१३ कृतकृत्याधिकारः

मू-समर्थे

श्रियै नमः

श्रीमते रामानुजाय नमः

श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः

॥ व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारम् । ।

(२) द्वितीय सम्पुटम् ॥

॥ कृतकृत्याधिकारः ॥

(सा।दी) त्रयोदशे प्रपन्नस्य यथाविध्यधिकारिणः । ईशे न्यस्तभरत्वेन दर्श्यते कृतकृत्यता ॥ श्रीगोपालार्यमहादेशिकविरचिता उत्तरसारास्वादिनी अखिलभुवनरक्षा साधनायावतीर्णे कुमतिकलिविला सध्वान्ततिग्मांशुजाले । निरवधिकरुणाब्धौ वेदचूडागुरौ मे भवतु परमभक्तिश्श्रीनिधौ वेङ्कटेशे ॥

क्षरन्ती सायुज्यं झटिति जगतां पापमखिलं क्षिपन्ती सन्तापं द्रुतमपनयन्तीशुभगुणाम् । दुहन्ती मूर्त्या श्री श्रुतिशिखररामानुजमुनेश्चरन्तीन्यासाख्यामनसि ममविद्यानिवसतात् । । अप्राकृतैर्बुधनजनैरनिशं निषेद्यामप्राकृतामखिलपापविमोचनीञ्च । विख्यातवैभववतीं विरजां विगाहे वेदोत्तमाङ्गगुरुसूक्तिमयामगाधाम् । । श्रीमद्रहस्यत्रयसारटीका वेदान्तरामानुजदेशिकेन्द्रैः ।

कृता हि साङ्गन्यसनाधिकारपर्यन्तमेषा दिशतान्मतिं मे ॥

सारास्वादिनि सञ्जायास्तस्याश्शेषोऽधुना मया । पूर्यते वेदशिखरलक्ष्मणार्यङ्घ्रिरेणुना । । क्वेयं सूक्तिर्निगममकुटी देशिकानां गभीरान्यासादीनामपि च वचनां चेतसां चैव दूरे । क्वाहं मन्दस्तदपि च पलस्साहसेऽस्मिन्प्रवृत्तस्तत्क्षन्तव्यं निगमशिखराचार्यभक्तैर्महद्भिः । । Qu४ पूर्वाधिकारद्वय रक्ष्यवस्तु या समर्पि काळा Aऩाय्गॆट्टु मारिले कै वैत्तुक् कॊण्डु किडन्दुऱङ्गक् काणा [५]rpbp Guml निर्भयत्व pii, निस्संशयत्व, हृष्टमनस्कत्व, “स्वामिस्वीकृतयद्भरोयमलसस्तत्र स्वयं निर्भरः” नळाङ्की,॥।

(सा।प्र) स्वरूपोपायार्थेषु प्रधानप्रतितन्त्राधिकारमारभ्य अधिकाराष्टकेन अधिकारिण॥। (सा।वि) एवं साङ्गभरन्यासनिष्पत्त्यनन्तरं कृतकृत्यतया निर्भरस्यास्य भगवत्कैङ्कर्येण॥।

(सा।सं) नन्वप्रतिषिद्धमात्रेण सिद्धोपायतयावस्थिते भरन्यसनमिति यद्यङ्गितया किञ्चित्॥।

[[२]]

(सा।दी) ईश्वरी

(सा।स्वा) भी

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

न्यस्तभर भरन्यासविषये कर्तव्यान्तर LD TOLD WINT॥।

[[४४]]

निर्भरत्व pii, अवधारण

निर्भरत्व pii, ampling मनाना, “Apurp uniqouji, AD GOLD की थी निस्संशयत्व apii, “भाऊङ्कi

[[४४]]

कुङ्कण’’ की निर्भयत्व (pi, “Quচ& वुऱ्ऱ पिराऩडिक् कीऴ् अडैक्कलम् वैत्तऩर्” ऎऩ्ऱु रूमुHमुम् afरमागुम् पडि सॊऩ्ऩदुम्

१४ JGGLon? उत्तरकालीननिर्भरत्वानुसन्धानादि का अधिकाराङ्गाङ्गयादि ऊनी अन्तर्गत/i५१ $नाग? अधिकार परिकराद्यनन्तर्गत १५१ BITTAL, कृतकृत्यत्वानुसन्धानुरूपफलांश Ganjpी लोकलं भरस्वीकर्ता उत्तरकालीनस्वासामर्थ्य ji, न्यस्तभर/ अबुद्धिपूर्वापराध mouji अपराध-लेश अङ्क अपराधं LGöठाणी

क

गा/ भ्रान्तिujujii स्वरक्षणसमर्थगा की भ्रान्ति noujii वञ्चनादि ना स्वीकृत भर कुम्भ रक्षिwng mun? लोक

शङ्कावञ्चनासामर्थ्यादिना

भरणीयत्याग गLngii ईवरविषयक

अज्ञानातिसहजसौहार्द

सामर्थ्यसार्वज्ञनिर्दोषत्वादिना g शङ्क १६गाऊं BLTD, शुभ,

" नान्यः पन्था अयनाय विद्यतेभक्त्या त्वनन्यया शक्यः

कङ्क निर्भरत्वं

निषेधम् गी भक्तियोग jog उपाय १०७५ विरोधि

Gumorown

इत्यादिभिः भक्तिव्यतिरिक्तमोक्षोपाय

sun

कर्तव्य LDITS भक्तियोग

माशुचः

। निषेध्य शोकळं

कं कलीका लघूपाय कुं

का? चरमश्लोक उपायान्तरासामर्थ्यनिमित्तशोकाक्रान्त

विधिका शोकि wing Gum शरण्यंा

मा

भरन्यासरूपलघूपाय कृत

Lomsun निर्भरत्व is Jon GOLDगणी), शुभम, मोक्षार्थ LD १७८५ मूर्धन्यनाडीप्रकाशन तत्प्रवेशार्चिरादिमार्गगमनादिकर्तव्य १ (nuwn निर्भरत्व ii on G GLDIT गली), অ स्वीकृतभर ६००/७०० ईश्वरकर्तृकLDING न्यस्तभर ।कं श्रीं अन्वयDown निर्भरत्व ii Bor G GLD ६ीशु, “अक्रियावदनर्थाय तत्तु कर्म समाचरेत्” / प्रपन्न मं कर्तव्यं बोधित LOINTU (ऊं कर्तव्यान्तररहितत्वरूपनिर्भरत्वं JGGLD? किञ्च, अनन्त जन्मसञ्चितात्युग्रनरकादिजनकानन्तदुरित १८ “क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीष्वेव योनिषु । मामप्राप्यैव कौन्तेय ततो यान्त्यधमां गतिम् ॥” mugu परमपुरुषार्थं सिद्धिung नरकादि ऊना CGL शङ्गै भीतिujii, समग्रैuruji ॐ निर्भरत्व निस्संशयत्व निर्भयत्वादिनां JnGr? चिरानुभूतेतरपुरुषार्थतदुपाय (कलना बह्वी uTor साध्या-परिचितपुरुषार्थतदुपायावलम्बन कुण्ण स्वारसिक हर्ष /५५१७ JGGLD? अपि च “जायमानो वै ब्राह्मणस्त्रिभि ऋणवाजायते” ढाङ्कीmugw देवर्षि॥।

(सा।प्र) स्स्वरूपं तदुपयुक्तांश्चोक्त्वानन्तरं द्वाभ्यामधिकाराभ्यामनुष्ठेयमुपायं सपरिकरं निरूप्य अनन्तरं दशभिस्तत्फलं निरूप्यते । तत्र स्वनिर्भरत्वपर्यन्तस्य भरन्यासस्य फलत्वेन

मू-सर्वज्ञे सहजसुहृदि

(सा।दी) ईश्वर/ नियमेन कैर्यं

कृतकृत्याधिकारः

[[३]]

@ii प्रपत्ति

कृत्य QILD१८ prii - समर्थ इत्यादि।

वशीकृत

समर्थे, सर्वशक्तौ। सहजसुहृदि। स्वतस्निग्धे अज्ञातिलङ्घनात्कुपित

ऩाऩ C॥।

कळाऩ

(सा।स्वा) पितृ दास कृत्यरूपऋणापकरणं यावज्जीवं कर्तव्य [LDIT कभीऊण्ड निर्भरत्वं n Gীकाएं। का? किञ्च, शरण्यविषयक न्यस्तभर गाढा अकिञ्चनाधिकारि पञ्चमहायज्ञादि नित्यनैमित्तिक/i] ३६० IT अनुष्ठिing त्यजिing? अन्त्यपक्ष Gov ऐच्छिक सञ्चार प्रसङ्ग $ अलेपकमत प्रवेशं । आद्य पक्ष अग्नीन्द्रादियजनात्मकनित्यनैमित्तिक १५१ अनुष्ठिलं “नान्यं देवं नमस्कुर्याद्विष्णुपादाब्जसंश्रयः” इत्यादि निषेधातिक्रमं // पारमैकान्त्यभङ्गßgnGov “योवें स्वां देवतामति यजते प्रस्वायै देवतायै च्यवते न परां प्राप्नोति पापीयान् भवति" ६m/ निन्दित ? नित्यनैमित्तिकादिकर्तव्य (४०६०११८ “सस्वध्वरः" rmi,

ऎऩ्ऱु “अनुष्ठितक्रतुशतः” T/L, “कृतकृत्यस्सुखीभवेत्” ७m/Li, कृतार्था ढाळा, “Grung GuruÖा” Tढङ्ग, कृतकृत्या, कृतार्था Lip शास्त्रसम्प्रदायapळं विरोधिwn gr? इत्यादि शङ्कुक ऊना लं कृतकृत्याधिकार परिहरि कण्ठलं कलङ्क अधिकार api / अधिकार फलपर्व /५१५६०७६१७ निरूपिॐ ॐ ॐ

&LQugmi, प्रथममुत्तरकाल सशरीरावस्थै फल /कलना ७ अधिकार (५) ऊनात ूगृळं, उत्क्रमणदशै gi, अर्चिरादिमार्ग, देशविशेष फल ला m/ अधिकारŠgouji निरूपिऊं ऊं &Logmi, २५ सङ्गति विशेष jmguji कচ jनानाò Luñp तत्रापि प्रथमं कृतकृत्यतानुसन्धानरूपपल निरूपिकण्ठलं &L “इष्टं हि विदुषां लोके समासव्यासधारणम्” नळां की न्याय आद्यश्लोक अधिकारार्थ मुं सङ्ग्रहिß $pri। समर्थे सर्वज्ञ इति - समर्थे, स्वसङ्कल्पित सर्व निर्वहणक्षमे - ३०० असामर्थ्य $$ स्वीकृतभर žल लोक थी।कं लढाङ्गलmur Coup शङ्गै निरस्तै। सर्वज्ञे, “यो वेत्ति युगपत्सर्वं प्रत्यक्षेण सदा स्वतः” इत्याद्युक्त यथावस्थित सर्वसाक्षात्कारवति ।

उत्तरकाल स्वरक्षण सामर्थ्यं दुस्सहापराधकारित्वादिभ्रान्ति

वञ्चनादिमूल॥।

भरणीयविषय

मूलशङ्कै निरस्तै । सहजसुहृदि निरुपाधिकसौहार्दवति

(सा।प्र) विशेषणभूतनैर्भर्यस्य कृतकृत्यत्वज्ञानाधीनत्वात्तं निरूपयत्यस्मिन्नधिकारे - सर्वज्ञत्वाद्वास्तविकाशक्तिज्ञानवता सहजसुहृत्त्वादशक्तविषये भरन्यासमात्रेण “मोक्षयिष्यामि” इत्येवं रूप सङ्कल्पवता । सङ्कल्पितकरणे समर्थेन च भगवता स्वरक्षणभरस्य स्वीकारात्तदर्थमस्य कर्तव्यान्तराभावात्प्रपन्नस्य तत्फलभोग एवावशिष्यत इत्याह । समर्थ इत्यादिना । ॥।

(सा।वि) कृतार्थत्वमेवेति स्वानुष्ठानकथनमुखेनाह । समर्थ इति । समर्थे सर्वज्ञे सहजसुहृदीति त्रीणि॥। (सा।सं) विरोधात् । यदि भरस्वीकर्ता प्रशासितेति तत्करणीयम् । तर्हि तच्चरणयोर्भरसमर्पणं पश्चात्तनानुकूलवृत्यङ्गकमेव भवेदिति कथं नैर्भर्यसिद्धिरित्यत्राह । समर्थे इति । असमर्थे वा,

अज्ञे वा, निर्दये वा, भरंवीकुर्वति वा, कृतमपि समर्पणमकिञ्चित्करमिति पुनस्तत्र कर्तव्यान्तरम्॥।

[[४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू-स्वीकृतभरे यदर्थं कर्तव्यं न पुनरिह यत्किञ्चिदपि नः ।

नियच्छन्तस्तस्मिन्निरुपधिमहानन्दजलधौ

(सा।दी) भगवान्। स्वीकृतभरे, स्वेनार्पित LDIT] आत्मरक्षाभर ; स्वीकरि कुङ्कुना नानালীं। यदर्थम्, स्वीकृतभर भगवदर्थLDITB। भगवद्वशीकरणार्थLD ITS GL। पुनः कर्तव्यम् । इह, प्रपत्त्युत्तरकाल मुम्ं नः अस्माकम् - यत्किञ्चिदपि नास्ति यद्वा, यदर्थम्,

प्रयोजनान्तरनिमित्त LDITS - कर्तव्य की उपायान्तर /५) @@ ग आतङ्क प्रयोजनान्तरं शशली १५१० के

तद्यत्किञ्चिदपि न पुनरस्ति

माग

कॊऩ्ऱु मिल्लैयिऱेयॆऩ्गै महानन्दजलधौ, भगवति विषये ॥।

तस्मिन् निरुपधि

(सा।स्वा) शङ्कै निरस्तै । स्वीकृतभरे, अकिञ्चनस्य मम भरन्यास व्याजमात्रेण भरं स्वीकृत्य भक्त्यादिगुरुतरव्यापारमनपेक्ष्याहमेवास्य मोक्षोपायो भवेयमिति सङ्कल्प्य स्थिते सतीत्यर्थः । भक्त्यादि गुरुतरव्यापारकर्तव्यता मूल LDITS अलङ्क निर्भरत्व

की शङ्के निरस्तै । भक्तियोगमनपेक्षित LDIT ii भरन्यासं यावज्जीवमनुष्ठेय LD निर्भरत्व ? ७/ श्रीकं suspi। यदर्थमिति । win देशविशेषविशिष्टपरिच्छिन्नपरिपूर्णब्रह्मानुभवरूपमोक्षार्थLD/७५ भरन्यासानुष्ठानानन्तरम् । “सकृदेव हि शास्त्रार्थः कृतोऽयं तारयेन्नरम्” ढाळां की p Guog पुनः कर्तव्यं यत्किञ्चिदपि भरन्यासरूपाल्पव्याज रूपमपि नास्ति । ५१ ॐ बुद्धिपूर्वापराधं प्रसक्त Low तन्निवृत्त्यर्थं भरन्यासान्तरं कर्तव्य LDL मोक्षार्थ LDTT६०१ पुनः कर्तव्य Low मोक्षार्थकर्तव्यप्रसङ्गरहितत्व १० निर्भरत्व // सूचितम् । निरुपधिमहानन्दजलधौ,‘“तदेव प्रीतये भूत्वा पुनर्दुःखाय जायते” इत्यादि प्रकारेण विविधविचित्रकर्मोपाधिकतरतमभावग्रस्तात्यल्पाल्पतराल्पतमानुकूल्यवदितरपुरुषार्थ-वत्कर्मोपाधिकत्वाभावात्स्वत एवापरिच्छिन्नानन्दजलधौ । जलधिशब्देनापरिच्छिन्नत्वाक्षोभ्यत्वशीत-लत्वागाधत्वादिकं द्योत्यते । महच्छब्देन तरतमभावराहित्यं विवक्षितम् । तस्मिन् - परिपूर्ण ब्रह्मानन्दानुभवे॥।

(सा।प्र) यदर्थम्, यादृशभगवत्कैङ्कर्यार्थम् । निरुपधिमहानन्दजलधौ, शेषत्वस्य स्वरूपानुबन्धित्वाच्छेषवृत्तिरूपकैङ्कर्यस्य च निरुपाधिकत्वम्, तस्य च निरुपाधिकत्वाज्जलधिवदपरिच्छिन्नत्वम् । सर्वोत्कृष्टस्वामि प्रतिसम्बन्धिकत्वान्महानन्दरूपत्वम्॥।

(सा।वि) निर्भरत्वे हेतुकर्भविशेषणानि । यदर्थं कर्तव्यं यत्स्वरक्षणमुद्दिश्य कर्तव्यं साधनमनुष्ठातव्यम् इह, अस्मिन्प्रयोजने विषये नः अस्माकम् । पुनः, भरस्वीकारानन्तरम् - यत्किञ्चिदपि कर्तव्यं नास्तिमोक्षार्थं कर्तव्यं नास्तीत्यर्थः । अतस्तस्मिन् भरस्य स्वीकर्तरि । निरुपधिमहानन्दजलधौ,॥।

(सा।सं) अस्तीति इमानि विशेषणानि । यदर्थम्, स्वीकृतभरस्तदर्थमिति शेषः । इह, अकिञ्चन प्रपत्तौ, नः, अकिञ्चनानाम् । पुनः, तदङ्गत्वेन कर्तव्यम् । यत्किञ्चिदपि न । न हि यावद्देहपातमनुष्ठेयोपायोऽकिञ्चनस्याधिकारोऽस्तीति भावः । एवं कृपणमप्यात्मानं आनन्दवल्युक्तविधया निरुपधिमहानन्दजलधौ, तेनैव जलधिना शास्त्रमुखेन नियमितास्सन्तो वयं समर्थत्वादि चतुष्टयविशिष्ट॥।कृतकृत्याधिकारः

मू - कृतार्थीकुर्मस्वं कृपणमपि कैङ्कर्य

॥।

[[५]]

(सा।दी) स्वं, आत्मानम् । नियच्छन्तः, नियमेन वर्तमानं कुर्वन्तः । एकान्तिनो वयम् - कृपणमपि, इतः प्राक् कैङ्कर्यदरिद्रमात्मानमिदानीं भगवत्-कैङ्कर्यधनिनो भूत्वा कृतार्थी कुर्मः॥।

(सा।स्वा) स्वम्, आत्मानम् - नियच्छन्तः, तदेकप्रवणं कुर्वन्तः क। ५ अल्पत्वास्थिरत्व, दुःखमिश्रत्व, दुःखोदर्कत्व, प्रयाससाध्यत्वादिदोषदर्शन

अनुभूतसजातीय Lub

लग्राळं इरतपुरुषार्थलं थी प्रयास १०६०१ कं सकृद्भरन्यासमात्र भरस्वीकारं

LIÖग गीग शरण्यंा अवर्जनीय [LD ITS

तदेकप्रामाण्यं स्वरसतस्सिद्धिकं

तरान्वयमावश्यक LDTwn

कङ्क ४ की

। शुभ, मुमुक्षु

उपायोत्तर काल पुरुषार्थ

कृतकृत्यत्व OLD

महापुरुषार्थ हर्षपुरस्सरं पुरुष / ५ उपायफलयोरन्य- Dur उपा-

अनुन Gaupari।

यान्वय आवश्यक LDTsun कृतार्थीकुर्म इति । इदानीमुपायोत्तरकाल परमफलाभावेन कृपणमपि स्वमात्मानं कैङ्कर्यधनिनस्सन्तः । कैङ्कर्येण धनिनः धनिकवत्सन्तुष्टास्सन्तः । कृतार्थीकुर्मः, कृतप्रयोजनं कुर्मः । अभूततद्भावे च्विप्रत्ययेनानादिकालमारभ्येतः पूर्वमेतादृश किङ्करवृत्यभावस्सूच्यते । उपायपूर्वदशैuigi भगवत्प्रीत्यर्थLDITS नित्यनैमित्तिकानुष्ठान का उपायनिष्पत्यर्थ Louis Qनङ्ग फलरूप १०

pl ५ कुङ्कु। नित्य (pi नैमित्तिक कर्तव्य Longii उपाय १०६१ s स्वयं प्रयोजन किङ्करवृत्ति unmsung देवतान्तरशब्दघटित

भगवदेकप्रीणनकिङ्करवृत्तितया देवतान्तरप्रीण DILD@LD WITG देवतान्तर यजनप्रयुक्त पारमैकान्त्यभङ्गम्॥।

(सा।प्र) स्वम्, आत्मानम् । तस्मिन्, कैङ्कर्ये । नियच्छन्तः, अन्यत्राप्रवृत्तिपूर्वकं नियमेन प्रवर्तयन्तः । यद्वा यदर्थम्, निरुपधिकानन्दरूपभगवदनुभवार्थम् । निरुपधिमहानन्दजलधौ, शेषत्वस्य स्वरूपानुबन्धित्वाच्छेष्यनुभवस्य निरुपाधिकत्वम् । नित्यनिरुपाधिकानन्दरूपब्रह्मविषयत्वादनुभवस्य महानन्दरूपत्वम् । एतादृशानुभवस्यापरिच्छिन्नतया जलधित्वेन निरुपणम् । तस्मिन्, भगवदनुभवे । स्वं नियच्छन्तः, आत्मानं विषयान्तरानुभवशून्यतया एकाग्रं कुर्वाणाः । कैङ्कर्यधनिनः, तदनुभवकारित कैङ्कर्यरूपधनं प्राप्ताः । कृपणमपि स्वम्, प्रपदनात्पूर्वं भगवदनुभवकारितकैङ्कर्यप्राप्त्यभावेन शोच्यमात्मानं कैङ्कर्यरूपस्वरूपप्राप्तपुरुषा॥।

(सा।वि) स्वम्, आत्मानम्, नियच्छन्तः, नियमयन्तः - तत्रैव कैङ्कर्यं कुर्मो नान्यत्रेत्यैकान्त्यं स्वीकुर्वन्त इति भावः । कृपणमपि । इतः प्राक् कैङ्कर्यदरिद्रमप्यात्मानं कैङ्कर्यधनिनः कैर्यधनवन्तो भूत्वा । कृतार्थीकुर्मः, सफलीकुर्मः । कैर्यलाभजनितबहुमानेन स्वात्मनि बहुवचनम् । कृतोपायानुष्ठानत्वं कृतकृत्यत्वम् । अनुष्ठितोपायस्य कैङ्कर्यरूपपुरुषार्थवत्वं॥।

(सा।सं) महानन्दजलधिभूतभगवत्प्रतिसम्बन्धिकतया स्वयं प्रयोजननित्यनैमित्तिकादिरूप॥।

[[६]]

मूÇधनिनः ॥ ३० ॥

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

६१ उपाय (विशेष) निष्ठा प्रपत्त्यनन्तरकाल की २५५ Gaon फल gujp कृष्णकं कर्तव्यांशी अन्वय

(सा।दी) कृतार्थ कग CGL ॥ ३०

ऩा

प्रपत्तिनिष्ठा निर्भर DILDmi, निस्संशय / Lonii, निर्भय g/Lonii, हृष्टमना QjLorrai, भगवद्विषय आज्ञानुज्ञारूपकैङ्कर्यरसिक १७, मुक्ततुल्य omi कृतकृत्य ii, कृतार्थगा DILळं, &LITILL UL १४५ कं मुनी LD कीpi। उपायनिष्ठा इत्यादि महाचूर्णिकैwn निर्भर un हेतुकं नाकं कLpi। प्रपत्ति अनन्तरकालमित्यादिun॥। (सा।स्वा) अळालीकं कृतकृत्यतया निर्भरत्वानुसन्धान लङ्काएं gopumaunl

५ ११ ३० ११

कळै

भी पूर्वोक्तशङ्ककलना विस्तरेण परिहरिॐॐॐ G प्रथमं भरन्यासोत्तरकाल परमफल । ॐ ॐ ॐ ब्रह्मनाडीप्रवेशकर्तव्य LD (Tgni, उपायान्तरनिषेध

LD कर्तव्यतया प्रसक्त, कृतकृत्य BnQGB/११ की शङ्कmu परिहरि ॐ& pri।

कर्तव्यांश इति ।॥।

यै

(सा।प्र) र्थानुभवेन कृतार्थी कुर्म इत्यर्थः ॥ ३० ॥

मोक्षार्थं भक्तियोग own निर्भरत्वं उपायनिष्ठा इत्यादिना ।

ननु भरन्यासस्य नैर्भर्यपर्यन्तत्वं नोपपद्यते पुरुषार्थान्तरसाधनानां चित्रावाजपेयादीनां प्रत्यवाय परिहारार्थानां नित्यनैमित्तिकानां च कर्तव्यत्वादित्यत्र मुमुक्षोः प्रपन्नस्य अनन्यगतिकत्वाच्चित्रायागादीनामपेक्षितत्वान्मोक्षार्थं च निरपेक्षस्य भरन्यासस्य कृतत्वान्नित्यात्यनैमित्तिकानां च भगवत्प्रीतिव्यतिरिक्तफलाजनकत्वेन कैङ्कर्यरूपत्वात् यत्किञ्चित्फलसाधनतया कर्तव्याभावात्कृतकृत्यत्वमुपपद्यत एवेति नैर्भर्यपर्यन्तत्वमेवेत्याह । ू उपायविशेषनिष्ठा इत्यादिना ।

(सा।वि) कृतार्थत्वमिति भेदः ॥ ३० ॥

अथ स्वस्यानुष्ठितोपायत्वात्पुनः कर्तव्यान्तराभावात्सत्यसङ्कल्पेन भगवतैव माशुच इति शोकनिषेधान्निर्भरस्सन्मोक्षयिष्यामि सङ्कल्पस्य भगवता कृतत्वात्तस्य सामर्थ्यादि पर्यालोच्य फलप्राप्तौ निस्संशयस्सन् इतरपुरुषार्थान् ससाधकान् सवासनं त्यक्त्वा स्वप्राप्यकैङ्कर्यपुरुषार्थहृष्टमनास्सन् देवादिऋणाभावेन तत्सम्बन्धं विहाय नित्यकर्मस्वप्यग्नीन्द्रादिशरीरक्परमात्माराधनतयाग्नीन्द्रादि शब्दानां साक्षाद्भगवद्वाचकपक्षाश्रयणेन साक्षात्परमात्माराधनतया वा कैर्यं कुर्वन्मुक्ततुल्यस्तिष्ठेदित्युपपादयति ।

यं उपायेत्यादिना प्रपत्ति अनन्तरकाल/१५/१५१, प्रपत्त्यनन्तरकालमारभ्य । कर्तव्यांश इति । मोक्षसाधकतया कर्तव्ये॥।

(सा।सं) कैङ्कर्यधनिनस्सन्तः । स्वम्, कृतार्थीकुर्मः । स्वमात्मानं निष्पन्नप्रयोजनं कुर्मः । इत्थं सङ्गृहीतं विवृणोति । उपायेत्यादिना । कृतं निरवशेषनिष्पन्नं यस्स्वतन्त्रस्सत्य॥।

फलप्रदLD न्याय ßgn

[[९९]]

कृतकृत्याधिकारः

[[६०]]

[[९९]]

[[७]]

मू-कर्तव्यांशम् सकृदनुष्ठान ६० सिद्धji स्वतन्त्र सत्यसङ्कल्प ६६ळा फलप्रदा “मा शुचः” नानी Gumsung jg भरन्यासरूपदशैowii uniii। निर्भर ६ormii “मामेकं शरणं व्रज” नगीpugu सिद्धोपायत्वेन स्वीकृत ६० सर्वेश्वरा “अहं त्वा सर्व पापेभ्यो मोक्षयिष्यामि । फलप्रधानसङ्कल्प ६० (सा।दी) स्वतन्त्राru सत्यसङ्कल्प / अमोघवचनत्वे हेतुकं ऊना। निस्संशयत्व ॐ ॐ

त्ति , निर्भयत्व, हेतुकं BILL Spni। मामेकमित्यादिun हृष्टमना Quins हेतुकं॥। (सा।स्वा) परमफलßल/ऊञ्छ/७८ ब्रह्मनाडीप्रवेशादिकमपेक्षित LL अßmg स्वीकृतभर गा शरण्या ताऩे सॆय्गैयाले अदिलिवऩुक्कु अबुमिल्लैयॆऩ्ऱु करुत्तु। ऩ् ताऩे सॆय्गिऱाऩागिल् पूरिueत् वारादो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। कर्तव्यांशमिति । सकृदनुष्ठान Quwn “सकृदेव हि शास्त्रार्थः कृतोऽयं तारयेन्नरम्” इत्यादिवचनं ज्ञापितम् । स्वतन्त्रेति । गुरुतरभक्तियोग g/L अचेतन LDTsun

TOLD wn तद्वशीकृत गळा ईश्वर “फलमत उपपत्तेः ऎऩ्गिऱ फलप्रदा का उपायान्तर दौर्घट्यादिनिमित्त LD १७s von कङ्क COLIT, ऎऩ्ऩै शरण-वरणं १६००/,

तन्मात्र वशीकृत ऩाऩ नाऩे उपायान्तरस्थान♚$ २० कार्यLD mii निर्वहिङ्ग, Guor कङ्क CLITOLD

प्रपत्ति-स्वातन्त्र्यमावश्यक [LD ७५IT उपायान्तर निषेधं भक्तिप्रपत्तिव्यतिरिक्तनिषेधपर १०७६ सिद्धोपाय-भूतशरण्यव्यतिरिक्त निषेधपर मादलागक् ५११५०१५५५५/। अतिलघूपाय विधि/ माशुचः नाम शा उपच्छन्दन Loorpm Gap शङ्कावारणार्थं सत्यसङ्क-ल्पेति । लळा सङ्कल्पिक अर्थ का कङ्क मुढा प्रतिहति

का शुभाशळं बहुजन्म साध्यभक्तिकार्य jng क्षणकालसाध्यव्यापार

ग८ उपपत्ति-विरुद्ध LD ६०? नानायনद्वं ऎऩ्ऩवरुळिच् gupnii। स्वतन्त्रेति । स्वतन्त्र

नियोगपर्यनु-योगानर्हन् ना कुङ्कु। शुभ, महाविश्वासादिना ऊं ५ विकल LDTS भरन्यासं पण्णिऩाल् Aतै BnL_Ggu फुलकं pig इति । आकिञ्चन्याद्यधि-काराङ्गपूर्णभरन्यासदशैou unijgp ११४। शुभानुग्रणं, दुरन्त दुष्कर्म १०१quins नरक असामर्थ्यादिनाquins फलविलम्बp on नील भय शङ्खैीकङ्क निर्भरत्वादिना ? Tাनী& Quipi। मामेकमित्यादिना । अधिकारि ल अंशं कृशीत प्रारब्धाप्रारब्धरूपसञ्चितकृत्स्नपाप muyi ईश्वरां अळिप्पिक्कै

क्

याले

तन्मूलभूतनरकभीतिum Quirl कुङ्का। अहेतुकLDITB मोक्षणसङ्कल्पं ४G GLDIT? ६७ D शङ्कावारणार्थं शरणं व्रजेत्यादि । उपायान्तरस्थानापन्नतया स्वीकृतभर गाळा।mulg। विपरीत॥। (सा।वि) न्वयो नास्ति । स्वयं प्रयोजनतया कर्तव्येऽन्वयोऽस्त्येवेति । ज्ञापनार्थमंशपदम् । ननु सकृत्प्रपदनानन्तरमप्युपासनन्यायेन पुनः पुनः कर्तव्यं स्यादित्यत्र पूर्वोक्तं सकृत्वं स्मारयति । सकृदिति । (सा।सं) सङ्कल्पः फलप्रदश्च न । तस्य माशुच इत्युक्त्या न निर्भरत्वं सिद्ध्येत् । यदि प्रपित्सुः स्वभरन्यास॥।

[[१]]

[[८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूविश्वचनीय DILDmii, समर्थ ६१omi, उपायभूत/Door ईश्वर unit फलसिद्धिu६) निस्संशय, निर्भय,

अन्यपुरुषार्थ rijsruji mum थी उपायान्तर १५१६०ruji, अकिञ्चना अयत्नLDIB महानिधिmwi Gumonii Curro Gumi ४Gळील परमपुरुषार्थ jmgujii nig हृष्टमना…

(सा।दी) का उपन्यसि ५८ mi - ५०Lup इत्यादिwni - BOLumlms, वासनैumlms समीप guji Low थी। पुरूषार्थ // Sir ऐश्वर्यादिकां काम्बऱ, काम्बु

कञ्छ, वासनै॥।

(सा।स्वा) विषय मुं वञ्चनादिकली आश्रितविषय “माता पिता भ्राता निवासश्शरणं सुहृत्” इति विश्वासनीयत्वात् स्वसङ्कल्पितफलनिर्वहणसमर्थत्वादकिञ्चनविषये उपायान्तरस्थानापन्नत्वात्फलसिद्धि संशयी कुङ्कु। चिरानुभूतेतर पुरुषार्थतदुपाय // कलना भी बह्वायाससाद्यमा परिचितपुरुषार्थतदुपायावलम्बन स्वारसिकहर्ष (५१ FnG GLom? ढाढङ्की शङ्गै mui परिहरि ॐ piri। mup इति । कडैयऱुगै, वासनैwmlms - समीपjmgujii Gourm अन्यपुरुषार्थ/लना, ऐश्वर्यादिना, अनित्यत्वाल्पत्वादिदोष ४। ४, कम्मुनीLULL। उपायान्तर / ना, साक्षादुपायभूतोपायान्तर (कलनाujii श्राकं ऊं की परम्परोपायान्तर /५१५६०rup Gopuq। Gupi४ की पुरुषार्थं निरुपाधिकापरिच्छिन्नानन्दरूप १००swin Gaujii, अनायास साध्य &wnGvwqjii, इतरपुरुषार्थतदुपाय (कान्ना स्वरूपविरुद्धतयाल्पत्वानित्यत्वादिदोषयुक्ततयाचिरपरिचितत्वेऽपि द्वेष्य त्यक्त/b॥।

(सा।प्र) कली, सवासनं त्यक्तान् । र, स्वसाधनैस्सह त्यक्तान् । काळा Qupiup, स्वेन प्राप्तव्यम् । मुमुक्षोस्स्वस्य भगवत्कैङ्कर्यव्यतिरिक्तपुरुषार्थापेक्षाभावात्तत्साधनैः तत्प्रददेवतान्तरैश्च सम्बन्धाभावात्कैङ्कर्यार्थं च सकृदेव कर्तव्यभरन्यासस्य कृतत्वात्तस्य च परापेक्षाभावेन तदर्थं कर्तव्यशेषाभावात् । “शरणं व्रज । सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि “॥।

(सा।वि) ५० वासना । AD, यथाच्छिन्नास्यात्तथा। भी, त्यक्त्वा । सवासनं त्यक्त्वेत्यर्थः । &mbu भी ६, ५४, साधनानि, अ यथा न स्यात्तथा । भी, त्यक्त्वा । साधनैस्सह त्यक्-त्वेत्यर्थः ।

कडैयऱ विट्टु उपायान्तर / on rupi काम्बऱ LO, अन्यपुरुषार्थ //कलना jio अतिक्रमस्सूचितः । चरमश्लोकाधिकारे उपायान्तरेषु वासनात्यागस्य वक्ष्यमाणत्वात्पुरुषार्थान्तरेषु साधनैस्सह त्यागकथनस्यौचित्याच्च - Quini Gun, प्राप्त इव काङ्ग Gupii ४की स्वेन प्राप्तव्यम् । unijg॥।

(सा।सं) दशांस्वां न विजानीयात्तदापि न नैर्भर्यं सिद्ध्येत् । यदि सिद्धोपायत्वेन स्वीकृतोऽपि फलप्रधान-सङ्कल्पं न कुर्यात्तदा स न विश्वचनीयस्स्यात् । स्वयम्फलसिद्धौ निस्संशयश्च न स्यात् । अत स्वीकृत भरस्य अनेवं विधत्वाद्विश्वचनीयतमे भगवति फलसिद्धौ निस्संशयोऽहम् । फलाय निर्भरश्चाहमित्याह । Q इत्यादिना । हृष्टमनस्कत्वे निर्भरत्वनिस्संशयत्वे हेतू । हेत्वन्तराण्याह &mLup इति । कलLwp निश्शेषम् । soup, वासनया सह । mi/ शास्त्रेणेति शेषः ।

कडैयऱ्

कडैयऱ

।

कृतकृत्याधिकारः

(सा।दी) भगवद्विषय कैङ्कर्यपरं हेतुकं BILL@&pri। मं ऩागैयाल् वैक् काट्टुगिऱार्।

[[९]]

(सा।स्वा) बालumouji, पुरुषार्थविषयहर्ष कुङ्किं मुकं gopuimupuq। शुग ूळं, प्रपन्नाधिकारि पञ्चमहायज्ञादिनाला नित्यनैमित्तिक । ऊना त्यजिpg? आद्ये अलेपकमतवदैच्छिकसञ्चारं प्रसङ्गिकं “अक्रियावदनर्थाय तत्तुकर्म समाचरेत्” लग

ऎऩ्ऱु प्रपन्न/कं नित्य-नैमित्तिककर्तव्यताविधिuji विरोधिñळं। अन्त्यपक्ष ॐ कर्तव्यबाहुल्य की कंलzun कृतकृत्यतया निर्भरत्वादिकं कृतकृत्य, कृतार्थmji, p शास्त्रसम्प्रदाय (ॐ) का विरोधि, अधिकारिकं नित्य नैमित्तिककर्तव्य उपाय LDIT अनुष्ठेय Down मुक्तmii Guru शेषत्वस्वरूप प्रयुक्ततया शेष्यभिमताचरणरूप Louis काळङ्ग पुरुषार्थरूप LDING फलार्थ २०१७ कर्तव्य Dj@vironwownav फलार्थ १० १७/८६५ कर्तव्यांशं पूर्वं कृत Linsunajib उपायपुरुषार्थपूर्ति unav शास्त्रसम्प्रदाय (५) ऊना कृतकृत्य, कृतार्थ, प्रशंसि ऊं की किनाাpis CB पूणवियरिऩ् करिमॆऩ्ऱुम् वेण्डादॆऩ्ऱु सॊल्ल वन्ददुगळऩ्ऩॆऩ्ऩिल्, श्रÛung। मुक्तmgi Gun शेषत्वस्वरूपप्रयुक्ततया शेष्यभिमताचरणं शास्त्रीय १०६०१ Mis ऐच्छिक LDITB अनुष्ठिॐs प्रसङ्गिung? मुक्तां प्रत्यक्षेण परमपुरुषाभिप्राय jongum । तदभिमताचरणं शास्त्र ढाली कङ्क रङ्गगी गाय बद्ध गाळा लं कृतकृत्याधिकारि विषय ॐ ईश्वरा वर्णाश्रमाद्यनुगुण LD ७८ शास्त्रचोदित शेषवृत्ति ग &LQJ ूगा। सङ्कल्पिलं sun / शेष्यभिमत Log अभिमत त्तै इन्द अरिङ्ग अवुशुद्धाले यऱिय माट्टामैयाले पूत्ताल् अऱिन्दे तदुक्तप्रकार LD ०७८६, अनुष्ठि कण्ठ कं कणगली, श्रपंung शास्त्रमग्नीन्द्रादिदेवतान्तरयजनरूपLD/B वर्णाश्रमादि धर्म //ना विधिमं

तच्चोदित प्रकार LD ७८ अनुष्ठि ॐ ॐ ॐ “नान्यं देवं नमस्कुर्यात्” इति निषेधातिक्रमं या पारमैकान्त्यस्वरूप कुङ्कु कंल विरुद्ध १० १७८०७५७? नित्यनैमित्तिकादि प्रविष्टाग्नीन्द्रादि शब्दम् “ये यजन्ति” इत्यादि शास्त्रबल योगव्युत्पत्त्यादिना नारायणादिशब्द CLINTU साक्षाद्भगवद्वाचक LD IT ST तदाराधनरूप LD ITS GU अनुष्ठेय sun देवतान्तरयजन प्रसक्तिuinodGum, “जायमानो वै ब्रह्माणस्त्रिभि ऋणवा जायत” इत्यादिनी देवतान्तरयजनादि ॐ ऋणत्रयापाकरणं ६७

GOLD/॥।

यै

(सा।प्र) इति वक्तुरपि, सत्यकामस्सत्यसङ्कल्पः । अप्यहं जीवितं जह्यां त्वां वा सीते सलक्ष्मणाम् । न हि प्रतिज्ञां संश्रुत्य ब्राह्मणेभ्यो विशेषतः । मित्र भावेन सम्प्राप्तं न त्यजेयं कथञ्चन । दोषो यद्यपि तस्य स्यात् सतामेतदगर्हितम् । रामो द्विर्नाभिभाषत” इत्यादिभिस्सत्यप्रतिज्ञत्वावगमाच्च स्वयं कृतकृत्य इति निर्भरो भवेदेवेति भावः । ननु “त्रिभि ऋणवा जायते ब्रह्मचर्येण ऋषिभ्यो यज्ञेन देवेभ्यः प्रजया पितृभ्यः । ऋणानि त्रीण्यपाकृत्य मनो मोक्षे निवेशयेत्” इति ऋणि॥

[[१०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू-“देवर्षिभूतात्मनृणां पितॄणां न किङ्करोऽयमनृणी च राजन् ।

सर्वात्मना यश्शरणं शरण्यं नारायणं लोकगुरुं प्रपन्नः । । " ढाणकी श्लोक ६०१११४u प्रजापति पशुपति Glwormni Curroo CufLG G६०१४-१५ कङ्कील सजातीय] [] [६६] क्षेत्रज्ञum @min अवसर॥f६० ६५० Cum ६० उपाधिकाqws॥।

(सा।दी) देवर्षीत्यादि । देवानां ऋषीणां भूतात्मनां पितॄणां च न किङ्करः भूताख्याश्च ते आत्मनश्चेति भूतात्मानः - देवयज्ञाद्याराध्यलिग की ५१ - सर्वात्मना, सर्वप्रकारेण - प्राप्यत्वेन प्रापकत्वेन च सर्वविधबन्धुत्वेन वा सजातीय, कर्मवश्यतया सजातीय

Guno, लोकj Comiअवसर/us ध्यानं Loni Gurav। उपाधि ऊना, ब्राह्मण्यादिका॥।

कैक्कूलि

(सा।स्वा) विरोधिwn? गायन में Quipi। देवर्षिभूतात्मनृणामित्यादि महावाक्य BIG। देवर्षीति । अयम्, प्रपन्नाधिकारी । देवानामृषीणां, भूताश्च ते आत्मानश्च भूतात्मनां, नृणां च न किङ्करः । देवयज्ञादिनी देवतान्तर शेषिवृत्ति १६०६०१ BL। देवादिदेवादीनां ऋणापकरण pii गङ्ग। सर्वात्मना सर्वप्रकारेण, प्राप्यत्वेन प्रापकत्वेन । प्रजापतीति - शेषित्वबोधक पति शब्द प्रजैकं तत्किङ्करवृत्तिकर्मकृतप्रजात्वोपाधिक LDIT & प्रसक्तै ढङ्ग कुङ्कु। पशुपति, “पशवः पाशिता” इत्यादि स्थलवत्पशुशब्दं बद्धचेतनपर QL कुङ्कु। सजातीय प्राण, बद्धचेतनत्वेन सजातीय - gmi अवसर न

ओरोर् GunG, लोकjana यता की भृत्या n “देहि मे ददामि ते "

M&&& इत्यादि प्रकारेण pg। उपाधीति कर्म-कृतब्राह्मण॥।

(सा।प्र) त्वावगमादृणापकरणार्थं कर्तव्यमस्तीत्यत्राह । देवर्षिभूतात्मेत्यादिना । “देवभूता आत्मानः । ऋषिभूताः नरश्च तेषामित्यर्थः । देवानां न किङ्कर इत्युक्ते निरुपाधिक देवभूतभगवत्कैङ्कर्य किङ्करत्वस्यापि निषेधप्रसङ्ग इति तन्निवृत्यर्थमात्मनामित्युक्तिः । “आत्मनां पततामधः आत्मनः परमात्मनः” इत्यादिषु जीवेषु प्रसिद्धत्वात् । आचार्य कैङ्कर्य निषेध व्यावृत्यर्थो ऋषि शब्दः - “ध्यानेन योवेद तत्परं ब्रह्म विभातीति निर्वाणं न तत्र देवा न ऋषयो न पितर ईशते प्रतिबुद्धस्सर्वं बुध्यति । यस्त्वेवं ब्राह्मणो विद्यात्तस्य देवा असन्वशे” इत्यादि श्रुत्युपब्रह्मणभूतदेवर्षि भूतात्मेत्यादिवचनादृणाभावावग मात्तदर्थमपि कर्तव्यं नास्तीत्यर्थः । ॐ GunG, “देहि मे ददामि तत्” इत्याद्युक्तप्रकारेण स्वकार्यकरणार्थम्॥।

ऊं

(सा।वि) दृष्ट्वा । देवभूतात्मनां ऋषिभूतनृणां पितॄणां चेति सम्बन्धः । भूतात्मानो भूतयज्ञदेवता इति केचित् । ii Gun Go, एवं प्रकारेण नायं दृष्टान्ततया निर्देशः । किन्तु प्रदर्शनपरतया । GumiLG G४१७६११९५ऊं ८०, नामधृत्यावस्थितवतः । क्षेत्रज्ञ rii upp, जीवान् प्रति Food Gun ू, वेतनोपाधिनेव । उपाधि ५०qws “जायमानो वै ब्राह्मणस्त्रिभि ऋणवा॥। (सा।सं) देवर्षीति। श्लोके भूतशब्देन देहसम्बन्धिनोऽतिथयश्शोच्यन्ते । आत्मशब्दः स्ववाची । “महतापुण्यपण्येने”त्युक्तविधया संसारोत्तरणप्रपत्तौ स्वयं न प्रपतन्ते चेत्स्वात्मानं प्रतिस्वयं ऋणी भवति । अत एवोच्यते, “आत्मद्रुहममर्यादं मूढमुज्झित सत्पथम्” इति । सजातीयत्वम्, कर्मवश्यत्वेन । ०५५४००, पृतिकृत्यर्थोऽपकरणम् । उपाधिः, वर्णाश्रमादिः । अवसर॥।

कृतकृत्याधिकारः

[[११]]

ई - वॆऴुदामऱैगळिले पेरिट्टुक् किडक्किऱ वडुमैत्तिट्टुम्, मुदल् माळादे पॊलिसै यिट्टुप् पॊरुगिऱ तऩिसुदीट्टुम् क(कि)ऴित्तवऩागैयाले॥।

(सा।दी)

(ging Lomopui वेदकुं$ CLLOM

BLG,

लगाऊं किङ्कर तकनीकलंलं SG। १, प्रतिदिन तत्तद्भजनादिरूप ली, pg, मूलधनं, वृद्धि

भृत्यकृत्यं ११६६८७ कलङ्कनल&un, मुक्तgi GunG किञ्चित्करQum स्वयं

इन्द्रादि॥।

(सा।स्वा) त्वाद्युपाधिकाqwing pug - नफुकाल, ना४ नफुging वेद मुं

Gov। कृत्रिमसरस्वति

अन्तर्गतLDITI लिखित L

क

नफुgiuGwpu१४। GLO SIL की, वेद

की LD BLLG, “यथा पशुरेवं स देवानां जायमानो वै ब्राह्मण” इत्यादि प्रमाणरूप LDING ढग किङ्कर लगातक (फुलकं कG ELLO - g, ऋण♚ॐ वृद्ध्यंशव्यतिरिक्तमूल्यधनम् । QL वृद्धि - LGi Gun &, यां ११) श्री शेषवृत्ति मूल्य

wing इतरदेवतैका ठ कर्मफल १०८०p मूल्यधन लं वृद्ध्यर्थ १००७०८५ प्रतिदिनम् १ भृत्यकृत्यं ११०००१ १। “कुसीदमेके विहरन्ति सर्वं य आशीर्वदन्तो ददत्यत्र किञ्चित्” नाङ्की वृद्धि-विशिष्टऋण॥। (सा।प्र)द्रव्यप्रधानवत् । ढाला Lompul Gov लेखनानर्हश्रुतौ । LG की कील मुं GLO, तदेकदेशतयान्तर्भावितस्य, “त्रिभि ऋणवाजायते । यथा पशुरेवं स देवानाम्” इत्यादेर्दास्यशेधकपत्रस्थानीयस्य वाक्यस्य । BLDINGINGH Gii Gung, स्वेन स्वीकृत समसङ्ख्याप्रधानेऽपि मूलद्रव्यं यथा न दत्तं स्यात्तथा वर्धमानतया स्थितव सूचकस्य । णी, ऋणज्ञापकपत्रस्थानीयस्य “कुसीदमेके विहरन्ति सर्वं य आशीर्वदन्तो ददतीह किञ्चित् । पर्यन्त लोकास्त्विह ते भवन्ति अनाशिषस्तु विजयायानन्ताय । देहिमे ददामि ते त्रिभि ऋणवाजायते” इत्यादि श्रुतिवाक्यस्य - Sun, छेदकत्वात् । तदविषयत्वादित्यर्थः । नन्वेवं फलान्तरार्थं॥।

(सा।वि) जायते । ब्रह्मचर्येण ऋषिभ्यो यज्ञेन देवेभ्यः प्रजया पितृभ्य एष वा अनृणो यः पुत्री यज्वा ब्रह्मचारी वासी”ति श्रुत्या ब्राह्मण्याद्युपाधिमूलकलतया । नफुक Lop&न/C, लेखनानर्हेष्व कृत्रिमेषु वेदेष्विति यावत् । बीऊं SL कङ्की, देशकालतयास्थितस्य, श्रß $LG, दास्यज्ञापकपत्रभूतस्य । त्रिभि ऋणवा जायते । यथा पशुरेवं स देवानाम्” इत्यादि वाक्यस्य । g LDIT GITIN GH, स्वीकृतसमसङ्ख्याकद्रव्यप्रधाने मूलद्रव्यं यथा दत्तं न स्यात्तथा। Q, वृद्धिमात्रप्रधानेन मूलऋणस्थितत्वसूचकस्य नित्यं सूचनविभजनेऽपि यथा ऋणित्वं न निवर्तेत तथा प्रतिपादकस्य । ढणी, ऋणज्ञापक पत्रस्य “कुसीदमेके विहरन्ति सर्वं य आशीर्वदन्तो ददत्यत्र किञ्चित् । दे हि मे ददामि ते” इत्यादि वाक्यस्य च ।

un, छेदकतया, “यस्त्वेवं॥।

(सा।सं) शब्दो नित्याद्यनुष्ठानकालपरः । न Loopsनी), अनन्तापारानुश्रुतिषु, DILLO, आम्नातत्वेन स्थितम् । हुँ SLG, “एतेदेवयज” इत्यादिरूप देवादिदास्यपत्रिकाम् QL, वृद्धिः । दास्यरूपमौल्ये स्थित एववृद्धि प्रधानरूप “आज्यस्यैवना उपांशुवचन्ते वचन्त इत्यादिना तत्तद्रव्यैस्तत्तत्कालयजनरूपऋणपत्रिकाञ्च । “न किङ्करो नायमृणी चेति । की॥।

[[१२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू-पञ्चमहायज्ञादिना नित्यनैमित्तिका अन्यान्ना Cirung “ये यजन्ति पितॄन्देवान्ब्राह्मणान्सहुताशनान् । सर्वभूतान्तरात्मानं विष्णुमेव यजन्ति ते” इत्यादि) महर्षिक ऎऱुदियिट्टबडिये tanilवुक्कुच् चट्टै मेले मालैयैयुम् Aईणत्तैयुमिट्टालुम् (सा।दी) शब्द ना winsunn ऐकान्त्यहीन कं मुक्तgi Gun p GH/]& Tņनी Grupni। पञ्चमहा यज्ञेत्यादि - नीलकंgni Gunvaji H♚&pfnmuruji गङ्गा/ अन्वयम् । gomi Guruji ग H♚&pfnvmuuqio Lipig नित्यनैमित्तिक/ना अनुष्ठि कंgii Guing/ तत्तद्देवताशरीरकपरमात्मयजने प्रमाणं BILL Spi। ये यजन्तीत्यादि, एकान्तिनः - पित्रादीन्यजन्ते

प्रकारविषयोपचार (५ का सर्वभूतान्तरात्मानं विष्णुमेव यजन्ति न देवतामात्रं प्रीति Quorm/LD/ लोकदृष्टान्तjmgujii Bipi। राजसेवक इत्यादि॥। (सा।स्वा) पत्रjmgujii फील - कुणी, ऋणम् ये यजन्तीत्यादि ये परमैकान्तिनः - पितॄन्, पित्रादि शब्दानुच्चार्य यजन्तीत्यर्थः - अन्यथोद्देश्यविधेययोः परस्परविरोधापत्तेः - सर्वभूतान्तरात्मानमिति हेतुकर्भम् - सर्वान्तर्यामितया भगवतः सर्वशब्दानान्तद्वाचकतया तत्तच्छब्दोच्चारणपूर्वकयजनस्य भगवद्यजनरूपत्वमावश्यक Q/LD/५५। कुङ्कु। शुभता, लोकदृष्ट्या देवतान्तर शब्द, यजिलं अनन्यथा सिद्धलिङ्गस्थल ककनी देवतान्तरद्वारकLDITS यजनमावश्यकLDIST दृष्टान्तßgn देवतान्तरसम्बन्धं

प्रकारिकं

देवतान्तरसम्बन्धं ? नळान्ना लौकिक- pi। राजसेवक इति कञ्चुकम्॥।

(सा।प्र) कर्तव्याभावेऽपि “एकान्तिनस्सदा ब्रह्मध्यायिनो योगिनो हि ये । तेषां तत्परमं स्थानं यद्वै पश्यन्ति सूरय” इत्याद्युक्तपारमैकान्ध्यानुरूपस्वाधिकाराभङ्गाय देवतान्तरनामोच्चारणवर्जनं कर्तव्यं तच्च न सम्भवति । देवतान्तरवाचकैर्मन्त्रैः पञ्चमहायज्ञादीनामनुष्ठेयत्वादित्यत्राह । पञ्चमहायज्ञादिना इत्यादिना॥।

(सा।वि) ब्राह्मणो विद्यात्तस्य देवा असन्वशे” इत्यादिना दास्यज्ञापकस्य देवर्षिभूतात्मनृणामित्यादिना “त्रिभि ऋणवान्जायत” इत्यादि वाक्यस्य ब्रह्मविद्व्यतिरिक्तविषयतया सङ्कुचितत्वेन देवतान्तर दास्यादि ज्ञापक प्रमाणाभावेनेत्यर्थः । ननु ऋणि श्रुत्या देवतान्तरसम्बन्धाभावेऽपि कैङ्कर्यभूतनित्यकर्मणादेवतान्तरसम्बन्धोऽवर्जनीय इत्यत आह पञ्चमहायज्ञादि ८६०७७ळा इति । अि Liqui, महर्षिभिर्निश्चितप्रकारेण FLOL GLDG, कञ्चुकस्योपरि॥।

कळा

(सा।सं) तर्हि मुक्तवच्छास्त्रावश्यत्वमेव स्यादिति नाशङ्कयम् । “प्रियोऽपि न प्रियोऽसौ मे आज्ञाच्छेदी मम द्रोही। यथा हि वल्लभो राज्ञः । वर्णाश्रमाचारवतान्” नित्याद्यवश्यङ्कार्यमेवेति वेदविदान्निर्णयात्-कथम् । “न किङ्करो नायमृणी च’ इत्यभिसन्धिमतस्तत्करणमित्यत्राह । पञ्चमहायज्ञादिना।७६६ग इत्या-दिना । द्वेधात्र निर्वाहः । अत्र पर्यवसानवृत्या ते शब्दाः परमात्मपर्यन्ता इत्येकः । साक्षादेव परमात्म-वाचका इत्यपरः । तत्र प्रथमनिर्वाहमुपपादयति । ये यजन्तीत्यादिना॥।

कळा

।

[[१]]

कृतकृत्याधिकारः

[[१३]]

मूराजा प्रीति प्रयोजन DB की Guno यज्ञा-

ग्रहराद्ध्यायादिक।oji॥।

(सा।दी) तत्तच्छब्द /५१५६०ना साक्षात्परमात्मविषय [DIT ॐ की यजि ऊं ५ पक्षी प्रमाण/१&TL_G&pmi। यज्ञाग्रहराध्यायेत्यादिu। श्रीमहाभारतं यज्ञाग्रहराध्यायम्॥।

कळै

(सा।स्वा) प्रमाण/i१५६७ इन्द्रादि ५० ना आराध्यराॐ माढकं लौकिकदृष्टान्तमात्रŠgr प्रमाणान्यथाकरणं ĐnQGLDQQ देवतान्तरानाराध्यतायां प्रमाणं कLGpi। यज्ञाग्रहरेति

श्रीमहाभारत यज्ञाग्रहराध्याय “एवमेव महाभागः पद्मनाभः सनातनः॥।

(सा।प्र) FLL, कञ्चुकार्थत्वाभावेन । यज्ञाग्रहराध्याय का इति । “कथं स भगवन्देवो यज्ञेष्वग्रहरः प्रभुः । यज्ञधारी च सततं वेदवेदान्तकृत्यथा “इति पृष्ठे” परमात्मेति यं प्राहुः साङ्ख्ययोगविदो जनाः । महापुरुषसञ्ज्ञां स लभते स्वेन तेजसा । तस्मात्प्रसूतमव्यक्तं प्रधानं हि विदुर्बुधाः” इत्यारभ्य “वेदाहमेतं पुरुषं महान्तम्” इत्यादिना श्रियः-पतित्वेनोक्तान्महापुरुषात् सर्वजगदुत्पत्तिमभिधायतस्मादुत्पन्नानां ब्रह्मरुद्रादीनां स्वस्वलोक निर्वाहः कथं स्यादिति व्याकुलत्वमुक्त्वा तत्सिद्ध्यर्थं “इतस्सर्वे भिगच्छामश्शरण्यं लोकसाक्षिणम् । महापुरुषमव्यक्तं स नो वक्ष्यति यद्धितम्” इत्युक्त्वा तेषां तपश्चर्यां चोक्त्वा तत्प्रसन्नेन भगवता “विज्ञातं वो मतं कार्यं तच्च लोकहितं महत् । प्रवृत्तियुक्तं कर्तव्यं युष्मत्प्राणोपब्रह्मणम् । सुतप्तं वस्तपो देवा” इत्यारभ्य “एष ब्रह्मा लोकगुरुस्सर्वलोकपितामहः । यूयं च विबुध श्रेष्ठा मां यजध्वं समाहिताः । सर्वे भागान्कल्पयध्वं यज्ञेषु मम नित्यशः । तत्र श्रेयो विधास्यामि यथाधिकारमीश्वराः । ततस्तेऽपि बुधास्सर्वे ब्रह्मा ते च महर्षयः । वेददृष्टेन विधिना वैष्णवं क्रतुमारभन् । तस्मिन्सत्रे तदा ब्रह्मा तस्मै भागमकल्पयत् । देवा देवर्षयश्चैव स्वयं भागमकल्पयत् । ते कार्तयुभुधर्माणो भागाः परमसंस्कृताः । प्रापुरादित्यवर्णं तं पुरुषं तमसः परम्” इत्युक्त्वा । तेन च भगवता देवान्प्रति “यो मे यथा कल्पितवान् भागमस्मिन् महाक्रतौ । स तथा यज्ञभागार्हो वेदसूत्रे मया कृतः । याः क्रियाः प्रचरिष्यन्ति॥।

(सा।वि) LLL, प्रक्षेपेऽपि

मुण्डा, कञ्चुकेन सह सम्बन्धं त्यक्त्वा कञ्चुकार्थत्वाभावेनेति भावः । यज्ञाग्रहराध्याय इति । भारते “कथं स भगवान् देवो यज्ञेष्वग्रहरः प्रभु’रिति प्रश्ने भगवता सृष्टब्रह्मरुद्रादीनां लोककार्यनिर्वाहसामर्थ्येन व्याकुलत्वमुक्त्वा ततो भगवन्तं प्रति तेषां तपश्चर्यामुक्त्वा “एष ब्रह्मा लोकगुरुस्सर्वलोकपितामहः । यूयं च विबुधश्रेष्ठा मां यजध्वं समाहिताः । सर्वे भागान्कल्पयध्वं यज्ञेषु मम नित्यशः । तत्र श्रेयो विधास्यामि” इत्यादिना भगवत्परमुक्त्वा “ततस्ते विबुधास्सर्वे ब्रह्मा लोकपितामहः । वेददृष्टेन विधिना वैष्णवं क्रतुमारभत् । तस्मिन् सत्रे तदा ब्रह्मा तस्मै भागमकल्पयत् । ते कार्तयुग॥।

(सा।सं) द्वितीयमुपपादयति । यज्ञाग्रहारेति । अयमध्यायो भारतस्थः । तत्र सर्वशब्दानां॥।

[[१४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू-

[-श्रीहस्तिगिरिमाहात्म्य॥।

(सा।स्वा) यज्ञेष्वग्रहरः प्रोक्तो यज्ञधारी च नित्यदे”त्यादिकमुक्त

कुँम्। - श्रीहस्तिगिरीति “न यष्टव्या मया यूयं कदाचिदपि देवताः । अन्येनापि भवाम्भोधिं तर्तुकामेन केनचित् । दत्तं युष्मन्मुखादुङ्क्ते हविस्तु स्वर्गिभिर्हरिः । मुमुक्षुभिस्तथाभुङ्क्ते स्वयमेवजनार्दनः ।”इत्यादिकमुक्त Q/LD/m/ ५००ॐ८/। देवतान्तर शब्द / पर्यवसानवृत्ति

साक्षाद्भगवद्वाचकतै॥।

[[१]]

(सा।प्र) प्रवृत्तिफलसत्कृताः । ताभिराप्यायितबलालोकान्वैधारयिष्थे”ति सर्वेषां यष्टव्यत्वं भगवद्दत्तमुक्त्वा “एष लोकगुरुर्ब्रह्मा जगदादिकरः प्रभुः” इत्यादिना ब्रह्मरुद्रयोर्वरप्रधानशक्तिं भगवद्दत्तामुक्त्वा “एवमेव महाभागः पद्मनाभः सनातनः । यज्ञेष्वग्रहरः प्रोक्तो यज्ञधारी च नित्यदा । निवृत्तिं चास्थितो धर्मं गतिरक्षयधर्मिणाम्” इति साक्षात्सर्वकर्म समराध्यत्वोक्तेस्तद्रीत्येत्यर्थः । श्रीहस्तिगिरि माहात्म्य

या इति । “ततः सर्वेषु पशुषु हूयमानेषु पद्मभूः । यज्ञं यज्ञेश्वरं विष्णुं वरदं भक्तवत्सलम् । अग्निमध्ये स्थितं ध्यात्वा सर्वं तस्मै न्यवेदयत् । यज्ञमूर्तिरनन्तात्मा वैकुण्ठः प्रीयतामिति । तत्सर्वं प्रतिजग्राह ब्रह्मणा विनिवेदितम् । सर्वलोकेश्वरस्साक्षात् वरदो हव्यकव्यभुक् । यः पशुर्येन मन्त्रेण यद्देवत्योऽभि धीयते । स पशुस्तेन मन्त्रेण तद्देवत्योऽपि हूयते । तथापि त्रिदशैस्स्वांशो लभ्यते न च कश्चन । गृहीतं विष्णुना सर्वं धातुः प्रियचिकीर्षया ॥ देवाः किमिदं कल्पितोऽस्माकं त्वया लोकपितामह । यज्ञभगोभा न चास्माभिर्लभ्यते त्वत्समक्षतः । ब्रह्मा न यष्टव्या मया यूयं कदाचिदपि देवताः । अन्येनापि भवाम्-भोधिं तर्तुकामेन केनचित् । दत्तम्युष्मन्मुखादुङ्क्ते हविस्तु स्वर्गिभिर्हरिः । मुमुक्षुभिस्तथा भुङ्क्ते स्वय-मेव जनार्दनः ॥ इति मुमुक्षुभिस्स्वयमेव साक्षाद्यष्टव्य इत्युक्तेश्चेत्यर्थः । एवं च शरीरगतधर्म-प्रवृत्ति-निमित्तकानां बालयुववृद्धादि शब्दानां यथा शरीरद्वाराशरीरिपर्यन्तत्वं न तु शरीरमात्र पर्यवसानं तद्वदेवाग्नीन्द्रादिशब्दानामग्नीन्द्रादि शरीरक परमात्म पर्यवसायित्वात्॥।

(सा।वि) धर्माणो भागाः परमसंस्कृताः । प्रापुरादित्यवर्णं तं पुरुषं तमसः परम् “इत्युक्त्वा” यो मे यथा कल्पितवान्भागमस्मिन्महाक्रतौ । स तथा यज्ञभागार्हो वेदसूत्रे मया कृतः” इति भगवद्वरदान मुक्त्वा “एवमेव महाभाग पद्मनाभस्सनातनः । यज्ञेष्वग्रहरः प्रोक्तो यज्ञधारी च नित्यदा” इत्युक्तम् । हस्तिगिरिमाहात्म्य♚$@i इति । “प्रतिजग्राह पशुषु हूयमानेषु पद्मभूः । यज्ञं यज्ञेश्वरं विष्णुं वरदं भक्तवत्सलम् ।अग्निमध्ये स्थितं ध्यात्वा सर्वं तस्मै न्यवेदयत् । यज्ञमूर्मिरनन्तात्मा वैकुण्ठः प्रीयतामिति । तत्सर्वं प्रतिजग्राह ब्रह्मणो विनिवेदितम् । सर्वलोकेश्वरस्साक्षाद्वरदो हव्यकव्यभुक् । यः पशुर्येन मन्त्रेण यद्देवत्योऽभिधीयते । स पशुस्तेन मन्त्रेण तद्देवत्योऽपि हूयते । तथापि त्रिदशैस्स्वांशो लभ्यते न च कश्चन । ग्रहीतम्॥।

(सा।सं) साक्षात्भगवत्परत्वमेवावयवशक्तिपौष्कल्यादुक्तमिति भावः । “न यष्टव्या मया यूयं कदाचिदपि देवताः । अन्येनापि भवाम्भोधिं तर्तुकामेन केनचित्” इत्यादीनि हस्तिगिरिमाहात्म्ये ।कृतकृत्याधिकारः

[[१५]]

मू-साक्षादप्यविरोधं जैमिनिः” नगकील सूत्र

qu देवतैा पितृना नाकी FLML&TTG

अयं शब्दान्ना अवयवशक्तिपौष्कल्य

ईश्वरा पक्कलिलेरि वऩङ्गळ् पोले निऱ्किऱ निलैयैयुम् कण्डु अवऱ्ऱिऩुडैय उच्चारणादि५६f६) श्वेतद्वीपवासि []]]] शुद्धयाजि& GLC६० ला परमैकान्तित्वं ५६moung ली♚कील lqow निरूपिणं॥।

(सा।दी) “साक्षादप्यविरोधं जैमिनिः” अग्र्यादिशब्दानाम् । “अन्वग्निस्तेऽग्रं नयत्वि"त्यादि श्रुतिप्रसिद्धिwn अग्रनयनादिव्युत्पत्या साक्षाद्भगवद्वाचकत्वेऽपि विरोधाभावं जैमिनिराचार्यो मन्यते ढाळा/ सूत्रार्थम् । FLLML&GOLD, कञ्चुक / GOL, शब्द / कामं कुव्यकं ।p अवयवशक्ति, अवयवार्थम् अग्रनयनादि शुद्धयाजिनां देवतान्तरं स्वरूपेणावस्थितत्वात् शुद्ध गाळा परमात्मा॥।

श्रीहस्ति-

(सा।स्वा) पी ं प्रमाण / Bipi। साक्षादीति । श्रीकोश / गिरिमाहात्म्य मिति वाक्यानन्तरं न यष्टव्य OLD की वचनं पठित LDI (ऊं की १। অक्रां अन्तिवतLDTsun अनुपपन्नम् । अवयवशक्तीति । अग्नि शब्दे “अन्वग्निस्तेऽग्रन्नयत्वि" त्यादि प्रकारेणाग्रनेतृत्वम्, वैश्वानरशब्दे विश्वनेतृत्वं, प्रजापति शब्दे प्रजापतित्वमित्याद्यवयवार्थं पौष्कल्यस्य भगवत्येव सत्वाद्योगव्युत्पत्या ईश्वरा अनुसन्धेय आराध्य गीता कÖÖ। श्वेतेति । श्वेतद्वीपनिवासि शुद्धयाजिकं साक्षाद्भगवद्भाचक नारायणादि शब्दोच्चारण ॐ ॐ ॐ घटकतया नारादि शब्दोच्चारण पारमैकान्त्यं भङ्गgmi Gun उद्देश्यताभिप्राय

Dr॥।

(सा।प्र) भगवताराधनत्वमिति न देवतान्तरसम्बन्धगन्ध इति भावः । साक्षादप्यविरोधमित्यादिना अग्निवैश्वानरेन्द्रादिशब्दप्रवृत्तिनिमित्त भूतानामग्रनयनविश्वनरनियन्तृत्व परमैश्वर्यप्रजापतित्वाव्यवयवार्थानां भगवत्येव पुष्कलत्वात्तत्तच्छब्दानां साक्षाद्भगवद्वाचकत्वाद्वा केवल भगवताराधनत्वान्न पारमैकान्त्यभङ्ग इति भावः । FLML&CGL, कञ्चुकस्थानीय देवतान्तर द्वारत्वाभावेन॥। (सा।वि) विष्णुना सर्वं धातुः प्रियचिकीर्षया । । देवाः किमिदं कल्पितोऽस्माकं त्वया लोकपितामह । यज्ञभागो न चास्माभिर्लभ्यते त्वत्समक्षतः । । ब्रह्मा न यष्टव्या मया यूयं कदाचिदपि देवताः । अन्येनापि भवाम्भोधिं तर्तुकामेन केनचित् । दत्तं युष्मन्मुखादुङ्क्ते हरिस्तु स्वर्गिभिर्हविः । मुमुक्षुभिस्तदा भुङ्क्ते स्वयमेव जनार्दनः ॥ इति हस्तिगिरि माहात्म्ये उक्तम् । सूत्रमिति । अग्नीन्द्रादि शब्दानामग्रनयनाद्यवयवशक्तिपौष्कल्यस्य भगवत्येव विद्यमानत्वादग्नीन्द्रादि शरीर प्रतिपादनमद्वारीकृत्य साक्षादेव भगवद्वाचकत्वमिति न्यायार्थः । FLML&GGING, कञ्चुकतुल्य देवताप्रतिपादकसम्बन्धं परित्यज्य gung higi monu, अविनश्य विद्यामानस्थितिं ॥।

(सा।सं) ♚gimo, भगवत्परत्वम् । प्रथमं निर्वाहं समुच्चिनोति । mouji इति । निर्वाहद्वयेनापि फलितमाह य इति । शुद्धयाजिक Gun इत्युक्त्या प्रथम निर्वाहवन्तोऽपि न मिश्रयाजिन इति सिद्धम् । द्वितीयनिर्वाह वन्तस्तु केवलशुद्धयाजिन इति भावः । ननु प्रक्षालनाद्धिति न्यायेन कर्म॥।

[[१६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मकाळा वर्णाश्रमनिमित्तगुणाद्यधिकार / अनुरूप अपना कानान्ना सङ्कल्पिकी एकील शासिता०]] शेषिulog शास्त्रवेद्याज्ञानुज्ञापरिपालनरूपकैङ्कर्यमुख

प्रत्यक्ष विधित परम-पुरुषाभिप्राय ६ मुक्त Gum६० किञ्चित्कर mins ६० मुक्ततुल्य oormi उपायपूर्तिun६० कृतकृत्य पुरुषार्थं पूर्तिwn६० कृतार्थ शास्त्र/sgjb

रालुम् कॊण् डाडुम्बडियिरुक्कुम्।

(सा।दी) यजिऊंलयाङ्का - कृणं वर्णाश्रमेत्यादि - मुमुक्षुत्वावस्थैrm/ शेषम् । वर्णः, ब्राह्मण्यादि - आश्रमः,ब्रह्मचर्यादि निमित्तं, पुत्रोत्पत्त्यादि - गुणः, कृष्णकेशत्वादि - आदिशब्देन जीवनादिग्रहणम् - कं कृतकृत्यत्वानुसन्धानं CGL/LD/ वचनं &LG&pmiri। (सा।स्वा) विरोधDownl५५। वर्णः ब्राह्मणत्वादिः - तद्धर्मः, सन्न्यास्नानादिः । आश्रमः, ब्रह्मचर्यादिः । तन्निमित्तधर्मः, भिक्षादिः । निमित्तं, पुत्रजननादिः । तन्निमित्तधर्मः वैश्वानरेष्ट्यादिः । गुणः, वैष्णवत्वादिः । तद्धर्मः, देवतान्तरवर्जनादिः । शास्त्र का “समित्साधनकादीनां यज्ञानां न्यासमात्मनः । नमसा यो करोद्देवे स स्वध्वर इतीरितः । अनुष्ठितक्रतुशतो भवत्येव न संशयः । कृतकृत्यस्सुखी भवेत् । नार्हन्ति शरणस्थस्य कलां कोटितमीमपि” इत्यादिभिः । तन्निष्ठ gnoo इति । sug Guruji इत्यादि तन्निष्ठपूर्वाचार्य वाक्य //

Li UL१४५५८०१०१०१४। Qugu, शरणागतिशास्त्रप्रवर्तक गतिगद्य ♚$ मनोवाक्कायेत्यादिना अनिष्टनिवृत्तीष्ट प्राप्तिरूपफलं पीकं की भी कुं कृतकृत्यतया निर्भरत्वानुसन्धानादिना न Grium (कण्ड शालां फलरूपतया॥। (सा।प्र)निमित्तम्, उपरागादिः । गुणः, कृष्णकेशत्वादिः । चतुरावर्ति त्वपञ्चावर्तित्वादिरादिशब्दार्थः । आपला कानान्ना, कैङ्कर्यं स्वीकर्तुम् । शास्त्र का तन्निष्ठ इति । “यो नमसा सस्वरध्वरः । ससध्वर इतीरितः । नार्हन्ति शरणस्थस्य कलां कोटितमीमपि” इत्यादिभिश्शास्त्रैः । “Gaug Guruji sjji” इत्यादिभिस्तन्निष्ठवाक्यैश्च कृतकृत्यत्वेन स्तुता इत्यर्थः । उक्तार्थस्य साम्प्र॥।

भाष्यकार शरणा-

(सा।वि) निमित्तम्, उपरागादि - गुणः, “जातपुत्रः कृष्णकेश्यग्नीनादधीते” त्यत्रोक्तकृष्णकेशत्वादिः । चतुरावर्तित्वादिरादिशब्दार्थः । कृत कृत्यं कर्तव्योपायोयेन स तथोक्तः । कृतः अर्थः कैङ्कर्यरूप-प्रयोजनं येन स तथोक्तः mii, इति - ४, स्तुतस्सन् कं तिष्ठेत् भाष्यकार वाक्यस्य॥।

(सा।सं) स्वरूपत्याग एवोचित इत्यत्राह ५० वर्णाश्रमेति । “श्रुतिस्मृतिर्ममैवाज्ञा यस्तामुल्लङ्घये”ति शेष्यतिशयैकप्रयोजनश्शेषः शेषिणा सङ्कल्पितं न कुर्याच्चेत्स्वरूपोच्छित्तिस्तच्छासनीयता च स्यात् अतश्शास्त्रविधित भगवदभिप्रायस्सन् यथा शास्त्रं मुक्तवत्स्वामिकैङ्कर्य रूपाणि नित्यादीनि कार्याण्येवेति मुक्ततुल्य इत्यन्तार्थः “तस्मान्यासमेषाम् । अनेनैव तु मन्त्रेण” इत्यादिना शास्त्राणि “यो ह्येनं पुरुषं वेद देवा अपि न तं विदुः । नार्हन्ति शरणस्थस्य इत्यादिकमभिप्रेत्य

LTLLULO इत्युक्तिः । स्वोक्तमेवं विधनैर्भर्येणावस्थान॥।

[[९९]]

[[३]]

कृतकृत्याधिकारः

[[१७]]

मू-QQjmL कृतकृत्यत्वानुसन्धानलं “अतस्तत्वं तव तत्वतो मद्ज्ञानदर्शनप्राप्तिषु निस्संशयस्सुखामास्व" ६६ शरणागति गद्य की ६० निगमि क्र। २५६ ५००, अनादिकाल आज्ञातिलङ्घन ques६२४६०६१६०१ भगवन्निग्रह संसरिgion ५०g अवसर प्रतीक्षैulsor भगवत्कृपैq।६६२/६०० १६०] सदाचार्यविषयीकार या द्वयोच्चारणानुच्चारण ६० प्रपत्त्यनुष्ठानं जी जी शरण्यप्रसादन ११ mins Goooo निग्रहहेतुकं

womb क्षमि ॥।

(सा।दी) या इत्यादि तत्वतो मद्ज्ञानदर्शनप्राप्तिषु, मद्विषयज्ञाने दर्शने साक्षात्कारे प्राप्तौ च । निगमि कुँलनी, श्रीभाष्यकारQgm/ शेषम् । निस्संशयस्सुखमास्व नाका अभिप्राय कुंलयन & pri। शीलं कुङ्कु इत्यादिun। कृतकृत्यतै अनुसन्धानप्रकारßng अनुवदि; pii। अनादिकालमित्यादि । उच्चारण ५८/Lw अनुच्चारणम् आचार्योच्चारण jong अनुवदिऊं। प्रसादन। नीं, प्रसादनोपाय ॐनीं॥।

(सा।स्वा) निर्भरत्वाद्यनुसन्धानं माग तन्निष्ठngi Liu ४५ कंल GLD। गग/ BG GLD? लगानी gujri Lu इति । कृतकृत्यत्वानुसन्धान ßong निगमिनी/LinG GLo? अतस्त्व QLD ६७ की गद्यवाक्य कुं$ ज्ञानदर्शनप्राप्ति ऊनी निस्संशयत्वं

कृतकृत्यतया निर्भरत्वाद्यनुसन्धानं Qu? किञ्च, तत्त्ववित्ता तत्त्वहितपुरुषार्थीनी प्रपत्ति LIÖङ्गी ।कं ज्ञानदर्शनादिनी संशयप्रसङ्ग LOGOLDuno “निस्संशयस्सुखमास्व" नढाकीला सङ्गत १०।or pin? निस्संशयत्वोक्ति स्वीकृतभर

श्रियः-पति का upsß लाल रक्षिLD/ विश्वासपूर्वक निर्भरतै तात्पर्य । १० fing सर्वमुक्तिप्रसङ्गं ? प्रपत्तिवशीकृत लग ईश्वर ळा रक्षिकं नागी अङ्गप्रपत्यनन्तर निर्भरत्वं प्रसङ्गिung? द्वयकरणकप्रपत्ति स्वतन्त्रै unmun तदनन्तरं कर्तव्याभावान्निर्भरतै ĐnQQLD) सहजकृपैwn ईश्वरा रक्षिकं १० की सम्प्रदाय विरोधिwng? ढाळान्ना गद्यतात्पर्य १०० नी sipni @gp ककुम्भा इति । श्रीका सहजकृपैu इतरनिरपेक्ष Log उत्तारि sun a एतावत्पर्यन्तं संसार LD उच्छिन्न LDITS प्रसङ्गिमं ५ QLD१५ कुङ्कु - सम्प्रदाय ॐ कामं ५१ सदाचार्यविषयाकारादि व्याज । कं यादृच्छिक सुकृताद्य वसर प्रतीक्षै uTor सहजकृपै Gul मूल LDTsun तत्प्राधान्य॥।

(सा।प्र) दायकत्वमाह । कृतकृत्यत्वेत्यादिना । उपात्त वाक्यैः भगवद्ज्ञानदर्शनप्राप्तिषु संशयाभावः प्रतिपाद्यते । न तु कृतकृत्यत्वमित्यत्राह । शुक्र ककुं/ इत्यादि, अस्याभिप्राय इत्यर्थः। Qल♚G GLDGTLDunĞ, अस्मिन् भरन्यासे अनुष्ठितेऽनन्तरमुपाय॥। (सा।वि) कृतकृत्यत्वानुसन्धानं विना निस्संशयत्वबोधनासम्भवात्कृतकृत्यत्वानुसन्धाने तात्पर्यं विवृणोति - शक्र इति ५०५/, तात्पर्यम्॥।

(सा।सं) मेव यतिपरोक्त्या च सोपपत्तिकं दृढयति इति । श्रीभाष्यकृन्निगमनस्यनैर्भर्यार्थकता कुत इत्यत्राह २५५ कुङ्का इत्यादिना॥।

[[१८]]

मू-

Cum

वाक्य की

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

याऩ

अन्यां कीलकण्ठीं मी ठीकानान्ना१०६० सर्वशेषिunoon श्रियः-पति कृष्ण रक्षिली निर्भर। “माशुचः” ढाकील शरण्य

(६) ब

(सा।दी), कुणी आश्रित ऊं विरोधिनिवृत्त्या परिशुद्ध ॐ की, कानान्ना , कैर्यं कानान्ना शक्तात की, कुलीका विश्वसि ॐका sing QLungi, निर्णयिक अर्थ॥

(सा।स्वा) तात्पर्य QILD ५।

ॐ ॐ ॐ विरोधि निवृत्त्या परिशुद्धी, गी

ली विश्वसि कुङ्का, गद्यवाक्य लङ्का की द्वयविवरण LDIT GOE

una द्वय

तेऱि

Gang] कीलका विरुद्ध Loop? द्वय

अभिप्रेतQLDM

विधिवाक्य कुं

करणमन्त्र

माऩ

द्वयं

निर्भरत्वाद्यनु-सन्धानं

पयां, कभी आश्रित, कानाना, कैर्यं नाना समर्थ॥। तात्पर्यं सॊल्लप् GunCLD? गद्यं निर्भरत्वाद्यनुसन्धान कृnjiwi तात्पर्यम्

फलप्रतिपादकचतुर्थिय विधिवाक्यसिद्धार्थकथनरूपLDITING

अभिप्रेत QLD ७ की

द्वय मुं

अनुपपन्न १०६१p७? ६७ लगानी auspi। माशुचः नळाङ्क इति । माशुचः नङ्ग&p वाक्य शोकनिषेधं pppp॥।

(सा।प्र) तयानुष्ठेयस्य कस्याप्यभावात् । iqui gm के कुण्डी Liली कनाना J॰, स एव प्राप्यः प्रापकश्चेत्यध्यवसायवतां सर्वपापनिवर्तनपूर्वकं स्वकैङ्कर्यकारयिता । ली, अध्यवस्य “मा ते भूदत्र संशयः । अनृतं नोक्तपूर्वं मे न च वक्ष्ये कदाचन । रामो द्विर्नाभिभाषते । सकृदेव प्रपन्नाय तवास्मीति च याचते । अभयं सर्वभूतेभ्यो ददाम्येतद्व्रतं मम । सर्वधर्मान्परित्यज्य मामेकं शरणं व्रज । अहं त्वा सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि मा शुचः” इति मयैव ह्युक्तमित्युक्त्वा । “अतस्त्वं तत्वत” इति वाक्यस्योक्तेः नैर्भर्य तवज्ञापकत्वेन कृतकृत्यत्वमत्र विवक्षितमिति भावः । ननूदाहृत वाक्येष्वपि सत्यप्रतिज्ञत्वात्संशयाभावश्शोकाभावश्च प्रतिपाद्यते । न तु नैर्भर्यं कृतकृत्यत्वं वेत्यत्र माशुच इत्युक्तशोकनिवृत्तेः कृतकृत्यत्वज्ञानत्त्भावेऽनुपपत्तेस्तत्र नैर्भर्यज्ञापक कृतकृत्यत्वं विवक्षित-मित्यभिप्रेत्याह । का माशुचः नळाङ्क इति ।

(सा।वि) giqui go, विश्वासदाश्रितान् - क्री, विरोधिनिवर्तनेन परिशुद्धान्कृत्वा । ली कानान्ना, तत्कृतं कैङ्कर्यं स्वीकर्तुम् ।, समर्थः । श्रीपति, श्रीपतिः । ला Gupts, स्वप्रयोजनं यथाभवेत्तथा । रक्षिQLI, रक्षेदिति विश्वस्य । निर्भर कङ्क OLD। निर्भरो भूत्वा स्थातव्यमित्यर्थः । इति प्रपत्त्यनन्तरं कर्तव्याभावाद्भगवानेव निग्रह हेतून् सर्वान् क्षमित्वा स्वाश्रितैः कैङ्कर्यं कारयितुं समर्थतया सर्वशक्तिमत्तया च स्वप्रयोजनाय स्वयमेव रक्षिष्यतीति निर्भरस्तिष्ठेति शरण्यवाक्यस्य भाव इति भावः । ७। Gunना, निष्कृष्टार्थः । माशुच इत्यत्रापि शोकनिवृत्तेः कृतकृत्यत्वज्ञानाभावे अनुपपत्तेः । कृतकृत्यत्व निर्भरत्व॥।

(सा।सं) is qui, समर्पणेननिर्भरदासाः । ली कानान्ना, स्वयं प्रयोजनत्वेन स्वोचितनिरपराधनित्याद्यनुष्ठापनशक्तः । मा शुच इति भगवदुक्तेरप्ययमेवाभिप्राय इत्याह ।

इति । Sij Gun, पर्यवसित निष्कृष्टार्थः । पर्ववसानमेवोपपादयति ।

कृतकृत्याधिकारः

मप्रपत्तिकं (poorup शोकं अधिकारी Cswn) (i) शोकिली

“कारणाभावात्कार्याभावः” ननकील न्याय का

६गातळी६) अधिकारिusw

ष्पत्तिuj६ठा__Bg॥ उपायस्वीकारं ६६० की एक

यिले नॆगिऴ्च्चियुडैयऩाय् f कत्ताऩागिल्॥।

[[१९]]

उपायनिशरण्योक्ति

(सा।दी) “निस्संशयस्सुखमास्व” l उपायस्वीकारानन्तरं निस्संशयत्वं Gamsun मुऩ्बु मुण्डॆऩ्ऱु तोऱ्ऱुम् अदिल् मुऩ्बुण्डाऩमैक्कुम् पिऩ्बिल्ला অनुनी Grus pri। कं इत्यादि॥।

migळं हेतु

(सा।स्वा)

कृतकृत्यतानुसन्धानं Qmw? शोक निषेधं कृतकृत्यताकार्य Loniii @ तल्लिङ्ग Liquin निषेध / कं कृतकृध्यानुसन्धान ♚$uyi तात्पर्य पूर्वं शोकका कृतकृत्यतै प्रसङ्गिकं उत्तर-

कालीनशोकाभावं लिङ्ग Logi कृतोपाय/कं शरण्योक्ति उत्तरकाल मुंलीं शोक ( कृतकृत्यताभावं प्रसङ्गिung? श्रीpri। कण्ठ इति - उत्तरकाल♚० शोकम् अनुवर्ति

विश्वासमान्द्य

लगानी Gru

पूर्वमुपाय CD BopCoup

Guml कुङ्का। उपायस्वीकारं रङ्गीला कुं॥। (सा।प्र) ननु माशुच इत्यत्र शोकनिवृत्तिप्रयोजकतया कृतकृत्यत्वस्य विवक्षितत्वात्तदविनाभूतनैर्भर्यस्यापि तत्र विवक्षितत्वाद्भरन्यासस्य स्वनिर्भरत्वपर्यन्तत्वोपपादनमनुचितम् । कस्यचित्प्रपित्सोश्शोकाभावे तत्कृतभरन्यासे स्वनिर्भरत्वपर्यन्तत्वासिद्धेरशोचतोऽपि कस्यचित्प्रपदनानन्तरमपि शोके तत्रापि स्वनिर्भरत्व पर्यन्तत्वानुपपत्तेश्चेत्यत्राह । किं प्रपत्ति इत्यादिना॥।

(सा।वि) बोधन एव तात्पर्यमिति भावः । ननु पूर्वं शोकसत्वे तत्र कृतकृत्यत्वानुसन्धाननिर्भरत्वबोधनेन शोकनिवारणमिति स्यात् । पूर्वं शोकाभावे कथं तत्सिद्धिः ? किञ्च, उपायनिष्पत्त्यनन्तरमपि कस्यचिच् छोक एव दृश्यते? तस्य कथं कृतकृत्यत्वानुसन्धानम्? कथं वा निर्भरत्वमित्यत्र प्रपत्तेः पूर्वं शोकाभावे अधिकार एव न स्यात् । उत्तरत्र शोकनिवृत्यभावे उपायपूर्तिरेव न स्यात् । अतः कृतकृत्यत्वानुसन्धानेन शोकनिवृत्तौ उपायपूर्तिज्ञार्यत इत्यभिप्रेत्याह । नाकं प्रपत्तिकं ४♚♚ इति । pळा ४popuी शोकं, पूर्वं विद्यमानय शोकस्य । अधिकार ; Gun, अधिकारशरीरे प्रविष्टतया - ४ शोकि मुङ्गी, पूर्वं न शोचति चेत् । कारणाभावात्कार्याभावः । अनधिकारिकृतस्याकृतप्रायत्वमिति भावः । उपायस्वीकारं

गगक क्रं कुगा नालं रङ्गी ६७१, उपायस्वीकारं कृतवा-

१४, स्थित्यनन्तरम् । शरण्योक्ति Q५&j&&ujmL__wJi, “मोक्षयिष्यामि मा शुचः । ददाम्येतद्वतं मम, अनृतं॥।

$ ०।५५ ११४।५७, स्वात्मानम् । उपायस्वीकारं निति यथा स्यात्तथा । कुङ्कुम, ज्ञात्वा ।

(सा।सं) कं इत्यादिना । अधिकार ♚♚ आकिञ्चन्ये । भरस्वीकरणं हि भगवतः प्रपित्सुगतशोक कार्यम् । शोकाभावे तु हेत्वभावात्स्वीकृत भरता । न निष्पद्यत इति भावः । उपायस्वीकारमिति । न्यस्तभरोऽहं भगवति - सस्वीकृतभरश्चेति । स्वेन विज्ञातेऽपि मां शरणं व्रज । अहं

I मोक्षयिष्यामीति॥।

[[२०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू- “कार्याभावात्सामग्रयभावः” ढगळी न्याय

पूर्ति सापेक्षorris Glam

शुचः

पूर्णोपाय १६ mins फलम् उपायविलम्बिनीwomb। poor प्रसक्तशोका मा

प्रतिषेधिकं की कण्डीmulg। Cu वीतशोक ६०७६१७६२१६० कृतकृत्य।

(सा।दी) कार्याभावादिति । कार्याभावात्सामग्रयभावोऽनुमीयते । न्यायं विश्वासपूर्वकप्रपत्ति उत्तरकाल ॐ ॐ निस्संशयत्वादि कार्य LDCD। श्री

विश्वासं muni उपायपूर्तिuiinovurrii। अलं फलविलम्बम् अनुमिGLDM पूर्वमुत्पन्नशोकori पश्चाद्वीतशोक ६१ Tuil (ऊं (५LDQJळा अधिकाराङ्गपूर्ति / Luna कृतकृत्य pi

१४ प्रसक्तेत्यादि स्वोज्जीवन कृषि /गणी ०१ ईश्वर ॐ न्यस्तभर ०१/११/ कृतकृत्य Qg

Grupi॥।

(सा।स्वा) गगली लाऊं की कलङ्की भी वस्तुतः उपायं mp Coup imovQuorm] Gpp। Qiug केवलशोक, केवलशोकाभाव, कृतकृत्यता लिङ्गा गा मा शुचः नळाङ्की थी कृतकृत्यतासिद्धि GTছ॥ Gr? Tাन; ruini। poy इति ।

अधिकारि मुक्ततुल्य कृतकृत्य कृतार्थगा काढा LTLUuL४०५६GLpg G GLo? भक्तियोगरूपमुख्योपायनिष्ठLLG गौणोपायनिष्ठा स्तुति कङ्क/pg/ असङ्गत LDC & शङ्कु अचेतन भक्तियोग निष्ठापेक्षया भक्तियोग कं फलप्रदत्वेन प्रधानभूत jii अकिञ्चनविषय भक्तिकार्यकरतया भक्तिस्थानापन्नor/rujib अनुबन्धिपर्यन्तं झटिति मोक्षप्रद DILDINGOT शरण्य ६० ६१ उपायत्वेन परिग्रहि ॐ । तन्निष्ठ०१७] अधिकारिकं स्तुति उपपन्नैQuorm/ स्तुतिप्रयोगरूप LD ITI @G LIMLLQrui Spari॥।

(सा।प्र) अतः “यस्य देहान्तरकृते शोको दृप्तस्स उच्यते । यस्तु प्रारम्भदेहेऽपि शोचत्यार्तस्स उच्यते” इत्याद्युक्त प्रकारेण प्रपदनात्पूर्वं शोचतस्तदनन्तरं निवृत्तशोकस्यैव सम्यगनुष्ठितभरन्यासतया तस्य स्वनिर्भरत्वपर्यन्तत्वमुपपद्यते एवेत्यर्थः । ।

(सा।वि) नोक्तपूर्वं मे नच वक्ष्ये कदाचन । रामो द्विर्नाभिभाषते” इत्यादिशरण्योक्तौ सन्देहवान् सन् । शोकिलङ्क, शोकवान् भवति चेत् । कार्याभावात्सामग्रयभावः अनुमीयते इति शेषः । उपायपूर्तिः पुष्कलं कारणं शोकनिवृत्तौ तदभावादुपायपूर्त्यभावोऽनुमीयत इति शोकनिवृत्यभावे सति उपायपूर्त्यभाव एवेति भावः । तस्मात्पूर्वं शोकवान्पश्चान्निवृत्तशोकश्चेत्पूर्णोपाय इति ज्ञायत इत्याह । (UpL] प्रसक्तशोका/rui इति । ततः कृतकृत्यत्वानुसन्धानं शोकनिवृत्यर्थं नैर्भर्यार्थं च कार्यमिति भावः॥। (सा।सं) शरण्योक्तौ मन्दविश्वासस्सन् शोचति चेन्नैर्भर्य रूपकार्याभावात्फलं प्रति सामग्रीरूपाङ्गाङ्गि सुमादयान्निष्पत्तेः यावत्तन्निष्पत्तिफलविलम्बो भवतीत्यर्थः । तर्हि पूर्णोपायत्वसमुरूपकृतकृत्यत्वज्ञापकं किमित्यस्योत्तरमुखेन नैर्भर्यावश्यं भावं निगमयति । इति ॥

उक्तविधे भगवत्येवं विधाः प्रपन्ना; मुक्तनित्येश्वरतुल्या अनुष्ठितसर्वक्रतवश्चेत्यधिकारार्थम्॥।

कृतकृत्याधिकारः

[[२१]]

ई -मऩ्ऩर् विण्णवर् वाऩोरिऱैयॆऩ्ऱुम् वाऩ्गरुत्तोर्, अऩ्ऩवर् वेळ्वि यऩैत्तु मुडित्तऩरऩ्बुडैयार्क्कॆऩ्ऩवरन् दरवॆऩ्ऱ नम्मत्तिगिरित् तिरुमाल्, मुऩ्ऩम् वरुन्दि॥। (सा।दी) MLT LDQ इत्यादि । श्रांunisg, स्वविषयस्नेह muniकंg, मुडैयार्क्कु, ऎऩ्ऩ वरन्दरवॆऩ्ऱु, ताऩिऩाक्कियुम् इऩ्ऩमॆऩ्ऩ वरन्दरक् कडवोमॆऩ्ऱु अतृप्ता। [booßलीतील (Lon, biypm श्रीवरदराज गायकी, कञ्छ

गळा उज्जीवन कुण्डल कृषि ढणढणी॥।

(सा।स्वा) LDT इति ।

[[४४]]

Luniiig, स्वविषयी प्रेम POLuniisg। थळा४, प्रेमम् ढाळाला gm/ अनुबन्धिपर्यन्तं मोक्षप्रधानं १६६१६००/uji

/ LDT ६T वरन्दरक् कडवेऩॆऩ्ऱु अTHऩाऩ ५, mu। कुन्ती GLDIT, “मुंळणं” ढङ्ग का परत्वद्योतकौन्नत्यशालि हस्तिगिरि सौलभ्य ॐ सर्व सेवायोग्यातक शकृतीकुण्ड एक कील की GLOT, आश्रयि ऊं ८ p चेतन / कं अनतिक्रमणीय पुरुषकारभूत पिराट्टियिऩिडत्तिले व्यामोहjmguyu श्रियः-पतिwnGov। LDIT, व्यामोहम् लगयक, एं मुनाल Tii Gung उज्जीवि कण्ठलं / यकी, कृषि गण

४[H]लक, प्रयाण ं । यादृच्छिकसुकृतमवलम्ब्य भरन्यासपर्यन्त परिपाकjmg॥। (सा।प्र) उक्तार्थङ्गाधया सङ्गृह्याह । LDT QU इत्यादिना । श्राग

Boo♚$$तीकुं $ BLDIT, स्वाश्रितानां स्वकैङ्कर्यरूपपरमपुरुषार्थं प्रदाय “ऐश्वर्यमक्षरगतिं परमं पदं वा । ऋणं प्रवृद्धमिव मे” इत्याद्युक्तप्रकारेण पुनरपि किं वाभीष्टं दद्यामिति वदन् ॥ “किन्नामत्वमसंश्रितेषु वितरन्” इत्युक्तप्रकारेणानाश्रितानामपि स्वानुभवप्रधानार्थं हस्तिगिराववतीर्णोऽस्मत्स्वामी श्रीमन्नारायणः । apoor Gums & bibiwi, तेन “पूर्वमेव कृता ब्रह्मन्” इत्युक्तप्रकारेण करणकलेबरदानयादृच्छिकसुकृतसम्पादनजायमानकालकटाक्षादिभिः “वृषशैलेशकृषीवलम्” इत्युक्तप्रकारेण स्वयमेव कृषिं कृत्वा रक्ष्य॥।

(सा।वि) कृतकृध्यान्प्रशंसन्ति ११ इति गाधया । unisg भक्तिमताम् ढाळा ग QugjgO१J, स्वकैङ्कर्यरूप परमपुरुषार्थं दत्वापि “ऐश्वर्यमक्षरगतिं परमं पदं वा” इति न्यायेन कं वरं ददामीति प्रतीक्षमाणेन ती Lon, अस्मदीयहस्तिगिरिस्वामिना - pn ४।ल, पूर्वमेव करणकलेबरदानयादृच्छिकसुकृतसम्पादनजायमानकटाक्षादिभिः स्वयमेव॥। (सां।स) सङ्ग्रह्णाति । LDढा गQuit इत्यादिना । श्रांuniisg, भावबन्धान्वितभक्तिमतां कं वरं दद्यामिति वदन्नुदारतया स्थितास्मद्धस्तिगिरीशाग्रपतिना - pi इत्यादिसहजसौहार्देनैव पूर्व- bi$ इत्यादि यदृच्छासुकृताद्याचार्य प्राप्तिघटनपर्यन्त प्रयत्नं कृत्वा रक्ष्यवस्तुत्वेन स्वी-

मेव।

कृताः॥।

[[२२]]

मू-

(सा।दी)

क

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

[[९]]

मुलक, प्रयासius। अलाऊङ्गा कलङ्ग, कृष्णकं रक्ष्यवस्तु १७८ परिग्रहिjg। biypऊङ्की wi, himu स्वामिना प्रपन्न। LOG IQ, श्रीवैष्णवराजाऊं कळ् भीगां भूदेवान्ना।

निर्वाहक -

pungi, नित्यसूरि-

D, वसिमङ्की, परमपद अभिलाषै - कुण्डा, शांও अभिलाषळं। भळा परमहंसतं। नानां।

कळाग

परिग्रहिiuLL। भरत- m। “काञ्चीपुरी यस्य हि

(सा।स्वा) ४४L_Tऊङ्की, भला, रक्ष्यवस्तु वेन स्वीकरिकङ्कULLGurung। ii o कुन्तीकुङ्कु जन्मभूमिः” इत्याद्युक्त स्वासाधारणसम्बन्ध m। puri, him मुख्य / क्रं। गौणोपायनिष्ठ, “सत्कर्मनिरताश्शुद्धास्साङ्ख्ययोगविदस्तथा । नार्हन्ति शरणस्थस्य कलां कोटितमीमपि” / शरणस्थ शब्द ॐ सिद्धोपायनिष्ठैmi Ganja मुख्य ऊनातक स्तुति कiULL Bioporu प्रपन्न बाळा। गगां, कण्ठ ना। “प्रभवो भगवद्भक्ताः” ढालाङ्कि puig। Gul biDig स्वामि काढा। “तद्दृष्टि गोचरास्सर्वे मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषैः” ६७६७DI BLOG रक्षकान्ना/Loni - श्रीरङ्ग, देव/ना। Dig आराध्य GTL/Lq। तत्र हेतुमाह - इति । नित्यसूरि ५०१५ ५ ५ निर्वाहक ईश्वर। @mi, नित्यवासं । याला कßGgi। ली, परमपद, ५५ßng २०Lwi। अनन्यप्रयोजना परमैकान्तिकबात Quing। यद्वा Gmmung “मान्द्यातिपुरुषव्याघ्रस्ततो मे तद्गतम्मनः” ६७८ mulgu नित्य वासं Lug। १७, परमपद। ५ßgni, अभिप्राय mumuui। अनन्यप्रयोजनतया॥।

(सा।प्र) वस्तुतया स्वीकृता अस्मत्स्वामिनः प्रपन्नाः “नार्हन्ति शरणस्थस्य॥।” इत्युक्तप्रकारेण भागवतमुख्याः । नीलम १४। Gaug नातं। “सर्वे वेदाः सर्व विद्यास्सर्वशास्त्रास्सर्वे यज्ञास्सर्व इज्याश्च कृष्णः विदुः कृष्णं ब्राह्मणास्तत्वतो ये तेषां राजन् सर्वयज्ञास्समाप्ताः’ इत्याद्युक्तप्रकारेण कर्तव्याभावात्कृतकृत्या एवेत्यर्थः । सस्वराट् भवति “स्वातन्त्र्यमतुलं प्राप्य” इत्याद्युक्तप्रकारेण कर्मपारतन्त्र्यरहितत्वात् । L शब्दवाच्याः मुक्ताः । (सा।वि) यत्नं कृत्वा शाकं काळङ्ग, रक्ष्यवस्तुतया स्वीकृताः i puri, अस्मत्स्वामिनः प्रपन्नाः। Goनानी, यज्ञान् । श्रन, सर्वान् । ००४लंलयां, समापितवन्तः कृतसर्वयज्ञाः “विदुः कृष्णं ब्राह्मणास्तत्वतो ये तेषां राजन् सर्वयज्ञास्समाप्ताः” इत्यादि द्रष्टव्यम् । पुनः प्रशंसन्ति

अकर्मवश्या॥। LD६७६१QJi - सर्वराट् भवतीत्युक्त राजानः (सा।सं) ५ळं, अस्मदीयाः sug, “नार्हन्ति॥।” इत्यादिना मुख्यतयोक्त एव । Li इत्यादि, तळाकßGgQNLDGi, “अप्राकृतं सुरैर्वन्द्यम्” इत्यादिनोक्त परमाकाश प्राप्ति तृष्णया प्राक् इत्युक्ताः । परम पदं प्राप्य “स स्वराट् भवति’ इत्यादिना स्वतन्त्रत्वेन व्यवहृता मुक्ताः । ढण इति, नित्यसूरयः । Top Qualiळं, नित्यसूरीणां निर्वाहकः । Gouri इति, विदुः कृष्णं॥।

कृतकृत्याधिकारः

[[२३]]

шC ॥ २० ॥

(सा।दी)

राऩ

suru CoQib कृत्यम् परिपूर्ण कृतकृत्य n। “तेषां राजन् सर्वयज्ञास्समाप्ताः” ॥ २० ॥

मोक्षार्थ १०/०७ @ii अनुष्ठिक ComDungjii, प्रयोजनान्तर तत्साधन // कन कञ्छ॥। (सा।स्वा) “ज्ञानी त्वात्मैव मे मतम्” ाळा शरण्या गाTLUuLL Gopiiq। Tumi इति पाठे प्रपन्न/join नित्यसूरि निर्वाहकेश्वराभिन्न Qgm/ स्तुति। “ये ब्राह्मणास्तेऽहमसंशयं नृप” नाल m। अळाङ्ग, हंसतं। परमहंस GgpLiq। सारासारविवेकचतुरQgimoomi। umi, नाभी, यज्ञम् । ji, समापियां “तेषां राजन्

कुङ्कळं, कृत्स्नं कृत्स्नयज्ञ/sruji।

सर्वयज्ञाः समाप्ताः” नढाकीpuqw कर्तव्याभावात्कृतकृत्य gopug। यद्वा खळगा, हंस। सारा सारविवेकचतुरri। सदाचार्याधि गततत्त्वहितपुरुषार्थविवेकQpq। नानी कुङ्कुम, “एवं शरणमभ्येत्य भगवन्तं सुदर्शनम् । अनुष्ठिक्रतुशतो भवत्येवन संशयः” ढाढणं ८ migu सकृद्भरन्यासानुष्ठान कर्तव्याभावात्कृत-कृत्य n। p

१४। भगवता भरस्वीकाराभावे कृतकृत्यतै नाग? लगानी Grupni। अङ्ग/mLuniäg इत्यादि पूर्ववदर्थः । यद्वा । LD, राजाऊन्नी। स्वतन्त्र भगवद्भागवत व्यतिरिक्तविषयमुं स्वातन्त्र्यम् । अछा निवृत्तदेवर्षिपितृऋण Qnimulg। Gi प्राकृतदेव, नित्यसूरिका। प्राकृताप्राकृत / उभय-विधदेवतै u। mp, काणिक्कै, ढाळा नळाmulg। ‘सर्वेऽस्मै देवा बलिमावहन्ति” pugu कळुडैय qRd विट्टदु ४७मऩ्ऱिक्के अवर्गळ् काणिक्कैयिड अदऩाले आराध्य gmbulg। शाळा, परमपदमुं ५५/२०

पं कृतकृत्य गगकी / Bn। G GLon? उपाय १००८ कर्तव्य DIGIT कृतकृत्य । कञ्छ॥।

(सा।प्र) गळा, नित्याः, तेषां स्वामी नारायणः । नळाला ऊ एकं gni, एवं निर्दिष्टाः परमाकाशे प्रतिष्ठितचित्ताः । श्रळयां, एतेषां सदृशा इत्यर्थः - प्रपन्नानां कृतकृत्यत्वात्प्रयोजनान्तरवैमुख्यात्प्राप्यत्वेन नित्यविभूतौ प्रतिष्ठित चित्तत्वाच्च नित्यमुक्तेश्वरतुल्यत्वमिति भावः ॥ २० ॥

यद्यपि प्रपन्नस्य संसारनिवृत्यर्थं कर्तव्यान्तरं नास्ति । अथापि यावच्छरीरपातम्॥। (सा।वि) मुक्ता इत्यर्थः । भीगां नित्याः ।

umi, परमपदस्वामी। ला कßgi, परमाङ्काशे प्रतिष्ठितचित्ताः श्रय, परमहंसाः ॥ २० ॥ (सा।सं) ब्राह्मणास्तत्वतोये तेषां राजन् सर्वयज्ञास्समाप्ताः । एवं शरणमभ्येत्य भगवन्तं सुदर्शनम् । अनुष्ठितक्रतुशतो भवत्येव न संशयः” इत्युक्तविधयानुष्ठित सर्वक्रतवश्चेत्यर्थः ॥ २० ॥

एवं विध सर्वप्रपन्नानां निर्भरत्वान्निस्संशयत्वाच्चाज्ञासेत्वनुपालनातिरिक्तं किमपि ॥।

[[२४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू-भगवति हरौ पारं गन्तुं भरन्यसनं कृतं परिमित (रस) सुख प्राप्त्यै कृत्यं॥।

(सा।दी) GTL/Tungi, देहयात्रै कर्माधीनैunungi अधिकारिकं केवलं भगवदाज्ञापरिपालन LD Gailu

pi। भगवतीति। पारं गन्तुं, संसारपार LDIT GOT परमपद कुंलक भला। भगवति हरौ भरन्यसनं कृतम् । शुकं तदर्थ १० mi Gguru Lib। परिमित सुखप्राप्त्यै, ऐश्वर्यकैवल्यप्राप्त्यर्थम् । कृत्यं, तदुपायानुष्ठानम् ।

(सा।स्वा) धर्मसाधनशरीररक्षणार्थव्यापार स्वर्गपशुपुत्रादीतरपुरुषार्थसाधनकाम्यकर्म /i१८६०५ LD प्रसक्त/५१&नाङ्गpr? काम्यत्वात् श्रानां प्रपन्न/कं प्रसक्ता नागली AiGung प्रपत्तिuyib काम्य LITTLqwn अनुष्ठेयैuns प्रसङ्गिung? उपायोत्तरकालम् अधिकारिकं साधनानुष्ठाना, “सहकारित्वेन च” ढाला की pugu उपायनिष्पत्त्यर्थतयासाधनभूतनित्यनैमित्तिक/१८६५ L अनुष्ठेय /

ऊना स्वयं प्रयोजन [LDITBs अनुष्ठेय (१८ नालागी कारिकं अनुष्ठान प्रयोजनहानि भी

प्रसङ्ग ? साधनतया अनुष्ठेय ॐ प्रयोजनाभिलाषैा अधिबाधक Down ऐच्छिक-

सञ्चारं प्रसङ्गिung? इत्यादि शङ्गै नाii परिहरि ॐ । भगवतीति । भगवति, रक्षणोप युक्त सकल कल्याणगुणपरिपूर्णे । हरौ, विरोधिनिरसनक्षमे परमपुरुषे । पारम्, संसारसमुद्रपारभूतपरमपदम् । गन्तुं, प्राप्तुं । भरन्यसनं कृतम्, देवतान्तरविषयभरन्यास, फलान्तरार्थ भरन्यास upiळं, स्वरूपविरुद्धतया त्याज्य Longii स्वरूपानुगुण मोक्षार्थLDIT भरन्यासमवश्यमनुष्ठेय Q/LD/६१॥१९। परिमितसुख प्राप्त्यै, अपवर्गापेक्षया नश्वरत्वादिभिः परिच्छिन्नेतर पुरुषार्थ साधनम् । कृत्यं॥।

(सा।प्र) उपभोगार्थं द्रव्यार्जनादिकं कर्तव्यमस्त्येवेति कथं कृतकृत्यत्वमित्यत्र पूर्वाधिकैश्वर्योपभोगार्थं साधनानुष्ठानं कार्यमित्युच्यते वा देहधारणमात्रार्थ द्रव्यसिद्ध्यर्थं साधनानुष्ठानं कार्यमित्युच्यते वेति विकल्प्य प्रथमस्याकृत्यवत्त्याज्यत्वं दर्शयन् द्वितीय पक्षेऽपि संसार निवृत्तिवदेव सिद्धसाधनत्वादेव न कार्यमस्तीत्याह । भगवति हरावित्यादिना । पारं गन्तुं भगवति हरौ भरन्यसनं कृतं परिमितरस प्राप्त्यैकृत्यं चाकृत्यवत्प्रहीणं वपुर्वृत्तिश्च पूर्वं कृतैर्नियति क्रमैर्भवति अत इह बुधैर्विभोराज्ञासेतुः परमनुपाल्यत इत्यन्वयः - पारं गन्तुम्, “मृदितकषायायतमसः पारं दर्शयति भगवान् सनत्कुमारः” इत्युक्तं तमसः पारम् । गन्तुम्, संसारनिवृत्तिं प्राप्तुमित्यर्थः - परिमितरसप्राप्त्यै, परिमितरसस्य । अतिक्षुदैहिकैश्वर्यस्य सिद्ध्यै - कृत्यं, कर्तव्यं साधनानुष्ठानम्

कृत्यं, कर्तव्यं साधनानुष्ठानम् - अकृत्यवन्निषिद्ध॥।

(सा।वि) भगवतीति । परं गन्तुम्, संसारं तरितुम् । हरौ, आश्रितदोषहरे भगवति कल्याणगुणाकरे भरन्यसनं कृतं - परिमितसुखप्राप्त्यै, ऐश्वर्यकैवल्यरूपपुरुषार्थ प्राप्त्यै, कृत्यं, साधनम्॥।

(सा।सं) न कर्तव्यमिति समर्थ इति श्लोकेनोक्तार्थे बुधानामाचारमपि प्रमाणयति

पारं गन्तुं, प्रकृतिजलधेः पारं परमाकाशम्॥।

भगवतीति ।कृतकृत्याधिकारः

[[२५]]

म-प्रहीणमकृत्यवत् । भवति च वपुर्वृत्तिः पूर्वं कृतै (र्नियतिक्रमैः) र्नियतक्रमा परमिहविभोराज्ञासेतुर्बुधै॥।

(सा।दी) अकृत्यवत्प्रहीणम्, पापवत्परित्यक्तम् । वपुर्वृत्तिः देहयात्रा च । पूर्वं कृतैः कर्मभिः नियतक्रमा भवति । पूर्वकर्मानुसारेण सुखप्रचुर Lorruptio, दुःखप्रचुर Lorrajii, तत्तत्काले नियत [DIT कंg। शक्लीं स्वप्रयत्नं व्यर्थ Q/LD/१g। अतः, प्रपत्तेरुत्तरकाले - बुधैः, ज्ञानिभिः प्रपन्नैः परं, केवलम् । विभोः ईश्वरस्य । आज्ञासेतुः, आज्ञारूपश्रुति॥।

(सा।स्वा) काम्यकर्म सर्वं मुमुक्षोरनिष्टफलत्वाविशेषात् । अकृत्यवत् । निषिद्धकर्मवत् । प्रहीणं, परित्यक्तम् । @gnv स्वरूपविरुद्ध काम्यानुष्ठनं प्रसक्त ११५५/। वपुर्वृत्तिः, शरीरपालन वृत्तैरप्यङ्गीकृतप्रारब्धसुकृतवशेन सम्भवत्प्रकारमन्तरेणान्यदयितुमशक्यतया प्रारब्धवशादेव तत्सिद्धेस्तदर्थव्यापारमपि त्यक्तमेव । इह, संसारदशायाम् । बुधैः, आचार्यसकाशाद्यथावदधिगत तत्त्वहितपुरुषार्थैः प्रपन्नैः । विभोः, स्वाज्ञातिक्रमे दण्डनसमर्थस्य भगवतः । आज्ञासेतुः, वर्णाश्रमादिनित्यनैमित्तिकाज्ञाकैङ्कर्यमर्यादा ।

(सा।प्र) वैषयिकसुखसाधनानुष्ठानवत् । प्रहीणम्, प्रकर्षेण हीनम् निषिद्ध सुखानुभवो यथाल्पोदुःखमिश्रो दुःखोदर्कश्च तथैहिकैश्वर्यानुभवोऽप्यत्यन्त निकृष्ट इत्यर्थः । पूर्वं कृतैः, जन्मान्तरेषु कृतैः नियतिक्रमैः क्रमेण सिद्धपरिपाकैः नियतिशब्दवाच्यसुकृतैदुष्कृतैरित्यर्थः । यैः क्रमैर्यानि सम्पादितानि तैर्भवन्तीत्यर्थः । “उत्पतन्नपि चाकाशं विशन्नपिं रसातलम्” । अटन्नपि महीं कृत्स्नां नादत्तमुपतिष्ठते । यो मे गर्भगतस्यापि वृत्तिं कल्पितवान्प्रभुः । शेषवृत्तिविधानेऽपि किं सुप्तस्सोऽथवा मृतः । अप्रार्थितानि दुःखानि यथैवायान्ति देहिनाम् । सुखान्यपि तथायान्ति दैन्यमत्रातिरिच्यते । उत्पत्तिस्थितिनाशानां स्थितौ चिन्ता कुतस्तव । यथोत्पत्तिर्यथानाशस्स्थितिस्तद्वद्भविष्यति । यत्किञ्चिद्वर्तते लोके सर्वं तन्म-द्विचेष्टितम् । अन्यो ह्यन्यच्चिन्तयति स्वच्छन्न्दं विदधाम्यहम् । येन यत्र च भोक्तव्यं सुखं वा दुःखमेव वा । स तत्र रज्वा बध्वेव बलाद्देवेन नीयत" इत्यादि प्रमाणादिति भावः - नियत क्रमेति वापाठः - तदा वृत्तेर्विशेषणम् - एवं तर्हि प्रपन्नैः कामचारैर्भवितव्यमित्यत्राह । परमिहेत्यादिना - प्रपन्नानामपि यावच्छरीरपातं शास्त्रवश्यत्वान्निषिद्धानुष्ठाने च “आज्ञाच्छेदी मम द्रोही मद्भक्तोऽपि न वैष्णवः । मनीषी वैदिकाचारं मनसापि ॥।

।

(सा।वि) अकृत्यवत्, पापतुल्यम् - प्रहीणं, त्यक्तम् । वपुर्वृत्तिः, पूर्वशरीर रक्षणार्थं जीवनम् । पूर्वं कृतैः; प्राचीनसुकृतैः । नियतक्रमा, अवश्यं भाविनी । अतः कुत्रापि व्यासङ्गो नास्तीति भावः । तर्हि किं तूष्णीं स्थातव्यमित्यत्र आह - परमिहेति । इह, अस्मिञ्जगतिपरं, प्रपत्त्यनन्तरं

।

यद्वा, परं, अत्यर्थम् । “विभो राज्ञासेतुः । श्रुतिस्मृतिर्ममैवाज्ञा" इत्युक्तमर्यादा । बुधैः, प्रपन्नैः । श्रमा॥। (सा।सं) प्रहीणम्, परित्यक्तम् - पूर्वं कृतैः कर्मभिर्निष्पन्नम् । नियतिक्रमात्, भगवत्कृपाक्रमात् इह, संसृतौ वर्तमानैः । बुधैः श्रुतिस्मृतिकोविदैः । परम्, केवलम् । आज्ञासेतुः॥।

[[२६]]

मू-रनुपात्यते ॥ ३१ । ।

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

इति कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे कृतकृत्याधिकारस्त्रयोदशः । श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः । ।

(सा।दी) स्मृत्युक्त सदाचार पद्धतिरेव परिपाल्यते ऊ ॥। ३१ ॥

इति श्रीसारदीपिकायां कृतकृत्याधिकारस्त्रयोदशः ॥

(सा।स्वा) अनु, पश्चात् । उपायोत्तरकालम् । पाल्यते । g स्वरूपज्ञ / अधिकारि आज्ञातिक्रममुं “एवं विलङ्घयन् मर्त्यो मर्यादां वचेतनिर्मिताम् । प्रियोऽपि न प्रियोऽसौ मे मदाज्ञाव्यति वर्तयन् । इहैवैषां केचिदुपप्लवा भवन्ति” ढाळाङ्क pugu स्वाम्यभिमतानुवर्तनरूपपुरुषार्थहानिमात्र Lormi Gs यथोचित दण्डनरूपबाधक &wn भगवदाज्ञा

परिपालनमवश्यं कर्तव्य QLD

५१।

इति श्रीमदात्रेयकृष्णार्यसुतेन तच्चरणाम्बुजचञ्चरीकेण श्रीमद्वेदान्तरामानुजयतीन्द्र महादेशिककटाक्षलब्धवेदान्तरहस्यजातेन गोपालदासेन विरचितायामुत्तरसारास्वादिन्यां कृतकृत्याधिकारस्त्रयोदशः । ।

(सा।प्र) न लङ्घयेत्” इत्यादि श्रुतिभिः प्रत्यवायावगमाच्च नियमयितुर्भगवत आज्ञारूपसेतुः, मर्यादा । परं, केवलं, परिपाल्यत इत्यर्थः ॥ ३२ । ।

इति श्रीसारप्रकाशिकायां कृतकृत्याधिकारस्त्रयोदशः । ।

(सा।वि) पाल्यते, संरक्ष्यते आज्ञानुज्ञाकैङ्कर्येण कालयापनं कुर्वन्तीति भावः ॥ ३१ । ।

इति सारविवरिण्यां कृतकृत्याधिकारस्त्रयोदशः । ।

(सा।सं) आज्ञासिद्धो धर्मः । अनुपाल्यते, प्रतिदिनमनुष्ठीयते । । ३१ । ।

इति श्री सारप्रकाशिकासङ्ग्रहे कृतकृत्याधिकारस्त्रयोदशः । ।