१९ स्थानविशेषाधिकारः

श्रियै नमः ।

श्रीमते रामानुजाय नमः ।

श्रीमते निगमान्त महादेशिकाय नमः ।

॥ स्थानविशेषाधिकारः ॥

मूलं । यत्रैकाग्र्यं भवति भगवत्पादसेवार्चनादेः

ठीक कि

(सा।दी।) एवं निरपराधस्य प्रपन्नस्यास्य यत्र तु । स्वामिकैङ्कर्यसामग्री वासस्थानं तदुच्यते ॥ अधिकारिकण्ठ योग्यDior वासस्थान jo g श्लोक BIG & pri। यत्रेति ।

भगवत्पादसेवार्चनादेः, ॥।

(सा।स्वा।) Quiq पूर्वाधिकार निष्कृतिujr_romgruji शिक्षur muji निरपराधons वर्तिकं(big वासस्थलं दुर्लभ Lion

Downwro अश्लेषविषय

Prop बुद्धिपूर्वोत्तराघ

प्रपन्नाधिकारिकं बुद्धिपूर्वोत्तराघ

। BG GLon? परमैकान्ति@jig बुद्धिपूर्वोत्तराघ (pub देशकालवैषम्य ♚Gav pm? निरपराधतयावर्तनानुगुणपापस्थल अश्लेषविषयत्वंwww

प्रायश्चित्त

DLQJGाळी शङ्कावारणार्थं प्रपन्नाधिकारिकं निरपराधतयावर्तनानुगुणोचितवासस्थल rils nar Q५५ अधिकार ५० निरूपिur Borm] ६ अधिकारार्थß० श्लोक♚$० सङ्ग्रहि&&pi। यत्रैकाग्र्यमित्यादि - यत्रस्थले - भगवत्पादसेवार्चनादेरैकाग्र्यम्, चित्तसमाधानं भवति । यत्रैकाग्रता तत्राविशेषादित्युपायभक्तावुक्तस्य फलभक्तावपि समत्वादिति भावः । -

(सा।प्र।) एवं भक्तप्रपन्नयोरावश्यकं शास्त्रीयनियममपराधपरिहारं चोक्त्वा निरपराधकैङ्कर्यरूप फलानुभवानुगुणं वासस्थानमाह - यत्रैकाग्र्यमित्यादिना । साधनानुष्ठान इव नृत्तावलोकनादिरूपभोगेऽप्यै काग्र्यस्यापेक्षादर्शनाद्भरन्यासफलभूतकैङ्कर्यरूप -

(सा।वि।) एवं निरपराधकैङ्कर्यं कुर्वतो निवासयोग्यं स्थानं निरूपयन् प्रथमं सङ्गृह्णाति - यत्रैकाग्र्यमिति । अत्रैव श्रीरङ्गे सुखमास्वेति श्रीरङ्गोपलक्षितसात्त्विकक्षेत्रं भगवदर्चनैकाग्रताहेतुरिति यत्रैकाग्र्यमिति सात्त्विकक्षेत्रं भगवदर्चनैकाग्रताहेतुरिति यत्रैकाग्र्यमिति तादृशपुण्यक्षेत्रमिह विवक्षितम् - तदसम्भव इत्याह

(सा।सं।) उक्तविधकैङ्कर्यं कुत्र स्थित्वा कार्यमिति जिज्ञासां शमयितुमधिकारान्तरमारभमाणः प्रतिपाद्यं सङ्गृह्णाति । यत्रेति । इतरविरक्तिपूर्विका भगवत्यनुरक्तिरैकाग्र्यम्, चातुर्वर्ण्यधर्मो यत्र देशे प्रतिष्ठितः तत्र यै काग्र्यं भवति । आदिशब्देन भागवतसेवादि गृह्यते । अर्चनादेः -

[[१]]

स्थानविशेषाधिकारः

[[२३३]]

मूलं। यत्रैकान्त्यव्यवसितधियो यस्य कस्यापि लाभः । वासस्थानं तदिह कृतिनां भाति वैकुण्ठकल्पं प्रायो देशा मुनिभिरुदिताः

॥।

(सा।दी।) भगवत्कैङ्कर्या की एकाग्रचित्तत्व

bpb। यत्र च

भगवदैकान्त्य♚ली निश्चितबुद्धिurung प्रपन्न सहवास pormb। यस्य कस्यापि ढाढा BIT) जात्यादि की

सूचितं। दिव्यदेशी

oppor

पारमैकान्त्य Com LCL भूमिpurisÈ&

बहुविधTে अभिप्राय

वैकुण्ठकल्पorror वासस्थान QILD १६० B। मुनिं स्मृति @ बदरिका नैमिश गङ्गातीर प्रयागादिका। प्रायेण आएं। एकान्तिका सम्भावित

सॊऩ्ऩार्गळामत्तऩै। आगैयाल् -

॥।

(सा।स्वा।) यत्र च स्थले - ऐकान्त्ये, देवतान्तरप्रयोजनान्तरानन्वये निश्चितधियः । परमैकान्तिनः यस्य कस्यापि वर्णविशेषाद्यनादरेण श्रीकाञ्चीमुनिसदृशस्य यस्य कस्यापि लाभः । यत्रेति शब्दावृत्तिस्समुच्चया लाभे प्रत्येकं वासस्थलता ज्ञापनार्था । “निगृहीतेन्द्रियग्रामो यत्र यत्र वसेन्नरः । तत्र तत्र गुरुक्षेत्रं नैमिशं पुष्करं तथा" इत्युक्तेः । तत्स्थलम् । कृतिनाम् । प्रपन्नानाम् । इह, संसारदशायाम् । वैकुण्ठकल्पं वासस्थानम्, विरोधिसंसर्गाभावात्कैङ्कर्यविघ्नाभावश्च वैकुण्ठसमानमिति भावः । ननु मुनिभिर्गङ्गाप्रयागपुष्करादिषु प्रशस्ततयोक्तेषु सत्सु कथमेवमुक्तमित्यत आहप्राय इति । प्रायो देशाः । अत्र प्रायः पदम् बहुत्वपरमव्ययम् । बहवो देशा इत्यर्थः । तेन प्रायिकशब्देन न पौनरुक्त्यम् - गङ्गाप्रया

॥।

(सा।प्र ।) भोगेऽप्यैकाग्र्यमपेक्षितमित्यैकाग्र्योपयुक्तवासस्थानस्य भक्तप्रपन्नसाधारण्यमिति भावः - यद्यपि भगवदर्चनसेवादौ भगवदावासस्थलमेवोपयुक्तम् - तथापि तत्र प्रपन्नस्य देहधारणासम्भवे किङ्कर्तव्यमित्यत्राह यत्रैकान्त्यव्यवसितेति - अयं भावः । भगवत्सान्निध्ययुक्त श्रीरङ्ग, वृषगिरि, हस्तिगिर्यादौ वस्तव्यम् । तत्र देहयात्रालाभे परमैकान्तिनो भागवतस्य समीपे वा वस्तव्यमिति । ननु भगवद्भागवतसमीपे वस्तव्यत्वोक्ति रयोध्या मधुरा काश्यवन्त्या - ॥।

[[१]]

(सा।वि।) यत्रैकान्त्येति - यस्य कस्यापि, जात्यादि न्यूनतावतोऽपि - ननु “अयोध्या मधुरा माया” इति मुक्तक्षेत्रतया परिगणितानि किं न परिग्राह्याणीत्याह - प्रायो देशा इति - प्रायिकौचित्यवन्तः तत्काले धर्माभिवृद्धि देशत्वेन तात्कालिक प्रचुरयोग्यतामादाय मुनिभिः परिगणिताः प्रायः बाहुल्येनेत्यनेन अन्येषामपि सात्त्विकक्षेत्राणां निवासस्थानत्वं क्वचित्क्वचि - ॥।

(सा।सं।) रूपयुक्तमिति शेषः - तस्य तद्वासस्थानमित्यनेनान्वयः - प्रारब्धवशाद्वेङ्कटाचलादिषु देहधारणादि दौर्घट्येन वासालाभे कथमित्यत्राह - यत्रेति - ऐकान्त्यं, पारमैकान्त्यं - तच्चानन्यप्रयोजनत्वे सत्यनन्योपायत्वम् - अस्मिन्निश्चलधियः । स्वस्माद्वर्णाश्रमादधिका एव गवेषणीया इति नियमप्युदासाय यस्य कस्यापीत्युक्तिः - कृतिनां, विशेषस्थलवासकृता वर्जनीयापचारभीरूणां “अयोध्या मधुरा माया" इत्यादिना मुनिभिरुदिताः । प्रायो देशाः, ॥।

[[२३४]]

मूलं । प्रायिकौचित्यवन्तः ॥४२॥

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

८ (११ळी)(Gjsbffling, स्वयम्प्रयोजन DIs निरपराधानुकूलवृत्ति ६० रुचिujib त्वरैujii॥।

देशGLDLitig अभिप्रेत

(सा।दी।) चित्तैकाग्र्यादि सम्भवि

११४२ ॥

॥।

शल प्रश्नपूर्वक Loins उपपादिकं की pri। bpp इत्यादि। अनुकूलवृत्ति, भगवत्कैङ्कर्यम् । परिपूर्णभगवदनुभवलं की त्वरैi - यद्वा, ऐहिककैङ्कर्यकरण कुंली त्वरै - । (सा।स्वा।) गादयः । प्रायेण भागवतसम्भवरूपौचित्यवत्वात् चित्तैकाग्र्यानुगुणौचित्यवत्वाच्च प्रशस्ततयोदिता इत्यर्थः ॥४२॥

@ ऐकाग्र्यं भागवतसहवास pळं सुलभा देशC वासस्थल Dorm Q&&&n-Guor? परमैकान्तितया सर्वोत्तरत्वेन प्रसिद्ध

प्रसिद्धग्रामादिक CD

उचितवासस्थल? अप्रसिद्धरहस्यप्रदेशं वासौचितCom? किञ्च देशकालवैषम्यव्याज अश्लेषविषयumi Gurung Cum ऐच्छिकसञ्चार की सन्तुष्ट ६०१६] कृतकृत्याधिकारि निरपराधतया वर्तनानुगुण वासस्थलान्वेषणनिर्बन्धं CLIT? ढगळी तटस्थशङ्क परिशेष प्रमाण♚ पूर्वोक्तस्थलLD वासस्थल QILD। निर्णयि कण्ठलङ्ग प्रश्नव्याज♚ल तटस्थशङ्कow परिहरिकङ्की। @[५]ना इति । GBFबा “कालं कञ्चिज्जगति विधिना केनचित्स्थाप्यमानाः” ढाढा की अर्थसूचनमुखेन कृतकृत्याधिकारस्वनिष्ठाभिज्ञानाधिकारार्थं GET६q। " तस्य सर्वं स एव हि” स्वनिष्ठाभिज्ञानाधिकारार्थं माना।

मङ्की

इति,

वृत्ति भागवतकैङ्कर्यपर्यन्तभगवत्कै ङ्कर्य ली

सॊल्लप्पट्टदु। ताऩिरुन्द -

॥।

कृतकृत्य

की ही शास्त्रोक्तप्रकारेण । निरपराधानुकूल्य @लीळात इतराधिकारचतुष्टयार्थं

(सा।प्र।) दिषु वस्तव्यता बोधकशास्त्रविरुद्धा स्यादित्यत्राह - प्रायो देशा इति ॥ ४३ ॥

नन्वेवं भगवद्भागवतविषये निरपराधकैर्यप्रवृत्तस्य “निगृहीतेन्द्रियग्राम” इत्यादिप्रकारेण यत्र क्वचन वासेऽपि न दोष इति स्थानविशेषनिर्णयो व्यर्थ इत्यत्र यत्र क्वचन ग्रामे वासे “एङ्कान्ती व्यपदेष्टव्यो नैव ग्रामकुलादिभिः” इति निषिद्धव्यपदेशनिवृत्तिपूर्वकं “विष्णुना व्यपदेष्टव्यस्तस्य सर्वं स एवहि” इति विहित स्ववृत्त्यनुगुणकाञ्चीपूर्णश्रीशैलपूर्णादिव्यपदेशवद्भगवद्भागवतसम्बन्धपूर्वकव्यपदेशसिद्ध्यर्थं वस्तव्यतया ऋष्युक्तार्यावर्तादिदेशानामिदानीं तुलुष्काद्युपहतत्वात्व्याज्यत्वज्ञापनार्थं च स्थानविशेषनिर्णयः कर्तव्य एवेति वासस्थानं सामान्येनाह - Oppn इत्यादिना - ननु चातुर्वण्यधर्माणां शैवादि -

॥।

(सा।वि।) दुक्तमेवेति सूचितम् - प्रायिकौचित्यवन्त इत्यनेन इदानीं तुरुष्कोपप्लुततया औचित्यं नास्तीति सूचितम् - विष्णुना व्यपदेष्टव्यः, काञ्चीश्रीवेङ्कटाचल इति भगवदीय क्षेत्रादिनैव स्वस्थानादि व्यपदेशः कार्यः - न तु लौकिकग्रामनामादिभिरित्यर्थः ॥४२॥

(सा।सं।) बहवो देशाः - प्रायिकौचित्यवन्तः, असति बाधके निवसितुमुचिताः ॥४२ ॥

सङ्ग्रहमिदं शङ्कोत्तरमुखेन विवृणोति - Bir इत्यादिणा - ॥।हि"

[[६६]]

स्थानविशेषाधिकारः

[[२३५]]

मूलं। २०१६“एकान्ती व्यपदेष्टव्यो नैव ग्रामकुलादिभिः। विष्णुना व्यपदेष्टव्यस्तस्य सर्वं स एव कंळील परमैकान्ति (५) वृत्ति गुण वासस्थानविशेषाणी, व्याकुल quo चातुर्वर्ण्यधर्म (po उपादेयम् - अन्यथा

वसिमील

॥।

अव्विडङ्गळ्

आर्यावर्तादि पुण्यदेश [i] ८६५६in युगस्वभाव प्रतिष्ठितगीकुण्डी मागी ूळं “लङ्की ६००७

(सा।दी।) wi। चातुर्वर्ण्यधर्मं प्रतिष्ठित मुंली। “यत्र वेदाश्च यज्ञाश्च तपस्सत्यं दमश्शमः । स वै देशो हि वस्सेव्यो मावोऽधर्मः पदास्पृशेत्” अधर्म / १८५० Email कंल देश অCouròm। G@LL। शनी देशी भागवतोत्तरदेशं परिग्राह्यं ऎऩ्गिऱार्। अव्विडङ्गळ् तऩ्ऩिलुम् सियाल्। करुन्दडमुगिल्वण्णऩै। करुत्तु

मेघं

वर्ण।

॥।

(सा।स्वा।) ६ कैङ्कर्यविरुद्ध त्वरारूप श्रद्धैungi, कैर्यमंली उत्कटरुचिunggi तद्योग्यस्थलविशेषं कीoWILL आत्मधारणमलभमान ६० ६० अधिकारि । एकान्तीति । प्रपन्ना प्रसिद्धormultit♚५ ग्रामकुलादि व्यपदेशयोग्य, विष्णुना व्यपदेष्टव्य

@ruji “आविद्यः प्राकृतः प्रोक्तो वैद्यो वैष्णव उच्चते । आविद्येन न केनापि वैद्यः किञ्चित्समाचरेत्” । प्राकृत सहवासायोग्य, प्राकृतजनभूयिष्ठप्रसिद्धग्रामादिवासं L] । - शुभ वासस्थलं अधिकारिकं पूर्वोक्तस्थल मं Cum प्रश्नतात्पर्यम् । सामान्यतस्सर्व (१५५० वासस्थल Lons ऋषिका आर्यावर्तादिदेश Gun? ढगळा परिशेषप्रमाण उत्तर। आर्येति । प्रसिद्धस्थलं युगस्वभावलं अयोग्य गत्यन्तराभाव♚ल अप्रसिद्ध Longib धर्मप्रतिष्ठायोग्यदेशCLD उपादेय GLD।G। चातुर्वर्ण्यधर्मानुगुण Lou Hi “तव दास्यसुखैक सङ्गिनां भवनेष्वस्त्वपि कीटजन्म मे" ढाङ्गली ऊं की अधिकारिकं भागवतं वासयोग्यomLon? ढाङ्ग - नाग इति। चातुर्वर्ण्यधर्मं प्रतिष्ठित Lou (मङ्की देश is (C) मन्ना Gar Guru ५ इति । । । । दृढDoor, CDS, मेघम् । ६२१६०० ६००१६०१, नीलनिबिडमेघसदृशवर्ण ६०६०१। संसारताप हर ०१७६०१ श्रीकृष्ण ६०६०१

॥।

अव्विडङ्गळ्

(सा।प्र । ) भूयिष्ठदेशेष्वपि सम्भवात्परमैकान्तिभिः कथं तत्र वस्तव्यमित्यत्राह - अन लागी इति - धर्मप्रचुरस्थलेष्वपीत्यर्थः । ५५ गण इत्यादि, संसारतापहरं जीवसंरक्षणैकस्वभावं -

॥।

(सा।वि।) वसि ङ्ग ढाङ्ग की, वस्तव्यमित्येतदेव - QG एतत् समयस्य उपादेयम् “यत्र यज्ञाश्च वेदाश्च तपस्सत्यम्” इत्युक्तस्थानमेव ग्राह्यमित्यर्थः - तत्रापि भागवतोत्तरक्षेत्रमेव परिग्राह्यमित्याह - अयं

मृगणी इति तत्स्थानेष्वपि - लङ्क वण्णऩैक् कडैक्कॊण्डु कैदॊऴुम् पत्तर्गळ् इरुन्दवूरिलिरुक्कुम् माऩिडरेत्तवङ्गळ् सॆय्दार् कॊलो॥।

(सा।सं।) सर्वं “मातापि भ्राता” इत्युक्तं सर्वं - व्याकुल /rigin, प्राक्तनस्थितिशून्याः तत्रापि विशेष धर्मनिष्ठस्यास्य तदभिवर्धकं मनोज्ञं स्थलविशेषमाह - नागणी इति - SL इति । ॥।

[[२३६]]

[[१]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

पुİ कडैक्कॊण्डुगैदॊऴुम् पत्तर्गळिरुन्दवूरिलिरुक्कु माऩिडरॆत्तवङ्गळ् सॆय्दार् ” नगीpuqw भागवतोत्तर LDTT६Or देशं मुमुक्षु परिग्राह्यम् - “कलौ जगत्पतिं विष्णुं

सर्वस्रष्टारमीश्वरम् नार्चयिष्यन्ति मैत्रेय पाषण्डोपहता जनाः”

नारायणपरायणाः । क्वचित्क्वचिन्महाभागा (द्रा) द्रमिडेषु च भूरिशः । ॥।

(सा।दी।) ५०LQBIG, काठकं रक्षक शरणं कं।

“कलौ खलु भविष्यन्ति

नैच्य की मनुष्य

गणी GGGL तत्कैर्यपरा भागवततं वसिती पूर्वजन्म[i]]]गा सुकृतं - युगलं की महाभागवत (CLIT? GT Ôেग गÈQFuii। कलौ जगत्पतिमित्यादि जनाः पाषण्डोपहतास्सन्तः कलौ विष्णुं नार्चयिष्यन्ति - कलौ खल्विति। द्रमिडदेश QILD Log देशी भागवत @Grmouri आविर्भविi। द्रमिडदेश♚ली - ॥

(सा।स्वा।) ५०LQ/काळङ्ग G। काकाकं रक्षक शरणङ्कं - यद्वा-५०L, नैच्यम् । स्वनैच्यjog

ढणढणीLG कण्ठाळङ्ग ला प्रणामाद्यर्चनं

@०५५, वसि♚। ूकं LoLii, मनुष्य।

भागवत

कलङ्कील भक्त कबी Quigion,

जन्मान्तरमुंली नलं तपvon पुण्य मङ्गळगा। सामान्यतश्शास्त्रवश्यता प्रयुक्तDIB चातुर्वर्ण्यधर्मयोग्यदेशpi परमैकान्तित्वप्रयुक्तLDIB भागवतोत्तरदेशpib Colors) उभयाकारसम्पन्नदेश विवक्षित QILD ५।५ - कलियुग “कलौ जगत्पतिं विष्णुम्” इत्यादि पराशरादिऋषिवाक्य ril ५ IT

Quizmpsc@ भागवतोत्तरदेशD वासस्थल Dorm GGGLI? न Quit - कलौ जगत्पतिमित्यादिना - कलौ खल्विति । द्रमिडव्यतिरिक्तदेशेषु क्वचित्क्वचित् विप्रकीर्णतया महाभागवता भविष्यन्ति । द्रमिडेषु तु भूरिश आविर्भविष्यन्तीति - ॥।

(सा।प्र।) भगवन्तं संयक् ज्ञात्वा तदर्चनपराणां भागवतानामावाशेषु तैस्सह निवचन्तो जनाः कीदृशं वा तपो अकुर्वन्नित्यर्थः - ननु “त्रिपुण्ड्रधारिणो यूयं भस्मोद्धूलनतत्पराः । भविष्यथ त्रयी बाह्यास्सम्प्राप्ते तु कलौ युगे । कलौ जगत्पतिम्” इत्यादि प्रमाणैः कलियुगे भागवता एव न सन्तीत्युक्तेः कथं तत्प्रचुरदेशे बासो विधीयत इत्याशङ्क्य परिहरति कलौ जगत्पतिमित्यादिना - “यत्र यत्र हि नीतिस्याद्वैष्णवी शिष्टसम्मता । तत्र तत्र वसेन्नित्यं नान्यत्रेति मतिर्मम” इत्यादिप्रमाणाद्धर्मोत्तरस्य भगवदभिमतस्थलस्यापि भागवत परिगृहीतत्व एव परिग्राह्यत्वमिति भावः । -

(सा।वि।) ५ळं, नीलस्य । BLib, सान्द्रस्य । की), मेघस्य । १६६००१ ढङ्ग, वर्ण इव वर्णो यस्य तं -५ दूरम् - अत्यन्तं - ८१६६, स्वीकृत्य । ऊ, हस्तेन - grpio, आराधयद्भिः - Q५। अधिष्ठिते - २, ग्रामे - @g, विद्यमानाः - LDIGILii, मनुष्याः - तपांसि - suni, कृतवन्तः ढग, इत्युक्तत्वेऽपि - कलौ खल्विति -

मृान्ना, भक्तैः, कानि

(सा।सं।) अति नीलविशालमेघवर्णमनतिसमीपे कृताञ्जलिपुटभक्तावासजनपदावासमनुष्याः किं तपोविशेषमकुर्वन् - भागवतोत्तरं, भागवतप्रधानकं - पाषण्डोपहतेऽस्मिन् कलियुगे भागवतप्रचुरो देशः क इत्यत्राह - कलावित्यादिना । महाभागाः, महात्मानः । -

॥।

स्थानविशेषाधिकारः

[[२३७]]

मूलं । ताम्रपर्णी नदी यत्र कृतमाला पयस्विनी । कावेरी च महाभागा प्रतीची च महानदी। ये पिबन्ति जलं तासां मनुजा मनुजेश्वर । (प्रायो भक्ता भगवति वासुदेवे मलाशयाः ॥ ) ” इत्यादि ६० कलियुग क्री भागवता वसिकं देशविशेषं युग प्रदेश भागवत परिगृहीत Lorror स्थल [१] & Con परिग्राह्यना - श्री नारायणीय “एक पादस्थिते धर्मे यत्र क्वचन गामिनि । ॥

(सा।दी।) की) बहुश आविर्भविक - नारायणपरायणशब्द ring श्रीशठकोपादि दिव्यसूरिका अभिप्रेतान्ना। ताम्रपर्णी नदी यत्रेति अवतरि स्थल [i] (Gig सन्निहित नदि कलना T Gism ताम्रपर्णीति, शु श्रेष्ठ m आविर्भावस्थल♚ली नदिow pigas&pri - यत्र च स्थले कृतमाला नदी, Burl। कला आविर्भविलं - यत्र च पयस्विनी, L - श्री mummi - यत्र च महाभागा। कावेरी प्रवहति - शी

qQumq।wmponipi - यत्र च महानदी प्रतीची, प्रत्यङ्गखी । ग

श्रीकुलशेखर ना आविर्भविलंल - प्रदेशान्तर प्रवृत्ति देश CD वस्तव्य GLD

ै

भाँगवतोत्तर चातुर्वर्ण्यधर्म

महाभारतवचनं प्रमाण n।

नारायणीयलंली इत्यादि - श्री नारायणीय GILD। मोक्षधर्मी एकेन पादेन स्थिते धर्मेयत्र क्वचन गन्तुमुद्युक्ते सति -

॥।

प्रकरणविशेषम् एकेति

इति । चातुर्वर्ण्यधर्मं कलिकाल

(सा।स्वा।) सामान्यत उक्त्वा श्रीशठकोपादिदिव्यसूरीणामाविर्भावमभिप्रेत्य विशिष्य ऋषिराह ताम्रपर्णीति - दिव्यसूरीणां मध्ये शठकोपमुनेः श्रेष्ठत्वात् ताम्रपर्णीति तदाविर्भावस्थलस्य प्रथमकथनम् । - कृतमालेति, श्रीविष्णु चित्ताविर्भावस्थलकथनम् । पयस्विनीति भक्तिसारादेः, कावेरीति भक्ताङ्घ्रिरेणुप्रभृतीनाम् । प्रतीचीति कुलशेखरादेरार्विभावस्थल कथनम् । प्रदेशri) प्रतिष्ठितonor प्रदेशrij pig। ऋषि प्रशंसित प्रदेश विशेषप्रमाण १६ कं चातुर्वर्ण्यधर्म योग्यभागवतसमृद्धदेश CD निर्णयिऊं&LLICLDI? ढगढग प्रमाण-की नारायणीय मोक्षधर्मे नारायणीये इति ख्याते प्रकरणे pig - एकपादस्थिते धर्मे, एक पादेन गामिनि गन्तु -

॥।

वासस्थल OLD

इति - श्रीमहाभारते स्थिते - यत्र क्वचन

(सा।प्र ।) ननु सर्वेश्वरेणैव देवानामपि वासयोग्यत्वेन “यत्र धर्मो न हीयते - यत्र वेदाश्च यज्ञाश्च” इत्यादिना धर्मोत्तर देशस्यैवोक्तेः कथं भागवतपरिगृहीतस्यैव वासस्थानतोक्तिरित्यत्र गुरुपूजनवेद यज्ञ तपस्सत्यदयादीनां भागवत प्रचुरदेश एव विद्यमानत्वात् तथोक्तिरित्यभिप्रयन्नाह - श्रीनारायणीय श्री इत्यादिना - भारते मोक्षधर्मे श्रीतिरुनारायणीयाख्यं -

(सा।वि।) ताम्रपर्णीतीरे शठकोपाविर्भावः - कृतमालातीरे विष्णुचित्ताविर्भावः - पयस्विनीतीरे भक्तिसाराविर्भावः - कावेरीतीरे भक्ताङ्घ्रिरेणुमुनिवाहनयोराविर्भावः - प्रतीची, प्रत्यङ्गखी - काञ्चीनदीतीरे कुलशेखराविर्भावः - नारायणीय, शान्तिपर्वणि - मोक्षधर्मेषु नारायणीयमिति

(सा।सं।) प्रतीची शब्देन सिन्धुनदीप्रमुखाः गृह्यन्ते - भागवतोत्तरो धमोत्तरश्च देशः परिग्राह्य इत्यत्र भगवदुक्तिं प्रमाणयति - तिरुनारायणीय ♚ली इति - शान्तिपर्वणि नारायणीये - ॥। क

[[२३८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

देवऋषि

मूलं । कथं वस्तव्यमस्माभिर्भगवंस्तद्वदस्व नः”

is Gujw ‘गुरवो यत्र पूज्यन्ते साधुवृत्ताश्शमान्विताः । वस्तव्यं तत्र युष्माभिर्यत्र धर्मो न हीयते। यत्र वेदाश्च यज्ञाश्च तपस्सत्यं दमस्तथा । हिंसा च धर्मसंयुक्ता प्रचरेयुस्सुरोत्तमाः । स वै देशो हि वस्सेव्यो मा वोऽधर्मः पदास्पृशेत्” ऎऩ्ऱु ४७१ अरुळिच्चॆय्दाऩ् - अव्विडङ्गळ् तऩ्ऩिल् उगन्दरुळिऩ वुऩङ्गळिले कृष्णकण्ठ कैङ्कर्याकं सौकर्य (नानामुण्डी ६० निरन्तरवासं १६००१००१ उचित

—

(सा।दी।) कलियुगे प्राप्ते iq - गुरव इति - यस्मिन् देशे गुरवः पूर्वोक्ताः नारायणपरायणाः यत्र च भागवतसन्निधानाद्धर्मो न हीयते तत्र भवद्भिः वस्तव्यमिति - यत्र वेदा अधीयन्ते तैर्विहिता यज्ञाः पञ्च महायज्ञश्च तपः, स्ववर्णाश्रमाचारः - धर्मरूपा हिंसा, ज्योतिष्ठोमादिः यज्ञाः प्रवर्तन्ते स एव देशो युष्माभिस्सेव्यः - एवं सत्यधर्मः युष्मान्न पीडयेत् ६७ ६८ - आ भगवत्क्षेत्रका लागी

(PनानाLC वसिकं उचित GILD।org

कैङ्कर्यसौकर्य

(सा।स्वा।) मुद्युक्ते सति - कलियुग इत्यर्थः - गुरव इति । शोभनवृत्ताः - निगृहीतेन्द्रिया गुरवः श्रेष्ठाः पूर्वोक्ताः नारायण परायणा भागवताः यत्र देशे पूज्यन्ते तत्र भागवत प्रचुरे भवद्भिर्वस्तव्यम् - यत्र भागवत सन्निधानाद्धर्मो न हीयते - तत्रेति पूर्वेणान्वयः - यद्वा, यत्र धर्मो न हीयते - यत्र वेदाः । यत्र तद्विहिताः पञ्चमहायज्ञाः तपः, उपासनादिकम् । सत्यम्, यथार्थवचनम् । दमः, इन्द्रियनिग्रहः । धर्मसंयुक्ताः, धर्मसंयुक्तपश्वादि विशसनसाध्यज्योतिष्ठोमादियज्ञाश्च प्रचरेयुः, हे सुरोत्तमाः! वः, स देशस्सेव्यः - वः युष्मान् अधर्मः पदापि न स्पृशेत् - कुतो वसेदित्यर्थः - अधर्मस्य पादनिधानावकाशोऽपि नास्तीत्यर्थः । Q भागवतोत्तर धर्मदेशं परिग्राह्यQLD GunCon? ungl शुद्धंळं आचार्य नियमेन २८ लीला दिव्यदेशवासं की “LIC” गmi “श्रीरङ्गोपवनतटीषु वर्तिषीये" TIL, दिव्यदेशवासनं आशासि की?

ऩ

pri

इति

का लागी) इति। भागवतोत्तर LDI६I धर्मदेशना ऐकाग्र्यं की LLLIT २५५५नी दिव्यदेशं वासयोग्यo Com ? ढाढला की शङ्कावारणार्थं कैङ्कर्य भागवतोत्तरDIT] दिव्यदेशवासCLD उचित LDIT GOLD आचार्य आशासि♚लri&lाङ्ग। Qq सामान्यतः २५नीन दिव्यदेशं वास । गद्य♚ली “यावच्छरीरपात मत्रैव श्रीरङ्गे सुखमास्व’ विशेषितं ।

अल

उचित LDIN

(सा।प्र।) भाग इत्यर्थः - ननूक्ताकारयुक्तानामनेकेषां स्थलानां विद्यमानत्वात् - “समसौरभसुषुमासु च्योतन्मकरन्द बिन्दुधारासु । कलिकासुरसालतरोः कां वा परिहरतु मधुकरः कलिकाम् ॥ “इत्युक्तरीत्या स्थानविशेषनिर्णयो न स्यादित्यत्राह - नागणी) इति - उक्तगुणान्वितेषु तेष्वपि ननु भागवताभिमत भगवत्क्षेत्रे स्वानुकूले वस्तव्यतोक्तिस्सावधारणभाष्यकारोक्ति -

॥।

(सा।वि।) कश्चित्प्रघट्टविशेषः - मा वोऽ धर्मः पदास्पृशेत्, अधर्मनिरतः युष्मान्पदा-

॥।

स्थानविशेषाधिकारः

[[२३९]]

मूलं । नं “यावच्छरीरपातमत्रैव श्रीरङ्गे सुखमास्व" १६ सत्त्वोत्तर ( भगवत्क्षेत्र & कण्ठ प्रदर्शनार्थ - भगवत्क्षेत्रा विवेकिक वासस्थान

माग

“यत्र नारायणो देवः परमात्मा सनातनः । तत्पुण्यं तत्परं ब्रह्म तत्तीर्थं तत्तपोवनम् ॥ तत्र देवर्षयस्सिद्धास्सर्वे चैव तपोधनाः।”। आरण्यपर्व तीर्थयात्रै “गोमन्तः पर्वतो राजन्सुमहान्सर्वधातुमान्। वसते भगवान्यत्र श्रीमान्कमललोचनः ॥ मोक्षिभिस्संस्तुतो नित्यं प्रभुर्नारायणो हरिः” । प्रदेशान्तर कुंली महर्षिws sug। श्रीवाल्मीकि भगवा “सुभगश्चित्रकूटोऽसौ गिरिराजोपमो गिरिः । यस्मिन्वसति काकुत्स्थः कुबेर इव नन्दने” नगीं भगवदधिष्ठित क्षेत्र -॥। (सा।दी।) श्रीभाष्यकारjit - @jog यावच्छरीरेत्यादि - प्रदर्शनार्थDIB। उपलक्षण भगवत् क्षेत्र CD वस्तव्य GOLD

श्रीवेदव्यास भगवा অतु Fungmpri - भगवत् क्षेत्र rigor इत्यादिuni - तत्परम्ब्रह्म, क्षेत्रेषु परिबृढम् - तपोधनाः वचन्तीति शेषः - तत्र तपोधनाः वचन्ति न आदेशCD वस्तव्य GILD

सर्वधातुमान्, सर्वे धातवो गैरिकाः मनश्शिलादयो यत्र सः - मोक्षिभिः, मुमुक्षुभिः - श्रीवाल्मीकिभगवा श्रीमद्रामायण लङ्की अन्य अर्थ प्रतिपादिक - श्रीवाल्मीकि भगवा इत्यादि ं - सुभगश्चित्रकूटः

॥।

(सा।स्वा।) सावधारणLDITS वासस्थलकथनं विरोधिwnBIT? ढङ्ग Qui - इति - केरलादि दिव्यदेशं सर्वोत्तर

६० तद्व्यवच्छेदार्थLDING सर्वोत्तरकथनम् । विशेषोक्तिyjio विरोध

सर्व दिव्यदेशोपलक्षण LDC

[[१]]

ज्ञानशून्य

ऊं ऊं का क्षेत्रवासनियम। विवेकिwni ज्ञाता प्रपन्न छ ऐकाग्र्यानुगुणदेश - दिव्यदेशनियम PCLI? ना श्रमिं प्रमाणन के @supri। भगवत्क्षेत्र [i) B। CT इति तत्परम्ब्रह्म, तत्सर्वतः परिबृढमित्यर्थः - एव कारस्य तत्रेत्यत्रान्वयः तत्रैव वचन्तीत्यर्थः । सर्वधातुमान्, सर्वे धातवः । गैरिकाः, मनश्शिलादयश्च यत्र सः - मोक्षिभिः, मुमुक्षुभिरित्यर्थः । सर्वे चैव तपोधनाः m मोक्षिभिः m sun भगवदधिष्ठित क्षेत्र ज्ञाताο४५ ं वासस्थल QILD ५। श्रीरामायण ऋषि सान्निध्यादिना CPG]]] चित्रकूटादिप्रदेश चक्रवर्ति क्लंली ०५ LD B ६ठा वसिहं

भगवद्वास क्षेत्र अतिशयं कण्ठी ला विरोधिungr? Tðग ूगलi - श्री वाल्मीकि भगवाongjib इति । यस्मिन् -॥।

।

(सा।प्र ।) विरुद्धेत्याशङ्क्याह - g इत्यादि - देवतान्तर तदीय प्रचुरस्थल मेवावधारणस्वव्यवच्छेद्यमिति भावः भगवद्भागवताभिमतस्थले वस्तव्यमित्युक्तेः पक्षपातकृतत्वव्यावृत्त्यर्थं प्रमाणान्याह

क्षेत्र [i] & Corn इत्यादिना - ननु भगवद्भागवत कैङ्कर्यानुगुण्यार्थं -

भगवत्

(सा।वि।) मा स्पृशेत् - न तिरस्कुर्यादित्यर्थः । वाल्मीकिभगवाga। वाल्मीकि भगवतापि सूचिकं LLB, ॥

(सा।सं।) “हे ब्रह्मन् तत्परं श्रेष्ठं - गोमन्त पर्वते शौरिम्” इत्युक्तो गोमन्तपर्वतः -

॥।

[[२४०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । अभिगन्तव्यतै सुभगशब्द सूचि - श्रीसात्त्वतादिनी स्वयंव्यक्त सैद्धवैष्णव नागकी क्षेत्रविशेष (१८६० ruji janm

नारायणालये”ना

त्तिले वरुम्

jujub

“दुष्टेन्द्रियवशाच्चित्तं नृणां यत् (किल्बिषै) कल्मषैर्वृतम् । तदन्तकाले संशुद्धिं याति

अन्य क्षेत्रान्नान्ना वसि तं

सॊल्लप्पट्टदु - आगैयाल्

(सा।दी।) ढाढा की - श्लोकी सद्भिर्वस्तव्यतै GGGILD अभिगन्तव्यतै Quorm] - यस्मिन्वसति । राम सन्निधानं हेतु Qus

देहन्यास काल

Qui

&♚ं। अलीळा वस्तव्यतै

भगवच्छास्त्र rjgळं भगवत्क्षेत्रवास श्रीळा फलविशेषं BITL Gळील व्याज BULL६गळी - श्रीसात्त्वतादि की इत्यादि यत्र भगवता स्वयमेवाविर्भूतं । स्वयंव्यक्तं श्रीरङ्गादि - सिद्धैः प्रतिष्ठापितं सैद्धम् वैष्णवैर्मनुष्यादिभिः प्रतिष्ठापितं वैष्णवम् दुष्टेन्द्रियेति - नृणां, पामर (Li मनस्सुदुष्टेन्द्रियल पारवश्य मरणात्पूर्वं सर्वकाल pio - कल्मषैः देहयात्रार्थकृतपाप [ril ५ मलिन nggi भगवत्क्षेत्र की मरणमात्र तत्काल की संयङ्निर्मलत्व लं@gouji। (C) भगवान् स्वसाक्षात्कार कॊडुक्कुमॆऩ्ऱबडि

॥।

(सा।स्वा।) काकुत्स्थः वसति असौ गिरिराजोपमो गिरिस्सुभग ढा सुभगशब्दßg।कं भगवद्वास♚ ujjg अतिशय श्री तात्पर्य १६।१४ -

के

अन्वयि

अर्चावतार

Com?

सान्निध्यक्षेत्र नं।कं अतिशयंQmw? “यत्र नारायणो देवः परामात्मा सनातनः” ढा सामान्यतः ूंलङ्गी सामान्योक्ति विशिष्योक्त विभवाद्यवतारसान्निध्यवत्क्षेत्र नं पर्यवसित्तन्यधा सिद्ध्यर्ह विशिष्य प्रमाणं ढाढাगÈQFufi। श्रीसात्त्वतादिनी इति । दुष्टेति । नृणाम्, पामराणाम् । यच्चित्तं, किल्बिषैर्वृतम्, शास्त्राविरुद्धशब्दादिविषय प्रावण्यादि दोषैर्दुष्टमित्यर्थः - तेषां नृणां भगवत्क्षेत्रे मरणं चचेतन्तकाले देशवासमहिम्ना तच्चित्तं शुद्धिं याति । भगवत्साक्षात्कारो भवेदित्यर्थः - नां Ger, ऎल्लैक्कुळ्ळे। क्षेत्रमध्य♚ली C मरण, कैमुत्यन्यायसिद्ध QLD Orig इप्पडियाऩाल्

भगवदिट्

वसि

शुभ इति -

॥।

भगवद्रोहाद्यपचार [i] ५६ गणी सङ्ग क्षेत्री अतिशय गLITs प्रसङ्गिung Ga

(सा।प्र।) भागवत प्रचुरभगवत्क्षेत्रवासे कर्तव्ये कैङ्कर्यं कर्तुं मशक्तेन तु न तत्र वस्तव्यमित्याशङ्क्याशकै नापि निषिद्ध निवृत्तिरूपं कैङ्कर्यं कर्तुं शक्यमिति तदपि भगवत्क्षेत्र एव कर्तव्यमित्याह । शु

॥।

(सा।वि।) सूचिता - स्वयंव्यक्तेति - यत्र स्वेच्छया भगवदाविर्भावः - श्रीरङ्गादि तत्स्वयं व्यक्तम् । देवैः प्रतिष्ठितं दिव्यम् । सिद्धैः प्रतिष्ठितं सैद्धम् । वैष्णवैः प्रतिष्ठितं वैष्णवम् - @@@@@C, एतासु मर्यादासु - नृ♚ps & ruji, उत्कर्षापकर्षो - Gif, पृथक् -

(सा।सं।) Grढंnzंा इत्यादिना । क्रोशक्रोशयुगक्रोशत्रयादिषु पूर्वपूर्व देश वासफलाधिक्यं -

[[१७]]

स्थानविशेषाधिकारः

[[२४१]]

मूलं । “यत्किञ्ञ्चिदपि कुर्वाणो विष्णोरायतने वसेत् । न किञ्चिदपि कुर्वाणो विष्णोरायतने वसेत्” नढाकील uqw प्रवृत्तिनिवृत्ति कळाले वल्ल कैङ्कर्य jmgi पण्णिक्कॊण्डु भगवद्भागवताभिमानविषयLD१६] - सर्वोत्तर क्षेत्र नं वसिकं उचितळं- “निगृहीतेन्द्रियग्रामो यत्र यत्र वसेन्नरः । तत्र तत्र गुरुक्षेत्रं नैमिशं पुष्करं तथा”

की गत्यन्तरsong Cung एदेऩुमॊरु त्तिले रिसत्तालुम् इवऩ् ऎHत्ताले अऩमुम् T मामॆऩ्गैक्काग (सा।दी।) विशेष (pii, श्रेयोविशेष pii - यत्किञ्चिदपीति - प्रवृत्तिरूपेषु मानस वाचिक कायिक कैङ्कर्येषु नकलीQQGILOT कैङ्कर्यं

भगवत् क्षेत्री वसिकं५५_१६ - न किञ्चिदपि कुर्वाणोऽपि तत्रैव वसेत् - अपचारादिकमकुर्वाणः निवृत्तिकैङ्कर्यनिष्ठ इत्यर्थः - शनी “निगृहीतेन्द्रियग्रामो यत्र यत्र वसेन्नरः” । आपद्विषय QILD ६ mii - निगृहीतेतिगत्यन्तरम्,

[[१]]

(सा।स्वा।) प्रवृत्ति, विहित कैङ्कर्य - निवृत्ति, निषिद्धनिवृत्तिwnwr । विहित कायिक वाचिक मानसिक कैङ्कर्येषु शक्यं यत्किञ्चित्कुर्वाणो भगवत्क्षेत्रे वसेत् @@@@unीं न किञ्चिदपि कुर्वाणः, निषिद्धमपचारं न कुर्वाणोऽपि वा वसेदित्यर्थः । नारायणीयवचन rail SaT भारतादि क्षेत्र वास साधक वचन । भगवद्भागवताभिमत सत्वोत्तरक्षेत्र

भगवत्भागवताभिमान विषय सत्वोत्तरक्षेत्र वासस्थल की “निगृहीतेन्द्रियग्रामो यत्र यत्र वसेन्नरः । तत्र तत्र गुरुक्षेत्रं नैमिशं पुष्करं तथा”

वासस्थल

हीनदेश ।

भागवतवास

हीनदेशornsur) भागवत वसि

मा

अतिशयं की विरोधिung? BLTG! गुरुक्षेत्रादि तुल्य Di ॐ सर्व is (gog

वासस्थलLDITB प्रसङ्गिur? Turi - निगृहीतेति । प्रशस्तेति, भागवताधिष्ठित देशप्रशंसार्थ॥।

(सा।प्र।) यत्किञ्ञ्चिदित्यादिना - ननु “तीर्थेश्वपच गृहेवे” त्यादिषु दुर्देश वासिनामपि मोक्षाव - (सा।वि।) यत्किञ्चिदपि इति, कायिक वाचनिकमानसिक प्रवृत्तिरूप कैङ्कर्यं कुर्वाणो विष्णोरायतने वसेत् - न किञ्चिदपीति, किञ्चिदपचारात्मकं न कुर्वाणो विष्णोरायतने वसेत् - अपानवायुविमोक्षण निष्ठीवन मूत्रोत्सर्गादि परिहरन् वसेदित्यर्थः । निवृत्तिरूपकैङ्कर्यं कुर्वन् वसेदित्यर्थः । अपराधपरिहार एव निवृत्तिरूप कैङ्कर्यमिति भावः ननु निगृहीतेन्द्रियग्रामो यत्रेत्यस्य का गतिरित्यत्राह - निगृहीतेति - तथा दुष्टेन्द्रियवशाच्चित्तमित्यस्य प्रपन्नेतरविषयत्वमेव प्रपन्नस्य तु - (सा।सं।) विभज्योक्त्वेत्यर्थः - सत्वोत्तर भगवत्क्षेत्रस्यैव वासस्थानत्व मित्युक्तमर्थं निगमयति, शुIT) इति । यत्किञ्चिदपि, स्वरूपोचितं किञ्चित्कारं कुर्वाणाः, विष्णोरायतने वसेत् स्वल्पमपि शतगुणतया विवर्धते । किञ्चिदपि, किञ्चित्कारं न कुर्वाणोऽपि विष्णोरायतने वसेत् । तस्यापि क्रमेण किञ्चित्कारादिषु रुचिरुत्पद्यत इति भावः - यद्वा अकृत्यं किञ्चिदपि कुर्वाणो विष्णोरायतने वसेत् - तस्यापि तत्र शतगुणत्वादिति भावः । अकृत्यं, न किञ्चिदपि । स्वधर्मस्थस्य वसितुं शरीर पतनाय वा किं देशविशेष गवेषेणेत्यभिप्रायकानां

“निगृहीतेन्द्रियग्रामः । ज्ञानसमाकुलम्" इत्यादीनामेतदधिकारोक्तार्थाविरुद्धमभिप्रायमाह निगृहितेत्यादिना - @J♚G - तद्देश - ॥।

आगैयाल्

[[२४२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं। कण्ठ शाण्डिली वृत्तान्तमुदाहरण के ६GG। कैवल्यं याति गतशोकः । तीर्थेश्वपचगृहे वा नष्टस्मृतिरपि परित्यजन्देहम्"

“ज्ञानसमकालमुक्त्वा शरीर पातकण्ठ ॥।

माऩ

६० कं

(सा।दी।) भगवत्क्षेत्रवासं कीQLung Cung। गत्यन्तर शाण्डिलीवृत्तान्तमुदाहरण की - m - शाण्डिलीना हीन LDIT] समुद्रद्वीप वसिकं COLDC भागवतै - प्रपन्न मरणकाल की देशविशेषनियम

Hत्तुक्कुम् Perfoमुमिल्लै ऎऩ्ऱु तोऱ्ऱुगिऱ तॆऩ्ऱु अरुळिच्चॆय्गिऱार् शुकं इत्यादिना ज्ञान समकाल मिति - WI। ज्ञानसमकालं, यदा ज्ञानोदयस्तदा इमं मन्त्रमुक्त्वा - शरणवरणं कृत्वेत्यर्थः - अनन्तरम्, तीर्थे परिशुद्ध

श्वपाक

गृहलं

मरणात्परं गतशोकस्सन् । कैवल्यं, मोक्ष

भागवत

देहलं

भगवत्क्षेत्र jung अतिदुष्टLDIT६OT

Cung)। नष्टस्मृतिः, नष्टज्ञानोऽपि -

की

०५॥।

[[१]]

प्राशस्त्यं कृण

(सा।स्वा।) Lo@suruji गत्यन्तर । हीनदेशक वसि Chr♚m©कंलकं &msung विरोध@@@ungलं। गत्यन्तर ngg हीनदेश♚ली वासं G Guor? song तद्वास हीनदेश । कं J। GLon? इतिहासपुराण [i] २ उदाहरणwn प्रमाणं निर्विषय LD Cpm? Topi। मुकं इति । शाण्डिली की महा भागवतै समुद्रद्वीपñली वसि ५०५० ५ ६०६ की हीनदेशñली

कण्डु पॆरियदिरुवडि इन्द त्तिले वसिकं CoumjCom मनस् ] Bur G अन्य पक्षदाहरूपानर्थं गी। उदाहरण । प्रपन्न “ज्ञानसमकालमुक्त्वा कैवल्यं याति गतशोकः । तीर्थे श्वपचगृहेवा नष्टस्मृतिरपि परित्यजन्देहम्"ढा मरणकाली देशनियमDm Gur वासस्थलनियम ग CLIT? ढग (Bl#

i। शुल इति । शुं गत्यन्तराभावली हीनदेशवास प्रशस्तsun। ज्ञान समकालं यदाज्ञासञ्जातं तदैवैतम्मन्त्रमुक्त्वा शरणं प्रपद्येत्यर्थः । तीर्थे श्वपचगृहे वा नष्टस्मृतिरपि -

॥।

(सा।प्र।) गमान्नस्थानविशेषे वस्तव्यता नियमसिद्धिरित्यत्र प्रारब्धकर्मवशात् दिव्यदेश वासालाभे तस्मादेव यत्र क्वचिद्देहत्यागेऽपि “यदु चैवास्मिन् शव्यं कुर्वन्ति - यदुचन अर्चिषमेवाभि सम्भवन्ति” इत्यारभ्य, “स एनान् ब्रह्म गमयति” इति ज्ञानसमकालमित्यादेः “स्वयं व्यक्तक्षेत्रे विपिन विषये वा विधिवशात्प्रशस्ते दुष्टे वा क्वचनसमयेत्युक्तवपुषः । मुकुन्दस्त्रय्यन्त प्रथितमहिमा सोऽयमनघान् प्रपन्नानुद्धृत्य स्वपद मनपायं गमयति” इत्युक्त प्रकारेण परमपुरुषार्थप्राप्तौ संशयो नास्तीत्यत्र तात्पर्याद्गत्यभावे तथात्वेऽपि सत्याङ्गतौ वासनियमः सिद्ध्ये देवेत्यभिप्रेत्याह - शुक्र इत्यादिना

॥।

(सा।वि।) तन्नियमो नास्ति - तत्र फलसन्देहाभावादित्येतदर्थमेव ज्ञानसम कालमुक्त्वा इति वचनं तु सति सम्भवे दिव्यदेश निवासार्थमित्याह - ज्ञानसमकालमिति - यदा ज्ञानोदयः तदैवैतम्मन्त्रमुक्त्वा, शरणवरणं कृत्वेत्यर्थः - कैवल्यं, मोक्षम् -

॥।

(सा।सं।) प्रशस्तायांशाण्डिली शबरालयस्थेति वृत्तान्तः - “अन्त्यकाले तु मामेव स्मरन्मुक्त्वा” इत्यनेन तुल्यार्थोऽयं - ज्ञान समकालमुक्त्वेति तदा - देहपरित्यागदशायां परित्यजन् परित्यागानु -

॥।

मूलं ।

ऒरु

देशविशेषनियम

इऴिविल्लैयॆऩ्गैक्काग।

आरादवरुळमुदम् -

www

स्थानविशेषाधिकारः

[[२४३]]

मिल्लैयॆऩ्ऱदुवुम्

ऎप्पडिक्कुम् ५७त्तिल्

(सा।दी।) ूनी भगवत्क्षेत्र प्रधान, की,

ना

विषयLDI &

क्रमेणान-श्रीलङ्कालीन प्रधान तमDinoor श्रीरङ्गक्षेत्र दिव्यविमान विषयLDIT LITL६। इत्यादि। बाळं, অGOL-॥। (सा।स्वा।) देहं परित्यजन्मरणान्तरं गतदुःखस्सन् कैवल्यं याति - मोक्षं यातीत्यर्थः ।

BG GLor?

भगवद्भागवताभिमानविषयLDI of सत्वोत्तरक्षेत्र [[]] ६० वसि उचित QILD।ग की। Cum श्रीरङ्ग वृषाचल हस्तिगिरि प्रमुख दिव्यदेशी वासं शक्य अकलना ६ भगवत्क्षेत्रत्वा विशेषात्क्षेत्रान्तर [i) Boujii वासं प्रसङ्गिng? इष्टापत्ति ढगढी) “यावच्छरीरपातमत्रैव श्रीरङ्गे सुखमास्व” ढाढाली गद्योक्ति विरोधि? सर्व क्षेत्र उपलक्षण LDC “अत्रैव श्रीरङ्गे ६T६१ श्रीरङ्गक्षेत्रकथनमुखेनैव उपलक्षि&CouplGuor? क्षेत्रान्तरकथनमुखेनाप्युपलक्षिCLD Guगला भगवद्भागवताभिमान विषय सत्वोत्तर देशri१&(@jß५ruji स्वयं व्यक्तत्वात् समस्तपूर्वाचार्याभिमतत्वात्सर्वेष्ट प्रापकत्वात्सर्वा निष्टनिवर्तकत्वात्सर्वोत्तरत्वादन्यैश्चासाधारण हेतुभिः कनकलना प्रधानस्थलQLD। pm आद्यं स्वयंव्यक्त क्रमलंलीC६० porm/ स्थलविषय Lons श्रीरङ्गस्यैव प्राधान्य ♚ गद्य की

पूर्व पूर्वं श्रेष्ठ

আচक

Lupi। इत्यादिना । दिव्यदेशेषु तत्कथन QILD लं। -

॥।

(सा।प्र।) Tuq।igळं सर्वधा - एवं भागवत परिगृहीतभगवत्क्षेत्रेषु वस्तव्यत्वमुक्त्वा तानि कानीति जिज्ञासायां तेषां सर्वेषां मुक्तौ ग्रन्थविस्तरस्स्यादिति तेषु प्रधान स्थानानि प्रदर्शयन् तेष्वपि प्रधानतया पूर्वाचार्यैः “moti Gibbgurl” इत्यादिषूक्तं श्रीरङ्गं प्रथममाह -

(सा।वि।)

, निरवधिक कृपा

॥।

इत्यादिना - P

आरादवरुळमुदम्

ळं, सर्वधा - शील, संशयो नास्ति । ६६०१६०५ ऊं ॥ ॐ एतदर्थम् । नतु सति

सम्भवे दिव्यदेशपरिग्रहार्थमिति भावः

॥।

भगवदभिव्यक्ति देशेषु प्रसिद्ध महिम्नः श्रीरङ्ग वेङ्कटाचल हस्तिगिरीन्प्रशंसन् प्रथमं श्रीरङ्ग। प्रशंसति शुक्ल इत्यादिना । शृ, अनवरतानुभवेऽपि अलं बुद्धि मददत् - नाल ं, कृपावदमृतम् ।- (सा।सं।) गुणावस्थाया नष्टस्मृतिस्सन्नवस्थितोऽपि इत्यर्थः - उक्त्वेति पाठे महाविश्वाससमकाले त्वमे वोपायभूतो मे भवेत्यर्थः - एवं सति अहं स्मरामीति यथा श्रुतानुगुणं भवति - स्मारयामीत्यतदर्थे पूर्वोक्तार्थ एवास्य रमणीयः

सारज्ञानां रसिकानां च परमैकान्तिनां श्रीरङ्गवृषगिरिसत्यव्रताख्येषु अन्यतमस्य वासस्थानतां स्वाभिमततां तत्तद्वैभव प्रख्यापन मुखेन गाधात्रयेण प्रकटयति । इत्यादिना । - ॥।

[[२४४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

तूर् पॊदिन्द कोयिलम्बुयत्तोऩयोत्ति मऩ्ऩर्क्कळित्त कोयिल्, तोराद तऩिवीरऩ् तॊऴुदगोयिऱ्ऱुणैयाऩ वीडणर्क्कुत्तुणैयाम् कोयिल्, ॥।

(सा।दी।) - अपर्याप्तामृतम् । श्रीरङ्गराज Gorp २_Com), स्वामि वसि - विमानम् - C), अम्बुजासनाला ब्रह्मा

उपकरि♚gsui - तदनन्तरम् ।

अयोध्याधिपतिwn

एव महावीर शब्दवाच्य II ग रघुवीर ॐ आराधिलं Csmui - ततः परं - तुणैयाम् कोयिल्, पॆरुमाळुक्कु ईप्पट्ट

(सा।स्वा।), पर्याप्त

LISTS,

॥।

su, नीलङ्कृ

इक्ष्वाकु महाराजा ४ कं

। तत्राप्यपराजिता अत कण्ठलं

“न ततर्पसमायान्तं पश्यमानो महीपतिः । श्री भूमिभ्यामतृप्त्या नयन चुलक नैस्सेव्यमानामृतौघम्” की सेविलं की मङ्कीmui (कं ( तृप्तिजनक - अना, कृपै। अलगळी अमृतम् । “दुःखापायप्रणयनि जने दूरदत्ताभिमुख्यम्” ढाठाळी करुणैला संसारदावचन्तप्तजनसञ्जीवनामृतात्मक श्रीरङ्गनाथरूपेण ११४६४१६०० १४।१५ की mp४। Qugu श्रीरङ्गनाथामृतं । एण्डी की - su, दिव्यविमानम् । श्रीरङ्गनाथा “उदधिपरमव्योम्नोर्विस्मृत्य मादृशरक्षणक्षममिति धिया भूयश्श्रीरङ्ग धामनि मोदसे’ढाणकीmuqGw नित्यवास की दिव्यविमान १६। अöपलंली वसिकंßला। ब्रह्मा। श्री। छ। अयोध्याधिपति का राजा ऊं का कण्ठ मनुप्रभृति बाण राजा ऊं (कङ्ग४। अलीकुण्ठ, कळुक्कॆऩ्ऱबडि। अळित्त, उपकरिलं। Q।

विमानं । । अपजित। कृणी, अद्वितीयorror। Fryor, चक्रवर्त्तिनं १५६। एल। विभवरूपिunroon ५६६०६ BTL_१४६०, अर्चारूप श्रीरङ्गनाथलील C गुणाधिक्यदर्शन ♚ पराजित श्री आराधिकण्ठÚULL।

६० ग

ऩाऩ तिरुमगऩाले क्कप्पट्ट। mru, विमानम् । /

FL। GOLD कम्ं सहायम् -

कळा

याऩ

(सा।प्र।) रूपामृतस्य प्रवहनस्थान भूतभगवत आवासभूतमित्यर्थः - Nuw

अम्बुयत्तोऩयोत्ति LDÔाणां कण्ठी♚लठी, पद्मभुवा अयोध्यानिवासिभ्यो राजभ्य आराधनार्थं कृपया दत्तं स्थानम् । Coming कृणी गीली, पराजयप्रसङ्गरहितेनासहायशूरेण दशरथात्मजतयावतीर्णेन भगवतैवाराधितम् - ५/६nur Limbu, भगवतोऽसहायशूरत्वेऽपि प्रेमवशात्साहय्यं कृतवतो विभीषणस्य सांसारिकदुःखानभिभवाय सहायभूत भगवदावासस्थानम्

॥।

(सा।वि।) Gungg। प्रवाहयत् । su। Bा, स्वामी । तस्य । ू स्थानम् । देवस्थानम् । अ, अम्बुजासनेन । Gunी, अयोध्यायाम् - Loni कञ्छ। राज्ञाम् । अनीकं दत्तम् Gsruji, स्थानम् । g। पराजयरहितेन । कृमी, अद्वितीय वीरेण । आराधितम् ।

[[१]]

gruji, स्थानम् । किं कः सहायभूतस्य विभीषणस्य । Tib सांसारिकभयनिवृत्यर्थं सहायभूतम् ।

(सा।सं।) अपर्याप्तकृपया, अपर्याप्तिर्नाम सकृदञ्जलिनैकस्य विभूतिद्वयेन सह स्वात्मदानेऽपि देयान्न्तरान्वेषणवत्वम् । एवं भूतकृपारूपामृतोद्गमस्थानरूपसर्वेश्वरावाचकृहम् । अम्बुजासनेनायोध्याधिपानां राज्ञामाराध्यत्वेन स्वात्मदस्य स्वामिनो वाचकृहम् ।स्थानविशेषाधिकारः

[[२४५]]

मूलं । Crisg Coins कोयिल्, तीरादविऩैयऩैत्तुम् तीर्क्कुम् कोयिल्

(सा।दी।) श्रीविभीषणा

रक्षक, G

॥।

अन्यत्र लभिwng अभिलषित फलं लभिऊं

[[९]]: श्लाघ्य Door की

प्रणवं सर्वशेषिunor श्रियः-पतिous

या

Gibu, - ul or प्रणवम्

Gumin

कयैक्काट्टुगै। तीरादविऩैयऩैत्तुम् तीर्क्कुम् कोयिल्, पोगाद

दुष्कर्म [i]supuji Gungi guquit-॥

ब्रह्मभवन की स्वयं व्यक्त

(सा।स्वा।) पाणी न विभीषण, रक्षक, @JQJGTQUIT नित्यविभूति निऩ्ऱुम् तिरुवयोत्यैयिले ऎऴुन्दरुळि क्कळाल् आराधितomi विभीषण

श्रीरङ्गदिव्य नगर की

su, विमानम् । आविर्भवि। अ माय्, तिरुमगऩालुम् स्थायिकंळी पुराणवृत्तान्तं @LL - Carring, अन्यत्र लभिwn। um, फल Gomb, Cariigli, प्रापि चतुर्विधसमस्तपुरुषार्थ साधनदिव्य विमान QIL - mu

सॆऴुमऱैयिऩ्, श्लाघ्यDoor वेदलंली।ग। प्रथमाक्षरम् - “यद्वेदादौ स्वरः प्रोक्तो वेदान्ते च प्रतिष्ठितः । आमित्येवध्यायथात्मानम् । ओमित्येवं सदा विप्ताः पठध्वन्ध्यात केशवम्” इत्यादिषु परत्व प्रकाशकतया प्रसिद्धDIळण प्रथमाक्षर रूप प्रणवQpq। Caring अर्थ आकृतिunggli शेषिपरतत्त्व प्रकाशकतया “विमानं प्रणवाकारम्" इत्युक्तरीत्या प्रणवाकारतया च प्रणव। Gru), विमानम्, Ö

पापम् । प्रारब्धपाप ♚- अहं दिव्यमेवं यो वेत्ति तत्त्वतः । त्यक्त्वा देहं’

(सा।प्र।) Gring

वासस्थानम् - GF

उपायान्तरलं

नशि

कृत्स्न, कृत्स्न पापलं। “जन्म कर्म च मे

Crisg

ru, दुर्लभानामपि फलानां प्रापकस्य स्वामिनो Carings, भगवत्स्वरूप रूपगुणविभूतीनां

प्रतिपादनार्हत्वेन समृद्धानां वेदानां “यद्वेदादौ स्वरः प्रोक्तः - आद्यं तु त्र्यक्षरं ब्रह्म त्रयी यस्मिन् प्रतिष्ठिता । स गुह्योन्यस्त्रि वृद्वेदो यस्तं वेद स वेदवित्" इत्युक्त रीत्या आधिभूत प्रणवसदृशं - शेषित्वेन भगवतः प्रदर्शनात् सादृश्य मिति भावः - Åलाम्मुळं Cru “अनुभवितुमघौघम्” इत्युक्तप्रकारेण प्रायश्चित्तानुभवाभ्यामपि नाशयितु मशक्यानां पापानां कार्त्स्न्येन

।

♚m,, प्रथमाक्षरस्य प्रणवस्य

पापम्-

(सा।वि।) srruी, स्थानम् । दुर्लभम् ।, कैर्यम् । ढां, कृत्स्नम् ।

rrul प्रापयद्धाम । समृद्धानाम् । वेदानाम् । srijo su, तुल्यं धाम - प्रणववद्भगवत्प्रकाशकमित्यर्थः -, अनिवर्तनीयं - (सा।सं।) पराजयरहितासहायशूरेण सेवितम् । स्वार्थं रामसहायेऽधिकृतस्य विभीषणस्य निर्वाहकम् - दुर्लभानि फलानि सर्वाणि प्रयच्छत् । समृद्धानां वेदानां कारणभूत प्रणवाकारवाच्यम् -

॥।

[[२४६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । कीं श्रीं ॥

कण्णऩडियिणैयॆमक्कुक् काट्टुम् वॆऱ्पु -

॥।

(सा।दी।) Bru - Dur, “श्रीरङ्गमतुलं क्षेत्रम्’ ऎऩ्ऱु ऒप्पिऩ्ऱिये कॊण्डाडुम्बडि विळङ्गुम् पुत्तरिस मॆऩ्गै।

[[९९]]

इऩि तिरुलैयाऴ्वार्

तिऩ पाट्टु, कण्णऩडियिणै यॆमक्कुक् काट्टुम् वॆऱ्पु, कृष्णऩाऩ तिरुवेङ्गड मुडैयाऩुडैय तिरुवडियिणैयै अरिसि्स राऩ

BD (५ प्रत्यक्ष LOINTS TOLD - ॥।

[[९९]]

(सा।स्वा।) पुनर्जन्म नैति मामेति सोऽर्जुन । तदन्तकाले संशुद्धिं याति नारायणा लये । उञ्चयमानापवर्गाम्’ इत्यादि jug Cu समस्त प्रतिबन्धक निरासक Lon Curr अनुपमLDIB। “श्रीरङ्गमतुलं क्षेत्र”। एक,

श्री

, दिव्यविमान

अन्यद्विमानमेवम्भूत Lormi Sलं।

ना

नाल♚। इत्याद्यन्वयः ।

कण्णऩडियिणै यॆमक्कुक् काट्टुम् वॆऱ्पु श्री कृष्णकं की ल लীCurÈ१&_pour॥। परस्परसदृश पदयुगल - TLD, निहीनळा HDÈ(G, &LGLò -

॥।

(सा।प्र।) विनाशकतया “श्रीरङ्गं याति यो मर्त्यस्तस्मा अन्नं ददाति यः । तावुभौ पुण्यकर्माणौ भेत्तारौ सूर्यमण्डलम्” इत्यादिष्ववगतं स्थानमित्यर्थः - श्री

की Csm, सर्वैः श्री (mourist इति यथोच्येत तथा “रङ्गं रङ्गमिति ब्रूयात्" इत्यादिषु प्रकाशमानमेवोक्तविशेषेण विशिष्टमित्यर्थः - सर्वेश्वरस्य श्रीरङ्गनाथस्य निरवधिक कृपावत्वात्स्वाश्रितानां कृपालुत्वापादकत्वात् परमभोग्यत्वादाश्रितवत्सलत्वात्प्रकृति सम्बद्ध दुर्लभस्य निरपराध कैङ्कर्यस्य प्रापकत्वात्सर्वस्मात्परत्वात्सर्व पापनिवर्तकत्वाच्च तदेव वासस्थानमिति भावः ॥ इत्यस्य भोग्यतातिशयात्पुनः पुनरभिधानम् ॥

अथ वेङ्कटाद्रेर्गुणानाह - गाढङ्ग इत्यादिना - ८५६०८७५; &Qb

वॆऱ्पु

[[९००]]

निवर्तकं, धाम -

णयॆमक्कुक् काट्टुम्

(सा।वि।) अलालम्मुळं, सर्वं मं

GLDI, श्रीरङ्गमिति लीकळं, प्रमाणेषु प्रकाशमानं - Gairui), स्थानं - BTC, इदमेव पूर्वोक्तसर्व विशेषणविशिष्टमित्यर्थः आदरातिशयात्पुनः पुनः ruji, इत्युक्तिः ॥

श्रीरङ्गनायकस्य रामात्मकत्वं श्रीवेङ्कटनाथस्य कृष्णात्मकत्वं श्रीमद्वरदराजस्यो भयात्मकत्वमित्यभिप्रेत्य सम्प्रदायवशाच्छ्री रङ्गानन्तरं वेङ्कटाचलं प्रशंसति - ५६०६००१०११ इति - ५६६००१ðा, कृष्णस्य । भq।वीण, चरणद्वन्द्वं - GTLD (G, अतिनीचानामस्माकं - BITLQuo; प्रदर्शयन् - Goup। - (सा।सं।) अनिवर्त्यं पापं कृत्स्नं निवर्तयत् - किं तदेवं विधं स्थान मित्यत्राह - moujiis GLD इति - लीourisb इति द्रमिडैः प्रसिद्धतया व्यवह्रियमाणं स्वस्वामिनोऽयं यत्तदेवेत्यर्थः - ळा, स्वामिनः

, वाचकृहमिति CB इत्युक्तिः ॥

५६Öाणा इत्यादि - काल विप्रकृष्टानामस्माकमपि चरणद्वन्द्वं प्रदर्शयन् शैलः । - ॥।

स्थानविशेषाधिकारः

मूलं । &fiqui, श्री।

[[२४७]]

गणप तॆळिन्दबॆरुम् तीर्त्तङ्गळ् सॆ(र)रिन्दवॆऱ्पु, पुण्णियत्तिऩ् पुगलिदॆऩ्ऩप्पुगऴुम्

॥।

मुदलाऩ

(सा।दी।) ५G or for you क्रू रदुष्कर्म वान् पुण्यपापरूपोभयकर्मलंguib संहरिकंgi ma - तिण्णमिदु वीडॆऩ्ऩत्तिगऴुम् वॆऱ्पु, सत्यDg।C] परमपदQILDGGG उज्वलिigion - griling Qui तीर्थ in @F(५)mjgQQuj४, प्रसन्ना की ऊं ती, आकाशगङ्गै

महातीर्थ [८] T श्रीमन्ती, निबिडित DIGI LDOG। गगग - (सा।स्वा।) प्रत्यक्षDIBLG Gujuy, १०६०६०, यद्वा ५६६००१ ढङ्ग, श्रीकृष्णा। कृष्णरूपिurroor श्रीनिवासा। qr। स्वपदद्वन्द्व - अभयमुद्रैss अतः प्रदेशवर्ति पदार्थ प्रदर्शक मुद्राविशेषलं मदीयं पदद्वन्द्वमेव भवतां प्राप्यं प्रापकञ्चेति प्रदर्शनं की। की, क्रूरपाप भी, पुण्यपापरूप द्विविधपापलंल - squid संहरिहं। Gopu “वृषगिरि कटकेषु व्याजतो वासभाजां दुरित कलुषितानाम्” ढाढाळीmiqu वास मात्र ५० समस्त प्रतिबन्धक वर्ग लंm Gup Guormulq। लीग, दृढम् । सत्यम् । www।०, मोक्षम् । परम पदम् । Timl ऎऩ्ऩुम्बडि। तिगऴुंवॆऱ्पु, विळङ्गा निऱ्कुम् मलै - तॆळिन्द पॆरुन्दीर्त्तङ्गळ् - तॆळिन्द “रमणीयं प्रसन्नाम्बुसन्मनुष्य मनो यथा” ढाकी प्रसन्नri Tor प्रसिद्धrilsermoniii)ना, श्रीमन्ती, पाप नाशं, आकाशगङ्गै कृ तीर्थ Gjg, निबिडितLDITD। गगन

(

पुण्य[i] (COL पुण्य, उपायम् । वासस्थल पुगऴप्पडुम् वॆऱ्पु

n।

गली ग

(सा।प्र।) “Couriİ&Lğङ्ग” इत्यादिभिर्वेङ्कटेश एव कृष्ण इत्युक्तस्य भगवतः चरणावेव प्राप्यतया प्रापकतया चास्माकं प्रदर्शयञ्च्छैलः

कडुविऩैयर् इरुविऩैयुम् कडियुम् वॆऱ्पु, अतिक्रूरपापानामपि पुण्यपापनिवर्तकः शैलः - श्री गगनकीup। अवश्यमयं शैल एव परमपदमिति श्रीवेङ्कटेशेन सूच्यपानतया “वैकुण्ठमेतत्करपल्लवेन सन्दर्शयन् सर्वसुरासुराणाम् - आस्ते हि लक्ष्म्या सह विश्वमूर्तिराद्यः पुमान् अञ्जनशैलशृङ्गे” इत्यादिषु प्रकाशमानश्शैलः

गलगी की ४० Goupy, सर्वपापनिवर्त कातिनिर्मलाने क तीर्थैः । निरन्तरशैलश्रेयस्साधनानां सम्पादकत्वेन प्रशस्यमानश्शैलः - यद्वा, “रामो विग्रह वान् धर्मः । कृष्णं धर्मं सनातनम् " - ॥।

[[९९]]

(सा।वि।) शैलः - &Gori अधिकपापवतां विनाशयन् । QQu♚, पर्वतः । श्रीग, दृढम् - प्रकाशमानः - @oup, पर्वतः - goli, निर्मलैः -

नीरन्ध्रः । ४६६०, पुण्यस्य - ४५।

इदम् -

अधिकं - - पाप मपि - qui

६, परम पदमिति । लीक,

ना, महातीर्थैः - jg,

(सा।सं।) क्रूरतमपाप पुण्ये निवर्तयन् शैलः । इदमेव दृढं परमपदमिति दीव्यमानश्शैलः - निर्मल महत्तरतीर्थ निबिडश्शैलः । पुण्यस्य प्राप्तभूतोऽयम्मिति स्तुतश्शैलः - स्पृहणीयं परमपदस्थ -

[[२४८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । ♚ Cumin ४, गङ्गा ( विरुम्बुम् वॆऱ्पु, वेङ्गडवॆऱ्पॆऩ विळङ्गुम् वेदवॆऱ्पे।

(सा।दी।) Gujy, पुण्य कं वासस्थली ४५uwww पॊऩ्ऩुलगिल् पोगमॆल्लाम् पुणर्क्कुम् वॆऱ्पु, परमबुदत्तिलुण्डाऩ kufja सळत्तै यॆल्लामिङ्गेयुण्डाक्कुम् मलै, विण्णवरुम् मण्णवरुम् विरुम्बुम् देव मनुष्य का आदरि m। giugiucl मलैयॆदॆऩ्ऩिल् - वेङ्गड वॆऱ्पॆऩ विळङ्गुम् वेदवॆऱ्पे, तिरुवेङ्गडमा Durg। Gol बाङ्की वेदप्रसिद्ध LD - ऋग्वेद “गिरिं गच्छत काणे विकटे” इत्यादि प्रसिद्ध ढङ्ग] &०♚…

Door

(सा।स्वा।) QUIT, Q, जाज्वल्य २०की शुद्धसत्त्वमय

[LD IT T परमपदलंली२१६_ITI Com, परिपूर्णभगवदनुभवानन्द www।go। २_ILITÈ५ळं omw, गगां, नित्यसूरि - LDT - भूसुरा, आदरिäsiGळं Loon। Cori Gujr, वेङ्कटगिरि Quorm Coup, वेद प्रतिपाद्य LDITT LDO - “गिरिं गच्छत काणे विकटे" LDC पूर्वोक्त विशेषण विशिष्ट

पूर्वकाधै

गी पदाभ्यास गाधै @Qu♚ाळी पदाभ्यास (pii अत्यन्तादरार्थ । - ॥

(सा।प्र।) इत्युक्त रीत्या पुण्यशब्दवाच्यस्य भगवतो “मायावी परमानन्दं मुक्त्वा वैकुण्ठमुत्तमम् - स्वामिपुष्करिणीतीरे रमया सह मोदते" इत्यादिषु परमप्राप्यतया प्रशस्यमानश्शैलः - G Curry। “पुरं हिरण्मयं ब्रह्मा प्रविवेशापराजिते” त्याद्युक्तरीत्या परमपदप्राप्तिपूर्वककृत्स्नभोगानत्रैव सम्पादयञ्च्छैलः - (LDLD

Guj

अत एव नित्यसूरिभिः मनुष्यैश्चात्यादरेण सेवितश्शैलः । Corrigib Coug@ouju, उक्तप्रकारेण श्रीवेङ्कट माहात्म्य मूलभूत श्रुतौप्रकाशमानश्शैलः - यद्वा, “तग् हत्रीन् गिरिरूपान विज्ञातानिव दर्शयाञ्चकार" इत्युक्तो वेदपर्वत एव श्रीवेङ्कटशैलत्वेन प्रकाशत इत्यर्थः प्राप्य प्रापक प्रकाशकत्वात् प्रतिबन्धक निवर्तकत्वान्नित्यमुक्तानां सर्वविध कैङ्कर्य घटकतया परमप्राप्यत्वाद्भगवतोऽत्यन्ताभिमतत्वाच्च श्रीवेङ्कटशैल एव वस्तव्यमिति भावः

॥ ऊं उत्पादयन्ं -

॥।

(सा।वि।) फलभूतः - गण, अयमेवेति । स्तूयमानः । GIT), स्पृहणीयलोके परमपदे । Gulmi, भोगं सर्वे -

गण, परमपदस्थैः, LD GÖÖग ६००TQJ(ILD, लीलाविभूतिस्थै रपि । iii, अत्यादरेण सेवितः । GouriJ&_Gujr। वेङ्कटाचल इति । olarri(gi, प्रकाशमानः, Cougju, वेदपर्वत एव । “गिरीन् गच्छत काणे विकटे" इति ऋग्वेदोक्तरीत्या वेद प्रतिपादितः पर्वत इत्यर्थः ॥

(सा।सं।) भोगं सर्वमुत्पादयन् शैलः - परमपदस्थैर्भूमिस्थैश्चात्यन्तादरेण सेवितश्शैलः - कोऽयमेवं विधश्शैल इत्यत्राह - Gourist Gour इति - वेङ्कटरशैल इति पुराणेषु प्रसिद्धो वेदमयः पर्वत एव एवंविध इत्यर्थः - ॥।

स्थानविशेषाधिकारः

[[२४९]]

उत्तमवमर्त्तलमैत्त तॊरॆऴिऱ्ऱऩुवुयर्त्त कणैयाल्, अत्तिर वरक्कऩ् मुडिबत्तुमॊरुगॊत् तॆऩवुदिर्त्त (वरुळोऩ्) तिऱलोऩ्, ॥।

(सा।ऎ।) इऩि पॆरुमाळ् कोयिल् पुबुमाग ऒरु पाट्टरुळिच्चॆय्गिऱार् उत्तम ऩेरिवु - उत्तमवमर्त्तलम्, ‘"<KIA४" - ऎऩ्ऱु ३१ पुसमागच् चॊल्लप्पट्ट

अमर्,

पूत्तिल्, अमैत्तदोर् अमर्न्द तायिरुप्पदॊरु, ऎऴिऱ्ऱऩु - ऎऴिलैयुडैय UHसु अदिल् उयर्त्त, a पण्णप्पट्ट

कणैयाल्, ऎणत्ताल् - अत्तिर वरक्कऩ्, अत्तैयुडैय TAHऩ् ईऩ् - अवऩुडैय, मुडिबत्तु मॊरुगॊत्तॆऩ - पऩङ्गाय् कॊत्तैयुदिर्क्कु माप्पोले उदिर्त्त। तिऱलोऩ्,

[[६६]]

[[९९]]

अमैत्तदॊरु,

(सा।ऎ।) ३४ sef -, समाऩ। “<&<Ha"ऎऩ्गिऱबडिये अCHEUTमाऩ। अमर्त्तलम्, अमर्, ४४४ JFवुत्तिले अमैन्ददायिरुप्पदॊरु अरि सिरि पुमाऩ ऎऴिल् अवुत्तैयुडैत्ताऩ। तऩु, ईस्सिल् - उयर्त्त, पण्णप्पट्ट

कणैयाल्, ऎत्ताल् - अत्तिरवरक्कऩ्, अत्तिर

ऎणत्तैयुडैय - अरक्कऩ्, TAHऩ् AUऩुडैय - मुडिबत्तुम्, मुडि, Ñसु। पत्तु fवुसैयुम् - ऒरु कॊत्तॆऩ, ऒरु पऩङ्गाय्क्कॊत्तुप्पोले उदिर्त्त, कीऴे विऴुम्बडि पण्णिऩ, तिऱलोऩ् - सारणित् तैयुडैय

उत्तमवमर्त्तलम्

(सा।प्र।) अथ काञ्च्यां वा वस्तव्यमित्याह उत्तमवमर्त्तलममैत्तदु। “<aka” fसारिग पुक्

V - ऒरेऴिऱ्ऱऩुवुयर्त्त कणैयाल् “ऎत्<९ः

४४४” sqfès रिरिरिरिसि - अत्तिरवरक्कऩ् मुडिबत्तुम् "

[[९९]]

कस्यचित्” इत्यादिषु प्रातिकूल्ये स्थिरतया प्रसिद्धस्य राक्षसस्य शिरोदशकम् - यद्वा, अस्त्र शस्त्रे श्रेष्ठ इति ऒरुगॊत्तॆऩ, पुळ् - उदिर्त्त -।

॥।

(सा।f) वुरिiर् - उत्तमवमर्त्तलम् तिरि

अमर्, ४।सवु, तलम्, । उत्तमम्, “HRa” ma ८८४ - अमैत्तदु, - ऒरु । ऎऴिल्, ऎ । अत्तऩु। “ऎरिससिलवु <४ ८७ः <४«४” sरि रिरिउयर्त्त H, कणैयाल् - अत्तिर,

“ासि कवु” a

fe - अरक्कऩ्,

[[६]]

अरिसि

क् - ऒरु कॊत्तॆऩ, पुर्रिऩ

(सा।च्।) उत्तमम् तरि - अमर्,

मुडिबत्तुम्,

उदिर्त्तवरुळोऩ्। ॥।

क वुऩ्ive aa

धनुषा “तदिदं वैष्णवं राम धनुः परपुरञ्जयम् । अक्षयं मधुहन्तारं जानामि त्वां सुरोत्तमम् । धनुषोऽस्य

<ifa asanga

कणैयाल्, - रि

fAudर्वु तqar -

अत्तऩु र्वुर् - उयर्त्त, अ

लागबुयिक् ऩि रिरिरिसिरिऩ

सावु तयिर् । अरुळो -

[[२५०]]

मूलं ।

शीलना

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

लीला, अलीकती लां

m-॥॥

पीतं,

is,

Trij &

(सा।दी।) २ (guinquinor सामर्थ्य रामmi - अनन्तरं कृष्णावतारलङ्कीं LD♚मृती योग्य Louis अतिप्रचुर LDIT - Gomi,

१६१ ६०६०१ n। यशोदेकं आलय भुजिका आप्तळा कृष्णा। अन्य Qomb, पं। अळीती, सरि याऩ पॆरुमाळ् कोयिल् - तिगिरियणिये, तिरुवाऴियाऴ्वाऩ् पेररुळाळर् फ़्रीकं०ळकं आभरण कङ्क अकी अपेक्षैग,

॥।

या

(सा।स्वा।) रामomrus। अनन्तरं१०/। १०@कुण्डी ५०Lwbuit योग्य, कीलकं, अतिप्रचुर - कृतं कृतं । । । यशोदेqu २_fluous suit - Gui, Gems, भुजिun Bjp॥ श्रीकृष्णरूपिuruji (कङ्कील। अकङ्कण, आप्तळा, “रामो द्विर्नाभि भाषते - द्यौः पतेत्पृथिवी शीर्येद्धिमवान् शकली भवेत् । शुष्येत्तोयनिधिः कृष्णे न मे मोघं वचो भवेत्” ढा आप्ततम रामकृष्णानी अर्चावतारं गणी वसिQLLomb, श्लाघ्यस्थल LDIT GOT। अलीकती, हस्तिगिरि - भक्तान्ना पाप॥ अवासनै omgious। amigo, नशि९५६, भगवत्सङ्कल्परूप Lon Born आश्रित विरोधि पापनाशक GILD Gupi-

(सा।प्र।) ढङ्ग, छित्वा विक्षिपन् परमदयालुः - दयालुत्वं च भगवत्भागवतापराधहेतु शरीर विनाशकत्वेन - की, मन्थानं बलान्निक्षिप्य यथा निर्मथनं क्रियेत तथा काठिन्याधिके दध्नि - Gorji, आवृत्यवर्तमानं नवनीतं

यद्वा तु की कृप Gorijguru, मथनसाधनस्य दृढस्पर्शेन प्रशिधिल संयोगवक्तया बहुलीभवद्दध्या वृत्त्यावर्तमानं नवनीतम् - ०१ १०५, दध्ना विविच्योद्धृत्य शिक्ये निक्षिप्तं भक्षयतसर्व कारणत्वेन सर्वेषां पितुः - Lomb, सर्वेश्वरस्यात्यन्तसुलभस्य भगवतो वासस्थानभूतः अलङ्कीकीती, हस्तिगिरिः

लाङ्गलं । भक्तानां पुण्यपापे सवासनं विनाशय - ॥। (सा।वि।) छित्वा विक्षिपतो दयालोः - पुनः कथं भूतस्य, मन्धानं बलान्निक्षिप्य यथा निर्मधनं क्रियते तथा लं। काठिन्याधिके यद्वालं। मन्धनसाधनस्य दृढस्पर्शेन प्रशिथिलसंयोगवत्तया बहुली भवति - कृतं, दधिनि । Gurjari, आवृत्त्यवर्तमानं नवनीतं

दहनो विविच्योद्धृत्य शिक्ये निक्षिप्तम् - २ सर्वाभरणभूषितस्य श्रीमतः कृष्णस्य - Lomo, स्थानं भवन् । अफ्रीकीती, हस्तिगिरिः शीला, पापानि । ♚। एकदेशपरिशेषाणि यथा न स्यात्तथा । कं

भगवतो -

॥।

भक्षयतः

[[१]]

५, fag:

भक्तानां । मां

विनाशयत् । अमी,

(सा।सं।) नित्युक्तिः । । काठिन्याधिक मन्थानं बलान्निक्षिप्य निर्मथित दध्नि - Gomißg GGGlori, सारवत्तरतयोत्पन्न नवनीतमिति स्थाने द्रमिडा Gloon इति प्रयुज्यन्ते ।

शिक्ये निहितं भुञ्जानस्य २ mi इत्यस्य २१ इत्यपि साधु - पितुर्वासस्थानं भवन् हस्तिगिरि नामकं भक्तानां पुण्य पापयो

स्थानविशेषाधिकारः

[[२५१]]

मूलं । गीत ॥

तेऩार् कमलत्तिरुमगणाद -

॥।

(सा।दी।) आश्रित (१० दुष्कर्म riwww। guji, वासनैwnloa नशिप (GD ६०६०।

अधिकारq।६० Quiz महाभागवत वसि Porror समस्तदिव्यदेशii। Com इत्यादि - Cg मधुस्यन्दिurroor

(सा।स्वा।) अलीकती, अहङ्कीकीती, आतङ्क प्रसिद्ध

देशCLD Qui क्षीराब्धि की बांgo,

श्रीकीती, चक्रम् । अनीu।

अलङ्कार केवलभगवद्धस्ताभरणेन - पापरूपशत्रु निरसनमन्यतो up Liquino केवलं भुजालङ्कार

॥।

BG Guor? Lig वासस्थलLDING प्रसङ्गिung?

Qq। भागवतोत्तर LDTT६०१ भगवत्क्षेत्र वासस्थल CILD प्रयोजनान्तरपरभागवतवासस्थल (pib अनन्य प्रयोजन प्रपन्न भागवतोत्तर भगवत्क्षेत्रं Lugung केवल भगवत्क्षेत्रं वासस्थल Lor? केवल भाग वताभिमतस्थलं वासस्थलLDr? अन्यतरं वासस्थल QILDING अष्टदोष दुष्ट विकल्परूपानियमं प्रसङ्ग ? भागवताभिमतस्थल हूं। कं प्राधान्यं माङ्गी सम्प्रदाय Coub विरोधिung? ढाकी शङ्कावारणार्थं ULLnC६० अधिकारार्थलं सङ्ग्रहिpi - Cइति, मधु - i, पूर्णonoon - मकरन्द भरित Door Gurmit - कमल, कमलपुष्पी वसि♚की। लीना qig- (सा।प्र।) द्भगवत आभरणभूतं चक्रमेव हस्तिगिरिरित्यन्वयः - “दुष्टेन्द्रिय वशादित्युक्त प्रकारेण सुदर्शनवद्भागवतानां विरोधि निवर्तकत्वे सति भगवतो भूमेर्वालङ्कार भूतसर्वेश्वरस्यापत्सखस्यापार कारुण्य सौशील्य वात्सल्यैक निधेर्वरदस्य वासस्थानत्वात् तत्रैव वस्तव्यमिति भावः - ॥।

मा

एवं भगवदभिमतस्थलेषु प्रधानान्युक्त्वा देहयात्राद्यनुप पत्त्या तत्र वासालाभे स्वनिष्ठाभिज्ञो भगवद्भागवतविषये निरपराध कैङ्कर्यैकरतिः “ये च वैष्णव संश्रयाः” इत्युक्तरीत्या स्वसम्बन्धिनामपि भागवतत्वा पादकः प्रपन्नो यत्र यत्र निवसेत्स एव देशो “वचन्ति वैष्णवा यत्र तत्र सन्निहितो हरिः । निरपेक्षं मुनिं शान्तं निर्वैरं समदर्शिनम् अनुव्रजाम्यहन्नित्यं पूयेयेत्यङ्घ्रिरेणुभिः” इत्याद्युक्तरीत्या भगवत्सान्निध्यवत्वात् “निगृहीतेन्द्रिय ग्रामे” इत्युक्तरीत्या भगवदावास स्थल कृत्स्नमपीत्याह - Choots इत्यादिना - तेऩार्गमलत् तिरुमगळ् - ।

(सा।वि।) भूमेर्वा अलङ्कार भूतम् - अ, तच्चक्रमेव - चक्रसदृश इत्यर्शः - यद्वा, अहीकीती, हस्तिगिरिः - लीकीती, पापनिवर्तके चक्रे । भनी, भगवदुजालङ्कारे सत्यपि - अळं, अन्यनिरपेक्षं पापानि छिनत्ति - उक्तेष्वन्यतमे देशे वस्तव्यमिति भावः ॥

श्रीमहाभागवताभिलषित स्थलमेव सकलदिव्यक्षेत्र समाहार इत्याह - Ghoomi &LD इति -

(सा।सं।) र्निश्शेषलवनकर्माभरणभूतं तच्चक्रमेव ॥

॥।

भगवति न्यस्तभराः प्रपन्ना यत्र निवसेयुस्तदेव सर्वातिशायिवासस्थल मित्युक्ताधिकारार्थं गाधयापि सङ्गृह्णाति । Cgni इति । मधुभरितकमलालयानाथः

॥।

[[२५२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

पऩ्ऱिगऴ्न्दुऱैयुम्, वाऩाडुगन्दवर् वैयत् तिरुप्पिडम् वऩ्ऱरुमक् काऩारिमयमुम्

suji -

॥।

(सा।दी।) लभनीकं कं श्रियः-पति । popu QUITTITG), যী॥ळীकं काळं नित्यवासङ्ग - परम पद २ भगवा ग आश्रयिलं प्रपन्न। भूमिकंqu-pub, प्रबलधर्मक्षेत्र omi त्ताल् सूऴप्पट्ट fपुयुवुईमुम् वालिमावल् तिरुमॊऴियिल् सॊऩ्ऩ तिरुप्पदियुम्।

कङ्गैयुम्

(सा।स्वा।) का, पतिunroor श्रीमन्नारायणाश्री की गG - २mpuji। नित्यवासं corpio - GUIT, परमपदलं-२Bjjgjit, प्रयोजनान्तराभिलाष १६ormis केवलं मोक्षप्रधान or प्रपन्नानाpulqQiqui भागवताना -

भूलोकलशान्ती, अन्यान्ना वसिकं प्रदेश। भागवतोत्तर भगवत्क्षेत्रं कीLung C केवलभगवत्क्षेत्रापेक्षया भागवतवासस्थल CLD Torq - निगृहीतेन्द्रियग्रामो यत्र यत्र वसेन्नरः - तत्र तत्र गुरुक्षेत्रं नैमिशं पुष्करं तथा” इन्युक्तरीत्या - १०, १, दृढ, ५०- धर्मम् - निवृत्तिधर्म प्रचुरuruji - ६, काननuit-Qwowpi, हिमवत्पर्वतोपरिस्थितLDIT GOT दिव्यदेशम् - “वचन्ति वैष्णवा यत्र तत्र सन्निहितो हरिः” ढाकीmulgu भगवदधिष्ठित तपोयोग्यदेश GILmg

Bijuli “दर्शनादेव साधवः ढग की पावनतम गङ्गातीर QLD

(सा।प्र।)

[[९९]]

लालीpuji, “पद्मेस्थितां” इत्युक्तरीत्या मधुस्यन्दि कमल वासिन्या लक्ष्म्या नाथेनात्यन्त मुज्वलतयाधिष्ठितं परमपदं प्राप्तुं कृतभरन्यासाः -

भूमौ यत्र वसेयुः तत्स्थलमेव । Lowpi “नेहाभिक्रमनाशोऽस्ति - न जातु हीयते’ इत्युक्त रीत्या श्रमरहित निवृत्तिधर्माभिवर्धकारण्य प्रचुरहिमवत्पर्वतोपरिस्थितं बदरी नामकं भगवदावासस्थानं च । ला१०८uqui, सर्वैस्सेव्य तयोक्ता गङ्गाच -

[[१]]

(सा।वि।) मृग, मधुना - गं, पूर्णे - BLD, पद्मे स्थितायाः । लीना, लक्ष्म्याः - png, नाथःश्रीलङ्का, उज्ज्वलतया - २opuji, यथा वर्तेत तथा स्थितं - G। परमपदं - २jjgir, काङ्क्षताम् ।

भूमौ । वासस्थानं - १ १० ऊं, दृढतरैर्धर्माचरणयोग्यैरिति यावत् - लकण्ठ ढङ्ग, धर्मारण्यैः - पूर्णः - gi, हिमवान् - brijnu॥।

(सा।सं।) १ इत्युक्ते परमपदे । श्री

प्राकृतत्वाच्चात्युज्जवलस्संश्लिष्य वर्तते -

भोगसारावहविभूतित्वाद

shout, तादृशं परमपदं कदा गमिष्यामीति प्राप्य त्वरया

वर्तमानाः ली, यत्र वचन्ति तेषामधिष्ठानभूता भूरेव - १६ ५०- अतिदृढवृत्तिधर्माभिवृद्धिक कानन नदी प्रचुर हिमवत्पर्वतः

॥।

मूलं ।

स्थानविशेषाधिकारः

(irlq

॥ २५॥

[[२५३]]

(सा।दी।) काली लडी

कावेरी तीरी बनाना तिरुवरङ्गत्तिरुप्पदि मुदलाऩवैयुम् - BL, समुद्रतीरी नाना श्वेतद्वीप, लীGirf] (PBI ली - Boor bipib, “अयोध्यामधुरामाया” ढाढा तिरुप्पुल्लाणि नानाविध नगर/i१८६५ - “देह नाकं महिमानस्सचन्ते” ढङ्ग परमपद (pub

qI LILD ॥२६॥

(सा।स्वा।) sofluji, “कावेरीतीरमाश्रित्य वातो यत्र प्रवर्तते - तद्देश वासिनां मुक्तिः किमुतत्तीरवासिनाम् - कावेरी परिचरितासु पावनीषु” ढाढी कावेरीतीर Gloomtq। - Bg समुद्रतीरान्ना श्वेतद्वीप GILD६piq - boor - नानाविध - pib, “अयोध्या मधुरा माया काशी काञ्ची ह्यवन्तिका" इत्याद्युक्त नगर CPGILDq-api, “संसृज्यते यदि च दासजनस्त्वदीयस्संसार एव भगवन्नपवर्ग एषः” mugu श्रीमद्वैकुण्ठ Gopig - ८ सर्व (pio समुचित॥। ८०। १४६०१ - १५GL, D कीलLungung। भागवतवासस्थलLD निरुक्तप्राधान्येन वासयोग्य QILD।६११२६११

(सा।प्र।) कधीfuji, कावेरीच - Bg, सेतुश्च -

पूर्वोक्तहिमवत्स्थल प्रभृति परमपदान्त वासस्थल - भागवतोत्तरभगवत्क्षेत्रं

b, “श्रीमुष्णं वेङ्कटाद्रिञ्च सालग्रामं

च नैमिशम् । तोताद्रिं पुष्करं चैव नर नारायणाश्रमम् । अयोध्या मथुरा माया काशी काञ्ची ह्यवन्तिका । पुरी द्वारवती चैव सप्तैता मुक्तिदायिकाः" इत्याद्युक्तानि नाना नगराणि च । pragpuळं, पूर्वोक्तदेशवासादि साध्यम् । “देह नाकं महिमानस्सचन्ते” इत्यादिषूक्तं परमपदञ्च Bolqui १५६६DCLD, समीचीनतयोक्तस्य सर्वस्य मेलनकल्पं भागवतपरिगृहीतस्थलमेवेत्यर्थः । “नैमिशं पुष्कराणि च नातः परतरं तीर्थं वैष्णवाङ्घ्रि जलाच्छुभात् । तेषां पादोदकं पुण्यं गङ्गामपि पुनाति हि । तिस्त्रः कोट्यर्धकोटी च तीर्थानि भुवनत्रये । वैष्णवाङ्घ्रिजलात्पुण्यात्कोटी भागेन नो समः" इत्यादि प्रमाणादिति भावः - भागवतावासस्थलमेव सर्वेषां पुण्यक्षेत्राणां मेलनकल्पमित्यन्वयः ॥२६॥

(सा।वि।) गङ्गा । BIT

कावेरी । Bg, समुद्रः

[[१]]

hombaycob “अयोध्या मथुरे” त्युक्तनगराणि । prsgpó, परमपदं च । मिलित्वा । गीGLD, समीचीनपदमेव । भूमौ भागवतानां निवासस्थलमेव नानापुण्यतीर्थ क्षेत्र समाहार कल्पमित्यर्थः । ।

(सा।सं।) “गङ्गा कावेरी समुद्रश्च” “अयोध्या मथुरा" इत्युक्त नानानगराणि स्वर्लोकश्च । [५गणी, भागवताधिष्ठितमेव स्थलं सर्वपुण्यतीर्थं सर्वपुण्यक्षेत्रमेलनकल्पमित्यर्थः ॥२६॥

[[२५४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूलं । सा काशीति न चाकशीति -।

(सा।दी।) ूनी सर्वस्थानri

॥।

प्रधान तया

कंळं भागवताभिमान♚uiz Cuppour gopi सा काशीतीति - या पुरी, वैकुण्ठकथासुधारसभुजां, भगवत्कथामृतरसास्वादशीला श्रीभागवत (Lu

चेतने, ली।बाबाम्मु।कं - नोरोचते, २५५ विषय । - भागवताभिमतैursing)। सा अका - केवलकाशीति नाममात्र♚। न चाकशीति, आधिक्यं LLB) (सा।स्वा।) Quiq भागवतप्रचुरदेशD वासयोग्य / GCom ? “अयोध्या मथुरा माया काशी काञ्ची ह्यवन्तिका - पुरी द्वारवती चैवसप्तैता मोक्षदायिकाः” मुक्तिक्षेत्रतया प्रसिद्धक्षेत्र।ijboori ६ अत्यन्तागति कदशै स्तुतिÚULL भागवतवासस्थल वासस्थलक लालीपपी मन GGI? ढाढाना मुक्तिक्षेत्र भागवतंng_g। अनुपादेय rilsGlam। समर्थिprii। सा काशीतीति - या पुरी वैकुण्ठ कथा सुधारसभुजां, “तव कथामृतं तप्तजीवनं - मत्कथा श्रवणे भक्तिः” इत्याद्युक्त प्रकारेण भगवत्कथामृत पान शीलानां भागवतानां । पानार्थं चेतसे न रोचते सा पुरी काशीति नाममात्रेण वा काशित्वरूपासाधारणधर्ममात्रेण वा न चाकशीति - काशगतिशब्दयोरित्यस्माद्धातोर्यङ्लुगन्तोऽयं प्रकाशार्थः - क्रिया समभिहारे यञिति विधानात् । पौनः पुन्यस्य भृशार्थस्य च क्रियासमभिहार शब्दार्थतया-भृशं न राजत इत्यर्थः - भृशराजनस्य काशित्वं न प्रयोजकम् किन्तु भागवतवास एव प्रयोजक इति भावः

[[१]]

(सा।प्र।) नन्वृषिभिर्भगवत्क्षेत्रे वस्तव्यत्वमुच्यते । दिव्यसूरिभिस्तु भागवत परिगृहीतदेशवस्तव्यत्वमुच्यत इति परस्परासङ्गतमिव भातीत्यत्र ऋषिभिरपि तत्तद्देशानां भागवत परिगृहीतत्वादेव तथोक्तिरिति नासङ्गतिरित्यभिप्रयन्नाह - सा काशीतीति ।

॥।

(सा।वि।) पुण्यक्षेत्राणां श्रीमहाभागवतपरिगृहीतत्वादेव प्रशस्ततमत्वं तदभावे तु न स्वरूपेणातिशयितत्वमित्याह - सा काशीतीति वैकुण्ठस्य, भगवतः । कथासुधारस सम्भुञ्जन्त इति वैकुण्ठ कथासुधारसभुजः - तेषां चेतसे या पुरी न रोचेत, या अभिलषित विषया न भवतीत्यर्थः - सा पुरी, काशीति नाम प्रसिद्ध्या न चाकशीति, अतिशयेन वासयोग्यतां न गच्छति । वासयोग्यतामिति पदमध्याहर्तव्यम् - यद्वा, धातूनामनेकार्थत्वं कशगतावित्यस्माद्यङ्लुकि द्वित्वे अभ्यासकार्ये - ॥।

(सा।सं।) पुण्यक्षेत्रतया प्रसिद्धानां काश्यादीनामपि “यत्र यत्र हि नीतिः स्याद्वैष्णवी वीतकल्मषा (विष्णु सम्मता)" इति वा “तत्र तत्र वसेन्नित्यं नान्यत्रेति मतिर्मम” इत्यादि प्रमाणात्परमभागवताभिमान विषयत्व एव प्रपन्नैरुपादेयतामाह - सा काशीतीति काश्रु दीप्तौ काशीत्येवादीप्यते - वैकुण्ठकथासुधारस भुजां चेतसे नो रोचते चेदित्यस्य सर्वत्रान्वयः - तन्माहात्म्ये

॥।(सा।दी।) सा -

वसिकं५ÚULTI। अवन्ती ढाङ्ग की पती पापी) काळं रक्षिLL। काञ्चीपुरि

Jojojuji ली नाममात्र

स्थानविशेषाधिकारः

[[२५५]]

मूलं । भुवि सायोध्येति नाध्यास्यते सावन्तीति न कल्मषादवति सा काञ्चीति नोदञ्चति । धत्ते सा मधुरेति नोत्तमधु(रां)रं मान्यापि नान्यापुरी या वैकुष्ठकथासुधारसभुजां -

Curiouujib - अयोध्यै नाममात्र। सद्भिर्नाध्यास्यते, प्रपन्न

अवन्ती ढाङ्ग की केवलनाममात्र आश्रित

नाममात्र

LLL -

WOL LOILLng आदरणीयै -

दिव्य देशान्नी उत्तमधुरै वहिकं BLDILLTH/। उत्तमत्व - अन्यापि पुरी, माया पुरी केवल नाममात्र

न मान्या,

(सा।स्वा।) सायोध्यापि, अयोध्येति नाममात्रेण वा अयोध्यात्वाकारेण वा नाध्यास्यते - न वासयोग्येत्यर्थः । साऽवन्त्यपि, अवन्तीति नाम मात्रेण वा अवन्तीत्वाकारेण वा कल्मषाद्वसतः पुरुषान्नावतिन पापक्षय करीति भावः सा काञ्च्यपि काञ्चीति नाममात्रेण वा काञ्चीत्वाकारेण वा नोदञ्चति, नोत्कृष्टा भवति - सा मधुरापि, मधुरेति नाम्ना वा मथुरात्वाकारेण वा अग्रिमधुरां, उत्तमताभारं न धत्ते, न वहति - उत्तमा न भवतीत्यर्थः - अन्यापि, भागवतानादर विषय भूता माया प्रभृतिः - नाम मात्रेण वा तत्तदसाधारणाकारेण वा न मान्या । उक्तानां पुरीणां भागवतादर विषयत्वे एव भृशभासमानत्व वासयोग्यत्व

॥।

(सा।प्र।) अग्रिमधुरां, अग्रिमानां धुरन्तां - ऋक्पूरं धूमपधा मानर्क्षे इत्य (सा।वि।) दीर्घे कित इत्यभ्यास दीर्घे यञो वेति इडागमे च रूपम् । काश्रृदीप्ता वित्यस्मात्तु चा काशीतीपि रूप प्रसङ्गात् । प्राचीनकालेषु भागवतपरिगृहीतत्वात्तासां पुरीणां प्रसिद्धिः - प्राप्ता सैव प्रसिद्धि रिदानीमनुस्यूतास्ति तावन्मात्रेण नेदानीमपि वासयोग्यतेति भावः - अयोध्येति या न रोचेतेति प्रतिवाक्यं सम्बन्धः - सा भागवताभिलषिता अयोध्या नाध्यास्यते, इदानीं नाक्रम्यते । पापैर्योद्धुमशक्येति नाम प्राचीन योग्यतामादायेति भावः - अवन्तीति कल्मषान्नावति, न रक्षति - तन्नामेदानीं घृतकोशातकी नामतुल्यमिति

काञ्चीति नोदञ्चति, या भागवतानां चेतसे नो रोचेत सा काञ्चीति प्रसिद्ध्यापि नोदञ्चति भागवताभिलषितत्वादिदानीमत्युदञ्चतीति भावः उत्तमधुरां, उत्तमस्थानानामुत्कर्षं न धत्ते ऋक्पूरित्यादिना आकारान्त

भावः -

॥।

(सा।सं।) मुक्तिक्षेत्रत्वेन प्रसिद्धिस्सेत्यस्यार्थः - नाध्यास्यते इत्यस्य नाधिवास्यते इत्यर्थो नाध्यवस्यत इत्यर्थो वा - आद्ये परमैकान्तिभिरिति शेषः - द्वितीये परमैकान्तिभिरावासस्थानत्वेनेति शेषः - अवन्तीत्वेनैव कल्मषान्नावति - काञ्चीत्येव नोदञ्चति - न विशेषतः पूज्या वा गन्तव्या च वा भवतीत्यर्थः - मधुरेत्येव उत्तमत्वाख्यां धुरां, प्रसिद्धिम् - न धत्ते, अन्यापि न मान्या, सर्वापि या यदि परमैकान्तिनां रोचत तदा तदधिष्ठिता सर्वापि - ॥।

[[२५८]]