मूमुकुन्दे॥।
श्रियै नमः
श्रीमते रामानुजाय नमः
श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः
॥ शास्त्रीयनियमनाधिकारः । ।
(सा।दी) अथो तदीयपर्यन्तकैङ्कर्यनियतस्य तु । पुंसश्शास्त्रीय सरणिरनुरोध्येति वर्ण्यते ॥
[[४४]]
(सा।स्वा) Big पूर्वाधिकार UN& Bढङ्गņLD" ढाङ्ग अधिकारिकं शास्त्रवश्यतै २६ग
“अफ्रीक कलाकुण्ड Bizmovain
का
मागै
For G Com? प्रपन्नाधिकारि ॐ ऐहिकामुष्मिकफलार्थ १० ०७।५६ पूर्वदशै Gun उपायनिष्पत्त्यर्थ Logo भक्तियोगनिष्ठri Guno अङ्ग Losing नित्यनैमित्तिकात्मक शास्त्रीयस्थिति अननुष्ठैomwwwnGo मुक्तi Guno स्वयं प्रयोजन कैङ्कर्य CLD अनुष्ठेय LOTTOM & wn मुक्तii Gung शास्त्रापेक्षै ? शुलuna स्वेच्छानुगुण LD ITS GQ कैङ्कर्यनमनुष्ठेय १०६०१ pm? प्रपन्नछ “कृतकृत्यस्सुखी भवेत् - अनुष्ठितक्रतुशतः
। sun सन्ध्यास्नानादिविधिuyi अप्रपन्न
प्रातिस्विकवचन (४०६ L
Ganjawaang? किञ्च
। कर्तव्य
विषय १०६७ pr?प्रपन्नविषय
वर्णाश्रमादिधर्मं कर्तव्य OLD
“आत्मनस्तुष्टिरेव च”
QUÖाņr कृतकृत्यः अनुष्ठितक्रतुशतः इत्यादिना प्रशंसापरQLD “श्रुतिस्स्मृतिस्सदाचारस्स्वस्य च प्रियमात्मनः”
धर्मानुष्ठान प्रमाण / कनी कृतकृत्यः ml
श्रुतिस्मृति का प्रमाणं प्रपन्न विषय
विषय ॐनी
कळ्
mini ULL
प्रपन्न Gangsun इतर स्वस्य च प्रियमात्मनः न व्यवस्थै कङ्क ऐच्छिक LDITS भगवद्भागवत
समीपवर्ति॥।
कानान्ना GoGozwn प्रपन्ना शास्त्र कैङ्कर्यानुष्ठानं ढगढ GLC? किञ्च श्रीभाष्यकार चरमदशै
(सा।प्र) एवं कृतकृत्येन स्वनिष्ठाभिज्ञेन प्रपन्नेन भगवद्भागवतविषयेऽत्यादरेण कर्तव्यस्य कैङ्कर्यस्य भगवद्भागवत प्रीत्यैकफलकतया निषिद्धैरपि यदि भागवतानां स्वस्य वा प्रीतिर्भवेत्तदा तैरपि कैङ्कर्यं कर्तव्यं स्यादित्याशङ्कय शास्त्रानुगुण्येन कर्तव्यत्वं समर्थयते । प्रपन्नेन नित्यसूरिभिरिव भगवदत्यन्ताभिमतस्यैव कर्तव्यत्वाद्यावच्छरीरपातं मुक्तानामिव भगव॥।
(सा।वि) भागवतैः कैङ्कर्यमवश्यं कार्यमित्युक्तम् - निषिद्धैरपि भागवतप्रीतिर्जायते चेत्॥।
(सा।सं) इत्थमधिकाराभ्यां भगवति भागवतेषु च कर्तव्यत्वेन समर्थितं यत्कैङ्कर्यं ॥।
[[१४२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू-निक्षिप्य स्वभरमनघो मुक्तवदसौ स्वतन्त्राज्ञा सिद्धां स्वयमविधितस्वामिहृदयः ।
(सा।दी) २५ शास्त्रीयनियमानुसरणमवश्यं कर्तव्य OLD Ajmg सङ्ग्रहिpi श्लोक लं। मुकुन्द इत्यादि । असावधिकारी मकुन्दे स्वरक्षणभरं निक्षिप्य । अनघः, सर्वपापेभ्यो मुक्तः । अत एव निर्भरतया मुक्तवत्स्वयम्प्रयोजनं कैङ्कर्यं कुर्वाणः - एतावन्मात्रे मुक्तानां दृष्टान्तत्वम् न तु मुक्तानां शास्त्रीयसरण्यनुसारः । यद्वा, मुक्तवदविधितस्वामिहृदयः ।
(सा।स्वा) की मं हितं साधिकं की QL श्रीभाष्यप्रवर्तनादि भागवताभिमानपर्यन्त [LDIT ६
कळाऩ
श्रीभाष्य jog प्रवर्तिं इत्यादि उत्तरकृत्य ;
साधि कुङ्क्रां
suruDun
ऎऩ्ऱु
Gun पञ्चमहायज्ञादि ५१७६१ नित्यनैमित्तिक /कलना श्रतुन ऐच्छिकसञ्चारं क्रीणन्यनान्नाLD pr? सुनाया “कुर्यात्प्रीत्यैव कारितः” ना शास्त्र कुम्भक व्यवच्छेदिनं। प्रीति ऐच्छिक LDITB कैर्यं LIGOLDÖा PG gumsung प्रपन्न/कन्तु शास्त्रवश्यतै union on सम्प्रदायमित्यादि शङ्कुकना अर्थसामर्थ्यरूपानन्यथासिद्ध लिङ्ग सत्सम्प्रदाय ॐ प्रातिस्विकवचनबल कग्रा २५ अधिकार विस्तरेण परिहरि ॐ
श्लोक ५ अधिकारार्थ मुं सङ्ग्रहि८ pri। मुकुन्द इति - मुकुन्दे, भगवति । स्वभरं, स्वकीय मोक्षार्थभरं निक्षिप्य । अनघः, विनष्टाश्लिष्ट पूर्वोत्तर पापतया अघरहितः अत एव मुक्तवत्, मुक्ततुल्यः एतावता पूर्वोक्तं शङ्काबीजमुक्तम् - असौ वर्णाश्रमानुबद्ध प्रारब्धफलदेह संसर्गाद्वद्धदशां शास्त्रवश्यतादशां च प्रतिपन्नः प्रपन्नाधिकारी - स्वयं, स्वत एव । मुक्तिशास्त्रनैरपेक्ष्येणेत्यर्थः - अविधितस्वामिहृदयस्सन्, हेतुकर्भमिदं विशेषणम् - शेषत्व स्वरूपरसिकस्य॥।
(सा।प्र) दभिप्राय साक्षात्काराभावाच्छास्त्रापर्यालोचनेन करणे निषिद्धस्याप्यनु प्रवेश सम्भवात्तदनुष्ठाने च “यद्यदाचरति श्रेष्ठः तत्तदेवेतरे जनाः” इत्याद्युक्त प्रकारेणेतरेषां शास्त्रीयनियमाति लङ्घनहेतुत्वेन स्वस्य परेषाञ्च “मद्भक्तोऽपि न वैष्णवः” इत्युक्त भगवदप्रीतिविषयत्वापातादवश्यं शास्त्रीयनियमोऽनुसरणीय इत्याह । मुकुन्दे निक्षिप्येति । अनघः “तदधिम उत्तर॥।
(सा।वि) तथैव कर्तव्यं किमित्याशङ्कायां शास्त्रमर्यादयैव कार्यमिति वदन् प्रथममधिकारार्थं सङ्गृह्णाति मुकुन्द इति - मुकुन्दे स्वभरं निक्षिप्य । अनघः विनष्टाश्लिष्टपापः । असौ प्रपन्नः मुक्तवत्, मुक्ततुल्यं परित्यागे, शास्त्रीयसरणेः परित्यागे क्रियमाणे सतीत्यन्वयः । केचित्तु मुक्तवद्वर्तमान इति व्याचक्षते । तत्र क्रियाया अनुपात्तत्वात् तेन तुल्यं क्रियाचेद्वतिरिति वति प्रत्ययानुपपत्तिः - मुक्तवदिति व्यतिरेक-दृष्टान्ततयान्वये विशेषणानां वृत्तिर्नास्ति । वृत्तस्य च विशेषणयोगो नेति समासानुपपत्तिः प्रतियोगि-भूतविधितपदार्थान्वयेन असमर्थसमासा॥।
(सा।सं) तद्यथा शास्त्रमेव कार्यमिति निर्वहणायाधिकारान्तरमारभमाणः प्रतिपाद्यं सोपपत्तिकं सङ्गृह्णाति - मुकुन्द इति । मुकुन्दे स्वभरं निक्षिप्य । अनघः मुक्तवदप्रत्यक्षितस्वामिहृदयः । असौ, शुद्धान्तसिद्धान्ती । स्वतन्त्रस्य, यथेष्टं विनियोक्तुं समर्थस्य । श्रुतिस्मृतिरूपाज्ञासिद्धाम्॥।
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
मू-परित्यागे सद्यस्स्वपरविविधानर्थजननादलयामामोक्षादनुसरति शास्त्रीय॥।
स्वतन्त्रस्य भगवतः
[[१४३]]
आज्ञया,
(सा।दी) व्यतिरेकदृष्टान्तोऽयम् । मुक्तास्तु विधितस्वामिहृदयाः स्वयं शास्त्रं विना प्रत्यक्षेणाविधित स्वामिहृदयाः । हेतुकर्भमिदं पदम् । अविधितस्वामिहृदयत्वादिति श्रुतिस्मृतिरूपया - सिद्धां, विहिताम् । अत एवालङ्ख्याम् । लङ्घने प्रत्यवायं दर्शयति - परित्याग इत्यादिना - शास्त्रीयनियमत्यागे सद्यः, तत्रैव जन्मनि । स्वस्य परेषां च विविधानामनर्थानां प्रत्यवायानां जननात् - अनर्थाः इह भगवदप्रीतिपरमवैदिकनिन्दा - परत्र नरकपातादयः - शास्त्रीयपद्धतिं, शास्त्रोक्त नियममार्गम् । आमोक्षात्, एतद्देहावसान॥।
(सा।स्वा) स्वामिकैङ्कर्यावश्यं भावात् कैङ्कर्यस्य च स्वाम्यभिमताचरणरूपतया इदं स्वाम्यभिमतमिदं नेति बद्धदशायां शास्त्रमन्तरेण ज्ञातुमशक्यत्वादिति भावः स्वाम्यभिमतज्ञानार्थं शास्त्रोपेक्षायामपि मुक्ततुल्यस्यास्य स्वरूपेण कैङ्कर्यत्यागे को दोष इत्यत आह । परित्याग इति । सद्यः, इह जन्मन्येव । स्वस्य परेषां च विविधानर्थजननात् । स्वस्यानर्थः “अन्धा भवन्ति काणा भवन्ति” इत्याद्युक्तोपक्लेशादिकम् । परेषामनर्थाः “यद्यदाचरतिश्रेष्ठस्तत्तदेवेतरे जनाः” इत्यनुसारेण परेषां स्वाचारमालोक्याकृत्यप्रवृत्त्यादि रूपाः अतः, आमोक्षात् - शरीरत्यागपर्यन्तम् । अलङ्घयाम्, अनतिक्रमणीयाम् । शास्त्रीयसरणीम्, श्रुतिस्मृत्यादिमार्गमनुमरति । अत्रालयामित्यनेन “एवं विलङ्घयन्मर्त्यो मर्यादां वेद निर्मिताम् । प्रियोऽपि न प्रियोऽसौ मे मदाज्ञाव्यतिवर्तनात्” इत्यादि वचनं सूच्यते । अनुसरतीति वर्तमाननिर्देशेन अविच्छिन्नसम्प्रदायागतत्वसूचनेन सत्सम्प्रदाय प्रमाणमपि सूचितम् । पूर्वार्धेनान्यथा सिद्धलिङ्गं शास्त्रानुसरणे प्रमाणमुपन्यस्तम् - आमोक्षादित्यनेन कृतकृत्यत्वेप्य नघत्वेऽपि स्वतो वर्णाश्रमादिरहित स्वस्वरूपनिष्ठावत्वेऽपि वर्णाश्रमाद्यनुबद्धदेहसम्बन्धस्यैव शास्त्रवश्यतायां॥।
(सा।प्र)पूर्वाघयोरश्लेषविनाशौ तद्व्यपदेशात्” इत्युक्तप्रकारेण प्रपत्तिक्षण एव विनष्टाश्लिष्टपुण्यपापः । ब्राह्मण्यादिविशिष्टशरीरसम्बन्धमधिकृत्य विधिनिषेधानां प्रवृत्तत्वाद्यावच्छरीरपातं शास्त्रीय॥।
(सा।वि) नुपपत्तिश्चेति ध्येयं
सद्यस्तत्क्षण एव । स्वपरविविधानर्थ जननात्स्वस्यानर्थश्शिष्टगर्हाभगवदपचारः तदप्रीतिरित्यादिः परेषां पुत्रादीनां “यद्यदाचरति श्रेष्ठः” इत्यनेन न्यायेन तैरपि शास्त्रीयाननुष्ठाने वर्णसाङ्कर्यादि दोषो नरकपातादि विविधानर्थोत्पत्ति प्रसङ्गात् स्वयं, स्वेन । अविधित स्वामिहृदयः, अप्रत्यक्षीकृत स्वाम्यभिप्रायश्शास्त्रेणैव स्वाम्यभिप्रायस्य ज्ञातव्यत्वादिति भावः
अलङ्ख्यामतिक्रमानर्हाम् । शास्त्रीयसरणिं आमोक्षादनुसरति - अनु॥।
(सा।सं) शास्त्रवश्यानां सतामाचारपद्धतिमनुसरति, अनुवर्तते । शास्त्रीयमर्यादयैव कैङ्कर्यमिति यावत् । किमर्थमित्यत्राह । परित्याग इति । बुद्धिपूर्वमतिवर्तने स्वस्य स्वानुविधायिनां च तत्तदायत्तप्रीतिविशेषालाभः । मनः कालुष्यम्, शिष्टगर्हाशिक्षाविशेषः । तदुत्तरकैङ्कर्यरुच्यनुदयः । ततः क्रमेणापराधरुच्युदयादिरूपानर्थजननादलढ्याम्, “लङ्घयन्शूल॥।
[[१४४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू-सरणिम् । ज्oशेषत्वसम्बन्धquins भगवद्भागवतविषय ।
शास्त्रसापेक्षरुचिwrown ? शास्त्रनिरपेक्षरुचिwrown नगगीनां
छील शाकं शास्त्रं नामङ्क Comsun६० यथाशास्त्रoris शास्त्रं विकल्पितं
यथारुचिwiss BL॥॥
कैङ्कर्यं नीलकं
(सा। दी) पर्यन्तम् । अनुसरति, अनुसरेदिति विधिर्विवक्षितः ॥ ३७ । । शास्त्रीयसरण्यनुसार कुंल उपपादिings GST प्रश्नपूर्वक LDITB शक्रं प्रतिज्ञैLipi। vशेषत्वेत्यादिun ूनां क्रतु LOITGTQjg/ना अज्ञानजनक LDITI महापृथिवि । यथाशास्त्रLorrai, अविकल्पितस्थल यथाशास्त्रं कर्तव्यव्यवस्थै “तण्डुलैर्वा यवैर्वा जुहुयात्" ७/ ऎऩ्ऱु विकल्पित्तस्थल कुङ्क ू ला रुचिwn
कर्तव्य Lomii अर्थ उपपादिक॥।
(सा।स्वा) निमित्तत्वादित्यपि सूच्यते नळा
कुङ्कु १ ३७ ॥
Br GCLDIT? “स्वस्य च प्रियमात्मनः - आत्मनस्तुष्टिरेव च" ढग
कैङ्कर्यानुष्ठानं
गाप्रमाणं
g शास्त्रीयमार्गानुसरणं स्वात्मरुच्यनुगुण LDTB C
कृतकृत्यतया शास्त्रवश्यतै शङ्किका श्लोक कुं
Dungi शास्त्रानुसरणं on G GLD? नळां की अभिप्राय gov सङ्ग्रहीतार्थjong विस्तरेणोपपादिpri। Qvvशेषत्वसम्बन्ध LDLg। Uns इत्यादिना । नां $ LDITGT/TQ२jz]ना इति । ना, अज्ञान मुंल। तु। कृपालङ्की p। LOT, महाग।
५०० कुङ्कुना, लोकलं भगवत्स्वरूपतिरोधानकरि IT GOT प्रकृतिमण्डल कुङ्किं पुनाना Lig। कङ्की, वर्तमाना कं स्वाम्यभिमतं प्रत्यक्ष शास्त्रैकवेद्य- Lozwnã अर्थसामर्थ्यरूपानन्यथा सिद्धलिङ्गप्रमाणjgn शास्त्रानुसरणमावश्यक LD/T७६० & un “स्वस्य च प्रियमात्मनः, आत्मनस्तुष्टिरेव च” इत्यादि का शास्त्र विहितविकल्पितार्थ / Gu अन्यतरानुष्ठापक कना नळां ककुङ्कु। शुल्क, अनन्यथासिद्ध लिङ्ग प्रमाण ५५ प्रपन्न/कंG शास्त्रानु-सरणमावश्यकLDIT GOT IT “कृतकृत्यः । अनुष्ठितक्रतुशतः” इत्यादिकं प्रशंसापर ढाढला कुङ्कुा। Qug अनन्यथासिद्धलिङ्गमात्र ॐ सत्सम्प्रदाय॥।
(सा।प्र) सरणिर्न त्याज्येति भावः ॥ ३६ ॥
न
एवं श्लोके सङ्गृहीतं शास्त्रीय पद्धतेरत्याज्यत्वं सोपपत्तिकं विस्तरेणाह । vशेषत्वसम्बन्धमित्यादिना । ूछना ५G LIनी कङ्क या “भगवत्स्वरूपतिरोधानकरीम्” इत्युक्तप्रकारेणाज्ञान हेतुभूतप्रकृतिमण्डले स्थितस्यास्य । नन्वेवं शास्त्रीयनियमानु॥।
(सा।वि) सरणिं प्राप्तमिति भावः ॥ ३७ ॥
गुना कृल, अज्ञानप्रदायाम् LDITGTQ♚g/ना, महाभूमौ प्रकृतिमण्डलोपलक्षणमेतत् शकील, विद्यमानस्य । कंल, अस्य लक शीना कङ्काळ, हस्तस्थदीपत्वेन । (सा।सं) मारोहेत्, आज्ञाच्छेदी मम द्रोही” इत्यभिसन्धिबलादलङ्घनीयात् आमोक्षादनुसरतीत्यर्थः ॥ ३७ ॥ इत्थं सङ्क्षिप्तं विप्रतिपत्तिप्रदर्शनप्रश्नपूर्वकं विवृणोति - ज् शेषत्वसम्बन्धमिति॥।११
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१४५]]
ई-अदॆङ्ङऩेयॆऩ्ऩिल् ऎम्बॆरुमाऩार् तिरुनाट्टुक्कॆऴुन्दरुळुगिऱबोदु तिलोत्तिरुन्द मुदलिगळुडैय सारीरियैक् कण्डु इवर्गळै अऴैत्तरुळि ऎऩ्ऩुडैय वियोगली देहत्यागं गणीत सुनाया श्रीपाद
कं
ऎऩमिल्लै ऎऩ्ऱु अरुळिच् चॆय्य इवर्गळुम् इत्तैक् केट्टु मिगवुम् काय्ऩि ऎङ्गळुक्कुच् चॆय्य वडुप्पदेदॆऩ्ऱु विण्णप्पम् सॆय्य इवर् अरुळिच् चॆय्दरुळिय Quigg, @००२१६ प्रपन्न अन्य आत्मयात्रै भगवदधीनै
অী अवऩुक्कु ३qयुम् इल्लै। उण्डॆऩ्ऱिरुन्दाऩागिल् पुबुबिऩ् पॊय्याम् इत्तऩै। (सा।दी) आकाङ्क्षow उद्भावि spi। अगली इत्यादिwn - “वेदमनूच्याचार्योऽन्तेवासिनमनुशास्ति” न विहित mii “यान्यनवद्यानि कर्माणि । तानि सेवितव्यानि । नो इतराणि” Lonii Gun २८p सदाचार्यानुशासन कुं०g प्रमाण [LD १७ ॐ ॐ &mL०&pri। TbQ इत्यादिuni। आर्तिow, भाविस्ववियोगप्रयुक्तार्ति श्रीपाद, श्रीपाद m॥।
६।
(सा।स्वा) विरुद्ध LDTs प्रपन्न olig शास्त्रानुसरणं कर्तव्य QLD ७१ नियमिॐ ॐ ॐ r G GLo? ढाढला की अभिप्राय ॐ शङ्किलं उत्तर १० ली rupi। श्रीकृG इत्यादिना । OLD अनादरिकं मुनीनां LDT। शुभा
श्रीपाद कुङ्कळ ढाळp४।
Tাग ं श्रीपादं,
(सा।प्र) कर्तव्यत्वोक्तिदर्शनप्रवर्तक रामानुजाचार्यवचनविरुद्धा स्यात् । शिष्यप्रश्नोत्तरे तैश्शास्त्रीयमेव कर्तव्यमित्यनुक्त्वा भाष्यप्रवर्तनादेरेव कर्तव्यत्वोक्तेरित्यत्र तेषां शास्त्रीयत्वाच्छास्त्रीयेषु केषाञ्चिदुक्तेस्सर्वोपलक्षणत्वान्न विरोध इत्याह । श्रागामी इत्यादिना । शास्त्रीयस्यावश्यकर्तव्यत्वं कथमित्यर्थः ।
(सा।वि) $B५Ti°Gäछ, परमपदस्य । न$&pung], गन्तुमङ्गीकृत्यस्थितिसमये । एकनीक प्रधानशिष्याणां । छगनी, द्रष्टुं दयां कृत्वा
अऴैत्तरुळि, समीभागमनाय दयां कृत्वा, आहूयेति यावत् शुभा श्रीपाद CLD, यामुनाचार्यश्रीपादो भवद्भिरति क्रान्तस्स्यादिति भावः GOL इति - तावन्मात्रशपथेन तेषां अविरोधं विचार्य याङ्कनकं देहत्यागं चिकीर्षतां । सम्बन्ध, सम्बन्धो TITO, मया सह नास्ति । ढाढाņनीÊ su, इति श्रीसूक्त्या दयां कुर्वति । एतत् । GBLLG, श्रुत्वा । गी, इतः परम् । नाङ्कना कण्ठ, अस्माकं Quinoगया, कर्तव्यम् । ना, किम् ।
i suru, इति विज्ञापयत्सु । एतैः यतीन्द्रैः । अनुলীद्वं Qugu,उपदेष्टुमनुगृहीता वार्ता, श्रीसूक्तिः । २१MG!Ê$$ ूं, उपायान्वयोऽस्तीति विद्यते चेत् । QLD, वृथा स्यात् ।
(सा।सं) श्रीकाशी इत्यस्य “ज्ञानी तु” इत्यारभ्य “निजकर्मादिभक्तयन्तं कुर्यात्प्रीत्यैव” इति यामुनोक्ति सम्प्रदाय विरोधात्कथमेवं निर्णय इत्याशयः । इमामाशङ्कामुत्तर कृत्यपरया भाष्यकृत्सूक्त्या “अशास्त्रमासुरं कृत्स्नम्” इति युक्तिबलाच्च परिहर्तुमाख्यायिकामवतारयति । GTLD QLLD इत्यादिना । आत्मसमर्पणं, आत्मरक्षाभरसमर्पणम् । Gumb॥।
[[१४६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
काविरियागैयाले अदुक्कुक् करैय वेण्डा, करैन्दाऩागिल् सारिङ्गऩा मित्तऩै; आगैयाल्, यैयुङ् गॊण्डिवऩुक्कु कासिमिल्लै। आऩाल्, पु ङ्गळागिऱ ऎङ्गळैयुम् कॊण्डु वेण्डिऱ्ऱु सॆय्दु तिरियवमैयुमो? ऎऩ्ऩिल्, अदु इवऩुक्कु ऎमऩ्ऱु। तिल् रमिल्लाविट्टालुम्, युऩदत्तिले इवऱ्ऱै अरिप्पिक्कुमत्तऩै। अदिल् इवऩुक्कु इरुन्द नाळ् पण्णलाम् ऐन्दु उण्डु। अवैयावऩः १) ऩत्तै वाचित्तु पुरि्प्पित्तल्, २) अदुक्कु यिल्लै यागिल् अरुळिच् चॆयलैक् केट्टु पुfरि्प्पित्तल्, ३) अदुक्कु यिल्लैयागिल् उगन् दरुळिऩ निलङ्गळुक्कु अमुदुबडि, सात्तुप्पडि, तिरुविळक्कुत् तिरुमालैगळै उण् डाक्कुदल्, ४) अदुक्कु पुर् इल्लैयागिल् यत्तिऩुडैय अवुर् पण्णुदल्, ५)
योग्यतै अदुक्कु
इल्लैयागिल्
अरिसारिप्पाऩ् ऎऩ्ऩुडैयवऩ् ऎऩ्ऱु अरिऎऩऎऩुडैय अरिसत्तिले ऒदुङ्गि ऎरित्तल् सॆय्यलाम्॥।
ऒरु
(सा।) ४) । ३९त्तिल् इवऩुक्कु इङ्गु सॆय्य वेण्डुवदु इरण्डु। ससुबु४८मुत्तमुम्। अदिल् इवऩुक्कु ३४CAIत्तिल् अम् इल्लाविट्टालुम् माऩ एरित्विङ्गळिल्। iiकागङ्गळै अरिप्पिक्कुमत्तऩै ऎऩ्गै। वाचित्तु अ पुरिगत्तु। fऩवङ्गळुक्कु, ऩाऩ ऎम्बॆरुमाऩुक्कु। अमुदुबडि, Aसबुगगवुङ्गळ्। सात्तुप्पडि, तिरुप्परियट्टम् तिरुवाबरणम् मुदलाऩवै। ऎऩ्ऩुडैयवऩ् री । ऒरु॥। (स।) मऩ्ऱु, ऱॆऩ्ऱबडि। अरुळिच् चॆयलै, तिरुवाय्मॊऴि मुदलाऩ fayaraङ्गळै उगन्दरुळिऩ पवुलत्तुक्कु, आऴ्वार्गळुगन्दरुळिय
णत्तुक्कु ॥।
(सा।प्र) भाष्यकुं इति - तत्त्वत्रयज्ञानपूर्वकं स्वरूपोपाय पुरुषार्थज्ञापकत्वात् “तद्विज्ञानार्थं स गुरुमेवाभिगच्छेत् ।तद्विद्धि प्रणिपातेन । भक्तप्रणीतगाधाश्च त्रयन्तार्थोपबृंहिताः । श्रावयेद्विधिवद्देवम् । पात्रस्थमात्मज्ञानं च कृत्वा पिण्डं समुत्सृजेत् । नान्तर्था नं यथा याति जगद्बीजमबीजकृत् । य इदं परमं गुह्यं मद्भक्तेष्वभिधास्यति । भक्तिं मयि परां॥।
I
(सī।fā) करैय वेण्डा, : करैन्दाऩागिल्,
कामित् तऩै, सिग
कणङ्गळालुम् कॊण्डु, AAHकळ्ः वेण्डिऱ्ऱुच् चॆय्दु, पुरि । तिरियवमैयुमो?
वुग- A: युवुमऩ्ऱु, रगर् - ३४४त्तिल् पुमिल्लाविट्टाल्, tu पुरिऩळ् । इवऱ्ऱै, कयरिA । क्कत्तिले अवुक्कुमित् तऩै, अ A KUH। ऐन्दु, ४२ । उण्डु, सीऩ वाचित्तु, अवु । रिप्पित्तल्, Ua-४ । अरुळिच् चॆयलै कबुरिऩ्ः रिऩ् करिबुरिसिऩ- dr४। केट्टु, । ऎऩ्ऩुडैयवऩ्, पुः ऎऩ्ऱु अरिसारिप्पाऩ्, अरि-९ः १ ऒदुङ्गि ळिरित्तल्,
अग सॆय्यलाम्, करिवुबु १
(सा।च्) अरिऩो । सगा कारि! ।
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१४७]]
मू- @ing वर्ति अधिकारिकं (मग वर्तिकं या विषय (PG। Amor १) अनुकूल Gongs, २) प्रतिकूल ३) अनुभ
अनुकूल श्रीवैष्णव। प्रतिकूल। भगवद्विट्कण्ठा - अनुभा
youni
६६ संसारिकनां। शुक्र अनुकूलकं ६६६) चन्दनकुसुमादि Guruji j grmoji Currouji, अभिमतविषय । Guji jg। वर्ति॥॥।
(सा।दी) भागवत / परतन्त्र mui तत्कैर्यनिरत वर्ति son ७५। अनुकूलादि कलनाके SIL G&pmi। अनुकूल
की। गङ्ग, भगवदानुकूल्यद्वेष ना। अनुकूलादि विषयी १४ mi/ वर्तिjsnwi Bipi। ८ अनुकूल इत्यादि। अभिमत विषय ककनी, भार्या पुत्रादिना, चन्दनादिदृष्टान्त कुँकिं भगवत्कैङ्कर्यरूपभोगवर्धकत्व तात्पर्यम् । यी दृष्टान्त कं सांसारिकतापहारत्व♚♚ तात्पर्यम् । अभिमतविषय दृष्टान्त ॐ स्वयं भोग्य कैङ्कर्यप्रतिसम्बन्धिना
कन्नी तात्पर्यम् ।
(सा।स्वा) LILA। उत्तरकृत्यं स्वशक्त्यनुगुण LDTs ललित LD IT & ॐ सर्वेषामुत्तरकृत्यं पूर्ण LD ७६ प्रसङ्गिung? नाळा दुर्लभविशेषLD Gupi। Qg सति । प्रयोजनान्तरार्थं देवतान्तरभजनं १६००/११७१ निषिद्धानुष्ठानरहित momsun अनुकूल & वक्ष्यमाणादरणीयng प्रसङ्गिung? भागवत देवतान्तरपरा भागवत संसर्गासहिष्णुतया प्रतिकूल sun तेषामनादर प्रसङ्गिwng? शास्त्रवश्यं अनुकूलप्रतिकूलान्यतर ६०७१/७wn अनुभय दुर्लभ ? गङ्ग अनुकूलादि ६० ना विवेचि& prii। अनुकूल gui इत्यादिना । श्रीवैष्णव, विष्णुभक्ति २muGgpung। श्रीरङ्ग Quis Q, भगवद्भक्तिभगवद्द्द्वेषोभयरहित १/१९। चन्दनेत्यादि । प्रथम दृष्टान्तस्य भगवत्कैङ्कर्यरूपभोगवर्धकतायां तात्पर्यम् । द्वितीयस्य सांसारिकतापहरत्वे॥।
यै
(सा।प्र) कृत्वा मामेवैष्यत्यसंशयः “इत्यादि शास्त्रीयत्वमिति भावः Lg Lining, पुरतः पादनिक्षेपस्थलमवलोक्य । यथा पुरतो अनवलोक्य गमनेगर्तादि समवधाने तत्र निपतेयुरेवं शास्त्रतोऽनुबन्धमनालोच्य निषिद्धानुष्ठानेऽनर्थः स्यादिति शास्त्रनिषिद्धं तद्व्यतिरिक्तं च ज्ञात्वा निषिद्ध परिहारेणैव कैङ्कर्यं कुर्वाणैर्वर्तितव्यमित्यर्थः । वर्तिॐका विषय, अवस्थातुं योग्यं विषयत्रयमस्ति । ते के विषयाः तेषु कथंवा वर्तितव्यमित्याकाङ्गायामाह । श्र WITGT इति । ते विषया इत्यर्थः । चन्दनेत्यादि । प्रथमोदाहरणेन भोगसाधनत्वम् । द्वितीयोदाहरणेन “निरन्तरं निर्विशतस्त्वदीयम्” इत्युक्तप्रकारेण चिरकालानुभवेऽप्यनुक्षण॥।
(सा।वि) वर्तिॐ GQ१॰ाग, वर्तितुमपेक्षिताः - विषयं, अर्थाः २००, सन्ति - jii निलवुम् Ggirp@i Guji, चन्द्रिकामिव च मलयमारुतमेव च - अभिमतविषय Bir Growjo सुन्दरभार्यापुत्रादि॥।
[[५००]]
(सा।सं) श्रीवैष्णवान्ना, स्वभरेण सह विष्णवे निवेदितस्वात्मविषयाः - अनुकूल ६० ५६L_TG इति । ॥।
[[१४८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू-प्रतिकूल ६०० ५६००६ सर्भाग्निना jun Guधी वर्ति। अनुभय ६०० कं ८६५६öठाLT६० काष्ठलोष्टादिना pu६० तृणवत्करि वर्ति। यान्ना अनुकूलि पार्गळागिल् इवर्गळुक्कु IAत्तै उण्डाक्कवुम् इवर्गळ् कणि यार्गळागिल् ऐय्यो ऎऩ्ऱु इवर्गळ् पक्कलिले तर् पण्णियिरुक्कवुम् अडुक्कुम्। इप्पडिच् चॆय्य वॊट्टा कील अर्थकाम॥६) प्रावण्यम् अर्थकाम [ri & Squirts श्रीवैष्णव ८६०६ा अनादरि क्रीतुकं मुकं॥।
(सा।दी) भी, LG, तृणवत्करि५५/, अनादरि। यान्ना, प्रतिकूलानुभयi - Digi
guru इत्यादि - अनुकूलादिकं यथायोग्यं वर्तिकला। विषय ॐ लं विपरीतचरण कुङ्कुाऊं फलं का। अर्थकामquins इत्यादिun॥। (सा।स्वा)तृतीयस्य भोग्यतायां च तात्पर्य QLD ६१५५/। सर्वेति । अग्नेरनुबन्धिनाशकत्वाभिप्रायेण ग्रहणम् । यान्ना अनुकूलिLiuni इति । प्रतिकूलानुभयQpq। अनुकूलादि &गनाकण्ठढÖङ्ग__√अर्थस्वभाव ५७२_५/५/ वर्तिuji, नीवर्तिsuji, तृणवत्करिänsuqió स्वतःप्राप्त
[[१]]
माग
विधि CGLDIT? गगन की pi। Qing इति । अर्थकामोपाधिक LD ITS अन्यथावर्तनं प्रसक्त LD ७s तन्निवृत्त्यर्थं विधि is Gol G/LD/५५५५१। अन्यथा वर्तन बाधक (DLTGT? Qing वर्तिss Cou आया। अफ्रीळं बाधकQLDO लगानी Quini। अर्थकाम (TLqwns इत्यादिना ।॥। (सा।प्र) मत्यन्तभोग्यत्वम् । तृतीयोदाहरणेन “यस्यायं निरतिशय प्रियस्स एवास्य प्रियतमो भवति । स्वपरिचरणभोगैश्श्रीमति प्रीयमाणे” इत्युक्तप्रकारेण प्रीयमाणत्वे सति भोग्यतमत्वं च विवक्षितम् । भोग्यभूतचेतनस्य प्रीत्यभावज्ञाने भोक्तुर्भोग्य तमोऽन स्यादिति तत्प्रीतिरपि भोगोपयुक्ता । एवं च सर्वप्रकारेणापि भागवता भोग्यतमा इति भावः । सर्वशब्देनसम्बन्धविशेषेणबाधकत्वं विवक्षितम् । अग्निशब्देन सम्बन्ध मात्रेण विनाशकत्वं विवक्षितम्, वर्तिा, भीतस्सन्, वर्तेत । अनु-
कूल प्रतिकूलोदासीनेषूक्तवैपरीत्येन वर्तने लोकन्यायतो बाधकमाह ।
इत्यादिना॥।
(सा।वि) निव । धी वर्ति, भीतस्सन्, वर्तेत । याङ्कना, प्रतिकूला अनुभयाश्च । अनुकूलिÛumiisir। अनुकूलीकृताश्चेत् ज्ञान jong २०१७saji, ज्ञानोत्पादनम् - अनुकूलि untiना, अनुकूला न भवेयुश्चेत् - gui Gunळायाङ्कना ऊं कृपैग लगी (कङ्कळं, “सुतरामनुकम्पेत नरकार्चिष्मदिन्धनं” इत्युक्तप्रकारेण शोककरणं च । श्रकं, युक्तं - स्वोपदिष्ट प्रकारेणाकरणहेतुमाह Quigi ruinu इत्यादिना - gru नीलामी कीलक॥ एवं प्रकारेणाकरणम् - हेतुहेतुमतोर्भेदव्यपदेशः - अर्थकामप्रावण्यं स्वोक्तविपरीतार्थानुष्ठाने हेतुः - अतस्तत्परित्याज्यमिति भावः विपरीतार्थानुष्ठानफलमाह - अर्थकाम // BTLquins इत्यादिना॥। (सा।सं) अनुकूलेष्वपि सामान्यतद्विशेषविवक्षया चन्दनकुसुमादीत्यादिदृष्टान्तत्रयम् । भिन्नदेशस्सन् । अनादरि ॐLD इति । अपचारपर्यवसितमनादरणं प्रसक्तं चेदित्यर्थः॥।
भीत्या
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१४९]]
मूसार्वभौमना
राजा पुत्रान्ना राजसन्निधि परिभविलं राजा Gunjigwmi Cum
श्री नाना ii। अर्थकामquires प्रतिकूल ६०१५ आदरिङ्की राजा सार्वभौम (कङ्क राजमहिषी क्षुद्रजन्तु कण्ठा ५६ m पुक्काल् वुक्कु अवसमाय् अत्ताले अवळै अवऩ् वॆऱुक्कुमाप् पोले ऎम्बॆरुमाऩ् श्री नानाएं या अर्थकाम। Squins अनुभय आदरिं रत्न किं णत्तुक्कुम् वासियऱियादाप् पोले इवऩुक्कुप् पिऱन्द ळर् काऴिगमायिऱ्ऱिल्लै यागादे ऎऩ्ऱु अवऩळविले ऎम्बॆरुमाऩ् त्तिरुक्कुम्॥॥
(सा।दी) क्षुद्रजन्तु कङ्कना, हीनजन Logui imaii ४५ms Login
अऱियादाप् पोले, अऱियादवर् II पोले ऎऩ्गै। आगादे ऎऩ्ऩवो Gunz। অানाभी, या विषयान्ना श्रीभाष्यकार Lu दिव्यसूक्ति - शास्त्रसापेक्षरुचि प्रमाण LDTT६०१ १/१४ ६/१५/?॥।
(सा।स्वा) राजा Gogoi Gujari ली कङ्कालीमा भाग। “ज्ञानी त्वात्मैव मे मतम्” ढाळा&p Liq।w पुत्रादप्युत्कृष्टप्रीतिविषयकं इति । कं सॊल्लादे वॆऱुत्तिरुक्कुमऩ्ऱु सॊऩ्ऩदु वॆऱुप्पिऩुडैय अfaež सॊऩ्ऩ
अतिशयं १४।अर्थकाम १५१ BTLq_u/Ts अनुकूल अनादरिकं ( LDNS इत्यादिना बाधकं
GCLDIT? धर्मविरुद्धार्थकाम // Bir निषिद्ध / Bilgun आदरि, प्रतिकूल अनादरि, अनुभय तृणवत्करि ढाढगढग श्रीभाष्य॥।
रै
qung अनुकूल ang
विरुद्ध १६।७pmT?
(सा।प्र) ननु कुलटाषण्डेत्यादिभिर्पररन्ध्रेष्वित्यादिभिश्चैव प्रतिकूलविषयादरस्यानुकूलविषयानादरस्य च सर्वस्य कैमुतिकन्यायेन निषिद्धत्वाद्भाष्यकारैर्विवक्षे बाधोपन्यासपूर्वकं तन्निषेधोऽप्यर्थ इत्यत्र तात्पर्य प्रदर्शनव्याजेन तत्प्रयोजनमाह । ॥।
रै
(सा।वि)अनादरि♚♚कं CLD, अनादृत्यस्थितश्चेत् Gumligomi GunGo, यथा कुप्यति तद्वत् । नाना ii, भगवतो हृदयं कुप्येत् । प्रतिकूल आदरि मं LDIT & G, प्रतिकूलानाद्रियते चेत् - राजमहीषी, राज्ञी। पट्टाभिषिक्तायां पल्याम् । क्षुद्रजन्तु कङ्कना LING। क्षुद्रजनविषये ।
४५, वस्त्राञ्चलं प्रसार्य भिक्षां याचमानायाम् अयना, महिषीम् । श्रन्यका राजा । Loni CLING, यथा कुप्यति तथा। लकम्फळं, कुपितोपतिष्ठेत्। uungi Guno, तारतम्यमजानतां ज्ञानमिव । शुक्रा, अस्योत्पन्नं ज्ञानं न भवति किम्? इति । श्रयनाभी, तद्विषये । अनादरि कं, अनादृत्य तिष्ठेत्तत्पर्यन्तं श्रीभाष्यकारोपदेशवाक्यानि । ननु कुलटाषण्डेत्यादि शास्त्रैरेव प्रतिकूलविषयादेः सर्वस्यापि जनस्य निषिद्धत्वाद्विपक्षे भगवन्निग्रहादिबाधोपन्यासपूर्वकं भाष्यकारोपदेशस्य॥।
(सा।सं) Lonii Gun, यथा कुपितो भवति तथा । अनादरि५१ इत्यन्तं भाष्यकारोक्तिः । नन्वर्थकाम/नाLq wins इति भाष्यकृतस्सामान्योक्तिर्धर्माविरुद्धार्थकामपरेत्याह॥।
[[१५०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू-Qiuq श्रीभाष्यकार Glrug उत्तरकृत्य की “कुलटाषण्डपतितवैरिभ्यः काकणी-मपि । उद्यतामपि गृह्णीयान्नापद्यपि कदाचन । पररन्ध्रेषु जात्यन्धाः परदारेष्वपुंसकाः । परिवादेषु ये मूकास्तेऽतीव दयिता मम” इत्यादिjig। Gw धर्मविरुद्धार्थकामा दूरतो निरस्त १८६६ wrro) धर्माविरुद्ध १६ अर्थकाम (१८६६ उपाधिwnsoji, अनुकूलप्रतिकूलोदासीनविषयी ताऩ् निऩ्ऱ निलैगुलैयलागादॆऩ्ऱु तिरुवुळ्ळम्॥।
(सा।दी) काढणढणीला तात्पर्यार्थ कGpni। Qing भाष्यकार इत्यादिwn निजकर्मादि /LD/। धर्मविरुद्धार्थकाम (Bilguns विपरीतानुष्ठान Long Li अला स्पष्ट Lu / वक्तव्य Down धर्माविरुद्धार्थकाम /५१८६७१q uTo अनुकूलादिनीं विपरीतानुष्ठान LIST / तात्पर्य १। धर्मविरुद्धार्थकाम /(१८६१&
क्रङ्ग अर्थविषये प्रमाणं, कुलटेत्यादि । कुलटा, व्यभिचारिणी वेश्या च नपुंसकः - काकणी, क्षुद्रधान्यांशः पररन्ध्राणि, अपवादस्थानानि - अपुंसकाः, नपुंसकाः । कामविषये प्रमाणं परदारेष्विति - धर्माविरुद्धेति सर्वाधिकारिविषय १००७५ निषेध धर्माविरुद्ध OLD ढाकीला - क्राढा form fm gmsung, शास्त्रोक्तविपरीतानुष्ठानं - तत्रानुकूल
अनादरं LIGगा॥।
षण्डः,
(सा।स्वा) कारोक्तिकं कुं तात्पर्य १० नी Grupi। Qug इति धर्मविरुद्धार्थनिषेधॐॐॐ प्रमाणं कुलटेति । कुलटा, जारिणी षण्डः, नपुंसकः - पतितः, नित्यकर्मत्यागी । वैरिणः, शत्रवः । भगवद्द्द्वेषिणो वा । एतेभ्यः कदाचिदपि न गृह्णीयात् । काकणीमपि न गृह्णीयादिति सर्वप्रकारेण निषेधादयमर्थागमो धर्मविरुद्धः कुङ्कु। धर्मविरुद्धकामनिषेधे प्रमाणं परदारेष्विति अपुंसकाः,
piGg अनुकूलप्रतिकूलोदासीनविषय/नी धर्मविरुद्धार्थकामोपाधिकनिषेधं सर्वविषयLDING विशेष
नपुंसकाः । श्रीभाष्यकार प्रपन्न रादि निषेधं
swim
अनाद-
निषेध वैयर्थ्यप्रसङ्गेन धर्माविरुद्धार्थान् कामोपाधिक Loni अनुकूलादिविषयं अनादरादि ऊना/कीं। ५। Qi४१४ श्रीभाष्यकारा॥।
(सा।प्र) Qing भाष्यकार इत्यादिना । यथा संसारिभिरुपद्रव निवृत्तिः पाषण्ड्यनुवर्तनेन वा संसार्यन्तरानुवर्तनेन वा क्रियते तथा प्रपन्नैर्न कार्यमित्यर्थः । कृाळा pm Gu
गायन, स्वोचितस्थिति भ्रंशेन न भवितव्यमिति भाव इत्यर्थः । धर्माविरुद्धार्थकामार्थमपि प्रतिकूलोदासीनानु कूलविषयादरानादरौ न कर्तव्याविति ज्ञापनं प्रयोजनमित्यर्थः । भाष्य-
कार॥।
(सा।वि) किं प्रयोजनमित्यत्राह Q४ भाष्यकार इति - काकणीं, क्षुद्रधनकणमपि । कृाढा How gmung]। प्रपन्नस्य स्वोचितस्थितिर्न नश्येदिति । नाना, भाष्यकाराशयः - यथा संसारिभिरुपद्रवनिवृत्तिः पाषण्डानुवर्तनेन वा संसार्यन्तरानुवर्तनेन वा तथा प्रपन्नैः धर्माविरुद्धार्थ॥।
(सा।सं) Quig इति । कुलटा, अभिसारिका । वैरिणः विष्णुद्वेषिणः । विषय की ग pana इति । अनुकूल ६० ५६७०० इत्यादिवाक्यत्रयोक्तं स्वरूपादित्रयनिष्ठानुगुणवर्तनमित्यर्थः । श्रीभाष्यकृदुक्तिरित्थं तात्पर्यङ्कः।
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१५१]]
मूक्रीं अनुकूल अनादरिकं ८६०
श्रीशाण्डिल्यस्मृति “अनादृत-
सुतङ्गेही पुरुषं नाभिनन्दति । तथानर्चितसद्भक्तं भगवान्नाभिनन्दति” । Gu प्रति-कूलसंसर्ग, महाभारत “ये द्विषन्ति महात्मानं न स्मरन्ति च केशवम् । न तेषां पुण्यतीर्थेषु गतिस्संसर्गिणामपि ।”। inqu“मूढैः पापरतैः क्रूरैर्भगवच्छास्त्रदूषकैः ।
(सा।दी) का DID
प्रमाणं ५ pri। अनादृतेति, गेही, गृहस्था अनादृतस्स्वसुतो येन तं - आलं पुरुष सन्दोषिwingmi Gun अनर्चितसद्भक्तं, भागवत पूजि wingळा भगवान् २। प्रतिकूलसंसर्ग LD ITS IT
प्रमाणं ये द्विषन्तीति - तत्संसर्गिणामपि पुण्यतीर्थेषु गतिर्नास्ति ७१५। मूढैरिति - मूढैः, आत्मज्ञानरहित gmui - भगवच्छास्त्रßng दूषिकं Logmi - अथवा भगवाruji तत्प्रतिपादितशास्त्र jmguyi
व्रत॥।
दूषिकं
क्
(सा।स्वा)
व
कनाना Loni, कङ्ग, अनादरि कुङ्की कञ्छ OLD / GGLDIT? भगवत् प्रीतिकोप //ना शास्त्रैकवेद्य // surro सम्प्रतिपन्न शास्त्रं नाना ? न Fuiisprii। अनुकूल इत्यादिना । गेही, गृहस्थः । स्वाराधकमपि अनादृतस्स्वसुतं पुरुषं यथा नाभिनन्दति तथा भगवानपि अनादरकार्यत्वादनर्चनस्य अनर्चितसद्भक्तं निर्दुष्टस्वभक्तविषये कार्यपर्यन्तानादरवन्तं स्वाराधकमपि । नाभिनन्दति क्रुध्यति - अभिनन्दनस्य प्रसादकार्यत्वादनभिनन्दनस्य कोपकार्यत्वान्नाभिनन्दतीत्यस्य क्रोधे तात्पर्यम् । तेन नानान्ना IGLD कङ्क का प्रमाण LDT & कं Gop Djm _Top१g। शाण्डिल्यशब्देन उपनिषत्प्रसिद्ध्याप्तमत्वं सूच्यते ये द्विषन्तीति । स्मरणाभाव-रूपकार्यपर्यन्तद्वेषं कुर्वन्ति । एतेषां पुण्यतीर्थेषु गतिः प्राप्यं फलं नास्ति । तत्संसर्गिणामपि नास्ति । अत्र संसर्गशब्देन तत्कारणीभूत आदर उपचर्यते । प्रतिकूले आदरवतां शुद्धयापादकतीर्थे गत्यभावोक्त्या भगवत्कोपस्यानन्यनिवर्त्यत्वं द्योतित LDTS/।
कुण्डी कण्ठ QLDङ्ग की। उपपन्नम् । कृतकृत्य प्रतिकूलसंसर्ग बाधक QLD (नीÊ Grispni। Niw इति॥।
मा
(सा।प्र) वाक्ये पक्षपातोक्तित्वशङ्काव्यावृत्यर्थमुक्तार्थे प्रमाणान्याह । अनुकूल ६०७ इत्यादिना, विष्णुद्वेषिसंसर्गिणां पुण्यतीर्थप्राप्तिर्नास्तीत्युक्तेः प्रतिकूलादरो निषिद्ध इत्यर्थः । एतेन प्रपत्तेः पूर्वं प्रतिकूल संसर्गस्य बाधकत्वमुक्तम् । “मूढैः पापरतैः” इत्यनेन भगवत्समा॥।
(सा।वि) कामार्थमपि प्रतिकूलोदासीनविषयादरोऽनुकूलविषयाद्यनादरश्च न कार्या इति ज्ञापनं प्रयोजनमिति भावः - भाष्यकारवाक्येषु पक्षपातोक्तित्वशङ्काव्यावृत्यर्थं प्रमाणान्याह - अनुकूल यादिना॥।
इत्-
(सा।सं) प्रमाणैरवगम्यत इत्यत्राह । श्री इत्यादिना । अनर्चितेति धर्माविरुद्धार्थादिनिमित्तेन च अनर्चितेत्यर्थः । संसर्गिणामपि, धर्माविरुद्धाद्यर्थसंसर्गिणामपि, धर्माविरुद्धादपचाराश्च अनन्य॥।
[[१५२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू-सम्बन्धं नाचरेद्भक्तिर्नश्यत्येतैस्तु सङ्गमे” ६६ प्रतिकूलसंसर्गं भगवत्प्रेम अकंल Gl GF६०६०LLLL_B]। उदासीन ६००५ तृणवत्करि “अद्य प्रभृति हे लोका यूयं यूयं वयं वयम् । अर्थकामपरा यूयं नारायणपरा वयम् । । नास्ति सङ्गतिरस्माकं युष्माकं च परस्परम् । वयं तु किङ्करा विष्णोर्यूयमिन्द्रियकिङ्कराः ॥ " इत्यादि ६० प्रसिद्ध॥।
(सा।दी) फळङ्कील क्रूरपुरुष
विवाहादिसम्बन्धं १६६१७६३३७६८३१/७/ सम्बन्धं १६गणीॐ भगवद्भक्त्यादिकां नशिळं D। अद्यप्रभृतीति लौकिकान्प्रतिनारदवचनं - यूयं संसारिणः वयं भागवताः संसारिणां भागवतानां च लक्षणं दर्शयति
क्
अर्थकामेत्यादिना
अत एव उभयेषां
सङ्गतिर्नास्ति नङ्गीpi। नास्तीति - अनं हेतु स्मरि ऊं की pi। वयं त्विति॥।
वै
शुभ
(सा।स्वा) सम्बन्धं नाचरेत्, बुद्धिपूर्वकसंसर्गं नाचरेत् - उदासीन इत्यादि -अत्र “नास्ति सङ्गतिरस्माकं युष्माकं च परस्परम्” इति सिद्धवन्निर्देशेन अर्थकामपरैर्नारायणपरस्सम्बन्धं न कुर्यादिति विधिः कल्प्यते । प्रतिकूल संसगपिक्षयोदासीनसंसर्गस्य न्यूनपातकत्वेनानादरिकी कंDD/ मागीलढा! ५५ कुङ्कु। यूयं यूयमिति - यूयं यूयमेव नत्वस्मद्गोष्ठी प्रवेशेन वयमित्युक्त्यर्हा इत्यर्थः वयं वयं, भागवतगोष्ठीप्रविष्टतया सर्वेषां भागवतानां वयमित्युक्त्यर्हाः - न तु यूयमित्युक्त्यर्हाः GTढाņLLq - भागवताभागवतलक्षणं अर्थकामेत्यादि - तत्र हेतुः - वयं त्विति शु श्रीभाष्यकार शास्त्रीयवर्णाश्रमादि धर्म [LDITGT सन्ध्यास्नानादिकलना अजुनी Guru श्रीभाष्यादि प्रवर्तनादिमात्रोत्तरकृत्य कुंng wनी Gruinsun शास्त्रीयानुसरणं सम्प्रदायविरुद्ध LD pr? ढाढणढण शास्त्रीयानुसरणं श्रीभाष्यकाराभिप्रेत GLDI तदीयसूक्तिwn Gov समर्थिॐ& prii।
(सा।प्र) श्रयणात्पश्चात्प्रतिकूल संसर्गस्य बाधकत्वमुक्तम् । ननु भाष्यकारैर्विशिष्य शास्त्रीयमेव कर्तव्य-मित्यनुक्तेस्तदुक्तानां कथञ्चिच्छास्त्रीयत्वं सम्पाद्य शास्त्रीयानामेव कर्तव्यत्वसमर्थनाद्वरं यथाकथञ्चित्कैङ्कर्यस्यावश्यकर्तव्यत्व परत्ववर्णनं तत्किं नाङ्गीक्रियत इत्यत्र तथात्वे तदुक्तवाक्यान्तरविरोधं कूटस्थयामुनाचार्यवाक्यविरोधं तदुभयमूल॥।
I
(सा।वि) श्रीकङ्क, नाशयति - ननु भाष्यकारैश्शास्त्रमेव कर्तव्यमित्यनुक्तेर्यथाकथञ्चित्क्रियमाणमपि कैङ्कर्यं किं न स्यादित्याशङ्कायां १४। Linij / वर्तिॐक ColorOL। इत्युक्तेश्शास्त्रानुरोधेन वर्तितव्यमित्यभिप्रायकत्वाच्छृङ्गग्राहिकया सर्वमपि क्रियमाणं शास्त्रानुसारेण कृतं चेदेव कैर्यं नो चेदपराधरूपमिति सूचितं भवतीत्याह॥।
(सा।सं) भोग्यत्वनिष्ठाविरोधि भोक्तृत्ववन्त इति तेऽपि अर्थकामपरा यूयमित्यनेन गृह्यन्ते । अद्येत्यादि श्लोकस्य सनिमित्तकं विवरणं नास्तीत्यादि श्लोकः । अस्यैवमाख्याकिकातद्विवृतिश्च “आमोक्षादनुसरति शास्त्रीयसरणिम्” इति सङ्ग्रहीते - उक्ताख्ययिकातद्विवृत्योः का सङ्गतिरित्याह ।
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१५३]]
ई -इप्पडि मुऩ्ऩडि पार्त्तु नडक्क वेण्डुमॆऩ्ऱरुळिच् चॆय्द अजी वाङ्गऎसमागैयाले वाळियुङ्गळुक्कु ३ाल् पण्णि इवर् अरुळिच् चॆय्द कङ्गळुम्दाऩ् वेण्डिऩबडि सॆय्यवॊण्णामैयालेगमाऩ रियात्तोडे सॆय्दाल् मामॆऩ्ऱु वेण्डित्तुच् चॆय्दु तिरियवमैयुमोवॆऩ्ऩिल् अदु इवऩुक्कु kasqमऩ्ऱॆऩ्ऱरुळिच् चॆय्दबडियाले “त्तळबु” ऎऩ्ऱु आळवन्दार् अरुळिच् चॆय्दबडिये सङ्गळ् तरियाऩ इवऩ्॥।
[[६६]]
(ऎ।ऎ) इप्पडि मुऩ्ऩडि ३afa मुऩ्ऩडि पार्त्तु ऎरिरिक्कै वासमागैया लॆऩ्ऱबडि - RT पण्णि, सवुत्तै ऎडुत्तु त्तरुळि
kak ३त्तङ्गळ्,
कळुम् Aङ्गङ्गळुम् वेण्डित्तुच् चॆय्दु तिरिगै इव ऩुक्कु मऩ्ऱॆऩ्ऱु अत्तालुम् इन्द अदि् रिगमॆऩ्गिऱार्। वेण्डित्तुच् चॆय्दु रियाल् अवारियुरि आळवन्दार् ळवुऩत्ति
क
(ऎ।ई) इप्पडि मुऩ्ऩडि aसमागैयाले ऎऩ्गिऱत्तुक्कु सरिमॆऩ् Spjg अन्वय। उपलक्षणमिति श्रीभाष्यप्रवर्तनस्यापि शास्त्रीयतया तदुक्तेश्शास्त्रीय सर्ववर्णा- ४४ मॆऩ्ऱु करुत्तु। काप्पु मऩ्ऱिक्के सॆय्दाल् तऩिमाग माट्टादॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडि पार्त्तु ऎरिरिक्कै ऊक्कत्समाऩालऩ्ऱो इप्पडिच् चॊल्ललावदु। राजपुत्रानादरादिमूलराजनिग्रहादि लोकदृष्टान्त दर्शनादिsangii अनुमानविधयापि Amw अऱिय लामो? इदिऩाले वाबुरसर् करिऩमॆऩ्ऱु सरिमॆऩ्गिऱदु कूडुमो? वेण्डित्तुच् चॆय्दु तिरियवमैयुमोवॆऩ्ऩिलदु इवऩुक्कु मऩ्ऱॆऩ्गिऱ ऎत्ताले ऩिबुur करिवु fरिक्कुमॆऩ्ऩिल् ४वुर्र्’ ऎऩ्ऱु ४४४४ iमल्लादारिङ्गक्कुम् ऎमिल्लादे [वुवुगत्तुक्कु इप्पडि ऎरिन्दाऩ् कवुक्कप् पोमो? पूरिङ्गऩियिल् कै कदुवु माय् इरुक्क अदु ऎऩ्ऱॆऩ्ऱु सॊल्लुगिऱदुदाऩ् कूडुमो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। वेण्डित्तु इति आळवन् दार् ळिळवु॥।
[[६६]]
- (सा।) इप्पडि मुऩ्ऩडि पार्त्तु । -
-
१ आळवन्दार्,
Aङ्गार् ऎरिगऩा॥।
(ऎi।ई) इप्पडि मुऩ्ऩडि करि - अ वेण्डित्तुच् चॆय्दु तिरियवमैयुमो३ प्रश्ने ISH अदिल् अवऩुक्कु वुमऩ्ऱुग
भूतेन “अशास्त्रामासुरं कृत्स्नम्” इति यामुनाचार्यवाक्येन आज्ञाच्छेदीति भगवद्वाक्येन च विरोध-
९४१६ । वेण्डित्तुच् चॆय्दु रिसा॥।
(सा।स) इप्पडि “क” s Auयागवु ऎऩ ताऩ् कैङ्कर्यकतामेतीत्येव सूचितं किं न स्यादित्याशङ्कां भाष्यकृद्यामुनाचार्यशरण्योक्तिभिर्विरोधप्रदर्शनेन
रि । वेण्डित्तु रिसा॥।
[[१५४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
[[९९]]
मू-स्वरूपलंलङ्किंgi Guruji - “श्रुतिस्मृतिर्ममैवाज्ञा यस्तामुल्लङ्घय वर्तते । आज्ञाछेदी मम द्रोही मद्भक्तोऽपि न वैष्णवः’ ऎऩ्ऱु अडिमै कॊळ्ळुगिऱवऩ् अरुळिच् Gaugurquoi २ शरीर Comq५५५ कालं शास्त्रवश्य
अडिमै सॆय्य C) ६२ नाबा - “निजकर्मादिभक्त्यन्तं कुर्यात्प्रीत्यैव कारितः । उपायतां परित्यज्य न्यस्येद्देवे तु तामभीः” । श्रीगीतार्थसङ्ग्रह “प्रीत्यैव” नढाकील अवधारण♚ल साधनत्वबुद्धिow व्यवच्छेदिका “उपायतां परित्यज्य” नावीन्य॥।
(सा।दी) - Guggu। GLING SOLD, योग्य LDGGITGOLD। ममाज्ञाच्छेदी, मम द्रोहीच सन् । श्रीगीतार्थसङ्ग्रह प्रसङ्ग उक्तार्थविरोधक आशङ्किलं । परिहरिकं$prii। निजकर्मादीत्यादि। प्रपन्ना निजकर्म मारभ्य भक्तियोगपर्यन्तं केवलं प्रीत्यैव प्रेरितः कुर्यात् । क्रियमाणे कर्मणि उपायत्वबुद्धिं परित्यज्य कुर्यात् । तामुपायतां अभीरयं देवे भगवति तु न्यसेत् - साधनत्वबुद्धि इत्यादि - प्रीत्यैव अवधारण शास्त्रीयसरणिः न व्यावर्त्यते
ढाङ्ग लङ्का॥।
(सा।स्वा) सङ्ग्रह;
LDIT बद्धदशै
यै
इति शेषः GunGown मुक्त दशै
या
ऐच्छिकसञ्चारं स्वरूप
सत्वप्रकृति कृष्णं स्वरूप क्रम्माकं उचित १०ml कतु कुङ्क]। आपला ऊना & १ इति । शास्त्रातिक्रमं गळा मद्भक्ती ममद्रोही ना, वैष्णव गाmmii, शेषिwn शरण्या Grumsun शास्त्रविरुद्धं स्वाम्यनभिमतLDING & win Go कैङ्कर्य [LDS LOTTLL LDT) शास्त्रानुगुण LDTss वर्तिॐॐ Common &ßgpu१४। gungunj, “निजकर्मादिभक्त्यन्तं कुर्यात्प्रीत्यैव कारितः”ढं शुभा श्रीगीतार्थसङ्ग्रहा शास्त्रमुं व्यवच्छेदि कुङ्कु । प्रीत्यैव ढग ऐच्छिक LD ७५ कैर्यं L१६०१६८८१७ विरोधिwn?
माग पण्णवेणुमॆऩ्ऱु सॊऩ्ऩदु TÖাग)লীÈ Gri&pri। निजकर्मादीति - प्रीत्यैव नळाङ्की / शास्त्रमुं व्यवच्छेदिॐॐ Am TML/Lq। प्रीत्यैव कारितः ६७/ शब्दस्वारस्य शास्त्रप्रेरित गाऊं॥। (सा।प्र) पर्यन्तानां प्रीत्यैव कर्तव्यत्वोक्तेस्तत्रत्यैवकारेण च शास्त्रमर्यादाव्यावर्तनादुदाहृतवचनानामन्यपरत्वसम्भवाच्च भाष्यकाराणां यामुनाचार्याणां च यथा कथञ्चिद्भगवत्कैङ्कर्यकर्तव्यत्व एव तेषामपि तात्पर्यमित्यत्रावधारणव्यवच्छेद्यकण्ठोक्तेश्शास्त्रीयनियमो अनतिलङ्घनीय इत्याह । निजकर्मादीत्यादिना । नन्वेवकारेण प्रीतिप्रेरिते कैङ्कर्ये शास्त्रस्य प्रेरकत्वं॥।
[[२६]]
(सा।वि) Lungi, देवप्रकृतेः “अशास्त्रमासुरं कृत्स्नम्” इत्यशास्त्रस्य आसुरस्य स्वरूपविरुद्धत्वेनाननुगुणत्वात् - नाना कळा, कैङ्कर्यस्वीकर्त्रा भगवतापि - ननु यामुनाचार्यैः प्रीत्यैव काति इत्येवकारकरणेन शास्त्रमर्यादाव्यावर्तनाद्यथा कथञ्चित्कर्तव्यत्व एव तेषामपि तात्पर्यमित्याशङ्कयाह - निजकर्मादीति - ननु शास्त्र प्रेरितः कुर्यात् । किन्तु प्रीत्यैवेति शास्त्रप्रेरकत्वमेवकारेण व्यवच्छिद्यत इत्याशङ्कय शास्त्रस्य॥।
(सा।सं) प्रीत्यैव कारित इत्यस्य शास्त्रीयनियम एव व्यवच्छेद्य इति भ्रमवन्तं प्रति समाधत्ते । निजकर्मादीत्यादिना । तर्ह्यपायतां प्रीत्यैवेत्यनयोरन्यतरनैरर्थक्यमिति यो मनुते ॥।़
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
मूसुव्यक्तम् शास्त्रीयकैङ्कर्यßली(६) प्रीति) विवक्षित ६ gjb “निजकर्मादिभक्त्यन्तं” की शुन्यलीग स्वरूप लङ्कानं GD६६। निजकर्मशब्द दर्शित। शास्त्रीयनियमं ॥।
(सा।दी) शास्त्रविहितकैङ्कर्य
[[१५५]]
प्रेरकत्वातिशयं
शास्त्र CD प्रमाण
प्रीति अतिशयेन प्रेरकत्व GLD प्रीत्यैव ६७ कुं
शास्त्रनियमं
/ विवक्षित २०१५/Lonii। तावताशास्त्रं व्यावृत्त १०/०७/। या इङ्गु विवक्षित QLD ६८ pi। शास्त्रीयकैङ्कर्येत्यादि शास्त्रेण स्वस्य विहितं कर्म निजकर्ममिति व्युत्पत्तिun vv शास्त्रीयनियमं प्रमाणं & G&pmi।@vvशास्त्रीयनियममित्यादिun॥।
प्रेरित
(सा।स्वा) प्रीति
app? नळगङ्ग৩ (লमुं Quipi। शास्त्रीयेति - शास्त्रवश्यतै
कर्मं निजं, कर्मं निज LD T Gml Ganja Lour निजकर्मशब्द शास्त्रैकवेद्यस्ववर्णाश्रमधर्म LD Q४mvw१Q८p७। शुभ, “श्रुतिस्मृतिर्ममैवाज्ञा यस्तामुल्लङ्घ्य वर्तते । आज्ञाच्छेदी मम द्रोही मद्भक्तोऽपि न वैष्णवः” इत्यादिकं भक्तियोगनिष्ठ विषय Limuyi निर्वहिॐॐ @ruji (कङ्क प्रपन्नविषय ॐ ॐ ॐ शास्त्रवश्यता नियामक प्रातिस्विकवचन (कं प्रपन्न १८ शास्त्रवश्यतै Ganojavi SonG CLOT ? नळान्ना Gauri। vv शास्त्रीयनियममिति ।
(सा।प्र) व्यवच्छिद्यत इति शास्त्रस्य प्रेरकत्वमेव नास्तीति तन्नियमो दूरोत्सारित इत्यत्र शास्त्रस्य प्रेरकत्वाभावेऽपि तेषां स्वरूपादेश्शास्त्रैकबोध्यत्वात्तद्विहाय यथाकथञ्चिदनुष्ठाने निषिद्धेष्वनुष्ठितेषु “मद्भक्तोऽपि न वैष्णवः” इत्याद्युक्ता वैष्णवत्वापत्त्या शास्त्रीयाणां चाप्रतीतौ प्रीतिप्रेरणस्य विषय एव न सिद्ध्यतीत्युत्तरमभिप्रेत्याह । शात्रीये त्यादिना । ननु “अनादृतसुतं गेही । ये द्विषन्ति महात्मानम् ।मूढैः पापरतैः क्रूरैः । अद्यप्रभृति हे लोकाः । श्रुतिस्मृतिर्ममैवाज्ञा “इत्यादिभिर्भक्तविषयत्वे नाप्युपपत्ते शासत्रीय नियमानुसरणं भक्तस्यैव न प्रपन्नस्येत्यत्र प्रपन्नेनैव शास्त्रीयस्यानुसर्तव्यत्वे अननुसारे प्रत्यवायवत्वे च प्रमाणान्याह । शास्त्रीयनियममित्यादिना ।
(सा।वि) प्रेरकतयानपेक्षणेऽपि निजकर्मस्वरूपस्य शास्त्रेणैव ज्ञातव्यत्वाच्छास्त्रं प्रमाणत्वेन स्वीकार्यमिति निजकर्मेति वदद्भिर्यामुनाचार्यैरभिप्रेरतमित्याह - शास्त्रीयकैङ्कर्य
इति कैङ्कर्यविषये शास्त्रीय प्रेरकत्वातिशयमित्यर्थः विवक्षित [LD IT।IT/Li, व्यवच्छेद्यतयेति भावः नन्वेतद्यामुनाचार्योक्तं भक्तविषयं भविष्यतीत्यत्र प्रपन्नविषयेऽप्ययं नियमस्स्वीकार्य इति प्रमाणान्याह शास्त्रीयनियममिति ।
[[१]]
(सा।सं) तं प्रत्यपि द्वयोरपि सार्थक्यं दर्शयन् कैर्यमेतदिति ज्ञात्वा तदनुष्ठाने शास्त्रमेव प्रमाणतया आदरणीयमित्ययमर्थो निजकर्मशब्देनैव सिद्ध इत्याह - शास्त्रीयेति - निजकर्मशब्द विरोधेन प्रीत्यैवेत्यस्यार्थवर्णनायोगात् शास्त्रीय एव कैङ्कर्ये प्रीतिरेव प्रेरकत्व प्राधान्येन प्रीत्यैवेत्युक्तमित्यभिप्रेत्य प्रेरकत्वातिशयमित्युक्तम् । शास्त्रीयनियमानतिक्रमस्य फलं तदतिक्रमेऽनिष्टं च प्रमाणतो दर्शयति । शास्त्रीयेत्यादिना ।
[[१५६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू - “अविप्लवाय धर्माणां पालनाय कुलस्य च । सङ्ग्रहाय च लोकस्य मर्यादा स्थापनाय च ॥ प्रियाय मम विष्णोश्च देवदेवस्य शार्ङ्गिणः । मनीषी वैदिकाचारं मनसापि न लङ्घयेत् ।” नग प्रपत्त्यध्याय♚ली प्रसिद्धम् - jungli अनिष्ट(pii “यथा हि वल्लभो राज्ञो नदीं राज्ञा प्रवर्तिताम् । लोकोपयोगिनीं रम्यां बहु सस्यद विवर्धिनीम् ॥ लङ्घयन् शूलमारोहे धनपेक्षोऽपितां प्रति । एवं विलङ्घयन् मर्त्यो मर्यादां वचेतनिर्मिताम् ॥ प्रियोऽपि न प्रियोऽसौ मे मदाज्ञाव्यति-वर्तनात् । ।” १६। अनन्तरं
यै
LLB/
(सा।दी) मनीषी, धीमान् प्रपन्नः । धर्माणां, वेदविहितानाम् । अविप्लवाय, अनुत्सादाय । कुलस्य, शिष्यपुत्रादेः । लोकस्य, अतत्त्वविदः । सङ्ग्रहाय, अनुसरणाय । ब्राह्मणा ग६०७१/१९। वर्तिium, क्षत्रियां २६०७६०११११९ वर्तिinळा, वैश्या १४ वर्तिळा, शूद्र ळा २०१६०७१/१४ वर्ति Luni, इत्यादि वेदविहितमर्यादै परिपालिwng Cungl वर्णसङ्करादिकणा या
यादबोदु वरुमॆऩ्ऱु ४५ß८/। मम च विष्णोश्च सन्दोषार्थं वेदोक्त LDTT६०१ स्ववर्णाश्रमाचार jong। मनसापि, किमुत कायतः - काऊण्ड शाकाण। अकरणे प्रत्यवायLLg pi। ५ing Gung। ७५ की, यथाहीति - राज्ञो वल्लभः, अत्यन्ताभिमतः पुत्रादिः राज्ञा लोकोपकाराय प्रवर्तितां नदीं - कुल्यामित्यर्थः । तां प्रत्यनपेक्षोऽपि, तदनुपजीवकोऽपि । तामतिक्रामन् शूलमारोहेत् कऴुविल्
फुली Gun (५) Liu - एवमिति । प्रियोऽपि, पूर्वं
बहुमतोऽपि । आज्ञा-व्यतिवर्तनात् । अप्रियः अनिष्ठो भवति ननु भगवदप्रीति॥।
[[९]]
।
(सा।स्वा) मनीषी, प्रपन्नः । धर्माणां वेदविहितानाम् । अविप्लवाय, अनुच्छेदाय । कुलस्य, पुत्रादेः । लोकस्य, अतत्त्वविदः । सङ्ग्रहाय, अनुसरणाय । मर्यादा स्थापनाय, ब्राह्मणनियमः अयं, क्षत्रियादि नियमः अयमिति व्यवस्थापनाय च । मम, लक्ष्म्याः । विष्णोश्च सन्दोषार्थं वैदिकाचारं मनसापि न लङ्घयेत् । किमुत कायतः प्रपत्तीति । प्रपत्त्यध्यायपठिततया प्रपन्न विषय प्रातिस्विकवचन QLDI कलङ्क]। उक्तवचन धर्माद्यविप्लवादि फलार्थ १०/७५ pm शास्त्रीयानुसरणं @inG८D। श्राकाम्य Down स्वरूपविरुद्ध १०७ pm? किञ्च फलाभि-
अन्द सन्धि अधिकारि शास्त्रीयानुसरणं Cong ऐच्छिकसञ्चारं प्रसङ्गिung? GT ढंাग) (नÈ guipi। भीing Gung इति । लङ्घयन्, विच्छिन्दयन् । प्रियोऽपि पूर्वं प्रियोऽप्यसौ प्रपन्न इदानीमाज्ञातिक्रमान्न प्रियो भवति, निग्राह्यो भवतीत्यर्थः । Qing शास्त्राति-क्रमं गगी ग प्रपन्ना भगवन्निग्रहविषय निग्रहफलभूतनरकादि विविधा॥। (सा।प्र) शशका थी, एतत्परित्यागे सम्भवात् । शास्त्रीयनियमपरित्यागे उदीयमानमित्यर्थः । आनुकूल्यसङ्कल्पाद्यङ्गपञ्चकव्यतिरिक्तानपेक्षप्रपत्तिप्रकरणपठितत्वात्॥।
(सा।वि) का भीing Gungi, एतत्परित्यागसमये - यथाहीति - नदीं, कुल्यां प्रति । अनपेक्षोऽपि, तां कुल्यां प्रति स्वयमनुपजीवन्नपि राज्ञो वल्लभोऽपि । लङ्घयन्, खण्डयन् - शूलमारोहेत् दण्ड्यो॥।
(सा।सं) विप्लवः अननुष्ठानलक्षणाप्रामाण्यशङ्काविषयत्वम् । अविप्लवायेति । लक्ष्मीवचनम् ।
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१५७]]
मू-२५ भगवदप्रीतिकं क्षमै ८६००१४०० मुक्त poinCu अधिकारानुरूप LDIT B एदेऩुमॊरु अfA८त्तै विळै(वि)प्पिक्कुम् अझ ललक॥।
(सा।दी) मात्र LD or pr २ नाबा/। प्रत्यवाय mu Tनी भगवदप्रीतीत्यादि-क्षमै ११४, पुनः प्रपत्त्याक्षमि
Fui&pri। @ig अधिकारानुरूपं, प्रपन्न याला अधिकार / SL १५। आतङ्क जन्म कुण्ड काणत्वखञ्जत्वादिकनी ग्रीन प्रत्यवाय कुङ्कुलनामुळं। इतर १५ जन्मान्तरादि कळमना ढाढणंलक। क्षमै बानी परिहृत Lomb। प्रपन्न/कं प्रत्यवायान्तरा GLDIT। भगवत्प्रीत्यैक प्रयोजन १५ भगवदप्रीति mui upp नरक paii। অ ली♚। इत्यादि । काणत्वादि प्रत्यवायनान्ना ना। अप्रीति॥। (सा।स्वा) नर्थानुभवनिमित्तमनन्तजन्म प्रसक्त्या एतद्देहावसान Gग मोक्षं प्रतिबद्ध LD & प्रसङ्गिung/? ढङ्गातुन rupii। is भगवदप्रीतीति । अधिकारेति । भक्ताधिकारिwn$ॐ जन्मान्तरविलम्बमविरुद्धम् । कालं मुलीung प्रपन्न जन्मान्तर विरुद्ध- LD/। एतद्देहावसान ॐ मोक्षार्थप्रपन्न/मुलं देह लङ्काना अन्धा भवन्ति इत्यादिऊनी Luigu उपक्लेशदिकलना २०१७। “सर्वधा न खलु भागवता यमविषयं गच्छन्ति इति प्रमाण grav नरकं नामकुम्मृा। शीलनाथकं मुकं, कम्मुळं। Qug un शास्त्रीयाति क्रम “नरकं प्रतिपद्यते” / नरकं vgp प्रमाण ♚$७ जन्मान्तरानुभाव्यनरकं प्रसङ्गिung? वचनबल ५५ नरकप्रापक शास्त्रमन्यविषय Loons winGov प्रपन्न/कं ऐहिकोपक्लेशफल QLD गगी, “न सुखं प्राप्य संहृष्येद्दुःखं प्राप्य न सञ्ज्वरेत् । उपतिष्ठन्तु मां सर्वे व्याधयः पूर्वसञ्चिताः” स्वनिष्ठैß नी । सर्वप्रकृतियाऩ इवऩुक्कु परिक्क कळिमाग माट्टुमो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। अदु ली। इति । भगवत्प्रीत्यैक प्रयोजन कण्ठ अप्रीतिकं Gopuit दुष्फल Diamo नळा ४। अकाली♚क, उपक्लेशात्मकफल। कङ्का GL ळा। तथा च॥।
(सा।प्र) प्रपन्नार्थत्वमिति भावः । नन्वेवं सति विरोधिबहुले प्रकृति मण्डले स्थितस्याभ्युपगत प्रारब्धफलतया बुद्धिपूर्वकम् वा प्रमाताद्वा निषिद्धानुष्ठाने मोक्षः प्रतिबद्ध्येतेत्यत्राह । भगवदप्रीतिकं इत्यादिना । भीलनामुळं, उत्पादयेत् । ननु भगवदप्रीतेः खञ्जत्वकाणत्वादि॥। (सा।वि) ननु कदाचिदपराधः प्रसज्यते चेत्कथं तस्य निवृत्तिः - निवर्तनाभावे च कीदृशमनिष्टमित्यत्राह Q। भगवदप्रीतीतिक्षम्यते अनया क्षमा । यथोक्त प्रायश्चित्तं - अप्रीति प्रीति विरोध्य पराघः भगवद्वैमुख्यं - तस्य क्षमैव प्रायश्चित्तं, ०५/७६००१ १४६०६१६), न स्वीकरोति चेत् । एवं प्रायश्चित्तं निवर्तकमित्युक्तं भवति मुक्त नाग, मुक्तभावात्पूर्वमेव - अनिष्ट, “इहैवैषां केचिदुपक्लेशा भवन्ति” इत्युक्तनिष्ठम् । शीला, उत्पादयेत् - ननु भगवदप्रीतिर्भवतु । नरकपर्यन्तं न भवति खल्वित्यत आह थकालीक। इति, तस्यां भगवदप्रीतौ सत्यामित्यर्थः । (सा।सं) न प्रियोऽसौ मे इत्युक्तिभिर्विभीषिकामात्रं नेत्याह । इति । “न खलु भागवतायमविषयं गच्छन्ति” इति श्रुतेः प्रपन्नविषयाप्रीत्या नरकादिकं नास्ति खल्वित्यत्राह । श्रका लीलङ्क। इति ।
[[१५८]]
मू-सत्वप्रकृतिwnoor २ शमि क्षमै
अप्रीतिशमिकं
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
भगवदप्रीतिकण्ठ Gojuit नरकं आतङ्क भगवदप्रीति न६) “सुहृदं सर्वभूतानां” ६७६
निसर्गसुहाग ईश्वर
नान्या अरुन्तुदmi ९०कं।
(सा।दी) अनर्थ १० १७८ ऊं
कानान्ना ताकी ॐ प्रीत्यैकप्रयोजनत्व
Grown पुरुषार्थनिष्ठै
मुलjj। यथावस्थित मुमुक्षुत्व कुलैन्दु ßलकं SL G&pmii।
n। g अप्रीति शमिमं प्रकार
भगवदप्रीति इत्यादिuri। अरुन्तुदन्तु मर्मस्पृक् - अप्रीति
॥॥
शेषम्, छीणाङ्कन्तु अGGLD
ऩ
(सा।स्वा) तथाविधोपक्लेशस्य दुष्फलत्वाभावेन तदभावेऽपीत्यर्थः । १४ भगवदप्रीतिनरकरूपदुष्फल LOIT की ६) शाकं साध्यदुष्फल Downळं कारणीभूतपापनाशाद्वा स्वजन्य दुष्फलानुभवेन वा नाश Dunai प्रपन्न विषय अप्रीतिरूपनरकं नित्य Los प्रसङ्गिung? ढङ्गानीकं Gruispai। अलङ्क भगवत्प्रीति शमिumni इति । “प्रायश्चित्तं समत्वेऽपि प्रार्थनैकैव केवलम्” इति क्षापणस्य प्रायश्चित्त तयोपदेशात्त-न्नाश्यस्याप्रीतिव्यतिरिक्तस्याभावेनाप्रीति w नाश्यै Gurmi कानान्ना
१ कुङ्का। २५ अप्रीति प्रायश्चित्तनाश्यैuni दुष्फलरूपत्वं ८। G GLDIT? फलं प्रायश्चित्त-नाश्य Lळा नळान्ना (तुলठं supi। सुहृदं सर्वभूतानामिति । सत्वप्रकृतिwn अधिकारि भगवदप्रीति नाशपर्यन्तमरुन्तुदLonii @jinsun पापजन्यपापवद्दुष्फल LDT८/L jigmpujinav १५०० कुङ्कु। निसर्गेति । ईश्वर OIL अप्रीति भिन्नपदंशमिमं ५ LDC/GL
क्कु
प्रपन्नकं छ॥।
काळा शमिकं नान्य नळाug। givgun (सा।प्र) हेतुत्वमन्तरेण ज्ञायमानतया साक्षादनिष्टत्वमनुपपन्नम् । लोके प्रीतेर्भाविदुःखहेतुतयैवानिष्टत्व दर्शनादित्यत्र लोके एवौपाधिक सुहृदप्रीतेरपि साक्षादनिष्टत्वदर्शनात्स्वाभाविक सुहृदप्रीतेरनिष्टतमत्वं कैमुतिकन्यायसिद्धमिति तस्य क्षापणं कर्तव्यमित्याह । भगवदप्रीति॥।
(सा।वि) कङ्क, भगवत्प्रीत्यैक प्रयोजनस्य - अप्रीति GijULL नरक, भगवद्वैमुख्यादधिको नरको नास्ति । “यस्त्वया सह स स्वर्गोनिरयो यस्त्वया विना” इत्युक्तरीत्या प्रीतेरेव परम पुरुषार्थत्वान्न केवलं तदभाव एव अप्रीतिरप्यधिका चेत्कीदृशस्ततो नरको नामेति भावः “दिवि वा भुवि वा ममास्तु वासो नरके वा नरकान्तक प्रकामम् ॥ अवधीरित शारदारविन्दौ चरणौ ते मरणेऽपि चिन्तयामि” इति नरकेऽपि भगवत्प्रीत्यनुकूलव्यापारः चेन्नानर्थः । अतस्तदभावो नरकादप्यधिक इति किमुत तदप्रीतेर्नरकत्व इति फलितार्थः अत एव विवेकिनः मरणपर्यन्तमपि भगवदप्रीतिहृदय शूलतया वर्तत इति शीघ्रं क्षामणे प्रवृत्तिरित्यभिप्रेत्याह - क भगवदप्रीति इति । पीळां१४, अपराधानन्तरम् । अप्रीति शमिimi, अप्रीतिं शमयितुम् । क्षमै कनाली, क्षमोपायं स्वीकरोति चेत् - अप्रीति शमिकं ना, अप्रीतिशमनपर्यन्तम् । अरुन्तुद Lori कं। (सा।सं) अनिष्टोत्पत्तिरास्तां नामेत्यर्थः । नरकLD, दुःखजनकं नास्ति । तर्हि तन्निस्तारोपायः कः? कथं तस्य दुःखजनकत्वमित्याकाङ्क्षायामाह । इति सुहृदमिति च । अरुन्तुदं, हृदय॥।
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१५९]]
मू-( ) मी स्वामिविषय मण्डी प्रामाण्यpii, कैङ्कर्यरूप Loloor मोक्ष♚ली६० अभिरुचिuji शङ्किकण्ठ १०G - आज्ञातिलङ्घन (pio “प्रहर्षयिष्यामि’’ ६१६) उद्देश्यैunoor भगवत्प्रीतिकण्ठ विरोधिuneriquinoo Quoशास्त्रीयनियमं रहस्यत्रय कुंली विरोधिनिवृत्तिow अनुसन्धिकं Q अनुसन्धिकं प्राप्तम्॥।
याऩ
pi।
आज्ञाति-
(सा।दी) भीमं Grupi। g इत्यादिuni। भगवद प्रीतिमर्मस्पृक् ५/७jgO१ १५। भी रहस्यत्रय ॐ ॐ ॐ शास्त्रीयनियमानुसन्धानस्थल क्रकं का लङ्घनमित्यादिur। श्री उपपत्तिmui Bipi। आज्ञेति । विरोधिनिवृत्तीत्यादि । नमश्शब्दादिनी GTML१४।
या
यागा
ऎऩ्ऱु
(सा।स्वा) अरुन्तुदै wTBITD Gunळा? लगानी Grupri ) মg
DIG इति । भगवदप्रीति अरुन्तुदैuring pu१४। भगवदप्रीति अरुन्तुदै un ALL तत्प्रीत्यैक प्रयोजन प्रावण्य तत्परिवाहकैङ्कर्य (pii BnLpl ५ कुङ्का। भुलतानुय, मुमुक्षुकं सारतमतया निध्यानुसन्धेय Lomti “सर्वमष्टाक्षरान्तस्थम्” ना सर्वार्थगर्भLD ७६०७ रहस्यत्रय ॐ ॐ ॐ गा शास्त्रीयनियममनुसर्तव्य LOINT GLDIT? रहस्यत्रयी
• विरोधि निवृत्ति प्रतिपादकस्थल काय अनुसन्धेय GLD स्वतः विरोधि- Aafiq मल्लामैयाले अङ्गे इत्तै ३gfÜक्कक् कूडुमो? ऎऩ्ऩवरुळिच् @supri @आज्ञातिलङ्घनमिति । आज्ञातिलङ्घनं पुरुषार्थरूपभगवत्प्रीतिकं विरोधिuntoor Liqwnro आज्ञारूपशास्त्रीयनियमानुसरणं विरोधि निवृत्तिरूप LDTwin Gov विरोधिनिवृत्यनुसन्धान स्थलङ्गनी अनुसन्धेय GLD/५। विरोधि निवृत्तिस्थलङ्गनी अनुसन्धिकङ्क प्राप्त Q/LD/६७pg माळाला JnG GLDIT? शास्त्रीयनियमं पूर्वदशैuji God उपायनिषपादक LD/TmsunT ू, उपायप्रतिपादकस्थलीय॥।
(सा।प्र) शमिigió इत्यादि । अप्रीतेरनिष्टत्वाभावे प्रपत्तिरेव तस्य न सिद्ध्येदित्यभिप्रेत्याह । भीव्रतम् अन्यलकण्ठ इत्यादिना । अप्रीतिरनिष्टा न भवति चेदित्यर्थः । एवं प्रपन्नानामावश्यकस्य शास्त्रीयनियमस्य रहस्यत्रयप्रतिपाद्यत्वं दर्शयति । यं आज्ञातिलङ्घनमित्यादिना । शास्त्रीयनियमातिलङ्घनस्य विरोधित्वाच्छास्त्रीय नियमो विरोधिनिवृत्तिरिति भावः । अनुसर्तव्यतयोक्तस्य॥।
।
(सा।वि) मर्मस्पृग्भवति । अप्रीतीतिकर्तृपदमध्याहार्यम् । लोकेऽप्यौपाधिकसुहृदप्रीतिरप्यनिष्टतया दृश्यते । किमुत निसर्गसुहृदप्रीतेरनिष्टत्व इत्यभिप्रेत्य सुहृदं सर्वभूतानामित्युक्तम् - अतश्शीघ्रं क्षामणं कुर्यादिति भावः । अप्रीतेरनिष्टत्वाभावे प्रपत्तिरेव तस्य सिद्धेत्यभिप्रेत्याह gggg कंल इति एवमप्रीतिमनिष्टत्वे नाननुपश्यतः - शङ्किकङ्क, सन्दिह्येयाताम् । दृढतया न सिद्ध्यतः एतच्छास्त्रीयनियमस्य मन्त्रेऽनुसन्धेयस्थलं दर्शयति आज्ञेति॥।
(सा।सं) शल्यवद्बाधकमित्यर्थः । यस्य भगवदप्रीतिर्नारुन्तुदा तस्यातिलङ्घनात्किम् स्यादित्यत्राह शाली/कं इत्यादिना । न हि वयं नास्तिकान्प्रति शास्त्रीयमर्यादां शिक्षयाम इति भावः अस्य मन्त्रेणानुसन्धानप्रकारं दर्शयति । आज्ञातिलङ्घनमिति । शास्त्रीयनियमं विरोधिनिवृत्तिरूप॥।
[[१६०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू-२५$ नियमानुवर्तनं पूर्णोपाय jong अधिकारिकं उपायपूर्ति विरोधिow शमिल कं Gl&१६öा६ भगवत्प्रसादन muil (१५) कं। ५ळं पूर्णोपाय (१५६६ अतिलङ्घनहेतुकाप्रीति ggg ६ठा ६ळणी कं
६६ भगवत्प्रीणी॥।
(सा।दी) शास्त्रीयनियमानुवर्तन / कं तत्तदधिकारविषयक कृत्य कुङ्कु श्रनुनी rui & pri। ८५ नियमानुवर्तनमित्यादिun। उपायपूर्तिyunis अनिष्टनिवृत्तीष्टप्राप्तिहेतु pi। पूर्णोपाय इत्यादि । शास्त्रविहितकर्म jong विभज्य निरूपिऊं piकारिकै
ना॥।
या
(सा।स्वा) मुत्तरदशैujav फलरूप Lomsun फलप्रतिपादकस्थल QILD१pm अनुसन्धि ॐ& Collqwीकलां की शङ्क mui परिहरि अधिकारिभावेन फलभेद अतुली Grispni। ५ नियमानुवर्तनमिति । उपायविरोधिशामकत्वात्पुरुषार्थभगवत्प्रीतिविरोधि भूतातिलङ्घनहेतुकाप्रीतिनिष्पत्ति प्रतिबन्धकतया च अनुगत LDTsun विरोधिनिवृत्तिस्थल कुङ्ग अनुसन्धेयम् । अधिकारिभेदेन प्रसादनत्व प्रीणनत्वाकार (१८ in अननुगत (ॐॐ ना/mzun उपायफलप्रतिपादकस्थल /५१ की अनुसन्धेय १० लालकुण्डा। Qu
शास्त्रीयनियमं पूर्णोपाय ५५ अतिलङ्घनहेतुकाप्रीतिwii Gggg कं Q७। भगवत्प्रीणन Loni २ OLD GLon? AiGung/ मालाकरणदीपारोहण प्रदक्षिणाद्यनुज्ञा कैङ्कर्यमकरण ॐ भगवदप्रीतिरूप प्रत्यवाय Du तन्निवारकत्वLDGTLDWING अननुष्ठेय LDIT प्रसङ्ग ung? आज्ञानुज्ञारूपेण द्विविधं शास्त्रीय-
(LOINTS प्रसङ्गिung धर्मम् । श्रलं आज्ञारूपधर्ममुक्तरूपं शुभ अनुज्ञारूप धर्ममुक्तप्रकार LDGpी श Gung/ अनुज्ञाधर्ममाज्ञै QUITOLDWING ‘आज्ञाच्छेदी मम द्रोही मद्भक्तोऽपि न वैष्णवः’ इत्यादिशास्त्रविषय Dair Low शास्त्रानुसरण १० छाD] कं G ४ ऐच्छिक १० १७ ६ अनुष्टे य LD १७] [८] प्रसङ्गिung? “मनीषी वैदिकाचारं मनसापि न लङ्घयेत् इत्यादि वचन/ना अनुज्ञाधर्म /५१ ऊनrujii विषयीकरिÅकी माङ्गॐ प्रपन्नाधिकारिकं स्वर्गाद्यर्थकाम्यानुष्ठान प्रसङ्गिwng? किञ्च शास्त्रीयानुवर्तनमुपायविरोधि शमिमं ग भगवत्प्रीणन कम्मुळं गmii Gani & G GLD? @G प्रयोग ॐ धर्म /५१५५ कं अनेक फलप्रदत्व/i१ ८६।१_nGg? जातेष्टिuj Gov प्रत्यवायनिवारण (pti, पुत्रगतपूतत्वादि सकृत्प्रयोग jg॥। (सा।प्र) शास्त्रीयनियमस्यानुसरणे प्रयोजनमाह । ५ नियमानुवर्तनमित्यादिना । एवं तर्हि पूर्णोपायानां प्रपन्नानामनुज्ञाकैङ्कर्ये प्रवृत्तिरेव न स्यात् । अकरणे प्रत्यवाया॥।
(सा।वि) शमि कुङ्कु/कं काढलङ्ग, शमयत्सत् - प्रसादनं, प्रसादजनकम् । अप्रीति poung, अप्रीतिर्यथा नोत्पद्येत तथा १६गढणी कं काढण, कुर्वन् । प्रीणनं, प्रीतिजनकम् । आज्ञानुज्ञारूपद्विविधकैङ्कर्येऽपि॥।
(सा।सं) मित्यर्थः, उक्तस्य नियमानुवर्तनस्योपयोगप्रकारभचेतनिरूपणमुखेन आवश्यकतामेव स्वीकरोति इत्यादिना । अधिकारि५०५५, प्रपत्त्यधिकारिणाम् । ननु शास्त्रीयनियमेनैव भगवति भागवतेषु च कैङ्कर्यं कर्तव्यमिति नियम आज्ञारूप एव । नानुज्ञारूप इति वदन्तम्॥।
[[२]]
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१६१]]
मू-“आज्ञानुज्ञाविभागेन द्विधा शास्त्रीय पद्धतिः । निग्रहानुदयायाद्यापरा तत्तत्फलाप्तये ॥ अनुज्ञया प्रवृत्तेऽपि क्रमकोपादिसम्भवे ।
(सा।दी) आज्ञानुज्ञेत्यादि शास्त्रीयपद्धतिः। शास्त्रविहितकर्म का नङ्गpuq। य♚nlig विनियोग कुङ्कुकं कLpri। निग्रहेति आद्या, आज्ञारूपा शास्त्रीयपद्धतिः भगवन्निग्रहानुदयाय विहितापरा, अनुज्ञा काम्यरूपा तु तत्तत्फलसिद्ध्यै विहिता ढाङ्क। अनुज्ञयेति - अनुज्ञारूपे कर्मण्यपि
क्रमकोपः, क्रमविपर्यासः आदिशब्दादधिकारकालादिविपर्यासग्रहणम् ।
(सा।स्वा) सिद्धिकीmur Tङ्गी
$ अनेकफलं सिद्धिलं
क
अदु
আG
प्रयोग
संवलिताधिकार LD IT GOTLqwn अनेकफलं सिद्धिggi wpp Liviuginion?
सकृत् नित्यज्योतिष्टोमाद्यनुष्ठान “सर्वेभ्यः कामेभ्यो ज्योति - ष्टोमः” नङ्गी फलसिद्धि प्रसक्त्या प्रपन्नकं बह्वनर्थम् प्रसङ्गिwn? ळा शास्त्रीयधर्मभेद/ijgoorujii फलसिद्धिभेद/sruji विभजि कुङ्कुनी rupi। आज्ञानुज्ञेति । शास्त्रीयपद्धतिः, शास्त्रान्तर्गतचोदना । आज्ञाया लक्षणमाह । निग्रहेति । भगवन्निग्रहोत्पत्तिप्रसञ्जकाभावप्रतियोगिनि ढाङ्ग१९। यद्ययं सन्ध्यानुष्ठायी न स्यात् भगवन्निग्रहस्स्यादिति तत्करणसम्भवात्तथा चाकरण प्रसञ्जित निग्रहानुत्पत्त्यर्थतया कर्मविधिपर्यवचन्ना चोदना आज्ञा । तादृशचोदनाविहितत्वात्तत्कर्माप्याज्ञेत्युच्यते । अनुज्ञायालक्षणमाह । परेति । परा, अनुज्ञा । तत्तत्फलाप्तये, पशुपुत्रस्वर्गादि तत्तद्विनियोजकविधिसिद्धफलार्थं कर्मचोदना अनुज्ञेत्यर्थः तद्विहितत्वात् तत्कर्माप्यनुज्ञेत्युच्यतेअनुज्ञया प्रवृत्ते, आरब्धे कर्मणि । क्रमकोपः, क्रमविरोधः । आदिशब्देन॥
[[१]]
(सा।प्र) भावेन प्रयोजनाभावादित्यत्र तत्तत्कैङ्कर्यप्राप्तेरेव फलत्वात्प्रवृत्तिस्स्यादित्यभिप्रेत्याह । आज्ञानुज्ञाविभागेनेत्यादि । यथा निग्रहानुदयः फलम् एवं तत्तत्कैङ्कर्यसिद्धिः फलमित्यर्थः । नन्वेवमनुज्ञा कैङ्कर्यस्य प्रत्यवाय परिहारार्थत्वाभावे शास्त्रीय नियमाक्षेपेक्षा न स्यादित्यत्राह - अनुज्ञाया प्रवृत्तेऽपीति
साङ्गस्य मालाकरण दीपारोपणादिरूपानुज्ञाकैङ्कर्यस्वरूप स्यापि शास्त्रैक॥।
(सा।वि) शास्त्रनियमो ऽनुसर्तव्य इति वक्तुं प्रथमं तद्भेदमाह आज्ञानुज्ञेति निग्रहानुदयेत्यर्धं लक्षणपरम् । निग्रहानुदयफलक शास्त्रीय कर्माज्ञा कैङ्कर्यम् तत्प्रकरणोक्त प्रीति मात्रफलक शास्त्रीयकर्मानुज्ञा कैङ्कर्यमिति भावः - अनुज्ञाकैङ्कर्येऽपि शास्त्रविहितस्यार्घ्यपाद्याचमनीयगन्धपुष्पधूप दीपादि समर्पणेषु क्रमत्वात्तदतिक्रमे प्रत्यवायस्स्यादिति तत्रापि शास्त्रीय नियम अवश्यक इत्याह अनुज्ञया प्रवृत्तेऽपिक्रमकोपः, विहितक्रमव्यत्यासः - आदिशब्देन देशकालवस्तुस्वभावाद्यतिलङ्घनानि विवक्षितानि । अशुचि देशेन कर्तव्यमिति देशनियमः॥।
(सा।सं) प्रत्युभयत्रापि नियमावश्यम्भाव इति प्रतिपादयति द्वाभ्याम् । शास्त्रीया कैङ्कर्याख्या पद्धतिराज्ञया प्रवृत्ता अनुज्ञया प्रवृत्ता चेति द्विविधा । तत्राद्या भगवन्निग्रहरूप प्रत्यवायानुत्पादाय । द्वितीया तत्तदनुज्ञा कैङ्कर्यप्रकरणाम्नात तत्तन्मुखोल्लासफलका । क्रमस्य कोपः अतिलङ्घनम् ।
[[१६२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू-आज्ञातिक्रमदोषस्स्यान्नियमोऽतो दुरत्ययः । ।
(सा।दी) आज्ञाकर्मातिक्रमे यो दोषस्सोऽत्रापि स्यात् - भगवदप्रीति नाQLD अतः अनुज्ञाकैङ्कर्य$$ gui शास्त्रीयनियमं दुरतिक्रम QILD१L४॥॥
(सा।स्वा) देशकालकर्तृद्रव्यादिविरोधग्रहणम् । काम्यकर्मण्यपि विहितक्रमदेशकालाद्यतिक्रमे “अशास्त्र मासुरङ्कृत्स्नम्” इत्याज्ञातिक्रमे यो भगवन्निग्रहस्तादृशभगवन्निग्रहस्स्यात् । अतः नियमः, शास्त्रीयनियमः । दुरत्ययः, दुरतिक्रमः । अनुज्ञा कैर्येऽपि शास्त्रानुसरणमावश्यक QLD ।p १४। शास्त्रीयपद्धति द्विविधै नग५/ Jo GGLD? “वैश्वानरं द्वादशकपालं निर्वपेत् - पुत्रे जाते” इत्यादिजातेष्ट्यादिविधि आज्ञै पुत्रगतपूतत्वादिफलार्थत्वाभावं प्रसङ्गिwng? अनुज्ञै w८ अकरण ॐ निग्रहाभावं प्रसङ्गिwng/?॥।
(सा।प्र) समधिगम्यत्वात्तस्य च कर्मवृत्तित्वादिति न्यायेन क्रमेण प्रतिपादकत्वात्तदनुष्ठानस्य च युगपदसम्भवात् क्रमापेक्षायामाज्ञयानुष्ठेयेषु श्रुत्यर्थपाठमुख्यकाण्ड प्रवृत्तिरूप प्रमाणैः प्रतीतक्रमस्यापेक्षित विधानबलात्स्वीकारवदनुज्ञाकैङ्कर्य प्रापक शास्त्रप्रतीत क्रमस्याप्यपेक्षाबलात्स्वीकार्यत्वेऽपि परित्यागे नियतक्रमप्रापक शास्त्रस्यैवाज्ञारूपत्वेन तदतिलङ्घनदोषस्स्यादित्यर्थः क्रमकोपः, क्रमस्खलनम् । वैपरीत्यमादिशब्दार्थः । नन्वेवं कैङ्कर्यमहनीयविषयप्रीति रूपभक्तिः शेषत्वज्ञानं वाधिकारः । आज्ञाकरणे तु प्रत्यवाय परिहारकामनाधिकार इत्यधिकारिभेदात्कर्मभेदस्स्यादित्यत्र सर्वधापि तत एवोभयलिङ्गादित्युक्तन्यायेनो भयविधविनियोजके एकेन नाम्ना कर्मनिर्देशात्प्रत्यभिज्ञासिद्धेः कर्मभेदापादक शब्दान्तरादेरभावाच्च कर्मैक्यजीवनस्वर्गाधिकारक॥।
(सा।वि) प्रातरेव पुष्पार्जनं कर्तव्यमिति कालनियमः - दुत्तूरादिना न कर्तव्यमिति वस्तुनियमः । अस्नातेन न कर्तव्यमिति अवस्थानियम इत्यादीनि बोध्यानि । ननु भगवद्भक्त्या भगवन्मुखोल्लासाय क्रियमाणं कर्म कैङ्कर्यम् । अतोऽनुज्ञाकैङ्कर्यं फलान्तरं विना भगवन्मुखोल्लासैक प्रयोजनतया क्रियते । अतस्तत्र भक्तिरेव विनियोजिका । न त्वाज्ञा । नित्यादिकन्तु प्रत्यवायपरिहारायानुष्ठीयमान माज्ञामात्रप्रयुक्तमाज्ञा कैङ्कर्यम् - तत्राज्ञाविनियोजिका । न भक्तिः - एवं चाज्ञामात्रप्रयुक्तं भक्तियुक्तत्वाभावात् कैङ्कर्यं न भवेदित्याशङ्कय तस्योभयप्रयुक्तत्वस्यापि “अहरहस्सन्ध्यामुपासीत” इति । “प्रियाय मम विष्णोश्च देवदेवस्य शार्ङ्गिणः” इति प्रमाणवशेन उभयफलकत्वस्यापि सत्वाद्भगवन्मुखोल्लासाय प्रीत्या क्रियमाणत्वेन न कैङ्कर्यत्व क्षतिरित्यभिप्रेत्य नित्यकाम्याग्निहोत्रादिवद्विनियोजक भेदेऽपि कर्मैक्यादेकस्मादेव प्रीत्यर्थानुष्ठानात्प्रत्यवायनिवृत्तिश्च॥।
(सा।सं) आदिशब्देन देशकालाद्यतिलङ्घनानि विवक्षितानि । तत्प्रसक्तौ आज्ञातिलङ्घने यो दोषस्सोऽत्रापि स्यात् । अतश्शास्त्रीय क्रमकाल शुचिसिद्ध वस्त्वादि मुखोनियमो दुर्लङ्घय इत्यर्थः
न चोभयो र्भेदाय आज्ञामात्रप्रयुक्तमाज्ञाकैङ्कर्यम् । भगवन्मुखोल्लासैकोद्देशेन भक्तिमात्रप्रयुक्तमनुज्ञाकैङ्कर्यमिति वाच्यम् । यदा चाज्ञाकैङ्कर्यं भगवन्मुखोल्लासाय भक्ध्यानुष्ठीयते प्रत्यवायपरिहारश्च॥।
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१६३]]
मू-प्रत्यवाय परीहारे फलान्तरसमन्विते । तत्र संवलितं प्राहुरधिकारं विचक्षणाः । ।
प्रत्यवाय परिहाररूपे फलान्तरसहिते सति तस्मिन् कर्मण्यधिकारं संवलितं
(सा।दी) प्रत्यवायेति प्राहुः । यथा जातेष्टौ पुत्रजन्मवत्तद्गत पूतत्वादि कामित्वे अधिकारः॥।
(सा।स्वा) ८णी उभयलक्षणाक्रान्ततयोभयात्मक QLD विनियोगपृथक्त्व♚♚ नित्यकाम्यात्मकज्योतिष्टोमादिनी नित्यप्रयोग काम्यासिद्ध्या नित्यकाम्य प्रयोग भेदवत्पुत्रगतपूतत्वादि सिद्ध्यर्थं प्रयोगभेदं प्रसङ्गिwng? ढङ्ग guipi। प्रत्यवाय इति । यस्मिन् कर्मणि उत्पत्तिवाक्येन प्रत्यवाय परिहारे फलान्तर समन्वित एव फलतया बोधिते सति न तु फलान्तर विनाभूत प्रत्यवाय परिहार मात्रे बोधिते सतीत्यर्थः । तत्र कर्मणि - अधिकारं, संवलितमधिकारमाहुः । न तु प्रत्येकं शुचिविहितकालजीवित्वमात्रं वा फलकामत्वमात्रं वा अधिकारः । संवलिताधिकार LD/T & आज्ञानुज्ञोभयात्मकत्व, सकृत्प्रयोग
pi, तत्तत्फलसिद्धिuyi सिद्धिकङ्ककं उलmun स्थल Gun विनियोगभेदेन नित्यकाम्यात्मक ज्यातिष्टोमादि ऊनी काम्यसिद्धि प्रसङ्गिung? फलकामाधिकारिणानुष्ठानाभावात्फलसिद्धि Gungl फलकामप्रयोग
।
प्रत्यवायपरिहार-
कुङ्कु/
संवलिताधिकार-
नित्यप्रयोग ॐ ॐ ॐ
नलागी i
प्रत्यवाय परिहारं सिद्धिwing प्रत्यवायं प्रसङ्गिwn?॥।
(सा।प्र) ज्योतिष्टोमवद्विनियोजक पृथक्त्वेनोभयार्थत्वात्संवलिताधिकारत्वमित्याह । प्रत्यवाय परिहार इत्यादिना । एवं तर्हि वर्णाश्रमादिप्रयुक्ताज्ञात्वेन शेषत्वप्रयुक्तकैङ्कर्यत्वेन च द्विप्रकारानुष्ठानं स्यादित्यत्र “तत्रानुष्ठानतन्त्रं विधिषितु घटते कर्तृकालाद्यभेदा”॥।
(सा।वि) फलं सिद्ध्यतीति सद्भिरनुष्ठानप्रसक्तिरिति न्याय प्रदर्शनपूर्वकमाह प्रत्यवाय परिहार इति कारिकाद्वयेन - नित्यनैमित्तिककर्मसु प्रत्यवाय परीहारके । फलान्तरसमन्विते, भगवत्प्रीतिरूप फलान्तरेण समन्विते सति । भक्त्याज्ञारूपविनियोजकयोः पृथक्त्वेऽपि शब्दान्तराभ्यासादिकर्मभेदक प्रमाणाभावात्कर्मैक्ये । कर्तृकालाद्यभेदात्प्रयोगैक्ये च सम्भवति प्रत्यवाय परिहार भगवत्प्रीतिरूपाधिकारभेदेऽपि जीवनस्वर्गाद्यधिकार भेदविशिष्टाग्निहोत्रादाविवाधिकारं संवलितं शास्त्रज्ञाः भणन्ति । सकृदनुष्ठितादेव तस्मात्फलद्वयसिद्धेरधिकारस्य संवलितत्वम् । अतो न पृथगनुष्ठानमिति भावः - ननु तर्हि “सन्ध्यामुपासते ये तु सततं संशितव्रताः । विधूतपापास्ते यान्ति ब्रह्मलोकमनामयम् । प्राजापत्यं गृहस्थानं ब्राह्मं सन्न्यासिनां॥।
(सा।सं) अर्थादिव भवति किं तत्राधिकारविशेषणमित्यत्राह । प्रत्यवायेति । नित्यनैमित्तिके च प्रत्यवायपरिहारे प्रत्यवाय परिहारातिरिक्तमुखोल्लासरूपफलान्तरेण समन्विते सति कामनाविषयत्वेन समन्वयो विवक्षितः - तत्र सकृदनुष्ठितादेव फलद्वयसिद्धेः । अधिकारिविशेषणं परस्पर सङ्घटितं सदेवेति सर्वधापि तत एवोभयलिङ्गादिति न्यायविदः प्राहुः । तत एव सकृदनुष्ठितात्तत एव उभयलिङ्गात् फलद्वयसिद्धेः । सर्वधापि प्रत्यवायपरिहारार्थं फलान्तरया चाधिकरोतीति॥।
[[१६४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू-नित्यकाम्यस्वरूपैक्ये विनियोगपृथक्त्वतः । फलार्थं क्रियमाणेऽपि नित्यं भवति तन्त्रतः । । (सा।दी) नित्यकाम्यकर्मणोः स्वरूपैक्ये विशेषं Gpi। नित्येति-नित्यकाम्यकर्मणोः स्वरूपैक्ये यथा ज्योतिष्ठोमो नित्यः काम्यश्च विहितः तथात्राप्यैक्ये यतस्तयोः पृथक्पृथग्विनियोग उक्तः अतस्तस्मिन् कर्मणि फलाय क्रियमाणे सत्यपि तन्त्रानुष्ठानतः नित्यं॥।
(सा।स्वा) ढाण्ढा (तुन Gaupari। नित्येति - फलार्थमिति - शुचिहितकालजीविन अधिकारिणः विहितकाले कर्माकरणस्यैव प्रत्यवायोत्पादकत्वात्तत्करणस्य अकरणाभावतया अनिच्छायामपि निग्रहानुत्पत्तिप्रयोजनतया काम्यप्रयोगे अनिच्छायामपि प्रत्यवायपरिहारफलं सम्भवति - नित्यप्रयोगेतु अधिकारिणोऽनुष्ठितकर्मण एव फलसाधनतया फलकामनाभावेनानधिकारतया न फलसिद्धिः ६७ ५५५५१। संवलिताधिकारस्थल काम्यानुष्ठाने दोषवच्छुद्धकाम्यस्थलेऽपि॥।
(सा।प्र) दित्युक्तरीत्या तन्त्रेणानुष्ठानमित्याह - नित्यकाम्येत्यादिना । कर्तृकालादीत्यत्रादि शब्दाद्देवताद्यैक्यं गृह्यते । नित्यत्वेन फलार्थत्वेन च विनियुक्तस्य कर्मण ऐक्यफलार्थमनुष्ठिते तस्मिन्विनियोग पृथक्त्वादन्यार्थमपि कर्मतदेवेति तत्स्वरूपस्य निष्पत्तेस्वतन्त्रः काम्यान्नित्यसिद्धिरित्यर्थः नन्वेवं प्रत्यवायपरिहारार्थमनुष्ठितेन कर्मणा “प्राजापत्यं गृहस्थानां ब्राह्मं सन्न्यासिनाम्” इत्यादिभिः नित्यकर्मण एव फलार्थं विनियोगात्तस्य चानुष्ठितत्वात्फलसिद्धिरपि स्यादिति चेन्न - केवलकाम्येऽपि फलेच्छामन्तरेणानुष्ठिते अनधिकारिणा कृतमकृतमिति न्यायात्काम्यस्यैवासिद्ध्या तत्फलासिद्धेः तद्वदेव फलेच्छाभावे तत्सिद्ध्यनुपपत्तेः । एवं तर्हि प्रत्यवायपरिहार कामनाभावेऽपि कथं तत्सिद्धिरिति चेदित्थं नित्ये वर्णाश्रमादेरेवाधिकारत्वेन श्रवणा॥।
(सा।वि) स्मृतम्” इति नित्यकर्मणामपि फलोक्तेः प्रत्यवायपरिहाराद्यर्थानुष्ठानादपि ब्रह्मलोकप्राप्यादिफलमपरिहार्यं स्यादित्यत आह - नित्यकाम्येति एकस्य तूभयत्वे संयोगपृथक्त्वन्यायेन “दध्नेन्द्रियकामस्य जुहुयात्” इति फलार्थविहित दध्ना नित्याग्निहोत्रसिद्धिवत्फलार्थं क्रियमाणसन्ध्यावन्दनादेरेव नित्यप्रयोजनसिद्धिः । तन्त्रतः, सकृत्क्रियमाणमनेकोपकारकं हि तन्त्रम् । न तु नित्यात्काम्यसिद्धिः - काम्ये फलकामनावानधिकारी फलकामनाविरहे अनधिकारिणा कृतमकृतमितिकाम्याभावान्न तत्फल सिद्धिरिति भावः - प्रकृते च प्रपन्नस्य कामना विरहान्न नित्यात्काम्यसिद्धिरित्यत्र तात्पर्यम् - अतो नास्य श्लोकस्य प्रकृतासङ्गतिः न च प्रपन्नेतरस्यापि प्रत्यवायानुत्पत्तिकामनाविरहे काम्यसन्ध्यावन्दनादेः न नित्यसिद्धिस्स्यादिति वाच्यम् । नित्ये विहितकालजीवनशुचित्व ब्राह्मण्यादेरेवाधिकारतया तत्कामनाविरहेऽपि तत्सिद्धेरवर्जनीयत्वात्॥।
(सा।सं) सूत्रार्थः । यत्र सङ्कल्पमात्रभेदेन एकमेव कर्म काम्यं नित्यं च भवतीति तत्र काम्यादेव नित्यस्यापि सिद्धि ति प्रसङ्गादाह । नित्यकाम्येति - विनियोगपृथक्त्वतः । फलसङ्कल्पमात्रभेदेन । फलार्थं क्रियमाणेऽपि तन्त्रतः सकृदनुष्ठानेनैव नित्यं निध्यानुष्ठानसाध्यप्रत्यवायपरिहरणं भवति - फलार्थदध्नेव नित्याग्निहोत्रवत्काम्यप्रयोगादेव नित्यसिद्धिर्भवति ।शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१६५]]
मू-अनुज्ञामात्रसिद्धेषु कैङ्कर्येषु विचक्षणैः । अकृतौ तत्फलालाभो न तु दोष इतीरितम् ॥ (सा।दी) कर्मापि सिद्ध्यति नळाङ्क अनुज्ञाकैङ्कर्य (B) विशेषं &LG४pmii। अनुज्ञेति अनुज्ञामात्रतस्सिद्धेषु । मात्रशब्देन आज्ञै व्यावर्ति ५५८/। अकृतौ, अकरणे। फलालाभ एव न तु
प्रत्यवायः ।
(सा।स्वा) काम्यप्रयोगाननुष्ठाने दोषं प्रसङ्गिकं G GLDM? गाली Fupni। अनुज्ञामात्रेति । तथा च संवलिताधिकारस्थल ॐ ॐ ॐ पृथ ॐ ॐ ॐ काम्यप्रयोग Down Gav अकरण कुं ल दोष (LDL_T६g शुद्धकाम्यस्थल दोष Din To कुङ्कु। क्वचित्प्रत्यवायपरिहारं बन्धककाम्य संवलित LDIT / ॐ मुमुक्षु // अनीप्सित Low फलकामनाविशिष्टजीवनादि निमित्त CLD अधिकार LDIT GOTIqw श्रयं फलं बन्धककाम्य [LD IT OT uqwn प्रपन्न/कं स्वरूपविरुद्ध Loun कामनारूपाधिकार m
(सा।प्र) तेनैव तदनुष्ठाने प्रत्यवाया परिहारकाङ्क्षाभावेऽपि प्रत्यवायहेतु भूतस्य तत्तत्कर्मानुष्ठानाभावस्यासिद्धेः अकरणाभावरूपात्तत्तत्कर्मण एव नान्तरीयकतया प्रत्यवाय परिहारस्यार्थात्सिद्धिरिति भावः । एवं चाज्ञा कैङ्कर्याकरणे प्रत्यवायवदनुज्ञाकैङ्कर्यस्यापि शास्त्रीयत्वाच्छास्त्रीयातिलङ्घने प्रत्यवायस्स्यादित्यत्र शास्त्रेणैवाकरणे प्रत्यवायानुक्तेर्लोकत एव प्रीतिहेतुतया प्रतिपन्नस्य तस्यानुज्ञामात्रकरणत्वाच्च न प्रत्यवाय इत्याह । अनुज्ञामात्रसिद्धेष्वित्यादिना ।
(सा।वि) ननु प्रपन्नस्य यदि कामना नास्ति - तर्हि प्रीत्यर्थं प्रत्यवाय परिहारार्थं च कर्मानुष्ठानमेव न सिद्ध्येत् - अथाज्ञाभक्तिभ्यां तत्सिद्ध्यतीति चेत् तर्ह्याज्ञानतिलङ्घनं कार्यमित्येवं रूपस्यानुकूल्यसङ्कल्परूपस्य प्रातिकूल्यवर्जनसङ्कल्परूपस्य चाभिलषितत्वात्कामनाप्रयुक्तत्वस्यावश्यकत्वात्, भक्तिश्च महनीयविषये प्रीतिः, तया भगवत्प्रीतिमुद्दिशय क्रियमाणत्वात्तदाकारस्यापि कर्मणः कामना प्रयुक्तत्वात्कामना प्रसङ्ग इति चेत्सत्यम् स्वार्थं कामनाया एव निषिद्धत्वात् तस्मादाज्ञाभक्तिप्रयुक्तं कर्मानुष्ठेयमिति सिद्धम् - अत एव भगवदाज्ञया भगवत्प्रीत्यर्थमिति साम्प्रदायिकः सङ्कल्पस्समीचीनः पन्था इति सर्वं समञ्जसम् - नन्वनुज्ञा कैङ्कर्यस्याप्यकरणे प्रत्यवायस्स्याच्छास्त्रीयत्वा विशेषादित्यत्राह अनुज्ञामात्र - सिद्धेष्विति । विवक्षे दण्डपर्यन्तेच्छा आज्ञा तद्रहिताङ्गीकारोऽनुज्ञेति भेदः । शास्त्रेष्वकरणे प्रत्यवायानुक्तेः मालाकरणादिषु अनुज्ञाकैङ्कर्यत्वम् अतस्तत्र न दोषः क्रमादिनियमस्यैवाज्ञासिद्धत्वात्तदतिक्रमे दोष इति भावः तत्र क्रमादिविशिष्ट गन्धपुष्पादि समर्पणमाज्ञानुज्ञोभयसिद्धम् । अतः क्रमाद्यंशव्यवच्छेदाय मात्रेत्युक्तम् ।
तत्र
(सा।सं) इत्थमुक्त्या न नित्यात्काम्यसिद्धिरिति फलितम् । नन्वाज्ञा कैङ्कर्यवदनुज्ञाकैङ्कर्यस्यापि शास्त्रीयत्वाविशेषादकरणे प्रत्यवायश्च स्यादित्यत्राह । अनुज्ञामात्रेति । दीपारोपणादिषु कैङ्कर्येषु अकृतौ तत्फलालाभ एव न तु प्रत्यवाय इति शास्त्राभिज्ञैरीरितम् ।
।
[[१६६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
H-निऩ्ऱऩमऩ्बुडैवाऩोर् निलैयिल् निलमळन्दाऩ्, नऩ्ऱिदु तीयदिदॆऩ्ऱु नडत्तिय
नाऩ्मऱैयाल्,
(नी में Grui
का, समीचीन-
(सा।दी) नी UTLL बद्धदशै कैङ्कर्य । शास्त्र GLD नियामक QLD &pnii। borporó इत्यादि । GOLD, त्रिविक्रमभगवान् । १५६७ ला मिदं कुर्याद्गर्ह्यमिदं न कुर्यात् । DILw, धर्मव्यवस्थापकतया BLD श्रुत्याद्युक्तमार्गjg। Ti॥।
(सा।स्वा) giving प्रपन्नमं
&n।GGLon? शास्त्र LD ६s
कारार्थjmg सङ्गहिमं श्रीpi।
भगवदभिमतकैर्य परिज्ञानार्थं शास्त्रमपेक्षित GLDI ।
आप्तवाक्य अनुमानप्रमाण भगवदभिमत
mor इति
jog DwonCLD? नियमेन शास्त्र //ळा अपेक्षित Logi पाशुपताति शास्त्र / का कैर्यं ११ ६८७६००१ प्रसङ्गिung? ढान्ना शङ्कु mii परिहरि का अधि- GOLD नाका, त्रिविक्रमावतारं १६वेङ्गी अभिषेकं ११ आतङ्क तीर्थं गङ्गै uns ढा/ तामस ६०/७ळा शिव/ परिशुद्ध
जगत्लß अनाßल स्वामी - ब्रह्म पद क्रमण काल ५ प्रवहिलं “तीर्थेन मूर्ध्नि विधृतेन शिवश्शिवोऽभूत्” ऩागुम्बडि अळन्द ऎऩ्ऱबडि
१४ जगत् अनाएं स्वामी नळा - MG सर्वस्मात्पर/ सिद्धि कङ्गzwn अवरदेवतैनाi Guru Gr भ्रमप्रमातादि रहित uruji बुद्धाद्यवतारं Gunwormis आश्रितरक्षण धर्मस्थापनैकप्रयोजन ruji सिद्धभगवत्प्रवर्तितशास्त्र ५५/ कञ्छ परिग्राह्यातिशयapii, तद्विरुद्ध पाशुपतादिकं त्याज्यतैujii सिद्धिकं
कङ्का शाली कङ्क !ळा वेद “विचक्रमे पृथिवीमेष एषाम् । विचक्रमे त्रिर्देव” इत्यादिरूपेण पदे पदे आप्ततमया आम्नात / स्वामिQuo/Lonii। Qiugiul स्वामी १५६/। शका १। ५। काका, शशका निन्दितम् । /, विधि निषेधरूपेण m। BL Sw, धर्मसंस्थापकतया १५१ की। १५७LDmpun, चतुर्विधवेद॥।
(सा।प्र) निसर्गसुहृदा भगवतैव त्याज्योपादेय विवेकपूर्वकं स्वकैङ्कर्यकरणे प्रतिष्ठापितानामस्माकं यावच्छरीरपातं भगवदभिप्रायसाक्षात्कार भावात्तद्ज्ञानार्थं परमभोग्यं शास्त्रमेव स्वीकार्यमित्यभिप्रेत्याह । फ्री ढङ्गmorio इत्यादिना । ढङ्गmori, प्रतिष्ठिताः Limnovul परमभक्तियुक्तनित्य सूरिभिः क्रियमाणकैङ्कर्यरूपस्थितौ । BOLDळा, त्रिविक्रमः । एतेनाश्रितानाश्रितविभागानादरेण सर्वेषां शिरसि चरणारविन्द प्रधानेन निरवधिक सर्वविषय कृपावानित्युक्तं भवति । ņाली। ğuलग ५५७ Down, इदं समीचीनं नेदं समीचीनमिति॥। (सा।वि) अनुष्ठेयार्थं वेदैर्भगवदभिप्रायं ज्ञात्वानुतिष्ठाय इति गाधया सङ्गृह्णाति । orporis इति । BOLD!Èला। ल। भूमिम् । अना, आक्रमता त्रिविक्रमेण - आश्रितानाश्रितविभागानादरेण सर्वेषां स्वचरणारविन्द प्रधानेन निरवधिक सर्वविषयकृपावता । । इदम् । १५०७०१, समीचीनम् । इदम् । guml, अनिष्टसाधनम् न, इति । Lu, प्रवर्तितेन /Down॥। (सा।सं) poori इति त्रीणि पदा॥।” इत्युक्तविधया त्रिविक्रमतादशायां नीचोच्चभावानादरेण भुवमेकपादादाक्रमता सदसद्विवेचनाय प्रवर्तित वेदचतुष्टयोक्त विधया भक्तियुक्त नित्यसूरीणां॥।
I
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
मू-कङ्कालीय, অगली॥।
(सा।दी) नित्यमुक्त द्युक्तमार्गेण ATC
[[१६७]]
ग/ii कैङ्कर्यसिद्धि, लाpoor, ल♚sii Quppmi, श्रुत्या- CLDIT? स्वतः अलग ढाळान्नी supari। २ इत्यादिuni। १, देहावस्थितिदशै। ५१०ऊञ्छ, कर्मवश्या १५१०५५। शुभ रात्रिwnsun। ज्ञानविकास अज्ञानान्धकारबहुल LDTsurr लॆऩ्गै। इम्मदि इऩ्ऩिलवेयऩ्ऱि, इमागिऱ चन्द्रिकै॥।
या
(सा।स्वा)भगवच्छास्त्रादि ५०। समीचीनशास्त्रमार्ग ५G Tळा१४। नां४L, निरतिशयप्रेमशालिक । i, नित्यसूरि m। mui, स्थिति। प्रीतिपरिवाह स्वयं प्रयोजन कैङ्कर्यं Borporis, p♚si Guppmi। सूरिनाi Gun
विधित परमपुरुषाभिप्राय
क
प्रत्यक्ष-
own समीचीन शास्त्र♚gn Go भगवदभिमत अलচ। तदनुगुण LDT & Go कैङ्कर्यं गi GujpG१११४।२, ५५ संसारदशै Gov।
Log, कृतकृत्य
शास्त्रवश्यता निमित्तवर्णाश्रमानुबन्धि प्राकृतशरीरका GIT/TGT
या
HD ५। प्रभा, रात्रि unmsun।
u। १०ी, चन्द्रणं। Q५५ चन्द्रा “महाभारतचन्द्रमाः” ७pmii Gunचन्द्रत्वेन रूपितविध इन्द Hovo४, ज्योत्स्नै, वेदचन्द्र ज्योत्स्नै Guru ८। वेदमूल LD/T &॥।
(सा।प्र) विधिनिषेधात्मकत्वेन प्रवर्तितेन चतुर्वेदेन । TLDpwinui लाporió इत्यन्वयः । कृत्स्नेनापि वेदेन तात्पर्यतो निरपराधभगवत्कैङ्कर्यमेव कर्तव्यमिति बोध्यत इति भावः । प्रारब्ध कर्मकृतैतच्छरीरेण स्थितिसमये । BLDऊञ्छ, भगवदभिप्रायसाक्षात्काररहितानामस्माकम् । Q, रात्राविवापेक्षितार्थप्रतीत्यभावादित्यर्थः । Dur इम्मदियिऩ्
Coup, उक्तवेदरूपचन्द्रमसो जातज्ञानरूपज्योत्स्नामन्तरेण । चन्द्रज्योत्स्नापदाभ्यां शास्त्र॥। (सा।वि) वेदचतुष्टयेन । श्राप, भक्तिमतां परमपदवासिनां स्थितौ निरपराधकैङ्कर्ये । ५örporis, प्रतिष्ठिता स्मः । नित्यसूरीणामिव भगवदभिप्राय साक्षात्काराभावेऽपि तत्प्रणीत वेदेनैव तदभिप्रायं ज्ञात्वा कैङ्कर्ये प्रतिष्ठिता अभूमेति भावः । संसार रात्र्यां वेदजन्यज्ञान चन्द्रिकादि विरहो निरपराध कैङ्कर्यकरणे कोऽप्युपायो नास्तीत्याह - इति । अस्य । प्रारब्धकर्मकृतैतच्छरीरस्थितिसमये । ५LDG, भगवदभिप्राय साक्षात्काररहितानामस्माकम् । श
Ug ूं। Q४, रात्रिः । शुद्ध इति शब्दः पञ्चम्यर्थः । संसारस्य रात्रितुल्यत्वादपेक्षितार्थप्रतीति प्रतिबन्धकाज्ञानवशादिति भावः ।
लागी, एतच्छास्त्रजन्यमतिचन्द्रिकां विना ।
(सा।सं) निरपराधकैङ्कर्यरूपायां स्थितौ प्रतिष्ठितास्स्म इति पूर्वार्धान्वयार्थः । वेदानादरेणैव सूरीणां स्थितौप्रतिष्ठितास्त्वित्यत्रानुपपत्तिमाह । इत्यादिना । प्रकृतिसम्बन्धेन स्थितिदशायामप्रत्यक्षित भगवदभिप्रायतया शास्त्रातिरेकेणाभिप्रायावगमसाधनशून्यानामस्माकं रात्राविवापेक्षितार्थप्रतीत्य भावाच्छास्त्रजन्यमतिरूपायां चन्द्रज्योलाम् तां विना॥।
[[१६८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
श्रुतिस्मृत्याचारैः॥।
मू-wtqqwmme २४
४१४, पदे पदे २७
(सा।दी) Gurrpur, LD, चन्द्रग। शास्त्रज्ञान Long। L, शुतीनां श्रांऊं - अज्ञानादिस्वरूप LD/१७६०ा परिपूर्णान्धकार कुङ्कुकं कफ्रीकङ्क। निदान (LDLIT - हेतु ॥ २४ ॥
नाक,
Grup कर्म/एं। ऊनी भगवदभिमतत्व Lomo कुङ्कु उपाय /कलना G&pri। श्रुतिस्मृत्याचारैरिति - बुधः, बुद्धिमान् १६७६००१ की कर्म /कनी - आदेर्नियमयितुरभिमतम्
भगवदभिमत QILD॥।
(सा।स्वा) प्रवृत्तस्मृत्यादिना कृनी - कङ्क, पदे पदे शु, अभिवृद्धLons bjp।
ना अन्धकार मुं। कङ्क, Guns ऊं, २०१४ निदानम् - २ना, २००७__Ir उण्डो वेदतदुपजीविप्रमाण / ५१ ५ ६७Tळाकं Gs अत्यन्तातीन्द्रियार्थ आप्तवाक्यानुमानादि ८०५१ó प्रमाण- LDITSLDMTLLLTGgळाpig। प्रमाण LDT) वेदतदुपजीविस्मृत्याद्युपजीविuni प्रमाण १५ कुम्भु ॥२४ ॥॥।
क
क
L
ig बद्धदशैनं प्रपन्न/कं श्रुतिस्मृत्यादिरूप शास्त्र का भगवदभिमत कुंलक अली लङ्का कैर्यं गा //LD/ निर्बन्ध (LDCLT ? AiGuna केवलहोलकाद्याचारसिद्ध धर्म १५५ कं अनुष्ठानं प्रसङ्गिwn? कुलक्रमागतशिखापुण्ड्रादि sort स्वसूत्रविहितसंस्कारादि क्रमाशी, शिखापुण्ड्रान्तर (@L, सूत्रान्तर क्रम/Li कदाचिच्छास्त्रीय LD Tsun अनुष्ठेया प्रसङ्गिwng? शास्त्र LD भगवदभिमतव्यञ्जक LDIT “आचारश्चैव साधूनामात्मनस्तुष्टिरेव च” इत्यादि विरोधिung७? इत्यादिशङ्क &mना परिहरिwn लीग का भगवदभिमतव्यञ्जक प्रमाण / ना उदाहरि ॐ&pari। श्रुतीति - श्रुतिः॥।
क
(सा।प्र) तज्जन्यज्ञानयोः परमभोग्यत्वं सूच्यते । श्रापतीनां प्रतिक्षणं वर्धमानाज्ञानान्धकारस्य । अन्धकार शब्देन दुःखकरत्वं सूच्यते । श्रान्ना निवर्तनकारणमस्ति किं, नास्तीत्यर्थः ॥ २४ । ।
ननु वेदानामनन्तत्वात्खिलत्वाच्च शास्त्रीयनियमो ज्ञातुं न शक्यत इत्यत्राह । श्रुतिस्मृत्याचारैरित्यादिना प्रथमतः स्फुट श्रुतिसद्भावे तयैव प्रथमं भगवदभिप्रायावगमः ।
(सा।वि) अप१४, पदे पदे । श्री कङ्क, परिपूर्णान्धकार निवर्तनाय । ११४, कारणम् । २नाल, अस्ति किं इति काकुः । नास्तीति भावः । । २४ । ।
ननु वेदानामनन्तत्वाद्दुरवगाहत्वाच्च कथं ततो भगवदभिप्रायज्ञानं सम्भवतीत्यत्राह । श्रुति॥। (सा।सं) प्रतिक्षणं विसृत्वराज्ञाननिवर्तनाय कारणमस्ति किम् । अतश्शास्त्रमेव कारणमिति शास्त्रीयो नियमस्समादरणीय इति भावः ॥ २४ । ।
पूर्वश्लोके स्वाम्यभिप्रायज्ञानाय शास्त्रीयसरणिरनुसरणीयेत्युक्तम् । तत्र शास्त्रशब्दसूचितानि स्वाम्यभिप्रायवेदकानि धर्मप्रमाणानीह सङ्गृह्णाति । श्रुतिस्मृतीति । स्मृतिः, मन्वादि स्मृतिः ।
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
[[१६९]]
मू-स्वमतिगतिभिश्शुद्धमनसां सुसङ्कल्पैर्धर्म्ये॥॥
(सा।दी) श्रुत्यादिभिर्निपुणमन्विच्छति, जानातीत्यर्थः । प्रथमं श्रुत्या जानाति । श्रुतावदृष्टं तदविरुद्धस्मृत्या, स्मृतिविहिततया भगवदभिमतमिति जानाति । तयोरदृष्टं कर्म आचारž५। स्वमतिगतिभिः आत्मनस्तुष्टिभिः विकल्पितेषु स्वेच्छैव तत्रैकस्य भगवदभिमतत्वज्ञापिकै ६७। शुद्धमनसां, साधूना QLD१pLLq। सुसङ्कल्पैः,
महर्षि “प्रभृति in देवराच्च सुतोत्पत्तिः” pmi GunG कलि युगकुङ्की १६१/ निषेधादि सङ्कल्प कनाशनाय स्मृतिशीले च तद्विधाम् । आचारश्चैव साधूनामात्मनस्तुष्टिरेव च” इति श्रुत्यर्थं
“वेदोऽखिलो धर्ममूलं LLLB/॥
(सा।स्वा) ‘यावज्जीवमग्निहोत्रं जुहोति’ इत्यादिः । एतादृशश्रुत्या अग्निहोत्रादिकं भगवदभिमतमिति प्रथमं धर्मप्रतिपत्तिः - तदभावे तदविरुद्धया “अष्टका कर्तव्या” इत्यादि स्मृत्या भगवदभिमतं जानाति - स्मृतेरभावे तदुभयाविरुद्धाचारण धर्मं जानाति आचारस्य शब्दात्मकत्वाभावेऽपि श्रुत्याद्यनुमापकतया ज्ञानसाधनत्वमिति भावः श्रुत्यादिभिर्धर्मस्वरूप प्रतिपत्तावपि विकल्पितस्थले स्वमतगतिभिः, “स्वस्य च प्रियमात्मनः” इत्युक्तात्मतुष्टिभिरन्यतरस्य भगवदभिमतत्वावगतिः । शुद्धमनसां सुसङ्कल्पैः, अन्तः करण प्रवृत्तिभिः - “सतां हि सन्देहपदेषु वस्तुषु प्रमाणमन्तः करण प्रवृत्तयः’ इत्युक्तेः यद्वा सुसङ्कल्पैः शोभन सङ्कल्पैः सतां श्लाघनीयता हेतुकुणविशेषव्यञ्जकैश्शीलैः धर्म्येः धर्मा॥॥
(सा।प्र) तदभावे तदविरुद्धस्मृत्यातदवगमः । तस्याश्चाभावे तदुभयाविरुद्धाचारेण तदवगमः । एतैर्विकल्प्य बोधितेषु तु स्वेच्छया तदवगमः । एतेन श्रुतिस्मृतिस्सदाचारस्स्वस्य च प्रियमित्यंशो व्याख्यातः । क्वचित्क्वचिच्छास्त्रीयत्वसंशये “सतां हि सन्देहपदेषु वस्तुषु प्रमाणमन्तः करणप्रवृत्तयः “इत्युक्तरीत्या शुद्धमनसां धर्म्येः सुसङ्कल्पैस्तदवगमः । धर्यैः॥।
"
(सा।वि) स्मृत्याचारैरिति - आदेर्नियमयितुरीश्वरस्याभिमतं बुधः निपुणमन्विच्छति - अनुमिनोति कथं? श्रुत्यादिभिः । पूर्वपूर्वाभावे उत्तरोत्तरेणेति भावः । आचारः, सदाचारः । स्वमतिगतिभिः, शास्त्रतो विकल्पितार्थेषु गर्भाष्टमे जन्माष्टमे वाब्दे ब्राह्मणस्योपनायनमित्यादिषु अनुष्ठानाय कतरः पक्षः परिग्राह्य इति सन्देहे अन्तःकरण प्रवृत्तिः प्रमाणम् शास्त्राविरुद्धेऽर्थे धर्म्यत्वचन्देहे अन्तःकरण प्रवृत्तिर्मानमित्यभिप्रायेण “सताम् हि सन्देहपदेषु वस्तुषु प्रमाणमन्तः करणप्रवृत्तयः” इत्युक्तं मीमांसकादिभिः - अतो नाति प्रसङ्ग इति भावः । क्वचिच्छास्त्री यत्वसंशये शुद्धमनसां धर्म्येः धर्मादनपेतैः सुसङ्कल्पैः । शास्त्रोक्तेष्वपि च कुलचरणदेशादि॥।
(सा।सं) धर्म्येरित्येतत्सर्वत्रान्वेति । धर्मादनपेतैरित्यर्थः । आचारः सदाचारः । वेदोऽखिलो धर्ममूलमितिवत् “आत्मनस्तुष्टिरेव च” इत्युक्तमप्याह । स्वमतिगतिभिरिति । मतीनां गतयः, मतिभि रुत्पन्नास्तुष्टयः इत्थं निर्णयो वैकल्पिकेष्वर्थेषु । शुद्धमनसां, यामुनाचार्य प्रभृतीनां - शोभनतमै रङ्गुलित्रयनमनादिभिस्सूचितैस्सङ्कल्पैः । ब्रह्मसूत्रस्य भाष्यं कर्तव्यम् । शठकोपस्य॥।
[[१७०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू-कुलचरणदेशादिसमयैः । नियोगैर्योग्यानां नियमयितुरादेरभिमतं निमित्तस्वप्नाद्यैरपि॥।
[[१]]
धर्म्येः कुल चरणदेशादि समयैः, धर्म्येः, (सा।दी) अथ स्मृतिवचनाभिप्रेतानुपायान् दर्शयति धर्माविरुद्धैः - कुलसमयः, स्ववंशसङ्केतः । यथा पुरश्चूडत्वादि - चरणसमयः, याजुर्वेदिकैश्श्रावण पौर्णमास्यां वेदोपाकरणम् - बह्वृचैश्श्रवणे
बह्वृचैश्श्रवणे - सामगैर्हस्त इतिदेशसमयः, नर्मदादक्षिणतीरवासिनां कर्कटमासे तु उपाकर्म उत्तरतीरवासिनां तु सिंह इति देशसङ्केतिता आचाराश्च सन्ति - योग्यानां, महतां - नियोगैः - एवं कुर्वित्यनुशासनैः निमित्तस्वप्नाद्यैः - निमित्तं, शकुनपरीक्षा - स्वप्नैः, स्वप्न दर्शनम् - आदिशब्देन भगवत्सन्निधा॥।
(सा।स्वा) दनपेतैः । कुलादिसमयैः, सङ्केतैः, कुलसङ्केतः, पुरश्चूडत्वादिः । चरणसमयः, आपस्तम्बसूत्राधिनिष्ठानां स्वशाखा सूत्रोक्त धर्मानुष्ठान सङ्केतः देशसमयः, नर्मदोत्तरदक्षिण देशादिभेदेन मासभेदेनोपाकर्म सङ्केतः - आदिशब्देन युगधर्मा गृह्यन्ते । योग्यानां, महतामेवं कुर्विति नियोगैः । निमित्तैः धर्मसन्देहे अन्यतरानुष्ठानोद्योगवेलायां दक्षिणाक्षिस्फुरणादिभिः स्वप्नैश्च - आदिशब्देनोपश्रुत्यादिग्रहणम् अर्चकनियोगस्य वा॥।
(सा।प्र) धर्मादनपेतैः । अनिषिद्धैरिति यावत् । धर्मपत्यर्थन्यायादनपेतैरित्युक्तैः । एतेनात्मनस्सम्यक् सङ्कल्पजः काम इत्यंशो व्याख्यातः केषाञ्चित्कुलचरणादिभिर्भगवदभिमत्यवगम इत्याह । कुलचरणेत्यादिना । कुलाचारश्चतुरावर्तित्वपञ्चावर्तित्वादयः । चरणाचारः । ऋग्यजुस्सामवेदित्व प्रयुक्तः चत्वारिंशत्संस्कारेषु स्फुटः । देशाचारस्तु नर्मदोत्तरेष्वित्यायुक्तश्रावणविषयस्स्फुटः । होलकाचारादिश्च तत्तत्सिद्धान्ताचार आदिशब्दार्थः । “समयः शपथाचारकालः” इत्यादि निघण्टोस्समयशब्द आचारपरः। सकल वेदान्त तात्पर्यस्य सम्यक् ज्ञानाभागवाद्भगवद्भागवतार्चनयोग्यानां नियोगैस्तदवगमः । क्वचिद्भगवदभिमतेषु निमित्तस्वाप्नाद्यै॥।
[[१]]
"
(सा।वि) समयेन नियम इत्याह - कुलचरणेति समयशब्दः प्रत्येकं सम्बध्यते - कुलंवंशसङ्केतः पुरश्चूडत्वादिः “यथर्षिशिखा निदधाति” इति शास्त्रस्य कुलसङ्केतवशाद्व्यवस्था । चरणः, शाखा याजुर्वेदिकैः श्रावणपूर्णिमायां वेदोपक्रमः - बह्वृचैश्श्रवणे सामगैर्हस्तनक्षत्र इति चरणसमयः श्रावणहोमादिविषये । “नर्मदोत्तरतीरे तु कर्तव्यं सिंहयुक्तके । कुलीरकेऽपि कर्तव्यं नर्मदायास्तु दक्षिणे’ इति देशसमयः आदिशब्देन सर्वदेशसम्प्रतिपन्नहोलकाचारो गृह्यते। तथा च योग्यानां नियोगैः एकादश्यादिषु धर्मकार्यादिवशेन भुङ्क्ष्वेत्यादिगुर्वादिनियोगैः तथा निमित्त स्वप्नाद्यैश्च निमित्तं शकुनपरीक्षा - स्वप्नः स्वप्नाद्या॥।
(सा।सं) नाम च प्रवर्तयितव्यम् । व्यासपराशरयोर्नाम च प्रवर्तयितव्यमिति सङ्कल्पत्रयं ह्यङ्गुलित्रयनमनसूचितमिति गुरुपरम्परा प्रभावे प्रसिद्धम् । कुलम्, ब्राह्मणत्वादिः । चरण शब्देन प्रवरस्था ऋषय आपस्तम्बाश्वलायनादयश्चोच्यन्ते । देशः, आन्ध्रद्रमिडादिः - आदीतिकालकृतस्समयो विवक्षितः एतत्सिद्धैस्समयैः, समयबन्धैः योग्यानां, धर्मतत्त्वविदां कुर्वि॥।
मू-निपुणमन्विच्छति बुधः ॥ ३९ । ।
शास्त्रीयनियमनाधिकारः
इति कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे शास्त्रीयनियमनाधिकारस्सप्तदशः । श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः । ।
(सा।दी) वभिमतत्वपरीक्षा - एतानि पूर्वाभावे उत्तराणि ग्राह्याणि ॥ ३९ । ।
इति श्रीसारदीपिकायां शास्त्रीयनियमनाधिकारस्सप्तदशः । ।
[[१७१]]
(सा।स्वा) ग्रहणम् - एतैश्श्रुत्या साक्षात्, इतरैः श्रुत्यनुमानद्वारा आदेर्नियमयितुः भगवतः - अभिमतमन्विच्छति, जानातीत्यर्थः ॥ ३९ । ।
इति श्रीमदुत्तरसारास्वादिन्यां शास्त्रीयनियमनाधिकारस्सप्तदशः । ।
(सा।प्र) स्तद्रूपत्वावगमः । “त्रिरूपो हि तमाचष्टे मनुष्याणां कलौ हरिः । गुरुश्च स्वप्नदृष्टश्च पूजां ते चार्चकाननात्” इत्युक्तन्यायेन इज्याकाले हठात्कारेणार्चकोक्त्यादिरादिशब्दार्थः । निपुणमन्विच्छति, संयनिश्चिनोतीत्यर्थः । उक्तेषु केनचित्कर्तव्यतया निश्चितमेवात्यन्त प्रीतिपूर्वकमनुष्ठेयमिति भावः ॥ ४० ॥
इति श्रीसारप्रकाशिकायां शास्त्रीयनियमनाधिकारः सप्तदशः ॥
(सा।वि) योक्तलक्षणः वातपित्तदोषमूलरहितः चतुर्थयामोत्पन्नत्वादिविशिष्टरूपः आदिशब्देन भगवत्सन्निधावभिमतपत्रपरीक्षादि गृह्यते । अत्र प्रमाणानि । “वेदोऽखिलो धर्ममूलं स्मृतिशीले च तद्विदाम् । आचारश्चैव साधूनामात्मनस्तुष्टिरेव च । श्रुतिस्स्मृतिस्सदाचारस्स्वस्य च प्रियमात्मनः । सम्यक्सङ्कल्पजः कामो धर्ममूलमिति स्मृतम्” इति च “नीरूपो हितमाचष्टे मनुष्याणां कलौ हरिः । गुरुश्च स्वप्नदृष्टश्च पूजान्ते चार्चकाननात्” इति ॥ ३९ ॥
इति श्रीसारविवरिण्यां शास्त्रीयनियमनाधिकारस्सप्तदशः । ।
(सा।सं) त्यादिकैर्नियोगैः उपश्रुत्यादिशकुनान्यादिशब्दार्थः । जगत्कारणभूतस्य नियमयितुः निपुणमभिमतं, अभिमततमं बुधः अन्विच्छतीति, अवधारयतीत्यर्थः ॥ ३९ ॥
इति श्रीसारप्रकाशिकासङ्गहे शास्त्रीयनियमनाधिकारस्सप्तदशः ॥