन्ना द्रमिड प्रबन्धरूपवे दो पब्रह्मणकर्ता कम्ब Lig। कल्पसूत्रव्याख्यातालं ूढाङ्ग GjLDmb। उपनिषदिति । तस्य पुत्रा दायमुपयन्ति । “सुहृदस्साधुकृत्यां द्विषन्तः पापकृत्याम्” इत्युपनिषदर्थqu-

॥।

(सा।प्र।) mubrum) इत्यादि - मृत्युवदत्यन्तबाधकानि सर्वाणि पापानि राजभटागमने दस्यवो यथा जोषं स्वदेशान्परित्यज्यारण्ये गच्छन्ति तथामुं प्रपन्नं परित्यज्यान्यत्र गच्छन्तीति - उपनिषदर्थग qu “तत् सुकृत दुष्कृते धुनुते - तस्य प्रिया ज्ञातयस्सुकृतमुपयन्तिं अप्रिया

[[६६]]

(सा।वि।) Doon Cum is BLqनान्ना

DOC MBLCL_rq♚ मुला&rs। Boor CG, यमवत् - ♚♚♚५५ळं, आक्रमन्ति बाधकानि - BTLqQjनाना, शास्त्रसिद्धानि सर्वाणि पापानि - Cg, &b इत्ति शब्दानुकारः - ५ इति शब्दमकृत्वा निश्शब्दम् । ६०५६६, हस्तं विसृज्य । ४।

गत्वां - ।ठना, दुष्प्रवेशान्, कुञ्जान् - Lurringooru, आश्रयन्ति - राजभटागमने चोराः निश्शब्दं यथारण्यानि प्रविशन्ति तथा पापानि पूर्वम्मतिक्रूरतया बाधमानानि इदानीं बणक्षिलानि सन्त्यपिं असन्तीवप्रतीयमानानि निकुञ्जसदृश सुहृद्दुर्हृद आश्रयन्तीति गाधातात्पर्यम् - स्मर्ताऊन्ना माळा, वेदोपब्रह्मण प्रवन्धकर्तृदिव्य सूर्युप ब्रह्मिताया उपनिषदः सुहृदस्साधुकृत्यां द्विषन्तः पापकृत्यामित्येवं भूतायाः - अर्थqu, अर्थप्रकारेण (सा।सं।) MoDoor इति । यमवदवस्थितं पातयित्वा बाधां कुर्वज्जगदवस्थितं कृत्स्नं पापं निश्शब्दमेवैनं विहाय अरण्ये पलायितचोरवत् क्षिप्रं कक्षेष्वन्तर्हितमभवत् - उपनिषदिति - “सुहृदस्साधुकृत्याम्” इत्याद्युपनिषत्-

॥।

[[२७८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । अनुकूल प्रतिकूल

कानान्ना भीतगंেग

मील की दूराएं १० आनुकूल्य

प्रातिकूल्यri१८ (६५) कं (g फल

की

ह्युत्तरायणमेव च । मुमूर्षतां प्रशस्तानि”

स्मृति

song ruji

६०६०। “दिवा चशुक्लपक्षश्च ज्योतिश्शास्त्री निर्याण प्रकरणी गाणं कालनियम ६oris - “निशि

फलान्तर प्रसक्तorujiळं मोक्षोपायपूर्ति

नेति चेन्न सम्बन्धस्य

॥।

मी अन्य

(सा।दी।) पापकृत्यामुपयन्ति” इति - सुहृद्विषद्रूपी पक्ष कुण्डी म

नामृत की - पूर्वस्थान की लीग जीना । आरोपि♚लQ५६mq - मुमूर्षतां, मर्तुम् इच्छुकंळ (कं। निर्याणं, अनिष्पन्नोपायonuqQLD। इत्यादिकं५ळं विरोधं परिहृतम् -

(सा।स्वा।) Glucorp_q।६०

“निशि नेति चेत्” इत्यादि

DiLG - मुमुक्षुकं बाकी

“दिवा च शुक्लपक्षश्च’

[[९]]

की अनुकूलप्रतिकूलोभयपक्षी। अन्य गण गी सुकृतदुष्कृतri१८s@big अन्य फलप्रधानं ८२। G GLDIT? ढगळी शङ्कावारणार्थम् । @ B इति । অम्এना♚CHD। बा। पूर्वस्थान की Com बা♚। অम्ं, অC- अन्यती♚ली - नलीका आरोपिbig। ig अन्यप्रपन्नस्य भक्तस्य वा अन्त्यकाले समस्तनिग्रह सङ्कल्पं त्यक्ष्यामीति सङ्कल्प एव पूर्वाघानां विनाशः - अस्या बुद्धिपूर्वोत्तराघेण निग्रहसङ्कल्पे भविष्यत्यपि तस्य फलं न दास्यामीति सङ्कल्प एव वा निग्रहानुदयसङ्कल्प एव वाश्लेषः । शरीरवियोगकाले तयोस्स्वरूपेण त्याग एव हानम् । अनुकूल प्रतिकूलविषये तत्फलप्रधानसङ्कल्प एवोपायनमिति भेदः । - ४९-७ असल् पिळन्देऱिडुगिऱदु ऎऩ्ऩुम्बडि पण्णि ऎऩ्गिऱत्तुक्कु पुमॆऩ्ऱु लं। “दिवा च शुक्लपक्षश्च ह्युत्तरायणमेवच । मुमूर्षतां प्रशस्तानि विपरीतं तु गर्हितम् ॥” ढाढ प्रमाणं @@@@@ निन्दितरात्र्यादिकाल की प्रपन्नकं LD IT GOOT LD IT OF IT ॐ बाधककurr? ढग। दिवाचेति । अपूर्णोपाय

पुरुषविषय बाधक

॥।

(सा।प्र।) दुष्कृतम्” इत्युपनिषदुक्त प्रकारेण । वृक्षखण्डद्वयस्यैकी करणाय खण्डद्वयप्रान्ते विदार्य एकदेशं खण्डयित्वापहाय विदारित खण्डितैक देशौ परस्परं संयोज्यैकीकरणं

। इत्यस्यार्थः

ढाणी,

• अनुकूल प्रतिकूलवर्गद्व ये पुण्यपापे दृढसम्बद्धे इति यथा स्यातां तथा (सा।वि।) अनुकूलप्रतिकूल बाबा गीतकीय, अनुकूलप्रतिकूलतया स्थितपक्षद्वये अम्ब♚Gz१०ळी), पूर्वावस्थानाद्विश्लिष्यान्यस्मिन् स्थाने स्वयमेवोपरि पतित अकृतमेव कृतमिवाभ्यागच्छतीति फलितार्थः - गणी, इत्युक्तप्रकारेण कृत्वा - पूर्वमुक्तं बन्धक/i१६६१६०] पूर्वोत्तरपुण्य पापriruji Gugganjopuri इत्येतदिह कर्मतया सम्बध्यते - तेषां कर्मणां सुहृत्सु फलप्रधान सङ्कल्पं कृत्वेति भावः - सारप्रकाशिकायां तु - “वृक्षखण्डद्वयस्यैकीकरणाय खण्डद्वयप्रान्ते विदार्य एकदेशं खण्डयित्वा अपहाय विदारितखण्डितै कदेशौ परस्परं संयोज्यैकीकरणं श्रम

बा♚५० कीpg। इत्यस्यार्थः - अनुकूलप्रतिकूल वर्गद्वये (कञ्चिदंशमपहाय) पुण्यपापे दृढसम्बद्धे यथा स्यातां तथा कृत्वेत्यर्थः” इति व्याख्यातम् - फलान्तर प्रसक्त coguji इति तथापि - “दिवा च शुक्लपक्षश्च”-

मूलं । यावद्देहभावित्वात्” मनुष्यपितृदेव ६६० अप्रच्युत पूर्व संस्कार मनोरथ

राजा -

॥।

निर्याणाधिकारः

[[२७९]]

“अतश्चायनेऽपि दक्षिणे” नीqw own रात्रि नं

६० सङ्कल्पिक्के समय की

की राजकुमार की

प्रसन्न ॥

big ६गी

(सा।दी।) मनुष्य (०८०, दिवसं - पितृकं

LLB, शुक्लपक्षं देवतै ८६५६०LUJ L उत्तरायणं - मनुष्य (OL - रात्रि अस्तमयात् परं - पितृकं (COL रात्रि कृष्णपक्षम् - देव(@L रात्रि दक्षिणायनम् - अप्रच्युतेत्यादि - मोक्षं अभिलाष mf ऎऩ्ऱबडि

इत्याद्युक्त

(सा।स्वा।) ५५ē]। मनुष्येति, दिवाळं, पूर्वपक्ष, उत्तरायण कुङ्किं प्राशस्त्यं मनुष्यपितृदेव दिवात्वलं ग रात्रिकृष्णपक्ष दक्षिणायन (i) ५ (६१५५६८ मनुष्यपितृदेव रात्रित्वjg निन्दैQworm द्योतितक दिवाg रात्रि प्रकारLong निर्देशिung मनुष्येत्यादि निर्देशम् । त्यज्यमानेषु देह तदनुबन्धिषु रागाद्वाऽनन्तरं किं भविष्यतीति भयाद्वा भगवानेव प्राप्य इत्यनुभवसंस्कारस्य तदधीनमनोरथस्य च कालदैर्घ्येण कायविश्लेष निमित्तक्लेशेन च प्रच्युतावन्त्यकाले अनिच्छुत्वान्मोक्ष प्रधानं ८०G GLDI? GT Guri। अप्रच्युतेति - संस्कारश्च मनोरथश्च संस्कारमनोरथौ पूर्वौ च तौ संस्कारमनोरथौ च पूर्वसंस्कार मनोरथौ अप्रच्युतौ यस्येति गद्यभाष्ये विवृतम् । दुर्मरणं पिशाचत्वादि प्राप्ति Quing? अतितराधिकारि५(५ऊङ्गली भोग्यतया चिरपरिचित देही

अनिष्टïrpr? अप्रच्युतपूर्वसंस्कार मनोरथ बहुमतकं की परमैकान्तिकं उचित

६१ CLIC?

शरीरं तत्त्ववित् कामं (५) अत्यन्तानिष्टं

अनिष्ट गढf ऊं की निमित्त

@pri - इति। (g gm & कं (५ -

॥।

विश्लेषिकं ६० क Imgii अत्यन्त शरीरविश्लेषं

LLCurr

(सा।प्र।) कृत्वेत्यर्थः - मनुष्याणां दिवा सूर्यालोकविशिष्टत्रिंशत् घटिका परिमितः कालः सूर्यालोकशून्यत्रिंशत्घटिका परिमितः कालो शत्रिः - पितॄणां दिवा’ शुक्लपक्षः - रात्रिः कृष्णपक्षः - देवानां दिवा उत्तरायणम् - रात्रिर्दक्षिणायनम् -

॥।

(सा।वि।) इत्यस्य “निशि नेति चेन्न सम्बन्धस्य यावद्देहभावित्वात्” इत्यादेश्च व्यवस्थितविषयत्वान्न विरोध इति भावः मनुष्य पितृदेवrium, मनुष्याणां दिवसस्सूर्योदय मारभ्यास्तमनकालः पितॄणां दिवसश्चुक्लपक्षः - देवानां दिवस उत्तरायणम् - रात्रि कीung, मनुष्याणां रात्रिस्सूर्यास्तमयानन्तरकालः - पितॄणां रात्रिरपरपक्षः देवानां रात्रिर्दक्षिणयनम् अप्रच्युतपूर्वसंस्कारमनोरथानां गनी, मोक्षं प्राप्नुवानीत्यभिलषिताविस्मरणशीलं कृत्वा । मीठी_५। कारागृहस्थिते - राजकुमार ढङ्ग की मुण्डी, राज॥।

पडि

(सा।सं।) विद्याजनित पूर्वसंस्कारः । तस्माज्जातो यो मानस उत्साहस्समनोरथः - तदुभयप्रच्युति रहितस्सन् कृत्वा - उद्बुद्धसंस्कारम् उत्फुल्ल (LDITI) मानसोत्साहं च कृत्वेत्यर्थः - एवं मार्ग

[[२८०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । LG YuuGomium) प्रशस्ताप्रशस्त नियम wom तत्कालोपस्थित शरीरविश्लेषनिमित्त कण्ठी, वागादिना ॥ बाह्येन्द्रियmi१८६६ir ußomguji मनस् Cerial, Quing कर्मज्ञानेन्द्रियां CGL Balq।६०७ मनस्६०६० प्राणवायु

इन्द्रिय [COLD ८mtq।६० प्राणवायु त्रिस्थूणक्षोभदशै स्थूलदेही

इन्द्रियप्राणभूतसूक्ष्मसंयुक्त ६०११६६] जीव ६०६०७

जीवप्राणेन्द्रियसंयुक्त ६६] जीव &mLjOg०♚g पञ्चभूतसूक्ष्म [ CCL Ceri, निसर्गसौहार्द (LPOOL हार्द@min♚ - (सा।दी।) नियमom, मरण की नियमं उपोद्धातons Q।अर्थ१५६०ना निरूपि

॥।

big शरीरविश्लेषहेतुoी - Que अधिकारार्थ निर्याणी

“वाङ्मनसि सम्पद्यते'

अर्थमं

की। Que “तेजः

ढाढा अर्थßललकं BILG कीpi - वागादिं) इत्यादिuri। “मनः प्राणे” Bi - कर्मेत्यादिuni - “प्राणस्तेजसि” ढाङ्गलंलं

इत्यादि) - त्रिस्थूणक्षोभदशैयिल्, त्रिस्थूणं, मुदुकिल् वंश परस्यां देवतायाम्” ढाकी अर्थी - इन्द्रियेत्यादि स्वविदविदुषोरित्थं साधारणे -

॥।

(सा।स्वा।) स्वर्णमयायुधß Co। आयसमयायुध CG @ प्रतिबन्धक निवृत्तिकं साधननियमं Color Lg - स्थूलदेहापेक्षया भूतसूक्ष्मं काणविल्लैये? ऎऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार् स्थूलदेहली १६m Lo इति BOjjQgG♚$ug।कं लिङ्गम् १६०० १६ त्रिस्थूणक्षोभदशै इति - त्रिस्थूण, मुदुगिल् वंशमॆन्नुम् पेरुडैय मेल् ऎलुम्बु - इप्पडि इप्पडि VCवऩाऩ पुऩै tऩाऩ ईश्वरा क्लेशि पीऊं की। उचित CLI? नग - इन्द्रियेति - ॥।

(सा।प्र।) “वाङ्मनसि” इत्येतदभिप्रयन्नाह - वागादीति - मनः प्राण इत्यभि प्रयन्नाह - Q इत्यादि- “एवमेवमात्मानमन्तकाले सर्वे प्राणा अभिसमायान्ति - तमुत्क्रामन्तं प्राणोनूत्क्रामति” इत्याद्यभिप्रयन्नाह - इति। “भूतेषु तच्छूतेः प्राणस्तेजसि पृथिवीमयः आपोपयः - तेजोमयः’ इत्याद्यभिप्रयन्नाह - प्राणेन्द्रियेत्यादि - त्रिस्थूणं , शरीरम् - “तेजः परस्यां देवतायामित्येतदभिप्रयन्नाह - Qug इन्द्रियप्राणेति - “शतं चैका च हृदयस्य नाड्यः -

(सा।वि।) कुमारविषये -

श्रृङ्खलां श्लथयित्वा - Aminormal, सिऱैक् कूडत्तिल् निऩ्ऱुम्, कारागृहात् - G/BIT६ळङ्ग G), स्वीकृत्य - piuG LOmiCLIC), बहिर्गमनवत् - एतावत्पर्यन्तं प्रसक्तानुप्रसक्तं परिसमाप्य इदानीमधिकारार्थमाह - वागादिना इत्यादिना guji, दशच पदिऩोरु, एकादशच - त्रिस्थूणं शरीरं &jgjg, मथनेन गृहीत्वा♚♚, स्वस्मिन् श्रमं निवर्त्य-

(सा।सं।) निर्गमनार्थोत्क्रमणात्पूर्वकृत्योपयुक्तार्था उक्ताः - अथोत्क्रमणात् पूर्वकृत्यमाह - वागादिला इत्यादिना - पृष्ठभागस्थं स्थूणास्थानीयं प्रधानास्थित्रयमेव त्रिस्थूणं - स्थलभेदात्पञ्चभूतसूक्ष्मोद्धरणं मथनसाध्यम् । मथनदशैव त्रिस्थूणक्षोभदशा -।

निर्याणाधिकारः

[[२८१]]

मूलं । स्थूलशरीर की विद्वदविद्वत्साधारण Dior उत्क्रान्तिक्रम की, “अनन्ता रश्मयस्तस्य दीपवद्यस्स्थितो हृदि । सितासिताः कद्रुनीलाः कपिलाः पीतलोहिताः ॥ ऊर्ध्वमेकः स्थितस्तेषां यो भित्त्वा सूर्यमण्डलम् । ब्रह्मलोकमतिक्रम्य तेन याति परां गतिम् ॥ यदस्यान्यद्रश्मिशतमूर्ध्वमेव व्यवस्थितम् । तेन देवशरीराणि सधामानि प्रपद्यते ॥ येनैकरूपाश्चाधस्ताद्रश्मयोऽस्य मृदुप्रभाः । इह कर्मोपभोगाय तैः संसरति सोऽवशः॥” नढाकीmuqw नानाएं

Gum

in Gum

आत्मापहारिका स्वर्ग

प्रावेशि

नरक [i) & (६५) कं gumi मार्गान्तर । मुख नाग नाडीविशेष यामी॰धी॰कंली अर्चिरादिमार्गानं मुखLooor शताधिकैunroor ब्रह्म नाडि (ulsi) (सा।दी।) सरणेर्मुखे ढाळा अर्थ BILLGmrit - Que स्थूलेति - अनन्ता रश्मय इत्यादि - यो जीवात्मा दीपवत् हृदि स्थितः तस्यानन्ता रश्मयो नाड्यस्सन्ति - सितासितादिरूपाः - तेषां मध्ये य ऊर्ध्वमुख एको रश्मिः अयं सुषुम्ना नाडीत्युच्यते - तेन रश्मिना जीवः सूर्यमण्डलं भित्वेद्यादि । अस्यात्मनः उक्तं रश्मि विहाय यदन्यद्रश्मिशतम् ऊर्ध्वमेव स्थितं तेन देवशरीराणि स्वर्गं च प्रतिपद्यते ये चानेकवर्णा मृदुप्रभा अधोमुखरश्मयस्सन्ति तैर्जीवः कर्मपरवशः इह लोके कर्मोपभोगार्थं संसरति ग

कळ्ळर्

[[९९]]

Gumb यही मग याना - आत्मापहारिणा, संसारिकन्ना, आत्मचोर मार्गान्तर♚ली) Curr&C००१४ - मुखना, द्वारका - “शन्त चैका च हृदयस्य नाड्यः इत्याद्यर्थमुंललऊं BITLGpri - अर्चिरादीत्यादिwn - “तदेकोऽग्रज्वलनम्” इत्याद्यर्थमं &L०&pri। ब्रह्मनाडि प्रावेशि - ब्रह्मनाडी,

विशेषाभिमानकार्य CLDIT?

(सा।स्वा।) Qig उत्क्रमणं प्राकृतजनसाधारण । ईश्वर ढाढङ्गमा नÈQuini - Q इत्यादिना - अनन्तेति यो जीवः दीपवद्धृदि स्थितः - तस्य अनन्ता रश्मयः - ऊर्ध्वमिति - ऊर्ध्वं य एकस्स्थितः तेन सूर्यमण्डलं भित्वा ब्रह्मलोकमतिक्रम्य परां गतिं यातीत्यर्थः - “रश्म्यनुसारी रश्मिभिरूर्ध्वमाक्रामते” ढाढगळी अर्थ -

॥।

(सा।प्र।) तासां मूर्धानमभिनिस्सृतैका - तयोर्ध्वमायन्नमृतत्वमेति विष्वङ्ङन्या उत्क्रमणे भवन्ति “ इत्यादिकमभिप्रयन्नाह - अनन्ता रश्मय इति - “तद्यथा महापथ आतत उभौ ग्रामौ गच्छति इमं चामुञ्च एवमेवैत आदित्यस्य रश्मय उभौ लोकौ गच्छन्ति - इमं चामुञ्च तेऽमुष्मादादित्यात्प्रतायन्ते त आसु नाडीषु सृप्ता आभ्यो नाडीभ्यः प्रतायन्तेते अमुष्मिन्नादित्ये -

(सा।वि।) बाबा Gumb नां Gun, चोरस्वीकृ तमार्गाणामिव । स्वर्गनरक/i१५६५Ègi Gumb मार्गान्तरris (@कञ्छ, स्वर्गनरक गमनार्थ मार्गान्तराणाम् । मुख [i) BIT, द्वारभूतेषु - नाडीविशेष ।ri), नाडीविशेषेषु - Cursing। यथा न गच्छेत्तथा - कण्डी मार्गेभ्यो निवर्त्य । - ॥।

(सा।सं।) तस्य रश्मयः, तच्छब्दवाच्यजीवसम्बन्धिरश्मयः । नाड्यः । रश्मय इत्युक्तिः - प्रभावत्तया । सधामानि, औज्वल्यवन्ति । तैस्संसरति, तैर्निर्गतस्संसरति । -

[[२८२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । सूर्यकरावलम्बिumi (सूर्यकिरणावलम्बिumi) & GupiuGloor अन्तिमदशै ६० smil

(सा।दी।) सुषुम्ना नाडी - “रश्म्यनुसारी” ढाळा अर्थ कळीpit - सूर्यकरेति Qjनिर्याणदशाविषय ऐतिह्यलं G&pri - अन्तिमस्मृतिनिरूपणार्थ माग

अन्तिमदेशैui इत्यादि

॥।

(सा।स्वा।) Gii - सूर्येति - Quअधिकारि Com

अन्तिमस्मृतिरूपपरिकरविलम्ब

मोक्षमविनाभूत G Bm G Com ? प्रपन्न

जन्मान्तरं प्रसङ्गिwrzn? प्रपन्न अन्तिमस्मृति अपेक्षितै। श्रीभाष्यकार शुकं अन्त्यकाल♚ C अन्तिमस्मृत्यर्थ द्वयोपदेशं गीगा अनकं काङ्ग सन्निधिuএCubig श्रीवैष्णवाङ्क्षा Diळील उपदेशंLDING ENGILDÔाळा सॆय्यक् कडवोमॆऩ्ऱु कलङ्गिऩदुवुम् faif यादो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्

इत्यादिना -

॥।

माग

(सा।प्र।) सृप्ताः अथैतैरेव रश्मिरूर्ध्वमाक्रमतें” इत्याद्यभिप्रयन्नाह - सूर्यकिरणावलम्बि wmi इति - ननु सर्वेश्वरस्सकृद्भरन्यासमात्राद्देह वियोगकाले शताधिकनाडीं प्रवेशयतीत्येतदनुपपन्नम्- “ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म व्याहरन्मामनुस्मरन्यः प्रयाति त्यजन्देहं स याति परमां गतिम्” इत्यन्तिमस्मृतेरपि परमगति कारणत्वोक्ते दर्शनप्रवर्तकैः रामानुजाचार्यैः कूरेशान्तिमदशायां द्वयोपदेशद्वारा भगवत्स्मरणाच्चेत्यत्राह - आऴ्वाऩ् इत्यादि - ळा इति, श्रीवत्साङ्कमिश्राणां कूर लङ्ग इति द्रमिङनाम्न एकदेशभूतो विशेषणरहितो विशेष्यभागः ६_rru ४ त्रिस्थूणक्षोभजनित श्रमेणास्य शोषाद्विवक्षितोक्त्य- (सा।वि।) सूर्यकरावलम्बिwrrii, “यथा महापथ आतत उभौ ग्रामौ गच्छतीमञ्चामुञ्च एवमेवैत आदित्यस्य रश्मय उभौ लोकौ गच्छन्तीमञ्चामुञ्चते अमुष्मादादित्यात्प्रतायन्ते ता आसु नाडीषु सृप्ता आभ्यो नाडीभ्यः प्रतायन्ते तेऽमुष्मिन्नादित्ये सृप्ता अथैतैरेव रश्मिभिरूर्ध्वमाक्रमते” इति श्रुतेः - puQolquo सूर्यकरावलम्बी सन् यथा गच्छेत्तथा कुर्यात् - इत्यारभ्य उक्तचूर्णिकाया इह समाप्तिः ननु “ ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म व्याहरन्मामनुस्मरन् । यः प्रयाति त्यजन्देहं स याति परमां गतिम्” इत्यन्तिमस्मृते र्मोक्षकारणत्वोक्तेर्दर्शन प्रवर्तकैः रामानुजाचार्यैरपि कूरेशान्तिमदशायां द्वयोपदेशद्वारा भगवत्स्मरणाच्च इह कथमन्तिमस्मृतिर्नोक्तेत्याशङ्कय “ओमित्येकाक्षरम्” इत्येतद्भक्तविषयं प्रपत्तेरन्यानपेक्षत्वादित्यभिप्रेत्य रामानुजाचार्यकृतद्वयोपदेश्यतात्कालिकश्रमनिवृत्यर्थत्वमेव नतूपायभूतान्तिमस्मृत्यर्थत्वमिति तैरेव प्रकटितत्वान्न विरोध इति तदीयमैतिह्यमाह - इति, कूरेशे, श्रमेण । [s]BITLq, शुष्यज्जिह्वे विवक्षितोक्त्य -

॥।

(सा।सं।) piuQbulgi इत्यस्य सत्यसङ्कल्प सर्वेश्वरा इति पूर्वेणान्वयः । भक्तस्यान्तिमस्मृतेरुपायपरिकरत्वेन सम्पाद्यता प्रपन्नस्य नेतीममर्थमाख्यायिकामुखेन प्रथमं मिर्दधाति । शुळा इत्यादिना - ॥।

निर्याणाधिकारः

शु

[[२८३]]

मूलं । न की त्तैयरुळिच्चॆय्य इप्पेऱु नमक्कुवरुगैयरिदु नामॆऩ्ऩ सॆय्यक्कडवोमॆऩ्ऱु अप्पोदु सेवित्तिरुन्द मुदलिगळ् कलङ्ग इवर्गळ् अरिवु वुत्तैत् तिरुवुळ्ळम्बऱ्ऱि आऴ्वाऩ् यऱियार्गळो? इव्वुयिलिवरुक्किदु कर्प्पूरत्तैयुम् GSRÍरैयैयुम् QLLमात्र ६orm? उपाय । कण्ठ (परिकर DIS) उपकारक Gaun मॆऩ्ऱरुळिच्चॆय्य मुदलिगळ् तॆळिन्दु राऩार्गळ् - ॥।

(सा।दी।) Qium), अन्तिमस्मृत्यर्थ द्वयोपदेश - sarijs, भ्रमिमं - अवस्थै

मात्र, उपायाङ्गत्वेन Gaus। gjgj।

स्वस्थचित्तyri - अतः प्रपन्नÈ५ अन्तिमस्मृत्यादि

निर्बन्ध-

“ओमित्येकाक्षरं “अन्त्यकाले च मामेव

(सा।स्वा।) शुा प्रकृति, “रामानुजार्यवशगः परिवर्तिषीय” । अनिष्टनिवृत्तीष्ट प्राप्ति Oppoा सर्व(puó आचार्याधीन Quorm निर्भर की स्वभाव - ब्रह्म व्याहरन् मामनुस्मरन् । यः प्रयाति त्यजन्देहं स याति परमां गतिम्” स्मरन्मुक्त्वा कलेबरम्” ढाढा परमगतिसाधन अन्तिमस्मृति अन्त्यकाल♚ली अवश्यं सम्पादनीयैQuorm प्रमाणं

तद्विरुद्धons Quion?

Tri-॥।

[LDIT DI

ल

(सा।प्र।) शक्तेः श्रीवत्साङ्गैः रामानुजपदारविन्दे अबलम्ब्यमाने रामानुजे च तदभिप्रायं ज्ञात्वा तदा तच्छ्रोत्रे द्वयमुपदिशति सति - Qium big wfg, तदा समीपस्थेषु श्रीवैष्णवेषु एतद्रामानुजाचार्य कर्तृकद्वयोपदेश रूपोपायोऽस्माभिः प्राप्तुमशक्यः -

Couró, एतदर्थं वयं किं वा कुर्म इति भीतेषुसत्सु - ( इति शब्दः पूज्यतापरः - ♚। ज्ञात्वाकुंळा प्रकृतिwwmlurrison, संयगवगतस्यार्थस्य रामानुजाचार्याच्छुश्रूषत्वरूपं कूरेशस्वभावं न जानीध्वं किम् - मङ्की, अस्यैतत् - कर्पूर ५५, कर्पूरं - खण्डशर्करै, खण्डशर्करां - यथा वा कर्पूरं शुष्कास्यस्यास्य शोषं निवर्तयति, यथा वा खण्डशर्करा अत्यन्तभोग्या तथा तादात्विकोपक्लेशनिवृत्तिपूर्वक परम भोग्यत्वेनोपदिष्टमित्यर्थः - एवं स्वोक्ते अन्तिमस्मृतेरनपेक्षितत्वे प्रमाणान्याह । - ॥।

(सा।वि।) शक्ते । ली १४ ला कङ्क, श्रीपादौ सङ्गृह्णाति - @i, रामानुजमुनौ श्रीमं@ju, दयया उपदिशति सति - सेविका, सेवमानेषु शिष्यप्रधानेषु । Qing, अयं द्वयोपदेशरूप पुरुषार्थः - BLDig। अस्माकम् । १५०५ - श्री दुर्लभः । mii, वयम् । ६६Ôा Glguluß&L_Coumi, किं कुर्म इति । ८६०rijs, खिन्नेषुसत्सु - @ii अभिप्राय jog। एतेषामभिप्रायम् लী४नाना ♚ली, ज्ञात्वा - प्रकृतिwwmis? कूरेशस्य मन्मुखात् ज्ञातेऽप्यर्थे पुनः पुनः स्वयं शुश्रूषास्वभावं न जानीथ । मात्रं, दानमात्रम् । श्रमापनोदनमात्रमेतत् - उपाय लङ्का कङ्क उपकारकonsÈ QguiGgmComb, उपायस्योपकारकतया न कृतवन्तस्स्मः - ढङ्गÈQuiJu निर्भरक्षा, इत्यन्तिमस्मृति नैरपेक्ष्ये ऐतिह्यं प्रदर्शितम् - अत्र स्मृतिम् - ॥।

[[२८४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । शुल “नष्टस्मृतिरपि परित्यजन्देहम्” “स्थितेमनसि सुस्वस्थे” नढाकील कवुत्तिलुम् “तुप्पुडैयारैयडै वदॆल्लाम्” ऎऩ्गिऱ पाट्टिलुम् सॊल्लुगिऱबडिये प्रपन्नं अन्तिम स्मृति६) निर्बन्ध ॥।

[[१]]

(सा।दी।) शुलं इत्यादि - अन्तिमस्मृतीत्यादिशब्द की (०५।५१T१LD सङ्कीर्तनग्राहकम् - स्थिते मनसि Tmळं श्लोकद्वयलंलं “काष्ठ पाषाणसन्निभं” ढाढग - इत्यादि - ji, रक्षणसामर्थ्यम् - अमा आश्रयि, काष्ठपाषाणसन्निभ अदुडैयवऩै ऎप्पदुयॆल्लाम्। सोरविडत्तु, GILDङ्गा दशैी, सकलेन्द्रियपरमदशै - Go

शुल

उक्त@bQ

शरीरपातसमयेत्वित्यादिना वचन rig अविरोधेन - ॥।

(सा।स्वा।) शुल) इति - शुक्र उपाय किं परिकर Luigro श्रीभाष्यकार @@@@ प्रमाण

“काष्ठपाषाण सन्निभम्” गmb अन्तिमस्मृत्यपेक्षै

[[६६]]

प्रपन्न

“नष्टस्मृतिरपि " Quin विशिष्य&q&

पूर्वोक्तप्रमाणं भक्तियोगनिष्ठ विषय Gori B♚ - win इत्यादि - Buy

सामर्थ्य - अ, आश्रयि

ढाढग की सकलेन्द्रियो परमदशै

। आपद्दशै

[[१]]

सहाय्यकं १६००१००१QTQlp समर्थक आश्रयि आदिशब्दलंलं ली(UBTD सङ्कीर्तनादिना ग्राह्यना - Qq गद्य♚ली प्रपन्नकं अन्तिमस्मृति

[[९९]]

। “काष्ठपाषाणसन्निभम्’ तुणैयावरॆऩ्ऱऩ्ऱो।

अन्तिमस्मृत्यादीति शरीर पात काले की

की। विरोधिung? -

॥।

(सा।प्र।) शुक्रं नष्टस्मृतिरपीत्यादिना - “तीर्थे श्वपचगृहे वा नष्टस्मृतिरपि परित्यजन्देहं ज्ञानसमकालमुक्त्वा कैवल्यं याति गतशेकः - स्थिते मनसि सुस्वस्थे शरीरे सति यो नरः - धातुसाम्ये स्थिते स्मर्ता विश्वरूपं च मामजम् । ततस्तम्म्रियमाणं तु काष्ठपाषाणसन्निभम् । अहं स्मरामि मद्भक्तं नयामि परमां गतिम्” इत्यादिरन्तिमस्मृत्यनपेक्षितत्वे प्रमाणम्।

b इत्यपि तत्र प्रमाणम् । समर्थसमाश्रयणादिकं सर्वमसामर्थ्यदशायान्ते सहाया यथा भवेयुरेवेत्यर्थः - एतदुपक्रमगाधायां चान्तिमस्मृत्यादिभिरवश्यं भवितव्यमित्यनुक्तेस्तत्र निर्बन्धो -

(सा।वि।) प्रमाणयति - नष्टस्मृतिरपि परित्यजन्देहमिति - uniqui, एतदुपक्रमगाधायां - तत्र हि

Lum

ऊंBLDITLCLग इत्युक्तम् । शरीर पातसमयेत्वां स्मर्तुं न समर्थोऽस्मि । मत्प्रयत्नसाध्यस्मृतिस्तदा नास्तीत्यर्थः - निर्बन्ध m। उपायतयान्तिमस्मृत्या भवितव्यमिति निर्बन्धो नास्तीत्यर्थः । ॥।

(सा।सं।) शुल, अन्तिमस्मृतेरुपायपरिकरत्वाभावस्य भाष्यकृद्भिरेव कण्ठोक्तत्वात् । उक्तस्यान्तिमस्मृति निर्बन्धाभावस्य प्रमाणमूलतामुपपादयति । नष्टस्मृतिरपीत्यादिना । अन्तिमस्मृति निर्बन्धाभावे अतिप्रबुद्धः “अप्रच्युत पूर्वसंस्कार मनोरथ” इति गद्यविरोधमाशङ्कश्च -

निर्याणाधिकारः

[[२८५]]

मूलं। “शरीरपातसमये तु केवलं मदीययैव दययाऽतिप्रबुद्धो मामेवावलोकयन् अप्रच्युतसंस्कारमनोरथः” नवचनानं अविरूद्ध ७ प्रकार निर्वाह्य। ६] [] Conson of ६, गद्य कुण्डीनी अन्तिमस्मृति ( अन्तिमस्मृतिwwwyii) उपायफलulsi Gsro प्रपन्नानान्ना कङ्क

आचार्य निर्वहिmini।

Quqw @ शरीर की भगवद्व्यतिरिक्तविषयी

अन्तिम प्रत्ययं निर्विषय

Co-

॥।

(सा।दी।) कथञ्चिन्निर्वाह्य Di - शरीरपातेत्यादिuni - शळंा निर्वाह आचार्यपक्ष कं BLG कीpri - गद्य कुण्डी इत्यादिuni - अन्तिमस्मृति प्रपन्नकं उपायफल Isis ूं

नियतं तद्विषयं गद्यवाक्य

मुख्यपक्षñog उपन्यसिकं -

ग

LIST,, - ॥।

(सा।स्वा।) ढाढणी

LDIT

का पक्षम् - शी अनुपपत्तिप्रदर्शनपूर्वक & इत्यादिuni - प्रपत्तिफल

अन्तिमस्मृतिनिर्विषय

अनियतविषय

शरीरेति - वचन rijir “नष्टस्मृतिरपि”

अभिप्राय

। कण्ठरवेण शङ्किलं । उत्तर

स्मृति निषेधि० अविरोधवर्णनं दुर्घट

@supri -

फल Loss -

॥।

JIG) इत्यादिना - पूर्वोत्तरवचन rijiा अन्तिमस्मृतिou

(सा।प्र।) नास्तीत्यर्थः । दिवा शुक्लपक्षोत्तरायणादिरादिशब्दार्थः । स्वोक्तार्थस्य भाष्यकारवाक्य विरोधमाशङ्कय परिहरति । शरीर पातेत्यादि ना । “अप्रच्युत पूर्वसंस्कार मनोरथो जीर्णमिव वस्त्रं सुखेनेमां प्रकृतिं स्थूल सूक्ष्मरूपां विसृज्य” इति वाक्यशेष सहितेनानेन वाक्येनान्तिमस्मृत्यावश्यकत्वे प्रतीतेऽपि तत्र तात्पर्याङ्गीकारे उदाहृतवचन विरोधादन्यथैव निर्वाह्यमित्यर्थः को वा निर्वाहप्रकार इत्यत्र स्वानभिमत निर्वाहेऽनुपपत्तिं दर्शयन् विवक्षितनिर्वाहमाह - TC) इत्यादिना, कथं निर्वाह इति चेदित्यर्थः । - gur, एकञ्चेत् । अन्तिमस्मुतिमपि फलत्वेन क्रोडीकृत्य भरन्यस्यतां सा भवेदिति विवक्षया भाष्यकारैरुक्तमिति चेत् -

(सा। वि।) ननु भाष्यकारस्य प्रपन्नविषयऽन्तिमस्मृति र्मास्त्वित्येवाभिप्रायः चेत्तर्हि तैरेव गद्ये कथमन्मिस्मृतिरुक्ता? तत्र प्रथममुदाहृतवचनैस्सह विरोधे कः परिहार इति शङ्कते - शरीरपातेति - अत्र केषाञ्चित्परिहारमाह - गद्य मण्डी इति - प्रपत्ति प्रकरणोक्त्येति भावः गद्य अन्तिमस्मृति प्रपन्न Jnor (CG) IITBL

अन आचार्याना इत्यन्वयः कथं प्रपन्न। इत्यत्राह - अन्तिमस्मृति उपायफल LIBऊं CBI इति एवं परिहारे दोषमुद्घाटयति- Qiqui इति एवञ्चेदित्यर्थः - अन्तिमस्मृतिं फलत्वेन क्रोडीकृत्य भरन्यस्यतां सा भवेदिति विवक्षया भाष्यकारैः तथोक्तमितिचेदित्यर्थः ९ शरीर कुण्डी, एकस्मिन्नपि शरीरे । अन्तिमप्रत्ययम्, अन्तिमप्रत्ययस्य - निर्विषय, निर्विषयत्वाभावेन । । इयमन्तिमस्मृतिः भगवद्व्यतिरिक्तविषयलण्ड CurDI, भगवद्व्यतिरिक्तविषये -

—

[[१]]

ऒरु

[[१]]

[[०९०]]

(सा।सं।) गद्य कुंली इत्यादिना परिहरति । शरीरपातेति, अन्तिमप्रत्ययं इति । उपायफलत्वेन अन्तिमस्मृतिनिर्देशेऽप्यविरुद्धमित्यर्थः । तत्र नियामकं विद्यामाहात्म्यमिति भावः -

[[२८६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं। “यं यं वापि स्मरन् भावम्” नढाकील का कङ्की ६० विपरीतफलomi - गद्यल भनqu स्वतन्त्रप्रपत्तिनिष्ठ भगवद्विषय की अन्तिमप्रत्ययं अवश्यं ६१५ - नष्टस्मृतिरपीत्यादिना श्रीगीतै अष्टमाध्याय श्री “यं योगिनः प्राणवियोगकाले यत्नेन चित्ते विनिवेशयन्ति” इत्यादि स्वयत्नसाध्य विधिक उपाय अन्तिमस्मृति६१६६६७_६१० आचार्य अनुसन्धि-॥

क

(सा।दी।) @ig अन्तिम Dior ज्ञानम् । “यं यं वापि स्मरन् भावं त्यजत्यन्ते कलेबरम् । तं तमेवैति कौन्तेय सदा तद्भाव भावितः” ढाकी श्लोकद्वयomb, विपरीतफल omb, मोक्षविपरीत फलवत् स्वतन्त्रेति

(

स्वतन्त्र प्रपन्नकं पूर्वप्रपत्तिकं फल Disi Cg भगवद्विषय की अन्तिमप्रत्ययं

०५ - शुद्ध नष्टस्मृतिरपीत्यादिवचनं विरुद्धLDING

उपायप्रभावलंल

नियत

फलDisi

Q) नष्टस्मृतिरपीत्यादि वचन [] पूर्वकृतप्रपत्ति नैरपेक्ष्य भक्त्यपेक्षया उत्कर्षjmgकं ।

नष्टस्मृतिरपीत्यादि

यै

॥।

माग

(सा।स्वा।) प्रपन्नविषय/i१८ढा गद्यमन्तिमस्मृति फल प्रपन्नविषयQD६orm] ५५५५१- Q। अविशेषेण सर्वप्रपन्नविषयDIT] अन्तिमस्मृत्यनपेक्षितत्ववचन १५१५६०ना मी प्रपन्नविषयDITS सङ्कुचितविषयonऊं(gळीDg] सर्वविषयगद्य सङ्कुचितविषय । Gs न्यायविरुद्ध LD६ormn? परस्पर विरोधशमनं प्रकारान्तरेण दुर्घट LOND BIT), उक्तप्रकारेण निर्वाहं समीचीन GDळाली आतङ्क निर्वाहमत्यन्तोपपत्ति विरुद्धतया त्याज्य OLD वक्ष्यमाणप्रकारेण निर्वाह सोपपत्तिक सत्सम्प्रदायागत LIST) उपादेय GILD- नष्टस्मृतिरपीत्यादिक्षा इति (सा।प्र।) । निर्वाहान्तरस्यानुपपन्नत्वे सति - गद्य की इत्यादिफलत्वेन तत्प्रार्थनाभावेऽपि सर्वेषां प्रपन्नानामन्तिमस्मृतिर्भवेदेवेत्यर्थः - ननु सर्वप्रपन्नानामन्तिम प्रत्यय सद्भावाङ्गीकारे तदभावबोधक वचनविरोधः स्यादित्यत्राह - नष्टस्मृतिरपीत्यादिना इति - अष्टमाध्याय मण्डळं इति- “ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म व्याहरन् मामनुस्मरन् । यः प्रयाति त्यजन्देहम् -

॥।

(सा।वि।) प्रसरति चेदित्यर्थः - अन्तिमस्मृतिर्नाम अन्तिमदशाभाविनीस्मृतिः - साफलत्वेन अभिलष्यते चेत् निर्विषया नास्तीति सविषयत्वे कदाचित् भगवद्व्यतिरिक्त विषया स्याच्चेद्विपरीतफला स्यादित्यर्थः ननु भगवद्विषयैव स्मृतिरन्तिम दशायां मे स्यादित्यभिलष्य प्रपत्तिः क्रियते तदात्वे दोषो नास्तीति चेदेवमपि तथाभिलष्य भरन्यासं कुर्वतामेव स्मृतिः स्यात् । सर्वसाधारण्येन न सिद्ध्येत् - नहि भाष्यकृद्भिरधिकारि विशेष परतया उक्तेत्याशयः - स्वाभिमतं परिहारमाह - इति । शुणा, निर्वाहान्तर स्यानुपपन्नत्वे सति । ननु सर्वप्रपन्नानां अन्तिमस्मृतिसद्भावाङ्गीकारे तदभावबोधकवचन विरोधस्स्यादित्यत्राह नष्टस्मृतिरपीत्यादि । अष्टमाध्याय, इति । “ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म व्याहरन्मामनुस्सरन्” इत्यत्रेत्यर्थः । नष्टस्मृतिरपीत्यादि -

(सा।सं।) तर्हि नष्टस्मृतिरपीत्यनेन प्राप्तं विरोधं परिहरति । नष्टेति । नष्टस्मृतिरपीत्येतदुपाय -

॥।निर्याणाधिकारः

[[२८७]]

मूलं । “केवलं मदीययैव दयया” नली - अन्तिमस्मृतिwng, वागादिलक्षा उपशान्त a noor ६) मनस् [६०] उपशान्त

भनुकी

कण्ठं

(सा।दी।) गद्यलं।

mung। -॥।

स्मृति -

Gunjog विवरिकीpri - केवलं मदीयेत्यादिum अन्तिमस्मृति स्वरूपं लगन - अन्तिमस्मृतिQJg। इत्यादि

उपशान्त Lorror -॥।

(सा।स्वा।) Qg - निर्वाहं सोपपत्तिक सत्सम्प्रदायागत GILD १०८ नियामक (PL_m? GT ঠেग Tে १ ( ] ÈQ] Firi - केवलमिति “मदीययैव दयया ऎऩ्ऱु सॊल्लुगैयाले पुरुषयत्नसाध्यान्तिम स्मृतिपूर्वोक्तवचनं तात्पर्य श्रीभाष्यकाराशय ५५ शु अन्तिमस्मृति अवश्यं OLD ६ m @&&&QCon? @ आत्माकं इतः परं भगवद्विषयज्ञान

स्मृति अन्तिमै Qu

ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार् ज्ञान॥&(@bÈन्नान्ना अन्तिमैQuorm

पिऱप्पदॆऩ्ऱबडि

pris

पिऩ्बु साऩिऩ् वरुगैयाले अदु कूडादे? अन्तिमस्मृतिung। इति बद्धदशै इन्द्रियाधीन

इति - भगवदनुग्रह संवलितमनस् arun

img - मनोरूपेन्द्रियाधीनज्ञान (गकी) घटादि ज्ञानं समीपवर्ति पुरुष in Big प्रवृत्ति निवृत्त्यादिकार्य iii Com? Tri-

शम इति, अछ, समीपम् - वागिन्द्रियमुपशान्त LOTTOBIC६० बाह्यलिङ्गं LOLD Qu तॆऩ्ऱु करुत्तु,

॥।

(सा।प्र।) स याति परमां गतिम्” इत्यत्रेत्यर्थः । एवं च भक्तानामिव प्रपन्नानामन्तिमस्मृतिर्नस्वयत्नसाध्या । किन्तु भरन्यासफलत्वेन पुरुषयत्नमन्तरेण भवेदिति भाष्यकाराभिप्राय इत्यर्थः । स्वोक्तार्थस्य भाष्यकाराभिप्रेतत्वे भाष्यकारवाक्यमेव सूचकमित्याह - केवलं मदीययैवेत्यादिना - केवलपदैवकारयोः पुरुषयत्न व्यावर्तकत्वादिति भावः ननु प्रपन्नानामन्तिम स्मृतिरवश्यं भाविनी चचेतन्तिकस्थानां यदा कदाचित् येन केनचिल्लिङ्गादिना प्रतीयेतेत्यत्राह - अन्तिमस्मृतिung। इति । । श्रीलंgung, इयं स्मृतिस्समीपस्थै र्ज्ञातुं न शक्येत्यर्थः । ॥।

(सा।वि।) उपायuors अन्तिमस्मृति Cormor इत्यन्वयः । उपाय तयान्तिमस्मृतिरपेक्षिता नेत्येवं परा नष्टस्मृतिरपीत्यादय इति भावः । भक्तानां यथान्तिमस्मृतिस्स्वयत्न साध्या तथा प्रपन्नानां स्वयत्नसाध्या न भवति । किन्तु भरन्यासफलत्वेन पुरुषयत्नमन्तरेण भवतीति भाष्यकाराभिप्राय इति भावः । स्वोक्तार्थस्य भाष्यकाराभिप्रेतत्वं भाष्यकारवाक्य मेव सूचयतीत्याह । केवलं मदीययैव दययेति - एवकारेण केवलपदेन च पुरुषयत्नस्य व्यावर्तितत्वादिति भावः । नन्वन्तिमस्मृतिः प्रपन्नानामवश्यं भाविनी चचेतन्तिकस्थानां यदा कदाचिद्येन केनचिल्लिङ्गादि ना प्रतीयेतेत्यत्राह । अन्तिमस्मृतिung इति । इयं स्मृतिः । श्रणुळीĖBig। सन्निहितानाम् । @gi, -

(सा।सं।) त्वेनान्तिमस्मृतिनैरपे क्ष्यपरमित्यत्र नियामकमाह । केवलमिति । केवलमिति स्वयत्नसाध्यत्वव्युदासः । एवकारेणान्यस्योपायान्वय निषेधः । @iig स्वतन्त्रप्रपन्न विषये । स्मृतिशब्दस्य इह कीर्तन परताभ्रमं वारयति । वागादीति । तर्ह्यस्य इतरानुपलब्ध्या बाधे तत्परिहरति ।

इति । -

[[२८८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं। “दृश्यते हि वागिन्द्रिय उपरतेऽपि मनः प्रवृत्तिः” नगकील भाष्यलिङ्ग

२०অलकी प्रमुखम्मी)

मनः प्रवृत्ति

व्याध्याद्यवस्थैquomo -

(सा।दी।) @gunठी “दृश्यते हि”

भाष्यकार

Quiz २G Gor? ढाढा ग

@prit - दृश्यते हीत्यादि - वागादि दशेन्द्रियोपरति विषय १६mi - वाङ्मात्रोपरतिविषय GILDrp_q। ५०कं(ं मं मी० इत्यादि । पूर्व परकीय ज्ञानानुमिति विषयं वाक्य Grg, Qurg स्वकीयज्ञान -

॥।

(सा।स्वा।) Quq। “दृश्यते वागिन्द्रिय उपरतेऽपि मनः प्रवृत्तिः” श्रीभाष्य की श्रीभाष्यकार वागिन्द्रियोपशान्तावपि मनः प्रवृत्ति दर्शन

। विरोधि? ढ ढङ्गQJ(@gui &pmi - दृश्यदेहीति - @ig भाष्यवाक्यं परेषां परकीय मनः प्रवृत्तिदर्शनं प्रसिद्ध

गङ्गा - परस्य परबुद्धेरप्रत्यक्षत्वात् BOLT केनचिदुपाधिना वाङ्मात्रोपरतावितरेन्द्रिय सत्वे लिङ्गदर्शन जन्यानुमिति परQ१६

नयिकीpri - Cg

इति - Qg वाक्यमनुमिति परLD की दृश्यते

योजनै wali

प्रयोगं ८२।६ Con? GT োTে इत्यादिना ५६०१ कं व्याध्यादिना वागिन्द्रियं शब्द DI) मनः प्रवृत्तिमं

प्रत्यक्ष पर

मनस्

ागणी

भाव्यवाक्यं सर्वेन्द्रियोपरति काल की

अनुपपत्ति

भाष्यवाक्य ॥ प्रत्यक्षज्ञानवाचिधातु ji - तऩक्कु

प्रत्यक्ष

व्यवहरि

मनोमात्र ♚ -

व्याधिनिवृत्त्यनन्तरं सर्वकं(५ळं प्रसिद्धQD६१ - शुभ (सा।प्र।) ननु भाष्यकारैर्वागिन्द्रियोपरमेऽपि मनोव्यापारस्य दर्शनोक्तेः अन्तिम स्मृतेरदृश्यत्वं नोपपद्यत इत्यत्राह । दृश्यते हीति - केनचित् प्रतिबन्धकेन वाङ्मात्रस्य कार्यकरत्वाभावदशायाङ्कर चरणादि व्यापाररूप लिङ्गेन मनोव्यापारस्य ज्ञानं वा । व्याध्यादिदशायां चेष्टाद्यभावेऽपि स्वस्मिन् मनोव्यापारस्य सर्वेणापि दर्शनं वा भाष्यकारैरुच्यते । नतु दशेन्द्रियाणां मनस्सम्पत्त्यनन्तर भाव्यन्तिमस्मृते र्ज्ञानमित्यर्थः । नन्वन्तिमस्मृतेः केनापि ज्ञातुमशक्यत्वे अज्ञाताया

(सा।वि।) ज्ञातुं शक्या न भवति । ननु भाष्यकारै र्वागिद्रियोपरमेऽपि मनो व्यापारस्य ज्ञेयत्वोक्तेस्तद्विरोध इत्यत्राह । दृश्यते हीति । ढाढगळी भाष्यकारवाक्यं, दृश्यते हीत्यारभ्योक्तं भाष्यकारवाक्यम् । केनचित् प्रतिबन्धकेन वागिन्द्रिय मात्रे उपरतेऽपि पाणिपादादीन्द्रियलिङ्गेन । ७ मनः प्रवृत्ति, काचिन्मनः प्रवृत्तिः ।

अस्य मुमूर्षोः । २६००, अस्ति । इति। अलीका, ज्ञानमर्यादाम् म ूळीpg], वदति - दशस्विन्द्रियेषूपरतेषु मनः प्रवृत्तिरितरै ज्ञयत इति भाष्यकारतात्पर्यं न भवति दशस्विन्द्रि येषूपरतेषु स्मृतिर्ह्यन्तिमस्मृतिः । अतो न विरोध इति भावः -

(सा।सं।) समीपस्थानामित्यर्थः । दृश्यते हीति । भाष्ये स्थिते gluing इति कुत इत्याशङ्क्य तद्भाष्यं यत्किञ्चिल्लिङ्गानुमितिविषयविशेषानालिङ्गतया मनः प्रवृत्ति मात्र विषयं न भगवद्विषयान्तिम स्मृतिविषयमित्याह - JI इति - प्रकारान्तरेणान्यथासिद्धिमाह - कृणकं छ इति -

[[२०]]

निर्याणाधिकारः

[[२८९]]

मूलं । भगवद्विषयी अन्तिमस्मृति मुक्ती मोक्षङ्की तॆरियुमित्तऩै -

॥।

(सा।दी।) प्रत्यक्षविषय । भेदम् - गण - दृढीकरिकीpi

इत्यादि -॥।

॥।

(सा।स्वा।) Gujjy अन्तिमस्मृति पर Dm

समीपवृत्तिकं लं वं लोकलङ्की अतीन्द्रिय ज्ञानकल्पनं प्रसङ्गि?

अलोक प्रसिद्धwormin - Qina ५ प्रत्यक्ष woma / नैयायिकोक्तनिर्विकल्पकखण्डनं विरोधि? किञ्च समीपवर्ति हार्दरूपिurroor ईश्वर ईश्वर प्रत्यक्षाविषयं तुच्छ Low अन्तिमस्मृति तुच्छै IB प्रसङ्गिng? उत्क्रमणादि अधिकृत समीपवर्ति पुरिगळुक्कुम् तॆरियादॆऩ्ऱुदाऩ् सॊल्लप्पोमो? अप्पोदु कारिङ्गळिल्गळाऩ प्राकृता@ÈG हेयविषयLDIT] अन्तिमस्सृतिowwmm अक्र अनुगुण LDT यमादिक्षा फलं

ऊं विरोधि? ईश्वर

दुष्फल muib Gऊं प्रसङ्गिwn? मुक्तyoung स्वानुभवं स्वप्रत्यक्ष

उत्क्रमण♚ली यमादिका अनधिकृत

अन्तिमस्मृति हेयविषयैQuor शङ्कया

Gr- इति

अतीन्द्रियज्ञानकल्पनमुमुक्षु

यान्ना कण्ठलं । विरुद्ध

॥।

शरण्यकं प्रत्यक्षoms तुच्छतादि प्रसङ्गQuorm] - ईश्वर मुलं तॆरियुमॆऩ्ऱु सॊल्लादे सासुगॊडुक् किऱवरुक्कुत् तॆरियुमॆऩ्ऱु Aत्ताले अन्तिमस्मृतिकं मोक्षं GST मोक्षप्रधानाधिकृत देवतान्तर ii) B (६) È & मोक्षप्रयोजकान्तिमस्मृतिQworm व्यञ्जितम् । Q अन्तिमस्मृति भगवत्कृपायल (सा।प्र।) शास्त्र प्रतिपाद्यत्वानुपपत्तेरप्रामाणिकत्वमेव स्यादित्यत्र सर्वज्ञेन सर्वेश्वरेण मोक्ष्यमाणेन जीवेन च ज्ञायमाणत्वादीश्वरेण गीतायां “यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजत्यन्ते कलेबरम्” इत्युपदिश्यमानत्वाच्च प्रामाणिकत्वमेवेत्यभिप्रयन्नाह - इत्यादिना । मुङ्ग, प्रकाशेत नान्येषामित्यर्थः

नन्वेवं तर्हि “दृश्यते ही वागिन्द्रियेति वाक्येऽप्यन्तिमस्मृतिर्वा किं न विवक्षिता स्यात् अन्यविषयीक्रियमाणत्वाभावस्य व्याध्यवस्थाभावि मनो व्यापारेऽप्यविशिष्टतया अन्तिम प्रत्ययमात्रनिष्ठत्वाभावेन प्रसिद्धवन्निर्देशोपपत्तेस्तत्र पक्षपातानुपपत्तेरिति चेन्न - दृश्यते हीति - संसारिभिरपि द्रष्टुं योग्यत्वेन निर्देशात्संसारिभिरन्तिम स्मृतेर्विषयीकरणासम्भवाद्व्याध्यवस्था भाविनस्तु व्याधिशान्त्यनन्तरं प्रतिसन्धानाच्च प्रसिद्धवन्निर्देशोपपत्तेस्तदेव विवक्षितमिति भावः नन्विन्द्रिय -

[[६]]

॥।

(सा।वि।) तर्हि केन हि साज्ञायत इत्यत्राह - ६ इति - एवं स्थिते - Q। प्रकाशेत । ननु “नष्टस्मृतिः काष्ठपाषाणसन्निभम् “इत्यादिकमन्तिमस्मृतिस्स्वप्रयत्नसाध्या न भवतीत्येवं तत्परमित्युक्तम् - जीवस्य भूतसूक्ष्मविशिष्टस्य उपरत सर्वेन्द्रियस्याप्रसृतधर्म - ॥।

(सा।सं।), अन्तिमस्मृतेरन्यैर्दुर्ज्ञेयत्वात् । -

[[२९०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । किं अनन्तरं योगिsoni (योगिनां GnGii) अयोगिs CnGi amm हार्द [६०] [६०] परमात्मा विश्रमिमं सुषुप्तितुल्य - न्य अवस्थैowupms “काष्ठपाषाणसन्निभम्” “नष्टस्मृतिरपि " ६m “CL६”

कीला प्रपन्नाधिकारिकं विशेषिकका ९७ अतिशयं

(सा।दी।) अन्तिमस्मृत्यनन्तरावस्थैकं BTL Gळी। शाकं अनन्तरं । - योगिकक्षा, विद्याद्वयनिष्ठ - अयोगिकना, संसारिका - @riसुषुप्तितुल्यावस्थैowi u♚♚ काष्ठपाषाणसन्निभं ऎऩ्ऩदॆऩ्ऱाल् ऩिमागलामेवॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार् - इव् यॆऩ्ऱु। अङ्गेदुम् नाऩुऩ्ऩै निऩैक्कमाट्टेऩ्, अव् ३ उयिल् मुम् नाऩुऩ्ऩै स्मरिऊं५DITLCL_६। प्रपन्नाधिकारिकं इत्यादि । अवस्थै काष्ठपाषाण सन्निभण नयिक भक्तिug २०१४ Cm - @ovसुषुप्तिकं अनन्तरं परमात्म-

॥।

(सा।स्वा।) wow उत्तरकाल कीरा अनुवर्ति अन्तिमस्मृति Quor की ३७१९९७मऩ्ऱो? ऎऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्

शाकं अनन्तरमिति इप्पडि “काष्ठपाषाणसन्निभम्” इत्यादि वचन rij & @ji ( मुख्यार्थ Long

(ऊं क्लिष्टगत्या स्वयत्नसाध्यस्मृतिशून्यतै

सुषुप्तितुल्यावस्थै_IT

अवस्थै विषय

तात्पर्यQLD) पूर्वं माङ्गा। अन्याय upp इति - प्रपन्नाधिकारिकं इति -

मनसि सुस्वस्थे”

सन्निभम्” ढाळाm। साधारणाकार

प्रसङ्गिकं - शुभ भक्त

की प्रपन्न

? गगनQui - अवस्थै

अवस्थै भक्त

साधारणLiqui “स्थिते

अतिशयं की प्रकरणी “काष्ठपाषाण माळी। प्रत्युत निन्दावह LDC असङ्गत LIK

स्वयत्नसाध्यान्तिमस्मृति मान

[५] स्मृति_की परगतिowनयिकी

यवाक्य

(सा।प्र।) प्राणभूतसूक्ष्मविशिष्टस्य जीवस्य परमात्मसम्पत्त्या विश्रममाणस्य यावद्विश्रमं कृत्स्नव्यापारशून्यत्वात् ‘“काष्ठपाषाणसन्निभं’” “नष्टस्मृतिरपि“ इत्यादिकं तदवस्थाविषयं किं न स्यादित्यत्र तथात्वे तादृशाकारस्य सर्वमुमुक्षु साधारणत्वात्प्रपन्नातिशयोक्तिरूपत्वानुपपत्तेरयत्नसिद्धान्तिमस्मृतयः प्रपन्ना इत्येवं रूपातिशयपरत्वमेव युक्तमित्याह - शाकं अनन्तरमित्यादिना

॥।

(सा।वि।) भूतज्ञानस्य परमात्मनि विश्रममाणस्य स्वात्ममात्रानुभवव्यतिरेकेण विषयग्रहणाभावात्सुषुप्ति तुल्यावस्थतया तदवस्थापरमेव किं न स्यादित्याशङ्क्य तादृशावस्थायाः सर्व मुमुक्षुसाधारणत्वात् प्रपन्नविषये अयत्नसिद्ध स्मृतिमत्वरूप विशेषो न प्रतिपादितस्स्यादिति तद्विशेष प्रतिपादन परमित्याशङ्कयाह - कण्ठ अनन्तरम् इत्यादिना परमात्मा१६ग कण्ठ विश्रमिमं नाji, परमात्मनि यावान्विश्रम स्तावत्पर्यन्तमप्रसृतधर्मभूतज्ञानमप्रसिद्धमिति भावः - । सुषुप्तितुल्यावस्थं प्रत्युक्तमिति चेत् - Gam, कश्चिदतिशय उक्तो न भवति -

@m@gmã,

॥।

(सा।सं।) ।कम्ं अनन्तरम्, अन्तिमस्मृत्यनन्तरम् । ूध अवस्थैowi wpp इति । न हि सर्वसाधारणीमि मामवस्थामादाय प्रपन्नाधिकारिणि नष्टस्मृतिरपीत्यनेन कश्चिद्विशेष उक्तो न भवतीति भावः

॥।

निर्याणाधिकारः

[[२९१]]

तत्प्रकाशितद्वार mus

॥।

मूलं । शाकं Gori “मत्तस्स्मृतिर्ज्ञानमपोहनं च” ननकील प्राज्ञ०१६०० GG ब्रह्म नाडि) प्रवेशिका कालतत्त्व (नानाmuji - (सा।दी।) बोधितomi ब्रह्मनाडि प्रवेशिका अपुनस्स्वापजागर निगमि ऊं कीi - शाल इत्यादि। अपोहनं, ज्ञानाभावः - २०, giu। -

सुसङ्गत QILD।] - सुषुष्तितुल्यावस्थै

Cung ब्रह्मनाडी प्रकाशं उपरत ११ ५६०६०

(सा।स्वा।) GILD

सर्वेन्द्रिय [i) ५६५१

विद्यावशीकृतभगवत्कृपैun

इन्द्रियवर्गमुपरत LONG

विश्रमिकं(Garojió सुषुप्तितुल्य

Tা१५\Đ@Fumii।

तत्प्रवेश

LGujr

॥।

Com? ?

इन्द्रियाधीनज्ञानं QFT।LTCH? ऊर्ध्वनाडी प्रकाश (LIGDगणी) सूक्ष्म प्रकृति सम्बन्धकाल लं पुनश्च दीर्घकालं सुषुप्तिसम्भावितै भी कञ्छ हार्दा

याग विरुक्क पक्कल्

(१) सुषुप्ति कालावच्छेदं लगG GLDIT? ig Coi इति अपोहनं, ज्ञानाभावः - ‘तस्य हैतस्य हृदयस्याग्रं प्रद्योतते

तेन प्रद्योतते तेनैष आत्मा निष्क्रामति” ढाढी qu सर्वेन्द्रिय [i) (@LD उपरत इन्द्रियाधीन ज्ञान १६१ केवल भगवत्सङ्कल्प ऊर्ध्वनाडी प्रकाशनाडि प्रवेशि♚ॐ देशविशेष विशिष्ट ब्रह्मप्राप्ति प्रति बन्धक पापांशी bhogi ज्ञानसङ्कोचकांशं (poor कृत्स्नपापांशgpuळं निश्शेषLDIT नष्ट सूक्ष्मप्रकृति सम्बन्धं विद्यामाहात्म्य

गमनार्थLDI&

माग

(सा।प्र।) ननूपरत सर्वेन्द्रियस्य परमात्मसम्पन्नस्या प्रसृतधर्म भूत ज्ञानस्य स्वात्म मात्रानुभवव्यतिरेकेण विषय ग्रहणाभावाच्छताधिक नाडी विशेषग्रहण तत्प्रवेशादिकं न स्यात्, विश्रान्त्यनन्तरं भगवतैव सार्वज्ञोत्पादनात्तत्सिद्धावुत्पन्नभाव पदार्थस्या नित्यत्वावश्यं भावान्मुक्त्यवस्थाभाविसार्वज्ञस्य विनाशोवास्यादित्यत्र “सोऽश्नुते सर्वान्कामान्सह - सर्वं हपश्यः पश्यति - परं ज्योतिरुपसम्पद्य स्वेन रूपेणाभिनिष्पद्यत” इत्यादिभिर्मुक्त्यवस्थाभाविसार्वज्ञस्य स्वाभाविकत्वबोधनात्स्वाभाविकस्य च स्वरूपवन्नित्यत्वान्न काप्यनुपपत्तिरित्यभिप्रयन्नाह - शामं इत्यादि - परमात्मनि विश्रमा नन्तरमित्यर्थः -

॥।

(सा।वि।) प्रपन्नस्य विशेषकथनात्तद्वचनस्यायत्नसिद्धान्तिमप्रत्ययरूपविशेषपरत्वाभावे वैयर्थ्यं स्यादिति भावः - ननु सुषुप्ततुल्यस्य कथं ब्रह्मनाडी ज्ञानमित्यत्र स्वविषयस्मृतिवद्भगवद्दत्त ज्ञानेनैवेत्याह - शाकं CLD इति - विश्रमानन्तरम् - प्राज्ञ, प्राज्ञे भगवति ज्ञानप्रदे सति - ननु भगवदुत्पादित ज्ञानश्चेद् ज्ञानस्य जन्यतया मुक्तिदशायामपि ज्ञानस्य विनाशस्स्यादित्यत आह -

इति - कालतत्त्व नाना मुळ्ळ gooruji, यावत्कालतत्वसद्भावं - नित्यमित्यर्थः -

(सा।सं।) @mjiguoi, सर्वसाधारण सुषुप्तितुल्यावस्थाया ऊर्ध्वम् - पुनरेवम्भूतावस्था किं प्रसक्तेति शङ्कायां न । किन्तु तदनन्तरं ब्रह्मनाडी प्रवेशने सति प्रतिक्षणं प्रज्ञाविवृद्धिरेवेत्याहमत्त इत्यादिना - अपोहनं,

ऊहापोहात्मिका बुद्धिः

॥

कारहर

[[२९२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं। @ ८६०mm wwmb। -॥।

(सा।दी।) ९० sori, “सकृद्विभातो ह्येषः” ढाढगढग दिवा Quiri। जागरमेयाम्। “विपन्यवो

[[९९]]

जागृवाँसः” -

प्रपन्न_०१५ अन्तिमकाल की देशकालनिमित्तनियमwww jogi uLLm

सङ्ग्रहितङ्की॥।

(सा।स्वा।) स्थापित

“तयोर्ध्वमायन्नमृतत्त्वमेति” ढाङ्ग

प्रतिबन्धक ब्रह्मनाडी प्रवेशं cog

ज्ञानलं सङ्कोचावस्थै कलङ्क -

२०००१। उद्बोधनं १०६००६००७ - ८०० LBT इति - कर्ममूलमनुष्यपितृदेवजन्म

दिवारात्रिविभाग “एतं सेतुं तीर्त्वापि नक्तमहरेवाभिनिष्पद्यते - सकृद्विभातोह्येष

ब्रह्मलोकः” ढाढा की

qw प्रायेण प्रबोधकाला दिवा

कं

g प्राकृतलोक मण्डी Cum सुषुप्ति सम्भावितै wopn? T ढङ्ग ढा

उणर्त्तियेयामॆऩ्ऱु करुत्तु।

॥।

शुणानुगृळं लोकलंलीं श्रेयो निमित्तं प्रस्थानकाल की शुभनिमित्त कालादि प्रतीक्षै नियमेन &prium अत्यन्ताभ्युदय रूपLDIT ६or अर्चि रादिमार्ग गमन । शुभनिमित्तदेशकालापेक्षै CooL_TCurr? मुमुक्षु भीष्म ( प्रशस्तोत्तरायण काल प्रतीक्षै शङ्गैmwii परिहरिur Blmळङ्ग अधिकारार्थ

रुम् टु

Curr? ढाकील

ILLNG सङ्ग्रहिॐ& prin

(सा।प्र।) ९५ Barr] ली कम्मुळं - “तस्माद्वा एतं सेतुं तीर्त्वा अपि नक्तमहरेवाभि निष्पद्यते । सकृद्विभातो ह्येवैष ब्रह्मलोक” इत्युक्तरीत्या विलक्षणदिवाभूत्वा नित्यसार्वज्ञमेव स्यात् - अह्नो ज्ञानैकहेतुत्ववन्मोक्षस्यापि सर्वदा सर्वविषय ज्ञान जनकत्वाद्विलक्षणदिवसत्वेन रूपणम् ।

“संश्लेषे भवतां कृपा (त्वरा) परवश” इत्युक्त प्रकारेण प्रपन्न जनसंश्लेषणाय श्रीरङ्गे वर्तमानस्य भगवतो दासानां यो देशकालादिर्देहत्यागाय भवति स एव मूर्धन्यनाड्या निर्याणायोपयुक्तो भवतीत्यभिप्रेत्याह- (सा।वि।) ९८६०१८, एकतिवसरूपं - २६०० mb, सर्वप्रकाशकं ज्ञानमेव भवेत् - नतु तन्नाशः प्रकृति संसर्ग मोचनस्य स्वभाव सिद्ध सार्वज्ञ प्रतिबन्धक निवृत्ति रूपत्वेन तत्सत्वे सार्वज्ञप्रकाशनात्पुनः संसाराभावात् - “नक्तमहरेवाभिनिष्पद्यते

सकृद्विभातो ब्रह्मलोकः - जागृवाँ सस्समिन्धते’ इत्याद्युक्तरीत्या मुक्तास्ताद्दशसार्वज्ञेन सर्वदा दिवसप्रायमेवानुभवन्तीत्यर्थः - “यथा न क्रियते ज्योत्नामलप्रक्षालनान्मणेः । दोषप्रहाणान्न ज्ञानमात्मनः क्रियते तथा । यथोदपानकरणात्क्रियते न जलाम्बरम् । सदेव नीयते व्यक्तिमसतस्सम्भवः कुतः । तथा हेयगुणध्वंसादवबोधादयो गुणाः । प्रकाश्यन्ते न जन्यन्ते नित्या एवात्मनो हि” इत्यादिकमत्रानुसन्धेयम् ॥

प्रपन्नस्य देहत्यागाय यः प्राप्तो देशकालदिः स एव मूर्धन्यनाड्या निष्क्रम्यार्चिरादि मार्गेण भगवन्तं

प्राप्तुं प्रशस्त इति गाधया प्रदर्शयति ॥ ॥।

निर्याणाधिकारः

[[२९३]]

i नऩ्ऩिलमा (वदु) मदु नऱ्पगलावदु (मदु) नऩ्ऩिमित्तम् ऎऩ्ऩलुमा (वदु) मदुयादा(ऩु मामङ्गडियवर्क्कु) मरङ्गरडियवर्क्कु, मिऩ्ऩिलै मेऩिविडुम् पयणत्तु विलक्किलदोर्-

(सा।ऎ।) नऩ्ऩिलम् ५ अडियवर्क्कु। ९पुणर्क्कु - विलक्किलदोर् नऩ्ऩिलैयाम् नडुनाडि वऴिक्कु, वेऱु विलक्किल् लाददाय् नल्लनिलैयैयुडैयदाऩ। नडुनाडि। रियोल् पोम् वऴिक्कु। रिरिसारित्तुक्कु ऎऩ्गै। नडै पॆऱुगैक्काग, मिऩ्ऩिलै मेऩिविडुम्बयणत्तु, “मिऩ्ऩिऩ् निलैयिल्लै” ऎऩ्ऱबडिये Aaaतुप्पोले अरिमाऩत्तै विडुगैयागिऱ पुयत्तुक्कु। अङ्गु er ॥।

(HT।AT) नऩ्ऩिलम्

अडियवर्क्कु, ९९aळुक्कु। विलक्किलदोर्, प्रशस्त देशकालादि प्रतीक्षा विलम्ब

प्रारब्धावधिकानियतस्थूलशरोररूपप्रतिबन्धकनिवृत्तिकालं

समेल्लाद

-ओर्,“वगबुगऱ” ऎऩ्ऱुम् सॊल्लप्पडुगिऱ अरि स पुयाऩ - नऩ्ऩिलैयाऩ, नल्ल इतरनाडिका Cum नरकादिनिमित्ततया हेय

त्तैयुडैत्ताऩ is परमपुरुषार्थ प्राप्ति निमित्ततया याऩ - नरिक् वऴिक्कु। ifक् कळुक्कॆल्लाम् HEAत्तिलेयिरुक्किऱ योगिऱ वऴिक्कु। ४३१ । नडुरियै केडय अरि सारित्तुक्कु - नडैबॆऱवे, पॆऱुगैक्काग।सरि मॆऩ्ऱु करुत्तु मिऩ्ऩिलै, “मिऩ्ऩिल् निलै” ऎऩ्गिऱबडिये। मिऩ्, fऎसत्तिऩुडैय - निलै, ऎबोलेयिरुक्किऱ ACत्तैयुडैय - मेऩि, ४ - अरिरिबुर विडुम्बयणत्तु विडुगैयागिऱ HAÜत्तुक्कु

कत्तिल्

यो

(सा।V।) नऩ्ऩिलम् ३ । अरङ्गरडियवर्क्कु, kवुर् वर् पुत्तरिऩ्II मिऩ्ऩिलै मेऩिविडुम्बयणत्तु। देशकालादिर्भवेत् अदु, ९। विलक्किलदोर् नऩ्ऩिलैयाऩ नडुनाडु वऴिक्कु नडैबॆऱवे,

४KH४४४रिऩ् «रि४ो नऩ्ऩिलमरय्, “i are yi aरिवु ४१

॥।

(स।A।) नऩ्ऩिलमावदुग। अरङ्गरडियवर्क्कु, - मिऩ्ऩिलैमेऩि विडुम् पयणत्तु, fa:- यादाऩुम्, ४ आम्

‘“ick ४९पूलिवारि’ रिबु - अदु, ऎa । विलक्किल तोर् नऩ्ऩिलैयाऩ नडु सारिय वऴिक्कु, विलक्किलदु।

-रिसि पु४पुङ्गारिबुजिः - ओर्a नऩ्ऩिलैयाऩ। ससि्रिर् : - नडु सरि, पुऩजबुजिवु

वऴिक्कु। पुरि । नडैबॆऱवे, ४४ नऩ्ऩिलमावदु, १

आमदुवे॥॥

।

ऩ्

समीचीनस्थलम् ।

(सा।च्।) नऩ्ऩिलम् गति - अरङ्गरडियवर्क्कु मिऩ्ऩिलै मेऩिविडुम् पयणत्तु मदुवे विलक्किलदोर् नऩ्ऩिलैयाऩ नडुवऴिक्कु नडैबॆऱ नऩ्ऩिलमामदु ३ः < पुरिवु eefe aa - विलक्किलदोर्

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

[[२९४]]

मूलं । गीयीकं

॥२॥

(सा।दी।) कालनिमित्त।, प्रशस्ताप्रशस्तदेशकालनिमित्त की ग प्राप्तDoggb। अली, प्रशस्तदेश

ढाणी GILD। प्रशस्तकालनिमित्त [i) B (६५) LOKGID

पूर्व Compit अवसर की

हार्दा -

॥।

उद्धरित

(सा।स्वा।) प्रयाण मण्डी शुभाशुभनिमित्तदेशकालप्रतीक्षै शक्यै परमपदप्रयाणलं कञ्छ शुभनिमित्त देशकाल की उपादातुं शक्य) श्वपचगृहेवा GT) देशकालादिनियम

मा

॥२७ ॥

हृदयली वसिकं

कर्तव्यै@go nung “तीर्थे नियम

@@@@ung] $♚ - भीष्म स्वच्छन्दमरण शरीरविश्लेषकालं स्वेच्छया नियन्तुं शक्यon sun लोकसङ्ग्रहार्थLDIT लोक उत्तरायण प्राशस्त्यद्योतनार्थम् उत्तरायण प्रतीक्षै गणगढाळलं - आ, अनियतनिमित्तदेशकाल/१६६) Tri, gjoni अरङ्गरडियवर्क्कॆऩ्गिऱ ९१५त्तिले यादामरङ्गरडियवर्क्कॆऩ्ऱु ९७६म् - यादाम्, mi - अलं देशCLD LILD, १५६०० देशG/LD/- अलं कालCD bps, अदु नल्ल कमॆऩ्बदु

अ] ५०० कालQLD - निमित्त १५०० निमित्त GLD ६, अं निमित्तQLDorm] GG - यद्वा, अ, भिन्नपदori - अ, आ देश,

देशomb। अा, आतङ्क काल। ♚, अ, आ निमित्त ढाणी♚GDALDILDO योजनै

[[५६०]]

इत्यस्य अा

अन्द

नल्ल

॥२७ ॥

gb मूर्धन्यनाडिजीव प्रवेशिकं ८। GGLon? उपरतसर्वेन्द्रिय corris -॥। (सा।प्र।) ममलोकमवाप्नोति न पुनर्भवमृच्छति” इत्यादिभिरुक्त समीचीनस्थल विशेषो भवेत् - wingmib अदु इतिपदत्रयेणान्वयः - अCompusomb, स एव कालो “दिवा च शुक्ल पक्षश्च”

b♚usorrò, इत्याद्युक्तस्समीचीनः कालः । श्री QLD LILD - येन प्रारब्धफल भूतोद्बन्धनादिना शरीरमत्यजत्तदेवर्चिरादिना गन्तुं योग्यत्वेनोक्ताग्निप्रवेश भृगुवतनसरयूगङ्गादिजलप्रवेशयोगाभ्यासादि रूपं समीचीननिमित्तमित्यर्थः ॥ २७ ॥

नन्वेवमिदानीं प्राज्ञस्य सार्वज्ञोत्पादनपूर्वकं शताधिक नाडी प्रवेशयितृत्वं नोपपद्यते । - ॥। (सा।वि।) भवत्येव । pp। “दिवा च शुक्लपक्षश्च” इत्युक्त प्रशस्तकालः । शब्दः कालमात्रोपलक्षणः । श्रनीकी, तादात्विकसम्भावितनिमित्तमेव शस्त्रद्यातादिकं प्रयोगार्थोदकस्थापनादि रूपसमीचीननिमित्तम् ढा ६LDI। इति वक्तुं योग्यं भवेत् - किमप्यनपेक्ष्यमिति भावः ॥ २७ ॥

[[३९]]

(सा।सं।) गन्तव्यदेशादन्यत्र गमनाननुकूलपरमपदैकगाम्य द्वितीय समीचीन स्थिति मदूर्ध्वगमूर्धन्यनाडी सम्बन्धिमार्गे गमनलाभाय । गली ID स एव देशः, श्रीरङ्गादिदेशः - pp। स एव दिवाच’ इत्यादिनोक्तः कालः । [५६गी, तदेव समीचीनमित्यर्थः ॥२७॥

इह नाडी भेदैरित्यनेन विवक्षिता नाडीः निर्दिशन् अन्तिमकाले स्वयमेव स्वपद यात्रा ये

॥।

निर्याणाधिकारः

[[२९५]]

मूलं । दहर (जठर) कुहरे देवस्तिष्ठन् निषद्वरदीर्घिका - निपतित निजापत्यादित्सावतीर्ण पितृक्रमात् । (सा।दी।) निर्याणदशैं ब्रह्मलोकगमनार्थ LDT ५६ सुषुम्नानाडि प्रवेशिक - दहरेति - देवः, प्रभुः । शेषिurroor श्रियः-पतिः निषद्वरेत्यादि - निषद्वरः, जम्बालः । Ca♚mji♚Go विऴुन्द तऩ् कऩै ऎडुक्क किणऱ्ऱिले कुदित्त तगप्पऩ् त्ताले॥

(सा।स्वा।) अचित्कल्पना

प्रवेशिकं ॥।? स्वतो जीव

गणी प्रवेशित ऊं की

विश्लेषि। १९६५ ८२। GG

भोग्यorrumकंळील ज्oशरीर

प्रकाशलेशरहित

अशक्तं quo नाडी प्रवेशशक्ति हार्द ६० ६०] ईश्वरा ज्ञानप्रधानं गाणी ईश्वरा अनादिwns ब्रह्मपुर अभिमानिहूं।

ऩाऩ

विश्लेषि ॥ ऊं ऊं BaGGuor? अकृतकतयात्यन्तभोग्यपरमपद प्राप्त्यर्थं अनादिws जीवात्मा संसरि कङ्काळ

हार्दावतारं ग ६००ी जुगुप्सनीयदेहली

गलगीधীऊं ऊं८२।६Corr? संसरि

माग

प्रविष्टा प्रयोजन

यै

संसारोच्छे दनव्यापारं

हार्दरूपिunor ईश्वर कं

जुगुप्सनीयदेह प्रवेशमनुचितLong प्रसङ्गिung? शङ्कु श्लोक परिहरिpri जठरकुहर इति देवः-, कर्मोपाधिमपेक्ष्य लीलाप्रवृत्तिः - निषद्वरदीर्घिका, “निषद्वरस्तु जम्बालः” इत्यमरः - जम्बाल पूर्णदीर्घिकायां कूपे - निपतितस्य निजापत्यस्य, स्वकीयपुत्रस्य बालस्य । आदित्सयावतीर्ण पितृ क्रमात्, तत्र दीर्घिकायां पङ्कसंसर्गादि हेयतामनालोच्य स्वयं पुरुषार्थतया पुत्रोद्धरणार्थं स्वयमपि पतित पितृन्यायेन - जठरकुहरे, रक्षणावसरप्रतीक्षया हार्दरूपेणावतीर्य तिष्ठन् - अनेन “परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम्” इत्यादि प्रमाणोक्तरीत्या हार्दरूपेणावतीर्य हेयशरीर प्रवेशशरण्यस्य संसार कूपपङ्कनिमग्न स्वदासोद्धरणैक प्रयोजनार्थः - नतु संसारोत्पादनार्थ इति

॥।

(सा।प्र।) “तस्य प्राज्ञेनात्मना सम्परिष्वक्तः - एष सर्वभूतान्तरात्मा” इत्यादि श्रुतिभिस्सर्वेष्वपि देहेषु सान्निध्यावगमाज्जीवस्य चानादिसंसारेऽनन्तदेहवत्वात्तत्तद्देह वियोगकाले शताधिक नाडी प्रवेशकरणा भाववदिदानीम्मपि तत्करणासम्भवादित्यत्राह - दहरकुहर इत्यादि - दहराख्यकुहरे मुषिरे “नागलोकोऽथकुहरं विवरं सुषिरं बिलम्” इत्युक्तेः । देवस्तिष्ठन् “अनश्नन्नन्यो अभिचाकशीति” इत्युक्तरीत्या देदीप्यमानस्तिष्ठन्निषद्व रदीर्घिका, कर्दमवापी, “निषद्वरस्तु -

॥।

(सा।वि।) हार्दपरमात्मैव सुषुप्तप्रायं पुरुषं ब्रह्मनाडीं प्रवेशयतीति श्लोकेनाह दहरकुहर इति - दहरकुहरे, दहराकाशे तिष्ठन् - देवः, प्रकाशमानः परमात्मैव - निषद्वरदीर्घिकायां, कर्दम युक्तवाप्यां, निपतितस्य निजापत्यस्य - आदित्सया, उद्धरणेच्छया - अवतीर्णस्य पितुः - क्रमात्, न्यायात् - बलादुद्धृत्येति भावः

(सा।सं।) मूर्धन्यनाडीं प्रवेशयतीत्याह - दहरेति - जगत्कारणभूतः । “गुहाहितङ्गह्वरोष्ठम्” इत्युक्ते दहरकुहरे तिष्ठन् स देवः प्रभुः फलप्रदः - दहरकुहर सम्बन्धितयास्थितां शताधिकां - ॥।

[[२९६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं। धमनिमिहनस्तस्मिन्काले स एव शताधिकाम् - अकृतकपुरप्रस्थानार्थं प्रवेशयति प्रभुः ॥४५ ॥

इति कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे निर्याणाधिकारो विंशः ॥

॥ श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ॥

(सा।दी।) इह, लं दहराकाश♚ली। हृदयाकाश♚$ C पूर्वमेव तिष्ठन् तस्मिन्निर्याणकाले - अकृतपुरस्य, वैकुण्ठनगरस्य - गमनार्थं - नः, अस्मान् । इह, शरीरस्थिति समये - शताधिकान्धमनिम्, सुषुम्नानाडि प्रवेशिकं “तदोकोऽग्रज्वलनम्” Tum ॥४५॥

॥ इति श्रीसारदीपिकायां निर्याणाधिकारो विंशः ॥

(सा।स्वा।) ध्वनितम् । प्रभुः, स्वामी - तस्मिन्, काले, यादृच्छिक प्रासङ्गि कादिसुकृतविशेष परम्परया स्वसमीहितरक्षणावसरे - स एव, लीलाप्रवृत्त एव - स्वामित्वात्स्वतो रक्षण प्रवृत्ततया लीलोपरति काले नः, ‘अस्मान् - शताधिकां - धमनिं, नाडीम् । अकृतकपुरस्य, अकृत्रिमस्य स्वतः प्राप्तस्य पुरस्य परमपदस्य - प्रस्थानार्थं प्रवेशयतीत्यर्थः - निरुपाधिकतया स्वतः प्राप्तपुरप्रवेशार्थं सोपाधिकतया आगन्तुकपुरान्निर्गमन करणमुचितमित्यपि सूच्यते ॥ ४५ ॥

॥ इति श्रीमदुत्तरसारास्वादिन्यां निर्याणाधिवारो विंशः ॥

(सा।प्र।) जम्बाल” इत्युक्तेः । यथा कर्दमवापी निपतित स्वसुतादित्सयातत्पिता तत्रावतरेत्तथात्यन्त जुगुप्सनीये शरीरे अन्तर्यामित्वेनावस्थितः सर्वेश्वरस्स्वावसरे जीवमुत्तारयतीत्यर्थः ॥४६ ॥

॥ इति श्रीसारप्रकाशिकायां निर्याणाधिकारो विंशः ॥

(सा।वि।) अकृतकपुरप्रस्थानार्थं, परमपदप्रयाणाय शताधिकां धमनिं, मूर्धन्य नाडीम् । नः, अस्मान्, प्रवेशयति, अविलं वर्तमान सामीप्ये वर्त मानवद्वेति वर्तमानसमीपे भविष्यति लट् ॥

॥ इति सारविवरिण्यां निर्याणाधिकारो विंशः ॥

(सा।सं।) धमनिं, नाडीम् । तस्मिन् काले, शरीरविश्लेषसमये - अप्राकृत परमस्थान प्रयाणार्थं प्रवेशयति - “तदो कोऽग्रज्वलनम्” इत्युक्तरीत्या नाडीद्वारं विशदीकृत्य स्वयमेव प्रवेशं कारयतीत्यर्थः ॥

॥ इति श्रीसारप्रकाशिकासङ्गृहे निर्याणाधिकारो विंशः ॥मूलं । ज्वलन