११ परिकरविभागाधिकारः

श्रियै नमः

श्रीमते रामानुजाय नमः ॥ श्रीमते निगमान्त महादेशिकाय नमः ॥

मू - इयानित्थम्भूतः

॥ परिकरविभागाधिकारः ॥

मा

(सा।दी) पूर्वाधिकार मुंली अधिकारविशेषं क्रीं आदिशब्दार्थ [DI६०] प्रपत्ति परिकर [i]८६०T॥।

(सा।स्वा)

प्रपत्ति

अधिकारविशेषगGL/८n।१४।६०g

परिकरविशेष (Dr अनुष्ठेय

लालकं कैंöं ूङ्गा। Com? प्रपत्तिविधिपर १८५६ १७६०] चरमश्लोकादि LONS GST परिकरं विधिऊं ऊं ५६mu? उपासनं य विद्या विशेष शाकं परिकरम् अतिदेश m। nGCLDIT? श Gung। कर्मयोगादिक्षा अङ्गLons प्रसङ्गिwn Can? किं निरपेक्षत्वं विरोधि wing? अनुपकृतस्य करणत्वायोगादवश्य परिकरविशेषं कानान्ना Consum निरपेक्षत्ववचनं कर्मयोगादिनैरपेक्ष्य परत्वेन नेयQLD आतङ्क परिकरQLD? आनकूल्य सङ्कल्पादिका लागी “स्नानं सप्तविधं स्मृतम्” Gum, “षड्विधा शरणागतिः” ढाळा प्रपत्तिभेद कङ्क अन्य Qs♚G अङ्गक गाढगाऊं B।GGLom? विनिगमकङ्गाली (कण्ठ “प्रपत्तिं प्रयुञ्जीत स्वाङ्गैः पञ्चभिरावृताम्” इत्यादिमात्र कं ] अङ्गी, इतर ११ अङ्ग

BnQCorr? अङ्गri१ST

कण्ठ शुल कृाळा कीदृशोपयोगविशिष्ट [i]

नियमिमं कळा ऊं? शेषभूत

कं यावदात्मभाविunऊं ऊं &LQ१। आनुकूल्याचरणादिना अङ्ग क्षणकालसाध्यं प्रपदनQLD की सिद्धान्त (pii विरोधिung? शरणागतिसार LDI१६०१ श्रीरामाय णादिकयनान्ना शरणागतिप्रकरण, शरणागति मन्त्रorror द्वय मुंली॥॥

(सा।प्र) एवमधिकारिस्वरूपं प्रदर्श्य तदनुष्ठेयमुपायस्वरूपं दर्शयिष्यन् “न हि तत्करणं लोके वेदेवा किञ्चिदीदृशम् (ईरितं) । इति कर्तव्यता साध्ये यस्य नानुग्रहेऽर्थिते” त्युक्तरीध्यानुपकृतस्य करणत वानुपपत्तेर्भरन्यासस्य नैरपेक्ष्यविशिष्टत्वेनोङ्गनैरपेक्ष्य शङ्कानिरासार्थं प्रथमं परिकरा॥।

(सा।वि) एवं प्रपत्त्यधिकारि स्वरूपं निरूप्य तदनुष्ठेयमुपाय स्वरूपं दर्शयिष्यन् “नहि तत्करणं लोके वेदे वा किञ्चिदीरितम् । इति कर्तव्यतासाध्ये यस्य नानुग्रहेऽर्थिता” इति अनुपकृतस्यकरणत्वानुपपत्तेः भरन्यासस्य करणत्व सिद्ध्यर्थं नैरपेक्ष्यविशिष्टत्वेन अङ्गेष्वपि नैरपेक्ष्य॥।

(सा।सं) अथ परिकरविभागाधिकारमवसर सङ्गत्या आरभमाणस्तत्प्रतिपाद्यं सङ्गृह्णाति । इयानिति॥।

[[५२६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - सकृदयमवश्यं भवनवान् दयादिव्याम्भोधौ

(सा।दी) निरूपिकण्ठीpri। इयानित्यादि - दयादिव्याम्भोधौ, करुणादिव्यसमुद्रे । हेतुकर्भमिदं पदम् ।॥।

[[१]]

ताऩुम्, इव्पुरिगळ् ऐन्दुम् रिबुरङ्गळागक् काणामैयाले

[[१]]

अङ्गाल

[[१]]

(सा। स्वा) अवघातस्वेदादि Cum सम्भावित स्वभाव LoLGCuon? ढाळा कं शङ्कै ५६

कलना अधिकारी परिहरि m Glळङ्ग परिकरविशेषjmg निरूपिकण्ठलं कLugmi @अधिकारार्थ सङ्ग्रहि&pri। इयानित्यादिurr। भगवति भरन्यासवपुषः प्रपत्तेः परिकरविशेषश्श्रुति मुखैरयमित्थम्भूतः इयान् सकृदवश्यं भवनवानादिष्ट इत्यन्वयः । भरन्यासवपुषः, भरन्यास स्वरूपायाः, एतेन “षड्विधा शरणागतिः” इत्युक्तौ सत्यामपि निक्षेपापरषर्यायो भरन्यास एव प्रपत्तिः । आनुकून्यसङ्कल्पादिकन्तु तदङ्गमिति विभागे “निक्षेपापरपर्यायो न्यासः पञ्चाङ्ग संयुतः” इति वचनं विनिगमकमिति ज्ञाप्यते । परिकरविशेष इति । प्रपत्तेस्सामान्येनाङ्गनिरपेक्षत्ववचनं विहितविशेषव्यतिरिक्त विषयमिति ज्ञापनार्थ मत्र विशेषशब्दः । श्रुतिमुखैः श्वेताश्वतरादि श्रुतिभिर्भगवच्छास्त्रादिवचनैश्चेत्यर्थः । अयमित्यनेनैत रव्यावृत्तस्वरूपत्वं विवक्षितम् । वक्ष्यमाणरीत्या आनुकूल्य सङ्कल्पादि स्वरूप इति हृदयम् । इत्थं भूत इत्यनेनाङ्गत्वनिर्वाहकोपयोगविशेषविशिष्टत्वं विवक्षितम् । “आनुकूल्येतराभ्यान्तु विनिवृत्तिरपायतः’ इत्यादि वक्ष्यमाणोपयोगविशेष विशिष्ट इति हृदयम् । पञ्चेति वा षडिति वा विशिष्यानिर्दिश्य इयानिति सामान्यतो निर्देशाद्वक्ष्यमाणरीत्या क्वचित् प्रयोगे पञ्चसङ्ख्याकः क्वचिद् षड्सङ्ख्याकश्चेति हृदयम् सकृदिति शेषत्वानुगुणस्यानुकूल्याचरणादेर्यावदात्मभावित्वेऽपि तत्सङ्कल्पस्यैवाङ्गत्वात् अङ्गिभूतायाः प्रपत्तेरूपासनवदावृत्तत्वाभावाच्च तत्परिकरस्यापि सकृत्त्वमेवेति भावः । अवश्यं भवनम्, अवश्यं भावः अविनाभूतत्वमिति यावत् शरणागतिप्रकरणेसर्वत्र तदविनाभावस्योपपादयिष्यमाणत्वादिति भावः । आदिष्टः, विहितः । श्वेताश्वतरश्रुत्यादेः परिकरविधानेऽपि तात्पर्यात् “प्रपत्तिं तां प्रयुञ्जीत स्वाङ्गैः पञ्चभिरावृताम्” इत्यादिषु स्फुट विधिदर्शनाच्च न विध्यदर्शनेन चोद्यावकाश इति भावः । ननु परिकरविधानमनुपपन्नम् । वधोद्युक्ते शासितरि राज्ञि चोरस्य स्वं प्रति दासकृत्यकरण प्रार्थनवदनाद्यपराध॥।

(सा।प्र) न्विभज्यदर्शयन्नधिकारार्थं सङ्गृह्याह - इयानित्यादिना श्रुतिमुरवैः दयादिव्याम्बोधौ जगदखिल मन्तर्यमयति भगवति भवध्वंसोद्युक्ते सति भरन्यासवपुषः प्रपत्तेः परिकरविशेषोऽयं इयानित्थं भूत स्सकृदवश्यं भवनवानादिष्ठ इत्यन्वयः । इयान्, पञ्च सङ्ख्याक इत्यर्थः । इत्थम्भूतः, वक्ष्यमाण प्रकारेणोपकारक इत्यर्थः । अयम् आनुकूल्यसङ्कल्पादीत्यर्थः । नन्वानुकूल्य सङ्कल्पादीनां सम्भावितस्वभावत्वमेव, रक्षकविषये प्रातिकूल्याचरणानुपपत्तेः । अतस्तेषां कथमङ्गत्वमित्यत्र अवश्यानुष्ठेयतयाविधानादङ्गत्वमेवेत्यभिप्रेत्याह । सकृदवश्यं भवनवानिति, दयादिव्याम्बोधौ इति ।॥।

(सा।वि) मितिशङ्कानिरासाय च परिकरयोगं दर्शयति - इयानिति - दयादिव्याम्बोधौ दया ।॥। (सा।सं) दयादिव्याम्बोधौ, समुद्र इव दयाया आश्रये दिव्य शब्देन कदाचिदपि शोषणादि विरहोऽभिप्रेतः ।॥।

मू

[[१]]

परिकरविभागाधिकारः

जगदखिलमन्तर्यमयति भवध्वंसोद्युक्ते भगवति भरन्यासवपुषः प्रपत्तेरादिष्टः

[[५२७]]

(सा।दी) अत एव जगदखिलमन्तर्यमयति, चेतनेष्वन्तः प्रविश्य तत्तत्प्रवृत्तिं कारयति । एतावन्तं सदध्वानं नयतीति तात्पर्यम् । तत्रापि भवध्वंसे मोक्षे । उद्योगवति सर्वेषां मोक्षप्रधाने दत्तदृष्टौ श्रीमति भगवति क्रियमाणस्य स्वरक्षाभरार्पणरूपस्य प्रपदनस्य परिकरविशेषः । अयं आनुकूल्य॥।

[[१]]

(सा।वा) जनितकालुष्येण विमुखे दण्डधरे भरन्यासानुपपत्त्याङ्गिभूत भरन्यासस्यैवासिद्धेरिति शङ्कायां भगवति भरन्याससिद्ध्युपपादन मुखेन परिकरविधानोपपादनार्थं दयादिव्याम्बोधौ इत्यादि विशेषण त्रयमुपात्तम् । भवध्वंसोद्युक्त इति यादृच्छिकसुकृतादिमात्रव्याजावलम्बनेन कालुष्यं वैमुख्यं च विहाय जायमान कटाक्ष प्रभृति संयक् ज्ञानवैराग्यादिप्रधान पुरुषकारावलम्बन रुच्युत्पादन पर्यन्तानुकूल्या चरणेन स्वयमेव मोक्षप्रधान सन्नद्धत्वात्तस्मिन्भरन्यसनमुपपन्नतरमिति भावः भवध्वंसोद्युक्तत्वे हेतुर्जगदखिलमिति । इतः पूर्वमलब्धा या इदानीं दृश्यमानायास्संयक् ज्ञानवैराग्याद्यनुकूलावस्थायाः कृत्स्नजगन्नियन्तुरूद्योगं विना॥।

(सा।प्र) मोक्षोपायानुष्ठापने प्रधानकारणमुक्तम् । जगदखिलमन्तर्यमयतीति दयाहेतुभूत शरीरित् वशेषित्वादि सम्बन्धो जीवरक्षणे श्रीपतेः प्राप्तिश्चोच्यते । भगवतीति रक्षणोपयुक्त ज्ञानशक्त यादिकल्याणगुणगणयोगो हेयप्रत्यनीकत्वं चोच्यते । “ज्ञानशक्तिबलैश्वर्य वीर्यतेजांस्यशेषतः । भगवच्छब्दवाच्यानि विनाहेयैर्गुणादिभिः” । इति निरुक्तेः । एतैर्विशेषणैर्भरन्यासमात्राद्बन्धनिवर्तकत्वं युज्यत इति द्योत्यते । नन्वेवं जीवस्य शरीरवदत्यन्त परतन्त्रत्वेशरीरत्वे च शरीरगतमलप्रक्षालने शरीरिणो जीवस्य प्रवृत्तिवत् भगवत एव चेतनविमोचनार्थप्रवृत्तेरावश्यकत्वाच्चेतनकर्तृक भरन्यासोऽपि नापेक्षितस्स्यादिति तत्परिकरचिन्तनं दूरनिरस्तमित्यत्र शरीरमलापहरणार्थं चेतनजनित शरीरव्यापारस्यापि दर्शनात् “अनन्यशरणस्तव, प्रयतपाणिश्शरणं प्रपद्ये । अप्रमत्तेन वेद्धव्यम् । “आनुकूल्यस्य सङ्कल्पः” इत्यादि श्रुतिपाञ्चरात्रवचनैर्विधानात्सर्वमुक्ति प्रसङ्गपरिहारार्थं च साङ्गभरन्यासः कार्य इत्याह । भवध्वंसोद्युक्त इति । एवं चेश्वराधीन भरन्यासे॥।

(सा।वि) समुद्रे । इयं रक्षणे प्रधानकारणम् - जगदखिलमन्तर्यमयति, सर्वान्तर्यामिणीत्यर्थः । सप्तम्यन्तमिदम् । अनेन शरीरत्वशेषत्वादि सम्बन्धो दर्शितः - भवध्वंसोद्युक्ते, स्वयमेवोपायं कारयितुमुद्युञ्जाने भगवति, अनेन रक्षणोपयुक्तज्ञानशक्यादिगुणवत्वं दर्शितम् । भरन्यासवपुषः, भरसमर्पणआदिष्टः, उपदिष्टः । कैः ? श्रुतिमुखैः । श्रुतितुल्य रूपायाःप्रपत्तेः, परिकरविशेषः

पञ्चरात्रवचनैः । यद्वा, श्रुतिर्मुखं मूलं येषामुपब्रह्माणानां तैः वेदमूलकतया॥।

(सा।सं) दयेत्यादि विशेषणत्रयेण शरण्यवत्वैकान्तगुणास्सङ्क्षिप्ताः । भगवतीत्यनेन देवताविशेषनिर्णयः कृतः । भरन्यासवपुषः, भरन्यासप्रधानकायाः प्रपत्तेः, प्रपत्त्यभिधानकायाविद्यायाः । परिकरविशेषः, सकृत्कर्तव्योपायविशेषानुगुणः जातावेक वचनम् । श्रुतिमुखैः, “मुमुक्षुर्वै” इति श्रुतिभगवच्छात्र संहिताविशेषैः । आदिष्टः । उपदिष्टः । किमित्यत्राह ? इयानित्यादिना । न्यूनाधिक॥।

[[५२८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - परिकरविशेषश्श्रुतिमुखैः ॥ २६ ॥ विद्यैनं परिकर), आनुकूल्यसङ्कल्प(p, प्राति कूल्यवर्जन (pi, कार्पण्य (pii, महाविश्वास (piळं, गोप्तृत्व वरण(p।

(सा।दी) सङ्कल्पादिरूपः । इत्थम्भूतः, एवं प्रकारः । इदमित्थं त्वे उक्ते । इयान्, पञ्चषात्मकः । सकृत्, एकवारं भरसमर्पणदशायामवश्यापेक्षितश्चेति श्रुतिप्रमुखैश्शास्त्रैरूपदिष्टः ढग ॥ २६ ।

न्यासविद्यापरिकरri१५६०ना उद्देशिकं की। विद्यैी। परिकर, अङ्ग

@सङ्ख्यै॥।

दिव्य शब्देन कदाचिदप्युत्

(सा।स्वा) नुपपत्तेरिति भावः । तत्र निदानं दयादिव्याम्बोधाविति पत्तिनाशशोषणादिरहितत्वं विवक्षितम् । निरूपाधिकसहज दयार्द्रचित्ततया सर्वमुपपद्यत इति भावः । । २६ ॥ शब्ली । गळा शङ्ककलना विस्तरेण परिहरिकं CB অक्रं CopuL निरपेक्षत्ववचनविरोधचोद्य परिकर विशेषापरिज्ञान चोद्यतं । परिहारं SILLIT [com G]]]ळङ्ग परिकर/i१८बा विशेषितं । निर्देशिकं विद्यैनं इत्यादिuni। प्रपत्ति का GunG ५५ परिकरमावश्यकमिति

विद्यैनं

विद्यात्वसामान्यादुपासन

ज्ञापनार्थम् - अथापि आतङ्क परिकरं कर्मयोगादिरूपा ज्ञापनार्थं

विशेषिकी।

विद्य

विद्यैनं ५। उपासनाद्विलक्षणला विद्यऊण्ड। अक्रम “प्रपत्तेः क्वचिदप्येवं परापेक्षा न विद्यते” निरपेक्षतया प्रसिद्धैा विद्या। आनुकूल्यसङ्कल्प इति । विद्यैकं न विशेषितं। विधिqsun सामान्यरूप Drror निरपेक्षत्ववचन बाधिक LILL ५। तथा च निरपेक्षत्व वचनं तद्व्यतिरिक्तनैरपेक्ष्यपर Gori सूचिती। आनुकूल्यादिना प्रपत्तिws॥।

(सा।प्र)

आनुकूल्यसङ्कल्पादीनामुपकारकत्वसम्भवात्करणत्वं युज्यत एवेति भावः ॥ २७ ॥ श्लोके सङ्ग्रहेण दर्शितं परिकरवर्गं सनिबन्धनम् सोपकारं विस्तरेणाह। विद्यैनं इत्यादिना ।॥।

(सा।वि) प्रमाणत्वेन परिगृहीतैरित्यर्थः कथमुपदिष्टः ? अयमुपदिष्टः, अयं परिकरविशेषः । इयान्, न्यासः पञ्चाङ्ग संयुत इत्युक्तत्वात् पञ्चसङ्ख्याकः । इत्थम्भूतः, आनुकूल्यादि सङ्कल्पादिवक्ष्यमाण प्रकारः । सकृदवश्यं भवनवान्, अङ्ग्यनुष्ठानकाले सकृदेवावश्यं भावीति प्रपत्तेरङ्गानि सन्ति पञ्च आनुकूल्यसङ्कल्पादीनि सकृदनुष्ठेयानीति प्रमाणैः परिकरविशेषः उपदिष्ट इति भावः ॥ २६ ॥

श्लोकं व्याचष्टे । विद्यैनं इत्यादिना - करणत्वादेव सामान्यतः परिकरः प्राप्तः । स कीदृश इति॥।

(सा।सं) सङ्ख्यां व्यवच्छिन्नेति । इयानिति पञ्चसङ्ख्यावच्छिन्न इत्यर्थः । स्वरूपनिर्धारणार्थमाह इत्थम्भूत इति । “आनुकूल्यस्य सङ्कल्पः” इत्यादि प्रमाणसिद्धाकार इत्यर्थः, सकृदयमिति सकृत्कृतश्शा स्त्रार्थ इत्यस्यात्रापवादाभावात् सकृदेवेत्यस्यासङ्कोचात्सकृत्कर्तव्य एवायमिति भावः अवश्यम्भवन वानित्यनेन सम्भावित स्वभावत्वशङ्का व्युदस्ता ॥ २६ ॥

इत्थं सङ्क्षिप्तं परिकरवर्गं विवृणोति । विद्यैनं इत्यादिना । पञ्चैवाङ्गानि चेदेवं निर्धारणं युक्तं, न च तथाङ्गपरवाक्यस्थत्वेनात्म निक्षेपोऽप्यङ्गमिति कथं षड्विधेत्युक्तिरित्याशङ्क्य तथोक्ते॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५२९]]

मू -, “आनुकूल्यस्य सङ्कल्पः प्रातिकूल्यस्य वर्जनम् । रक्षिष्यतीति विश्वासो गोप्तृत्व वरणं तथा । आत्मनिक्षेपकार्पण्ये षड्विधा शरणागतिः ॥” इत्यादि) ल षाड्विध्यं अष्टाङ्गयोग

Cum अङ्गाङ्गि समुच्चय फळं,

यल

Cow

। अङ्गी, इतरान्ना अङ्गाछ न

“निक्षेपापर पर्यायो न्यासः पञ्चाङ्ग संयुतः ।

B

(सा।दी) प्रमाणविरोधशङ्गैow परिहरि mi। यं इत्यादि। निक्षेपेति निक्षेप इत्यपरः पर्यायो नामधेयं यस्य सःन्यासः । आत्मरक्षाभरसमर्पणमेवाङ्गि इतरैरानुकूल्य॥। (सा।स्वा) प्रमाणं Glamं ♚s, on प्रपत्तिकं अङ्ग बाग GGuor? Qu♚ली अङ्गीः इतरना अङ्गनागमं अनन्यथासिद्धonor विनिगमकं ? ऎऩ्गिऱ क्कळुक्कु ३FKमरुळिच् चॆय्गिऱार्। इव्विडत्तिल् याल् इव्विडत्ति Gong is विद्याविशेषjormq। ‘स्नानं सप्तविधम्” इत्यादिष्वनेकविधत्वं स्वरूपावान्तरभेदप्रयुक्तLons County अङ्गाङ्गि समुच्चयेप्रयुक्तLDI । ५ CLIT शङ्कि ५ अष्टाङ्ग योगोदाहरणम् । निक्षेपेति । वचनमिल अनन्यथासिद्धDior विनिगमक ) लं। आनुकूल्यसङ्कल्पादिषु शरणागतिशब्दो न मुख्यवृत्तः । निक्षेपापरपर्यायन्यासमात्रे मुख्यवृत्त इत्येवमेतच्छ्लोकोत्तरार्धतात्पर्यमिति ज्ञापनार्थमत्रतत्पठनम् - तेन तदप्यत्रविनिगमकमिति ज्ञाप्यते - अत एव हि श्लोक इत्युक्तिः॥।

(सा।प्र) “ननु षड्विधा शरणागतिः” इत्युक्तेरानुकूल्य सङ्कल्पादीना माग्नेयादीनामिव समुच्चित्यकार णत्वमेवयुक्तं नत्वङ्गाङ्गिभाव इत्युत्राष्टाङ्ग योगयुक्तानामित्यादिभिर्भक्तेरङ्गाङ्गि समुच्चयेनाष्टविधत्व वदौपचारिकत्वेनाप्युपपत्तेः “प्रपत्तेः क्वचिदप्येवं परापेक्षा न विद्यते” इत्यादि प्रमाणादानुकूल्य सङ्कल्पाद्यतिरिक्तानपेक्षत्वात्तेषामप्यङ्गत्वाभावे अनुपकृतमकरणं भवतीति न्यायात्करणत्वायोगात् तदर्थं फलवत्सन्निधावफलं तदङ्गमित्यङ्गत्वसिद्धेरेतन्यायानपेक्षमेव “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुत" इति वचनादङ्गाङ्गि भावावगमाच्चाङ्गाङ्गी समुच्चयाभिप्रायैव षाड्विध्योक्तिरित्याह । कीं इत्यादिना । ननु “न्यासः पञ्चाङ्ग संयुत्” इत्युक्तम् । अहिर्बुध्यसंहितायां फलसमर्पण रूपाङ्गस्यापि विधानात्फलसङ्ग कर्तृत्वत्यागस्य चापेक्षित त्वादित्यत्र अहिर्बुध्य संहिताविहितस्यापि तस्य" तेन संरक्ष्यमाणस्य फले स्वाम्यवियुक्तना ।॥।

(सा।वि) विशिष्य जिज्ञासते । परिकर इति । उत्तरमाह - आनुकूल्ये त्यादिना - ननु “न्यासः षाड्विध्यम् इति पञ्चाङ्ग-संयुत” इति पञ्चाङ्गत्व प्रसिद्धेः
कथं षड्विधत्वमित्यत आह

[[१]]

[[१]]

अङ्गाङ्गिसमुच्चय Coon &, अङ्गाङ्गि समुच्चयेन भवति । ढग, इत्येतत् ढाङ्गळील श्लोकं न्यायनिरपेक्षns सिद्धमित्य न्वयः अत्र किमङ्गि कान्यङ्गानीत्यत्र तदपि तेनैव श्लोकेन सिद्धमित्याह - इति एषु, निक्षेपा परपर्यायो न्यास इत्युक्त

न्यासः

@ml। एकमेव

(सा।सं) स्तात्पर्योक्त्या शङ्कां परिहरति ।

॥।

इति । दृष्टान्तेऽप्यङ्गि समुच्चयेनहि

सङ्ख्यानिर्वाहः तथा दाष्टन्तिकेऽपीति भावः तर्हि षट्सु कस्याङ्गि तेत्यत्राह - इति ।॥।

[[५३०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - सन्न्यासस्त्याग इत्युक्तश्शरणागतिरित्यपि" ६७६गळी श्लोक न्यायनिरपेक्ष सिद्ध। न्यन्थी मुं श्री, “शाश्वती मम संसिद्धिरियं प्रह्वीभवामि यत् । पुरुषं परमुद्दिश्य न मे सिद्धिरितोऽन्यधा । (सा।दी) सङ्कल्पाद्यङ्गैस्संयुक्तो भवति । सन्न्यासादयोऽपि तस्य पर्यायः । LG कीpri। सन्या सस्त्याग इति । न्याय निरपेक्षं, युक्ति निरपेक्षम् । प्रमाणत एव स्फुटमवगम्यते ढाळा। ल भरन्यास । लोकन्यायसापेक्षा “आनुकूल्यस्य सङ्कल्पः” इत्यादिवचन अङ्गित्वं सिद्धिकं। मोक्षार्थात्मनिक्षेप अहिर्बुध्योक्तDळा फलत्यागरूपाङ्गान्तरं नियत

Dipi। शील इत्यादि। परं पुरुषमुद्दिश्य प्रह्वी भवामीति यत् इयं मम शाश्वती

अनन्यथासिद्ध विनिगमका Lo१ न्याय अनेक (सा।स्वा) न्यायेति ८६५०१६]। स्फुटतरLD वचन (sumjong ring अपेक्षिwng मात्रं অकुङ्कुलना अत्तऩै ६८। Qty आनुकूल्यसङ्कल्पादिना । Co अङ्ग नाग०५ Lom? अहिर्बुध्य संहितै “शाश्वती मम संसिद्धिः” QILİकी, “इत्यङ्गमुदितं श्रेष्ठम्” गां अङ्गान्तर piळं आत्मनिक्षेप विशिष्योक्ती Gun? गगनी Qui कीpri। शधनीकुण्डी शाश्वतीति

५। विद्याविषयी।

www

शाश्वतीति । परं पुरुषमुद्दिश्य प्रह्वीभवामीति यत् इयं मम शाश्वती संसिद्धिः । “शैत्यं हि यत्सा प्रकृतिर्जलस्य” इतिवद्विधेयलिङ्गानुसारादियमिति स्त्रीलिङ्गनिर्देशः प्रह्वीभोऽत्र शरणागतिः एतच्छ् लोक प्रकरणे पूर्वत्र “वाचा नम इति प्रोच्या" इत्यादिना तस्या एव प्रकृतत्वात् - शाश्वती संसिद्धिः, शाश्वतः परमपुरुषार्थः - उत्तरोत्तरकालेष्वपि प्रतिसन्धीयमानorris & भोग्यorris २५ कं

टु

ॐ प्रह्वीभावस्य शाश्वतपुरुषार्थत्वोक्तिः - इतोऽन्यधा, अस्मादन्यधाभूतं स्वर्गादिकमपवर्गश्च । मे सिद्धिर्न, शेषतैकरसिकस्य मम पुरुषार्थो न भवति स्वगदिस्स्वरूपानुचितत्वादपवर्गस्य शेषिप्रयोजनत्वेन तत्र मदर्थत्वाभिमानस्यानुचितत्वाच्च । अतस्तत्रोभयत्रापि नममापेक्षेति भावः यत्किञ्चित्प्रयोजनमनुद्दिशतः कथमुपाये प्रवृत्तिरिति शङ्कानुत्थानाय प्रह्वीभावस्य पुरुषार्थत्वोक्तिः । प्रयोजनापेक्षाभावेऽपि सुहृदुपचारवत् शेषि किञ्चित्काररूपतया॥।

(सा।प्र) केशवार्पणपर्यन्ता" इत्यादाविव मोक्षार्थभरन्यासमात्रनिष्ठत्वेन तत्प्रकरणावगतत्वात्फल सङ्गकर्तृत्वत्यागस्य भक्तिप्रपत्ति साधारणत्वाच्च मुमुक्ष्वमुमुक्षुप्रपदनाङ्गानां पञ्चसङ्ख्याकत्वम विरुद्धमित्याह । न शाश्वतीत्यादिना । ननु “स्वरूपफल निक्षेपस्त्वधिको मोक्षकाङ्क्षि णाम्" इत्युक्तेः फलान्तरार्थे प्रपदने आत्मनिक्षेप एव नास्तीति कथं नियताङ्गत्व॥।

(सा।वि) इत्येतच्च शाश्वती प्रह्वी भवामि शरणागतोऽस्मीति यत् इयमेव मम सिद्धिः । इतोऽन्यत्फलमनपेक्षणीयमिति भावः इदं चाहिर्बुध्यसंहितोक्तमङ्गम् एतस्य फलसङ्गकर्तृत्व॥। (सा।सं) न्यायनिरपेक्ष Los इति । निक्षेपस्यैवाङ्गितायामितरेषामङ्गतायां च सन्ति भूयांसि वचनानि तिष्ठत्वयं भूयसां न्यायः । अनन्यथासिद्धेनानेनैव वचनेनाङ्गाङ्गिभावविभागः कण्ठोक्त इत्यर्थः - नन्वहि र्बुध्यवचनेन प्रपत्तिमात्रे फलत्यागरूपाङ्गस्यापि स्वीकारे पञ्चाङ्गत्वविरोधः तदस्वीकारे तद्वचनविरोध इत्यत्राह ूधील इति मोक्षार्थात्मनिक्षेपे वा किं पञ्चाङ्ग संयुत इति वचन॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५३१]]

मू - इत्यङ्गमुदितं श्रेष्ठं फलेप्सा तद्विरोधिनी" अहिर्बुध्योक्त Door फलत्यागरूपाङ्गान्तरं मोक्षार्थLD/६०] आत्मनिक्षेपं ६० नियतम् । फलसङ्ग कर्तृत्वादि त्यागं कर्मयोगं (poor निवृत्ति धर्मीय लum २६ अनुसन्धानं मुमुक्षुकं साङ्गसमर्पण

(सा।दी) संसिद्धिः इतोऽन्यधा मे सिद्धिर्नास्तीति इदं मोक्षप्रपत्ति अस्याङ्गस्य विरोधिनी भवति ग। फलसङ्गादित्यागं सर्वनिवृत्ति फलत्याग रूपाङ्गानु सन्धानं मोक्षार्थिकं साङ्गभरसमर्पण काल की यादि ।॥।

प्रधानमङ्गमुक्तम् - फलेच्छा धर्मसाधारण

ू

कार्य GILD। फलसङ्गेत्-

(सा।स्वा) स्वरूपेण प्रयोजनत्वबुद्ध्या प्रवृत्तिरूपपद्यत इति भावः एवमेव हि गीताभाष्यतात्पर्य चन्द्रिकादौ सात्त्विकत्यागस्वरूपनिरूपणावसरे निरूपितम्। फलत्यागेत्येतद्धेतुगर्भविशेषणम् - अहिर्बुध न्योक्ताङ्गस्य फलत्यागरूपत्वात्तस्यात्मयाथात्म्यज्ञानप्रयुक्ततया मोक्षार्थ प्रपत्तावेव तन्नियतम् । न तु प्रपत्ति सामान्यानु यायि - प्रयोजनान्तरार्थ प्रपत्तावात्मयाथात्म्यज्ञानस्यानपेक्षितत्वादिति भावः । तथा चाहिर्बुध्र्य वचनस्य प्रपत्तिविशेषविषयत्वात् “न्यासः पञ्चाङ्ग संयुतः” इत्यादेश्च प्रपत्ति सामान्य विषयत्वान्न विरोध इति भावः “तेन संरक्ष्यमाणस्य” इत्यादि फलत्यागमङ्गयन्तर्गत LD IT। B। सं।

माङ्गी कङ्क ूङ्क शक्रं

त्यागान्तर्गतDior फलत्याग

(कण्ठ तदन्तर्गत फलत्याग

अङ्गons in Guon?

मागा। सात्त्विक- २GGLगणी, सात्त्विकत्यागं कर्मयोगे प्रकरणस्थLDIT कर्तव्यg Trijoor? कर्तव्य

अनुष्ठि

ल? काय । फलसङ्गेति । फलं च सङ्गश्च कर्तृत्वं चेति द्वन्द्वः । सङ्गोऽत्र कर्म॑णि ममताआदिशब्देन कर्मणि फलोपायत्वसङ्ग्रहः - कर्म योग मुदलाग इत्यादि - सात्त्विकत्यागं गीतादौ कर्मयोगप्रकरणस्थ आत्मयाथात्म्य ज्ञाननिबन्धन LDIT) अर्थसामर्थ्यरूपप्रबल प्रमाण निवृत्ति धर्म

अङ्गLouis

QBQ अनुवर्ति

कर्तव्य कुङ्का। अनुसन्धान QLD।org/। “इत्यङ्गमुदितं श्रेष्ठम्” । अङ्गos LL फलत्यागरूपानुसन्धान Giorg। साङ्गेति॥।

"

(सा।प्र) मितिचेन्न । “आत्मात्मीय भरन्यासो ह्यात्मनिक्षेप उच्यते” इत्यादि प्रमाणात् “अत्र रक्षा भरन्यासस्समस्सर्वफलार्थिनाम्" इत्युक्तभरन्यासस्यैव “निक्षेपापरपर्यायो न्यासः पञ्चाङ्गसंयुत’ इत्युक्ताङ्ग पञ्चकयुक्तत्वोपपत्तेरिति भावः । _, सर्वफलसाधनभरन्यासे अङ्ग पञ्चकयुक्त तया वचनादवस्थिते सतीत्यर्थः । एतेनेयानिति पदं व्याख्यातम् । अथेत्थं भूत इत्यंशं व्याकुर्वन् अङ्गानां सनिबन्धनं प्रपदनोपकारकत्वं दर्शयति ।॥।

(सा।वि) त्यागान्तर्गतस्य मोक्षोपायमात्र नियतत्वान्मुमुक्ष्वमुमुक्षुसाधारणप्रपत्तेरानुकूल्या॥।

(सा।सं) विरुद्धं तन्नैयत्येनेत्यत्राह - फलसङ्गेति - फले प्रधानफलित्वरूपममता त्यागः फलत्यागः स्वव्यापारे स्वशेषतादि त्यागस्सङ्गत्यागः - स्वव्यापारेऽपि स्वतन्त्रकर्तृत्वत्यागः कर्तृत्वत्यागः । अयं भावः प्रपत्तित्व सामान्यतः प्राप्तिमदङ्गपञ्चकं - निवृत्ति धर्मत्व सामान्यतः प्राप्तिः फलत्याग॥।

[[५३२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - दशै कर्तव्यम् । परिकर ६६६६) आनुकूल्य सङ्कल्प, प्राति कूल्य वर्जन कंळं, निबन्धनं सर्वशेषिunoon श्रियः-पतिowi ujp प्रवृत्तिनिवृत्ति ६० अभिमतानु वर्तनं १६०० ६०० CrGoulq६०६०१ पारार्थ्यज्ञानम् ।

(सा।दी) आनुकूल्यसङ्कल्प प्रातिकूल्यवर्जन १८१८ (६) कङ्कं कारण ठं Gaun कील। शं परिकर rijgir इत्यादिuni। आनुकूल्यसङ्कल्प, प्रातिकूल्यवर्जन po शेष्यभिमत Lonsumed अभिमतानुवर्तनसङ्कल्प शेषत्वज्ञान कार्यQ/LD/६०१०५। इव्विरण् डुक्कुम् कमेदॆऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्॥।

य

pm L आनुकूल्यसङ्कल्पप्रातिपरिपूर्ण

Lo♚नान्ना रक्षक

(सा।स्वा) मुमुक्षोरनुष्ठेय ii) अङ्गा) (@ii निवृत्ति धर्म सात्त्विकत्यागमङ्गĞp का शां ईश्वरविषय प्रपत्तिकं कूल्यवर्जन riboner अङ्गLong विधिक उपपन्न Lon? श्रियः-पतिurn अखिलहेयरहितOLDIT कण्डील कन्द आनुकूल्य ५५ CLC अनवाप्त इष्टमं क्रीळा लाभpii, प्रातिकूल्यवर्जन Curri अनिष्टनिवृत्तिqubon?

Loging आनुकूल्यसङ्कल्पादि कंg Com निबन्धन(sura विधिऊंलक उपपन्न GLD आतङ्क निबन्धन ? कं उपयोगं ? अपायपरिहारQLD अर्थ प्रमाण GILDAI ? अपायपरिहार LDITO सर्वनिषिद्ध निवृत्तिup? भगवद्विषय। आनुकूल्यसङ्कल्पादि तदपचारपरिहारमात्रं सिद्धिकंGojjmmri Gurऊण्डी, कलञ्जभक्षणादि सर्वनिषिद्धरूपापराध परिहारं सिद्धिकं CLDI? ढाळा ज्ंशङ्कैनाकं उत्तरली Gulmi। ig परिकर/ii८६on इत्यादि वाक्यद्वय♚$६०

परिकर १८Toup न्यायनिरपेक्ष वचन अङ्ग

निवृत्तिर्निषेधेषु upmom सङ्गतिसूचनार्थमयमनुवादः प्रवृत्तिर्विहितेषु सङ्कल्पकटाक्षेण प्रवृत्तीत्युक्तिः प्रातिकूल्यवर्जनकटाक्षेण निवृत्तीत्युक्तिः ५६ LITT इत्यादि । आनुकूल्यसङ्कल्पादि निबन्धन अनवाप्त॥।

आनुकूल्य

(सा।वि) द्यङ्गपञ्चकवादस्य न विरोध इति भावः

कञ्छ॥।

।

LT CoQbig, कर्तव्यतया अपेक्षार्थम्

(सा।सं) रूपाङ्गस्येति नोभयवचनविरोध इति । मोक्षेतरफल निवृत्तेन मुमुक्षुणा विधितः क्रियमाणो धर्मोन वृत्तिधर्मः २६ अनुसन्धानं, फलत्यागरूपमनुसन्धानम् । साङ्गेति, अङ्गाङ्गयनुष्ठान सर्वपूर्वदशयामित्यर्थः शाश्वती, यावदात्मभाविनी इयं प्रह्वी भवन विशिष्टतैव । इयमिति निर्दिष्टस्यैव विवरणम् । प्रह्वीभवामि यदिति । नमे इति । इतोऽतिरिक्ता सिद्धिर्मेन - परमपुरुषस्यैव॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५३३]]

मू - “आनुकूल्येतराभ्यान्तु विनिवृत्तिरपायतः” muqw अपायपरिहारं सिद्धम् । (सा।दी) लं@orm - L। अली, प्रमाणं आनुकूल्येतराभ्यां चेति ।

अपायः॥।

L

(सा।स्वा) लाभapi, अनिष्टनिवृत्तिगळं शेषभूत लाकं शेष्यभिमतानुवर्तनं ६०१६ CJGnburgILD♚ अतिशयं शेषिकण्ठ gopungi अभिमतानुवर्तन कुण्ठा कण्ठ मूल Lons शमं नङ्गी मङ्कील पारार्थ्यज्ञान rijg आनुकूल्यसङ्कल्पादि ५६ कं& निबन्धनQILD।org) ५। लं। ईश्वरविषयक अभिमतानुवर्तनं प्रवृत्तिनिवृत्ति ना ढाङ्ग। उपपादि mulg। अपायपरिहारमिति । अपायः, आज्ञातिलङ्घनम् । स्वविषयापचारनिवृत्तिवत्सर्वनिषिद्धनिवृत्तिरपि भगवदभिमतत्वादिति भावः ।

कार्पण्य

अङ्ग भगा DGon? कार्पण्यः दारिद्र्य। लुब्धत्व प्रपत्तिकं उपयुक्तorrom? @vg कार्पण्यं “अनादिवासनारोहात्” इत्याद्यहिर्बुध्र्यवचनोक्तरीत्या आकिञ्चन्याद्यनुसन्धानरूपLD “त्यागोगर्वस्य कार्पण्यम्” इत्यादिषु गर्वहान्यादिरूपruji, En॰॰lugऊञ्छ आकिञ्चन्याद्यनुसन्धानरूप नियमिमं ऊं ८०G Com? @mo वैकल्पिक हूं।

नागprogi ji उपयोग॥।

(सा।प्र) …

(सा।वि) - अस्य २६०१ LIT६ विद्यमानं, पारार्थ्यज्ञानं - आनुकूल्यसङ्कल्प, प्रातिकूल्यवर्जन मुकं निबन्धनं कारणमित्यन्वयः । अभिमतानुवर्तनहेतुभूत पारार्थ्यज्ञानवत्वादानुकूल्यसङ्कल्पादिकं कार्यमित्यर्थः । तत्कारणमुक्त्वा तत्कार्यमाह अपायपरिहारमिति - आज्ञातिलङ्घनपरिहार इत्यर्थः “अन्तस्थितोऽहं सर्वेषां भावानामिति निश्चयात् । सर्वभूतेषु मयि च ह्यानुकूल्यं समाचरेत् ॥ तथैव प्रातिकूल्यं च भूतेषु परिवर्जयेत् । तथैव प्रातिकूल्यं च न कर्तव्यं कदाचन ॥ चराचराणि सर्वाणि भूतानि भगवद्वपुः । अतस्तदानुकूल्यं मे कार्यमित्येव निश्चयः ॥ श्रुतिस्स्मृतिर्ममैवाज्ञा यस्तामुल्लङ्घय वर्तते । आज्ञाच्छेदी ममद्रोही मद्भक्तोऽपि न वैष्णवः ॥” इत्यादिप्रमाणानि द्रष्टव्यानि । आनुकूल्य सङ्कल्प प्रातिकूल्यवर्जनयोर्भरन्यासकालीनयोस्सङ्कल्पितानुष्ठापकत्वम् - उत्तरकालीनयोरपराधनिवर्तनं प्रयोजनमितिभावः पूर्वं प्रातिकूल्य॥।

(सा।सं) प्रधानफले प्रधानफलित्वेन फलस्य मच्छेषत्वाभावादिति भावः । सिद्धिः फलम् ।

[[५३४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

अनुसन्धान

गर्व-

कारूण्योत्तम्भनार्थ coomi।

गग, आदिशब्देनानन्य साध्य ललकं LG

मू - कार्पण्य; (poon Gीमाठाण आकिञ्चन्यादि ८ (६६०) हानिwing६०, कपा जनककृपणवृत्तिungi । शरण्य (सा।दी) आज्ञातिलङ्घनम् । गण, प्रपत्त्यधिकारं गतित्वं गुणहान्यादिश्च । अनुसन्धानquits ५। शुक्र कीpri। शरण्य

इत्यादिwn॥।

(सा।स्वा) न? न। कार्पण्य इत्यादि - आदिशब्देनानन्य गतित्वसङ्ग्रहः - कृपणवृत्तिः । “बद्धाञ्जलिपुटम्” इत्यादिषूक्ताञ्जलिबन्धप्रणिपातादिः । CPC कृपैunGujळा भवध्वंसोद्युक्त कण्ठ Qi कृपा जननीकं उपयोग QILD।ग। कं BnLoun कृपोत्तम्भने॥।

(सा।प्र) कार्पण्यस्वरूपं तस्योप योगमप्याह - कार्पण्य इत्यादिना । अनन्यगतित्वं गुणहान्यादिश्चादि शब्दार्थःः । “आत्मनो दुर्दशापत्तिं विमृश्य च गुणान्मम । मदेकोपाय संवित्तिर्मां प्रपन्नो विमुच्यते" इत्याद्यनुसारादा किञ्चन्याद्यनुसन्धानं कार्पण्यम् । “त्यागो गर्वस्य कार्पण्यं श्रुतशीलादिजन्मनः । अङ्गसामग्रयसम्प तेरशक्तेश्चापि कर्मणाम् ॥ अधिकारस्य चासिद्धेर्देशकालगुणक्षयात् । उपायानैव सिद्ध्यन्ति ह्यपाय बहुलास्तथा ॥ इति या गर्वहानिस्तद्दैन्यं कार्पण्यमुच्यते" इत्याद्यनुसारादाकिञ्चन्यानु सन्धानजनितग र्वहानिर्वा कार्पण्यम् - कृपणस्य वृत्तिः कार्पण्यमिति तदात्विक कृपाजनक प्रणिपातादिर्वा कार्पण्यमिति पक्षत्रयेऽपि प्रपदनप्रतिबन्धकतादात्विकोपायान्तरान्वय निवृत्तिः फलिष्यति इति स उपकार इत्यर्थः भरन्यासस्य सर्वफलसाधनत्वं प्रामाणिकमिति लौकिकफलाकाङ्क्षया गुणहीनस्यापि प्रपदनविषयत्वसम्भवा त्तत्र कृपणवृत्तेश्च दर्शनात् । गुणवद्विषये तु गर्वहानि मात्रस्यापि कार्यकरत्वदर्शनात् “प्रसीदन्तु भवन्तो मेहीरेषाहि ममातुला । यदीदृशैरहं विप्रैरूपस्थेयैरूपस्थितः । गोविन्देति यदाक्रन्द॥।

(सा।वि) वर्जनानन्तरं कार्पण्य स्योद्दिष्टत्वात्तदनुसारेण तत्स्वरूपं तत्प्रयोजनं चाह - कार्पण्य मावदु इति अनन्यशरणत्व गुणहान्यादिरादिशब्दार्थः । “आत्मनो दुर्दशापत्तिं विमृश्य च गुणान्मम । मदेकोपायसम्पत्तिर्मां प्रपन्नो विमुच्यते" ॥ इत्याद्यनुसारात् आकिञ्चन्यानुसन्धानं कार्पण्यम् - त्यागो गर्वस्य कार्पण्यं तादात्विक कृपाजनक कृपणवृत्तिः प्रणिपातादिरूपावा कार्पण्यमिति त्रिविध कार्पण्यस्याप्युपायान्तरान्वय निवृत्तिफलकत्वादिह सङ्ग्रहः - लौकिकफलाकाङ्क्षया गुणहीनस्यापि प्रपदन सम्भवात् - तत्र कृपाजनक कृपणवृत्तेर्दर्शनात्गुणवत्प्रपन्न विषये गर्वहानिमात्रस्यापि कार्यकरत्वदर्शनात् “प्रसीदन्तु भवन्तो मे हीरेषातु ममातुला । यदीदृशैरहं विप्रैरुपस्थेयै रूपस्थितः” इत्याद्युक्तेः “गोविन् देति यदाक्रन्दत्” इत्यादि वादिनि सर्वज्ञे भगवति आकिञ्चन्यानुसन्धानेनापि चरितार्थत्वात्त्रितयस्यापि व्यक्तिभेदेनाङ्गत्वमित्यत्र तात्पर्यम् । शुक्र शब्दोवाकारार्थः । शु । कृपणवृत्तिर्वा भवत्स्थित्वा॥।

(सा।सं) अथ कार्पण्यरूपाङ्गस्वरूपं तत्फलं चाह - कार्पण्यइति “प्राप्यं ब्रह्म" इत्युक्तरीत्या स्वरूप प्राप्तप्राप्याति वृत्त्या अचिर प्राप्यलाभतृष्णया चोत्पन्नशोक हेतुकाकिञ्चन्याद्यनुसन्धाना॥।परिकरविभागाधिकारः

[[५३५]]

मू - “कार्पण्येनाप्युपायानां विनिवृत्तिरिहेरिता” की अन्योपाय किं उपयुक्तorrugळं। महाविश्वासम् । “रक्षिष्यतीति विश्वासादभीष्टोपायकल्पनम्” नढाकील

अनुष्ठानसिद्ध्यर्थ (pum

मी

(सा।दी) का

प्रपत्त्युत्तरकाल guis, अन्योपायराहित्य मङ्गल। अली प्रमाणं कार्पण्येनापीति । अळणील, सन्देहिung। सर्वज्ञा हितप्रवण, अनुचित

मागैयाल्

॥।

(सा।स्वा) त्युक्तिः कीडी) च शब्दलंल तत्काले किमुत । कैमुत्यं विवक्षितम् - अनन्योपायता, उपायान्तर स्पर्शराहित्यम् । श्री तत्कालोपायान्तरस्पर्शराहित्यमङ्ग वोपयोगः उत्तरकालीनं त्वङ्गत्वोपयोगरूपी मध्यमवृत्तिरूप निष्ठान्तर्गतLDIT अवश्यं कुङ्कु। सर्ववैदिक कर्मसाधारणविश्वासमात्रादेवात्राप्यनुष्ठानं सिद्धिकं

कङ्काल विशेषि महाविश्वासमङ्ग CILD ६०६०।५५ ५ उपयोग QILD? (@ru श्रीpi - महाविश्वासमिति - णी, सन्देहिwing pig वक्ष्यमाणशङ्कापञ्चकं विशेषितं अनुष्ठान॥।

(सा।प्र) त्कृष्णा मां दूरवासिनम् । ऋणं प्रवृद्धमिव मे हृदयान्नापसर्पति" इतिवादिनि भगवति तु सर्वज्ञे विषये आकिञ्चन्याद्यनुसन्धाने नापि चरितार्थत्वात्त्रितयस्यापि तस्य भरन्यासव्यक्ति भचेतनाङ्गत्व मिति भावः -नन्वाकिञ्चन्यमुपायान्तर निवृत्तिरित्युक्तम् - तदनुसन्धानं कार्पण्यमिति पक्षे “कार्पण्येना प्युपायानां विनिवृत्तिरिहेरिता" इत्युक्तप्रकारेणोपायान्तर निवृत्तेः कार्पण्यसाध्यत्वाङ्गीकारे अविद्यमाना किञ्चन्यानुसन्धानस्य भ्रमरूपत्वेन मोक्षोपायाङ्गत्वानुपपत्तेः आकिञ्चन्ये सिद्धे तस्यानुसन्धानरूपकार्पण्यं तस्माच्चोपायान्तर निवृत्तिरूपाकिञ्चन्यमित्यन्योन्याश्रय इति चेन्न । भरन्यासात्पूर्वमुपायान्तराशक्त्या सिद्धस्य तदभावस्यैवाकिञ्चन्यत्वात्तदनुसन्धानरूप कार्पण्यस्यभरन्यास समकालोपायान्तरनिवर्तकत्वेन तदात्व कारूण्योत्तम्भकत्वेन चोपयोगाद्भरन्यासानन्तरमुपायान्तरानुष्ठान शक्ति सद्भावेऽपि तत्र प्रवृत्त्य भावापादकत्वेनचोपायान्तरान्वया सह भरन्यासानुष्ठापकतयोपकारकत्वमिति नान्योन्याश्रय इति भावः । “शक्तेस्सूपसदत्वाच्च कृपायोगाच्च शाश्वतात् । ईशेशितव्य सम्बन्धादनिदं प्रथमादपि । रक्षिष्य त्यनुकूलान्न इति या सुदृढा मतिः । सविश्वासो भवेच्चक्र सर्वदुष्कृतनाशनः” इत्युक्त विश्वा सादसकृदनुष्ठान निरपेक्षोपाय परिग्रहरूपोऽप कारस्सिद्ध्यतीत्याह । महाविश्वासमित्यादिना । विश्वासरूपाङ्गादङ्गिस्वरूपसिद्धिरूपकार इति भावः । कल्पनं, क्लप्तिः । परिग्रह इत्यर्थः । मी इति । युद्धाय पुरतः प्रस्थितानां सहायतया पृष्ठतः प्रस्थिता सेवा श्रणी शब्दार्थः॥। (सा।वि) ळा, प्रपत्त्यनन्तरमपि - अनन्योपाय। भगवन्तं विना उपायान्तर परिग्रहा भावस्य उपयुक्त कं मुकं, उपयुक्तं सत्तिष्ठति - अथ महाविश्वासं सप्रयोजनमाह - महाविश्वासमिति - भणी॥। (सा।सं) दय एव कार्पण्यम् - उपायानां मोक्षेतरफलसाधनानां मोक्षसाधनकर्मयोगादीनां च महाविश्वासस्य स्वरूपमुपयोगं चाह - महाविश्वासमिति - रक्षिष्यतीति - उपायान्तर स्थाने स्थित्वा अनिष्टनिवृत्ति पूर्विकामिष्ट प्राप्तिं करोत्येवेत्यध्व सायादभीष्टस्य भरसमर्पण॥।

अणियिडाद

अथ

[[५३६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - on निर्भरतैकं कं

(सा।दी) GsLL। प्रयोजनान्तरना BIL। हितला रक्षिwn Coom ? " त्वम्मे॥।

(सा।स्वा) विरोधिun तन्निवारणमुपयोग इत्यादि - निर्भरत्व

gung तत्कालसौख्य poonmiss उपायान्तरस्पर्शpi, सम्भावित निर्भरत्वमवश्यं Com। गोप्तृत्ववरण किं

उपयोग

उत्तरकाले

की कङ्क श

अत्तै अदुमाग ऎप्पदु कूडुमो? तऩ्ऩै अरिय विरियादेयिरुक्क काङ् गॊडुत्ताल् कृष्णकण्ठ अपुरुषार्थदायित्वरूपावद्यं

गा अर्थिं

या पुरुषार्थं ऊं इच्छिnown तदिच्छोत्पादनं कृली उपयोग QLD) इतरपुरुषार्थ १६१८५६ स्वरूपानुचितri१८६१६०mm अर्थिकी कङ्क स्वयमेव किं

मोक्षं स्वरूप प्राप्त Dingwigs

॥।

अवद्याव

(सा।प्र) तद्राहित्येन - एतेनावृत्तिराहित्यं विवक्षितम् । एवं चेश्वरो वैषम्यनैर्घृण्य परिहारायाशक्तेन सकृद्भरन्यासं कारयित्वा पश्चात् उपायान्तरं तमेवोपायं वा नापेक्षत इत्युक्तं भवति । एवं पूर्वभावि विश्वासस्योपकारकत्वमुक्त्वा पश्चात्तनस्य प्रपन्ने उपयोगमाह ।

निर्भरतै ऊं २, इति । नैर्भर्यरूपफलानुभवोपयुक्त इत्यर्थः । नैर्भर्यं नाम मोक्षार्थं किं साधनं कुर्यामिति विचाररूपभरस्याभावः । “करुणावानपि व्यक्तं शक्तस्स्वाम्यपि देहिनाम् । अप्रार्थितो न गोपायेदिति तत्प्रार्थनामतिः । सर्वज्ञोऽपि हि विश्वेशस्सदा कारूणिकोऽपि सन् । संसारतन्त्र वाहित्वाद्रक्षापेक्षां प्रतीक्षते । गोप्तृत्ववरणं नाम स्वाभिप्राय निवचेतनं" इत्याद्यानुगुण्येन भरन्याससाध्ये फले पुरुषार्थत्वापादकत्वं गोप्तृत्ववरणस्योपकार इत्याह । ।॥।

[[१]]

(सा।वि) Cg, युद्धाय पुरतः प्रस्थितानां सहायार्थं पृष्ठगामिनी सेना अळणी शब्दार्थः - तदभावेन सहायान्तरमनपेक्ष्य अनुष्ठान सिद्ध्यर्थः - महाविश्वासाभावे कर्मयोगादिकमप्यस्य सहायार्थं कर्तव्यम् । प्रपदनं वा पुनः कर्तव्यमिति ब्रह्मास्त्रन्यायः प्रसज्यत इति भावः । अणी इत्यस्यसन्देहा भावेनेत्यर्थ इति केचित् । एवं पूर्वभावि विश्वासस्योपयोग मुक्त्वा प्रपत्त्यनन्तर विश्वासस्योपयोगमाह । हा इति निर्भरत्वकं इति । नैर्भर्यरूप फलानुभवोपयुक्तमित्यर्थः - मोक्षार्थं सम्पादयन्तीति भावः । गोप्तृत्ववरणस्योपकाराभावेऽङ्गत्वासिद्धेस्तस्य भरन्याससाध्ये फले पुरुषार्थत्वाद्योतनरूपमुपकारं वदन्॥। (सा।सं) रूपोपायस्यानुष्ठानमित्यर्थः - इति - घोरापराधिनो मम गुरुतरं फलं न्यास मात्रेण विनैव विलम्बं शुकादेरिव कथं सिद्धयेदिति वरक्षाभरन्यसन प्रतिबन्धकशङ्का पञ्चकमपनुद्य भरन्यासनानुष्ठानसिद्ध्यर्थमित्यर्थः इति, भरन्यसनानन्तर स्वरक्षणव्यापारलेशेऽपि स्वस्यानन्वित तारूपनिर्भरतायाश्च प्रयोजकं सदपतिष्ठत इत्यर्थः - इत्यमानुकूल्येतराभ्यां तु विनिवृत्तिरपायत इत्युपाय निवृत्तये आनुकूल्यसङ्कल्प प्रातिकूल्यवर्जनयोः उपायनिवृत्तये कार्पण्यस्य शङ्कापञ्चकनिवृत्तिमुखेनानुष्ठान सिद्धये महाविश्वासस्य चावश्यकतामुक्त्वागोप्तृत्व॥।

[[३५]]

मू

स्वरूपानुचित पुरुषार्थ

परिकरविभागाधिकारः

Cum स्वरूपप्राप्तLD ६० अपवर्ग (pii पुरुषार्थomio C

Gmsung गोप्तृत्ववरण(pio अपेक्षितम्

पुरुषा अर्थिकण्ठकं

कण्ठ

(सा।दी) गोपायिता भव" ढाळा

गोप्तृत्ववरण Com Com?

माग

पुरुषार्थ LTL

स्वरूपानुचितेत्यादि - पुरुषा अर्थि अर्थ व्यतिरेक५gutb॥।

(सा।स्वा) अवद्यावहLD

[[५३७]]

।

Q

Qui। स्वरूपानुचितेत्यादि मोक्षQLD अपवर्गGILD। निर्देशि साभिप्रायम् । अपवर्ज्यत इत्यपवर्गः समाप्तिः, ऐश्वर्यादि सांसारिक भोगनिवर्तिरिति यावत् । तथा च मोक्षं स्वरूप प्राप्त Court अनादिurs अनुभूDIT GOT भोगलं निवृत्तिरूप अर्थिकी कण्ठलं का अनुचितलकं G♚$mi Cum अवद्यावहDIGILD अभिप्राय - अपवर्ग पुरुषका अर्थिकंलं $ ८nQGuru शङ्किLD पुरुषार्थoming इत्युक्तिः । वैराग्यDong दशैं अपेक्षतDown अर्थिकं तत्त्वज्ञानपूर्वक वैराग्यदशै

यै

पुरुषानं अपेक्षित uning अर्थि & BnQGD कुङ्कु। अर्थिकण्ठ ऊं BIG & CourGsni इति - अर्थनै निमित्तीकरिता ऊङ्क CoGur @wormwq। अन्यधा दातुः पुरुषार्थदायित्वाभावप्रसङ्गादिति भावः । तथा च भगवतः फलप्रधाने च्छोत्पादने गोप्तृत्ववरणस्योपयोग इत्युक्तं भवति । यथानुगृहीतं श्रीमद्गद्यभाष्ये “सर्वज्ञेऽपि स्वतोदेवे याचना विज्ञापनादिभिः । तत्तदिष्ट प्रदित्सात्मा प्रीतिरेव प्रसाध्यते” इति । अत्र मोक्षादिरूप फलस्य पुरुषार्थतापादनं गोप्तृत्ववरणस्योपयोगतयोच्यत इति केषाञ्चिद्व्याख्यानं त्वनुपपन्नम् । पुरुषेणेष्य माणतामात्रेण पुरुषार्थत्वसिद्ध्या तत्र गोप्तृत्ववरणस्यानपेक्षितत्वात्पुरुषंा अर्थिकं मं Gis

Cours॥।

।

(सा।प्र) स्वरूपानुचितेत्यादिना । नन्वेवं मोक्षार्थप्रपदने गोप्तृत्ववरणस्य तत्फले पुरुषार्थत्वापादकत्वे नाङ्गत्वेफल प्रार्थनापर्यवसितत्वान्मोक्षार्थ भरन्यासा साधारणतया विहितफलत्यागूपाङ्ग विरोधस्स्यात् “फलेप्सा तद्विरोधिनी” त्युक्तेरिति चेन्न । “गोपायिता भवेत्येवं गोप्तृत्ववरणं स्मृतम्” इत्युक्तेस्त्वं मे रक्षको भवेत्येवं रूपानुसन्धानविशिष्ट तादृशवाक्योच्चारणादिरूपत्वाद्गोप्तृत्ववरणस्य रक्षणस्य चाबाधेन अवस्थापनरूपस्याचेतने धान्यादौ चेतने भृत्यादौ च साधारणत्वेन रक्षणाधीनसुखानु भवेच्छारूपतया चेतनैकान्त फलेच्छातो व्यतिरेकावगमाद्गोप्तृत्ववरणस्य फलेच्छायां पर्यवसाना भावात् । ननु रक्षणप्रार्थनं भक्तस्याप्यस्तीति कथं प्रपदनमात्राङ्गत्वमिति चेन्न तस्य भक्त्यङ्गत्वे प्रमाणाभावात् नन्वेवन्तर्हि “त्वमेवोपायभूतो मे भवेति प्रार्थनामतिः शरणागतिः”॥।

(सा।वि) तस्यावश्यकत्वमाह - स्वरूपानुचितेति - स्वरूपानुचितपुरुषार्थ ११ Cup, स्वरूपानु चितैश्वर्यादि पुरुषार्थ इव । अपवर्ग पुरुषार्थ, यदा पुरुषार्थत्वेनाभिलषितः तत्समये । पुरुषंा अर्थिकंळकं ऊं Consum, पुरुषे याचितरि सत्येव दातुमपेक्षिततया ।॥। (सा।सं) वरणस्याप्युपयोगप्रकारं स्वरूपं चाह । स्वरूपानुचितेति । ननु स्वरूपानुचितप्रधाने॥।

[[५३८]]

मू -

ताऩा काऩिऱे प्रभात काढणी -

स्वाभिप्राय निवचेतनम्”

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

muyi giपुरुषा अर्थिकं Glam Cung पुरुषार्थं

मुं

Cm “अप्रार्थितो न गोपायेत्” ७६। “गोप्तृत्ववरणं नाम

की

(सा।दी) छाळीpi। npur CGL गोपायेदित्यादि । स्वाभिप्रायस्य, शेषी मम गोप्तास्यात् ढाळा

प्रमाणं अप्रार्थितो न

॥।

(सा।स्वा) इत्येतद्गन्थविरोधाच्च तत्पक्षे पुरुषंा अर्थिकं Corona इत्येतावदेव हि वक्तव्यम् - उदाहृतगद्यभाष्योक्तिविरोधाच्च-अतोत्र यथोक्त एवार्थो ग्राह्यः popuऊण्डी पुरुषार्थ तैयुम् ३ikङ्गळैप् पोले अविऩैयै रिबुरिगत्तुक् कॊडुक्क वेणुमो? नैयायिकादिमत♚♚♚ Cumssmii दर्शनं मोक्षं निरतिशयानुकूलरूपDopn? Tळाला Grupi mopri इत्यादि - उक्तेयं नीतिः लोकविषय एव किं न स्यादित्याशङ्कायां त्रिवर्गापवर्गविभागop सामान्येन सर्वपुरुषार्थ नीतिप्रमाणसम्मतैump। शुलurrouin इत्यादि Gorp नीतिमोक्षतदितरविभाग सर्वविषयै

आगैयालेयॆऩ्ऱदु इन्द urmurQuorp_q। इति शाळा पुरुषार्थ विशेषिump सामान्यरूप L& Gjmgmg। लङ्क नीति सर्वविषयै गोपायेत्” ढाळा, स्वाभिप्रायनिवचेतन QILD। सामान्यरूप ; र्थितो नैश्वर्यादिकं दद्यात् pm Gum मोक्षेतरपुरुषार्थ

मुं तथा च प्रमाणं सामान्यरूप

नीति सर्वपुरुषार्थ विषयी प्रमाण सम्मतैQugu॥।

op

Qi “अप्रार्थितो न

; LTD अप्रा विशेषिjp

(सा।प्र) रित्युक्ताङ्ग्यभेदात्कथमङ्गत्वमिति चेन्न । “उपाये ग्रहरक्षित्रोश्शब्दश्शरणमित्ययम् । वर्तते साम्प्रतं त्वेष उपायार्थैक वाचकः ॥” इत्युक्तेरूपायत्वस्यान्यमनपेक्ष्याभीष्टप्रापकत्वस्य चेतनाचेतन साधारणतया रक्षकत्वस्य च बाध निवृत्युपयुक्तयत्नवत्वरूपतया परस्परवैलक्षण्यादङ्गाङ्गि भावोपपत्तेः । एवन्तर्हि गोप्तृत्ववरणस्य भरन्यासफले कथं पुरुषार्थत्वापादकत्वमिति चेदित्थम् । रक्षणस्य प्रार्थना तस्य चाबाधेनावस्थापनरूपस्य सर्वानिष्टनिवर्तन साध्यत्वात्॥।

(सा।वि) याच्नां विना पुरुषार्थप्रधाने अनिष्टमाह

hormugguji इति, समीचीनतया स्थितमेकं फलम् । पुरुषंा अर्थिकं मं Lg Gug)। याचितर्यप्रधाने सतीत्यर्थः

१ दातुर्दाननिषेधस्य वक्तुमशक्यत्वाद्विशिष्टनिषेधो विशेषणभूत याचनाभावे पर्यवस्यति । लगानी, पुरुषार्थप्रदाता न भवति खलु । प्रार्थनं विना ददाति चेन्मदनपेक्षितमेव त्वया दत्तं मदपेक्षितं खलु मम प्रयोजनमित्युपकर्तृत्वबुद्धिर्न स्यादिति भावः । तत्र प्रमाणान्याह । शुक्र इति । अत एवेत्यर्थः ।॥।

(सा।सं) पुरुषाभ्यर्थनमुपयुक्तमस्तु

[[१]]

न तु तदुचितप्रधाने अतः किमर्थ मिदमित्यत्राह नऩ्ऱा इति शुल इति । प्रदेयस्य पुरुषार्थना विषयत्वाभावेत्वपुरुषार्थतायास्तत्प्रदातुर पुरुषार्थ प्रदतायाश्चापत्त्येत्यर्थः । तथा च विधित सर्वाभि प्रायेऽपि स्वाभिप्रायनिवचेतनमावश्यकमेवेति

भावः ।॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५३९]]

(सा।प्र) - सर्वविधबाधक निवर्तनाविनाभूते भगवत्कैङ्कर्याख्ये भरन्यास फलेऽप्यर्थात्पुरुषार्थत्वसिद्धेः । एवं च शारीरिमलापनयनं यथा शरीरिणः फलं यथावा भार्याभृत्यादिभिः प्रार्थ्यमानमपि तत्प्रसाधनं पत्युः फलम्; एवं स्वशेषभूतजीवाभ्यर्थित सर्वानिष्ट निवृत्ति विशिष्ट भगवत् कैङ्कर्यं भरन्यासफलं प्राधान्येन भगवत एवेति तथैवानुसन्धीयमानत्वान्मुमुक्षोः प्रपन्नस्य भरन्यासे फलसमर्पणरूपाङ्गसिद्धिः । गोप्तृत्ववरण रूपाङ्गस्य पुरुषार्थत्वापादकत्वं चेत्यविरोध इति भावः । एतदुक्तं भवति । यथा भार्याया आभरणादिभिरलङ्कारस्स्वविषये पत्युः प्रीतिविवृद्धि प्रधानः । यथा वा भृत्यस्यालङ्कारादिस्वाम्यतिशय प्रधानस्तैः प्रार्थ्यते च; एवं भरन्यासस्य भगवत्कैङ्कर्यमेव प्रधानं फलम् । एवं च भरन्यस्यता तस्मिन्काले यागाद्यनुष्ठानकाले स्वर्गी स्यां तदर्थं यक्ष्य इति फलप्रार्थनवत्स्वरूप प्राप्त भगवत्कैङ्कर्येणाहं सुखी स्यां तदर्थं तत्प्रापणभरं भगवतिन्यस्यामीति नानुसन्धेयम् “फलेच्छा तद्विरोधिनीत्युक्तेः । किन्तु भगवदधीनस्वरूपस्थिति प्रवृत्तिकोऽहं मद्ररक्षणभरो रक्षणफलं च भगवत्-कैङ्कर्यमपि भगवत एवेत्यनुसन्धेयम् ।अस्मिन्ननुसन्धाने चानुकूल्यसङ्कल्पादीनामङ्गत्वं तेषु च गोप्तृत्ववरणं फलभूतनिर वधिककैङ्कर्यविशेषणभूत देश विशेषप्राप्ति विरोधि सर्वकर्मनिवृत्त्यात्मक स्वरक्षणस्य प्रार्थानात्म कत्वाद्विशेषणभूत विरोधिनिवृत्तेः पुरुषार्थत्वमापादयन्नर्थात्कैङ्कर्यफलेऽपि पुरुषार्थत्वमापादयति । एवं चाहिर्बुध्र्यसंहितोक्तस्य फलत्यागस्य॥।

(सा।वि) “करुणावानपि व्यक्तं शक्तस्स्वाम्यपि देहिनाम् । अप्रार्थितो न गोपायेदिति तत्प्रार्थनामतिः । गोप्तृत्ववरणं नाम स्वाभिप्रायनिवचेतनम्” इत्याद्यत्र द्रष्टव्यम् । ननु गोप्तृत्ववरणस्य भरन्यास फले पुरुषार्थत्वापादकत्वेन अङ्गत्वे मोक्षार्थ प्रपदनेऽप्यङ्गत्वात् तस्य फलप्रार्थना पर्यवसितत्वान्मोक्षार्थ भरन्यासासाधारणतया विहितफलत्याग रूपाङ्गविरोधस्स्यात् - फलेप्सा तद्विरोधिनीति ह्युक्तम् । न च फलस्य शेष्यतिशयार्थमेव प्रार्थ्यमानत्वात् स्वार्थं प्रार्थ्यमानत्वाभावाच्चोभयं सङ्गच्छते फले सातद्विरोधिनीति स्वार्थ फलेप्साया एव विरोधित्वं वाच्यम् । अन्यथाफलार्थित्वा सम्भवेन अधिकाराभावसम्भवात् । न च नित्यादाविव स्वयं प्रयोजनत्वादेवाधिकार सम्भव इति वाच्यम् । इह “सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्यामि” इति सर्वपापमोक्षणोपलक्षित कैङ्कर्यपर्यन्त परिपूर्णानुभव फलस्य श्रुतत्वात्तत्परित्यागे कारणाभावादत एव फलसङ्ग कर्तृत्व त्यागान्तर्गत फलत्यागेनापि फलत्यागस्साङ्ग समर्पण दशायां सिद्ध्यतीत्यभिप्रायेण साङ्ग समर्पण दशै कर्तव्यमित्युक्तम् । यदि फलमेव न? तर्हि किं समर्प्यत इति वाच्यम् । एवमपि “त्वामेवोपाय भूतो मे भवेति प्रार्थना मतिः । शरणागतिः “इत्युक्ताङ्गयभेदात्कथमङ्गत्वम् न चोपायत्वमचेतन भक्त्यादि साधारणम् रक्षकत्वं तु चेतन साधारणमित्युपायत्व रक्षकत्वयोर्भेदादङ्गाङ्गिभाव उपपद्यत इति वाच्यम् । उपायत्व रक्षकत्वयोर्भेदेऽपि इहोपायो भवेत्यनेनैवोपाय साध्यं फलमुपायं विना त्वमेव देहीति पुरुषार्थत्वा॥।

[[१]]

[[५४०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

(सा।प्र) “शाश्वती मम संसिद्धिः” इत्यादिः “तेन संरक्ष्यमाणस्य फले स्वाम्यवियुक्तता । केशवार्पण पर्यन्ताह्यात्म निक्षेप उच्यते ॥” इत्यनेनैकार्थ्यादङ्ग्यन्तर्गत फलसमर्पणरूपांश पर्यवसितत्वात्स्वरूप फलसमर्पणरूपांशद्वय विशिष्टभरसमर्पण रूपाङ्ग्यन्तर्गतत्वात्फलान्तर वैराग्यपूर्वक स्वाधीनकर्तृत्व स्वार्थकर्तृत्वाभावानुसन्धानात्मकस्य फलसङ्गकर्तृत्वत्यागस्य कर्मयोगादि साधारण्याच्च मुमुक्ष्वमुमुक्षुकर्तृक भरन्यासमात्रस्य पञ्चैवाङ्गान्युपकारकाणीति॥।

(सा।वि) पादकफल प्रार्थनासिद्ध्या पृथग्रक्षकत्व प्रार्थनायाः प्रयोजनाभावादितिचेत्सत्यम् - उपायत्वप्रार्थनैव गोप्तृत्ववरणं - न चोपायत्व प्रार्थनाया अङ्गि स्वरूपायाः कथमङ्गभूतगोप्तृत्ववरणात्मकत्वमिति वाच्यम् । “निक्षेपापर पर्यायो न्यासः पञ्चाङ्ग संयुतः । आत्मनिक्षेप कार्पण्ये षड्विधा शरणागतिः । आत्मात्मीय भरन्यासो ह्यात्मनिक्षेप उच्यते ॥ इत्यादि बहुप्रमाणानुसारेण भरसमर्पणस्यैवाङ्गित्वेन सिद्धान्तितत्वात् - कथं तर्हि “उपायं वृणु लक्ष्मीशम्” इत्यादावुपाय वरणविधानं सङ्गच्छते ? वरणं नाम प्रार्थनमिति चेन्न । वरणं स्वीकारः । लक्ष्मीशमुपायं स्वीगुरु उपायस्थाने निवेशयेति तदर्थात् । नहि “न्यस्याम्यकिञ्चन श्रीमन्ननुकूलोऽन्यवर्जितः । विश्वास प्रार्थना पूर्वमात्मरक्षाभरं त्वयि” इत्यत्र प्रार्थनाद्वयमित्यस्ति - किञ्च शरणं प्रपद्य इति वाक्ये उपायत्वाध्यवसाय परे गोप्तृत्ववरणमन्तनत मित्युक्तमाचार्यैः - उपायत्वाध्यवसायो नाम उपायत्वे दृढनिश्चयः - स एव महाविश्वासः । न हि तत्र पृथगुपायत्व प्रार्थना द्योतक शब्दोऽस्ति - शरणं प्रपद्ये, उपायत्वेनाध्यवस्य स्थितोऽस्मीति तदर्थः तत्र पुरुषार्थत्वप्रत्यायनार्थं फलान्तरन्यायेन रक्षकत्वप्रार्थनमाक्षिप्तम् । अत एव ‘सर्वाधिकारे साधारण LDITळा गोप्तृत्ववरणं आर्थकं “इत्युक्तम् । न च तत्र पृथगुपायत्व प्रार्थनमप्यस्तीत्युक्तम् । अत एव द्वयाधिकारे “@उपायप्रार्थनै गोप्तृत्ववरणमन्तर्गतम् । पृथग्भूतळा।” इत्युक्तम् । ननु तत्रैव “प्रार्थना विषयी अंशभेदं Cpm अपेक्षिकी

मुली। इत्युक्त्या प्रार्थनाद्वयं विवक्षितमिति प्रतीयत इति चेन्न “अन्वयमात्र कण्ठाळ प्रार्थनापदमध्याहरि फलस्वरूपमात्र तात्पर्यQD परिहारomb इत्युक्त्या प्रागुक्तसमाधानस्याभ्युच्छ्रय त्वावगमात् - नहि लोकेऽपि कस्यचिद्वस्तुनः क्वचिदाप्ततमे रक्षणार्थं समर्पणेऽस्य रक्षणोपायोभव इदं रक्षेति प्रार्थनाद्वयं दृश्यते । किन्त्वेतद्रक्षणोपायो मम नास्ति त्वं रक्षेत्येतावन्मात्रं दृश्यते । तद्रक्षणार्थोपाय प्रवृत्तिस्स्वत एव सिद्ध्यति किं बहुना ? स्वयं रक्षापेक्षा प्रतीक्षके भगवति भरसमर्पण मात्रमेव कार्यम् - नोपायत्व प्रार्थनमपि, प्रयोजनाभावात् । तर्हि, “त्वमेवोपायभूतो मे भवेति प्रार्थनामतिः । शरणागतिः” इत्युक्तलक्षणवाक्यस्य कागतिरिति चेदित्थम् - उपायसाध्यं फलमुपायं विना त्वमेव देहि अयं भरस्तवैवेति प्रार्थनाङ्ग भरसमर्पण विवक्षयैव तल्लक्षणस्य प्रवृत्तिरिति । अत एव “आकिञ्चन्य भरन्यासोपायत्व प्रार्थनात्मनाम् । त्रयाणां सौहृदं सूक्ष्मं यः पश्यति न पश्यति’॥।

तत्रैव

परिकरविभागाधिकारः

[[५४१]]

विद्यानुष्ठानकाल की उपयुक्त

मू -

(सा।दी)

ढाङ्गानं Qui।

(सा।स्वा)

अङ्ग,

निर्बन्ध (poor CLI? न मात्र?

इत्यादि॥।

Cumin) निर्बन्ध (poorCLn? सयूध्य

माग

पक्षोक्तरीत्या वैकल्पिक उक्त मात्र ? गाली @ruj कीpri। Qila imj इत्यादि । QqQuorg उपपादितरीत्या परस्परविलक्षण LDIT& Trmuq। @विद्यानुष्ठानेति ।

विद्यैनं सन्निपत्योपकारक १५।६ इति ज्ञापनार्थमनुष्ठान काल♚ली इत्युक्तिः । अनुष्ठानकाल की उपयुक्त साक्षाद्वा परम्परयावा अङ्गिस्वरूपनिष्पाद कत्वम् । अदृष्टार्थ[i] आरादुपकारक (१) कण्ठ शळी॥।

I

क्कु

(सा।प्र) एवमानुकूल्यसङ्कल्पादीनां भरन्यासे सन्निपत्योपकारकत्वेन अङ्गत्वात्तदविनाभावमाह । Q इति। नन्वानुकूल्य सङ्कल्पादीनामङ्गत्वं नोपपद्यते । प्रमाणतमे श्रीरामायणे॥। (सा।वि) इति वक्ष्यते । तत्रैव तदर्थस्स्पष्टी भविष्यति - केचित्तु उपायत्वस्यान्यमनपेक्ष्याभीष्ट प्रापक त्वस्य चेतनाचेतन साधारणतया रक्षणस्य बाधनिवृत्त्युपयुक्तयत्नवत्वस्वरूपतया परस्परवैलक्षण्यादङ्गाङ्गि भावोपपत्तिः । एवं तर्हि गोप्तृत्ववरणस्य भरन्यासफले कथं परमपुरुषार्थतापादकत्वमिति चेद्रक्षणस्य प्रार्थनात्तस्याभावेनावस्थापन रूपस्यसर्वानिष्ट निवारण साध्ये सर्वविधबाधक निवर्तना विना भूते भगवत्कैङ्कर्याख्ये भरन्यासफले पर्यवसानादर्थात्पुरुषार्थत्वसिद्धेरित्याहुः । एवं च शारीरक मलापनयनं यथा शरीरिणः फलं यथा भार्याभृत्यादिभिः प्रार्थ्यमानमप्याभरणादिकं प्राधान्यात्पत्युः फलं, एवं स्वशेष भूत जीवस्थितसर्वानिष्ट निवृत्ति विशिष्टभगवत्-कैङ्कर्यं भरन्यासफलं प्राधान्येन भगवत एवेति, तथैवानु सन्धीयमानत्वान्मुमुक्षोः प्रपन्नस्य भरन्यासे फल समर्पणरूपाङ्ग सिद्धिः, गोप्तृत्ववरणस्य पुरुषार्थत्वापादकत्वं चेत्यविरोध इति भावः । अत्रेदमवधेयम् । यथा भार्याया आभरणादिभिरलङ्कारस्स्व विषये पत्युः प्रीतिवृद्धि प्रधानः पत्युर्भोगानुकूलो भवति यथा भृत्यस्यालङ्कारादिः स्वाम्यतिशय प्रधा नस्तैः प्रकाश्यते भार्या भृत्यादिभि, एवं भरन्यासस्य भगवत्कैङ्कर्यरूपं फलं भगवत्प्रीतिप्रधानं भगवदति शयावहं च । एवं च शरणागत्यनुष्ठानकाले स्वर्गी स्यां तदर्थं यक्ष्य इति सङ्कल्पवत्स्वरूप प्राप्तभगवत्कैङ्कर्ये णाहं सुखी स्यां तदर्थं भगवति भरन्यस्यामीति नानुसन्धेयम् फलेप्सा तद्विरोधिनीत्युक्तेः । किन्तु भगवदधीन स्वरूपस्थिति प्रवृत्तिकोऽहं मद्रक्षणफलं च भगवत एवेत्यनुसन्धेयमिति । एवं चाहिर्बुध्न्यो क्तस्य फलत्यागस्य शाश्वती मम संसिद्धिरित्यादेः । “तेन संरक्षमाणस्य फले स्वाम्यवियुक्तता । केशवार्पणपर्यन्ता ह्यात्मनिक्षेप उच्यते । इत्यनेनैकार्थ्यादयन्तर्गत फलसमर्पणरूपांश पर्यवसितत्वात् मुमुक्षु अमुमुक्षुकर्तृक भरन्यासमात्रस्यानुकूल्य सङ्कल्पादीनि पञ्चैवाङ्गान्यविनाभूतानीत्याह । Q

इति । ननु॥।

।

(सा।सं) Qug इति, एवं पञ्चानामप्युपयोगवत्वान्न सम्भावितस्वभावत्वपक्षो युक्त इति भावः ।॥।

[[५४२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - आत्मनिक्षेपण अविनाभूतस्वभाव।

अर्थं

सात्त्विकप्रकृतिunoon त्रिजटै राक्षसिकं मं

६। “तदलं क्रूर वाक्यैर्वः’ ६७६१६० प्रातिकूल्यवर्जनं “सान्त्वमे वाभिधीयताम् "

शरण

upp

वाक्य श्री राळं Ganju।

jong श्रीमद्रामा GLD।

(सा।दी) अविनाभूतस्वभाव), अवश्यानुष्ठेय। अवश्यापेक्षित यण कुङ्की ढ त्रिजटै राक्षसिकं हितं की प्रकरण की अर्थमित्यादिun। aक प्रकरणी तत्तदङ्ग व्यञ्जकवाक्य (१८६० ना उदाहरिकं BTL G&pri। तदलङ्क्रूरवाक्यैर्वः इत्यादिuni। Copa प्रातिकूल्य वर्जन प्रकाशक वाक्य उदाहरिकीi। तदल मिति । तत्, तस्मात् - सीतां प्रतिक्रूरभाषणैरलम् । आनुकूल्यसङ्कल्पवाक्य Gi। सान्त्वमेवेति ।॥।

(सा।स्वा) moup। अविनाभूतेति । Qoupmsg उपयोग misar परस्परविलक्षण (१८६७ १७६०५ wn Qu♚mQong Guman अङ्गि निष्पत्ति घटिOLDC) विकल्पं

gigo नियमेन Common)। अगं ? कृष्णकं प्रवृत्ति निवृत्तिमुख [i] Bano अपायपरिहारं सिद्धिung Gunajib उपायान्तर निवृत्त्यादिना शङ्का पञ्चक निवृत्तिung Cub, श्री ईश्वरकं रक्षणेच्छे उदिकं (Durg कं भरन्यास रूपाङ्ग्यनुष्ठानं घटिunom। आत्मनिक्षेप । कण्ठ ढाळा। “निक्षेपापरपर्यायः” ढाङ्गळी वचनप्रतिपन्न LDIT आत्मनिक्षेप / mulg। वचनलेली @mo अविनाभूत स्वभाव निक्षेपरक्षोक्तरीत्या सम्युतः ढाळाळी अक्षरस्वा रस्य कं Emojio सिद्धm। एतद्ज्ञापनार्थons Coming विद्यैनं निर्देशिum आत्म निक्षेपलं तुक्कॆऩ्ऱु ॥ निर्देशिकं श्रीमद्रामायण त्रिजटान्दिशरणागति प्रकरण riT jg अविनाभूतत्वोक्ति २GGLon? गगनी की। अर्थमित्यादि । @अर्थQuorg/ अङ्गिunor निक्षेप । इतर /ना अविनाभूतळाळील अर्थ GuDormula। प्रातिकूल्यवर्जनमिति । क्रूरवाक्यैः । प्रातिकूल्य [i) B।

(लं। प्रातिकूल्य वर्जनं

आनुकूल्यसङ्कल्पं वाभिधीयतां दागी सान्त्वमित्यादि ।॥।

LL

उपलक्षण Goma LGBT? सान्त्वमे

सङ्कल्प वाचकशब्द? गान Gauri

(सा।प्र) “त्रीन्लोकान्सम्परिक्रम्य तमेव शरणं गतः” इत्यादिभिरुक्त काक, कपोतादिभरन्यासे तेषाम नुक्तेः। लोकाचार्यैश्चावघात स्वेदवत्सम्भावितत्वमात्रोक्तेश्चेत्यत्र लोकाचार्यादीनां तथोक्तेर्भरन्यासा नन्तर भाव्यानुकूल्य सङ्कल्पादि विषयत्वमेव - न तु, भरन्यासाङ्गभूत तद्विषयत्वमपि - तथा सत्युदाहृत वचन विरोधप्रसङ्गादित्यभिप्रेत्य श्रीरामायणेऽपि तेषां भरन्यासेन सहानुष्ठानं प्रदर्शयति । अर्थमि त्यादिना,। (सा।वि) आनुकूल्यसङ्कल्पादीनामङ्गत्वं नोपपद्यते - काककपोतादि भरन्यासे तेषामनुक्ते रित्याशङ्कय श्रीमद्रामायण एव तेषां भरन्यासेन सहानुष्ठानं दर्शयति । अर्थमित्यादिना । शरणBujp शरणतया प्राप्तम् । TrijGी। आगच्छत ।॥।

॥॥

(सा।सं) कथमेषामङ्ग्यविनाभावः; त्रिजटाविभीषणादि प्रपत्ति प्रकरणेषु तदश्रवणादित्यत्राह । य अर्थमिति । ॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५४३]]

मू - ऎऩ्गैयाले H७ः पुङ्गमागवल्लदु aegg

hHH तमोयिऱ्ऱु। a Hi पुरियादु” ऎऩ्ऱु पोक्कऱ्ऱु निऱ्किऱ निलैयैच् चॊल्लुगैयाले अरिमाऩमुम्, अदऩुडैय सऩत्ताले वन्द साय्माऩ कारियमुम् सॊल्लिऱ्ऱायिऱ्ऱु। " aid Teri Hकळ् " ऎऩ्गैयालुम्, इत्तै faaळित्तुक् कॊण्डु, " anञ् ा” ऎऩ्ऱु तिरुवडि अळिक्कैयालुम् पॆरुमाळ् ऒरुवऩै Auरि क्कप् पार्क्किलुम् अवर् सीऱ्ऱत्तै आऱ्ऱि इवळ् रिक्कवल्लवळागै याले

ऩ् faraná सॊल्लप्पट्टदु। “रिय

[[९९]]

[[६]]

याचध्वं राक्षस्यः किं विवक्षया " ऎऩ्गैयाले iyraa z सॊल्लिऱ्ऱायिऱ्ऱु।

j (सा।ऎ) इदु कत्तिलऩ्ऱो HHIDIH - Hामो ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय् किऱार्। ४७ः पुङ्गमाग ५ रियाल्। अदप्पु, अरिजऩ्मॆऩ्गै। काक् काट्टुगिऱार्। याल्, अगसमाऩ रित्तिऩ मुमिदिले सॊल्लिऱ्ऱॆऩ्गिऱार्। पोक्कऱ्ऱु निऱ्किऱ s fee ९४ङ्गळैक् काट्टुगिऱार्। ३४

वुत्तै काट्टुगिऱार्।

रियाल्। कणक्कुमोवॆऩ्ऱु Tअरिसिगळ् सॊल्ल सिसयाय् क्क

ए इवळै रित्तोमे। इऩि

क्क अत्तैयऱिन्दु अदुक्कु सरियाऩ इवळ् सवुत्तिल् इव्ऩिङ्गळ्॥। (सा।)

[[६६]]

याल्,

णङ्गळॆल्लावऱ्ऱुक्कुम् ३९६४७०

मॆऩ्ऱु करुत्तु।

सादasaptकमायिऱ्ऱॆऩ्ऱबडि। इप्पडि इव्विरण्डुम् सॊल्लप्पट्टालुम्, तेयुङ्गळिङ्गु सॊल्लामैयाल् काऴिऩ् सॊल्लप्पडविल्लैये? काऴिङ्गमाऩ अरिवुगळळमुम् सॊल्लप्पडविल् लैये? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। आऩालुम्, fasai सॊल्लप्पडविल् लैये? “पु पुरिaiञ्जि” ऎऩ्ऱु <&Uस४ सॊल्लुगैयाल् faa मॆऩ्ऱत्ताऩ् कूडुमो? इवळुक्कु

सॊऩ्ऩालुम् पॆरुमाळिडत्तिल् निऩ्ऱुम् रिसक्कवल्लाळॆऩ्ऱदागविल्लैये? पुरयाऩ इवळ् अवरिडत्तिल् निऩ्ऱुम् रिसुक्कत्ताऩ् सादियो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। त्तुक् कॊण्डु i । तिरुवडि इप्पडि ऎरित्तु ऎरिक्कैयाल् ४ ४ ऎऩ्गिऱ त्तिलुम्, <izal ऎऩ्ऱे airy कॊळ्ळ वेण्डुमॆऩ्ऱु करुत्तु। अवर् सीऱ्ऱत्तै ३ । सीऱ्ऱम्, सीऱुगै। क।[पु मॆऩ्ऱबडि। इवळ् RT यागिलुम् ऎससियागैयाले अवरिडत्तिल् निऩ्ऱुम् सुक्क वल्लाळॆऩ्ऱबडि ऎऩ् सॊल्लिऱ्ऱायिऱ्ऱु नी । नीयॆङ्गळुक्कु सुयैाग वेणुमॆऩ्ऱु पिराट्टियैक् कुऱित्तु॥।

[[१]]

(स।fa) पोक्कऱ्ऱु निऱ्किऱ निलैयै, ३४१४ fg: १ सीऱ्ऱत्तैयाऱ्ऱि, कबि ।॥।

(सा।च्)

३ाऩ् ।Aसिऩः । पोक्कऱ्ऱु निऱ्कुम् निलै <£[

।सीऱ्ऱत्तैयऱ्ऱि । सॊल्लिऱ्ऱायिऱ्ऱु ३ -

मित्यनयोः “त्वमेवोपायभूतो मे भवेत्यङ्ग्यं शान्तर्गतोपायत्वयाच्नार्थकत्वात्तत्र गोप्तृत्ववरणं॥।

[[५४४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूळं अङ्गिuroor आत्मनिक्षेपं “प्रणिपात प्रसन्ना हि मैथिली जनकात्मजा” ६७ प्रसादकारणविशेष प्रणिपात शब्द विवक्षित। शु “न्यासः पञ्चाङ्गसंयुतः” नढाकी शास्त्रार्थं grils पूर्णम् । Quig उपदेशिकं राक्षसिणी॥। (सा।दी) अनसार्थgrilsGनाळा। अङ्गिur आत्मनिक्षेपसूचकवाक्य &LGpi। @ma Big]È५ळं इत्यादि। @is @प्रकरणी परिपूर्णni GanULL@gms। Daivसाङ्गप्रपत्ति राक्षसिकना अनुष्ठिकी कङ्क “भवेयं शरणं हि वः ऎऩ्ऩक् कूडुमो? ऎऩ्ऩ

नं Gupi। Q उपदेशिकं इत्यादि। त्रिजटै प्रपत्त्यन्तर्भूतै॥। (सा।स्वा) प्रार्थनं @rig शाब्दीgaib, अभियाचामाळा, याचध्वम् Trib पिऱर्क्कुम् कूड ३पुfरत्त पोदे इवळुक्किदु उण्डॆऩ्ऩुमिडम् मॆऩ्ऱु करुत्तु। “परोपदेशरूपेषु सान्त्वमेवाभिधीयताम्” इत्यादिष्वपि एवमेवेति द्रष्टव्यम् । शु आत्मनिक्षेपलं। अविनाभूत का ८०G Com? प्रकरणी आत्मनिक्षेपं सॊल्लविल्लैये? रित्तु इङ्गु अदु सॊल्लामैयाल् इवै अमैयुमॆऩ्ऱु सॊऩ्ऩ लाल ूQCurr? “प्रणिपातप्रसन्नाहि” ढाढा प्रणिपातं कायिकव्यापारमात्र ढाढাगायनীÈQFuji। इत्यादि । @moji अङ्गि MB] साभिप्रायविशेषणम् स्सिद्ध&rC६० अङ्गि

ऱदु

?

ujjgjb अङ्ग निक्षेपमङ्गQuorm पूर्वोदाहृतवचनादिभि अङ्गमात्रोक्तिनिष्फलै प्रसङ्ग) अङ्गिurroor आत्मनिक्षेपं शालां मागाला अवश्यं नाना Gour Gour प्रणिपात शब्द। विवक्षित अभिप्रायम्। शुongs, आतङ्क शब्द असे Gm LoLGCorrum शङ्कावारणार्थं प्रसादकारणेत्युक्तिः । मुख्यवृत्त्या GOLDLLIT दीप प्रसादकारणत्वरूप साधारणधर्मयोग♚ गौणवृत्त्या GILGOLD SOß।

प्रकरणं गेहागत्यादि मात्रेण रक्षिकण्ठी लोकवृत्तान्त ? तत्तद्वाचकशब्द कङ्गाल प्रकरण लंल निर्बन्धित अङ्गाङ्गि पूर्ति तात्पर्यं नाना Coupon? की शङ्कुमं परिहारं सूचितळं उपसंहरि की। शुक ur), इत्यादिum। / मुख्यवृत्या गौणवृत्त्या वा यथासम्भवं अङ्गाङ्गि वर्ग Dig G शक्य, शास्त्रार्थमिति । वेदोपबृह्मणार्थाय

[[१]]

प्रकरण शास्त्रार्थ एव तात्पर्यमवश्यं नाना Consuming लोक वृत्तान्तलं लीळाq-unठलं कुङ्कु। शु, प्रणिपातादि शास्त्रार्थ [१५१८५ यि कङ्क प्रकरणं शरणागतिपरमं विशेषनियामक porCL? “भवेयं शरणं हि q भरस्वीकारवाक्यानं प्रपत्ति राक्षसि कक्षा अनुष्ठि यादिरुक्क पुमॆऩ्ऱदु कूडामैयाले अव्क अवुरियऩ्ऱो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय् कीpri। Q इत्यादि॥।

वः

(सा।सं) अन्तर्नीतत्वादुक्तप्रायमित्यर्थः इत्थं तत्राप्यस्त्वङ्ग पञ्चकसद्भावः - त्वदभिमतमङ्गिनमेव तत्र न पश्याम इत्यत्राह Quoइति - तत्र नैर्भर्यापादक भरन्यसनस्याविवक्षितत्वे प्रणीत्युप सर्गद्वयवैयर्थ्यं स्यादिति भावः - इत्थं त्रिजटयोक्तमननुतिष्ठन्तीनामपि रक्षणान्न निक्षेपस्साधनमित्यत्राह

• राक्षसि का इति - तैस्त्रिजटोक्त्यनिवारणात्तदनुष्ठानमेव तासामपि॥।परिकरविभागाधिकारः

[[५४५]]

मू -

[[९९]]

वः

L

वात्सल्यातिशयनं ६० “भवेयं शरणं हि

वान sugi। gari सहृदय फलपर्यन्त २०१७ ६० gm “माधर्मेथिलि राक्षसी स्त्वयि तथैवार्द्रापराधास्त्वया रक्षन्त्या पवनात्मजाल्लघुतरा रामस्य गोष्ठीकृता ।” नगाल अभियुक्तान्ना॥।

ऎऩ्ऱु

(सा।दी) मा आचार्या प्रपत्ति orio Cg शिष्या। भवेयQLD सहृदयोक्ति Curr TO (@suji। Q। माधर्मैथिलीति । त्वयि, २६०१ विषय मुंली। तथैवार्द्रापराधाः, वाचामगोचर LDI आर्द्रापराधिकनाळा राक्षसिकलना । शरणमित्युक्तिou Lo लकण्ठ Grup शेषम् । पवनात्मजाद्रक्षूत्या त्वयाकाकं तं च विभीषणं शरणमित्युक्ति क्षमौ रक्षतो रामस्य गोष्ठी लघुतराकृता, अनादरविषयीकृता । अभियुक्त भट्ट। उक्ति&r रक्षिions सर्वमुक्तिप्रसङ्गापादक on Cpm Gori॥।

(सा।स्वा) कङ्काल इत्यादि ।

कलै

या

यान्ना प्रपत्ति अनुसिष्ठकङ्ग OLD यागिऱविव्वळवु भागत्तै सुमागक् कॊण्डु इप्पडिच् चॊल्लक् कूडु GD लण्ठा। आर्द्रापराधिविषयी लोकलं शङ्कि

Dळालं कृष्णं वात्सल्यातिशयं कृ त्युक्तिः । लोकी गी aliययाऩविवळ् ताले इदु कूडुमॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पासुरम् विलक्काद LDLL व्याज का वात्सल्यातिशय काळा माळा निश्चयि Cum Com? @ig उपच्छन्दन mins GST हृदय sajib सम्भावितगढी। फलपर्यन्त Diosunilgu भट्ट

अहृदय m। मात्र वळङ्ग रक्षिकंलक अतिप्रसङ्गा

मा

Lunajib इत्यादि।

apmi॥।

पादक Dorm? (सा।प्र) आर्द्रापराधाः, अपराधं कुर्वाणाः । शरणमित्युक्ति क्षमौ, उक्तौ वचने क्षमौ । वाक्योच्चारण शक्तावित्यर्थः । राम कर्तृक रक्षण साकाङ्क्षतया तस्मिन् समीभागमन प्रणिपातादिमत्तया शरणं भवेत्युच्चारण समर्थाविति भावः । “अभियाचाम वैदेहीम्” इत्युक्तेनाभियाचामेत्यनुक्तेस्सीताकर्तृक रक्षणापेक्षा राक्षसी नामप्यस्तीति ता अप्युक्तिक्षमा एवेति तु मन्दम् - पश्चात् प्रातिकूल्यानुष्ठानाभाव प्रसङ्गात् । यद्वा “त्रीन् लोकान् सम्परिक्रम्य तमेव शरणं गतः । सतं निपतितं भूमौ शरण्यश्शरणागतम् । त्यक्त्वा पुत्रांश्च दारांश्च राघवं शरणं गतः” इत्यादीनां कविवाक्यत्वेऽपि “न तेवागनृता काव्य” इत्यादिना ब्रह्मदत्त वरतया अविद्यमान॥।

(सा।वि) LCL Upps, निवारणाभावमात्र मेवावलम्बनं यथा भवति तथा। Laib “भवेयं शरणं हि वः” इत्येतद्वाक्यम् । हृदयम् । स्वाभिप्रायगतम् । फलपर्यन्तgo, फलपर्यन्त मासीदित्येतत्प्रकारम् । अभियुक्त भट्टार्याः

ठा, प्रकाशितवन्तः किमिति, माधर्मैथिलीति॥।

[[१]]

(सा।सं) फलायेति नोक्तशङ्कावकाशा इति भावः “भवेयं शरणं हि वः” इत्युक्तिरहृदयेत्यत्राह Q इति - LCL इत्युक्त्याभावानभिज्ञस्यपररीत्यादरणं स्यादिति भावमेव॥।

[[५४६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

ई - इव्विडत्तिल् सुऩि असऩत्तिले अव(र्ग)ळुक्कुप् पिऱ वित्तु वक्काले नम्मवर्गळॆऩ्ऱु कण्णोट्टम् पिऱक्कुम्। Tef-कळुम् ३ईर्गळ् - अप् पडिये विळियाऴ्वाऩोडु कूड वन्द नालु Tरुम् अवरुडैय ३४/पुत्तिल

(सा।ऎ) इव्विडत्तिल्याल्, रत्तिल् नीरिगळ् ति ल्वॆग सॆय्गिऱार्। अवळुक्कुप् पिऱवियॆऩ्ऱु। पिऱवित्तुवक्कु,

पुदै । अळिय सरिसरिलुम् अfacऩियक्किऱार्। अप्पडिये इव् सवुल् el giमायिऱ्ऱु॥।

(सा।) इव्विडत्तिल् । पिऱवित्तुवक्कु, म्। कण्णोट्टम्, ३रिवु४१- म् - इन्द कळुक्किप्पडि ३९१४त्तुवक्कुण्डागैयाले अरिave मिल्लैयॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडियिवर्गळुक्कु ३९१त्तुवक्कुण्डागिल् विलक्कादमट्टे पऱ्ऱासॆऩ्ऱु विलक्कामैयै वुमाग मुऩ्बु सॊऩ्ऩदु सियादोवॆऩ्ऩिल् विलक्काद माट्टे पऱ्ऱासॆऩ्ऱु मुऩ्बु सॊऩ्ऩदु fकळुक्कु सुरत्तिल् सा

पक्कलिरुन्दालुम् ऎऴुदि कमाग अवर्गळ् पक्कलुळ्ळ मिदुवॆऩ्ऱु काट्टु कैक्कागवागैयाल् तिमिल्लै। इङ्गु ऩ् रऩुक्काग पुरिवु पण्णुम्बोदु यरऩऩ् विलक्कामैयमैयुमॆऩ्ऱुम्, विलक्कुमागिल् सीऩिवऩुक्कागप् पण्णिऩ पुfr काविगरमाग माट्टादॆऩ्ऱुम् इव्अवुम् सरिबुक्कैगाग विलक्काद मट्टागिऱ वत्तै मुऱ्पड ऒरु ऎऩत्तालेयरुळिच् चॆय्दु त्तै पिऩ्बु १४४त्तालेयरुळिच् चॆय्ददु। रत्तिलॆऩ्गिऱत्तुक्कु अऩिर्गळॆऩ्गिऱत्तोडे अवुबुम्। पिऱक्कुम्

कळॆऩ्ऱदु पिऱक्कुम्बडियिरुक्किऱ कळॆऩ्ऱबडि। effत्तैक् कॊण्डु इवर्गळुम् पुरियिले अऩजीर्गळॆऩ्ऱु करिवुक्कप् पोमो? अन्द

सॆय्गिऱार्। अप्पडिये ३

Hरुक्कुप् पोल एदेऩुमॊरु HrÜH१त्तालेयागलादो? ऎऩ्ऩवरुळिच् मागै यालेयङ्गुम् ३४४१७ रिवु पुरियुमॆऩ्ऱु करुत्तु। आऩालुम् अन्द Hणत्तिले इव्अदरिद पुळिम् काणा तिरुक्कयिवै असवुगळॆऩ्ऱु सरि ऎप्पदॆङ्ङऩे? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्॥। (सा।प्र) कीर्तनाभावावगमादनुवादरूपत्वाच्च वायसविभीषणाभ्यां शरणमित्युक्तं इत्यवगमादुक्त्या रक्षितुं क्षमावित्यर्थः नन्वेवं राक्षसीभिर्भरन्यासस्याकृतत्त्वात्तदर्थमन्यैरप्यकरणाद्विभीषण सहागतानां चतुर्णां साधनानुष्ठाना भावाद्धेतुमन्तरेण रक्षणस्य वैषम्यनैर्घृण्यावहत्वाच्च तद्रक्षणमनुपपन्नमित्यत्राह ।

विडत्तिल् यिऩुडैय ा - vक् कu la yen aada yU सम्बन्धिपर्यन्तरक्षणप्रापके॥।

(सा।वि) आर्द्रापराधाः, तत्कालकृतापराधाः ननु राक्षसीभिश्शरणवरणं कृतमिति नोक्तमित्यत आह । इव्विडत्तिल् ५ अवर्गळुक्कुम्, सH । पिऱवित्तुवक्काले। enck

नम्मवर्गळ्, पुः १ कण्णोट्टम्,

qi: कऩिः I॥।

(सा।च्) जूरि - इव्विडत्तिल् A -

।

नम्मवर्गळ्

यर्।

मू

परिकरविभागाधिकारः

[[९९]]

[[५४७]]

अङ्गुऱ्ऱ &A-णत्तिलुम् इव्रि मडैक्कलाम्। ऎङ्ङऩेयॆऩ् ऩिल्? कऩत्तिले ळियाऩाऩ णऩुक्कुम्गूड “तऩियार् ाा सिरिवुळ् सीतां च रामाय निवेद्य देवीं वसेम राजन्निह वीत शोकाः ऎऩ्ऱु निच् चॊल्लुगैयाले पुदऩ् तोऱ्ऱिऱ्ऱु। इन्द ari पुगाऩुक्कु पाल्गैक्कुमाप् पोले क्सवायिऱ्ऱु।ऎऩ् पण्णिऩबिऩ्बु इऩि

यवऩुक्कु इवऩुक्कु क्कवुमागादु।

(सा।ऎ) इप्पुगणत्तिलुमिव् अदरि Aऩिक्क्कलामॆऩ्गिऱार्। अङ्गुऱ्ऱ अत्तैक् काट्ट ३९करिबुक्किऱार्। ऎङ्ङऩेयॆऩ्ऩिल् याल् प

aidu aftयैक् काट्टक् कोलि <qHकवुमॆऩ्गैक्काग। पुत्तैक् काट्टुगिऱार्। इन्द याल्। पुः, qz: १॥।

(सा।) अङ्गुऱ्ऱ । ङ्गळ् ळिऩङ्गळॆऩ्गैक्कु ऎत्तिल्सिगळैप् पोले अन्द पणत्तिले वुगमिल् लादिरुक्क अवऱ्ऱै अडैप्पदॆङ्ङऩॆऩ्ऱु सत्तु SKमरुळिच् चॆय्गिऱार्। ऎङ्ङऩे यॆऩ्ऱु तॊडङ्गि Aoyaiमॆऩ्ऩुमௗवाले। कवुऩुक्कुम् कूडवॆऩ् किऱवित्ताल् रिरिरिरिरिक् तोऱ्ऱुगैयाले।

ii ऎऩ्गिऱ मिवरुक्कुण्डॆऩ्ऱु तोऩ्ऱुगिऱदॆऩ्ऱु करुत्तु। A इन्द कळिक्कवुमाऩ सामेयिङ्गु वुगमॆऩ्ऱदायिऱ्ऱु। इन्द

सरिङ्गमाऩालऩ्ऱो इप्पडिच् चॊल्ललावदु? इदु पूळिळिगऩवुगळाले सॊऩ्ऩदत्तऩैयऩ्ऱो? अङ्ङऩऩ्ऱिक्के यागिल् इदु ऩुक्कु वावाऩेयॆऩ्ऩ अरुळिच् चॆय्गिऱार्। इन्द ऩॆऩ् । रिसिगऩाऩ विरिवुऴ्वाऩ् पक्कल् अबङ्गळुक्कु अदिगमिल्लामैयाले इदु ऎऩ् मे यागिलुम्, ऒyतरियाऩ ईऩुक्कु तऩ् करिगरबुत्ताल अरिसिमायिऱ्ऱॆऩ्ऱु करुत्तु। स्वतोऽनुकूलस्य पुरुषदोषेण प्रतिकूलत्वं ५६००/CL की शङ्कावारणार्थमत्र दृष्टान्तोक्तिः

४ परिमागैयालेयिरुक्क मुमप्पडिये मुम् i Aमुमाय्ादो? ऩ् यागैया लुम् वुगळ्वऩै ऎत्तिरुक्कैयालुम् ३hRg।कमिल्लैयॆऩ्ऩिलप् पोदु पिराट् टियै अबुत्तGRAणमे अवऩैयुम् कळैयुम् विड वेण्डावो? आगैयालिदॆल्लाम् मऩ्ऱलायिरुक्कविङ्गुसऩिऩ तोऱ्ऱुगिऱदॆऩ्ऱक् कूडुमो? ऎऩ्ऱु रित्ति यामैक्काग ४ । इऩि । इवऩुक्कॆऩ्ऱदु पुरिञ्ऩ् सॊऩ्ऩ तऩ् पुबुत्तिले पुबुत्तिऱ् पोले

पण्ण ÚTHसायिरुक्क माग॥।

(सा।ऎ)sa । अङ्गुऱ्ऱ

यॆऩ्ऩिल्

पत्ति कवुरिविः १॥।

I

। ऎङ्ङऩे

(सī।fई) मीअडैक्कलम्, करिऩ ऩुक्कुम्गूड, <ia। तोऱ्ऱिऱ्ऱु। रिरिरि । पाल्, पु । कैक्कुम्, पु । आगादु, १॥।

fath

PED

[[५४८]]

मू

[[६६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

ई - इवऩोडु अळित्त रिगळुमागादु। इवऩिरुन्द विडत्तिलिरुक्कवुमागादु। ऎऩ्ऱऱुदियिट्टु, “urar yaion anivaरि’ ऎऩ्गिऱ Faaluत्तिऩ् पडियेयिङ्गु तुवक्कऱ्ऱुप् पोरुगैयाले क

तोऱ्ऱिऱ्ऱु। " FTH :” ऎऩ्ऱु तॊडङ्गि ताऩ ऩ्ऩोट्टै for

F: ताले ताम् पोक्कऱ्ऱु निऱ्किऱ निलैयैच् चॊल्लुगैयालुम् पिऩ्बुम्

[[६]]

[[९९]]

‘अनुजो

A । Hलूर् < S :१” ऎऩ्गैयालुम् काऴिऩ् सॊल्लप्पट्टदु। अञ्जादे वन्दु किट्टि, “etu ru’ ऎऩ्ऱु सॊल्लुम्बडि पण्णिऩ पु, “t HBIXIFt: ऎऩ्ऱु। (सा।ऎ) अङ्गु ऎदुगळिल्। पॊऱुगै, पोगै। काऴिबु सॊल्लुम् त्तै यॆडुक्किऱार्। सासिअरिसियाल्। कावित् ऩबुक् काऩ् सॊल्लुगै यालुम् सॊल्लप्पट्टदॆऩ्गिऱार्। अञ्जादे वन्दु रियाल्। fasa अञ्जादे वरुगैयाल् AH । वु” ऎऩ्ऱ fयाले ४ । इव्विरण्डुम् काबु । I॥।

पण्णिऩ

(सा।) Hर् पण्णिऩविवऩुक्कॆऩ्ऱबडि। अऩ्ऱे अरित्तुप् पोगामलित् तऩै नाळिरुन्ददु याल यिरुन्ददागैयालुमिप्पडि fक्कारम् पण् णिऩ पिऩ्बु अवऩ् ३ऩागैयालेयिऩि SH[मिरुक्क वेण्डुवदिल्लामै यालुमिप्पोदु पुक्कैये मॆऩ्ऱु करुत्तु। तॊडङ्गि । Ad: १ ऎऩ्ऱदळवाग : १ ल् ४afa ऎऩ्गिऱ वित्तैक् कणिचित्तु : इत्ताल् ताऩुम् पिऱरुम् तऩक्कु THकराग माट्टारॆऩ्ऱु ायिऱ्ऱु। पिऩ्बुम् । ताऩ् अरिचित्त परिरिक्कु कामागप् पॆरुमाळ् ३४४ पिऩ्बुमिन्द काऴिऩत्तै ३ऎरिवुक्कैयालुमॆऩ्ऱबडि। अjaikiausaf कऴिल् HKत्तिलेयिप् पडिये वॆळि यिडप्पट्टदिऱे। आऩालुम्, “aj <e पु " ऎऩ्ऱाऱ्पोले यिङ्गु Hasaमाऩ ४मिल्लैये? ताऩ् वार्प्पुगऩायिरुन्दु वैत्तिङ्गे वन्दु किट्टिऩाऩॆऩ्गिऱ इम्४१ईत्तैक् कॊण्डिवऩुक्कु ४fasaiसमुण् डॆऩ्ऱु करिवुक्कत् ताऩ् कूडुमो?

सुगत्तिल् कण्डदिल्लैयो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय् किऱार्। अञ्जादे cd Hede:

[[१]]

ऎऩ्गिऱबडिये अञ्ज वेण्डुम् VERत्तिले अवरि सामागत् तऩ्ऩिलमाग निऩैत्तु वन्दु किट्टुगैयाले इदु यऩ्ऱॆऩ्ऱु करुत्तु। सॊल्लुम्बडि पण्णिऩ A - ४१रिगळुक्कुम्गूड

[[६६]]

पॆरुमाळ्रावारॆऩ्गिऱ

पु॥।

(सा।fऎ) अऱुदियिट्टु, A । तुवक्कऱ्ऱुप् पोरुगैयाले, पोक्कऱ्ऱु निऱ्किऱ निलै,

किट्टि,४॥।

पुरिवुddiq ।

रिप्पु । अञ्जादे, ४।

(सा।सं) प्रकरणे कार्पण्यरूपाङ्गप्रदर्शनदशायां ना इत्यस्य निवेद नानन्तरमित्यर्थः - अनुजो रावणस्येति श्लोकपूर्वोत्तराभ्यां आर्तिकार्तार्थ्ययोस्सूचितत्वात्तन्मध्यदशायां कृपाजनककृपणवृत्तिरवश्यं वारिसिरिऩ् ऎदऩ् काऴियुळ्गळासिरिऩविः अञ्जादे । पु

परिकरविभागाधिकारः

मा

[[९९]]

[[५४९]]

ऎऩ्गैयाले

---

मू कारणमुख। प्राज्ञतैow विशेषिकी महच्छब्द विश्वासाति शयं Con विवक्षित DIS/Lm। “राघवं शरणं गतः उपायवरणान्तर्नीत LDIST गोप्तृत्ववरणं (सा।दी) विश्वासातिशयं प्राज्ञताविशेषा महच्छब्द सिद्धिकं प्राज्ञतै इत्यादि, विश्वासपर्यन्त OLD महच्छब्दार्थ १७६०। महाविश्वासं शाब्द (PLDINGLE। गोप्तृत्व वरणद्योतकवाक्यjogi Gळी। राघवं शरणं गत इत्यादि। आत्मनिक्षेपं राघवं (सा।स्वा) nggi @ सन्देहात्प्रवृत्तिw।mom ५।/। कारणमुखेति @ महाप्राज्ञत्व n। शरण्यशीलतत्प्रभाव परिज्ञातृत्व QILD ५।लं। Hum महाविश्वासकारणम् - तथा च महाप्राज्ञशब्द लक्षणया महाविश्वासपर GILDOT gru♚। लक्षणै

मुख्यवृत्तिunggiori महाविश्वासं GGG।

प्राज्ञा विशेषिकं ग Courquॐ प्राज्ञतै विशेषिकी माला विशेषण तं किं विशेषणGILD १४। विश्वासातिशयं । इत्यादि महाप्राज्ञतै कण्ठ कार्य DIS BL६१। विश्वासातिशयrijg लाक्षणिक गली, लाङ्ग ला महच्छब्द किं अभिधेय n। muq। तथा चात्र प्राज्ञताया महत्वं नाम महाविश्वासयुक्तत्वमित्युक्तं भवति। Q महाविश्वासं @LL गोप्तृत्ववरणं ? “राघवं शरणं गतः” । गोप्तृत्ववरणं मी? गत्यर्थ []] बुद्ध्यर्थ []& wo गतिशब्देन प्रार्थनारूपबुद्धिविशेषं विवक्षित, “साम्प्रतं त्वेष उपायार्थैकवाचकः’ ढाळा विशेषिñosum उपायवरणपरDorm? ६

mi। राघव मित्यादि

प्राज्ञतैou इत्यादि - महांश्चासौ प्राज्ञश्चेति विग्रह

यै

[[९९]]

वस्तुतो गोप्ता मङ्कीळा विषय उपायवरणं Gaun गोप्तृत्ववरणमभिहितं

॥।

(सा।प्र) कारणमुखलं इति । सम्यक्ज्ञानस्य विश्वासहेतुत्वान्महत्याः प्रज्ञायाः महाविश्वासहेतुत्वं सिद्ध्यति । प्रज्ञाया महत्वं च मित्रभावनया प्राप्तस्याप्यपरित्यागहेतुभूतकारूण्य, वात्सल्य, सौशील्य, सौलभ्य परिपूर्णत्वादि गुणविषयत्वमिति भावः । गामानयेत्यादौ विशेषकटाक्षेण सामान्य शब्द प्रयोगदर्शनाद्विश्वासस्य च ज्ञानावस्था विशेषत्वान्महान् प्रज्ञाशब्दवाच्यो विश्वासोऽस्यास्तीतिवार्थ इत्याह । प्राज्ञतै विशेषिकी इत्यादिना - प्रज्ञापदार्थ विशेषणेन महच्छब्देन विश्वासातिशय विवक्षा । प्रज्ञाशब्दस्य विश्वास वाचित्वादित्यर्थः । “राघवं शरणङ्गतः” TC इत्यादिना गोप्तृत्ववरणस्योपायवरणान्तर्नीतत्वम् रक्षकत्वप्रार्थना॥।

यै

(सा।वि) कारणमुख, महाप्राज्ञ इति महाज्ञानवत्वस्योक्तत्वात्तस्य विश्वासकारणत्वात्तेन विश्वासस्सूचित इति भावः । महच्छब्दबलात्प्राज्ञ शब्दस्य विश्वासपरत्वमिति विश्वासस्य शाब्दत्वाय पक्षान्तरमाह प्राज्ञतैou इत्यादि, निवेदयतेत्यत्र आत्मनिक्षेपरूपाङ्गिप्रतिपादन सम्भवाच्छरणं॥। (सा।सं) महाप्राज्ञताकारणम् । सर्वलोकशरण्यायेत्याद्युक्तिः कार्यमित्याभ्यां महाविश्वासस्सिद्ध इति सोऽपि कथित प्राय एवेत्यर्थः । यद्वा, महच्छब्दसमभिव्याहृत प्राज्ञशब्दो महाविश्वासाभिधारय्येवेत्याह प्राज्ञतै इति - राघवमिति शरण शब्दोऽत्र उपायपरः । गतशब्दस्तु गत्यर्थाबुद्ध्यर्था इति बुद्धिविशेष॥।

[[५५०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - ♚♚mung। उपायवरणशब्द ६० व्यञ्जित की “निवेदयत मां क्षिप्रं विभीषण

(सा।दी) शरणं गतः ढाळ उपायवरणशब्द व्यञ्जितम् । @TLC साक्षादात्म निक्षेपवाचिवचन (pळण्ठा GIL_६। उपायवरणेत्यादि। निवचेतनं विज्ञापन शीघ्रप्रतीति सिद्धानীसं॥।

(सा।स्वा) कलमम्मु। अन्य वस्तुतो गोप्ता गोघृत्व वाचकशब्दही (कङ्क गोप्तृत्ववरणमभिहितLDING शङ्कावारणार्थं उपायवरणान्तर्नीतमिति हेतु गर्भं विशेषणम् । अन्तर्नीतत्वमन्तर्भूतत्वम् । अनतिभिन्नत्वमिति यावत् । सामान्यरूपLD ६० कारणत्वं कर्ता धी ङ्ग ऊं विशेषरूपLDING कर्तृत्वादनतिभिन्नi Gun गोप्ताळा ऊं उपायत्वं गोप्तृत्वादनतिभिन्नLDIT GD Curing सामान्यरूप Door उपायवरण की विशेषरूप LITT गोप्तृत्ववरणमन्तर्नीतQ/LD/। उपाय शीतळा मात्र

उपायत्वं चेतनाचेतनसाधारण

@siwi ४Gळील

गोप्तृत्वं चेतनैकान्तQLormi Cut Cul उपायत्वं सामान्यरूपम् । गोप्तृत्वं विशेषरूप

य

सिद्धDCm। निक्षेपरक्षै तत्र शरणशब्दो गोप्तृत्वसमानार्थ एव । गोप्तृत्व बहिष्टोपायत्वस्य भगवति दुर्निरूपत्वाQ५१० उपायत्वं गोप्तृत्वादनतिभिन्नQILD

उपायत्वं गोप्तृत्वादनतिभिन्नomio प्रकार अधिकारान्ती

सिद्धा। &L

vसामा

Coumb। Que गोप्तृत्ववरणं ig आत्मनिक्षेपं Gau? गोप्ताQurr

कण्ठीला उपायत्वरूप सामान्या कारेण वरि८६०५ निष्प्रयोजन nun न्योक्तिकं उपायान्तर स्थान निवेशित्वरूपाकारद्योतनमुखेन तत्स्थान निवेशनरूप भरन्यासव्यञ्जन श्री तात्पर्य आत्मनिक्षेपं व्यञ्जितकालीन व्यञ्जित की

Curr? T spi। उपाय वरणेत्यादि । अत्राङ्गिभूतस्यात्म निक्षेपस्योपायवरणशब्दव्यञ्जित त्वोक्त्या उपायवरणं नाङ्गीति ज्ञाप्यते । गोप्तृत्ववरणस्योपायवरणान्त र्भूतत्वोक्त्या तयोर्नातीव भेद इति च ज्ञाप्यते । तथा च गोप्तृत्ववरणमेव सामान्यात्मनाभिहितं सदुपायवरणत्वेन व्यवह्रियत इति पर्यवसितम् । सामान्यात्मना तदभिधानस्य प्रयोजनं च गोप्तुरेवो पायान्तरस्थान निवेशनात्मक भरन्यासव्यञ्जनमिति द्वयाधिकार निक्षेपरक्षादिषु स्फुटम् । तथा च गोप्तृत्ववरणभरन्यासातिरेकेण उपायवरणं नाम किञ्चिदनुष्ठेयं नास्ती॥।

(सा।प्र) त्मकस्य तस्य निरपेक्ष रक्षकत्व प्रार्थनारूपोपायत्व प्रार्थनैकदेशत्वादिति भावः ।॥। (सा।वि) गतइत्यस्य केवलगोप्तृत्ववरणमेव वास्त्वित्याह । उपायवरणेति । तत्रान्तर्नीतत्वेन गोप्तृत्व॥। (सा।सं) रूपवरणपरः - उपायवरणं चात्र निरपेक्षरक्षकत्ववरणम् - तत्र रक्षकत्व वरणरूपं गोप्तृत्ववरणं विशेष्यत्वेनान्तर्नीतमुक्तं भवतीत्यर्थः - उपायवरण वाचिना शरणं गत इत्यनेन शरण्य उपायान्तरस्थाने निवेश्यः । तन्निवेशनं च स्वनिर्भरत्व पर्यन्त भरन्यसनप्रधानात्मनिक्षेपं विना नेति सोऽपि तेन व्यञ्जित इत्यभिप्रेतम् - न केवलमिह तस्यार्थसिद्धत्वं कण्ठोक्ति रपि विद्यत इत्याह - उपायवरणशब्द लं इत्यादिना । निवचेतनशब्दोऽत्र न ज्ञापनमात्रार्थः । प्रकरणस्यास्य सपरिकरात्म ।॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५५१]]

मू मुपस्थितम्” १६१६६० घटकपुरस्सर LD ६० आत्मनिक्षेपं । gi प्रकरणी निवचेतन शब्दं विज्ञापनमात्रपर १६०७१६०) निष्प्रयोजनम्

(सा।दी) @siri। प्रकरणी इत्यादि, निवेदयत, भरस्वीकारं

ळॆऩ्ऱबडि

प्रयोजन Dip। निवेदयत, आश्रयिक mii Cr बाळाmuq। Lo♚mना प्रपत्तिप्रकरण /६ir, काकगजेन्द्रादि॥।

(सा।स्वा) त्युक्तं भवति । गोप्तृत्ववरणोपायवरणयोरनतिभेदादिति प्रागुपपादितम् । एवं च गोप्तृत्वमेव सिद्ध साध्योपाय साधारणेनोपायशब्देन किञ्चिद्विशेषयुक्ततया प्रतिपाद्यत इति सिद्ध्यति । तथाभि मानस्य प्रयोजनं च गोप्तृत्ववरणे प्रतिपाद्यमाने गोप्तृत्वरूपोपायान्तरस्थान निवेशनरूप भरन्यासस्याप्यभि व्यञ्जनम् । यथोपपादितं विरोधपरिहारे । “गोप्तृत्ववरण jog अङ्ग Losi] LL विधि फ्रीलङ्क। “उपायेग्रह रक्षित्रोः” इत्यादि शरणशब्द उपायार्थैकवाचकQD६m निष्कर्षिकं ६ CFCI) गोप्ता अत्यन्ताकिञ्चन अधिकारि नीचत्वs भरन्यास; उपायान्तरस्थानी निवेशि

कण्ठाळ “उपायार्थैकवाचकः” निष्कर्ष इति । द्वयाधिकारे च “सर्वाधिकारि &ÈGDjGoun शास्त्रार्थ आराधितळागळा सर्वेश्वरा फलोपायी कङ्क श विशेषितं। उपायQLD Cong॥ उपयान्तरस्थान की सहजकारूण्यविशिष्टा ईश्वर लाठी प्रपत्ति प्रकारं Camping इति । आत्मनिक्षेपमिति । “निवेदयत मां क्षिप्रं” ढाळा कीडी निवेदयत ढाळाळी शब्द आत्मनिक्षेपपरQ/LD/५०५५/ Qig निवचेतनळं आत्मनिक्षेपCoun&) निवेदयामि

कंळ निवेदयत ढाढगढग कं BGCup शङ्कावारणार्थं घटकपुरस्सर LDT इत्युक्तिः शg आत्मनिक्षेपं स्वकर्तृक

कील परकर्तृकLDINTS निर्देशिकं मुकं श्रन्यान्ना घटक पुरस्करिलu० तात्पर्य। आत्मनिक्षेपं आचार्यादिना अन्तरङ्ग पुरस्करि ०८ आवश्यकDCm Gurm। g निवचेतनशब्दं प्रसिद्धि प्राचुर्याद्विज्ञापन पर ५० TO प्रकरणी इत्यादि । शरणागतिप्रकरण LDIT &

इदु urअङ्गाङ्गि विज्ञापनमात्रं अनपेक्षितQLD कुण्डा QQG प्रकरण १५६) ५६ग मात्र अविनाभूत॥।

(सा।प्र) निष्प्रयोजनमिति । प्रकरणस्य शरणागतिपरत्वात्तत्र विभीषण आगत इति ज्ञापनमात्रस्य निष्प्रयोजनत्वात्; हविर्निवेदयेदित्यादिषु समर्पणपरत्वदर्शनाद्भरसमर्पणोक्तेरपेक्षितत्वाच्च समर्पण॥। (सा।वि) वरणस्य व्यञ्जितत्वं मास्तु शरणशब्दस्य रक्षितृत्वार्थकत्वस्वीकारेण शाब्दत्वमेवास्त्विति भावः । निष्प्रयोजनमिति प्रकरणस्य शरणागतिपरत्वाद्विभीषण आगत इति विज्ञापनमात्रस्य शत्रुभ्रात्ता गमनविषयतया प्रत्युत विरोधित्वाच्च निवेदयीतस्वात्मानमित्यादौ । निवचेतनशब्दस्य समर्पणपरतया॥। (सा।) निक्षेपपरत्वेनाङ्गिनः कण्ठोक्त्यसिद्ध्यापत्तेः । किन्तु सख्यमात्म निवचेतनम् । “निवेदयीत स्वात्मानं विष्णावमलतेजसि । आत्मानं देवाय निवेदयेत्” इत्यादिष्विव मां समर्पयतेत्येवार्थ इत्याह

[[१]]

प्रकरणी इति । निष्प्रयोजनमिति - सर्वज्ञे रामे स्वसमीभागतज्ञापनस्य प्रयोजनाभाव इत्यर्थः॥।

[[५५२]]

मू -

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

नाना प्रपत्तिप्रकरणी, लौकिकद्रव्य निक्षेप, सङ्क्षेपविस्तार

प्रक्रियै अर्थ रक्षितङ्क Loni

वस्तु रक्षितं ऩॊरुवऩ् पक्कलिले सरि क्कुम्बोदु, ताऩवऩ् तिऱत्तिल् अरगरि सरिसयैयुडैय ६६ प्रतिकूलाभिसन्धि अन्य रक्षितङ्क १०६०६, अपेक्षितं रक्षिigio सॆय्युमॆऩ्ऱु तेऱि, ताऩ् रित्तुक् कॊळ्ळ माट्टामैयै यऱिवित्तु नी रिसुक्क रक्षितङ्क CG GIDsing अपेक्षितं रक्ष्यवस्तु

समर्पि, निर्भरomi भयं

कॆट्टु मार्बिले कै वैत्तुक् कॊण्डु किडन्दुऱङ्गक् काणा निऩ्ऱोमिऱे। (सा।दी) प्रपत्तिप्रकरण/ना - Chmi, विश्वसि - लळा रक्षिक mL अलीमु

कार्पण्य प्रकाशनम् - रक्षिs Com गोप्तृत्ववरणम्। Loni Com GII निर्भरत्वसूचनम् आनुकूल्य॥।

(सा।स्वा) स्वभाव [[]]]

निश्चयि Cum Compi

मीठी

अनन्त

१। नान्ना शरणागति Gunjopuri

Logmi Pina इति। काककपोतगजेन्द्रादि प्रपत्ति प्रकरण प्रकरण ११८६५ लौकिकद्रव्य निक्षेप ५१७ गढ शक्य CLDI ? प्रायशश्शक्य अङ्गना प्रायिक Guniकी अविनाभूत risons सिद्धिकं Con? unggji, सिद्धि (GD)

• इत्यन्तेन समर्थत्वpo, रक्षिium Cली। विश्वसिहं, काळा रक्षिलङ्कामं कनाना LITTLL कार्पण्यं ४। GL / क्लेशा, मळा॥। (सा।प्र) परत्वमिति भावः । एवं प्रमाणतमे श्रीमद्रामायण एवाङ्गानुष्ठान दर्शनात्सर्वत्राङ्गाविना भावस्सिद्ध एवेत्यभिप्रेत्य लौकिक भरन्यासे अङ्गान्वयं दर्शयति । @Lopicनान्ना इत्यादिना । एवमेवोदाहृतव्यतिरिक्तेषु वायसकपोतोपाख्यानादिष्वित्यर्थः । सङ्क्षेपविस्तरेति, प्रकरणान्तरे सङ्क्षेपः विस्तरस्तु लौकिकप्रपदन इत्यर्थः । सपित्राचेत्याकिञ्चन्यरूपोऽधिकार उक्तः । कृत्स्नलोकपरिभ्रमणेऽपि रक्षकान्तरालाभोक्तेराकिञ्चन्यानुसन्धानात्मकं कार्पण्यं द्योत्यते । शरणं गत इति निरपेक्ष रक्षकत्व प्रार्थनात्मिक अङ्गि स्वरूपं तदन्तर्नीतं गोप्तृत्ववरणं चोक्तम् तमेवेति प्रातिकूल्यानुष्ठानफलप्रदस्य प्रत्यभिज्ञापनात् तदानीं तद्विषये आनुकूल्य सङ्कल्प प्रातिकूल्य वर्जनमहाविश्वासाविवक्षिता इति सङ्क्षेपेण द्रष्टुं शक्यमित्यर्थः । लौकिकेविस्तरेणाङ्गान्वयं प्रदर्शयति - शाळा रक्षितं LLL वस्तु इत्यादिना । रक्षिकं नानान्ना LOILLM लीयी, रक्षणाशक्तिं विज्ञाप्य, ज्ञापनस्य ज्ञानपूर्वकत्वादाकिञ्चन्यानुसन्धानरूपं कार्पण्यं तेन द्योत्यते । Lori

। इत्यादि ।॥। (सा।वि) दर्शनाच्च समर्पणपरत्वमिति भावः । काकादि प्रपत्ति स्थले मोक्षस्थलेऽप्येवन्द्रष्टव्यमित्याह - Quig Lojmjनान्ना इति । रक्षितं LoLL, रक्षितुमशक्यम् । रक्षिका, रक्षणसमर्थस्य । PG एकस्य विषये । याली, तद्विषये । । त्यक्त्वा । रक्षिum Gaujuji, रक्षणं कुर्यात् - Cg: विश्वस्य । रक्षिकं नानान्ना LOLL रक्षणासामर्थ्यम् । अली विज्ञाप्य । भयं BLG। विहाय । Loni, उरसि । Ql६, हस्तं निक्षिप्य । की। शयित्वा । २p/ijs, निद्राणे सति ।॥।

गायीला अर्थस्वभाव, लोकदृष्टि अर्थस्वभावादिकलना BLLG की। कृळा इत्यादि

suuji इत्यनेन कारणत्व

(सा।सं) एतावता प्रायिकतैव स्यान्नावश्यं भवनमित्यत्राह - @iig इति । अथैतेषामनुष्ठेयार्थ॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५५३]]

[[३६]]

मू - Loomi क्रियमाणार्थप्रकाशक LDTT६Or द्वयाख्यमन्त्री अनुसन्धि golg (सा।दी) सङ्कल्पाद्यङ्गङ्गनाQubomb द्वयली अनुसन्धि स्थल) ५६० प्रश्नपूर्वक & BmL०&pmi। कण्ठLLQuorrio इत्यादि । अधिकारावसान DIGITTE

द्यङ्गना। आनुकूल्य॥।

की कं

आनुकूल्यसङ्कल्पा

(सा।स्वा) स्वस्थ सूचकम् । अत्रानुकूलाभिसन्धि इत्यादीनां बहूनां त्वाप्रत्ययान्तपदानां सन्दर्भमहिम्ना आनुकूल्य सङ्कल्पादिष्वन्यतमवैकल्ये सत्येवं विधनिर्भरत्वादिकं न घटत इति प्रतीतेस्समुदितानामेव कार्यकरत्वमित्येवं रूपार्थस्व भावो ज्ञाप्यते ।

mo इत्यनेन लोकदृष्टिश्च । शु, प्रपत्तिमन्त्र द्वय कुण्डी) अविनाभूतस्वभावrill निर्णयिsi Guron? करणमन्त्रं क्रियमाणार्थ प्रकाशक Log umumb की अवश्यानुसन्धेयकं कानान्ना Googlगणी शब्द सामर्थ्य मिल्लादिरुक्कविवैयॆल्लाम् अबुमाम्बडि ऎङ्ङऩे यॆऩ्गिऱ अरि ४त्ताले शङ्किलं । उत्तरी pin Triळी अधिकारशेषलं ¥। QÈ$LL@ना व्यवस्थित स्वभाव अङ्ग mulg। तत्र शब्द सामर्थ्याभावेऽपि आनुकूल्यसङ्कल्पप्रातिकूल्यवर्जनयोरर्थतस्सिद्धिwwio अनुकङ्काळ शंल श्रीमच्छब्दनारायणशब्द। आश्रितोपकारकतमत्वेनानुकूल्य सङ्कल्पादि प्रयोजकानां शेषिण

आकाराणामन्तर्भावjmguji तेषां चोपायत्व प्राप्यत्वोपयुक्ततया॥।

(सा।प्र) वक्षसि हस्तौ निधाय शयनादिषु निपत्य निद्रां कुर्वाणान् पश्यामः किलेत्यर्थः - एतेन “स्वनिर्भरत्वपर्यन्तरक्षकैकार्थ्य भावनम् । त्यक्तरक्षाफलं स्वाम्यं रक्ष्यस्यात्मभरार्पणम्” इत्युक्ताङ्गि स्वरूपं दर्शितम् । एवमङ्गाविनाभावमुपपाद्य तेषामनुष्ठेयार्थ प्रकाशकभरन्यासमन्त्रप्रतिपाद्यत्वं दर्शयन् विश्वास प्रतिबन्धक शङ्कापञ्चकं तन्निवर्तकं निवृत्ति प्रकारं चाह ।

कंलना

इत्या

प्रतिग्र

दिना - उक्तप्रकारस्सर्वोऽपि । mii, अविलम्बेन प्रधानं च हीतृनैच्यानादरेण - Đn।GGLon ढाकाकी, घटेत किं - न घटेतैवेति - एवम्भूत शङ्कानां हेतवो विरोधि भूयस्त्वं प्राप्य वैलक्षण्यमुपायसकृत्वमविलम्बेन फलजनकत्व॥।

। Lr

(सा।वि) १५१ pm: पश्यामः - स्वप्रयत्ननिवृत्तिमन्तं निश्चितं लोके पश्याम इत्यर्थः

STT एवमङ्गानि प्रतिपाद्य तेषामनुष्ठेयार्थ प्रकाशकद्वय प्रतिपाद्यत्वं दर्शयन् विश्वास प्रतिबन्धकशङ्कापञ्चकं तन्नि वर्तकं तन्निवृत्तिप्रकारं चाह । LLT इत्यादिना - कङ्कना, इयन्ती रीतिः । ॥। (सा।सं) प्रकाशकमन्त्रप्रतिपाद्यतां निरूपयितुमुपक्रमते । BLLGumb इति - सापराधैर भिगन्तव्यतादि पञ्चकवति हि भरन्यसनतदङ्गानामनुष्ठानम् । नायं परमपुरुषस्सापराधैरभिगन्तव्यतादि मान् । सर्वज्ञादिरूपतद्विरोधिगुणषट्कयुक्तत्वादिति प्राप्ते यद्यपि तथापि सर्वज्ञादिगुणज्ञानोत्थित शङ्का पञ्चक निवर्तक पुरुषकाराद्याकार पञ्चकवान् शेषी च नारायण इति सापराधा अपि गुरुमुखेन जानन्ति चेत्तैरभिगम्यतादि मानेव भरन्यसनादिच तत्र सुकरमित्यभिप्रेत्य पुरुषकाराद्याकार पञ्चक प्रदर्शके शब्दे प्रथममानुकूल्य सङ्कल्प प्रातिकूल्यवर्जनयोः॥।

[[५५४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - CG०f६०, सार्वज्ञसर्वशक्तियुक्तoomi, कर्मानुरूप फलप्रदori, सर्वोपकारनिरपेक्ष oormi (सा।दी) सङ्कल्पप्रातिकूल्यवर्जनानुसन्धानस्थलं Gpi। सार्वज्ञेत्यादि क्रियापद की महाविश्वासमनुसन्धेय QILD।१० ५ काम किं हेतु शङ्कापञ्चकनिवर्तकाकारवत्वेन विशेषिकं कीpri। तत्रादौ शङ्कापञ्चक स्वरूपं दर्शयति । सार्वज्ञेत्यादिwn अपराधदर्शिनिग्रह शक्तिमांश्चेति भावः, दण्ड्या कं अभिगम्य हेतुत्वेनोपन्यासम् - कर्मानुरूपफलप्रद

श Quórg। अनन्तफललं कं हेतूपन्यास सर्वोपकारनिरपेक्षQuor अल्पव्या पारलंलं) Dig हेतूपन्यासम् । बहुविधमहोपकारी अपेक्षैङ्गीक अल्पव्यापार अपेक्षिमा अाकं प्रत्युपकारLDI B महाफलं कृकं ॥। (सा।स्वा) प्रपत्त्यनुष्ठान विरोधिशङ्कापञ्चकनिवर्तकतया चोपकारकतमत्व प्रकारguji, अलङ्क शङ्कापञ्चकñomguji तद्वीज isruji Bipi। सार्वज्ञेत्यादि)। सार्वज्ञसर्वशक्तियुक्त ६ormrij इति - अपराधदर्शिनि ग्रह शक्तिमांश्चेति भावः - दण्ड्या कङ्क या अभिगम्य ६८ ĐnG Guor ाङ्गळी शङ्ककं बीजम् - कर्मानुरूपफलेति, प्राप्तिविरोधिurroor अनन्ता पराधril&लनाuq@_uriiig अनागा फल ८०G Guon? ढाकी शङ्कुकं बीजम् फलं कर्मानुरूपLongwug; सत्कर्मणस्सत्फलं, दुष्कर्मणो दुष्फलं, महतो महत्फलम्, अल्पस्याल्प फलं, तद्विरोधिनस्तत्प्रतिबन्धश्चेत्येवं रूपLD। तथा चानन्तापराधान्नी कं&r Agङ्गळैक् कॊडुक्क वेण्डियिरुक्क अत्तैक् कॊडादे त्तैक् suji, प्राप्तिविरोधिल प्राप्तिप्रतिबन्धं ६०० ६०० प्राप्ती कङ्क प्राप्ति यैक् कॊडुक्कैयुम् पुत्तुक्कु ३ कॊडुक्क HTHमायिरुक्क अळविल्लाद फलकं ललकं ०५ Gon? । शङ्काभिप्रायम् । सर्वोपकारेति । अल्पव्या पारलं किं फलं ५५०८ Com शङ्कैकं बीजम् । महोपकार LL अपेक्षै पीलकण्ठ अल्पव्यापारमुपकार LSLDIT कैमुत्यसिद्धoori Gor शङ्काभिप्रायम् ।॥।

।

(सा।प्र) मधिकारिणोति नीचत्वं चेति । सार्वज्ञसर्वशक्तियुक्तomi इत्यनेनानन्तापराधज्ञानवान् तत्फल प्रधान शक्तश्च विलक्षण मोक्षं न दद्यादिति द्योत्यते - कर्मानुरूपफलप्रद इत्यनेन अनन्ता पराधफलप्रधानात्पूर्वं न दास्यतीति द्योत्यते । निरपेक्षेत्यनेन पूर्णत्वादल्पं भरन्यासं नापेक्षत इति॥। (सा।वि) अनुसन्धि(big, अनुसन्धेयाय दास्यात्तादृश प्रकारः सार्वज्ञसर्वशक्तियुक्त इति, सर्व ज्ञत्वेन सकलापराधवेदित्वात् सर्वशक्तित्वेन तदनुगुणफल प्रधान शक्तिमत्वाच्चदण्डधरतया कथमभि गन्तव्यो भवतीति शङ्का जायते । कर्मानुरूपफलप्रद इत्यनेन कर्मफलप्रधानदृढ सङ्कल्पत्वात् कर्मसामग्रयाः कदाप्यविरमात् मोक्षं न ददातीति शङ्का जायते - सर्वोपकार निरपेक्ष इति परिपूर्णत्वादल्पव्यापारेण न दद्यादिति शङ्का जायते । उपकार सापेक्षस्तु स्वोपकारापेक्षयाल्प॥। (सा।सं) अनुसन्धेयत्वमाह - सार्वज्ञेत्यादिना ।॥।परिकरविभागाधिकारः

[[५५५]]

मू - क्षुद्रदेवतै ८६०६mi mov क्षिप्रकारिwini Coomi समाधिकदरिद्र ६०१११०६०१ सर्वेश्वरा, अनन्तापराधrij६ommunis अभिगम्य ६०suji, प्राप्तिविरोधिwnoor अनन्तापराधrsi ८६०mmunißg भनायीङ्गा फल ५०suji, अल्पव्यापारनं किं मं ५msuji, ताऴादे तरुगैयुम्, तरम् पारादे तरुगैयुम्, कूडुमोवॆऩ्गिऱ कळुक्कु Aaरिगङ्

निवर्तका Boomi यथासम्भवमुपायत्वप्राप्यत्वोपयुक्ताङ्कनान्ना पुरुषकारसम्बन्धगुण व्यापार प्रयोजन विशेष [] ना

(सा।दी) शङ्के । क्षुद्रदेवतै इत्यादि विलम्बिका LOILLTD हेतूक्ति । समाधिकदरिद्र गङ्गpg। Urf urryn LoILL हेतूपन्यास। कृ। विलम्बिung। लrib, तारतम्यम् । महाप्रभु॰] अतिक्षुद्रण गणिunfm। यथासम्भवम्, यथायोग्यम् । पुरुषकार मुपायत्वोपयुक्तम् । सम्बन्धादिक्षा उभयत्रोपयुक्त ना। पुरुषकार? आश्रयणीय आश्रयि ंumiigó घटका चेतना सम्बन्धं, शेषशेषिभावादि । गुणा, दयादिना। व्यापारं, सृष्ट्यादि । प्रयोजनविशेष, आश्रितप्रयोजनैक प्रयोजनत्वम् ।॥।

गुणाः

(सा।स्वा) क्षुद्रेति । । mp num शङ्कुमं बीजम्। लाल ढाङ्ग विलम्बिungwormig। समाधिकदरिद्र LGC शङ्कैकण्ठ बीजम्। grö, तारतम्यम् । महाप्रभु अतिक्षुद्र गणिurfm। तथा च gro पार्त्तुक् कॊडुक्कैक्कुम् अ ल्लाद पुबुत्तिल् तरम् पारादे कॊडुक्कै äर् कूडा लीला शङ्काभिप्रायम् । यथा सम्भवमिति

पुरुषकारमुपायत्वोपयुक्तम् । सम्बन्धादिनां उभयत्रोपयुक्तrijbir। पुरुषकार LONG अपेक्षित का १४। QGS १०० चेतना अभिगम्यosकन्तु उपाय LL चेतनान्तरम् । सम्बन्धः स्वामित्व दासत्वरूपः । कारुण्यवात्सल्यादयः । व्यापारस्सङ्कल्प रूपः । प्रयोजनं रक्षणव्यापारे स्वस्य फललाभः ।॥। (सा।प्र)सकृद्भरन्यासान्न दद्यादिति द्योत्यते - क्षुद्रदेवतै ५६०ना इत्यादिना अल्पकालसाध्येन न दद्यादिति द्योत्यते - समाधिकदरिद्र इत्यनेनाति नीचेभ्यो न दद्यादिति द्योत्यते - यथा सम्भवमिति सम्बन्धो गुणेष्वानन्द सौन्दर्यादयश्च प्राप्यत्वोपयुक्ताः । इतरे वात्सल्य सौशील्यादयोज्ञानशक्त्यादयश्च॥। (सा।वि) व्यापारस्यापि फलं ददातीति भावः क्षुद्रदेवतैri CLT) इति क्षुद्रदेवतास्ता वच्छीघ्रफलप्रधाने तदाशया शीघ्रं सर्वेस्वाश्रिता भवन्तीति स्वप्रभुत्वविस्ताराय शीघ्रम्फलं ददति - अयं तु स्वतस्सिद्धैश्वर्यवत्वात्तदर्थं शीघ्रकारी न भवति शीघ्रं मोक्षं न ददातीति शङ्का जायते । समाधिकदरिद्र इत्यनेन तारतम्यमविचार्यापरिच्छेद्य फलं न दद्यादिति स्वयमधिको हि पराधिक्यं विचार्य तदनुगुणमेव फलं ददातीति शङ्का जायते अनाधीङ्गा फलम्, अपरिच्छेद्य फलम् । suji दानमपि - अपि विरोधे । gmpmCg। अविलम्बेन । ggio Lung, तारतम्यमविचार्यैव । पुरुषकारेति । पुरुषकारसम्बन्ध॥।

(सा।सं) mpg। विलम्बं विना । gyi ngng, तारतम्यं नालोच्य । सापराधघटकश्चेतनः पुरुषकारः - निरुपाधिक स्वस्वामि भावादिस्सम्बन्धः - गुणाः, सौलभ्य सौशील्यौदार्यादयः - स्वा भाविकस्सङ्कल्पविशेषस्स्वीय रक्षणे बहुमुखेन प्रवृत्तत्वादि व्यापारः - स्वीयेषु फलप्रधाने स्वार्थत्वा॥।

शकार

[[५५६]]

मू - शेष शब्द मं श्री

आकार

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

कण्ठी श्रीमच्छन्द श्री नारायण

आर्थLD & आनुकूल्य सङ्कल्प प्रातिकूल्यवर्जन (pio अनुसन्धेयकं काय

Quq विशिष्टoor स्वामि

यै

माग

(सा।दी) काळङ्ग, तात्पर्य श्री गर्भीकरिलं गQL६१६५। आर्थLos सिद्धिकं प्रकार ñng SILG कीpi। Quig विशिष्टेति । स्वामिow, लक्ष्मी विशिष्ट स्वामिou। स्वामि विषयक अभिमतानुवर्तन अनभिमतवर्जन (pii गण प्राप्त ढाळा कुङ्कु। यद्वा, विशिष्टस्वामि, पुरुषकार सम्बन्धगुण॥।

(सा।स्वा) । गर्भीकरिळं। तात्पर्य विषय । अर्थ अऩ रङ्गळाक्किक् कॊण्डॆऩ्ऱबडि। इव्ङ्गळैप् पॊदिन्दु कॊण्डु इरुन् कृॐ आनुकूल्य सङ्कल्पादिना आर्थ । CoumjCom? अन्यस्य तात्पर्यविषयतामात्रेण तदन्यस्या र्थतस्सिद्धिQuorp अतिप्रसङ्गं Quryn Com? Tri। Q इत्यादि । Qig विशिष्टता, उक्तप्रकारविशिष्ट। पुरुषकारसम्बन्धादि विशिष्टq॥। (सा।प्र) उपायत्वोपयुक्ता इत्यर्थः Qu५१७६००१ १९०५ मङ्कील। स्फुटतरं प्रतिपादके पूर्वकृता पराधक्षापणार्थं पुरुषकारमपेक्षमाण स्यानुकूल्याभावे प्रातिकूल्ये च पुरुषकार एव न सिद्ध्यतीति पुरुष काररूप श्रीमच्छब्दार्थात्तयोस्सिद्धिः । नारायणेत्यत्र सम्बन्धसामान्यस्य षष्ठ्यर्थतया स्वस्वामिभाव सम्बन्धस्य प्रतीतेर्दासस्य स्वाम्यतिशयकरत्वमेव स्वरूपमिति जानन्प्रपित्सुर्भगवत्प्रीतये विहितेषु प्रवर्तते किञ्चनारायण शब्दाद्बहुव्रीहिणा नियन्तृत्वस्यापि प्रतीतेः “श्रुतिस्मृतिर्ममैवाज्ञा” इत्युक्त भगवन्नियमनाद्विहितेषु प्रवर्तते, निषिद्धेभ्यो निवर्तते च । प्रवृत्ति निवृत्ती च सङ्कल्प पूर्वके इति सम्बन्धरूप नारायण शब्दार्थाच्च तयोस्सिद्धिरिति भावः, एवं मूलमन्त्रे चरमश्लोके च औचित्यादानु कूल्यसङ्कल्प प्रातिकूल्यवर्जन प्रकाशक प्रदेशानप्याह Quig विशिष्ट इति । पुरुषकारविशिष्टं सर्वेश्वरमित्यर्थः, पुरुषकारसम्बन्धगुण व्यापार प्रयोजन॥।

माग

(सा।वि) गुणव्यापार प्रयोजनानि शङ्कापञ्चक निवर्तकानि । मङ्की, गर्भे कृत्वा स्थिते श्रीमच्छब्दे नारायण शब्दे च श्रीमच्छब्दः पुरुषकारं नारायण शब्दस्स्वस्वामिभावसम्बन्धं दया वात्सल्यादिगुणान् सृष्ट्यादिव्यापारं स्वाश्रितसंरक्षणैकप्रयोजनं च प्रतिपादयतीति भावः आर्थLDIs इति अयं भावः श्रीमदित्यनेन पुरुषकारवैशिष्ट्यं प्रतिपादितम् । तथा पुरुषकारत्वं चाश्रयणीयस्य आश्रय दशायां घटकचेतनत्व घटकत्वं चाश्रयणीय विषये प्रातिकूल्याचरणानुकूल्यानाचरणाभ्यां प्रभुवैमुख्ये सति तदभिमुखीकरणाय भवति - ततश्चानादिकालमानुकूल्याचरणप्रातिकूल्य वर्जनाभ्युपगमं विना घटका वलम्बना सम्भवादानुकूल्यसङ्कल्पप्रातिकूल्यवर्जने श्रीमच्छब्दार्थ सामर्थ्यात्सिद्ध्यत इति - नारायणशब्द कुण्डीगळं इति

नारायणशब्दस्य सर्वान्तर्यामि सर्वस्वामिवचनत्वात्स्वामिविषये परतन्त्रचेतनस्याभि मतानुवर्तनानभिमतनिवर्तनेनारायण शब्दार्थ सामर्थ्यादपि कर्तव्यतया सिद्ध्यत इति भावः - इममेवार्थं व्यनक्ति Qg विशिष्टाळा इति - पुरुषकारादि विशिष्टेत्यर्थः॥।

इप्पडि

ऩाऩ

(सा।सं) भिसन्धि कृतोमुखोल्लासः प्रयोजनम् । विशेषपदं पञ्चस्वप्यन्वेति - कथमत्रतयोरनुसन्धेयता प्रकार इत्यत्राह इति । विशिष्टा, पुरुषकारादिविशिष्ट नानागुणवत्स्वामि विषये । ॥।

I

परिकरविभागाधिकारः

मू - BILL Gळील शब्दानां औचित्य की प्राप्तLD/६or अभमतानुवर्तन सङ्कल्प uqib अनभिमतनिवर्तन juji प्रकाशिकीन। पुरुषकारादिना विशेष

ऊं८०८

निग्रहं शमिकं

४। भी अनुकूल

[[५५७]]

(सा।दी) व्यापार प्रयोजन विशिष्ट स्वामिow - आनुकूल्य वर्जन प्रातिकूल्यानुवर्तन १५६६) যত पुरुषकारं Com। शुल, पुरूषकार निग्रहं शमिलङ्कृ अनानुकूल्यान्निवृत्ता Com सङ्कल्पिकं प्राप्तGILD। प्राप्तम् । अनादिकालLD २६० LITT अनुसन्धि प्राप्तम्। अतिक्षुद्रा का रक्षण मुं

रक्षण मुंलीं उपयुक्त स्वरक्षणार्थन्यापारवैशिष्ट्य

गुण

५ Cupsi Grumour अनुसन्धि प्राप्तम् । विशिष्ट पुरुषकार गुणादिवैशिष्ट्यQLDIT कण्ठ स्वामि पृथङ्निर्देशमभिमतानुवृत्त्यनभिमत निवृत्ति) स्वामित्वं प्रधानहेतु पुरुषकारादि धर्मविशिष्ट स्वामि

नारायण शब्द♚ली स्वामित्व

LDBT) प्रत्येकं सम्बन्धि

कण्ठ विशेषलं

वा

Gung।

उभय Campus। विशेष शब्दं द्वन्द्वान्ते श्रूयमाण पुरुषकार विशेषं सम्बन्धविशेषQILD योजि॥ पुरुषकारादि

पुरुषकारादिक्षा इत्यादि॥॥

की।

इति । लाऊं

।

कृछ।

(सा।स्वा) औचित्यलंल

अत्यन्तोपकारक [i) आकारrijBorou corruji, स्वामिujrui की ही ५० अभिमतानुवर्तनसङ्कल्पादिना उचित (i) ८५ C। Q आकार औचित्य प्रयोजक अतिप्रसङ्ग चोद्याव काशD]n@Gurm] मा। विशिष्ट सम्बन्धवैशिष्ट्य @madui (कङ्क, स्वामिशब्दjojo विशेषितं पृथक् निर्देशिकं अभिमतानुवर्तनादि छा। स्वामित्वं प्रधानहेतुज्ञापनार्थम् । पुरुषकार सम्बन्धगुणादिक्षा अत्यन्तोपकारक काका औचित्यं सिद्धिg। लौकिकेश्वरान्ना ऊं५ QuiGg jio क्वचित्कार्यकर (१८५५ mum? पुरुषकारादिकं विशेष मुळ्ळविडत्तिल् कार्बुऩ् काण्गैयालिङ्गुमप्पडियागत् तट्टिल्लैयॆऩ्ऩिल् अप्पडिक्कॊत्त farqङ्गळॆवै? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। इप्पूवुगरिगळिल् इत्यादि । gjgjgळं इति । प्रयोजन विशेष rism॥।

(सा।प्र) विशेष risin इत्यत्र द्वन्द्वान्ते श्रुतस्य प्रत्येकमभिसम्बन्धस्स्यादिति तेषां विशेषानाह । पुरुषकारादि॥।

(सा।वि) पुरुषकार सम्बन्ध विशिष्ट स्वामिप्रतिपादक शब्दाभ्यामौचित्यप्राप्ते आनुकूल्यसङ्कल्प प्रातिकूल्यवर्जने प्रकाश्ये भवत इति भावः । नाश्री, तद्विषये । प्रयोजनविशेष p इत्यत्र द्वन्द्वान्ते श्रुतस्य विशेष शब्दस्य प्रत्येकान्वयात्पुरुषकार विशेष सम्बन्ध विशेष गुणविशेष व्यापार विशेष प्रयोजनविशेष विशिष्टेत्यर्थात्तद्विशेषं दर्शयति - पुरुषकारादिना इति॥।

(सा।सं) सापराधस्य तत एव प्राप्ति प्रतिबन्ध निवृत्तीच्छायां तत्वेन शरणं भजमानस्य तदानुकूल्येन वर्तन तत्प्रातिकूल्यनिवर्तनाभिसन्ध्योरौचित्यप्राप्ततया तथाविध स्वामि प्रदर्शके शब्दे तद्विषयाभिमतानु वर्तनस्य सङ्कल्पनीयताप्यर्थतस्सिद्धेत्यर्थः पुरुषकारादि पञ्चस्वप्यन्वित विशेषपदार्थान् दर्शयति विशेष । STGT इत्यादिना ।॥।

[[५५८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मूकं (६०६००६०) jii, निरुपाधिक Lo१६०५ युम्, केरियैप् पार्त्तिरुक्क वेण्डामैयुम्, तण्णियराऩ पिऱरुडैय पेऱे तऩ् पेऱागैयुम्

(सा।दी) Lom]is@QUIT D। अनतिक्रमणीयत्वं पुरुषकार सन्धानस्थलप्रदर्शनोपोद्घातम् । @LD सम्बन्ध कुङ्कुङ्किं गुणrils (@ig। सहकार्यनपेक्षत्वं व्यापार । छ। जी मुछिञ्छ विशेषम् ।॥।

लाभ

विशेषम् । । विश्वासानु विशेषम् । निरूपाधिकत्वं

का लाभons प्रयोजन

fuii,

for ल

(सा।स्वा) poor @गी विशेष शब्दं द्वन्द्वान्ते श्रूयमाण@sunro, प्रत्येकं सम्बन्धिकङ्कीmporm] ५१। LOG IT६OLD। अप्रत्याख्येयत्वम् । । पुरुषकार♚मुळं ( विशेषम् । वर्जनीयत्वे प्यवर्जनीयत्वम् । सम्बन्ध ।कं विशेषम् । निरूपाधिकत्वं गुणrils विशेषम् । सहकार्यनपेक्षत्वं व्यापार विशेषम् । अत्यन्तनीच, um, लाभः । रक्षण व्यापारी का फलभागिum रुक्कु वरुम्मे तऩक्कु Hमाग वेण्डियिरुक्कै॥। (सा।प्र) b/gळं इत्यादिना । LomoLDuji, अप्रतिषेध्यत्वं च । अत्यन्ताभिमतया लक्ष्म्या सङ्कल्पितस्य भगवतापि प्रतिहतिकरणा भावादिति भावः ऒऴिक्कवॊऴियामैयुम्, निरसनार्थयत्नेऽप्यनिरमनीयत्वम् । देवतान्तरशेषत्वेऽपि भगवच्छेषत्वस्यानपगतिरित्यर्थः - सहकारि mui Lining की १५& Couruji, भगवत्सङ्कल्पस्य सहकारि सापेक्षत्वा भावः । सर्वस्य भगवदधीनत्वा त्कस्मिंश्चित्कर्तव्ये तत्सहकारिसम्पादनपूर्वकं स्वेच्छासमकालं तत्करणसामर्थ्यमित्यर्थः । कृooflurroor Dow Cup or Cupmsujii, अत्यन्तनीचानां जीवानामीश्वरशेषतया जीवातिशयस्य “प्रशस्तिस्साराज्ञ” इत्युक्तरीत्या भगवदतिशय पर्यवसानञ्च । उक्तविशेषणविशिष्टानां पुरुषकारादीनाम्॥। (सा।वि) Lom।BGQUIT Duji, वाल्लभ्यातिशयेन तदुक्तेरलङ्घनीयत्वम् - इदं पुरुषकारस्य विशेष : इदं विश्वासविरोधि दुरधिगमत्वशङ्कानिवर्तकम् । , भगवदत्यन्ता भिमतेनापि केनचिन्निरसनार्थयत्ले कृतेऽप्यनिरसनीयत्वम् - इदं सम्बन्धस्य विशेषः सहजसम्बन्ध इति यावत् - इदं कर्मानुरूप फलप्रदस्याप्य परिच्छेद्यफलप्रदत्वं न सम्भवतीति विश्वासविरोधि शङ्कानि वर्तकम् । स्वस्वाभिभावसम्बन्धस्य स्वतः प्राप्तत्वात्स्वयमेव स्ववस्तुरक्षणार्थं प्रवृत्तेस्स्ववैषम्यादि परि हाराय व्याजमात्रसापेक्ष कर्मानुरूपफलप्रदत्वं न प्रभोर्भवतीति भावः निरुपाधिकonosujii इति गुणानामयं विशेषः - निरूपाधिकपरमोदारत्व निरवधिक दयादिमत्वादल्पव्यापारमात्रेणाप्यनवधिकफलं ददातीतीदं अल्प व्यापारमात्रेण कथमपरिमित फलं ददातीति विश्वासविरोधिशङ्का निवर्तनम् । निरू पाधिकoraqib इत्यनेन “दातृत्वम्प्रियवक्तृत्वं धीरत्वमुचितज्ञता । अभ्यासेन न लभ्यन्ते चत्वारः सहजा गुणाः” इत्युक्तौदार्यादिगुणास्सूचिताः - सहकारिwii uni♚डीऊं uji, सहकार्य प्रतीक्षकत्वम् - अयं व्यापारस्य विशेषः भगवत्सङ्कल्पस्य स्वयमेव सहकारि सम्पादनेन कार्यकारितया सहकार्यन्तरसमवधानप्रतीक्षा विरहादिदमविलम्बेन कथं फलं ददातीति विश्वासविरोधि शङ्कानिवर्तकम् - Lu Cup or upsuji

on अत्यन्तनीचानाम् ।॥। (सा।सं) Lomji@GIT GOT IT COLD, अनतिलङ्घनीयत्वम् ।

गीii, क्षुद्राः ।॥।

GOLD,अवर्जनीयत्वम् ।

मू - ८६ विशेषां

सर्वशक्ति

परिकरविभागाधिकारः

[[५५९]]

शङ्कापरिहारं ी, नाम) सर्वज्ञorm

कं पुरुषकार विशेषलङ्क

परिजन विषय की Cuno अभिगन्तव्यताविरोधि ५६०६०६ अपराध

क्षमि ।

अन्तः पुर त्तु

न्य♚ल अविज्ञाता

। अभिगन्तव्य oorms।

(सा।दी) Gummit।

विशेष rising

] विशेष risin

मङ्गळ शङ्ख कामं परिहारं इत्यादि। पुरुषकार विशेष

(

mjgg

अपराध कुङ्कल

अनादरि अभिगन्तव्य OLD। फलान्तर प्रधान♚ली॥।

(सा।स्वा) ढाळाmuq। शङ्कानिवर्तका) गळा आकार विशेष की की CTC) शङ्का बीज / काठकं ऊँ भाग आकार की ऊङ्क शङ्कानिवृत्तिQuri Com Quढाळी अभिप्रायßल शङ्कितं उत्तर। विशेषrijळा इत्यादिur। Lm] इति । अनभिगम्यत्व हेतुकङ्काळा अपराधदर्शित्वाद्याकार [[]] L एवं विधपुरुषकारावलम्बन रहितेष्वेव स्वकार्यकर। Gunsuring juiquor ऱॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडि पुसवु कॊळ्ळुगैक्कु पुबुगमॆदॆऩ्ऱु वरि यामैक्काग अन्तः पुरेत्याद्युक्तिः । लौकिकेश्वर अपराधदर्शित्वादि वल्लभैrror महीषी पुरुषकार LOTTLDIL तत्परिजनेषु स्वकार्यकरTगाडी एकं ऊं काळङ्गल लोकदृष्टि शशाङ्क व्यवस्थै नाकं नियामकQLD। ईश्वरा क्षमि चेतन इङ्गिप्पडि कॊळ्ळुगैक्कु

@ कण्ठ स्वापराध प्रतिसन्धान साशङ्क। शङ्किTOLD&&& अविज्ञातेत्या द्युक्तिः । अपराधी अज्ञळा Cun अळा अत्यन्तनिर्विकारori josuma Q निश्शङ्कळलं। “अविज्ञात सहस्रांशुः” ढाळाङ्कील प्रमाण प्रत्यभि॥। (सा।प्र) यथालोक, मुदितशङ्कापञ्चकनिवर्तकत्वप्रकारं सदृष्टान्तमाह विशेष

इत्यादिना॥।

(सा।वि) DoLw परेषां । C। प्रयोजनम् । or Gupins, स्वप्रयोजनं यथा स्यात्तथाकरणम् । यद्यपि भृत्यप्रयोजनं वस्तुतस्स्व प्रयोजनमेवेति न तथाकरणम् । तथापि स्वप्रयोजनमेवेति ज्ञानवत्वमेव तथाकरणमित्यर्थः इदं प्रयोजनस्य विशेषः इदं सर्वोत्तमः कथमतिनीचं लक्षीकृत्य फलं ददातीति विश्वासविरोधिशङ्कानिवर्तकम् । एतच्छङ्कापञ्चकं तन्निवर्तकं च सङ्गृह्यन्यासतिलकेऽप्याचार्यपादैः सुखानुसन्धानायोक्तम् । “कर्तव्यं सकृदेव हन्त कलुषं सर्वं ततो नश्यति, ब्रह्मेशादि सुदुर्लभं पदमपि प्राप्यं मया द्रागिति । विश्वास प्रतिबन्धिचिन्तनमिदं पर्यस्यतिन्यस्यतां, रङ्गाधीश रमापतित्वसुभगं नारा यणत्वं तव ।” इति - शङ्कानिवृत्तिप्रकारं सदृष्टान्तं विशदयति विशेष इत्यादिना

jiji अविज्ञाता qm। अविज्ञातेव स्थित्वा । यथा चोक्तमाचार्यैरेव “निशामयतु मां नीला यद्भोगपटलै ध्रुवम् । भावितं श्रीनिवासस्य भक्तदोषेष्वदर्शनम्” ।॥।

(सा।सं) अथ यथालोकं सार्वज्ञादिगुणज्ञानेन शङ्कापञ्चकोत्थितिं पुरुषकारविशेषादिना तत्परिहार प्रकारं च यथालोकं च दर्शयति विशेष gub इति - कृत्स्नापराधज्ञस्तदनुगुणदण्डन शक्तश्च सापराधेन कथमभिगन्तव्यस्स्यादिति शङ्कां पुरुषकारबलात्परिहरति - सर्वज्ञ इत्यादिना । कर्मानु रूप फलप्रदः तच्चान्यस्य कथमपरिमितफल प्रदस्स्यादिति शङ्कां सम्बन्ध बलेन परिहरति ।॥।

[[५६०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - कर्मानुरूपफलप्रद Corn प्रपत्तिरूपव्याज ६० प्रसन्न oom सम्बन्धोपाधिकori दायं Curo) स्वतः प्राप्तं

६० सर्वोपकारनिरपेक्ष की अल्प

Cun

समस्त काम ६६०

सार्वभौम

निरूपाधिक कारुण्यादि

व्यापार कंलक्रं क्रकं

परमोपकार १०१॥।

कर्मानुरूपफलप्रद

फल

स्वामित्व, दासत्व, guji । अवाप्त वशीकार्य ६०१११ ६०१ सुजन

सम्बन्ध

অक्र♚G अनुरूप Dinoor अनन्तस्थिरफल व्याजमात्र pri।

(सा।दी) स्वतः प्रवृत्त विशेषलं कर्मानुरूपेत्यादि ।॥।

(सा।स्वा) ज्ञापित की। प्रसन्नormi इति । प्राप्तिविरोधिका अपराध mo अरिचित्तवऩायॆऩ्ऱबडि। इत्ताल् ओरिङ्गळुक्कु hi कॊडुक्क वेण्डावो Jom चोद्यं परिहृतम् । अत एव प्राप्तिविरोधिक ऊं प्राप्तिप्रतिबन्धकरूपफलं कण्ठ CULUGU की चोद्य pii परिहृतम् । स्वामित्व दासत्व सम्बन्धोपाधिकमित्यनेन कर्मानुरूपDormizu

फल

की चोद्यं परिहृतम् । कर्मसम्पाद्य फलका कर्मानुरूपत्वं कानान्ना CourG/ सम्बन्धोपाधिक, दायं स्वत एव प्राप्त प्रपत्त्यादिना, स्वर्गादिकं यागादिना साक्षात्सा धनrijs&pr♚ Cumss प्रतिबन्ध निवृत्ति मात्रोपक्षीणsari प्राप्तिरूपफल मं साक्षात् साधनां१८६७६० फलं कर्मसम्पाद्य

आतङ्क न्याय our प्रसक्ति १ ५। कर्मसम्पाद्यफलेषु कर्मानुरूपत्वनियम QLD) अनन्तापराधनिवृत्ति रूपमहाफलं प्रपत्तिरूपाल्पव्यापारसाध्यQgCoon Quor शङ्किIDBI व्याजेत्युक्तिः । लोक♚$C०महापराधjmgujib प्रणिपातादिव्याजमात्रेण क्षमितं ऊं काळङ्ग ६० sunggi वेदली यथाधिकारमल्पप्रायश्चि महापराधनिवृत्ति Gams छळा शाल अनन्तापराध निवृत्तिरूप महाफलमल्प व्यापारसाध्य ८ १४ Gun ५। तथा च कर्मसम्पाद्य फलेष्वपिकर्मानुरूपत्वनियममपराधनिवृत्ति व्यतिरिक्त फलविषय Q। अवाप्त समस्तेति । न तु परकृतोऽपकाराणां स्ववृत्त्यननुरूपत्वानुसन्धानादि नेति भावः । अनुसन्धान

Pळङ्ग_काल अल्पव्यापार उपकार Lons LOIL GOLD

५। सर्वोपकार निरपेक्षत्वं अवाप्तसमस्त कामताप्रयुक्त Dingling शङ्कु तदवस्थै pi। (का) तन्निरूपाधिकेति । तं निरुपाधिकत्व Lo आनुषङ्गिक mojio कन्निक प्रयोजन अपेक्षिक एवं विध कारुण्यादिगुण

परवशळा॥।

(सा।प्र) शमिमङ्कील मळा व्यापार, एतक्रियमाणाल्पव्यापारम् । सकृद्भरन्यास मित्यर्थः ।॥। (सा।वि) मिति। अत एव चास्य “अविज्ञाता सहस्रांशुः” इति नाम च । कर्मानुरूपेति फलान्तरप्रधानस्य कर्मोपाधिकत्वात्तथात्वेऽपि सम्बन्धस्य स्वाभाविकत्वात् स्वरूपप्राप्तफलम् उन्मादनि वृत्तौ दायमिव व्याजमात्रेण वा ददातीति भावः म ूळा अल्पम् ।॥।

(सा।सं) कर्मानुरूपेति स्वात्मसमर्पणवति जीवे परमात्माऽपि सविभूतिकं स्वात्मानमनुभाव्यत्वे नार्पयतीति तदा स्यात्, यद्ययमपूर्णकामस्सन्नुपकार सापेक्षः, न च तथा, अतः कथमेतस्य कार्यं कुर्यादिति शङ्कामिमां कारुण्यादि गुणबलेन परिहरति - अवाप्तेत्यादिना॥।

मू

[[१]]

का

परिकरविभागाधिकारः

[[५६१]]

आदरि कुङ्किं श्री कृतज्ञ कार्यं Guruji - Lom/नान्ना शास्त्रार्थ [१८] कञ्छ मऱ्ऱुळ्ळ उङ्गळुक्कु विलम्बि फलं काळं अनन्यशरण प्रपत्तिकं औदार्यादिगुण सहितuoti सहकार्यान्तर (५०) निरपेक्षLDior क्रण सङ्कल्पमात्र लं काकविभीषणादि &&& Curv काल अपेक्षितं

(सा।दी) Lo♚miनाबा इत्यादि । Lojmj।नाना शास्त्रार्थ [१८६१, यजनभजनादिना। Lojom शास्त्र) facta pio॥।

(सा।स्वा) आर्त रक्षण आत्मधारणं अलभमानmi @usना डीडी CC GILDIT व्याजलं स्वात्मधारणोपयुक्तLDI प्रतीक्षितं मङ्गलं अल्प व्यापारं कं परमोपकारी अर्थó मूलवाक्य की परमोप कार शब्द कृतज्ञ कार्यं guijmj।तथा च कं पूर्णत्वनिवृत्यर्थ QILDITCOIN उपकार अपेक्षिwn की suji कारुण्यादि परवशतैwn आर्तरक्ष णार्थ यान्ना श्रीहण्डी on स्वात्मधारणार्थं GLC ५६०१५ परमोपकार LDI& आदरिsujii विरुद्ध।mummy। लोकलङ्कीं ऐश्वर्योत्कर्षमितरेष्वलक्ष्यताबुद्धिनिदान माग काण्गैयालिङ्गुमप्पडियाऩालोवॆऩ्ऱु रि यामैक्काग ३पुत्ताले ऎरिगासि छंा इत्यादि दृष्टान्तोक्तिः - सौजन्यरहितानामैश्वर्योत्कर्षम् quaib, सौजन्यशालिनां @ig ऐश्वर्योत्कर्षमल्प♚ल वश्यsupium Lopmनान्ना शास्त्रार्थना, यजनभजनादिकंा। अनन्यशरणत्वं, उपयान्तरराहित्यम् । सद्वारकप्रपत्तिकं मोक्षरूपफलं विलम्बिॐॐ

murQuorm] शङ्कि विशेषणम् । प्रपत्ति इत्यस्यापेक्षितं QGig इत्यनेनान्वयः - सहकार्यन्तरेति । स्वाधीनसहकारिव्यतिरिक्त सहकारीत्यर्थः - सहकार्यन्तर निरपेक्ष LDIT]गळी सिद्धवदनुवादलं स्वतन्त्र सङ्कल्पQLD। सहकार्यन्तर निरपेक्षत्वं स्वभाव QILD। बाबा शास्त्रार्थ ॥६) विलम्बि फलं की स्वोच्छामात्र की स्वाधीनसहकारि प्रतीक्षै

[u]

ज्ञापित की। तथा च विलम्बि८६०८५, विलम्बिun, or सङ्कल्पमात्र मॊऴिय वेऱु ऒरु कणमिल्लामैयालिङ्गु ताऴादे तरक् कूडुमॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडि स्वतन्त्राण ला सङ्कल्पमात्र विलम्बि (५६) लोक Cum ९५ आश्रितां लील♚ली की प्रसङ्गिun शङ्कक औदार्येत्याद्युक्तिः । लोक त्तिलुम् जीऩ् कॊडादिरुक्क मत्तऩै पोक्कि ३ऩुमाय् ऩुमायिरुक्कुमवऩ्

५। अन्यत्र विलम्ब्यकारि (मं की भीमं प्रपन्न विषय की क्षिप्रकारित्वं ५६००/६CL शङ्कितं काकादिदृष्टान्तोक्तिः॥। (सा।वि) Lojmj।नाना इति । यजन भजनादिषु विलम्बः प्रपदनेऽप्यवि लम्बश्च स्वतन्त्रसङ्कल्पनियत इति भावः॥।

या

(सा।सं) क्षुद्रदेवताविलक्षणत्वेन विलम्बितफलप्रदस्य परात्परस्य भगवतः कथमतिक्षुद्रप्रपित्स्यपेक्षित काल एवापेक्षित प्रदत्व मितीमां शङ्कामौदार्यगुणसहित सहकार्यन्तर निरपेक्षस्वसङ्कल्प विशेषरूपव्यापार विशेष बलेन परिहरति - Logmar इति । समाधिकदरिद्रः प्रदाताप्रदेयगौरवतारतम्यसम्प्रधानलाघ वादिकं समालोच्यातिनीचस्याति महत्फलं कथं प्रददातीतीमां शङ्कां परप्रयोजन॥।

[[५६२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - काकं - समाधिकदरिद्र Corunjib स्वातन्त्र्यादिगुण विशिष्टomi का प्रयोजन Lols आश्रित अपेक्षितं Gruism ६०० कोसलजनपद की जन्तु कङ्क ६দ&g पोले THऩोडॊक्कत् Aruञगाऩ किळिक्कुप् पालूट्टुम् कणक्किले तरम् पारादे Gas Gळं। Quig यथालोकं जलं शङ्के ८६१५ कं यथालोकं परिहार (१९६०० ६० यथाशास्त्रं प्रपत्ति अपेक्षितसाधन DI& कं

(सा।दी) प्रपत्तिकं फलाविलम्ब (pio स्वतन्त्रसङ्कल्पनियतQLD ६१६०५। समाधिकेत्यादि । परार्थं Qui

अन्य कृ । स्वार्थं इतरि guiss Coun यथालोकं परिहारLDQJ अन्तः पुरजनदाय सुजनसार्वभौमकाक विभीषण तिर्यक्कण्ठा की ल लौकिकदृष्टान्तं क्रमेण॥।

या

या

शङ्कि

मा

(सा।स्वा) “कयाधुसुतवायस” ढाकी श्लोक की १४ मं भयनिवृत्तिरूपफलं क्षिप्रं सिद्धिलङ्क Cm। आश्रित विषय मुंली Lopmनान्ना शास्त्रार्थ [१८] (६) मं विलम्ब्यकारित्वं स्वसङ्कल्पमात्र कृतonornggiii ईश्वर अवद्य LoC ढाङ्गी भजनशास्त्रार्थ अन्तिमप्रत्ययान्तो पासननिष्पत्त्यर्थonsung यजनादि शास्त्रार्थ शाळा क्षिप्रकारिक) देवतान्तराणां लोकाराध्यत्वाभावं प्रसङ्गिनी ऊं अनुग्रहार्थ Long अवद्य m। v अर्थमधिकारिविभागाधिकार परदेवतापारमार्थ्याधिकारी या प्रयो जनेति ताऩ् कॊडुक्किऱ त्तैप् पिऱर्क्कु ४४१९-माग इवऩॆण्णियिरुन्दा लऩ्ऱो तरम् पार्क्क वेण्डुवदॆऩ्ऱु करुत्तु। ऎऩ् तरम् पारादे कॊडुत्तदु कण्ड CLGJorm] शङ्कि D&& कोसलेति दृष्टान्तोक्तिः। कोसलजन्तु कंा कर्मवश्यत्वेनैक राशिun@sun आकg अत्यन्तान्तरङ्गा नित्यसूरि Cumi ५५०&i JnGCG शङ्कित द्वितीय दृष्टान्तः । कृछा प्रयोजन Lons G कील की भक्ति प्रपत्ति व्यतिरिक्त मी कर्मलं प्रयोजन BIL LiQ

स्वातन्त्र्येत्याद्युक्तिः । आदिशब्देन दयावात्स ल्यादि सङ्ग्रहः। ूलं° व्यवस्थैकं स्वातन्त्र्यादिक्षा नियामक । ५००ß५१। अन्यन्ता तीन्द्रिया ईश्वरा श्रीलण्ड लण्ड शमं लौकिकदृष्टान्तमात्र gui परिहारं Glai n Gon? प्रपत्तेः फलसाधनत्व वचनं २

उक्तशङ्काकलङ्कित [LDIO & wing। अन्यपरLDILD♚ग? गान i। Quy यथालोकमित्यादि । अत्यन्तातीन्द्रियविषय मं शङ्का लोकमर्यादावलम्बनमात्र परिहार pu / यथाशास्त्रमिति । शास्त्रान्तरविरोधा भावे॥। (सा।प्र) कुमार_Tis, कुमारस्येवेत्यर्थः - नन्वेवं लोकन्यायोदित शङ्कानां लोक॥। (सा।वि) समाधिकेति - GloryCGL, कुमारेण सह । कीनीकं (मुळं, शुकस्य च - Lungi Quo ऊण मङ्की, क्षीरपाययितृत्वन्यायेन । कुमारस्येव स्वलीलार्थं शुकस्यापि क्षीरं ददाति तद्वदिति भावः -परप्रयोजनस्य स्वप्रयोजनत्वात्तत्र तारतम्यं न विचार्यमिति भावः । यथालोकं परिहारमिति - अन्तः पुर (सा।सं) तया प्रधाने तारतम्यादि विचारोऽपेक्षितः, स्वप्रयोजनत्वेन प्रधाने तु न तदपेक्षेतिप्रयोजन विशेषबलेन परिहरति समाधिकेति - शङ्का तत्परिहार प्रकारं प्रकृते सङ्गमय्य निगमयति Qu इति - एवं यथालोकमुत्थितशङ्कानां यथालोकमेव परिहारे सति अनन्यपर प्रपत्तिं शास्त्रेणोक्तं॥।

यालदु

---

मू

परिकरविभागाधिकारः

[[५६३]]

Gmpun। g ूं√विशिष्ट पुरुषकारादिना guji सदाचार्यकटाक्षविशेषलं लीलनीय

महाविश्वासं

(सा।दी) परिहारम् । शङ्कापञ्चकनिवर्तक किं फलं की। विशिष्ट इत्यादि, अनतिक्रमणीयत्वादि॥।

(सा।स्वा) प्रत्यक्षविरोधाभावेऽपि प्रपत्ति शास्त्रस्य अन्य परत्वे सर्वशास्त्राणामपि मुख्यार्थपरित्याग प्रसङ्ग इति भावः । पुरुषकार सम्बन्धादिका आकार १५ शङ्कापञ्चक निवर्तकत्वेनोपकारका Gmg] ८०GGLon? शङ्कानिवृत्तिमात्रं पुरुषार्थ m। शनी शङ्कापञ्चकनिवृत्ति महाविश्वासरूपाङ्गोपयुक्त उपकारक गाण्डील पुरुष कारादि(६६०) ज्ञान ( Gugu महाविश्वासं pour? ज्ञानमात्र Gigolo नङ्गी पुरुषकारादिबोधक शास्त्र मिरुक्कच् चिलरुक्कुत् तॆळिवुदाऩ् इल्लादॊऴिवाऩेऩ् ऎऩ्ऩ अरुळिच् चॆय्गिऱार्। इव् विशिष्टेत्यादि । विशिष्टQG

इत्यादि । SpQgnळा विशेषविशिष्ट १q। सदाचार्येति । ज्ञान । शास्त्रं सामान्य सामग्री रानी मंशा विशेषसामग्री ५। कटाक्षविशेष, उपदेशोपयुक्ता नुग्रह HEमऩ्ऱिक्के पुरि तउङ्गळिले यिवऩुक्कु नल्ल तॆळिवु उण्डाग वेणुमॆऩ्ऱु ऒरु अवसरली। उदि अनुग्रहम् । २५ पुरुषकारसम्बन्धादिज्ञान श्री कृली कङ्काक

अनुग्रहविशेष pii Com Com? नास्तिक विश्वासं

आस्तिक।कञ्छ॥।

याग

(सा।प्र) न्यायेनैव परिहारे पुरुषकारादयोऽपि लोकत एवावगन्तुं शक्या इति तेषां मन्त्र प्रकाश्यत्वं “प्रायश्चित्त प्रसङ्गेतु सर्वपापसमुद्भवे । मामेकां देवदेवस्य महिषीं शरणं श्रयेत् ॥ वाचः परं प्रार्थयिता प्रपद्येन्नियतश्श्रियम्” इत्यादिभिः पुरुषकारादि ज्ञापनतद्वरणविधिवैयर्थ्यं स्यादित्यत्र यद्यपि लोकतः पुरुषकार सम्बन्धादीनामावश्यकत्वमात्रं ज्ञातुं शक्यम् । अथापि तेषां स्वरूपविशेषस्य विशेषणानां च प्रतिबन्द्यादेश्च मन्त्रादिप्रतिपाद्यतया सदाचार्यादनवगमे शास्त्रादिष्वित्युक्तप्रकारेण विश्वासो न जाये तेत्याह । विशिष्टDoor पुरुषकारादिना इति । सदाचार्यकटाक्ष विशेष इत्यत्र “एकयैव गुरोर्दृष्ट्या द्वाभ्यां वापि लभेत यत्” इत्युक्तः प्रथमगुरु कटाक्षस्तत्साध्य आचार्यकटाक्षश्च॥। (सा।वि) स्त्रीपरिजनदाय सुजन सार्वभौमकाक विभीषणादि शुकादिदृष्टान्तानुसारेणेति भावः । शङ्कापञ्चकज्ञाने निवर्तकज्ञानस्य विश्वासदाढर्यं फलमिति द्रष्टव्यम् । ल, न्यूनता नास्ति । एतद्विशेष विशिष्ट पुरुषकारादिज्ञानाभावे महाविश्वासो नोत्पद्यत इति व्यतिरेक मुखेनाह - विशिष्ट इति - । ज्ञातवन्तं विनाऽन्यस्य - तदेवाकाङ्क्षापूर्वकमुपपादयन् तत्र गोविन्दाह्वयोक्तं॥।

(सा।सं) प्रपत्तेर्मोक्षपर्यन्ताभिमत फलसाधनत्वं निर्बाधमिति यथाशास्त्र मित्यस्याशयः एवं चानन्य पराबाधित शास्त्रीयेऽर्थे महाविश्वासे सति नैवमर्थस्वभावमात्र परिशीलने न शङ्कोत्थित्यवकाश इति ईदृश महाविश्वासस्य दुर्लभत्वनिरूपणमुखेन तदङ्गक प्रपदनस्यापि भक्त्यादिवद्गुरूपायत्वा गुरुफलसाधनत्वमक्षतमियाह । विशिष्ट इति । अनतिलङ्घनीयत्वादि विशिष्टेत्यर्थः ।॥।

भावः

[[५६४]]

मू -

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

६६, ईश्वर अभिमुख कर्म योगादि ८६५५ अनर्ह commo Liquinoor महापराध/swmi, “धिगशुचिमविनीतम्” ६७६गकील श्लोक श्री६०१११qu ऎट्टवरिय करुत्तैक् कणिसिक्कुम्बडियाऩ ९त्तैयुडैयऩाय् (सा।दी) विशिष्ट पुरुषकारादिका। महाविश्वासदौर्लभ्यjog उपपादिकीpri। Trilo

गगी) इत्यादि)। महापराधबाहुल्य (puriig Trio फलसिद्धि ाङ्गळी शङ्कल अनुवदिकं कीpi। ईश्वरा अभिमुखं इत्यादि, फल

ब्रह्मरुद्रादिकं ० दुर्लभ वा शङ्कus BIG कीpi। धिगशुचिमित्यादिun। “विधि

BIGळीpiri। शिवचनकाद्यैर्ध्यातुमत्यन्तदूरं तव परिजनभावं कामये कामवृत्तः” ढाळाल। प्रपत्त्युपायñomgi Ling अतिलघु॥।

यै

(सा।स्वा) प्रपत्तेरभिमतफलसाधनत्व प्रतिपादकशास्त्र प्रामाण्य बलादेव महाविश्वासं pour? आस्तिक प्रपत्ति विषय की महाविश्वासं प्रीms

got। ताऩुण्डोवॆऩ्गिऱ अरियात्ताले शुद्धु ३Kमरुळिच् चॆय्गिऱार्। ऎङ्ङऩे

शङ्कि उत्तर गग इत्यादिना । आस्तिक विश्वासमात्रं मङ्की महाविश्वासं pos wnlo@g६orm] BITLQn pon] सङ्ग्रहेण गा शङ्कापञ्चकोत्पत्तिप्रकारri१८६०६ तत्र तत्र विशेषान्तरप्रदर्शनमुखेन विस्तरेण दृढीकरिun sळङ्ग

मुण्डी अभियुक्त सम्मतिowuyi Bipi। ईश्वरा इत्यादिun। अभिमुखnown इति । अनळा अभिमुखी कामं कर्मयोगाद्यर्हत्व Dur_mbung प्रपत्त्यधिकारिकं कडव तऩक्कु अदिल्लामैयाले अवऩ् अरिसऎऩल्लऩॆऩ्ऱुमिडम् fAसमागैयाल् तऩक्कु अवऩ् रिसाऩावदॆऩ्ऱु तेरुगै तूर् कूडादॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडि इन्द विशेषप्रदर्शनमुखलं पूर्वोक्त शङ्का पञ्चकं प्रथमशङ्कोत्पत्तिकारं दृढीकृत Lorrupm। श्लोकेति आतङ्क श्लोकलंली “विधि शिव सवनकाद्यैर्ध्यातुमत्यन्तदूरम्” ढाका फलQLDLL QU नगीpळं, कामये चापलpio, धिगशुचि GI LDC g चापलं महापराधरूपQD६१६०p ख्यापित की चापलjogi इति

मळगळा अपराधी चापलं अपराध

च शब्दकं कृ

सूचितम् ।॥।

(सा।प्र) विवक्षितः सम्बन्धादीनां सदुपदेशादनवगमे विश्वासाजनकत्वं सदृष्टान्तमाह । TrijmjCor गगी ईश्वरी) इत्यादिना LLLU, प्राप्तुमशक्यम् । गीठी कंquor चापल, क्रोडीकुर्वच्चापल्यम्॥।

(सा।वि) दृष्टान्तमुदाहरति । भगवत्कटाक्षाभावेन - अनर्ह

गी इति । ईश्वरा अभिमुखळा, महापराध, यथानर्हस्स्यात्तथाविधमहा पराधवतः LLLflu फल मुं। विधिशिवादिभिरपि प्राप्तुमशक्यं फलम् । मीठी bulgunTCOT, यथेच्छेत्तथा । चापलjgurus, चापल्यवतः । अत्यन्तानर्हस्य करेण चन्द्रग्रहण वाञ्छा वद्दुर्लभफले चापल्यमेव॥।

(सा।सं) इममेवार्थमव्यक्तभावाभियुक्त वाक्याभिप्रायतया विवृण्वन् महाविश्वास स्यदुर्लभतरत्वमेव दृढयति । Trilibilu इत्यादिना - महाविश्वासविधुरस्य शङ्कोत्थित्यवश्यं भवन प्रदर्श नायानेकार्थस्वभावप्रकथनम् ।॥।परिकरविभागाधिकारः

त

[[५६५]]

ई - इप्पिरित्तुक्कु अरिसिक्कप् पुगुगिऱ ३पु, काग ऩे कळॊऩ्ऱुम् वेण्डाददॊरु

रिदलाय् इन्द मऩत्तैक् कॊण्डु अन्द पूमाऩ कत्तैत् ताऩ् कोलिऩ कळत्तिले पॆऱ काळिप्पट्टु इप्कत्तुक्कु fAa gii:” ऎऩ्गिऱबडिये ऎरिगळाले ताऩ् ईऩोय् वैत्तुत् तऩ् ळिगळैयुम् कॊण्डु इप्पेऱु पॆऱुवदाग ऒरुवऩुक्कु fani पिऱक्कैयिल् अरुमैयै निऩैत्तु।

[[६६]]

[[९९]]

याल्। कोलिऩ

(स।) यिरुन्ददॆऩ्ऱुम् यैक् काट्टुगिऱार्। इप्कळित्तुक्कु कळत्तिले करिक्कुमोवॆऩ्ऱय अ क्किऱार्। इन्द ऎदुवkमाऩ याल् Apऩाऩ मऩ्ऱिये तऩ् तङ्गळुक्कुम् युण्डामॆऩ्गिऱ कैयैक् काट्टुगिऱार्। इप्कत्तुक्कु रियाल्। इम्बुरि लरुमैयुण्डॆऩ्ऱुम् अदिल् अरिवुबुhवुऩत्तैक् काट्टुगिऱार्। इम्

यिल् अरुमैयै निऩैत्तु ३रीयाल्॥।

पिऱक्कैयि

पिऱक्कै

(स।) इत्ताल् मुडैयवऩुक्कु अदऩ् सप्पु परिवुक्कैयुम् सॆय्य वेण्डि यिरुक्क अदिऩ् मेले ऒरु पूवित्तै अरिसिक्कै समायिरुक्क ऎट्ट अरिय त्तिल् प्पडुगै gai ४१९मॆऩ्ऱदायिऱ्ऱु। इप्पडियिन्द aora u<sf पुचित्ताले वणगत्तिल् तॆरियायिऱ्ऱु। इदिऩ् ररिबु वदयिल् अवु[४Kमॆऩ्ऱु मुऩ्बु सॊऩ्ऩदु इङ्गु पऩार् । अन्द वऴक्कु faoru u<ef+ ४G- तङ्गणमिङ्गुगालुम् यालुम् पण्णिऱ्ऱागिऱदु।

मुम् अदऩ् ऒषुवुमुम् पुरिबु । ताऩ् कोलिऩ कऩत्तिलेयॆऩ् ऱदु। इप्पडि ४१९<णङ्गळैयुडैयवऩाय् ३वाऩ ३४१४त्तैयुडैयव ऩाऩ ताऩ् कवुत्त कणत्तिले ताऩेयॆऩ्ऱबडि। ७२

रि यऩ्ऱिक्के यिरुक्किऱवऩ् ताऴादे तरुगैये कूडादिरुक्क विवऩ् कऩदबेदु तरुगै ki कूडादॆऩ्ऱु करुत्तु। इङ्गु hoi तुवाय्त् ताऩ् ३९ कवाय्त् ताऩिरुन्ददागिल् ताऴादे तरुगै faमागिलुमाम्। इङ्गदुवुम् faqkkiमायिऱ्ऱॆऩ्गैक्काग इन्द

Aरिः इप्पडि fer। “रिसि <लः १३रि क व यिल् तरम्बारादे ऎऩ्गिऱविडत्तिल् तरमॆऩ्गिऱत्तुक्कु faqu॥। (सा।ऎ) ऒरुवऩुक्कु । a q सगौरवेण तदुत्पत्त्यसम्भावनामभिप्रेत्येत्यर्थः ऎम्बार् h sfHाग ॥। (fa) icaifa na: अरिसिक्कप् पुगुगिऱ, अ८j xe४ ३८४ रिवुः ऒऩ्ऱुम् वेण्डाददु,

३ कॊण्डु, ३पु रऩ कोलिऩ कत्तिले,

। पॆऱ अाळिप्पट्टु, रासH fegeta orq: ऒरुत्तऩुक्कुम्।

क९९४ः ३-निऩाय् वैत्तु, ३-४

९ । तऩ् अ-aftकळैयुम् कॊण्डु इप्पेऱु पॆऱुवदाग। एतत्पुरुषार्थ प्राप्तिस्सिद्ध्येदिति ऒia, ऒरिरिरिऩ् :॥।

sa पिऱक्कैयिल्, a । अरुमैयै

Haaai

[[५६६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - “८६० (६) &LG Cums ८६०६७६०७६” १६mm Dumi lig (सा।दी) IQ Qi Gurus ५० Guruji । अभियुक्त वचनम् । शलीळा अर्थio। ऒरु राजा ऒरु कुडिमगऩुक्कु कलवॆळ्ळुच् चुमै वरविडच् चॊल्लिविट्टाऩाय् अवऩदुक्कु मऩ्ऩाडवर अदु माट्टायागिल् कल ऎण्णॆय्त् तैलमावदु वरक् BITLGIL_६rm न्याय । १६१६१४

अतिगुरुला

कत्तैलम् वन्दु VIHमायिऱ्ऱाम्। अप्पडियेयिङ्गुम् वाऩ अरिसियैक् कुऱित्तु अनुमीला अधिकारिकं शरणं व्रजां लघूपाय विधि महाविश्वास अङ्गom& विधिñosun “विश्वासायासभूम्नान्य सनभजनयोर्गौरवे को विशेषः” ढाळाq Gu भक्तिous काट्टिलुम् ऒळिमाय् वन्दु विऴुन्ददॆऩ्गै॥। (सा।स्वा) कृा अनुबन्धिruji इति लळा Gunjog असम्भावित (कण्ठलं मृळा अनुबन्धलं

निहीन सुतरामसम्भावित Q।

ऒरु

नांLG,

ऒरु

विशेष प्रदर्शनमुख॥ पञ्चमशङ्के दृढीकृतै। BLG इत्यादि, GT GOLD। ५६० Gाङ्ग ६०० ६००७। कल तैलम्। अस्याभियुक्तवाक्यस्यायं भावः ७७ राजा कुडिमगऩुक्कु कल ऎळ्ळुच् चुमै वरविडच् चॊल्लि विट्टाऩाय् अवऩदऱ्कु मऩ्ऱाड वर अदु माट्टायागिल् कलत्रिऩ् वरक् काट्टॆऩ्ऱाऩ्। मऩ्ऱाडिऩवऩुक्कु कलवॆळ्ळुच् चुमैयिलुङ् गाट्टिल् १५वाऩ कलत्तिऩ् वन्दु VIHमायिऱ्ऱाम्। अप्पडिये इङ्गुम् गुरुourroor भक्ति योगलं कुलं मुलीलङ्का अलङ्गीळा अधिकारिकं ततोऽपि गुरुतर mulg अत्यन्तदुश्शकorror महा विश्वास

उपाय थीं। परमपुरुषOOL अत्यन्तोत्कर्षjmguji (सा।प्र) ५०QJBL Cum

॥।

corrum इति कुलुत्थकषाये आढकीकषाये च द्रामिडैः कनाऊं ६ इति प्रयोगात् । BLG शब्दस्य कषायोऽर्थः । एवं च भारमात्रं तिलक्षालन जलं तामवस्थां विहाय भारमात्रं तैलमभूदित्युक्ते यथा कस्यापि विश्वासो न भवेदेवं भरन्यासादीश्वरो मोक्षं दास्यतीत्युक्ति जायमान कालीन भगवत्कटाक्षविषयत्व रहितानां विश्वासो न भवेदिति भावः ।॥।

(सा।वि) ), मत्वा, न &LQ Qui ८६०६०६०। आढकतिल भारस्थाने आढकतिल तैलमासीदित्यर्थः - एकेन राज्ञा भृत्यं प्रति द्वादशाढकतिलग्रन्थिमानयेत्युक्त्वा तद्भारवहना सामर्थ्यं, विचार्य द्वादशाढकतिलमानयेत्युक्तिवद्गुरुतर भक्तियोगाशक्तं प्रतिगुरुतर महाविश्वा साङ्गकप्रपदनं गुरुतरमासीदितीद मत्यन्ता शक्यमिति भावः - LG, तिलकषाय इति केचित्

ढाढाÈBLG, व्याचक्षते - अयमत्र निष्कर्षः अनादि कालोपचितानन्तापराधतया स्वयं कर्मयोगादिष्वनर्हः अभिलष्य माणं फलं ब्रह्म रुद्रादि दुर्लभं, स्वाधिकारोचित तदुपायस्तु कायक्लेशार्थ व्ययाद्य नपेक्षः कष्टी फलीति न्यायात्कष्टाभावे कथं फलम् ? किञ्च, उपायस्वरूपमपि सकृदनुसन्धानरूप ततोऽप्यल्पतरं समुदाय ज्ञानपूर्वकसकृदुक्तिमात्रं, तदपेक्षितकाल एव फलं ददाति, स्वस्य तादृश फलानुभवयोग्यताविचारे शुनां पुरोडाश इव स्वकीयजन्मवृत्तादिभिस्स्वस्यात्यन्त॥।

(सा।सं) ८६० इति । अतिदुश्शकद्वादशद्रोण तिलार्पणस्थाने दुश्शकतमद्वादशद्रोण तैलार्पणवदतिदुश्शक भक्ति स्थाने विहिता प्रपत्ति रत्यन्तदुर्लभतम महाविश्वासाङ्गकतया दुश्शकतमा प्राप्तेति भावः॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५६७]]

मू - शी

सर्वेश्वर DILW

(सा।दी) “हरेर्विज्ञाय पारम्यमपगच्छेन्नराधमः । सौलभ्यवेदी भजते कश्चित्तं परमास्तिकः” भगवच्छास्त्र♚ली @@ नराधमान्नी सौलभ्यज्ञा पर मास्तिकगगळी। सर्वेश्वर MOLI॥।

(सा।स्वा) अत्यन्तनिकर्षjpui अपराधादिना विवेकि Gup आसैप्पडादे अगलुगैये मागैयाले अगलुमवऩे अरिसिङ्गऩायिरुक्क इव्

आस्तिक विशेषmisoar गणिung Gum आशैULL नास्तिक ? ढङ्गा JÊ suprit। ली इत्यादि । श्रग्रल न्याय्य १६ ऱॆऩ्ऩुम्बडि पुऎऩ अरुमैयाग कमाऩविडत्तिलॆऩ्ऱबडि। इदुक्कु अप्पुळ्ळा

की अन्वयम् । चोद्य परिहारं मागील MDÈG वक्तव्यQD॥।

[[६६]]

(सा।प्र) नन्वेवं स्वस्वरूप परस्वरूपयोर्विशिष्य ज्ञाने शुनां पुरोडाशानर्हत्ववद्धिगशुचिमित्युक्तप्रकारेण स्वस्य च परमपुरुष चरणारविन्द परिचर्यानर्हत्वान्मुमुक्षैव परावर्तेत । भगवत्परत्वज्ञानाभावे च तत्पादार विन्द कैङ्कयपिक्षया पारमैकान्त्य पूर्वक मुपायानुष्ठानं न स्यादित्युभयतः पाशारज्जुरित्यत्र

न मां दुष्कृतिनो मूढाः प्रपद्यन्ते नराधमाः” इत्यत्रोक्ताद्भगवत्परत्वज्ञानवत्वेन “सन्तमेनं ततो विदुः’ इत्युक्त सत्तायोगेऽपि कर्मवशात्तस्य दुर्लभत्वं ज्ञात्वा परावृत्ततदनुभवेच्छादत एव शेषत्वज्ञानफलभूतकैङ्कर्य हीनतया विनष्टकल्पात्पुरुषात् “प्रसादपरमौ नाथौ ममगेहमुभागतौ । धन्योऽहमर्चयिष्यामीत्याहमाल्यो पजीवनः” इत्युक्तप्रकारेण परत्वं ज्ञात्वा वान्यधावातत्सौलभ्यसौशील्यादिकञ्ज्ञात्वा तदुपाश्रयण सम्भ वात्तमाश्रितः कृत कृत्य इत्याह । सर्वेश्वर इत्यादिना । एवं विश्वासस्याति दुर्लभत्व

(सा।वि) असम्भावितमेव तत्फलमिति प्रतीयते, न केवलं ममैतत्फलं, परं तु मदनुबन्धिनामपीच्युते, एतत्सर्वं प्रतारक वचनमिति भगवत्कटाक्षविरहिणो विश्वास विरोधिशङ्कास्सम्भवन्ति । भगवत्क टाक्षवतस्तु अनाद्यनुवृत्तानन्तापराधत्वेऽपि, फलस्य ब्रह्मरुद्रादि दुर्लभत्वेऽपि, तदुपायस्य प्रपदनस्य कायक्लेशाद्यनपेक्षितत्वेऽपि, स्वल्पकाल साध्यत्वेऽपि सकृत्कर्तव्यत्वेऽपि, विशदज्ञानानपेक्षत्वेऽपि स्वस्य जन्मवृत्तादिभिरत्यन्तायोग्यत्वेऽपि “सर्वज्ञोऽपि हि विश्वेशस्सदा कारूणिकोऽपि सन् । संसार तन्त्रवाहि त्वाद्रक्षापेक्षां प्रतीक्षते” इति प्रपत्तेर्व्याजमात्रत्वाद्भगवत एव प्रधानोपायत्वात्तस्य स्वाभाविक सम्बन्धवत्वात्परमकारूणिकत्वात् सत्यसङ्कल्पत्वान्नीचानु भाव्यफलेनापि प्रधानफलित्वादपेक्षित काल एवाल्पेनाप्युपाये नानाधिकमपि फलमति नीचस्या प्यनु बन्धिपर्यन्तं भगवानेव ददातीति पूर्वोक्त शङ्काविरोधज्ञानसम्भवान्महाविश्वासस्सम्भवति इति “हरेर्विज्ञाय पारम्य मपगच्छेन्नराधमः । सौलभ्य वेदी भजते कश्चित्तं परमास्तिकः” इत्युक्तरीत्या भगवत्परत्व ज्ञानेन स्वानर्हत्वज्ञानेन च ततः परा वृत्तानराधमाः तदीयं सौलभ्यं ज्ञात्वा तदाश्रित एव श्रेष्ठ इति श्रीवादि हंसाम्बुवाहोक्तवाक्यमाह

मुंली इति॥।

(सा।सं) एवं सत्यधिकार्यभावात्प्रपत्तिशास्त्रस्य अननुष्ठानलक्षणाप्रामाण्य प्राप्तौ तदप्यधिकारि प्रदर्शका भियुक्तोक्तिबलेन परिहरति । इति ।॥।

[[५६८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

H - ४rHत्तैयऱिन्दु अगलुगैयाले FTUHऩ् ऎऩ्ऱु पेर् पॆऱ्ऱ, पिऱन्दु कॆट्टाऩिल् काट्टिल् इडैच्चिगळैप् पोले, ऎगमिल्लैयेयागिलुम्, ऎऩ्ऩै त्तैयऱिन्दु अन्नल ऩुडैय ऒरुवऩै नणुगुमवऩे

(सा।) faf । अन्नलऩुडैयॊरुवऩै नणुगिऩम् नामे, अक्कङ्गळै युडैय ऒरु ४१मुऩ्ऩै नाम् अळिक्कप् पॆऱ्ऱोमॆऩ्ऱबडिये HiqRऩै

रिक्कप् पॆऱ्ऱवऩे पुरिसिङ्गऩॆऩ्गै॥।

(सा।T) मिल्लैयॆऩ्ऱु करुत्तु। ४RH। ऩत्तैयुम् कूडवऱिन्दाल् अगल परिक् यिल्लैयिऱेयॆऩ्ऱु करुत्तु। पेर् पॆऱ्ऱ साऩ्ऩत्तैयऱियादे Hत्तै यऱिन्दु अगलुमवऩै ‘नमां दुष्कृतिनो मूढाः प्रपद्यन्ते नराधमाः” इत्यादि नराधम ऩॆऩ्ऱु कत्तदिऱे। GA इवऩ् अगलैऩॆऩ्ऩुमिडम् afAसमॆऩ्ऱु करुत्तु।HAH<माऩ त्तैयऱिन्दवऩै कऩॆऩ्ऩ वेण्डियिरुक्क Eमऩॆऩ्ऱु ARक्कक् कूडुमो? ऎऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। पिऱन्दु कॆट्टाऩ् ३ । सगत्तिले सासाषिरबुरिर्गळुक्कुऱुप्पाऩ पिऱप्पुत् ताऩे ९७९११तुक्कुऱुप् पाम्बोदु ३ईवुरि ऎसमागैयालेयवऩुक्कुप् पिऱप्पे केडाऩप् पोले पुबुदुग ऩर् मालुगैक्केयुऱुप्पाम् पोदुयिवऩुक्कु Railz पिऱन्ददे अावुमागैयालिवऩ् पिऱन्दु कॆट्टवऩॆऩ्ऱु करुत्तु। ऎत्तमिल्लैये यागिलुमॆऩ्ऱदु।

४णि रिगळिल्लैयेयागिलुम् ऎऩ्ऱ पडि।इल्लैयेयागिलुमॆऩ्गिऱविडत्तिल् अरिबु त्ताले adकमुडैयवऩाय् सिऱि त्तैयऱिन्दवऩुक्कुम् अवऩ् पुबुरिागऩॆऩ्ऩुमिडम् कबूरिरिगमॆऩ्बुरमागिऱदु। सऩत्तै ३ ४कल्गळै ऎरियादॊऴिन्दालऩ्ऱो क ऩावदु। अवऩ् वुऩत्तैत् तॆळिन्दु ऎरिवुमोग अवऩैप् पॆऱ काळिप्पट्टाल् अरिसिरिगऩेयामॆऩ्ऱु करुत्तु। अन्नलम्, पडि। अन्नल ऩुडैय ऒरुवऩै अन्द ङ्गळैयुडैय ऒरु पुत्lgकऎऩै नणुगुमवऩ्, किट्टुमवऩ्। इङ्गु “अन्नलऩुडैय ऒरुवऩै नणुगिऩम् नामे” ऎऩ्गिऱ नम्माऴ्वार् पासुरम् पल्दऩाऩवऩ् कऩाऩ इवऩुक्कुम्

ऩा मॆऩ्ऩुमिडत्तिल् HHTमुम्॥।

[[९९]]

(FT।V) : । पिऱन्दु कॆट्टाऩिऱ्काट्टिल्, “सिऩ्ऩप् afg:’ ३ऒरु कॆ तूर् रिबु । अन्नलऩुडैयॊरुवऩै नणुगुमवऩे, “qat a निवर्तन्ते” इत्युक्तं वाचामगोचर निरवधिकानन्दं भगवन्त माश्रित एवं ।॥।

(सī।fई) अगलुगैयाले, षुर् A सरियायऩि पेर् पॆऱ्ऱु, सासारिबु पिऱन्दु कॆट्टाऩिल् काट्टिल्, Gyafarer “afa sa aai fas:”

कवुः इडैच्चिगळैप् तिगमिल्लैयेयागिलुम्, पुरि । अन्नलऩ् अन्

पोले, रिबुग नलऩुडैयॊरुवऩै नणुगिऩम् नामे, aigsl<q_४४a । नणुगिऩम् नामे। अरिऩ ॥।

अन्नलऩुडैयॊरुवऩै।

(सा।सं) परत्वमात्रमालोच्य प्रपत्तावनधिकृतः उत्पन्नोऽपि विनष्टप्रायो नराधम एव, सौलभ्यादिकं ज्ञात्वा॥।

[[३७]]

परिकरविभागाधिकारः

[[५६९]]

मू - परमास्तिक guna Quig पुरुषकारादि ज्ञानलं ला६० पीलßल विश्वासमहत्व (pii विश्वासस्वरूप (ii, कार्पण्य(pib, प्रपद्ये नळील क्रियापदकं श्री उपसर्गक्रं श्रीनराळं, शरणशब्दोपश्लिष्टा धातुयी, उत्तम लीग अनुसन्धेयक न। (सा।दी)

महाविश्वास कार्पण्यapii द्वयी अनुसन्धिकं स्थलं m कीpi। Q पुरुषकारादि इत्यादि। विश्वासमहत्वमुपसर्गीय, विश्वासं धातुजी, कार्पण्यं उत्तम लीग॥। (सा।स्वा) ♚। परमेति, ना आस्तिक का विश्वासं लक प्रपत्ति शास्त्र प्रामाण्यलं अविकल DIs परिग्रहि५१०५० परमास्तिक

इन्द

[[९९]]

४। या परमास्तिक की अवधारणं यो नास्तिकत्वेन शङ्कितस्स एव परमास्तिक इतिख्यापनार्थम् । तथा च सौलभ्य कुन्नी महाविश्वासमनायासेन ऒगमाग रिरिक्क्कुमॆऩ्ऱु अप्पुळ्ळार् अरुळिच् चॆय्गैयाल् ऎम्बार् अरुळिच् चॆय्द

सौलभ्यं विषय नराधमा परमास्तिका शब्द [i) Bono “हरेर्विज्ञाय पारम्यमपगच्छेन्नराधमः । सौलभ्यवेदी भजते कश्चित्तं परमास्तिकः ढा ङ्गळील भगवच्छात्र वचन प्रत्यभिज्ञापित तथा च, श सौलभ्यं नीळकण्ठ क पूर्वोक्त सर्वशङ्कानिवर्तक पुरुषकारसम्बन्धादि ८६५६०L ज्ञान अळा कण्ठ सदाचार्यकटाक्ष विशेष gob अवश्यं घट्टतात्पर्य LD/। आनुकूल्य सङ्कल्प प्रातिकूल्य वर्जन [i] श्रीमच्छब्द नारायण शब्द सिद्धि इतराङ्गानां द्वय मुंली सिद्धिकंbow? किं च उपपादितरीत्या महाविश्वासमत्यन्त मावश्यकी लीग स्वरूप pi अलग महत्व (pii आनुकूल्य सङ्कल्पादिना Cuising शाब्दons CooLICIT Qui। Q इत्यादि । महत्वमुपसर्ग, स्वरूपं धातु,

कार्पण्य उत्तम लीmuq॥।

(

(सा।प्र) नाली Gring naib। वादिहंसाम्बुदानां वाक्यमित्यर्थः । एवं च जायमान कालीन भगवत्कटाक्षविषयी भूतानां सदाचार्यात्स्वस्वरूप परस्वरूपादि सम्यक्ज्ञाते गुरु भक्त्युपघ्ना त्तस्मादेव महाविश्वासपूर्वकं भगवत्समाश्रयणमपि स्यादेवेति भावः । एवं भूतविश्वासस्य कार्पण्यस्य च मन्त्रे प्रतिपादकांशं दर्शयति । पुरुषकारादीति । शरण शब्दो पश्लिष्ट धातुयी उत्तम

इति । “अहमस्म्यपराधानामालयोकिञ्चनो गतिः” इत्युक्त॥।

मी

(सा।वि) परमास्तिक इत्यर्थः । अतः स्वस्य विशदज्ञानाभावेऽपि तदीयवात्सल्य सौशील्य सौलभ्यादिकं विचार्य निस्सन्देह माश्रयेदिति भावः एवं विश्वासोत्पत्ति प्रकारमुक्त्वा विश्वासस्य कार्पण्य्यस्य च अनुसन्धानस्थलं द्वयमन्त्रे दर्शयति Qing इति । विश्वासमहत्वमुपसर्गे दर्शयति - विश्वासश्शरण शब्दोपश्लिष्ट धातौ, उत्तमपुरुषे कार्पण्यामेति विवेकः - उत्तमपुरुषे कथं कार्पण्यं विवक्षितं॥। (सा।सं) तदधिकृत एव महाविश्वासवत्वात्परमास्तिक इत्यर्थः । एवं च सुकृत परिपाकविशेषेण महाविश्वास शाल्यपि कश्चित्सम्भवतीति तस्य नाप्रामाण्य प्राप्तिरिति भावः अथ महत्वविशेषित विश्वासस्य कार्पण्यस्य च मन्त्रेऽनुसन्धानस्थलमाह । इत्यादिना । उपसर्गे महत्वं, शरणशब्दो श्लिष्ट धातौ विश्वासस्वरूपं, उत्तमे कार्पण्यमनुसन्धेममित्यर्थः । अधिकारवाचिन॥।

[[५७०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - क्री उत्तमपुरुषी) विवक्षित “अनन्यशरणः” । गद्य मण्डी व्याख्यानं गळणी w। शुन्यनीकी उपा(यत्न) याध्यवसायवाचकशब्द श्री गोप्तृत्ववरण मन्तर्नीतम् । (सा।दी) अनुसन्धेय QILDrpig। शरण्यत्वाध्यवसायं Gangour तदपेक्षितorror अनन्य शरणत्व pb उत्तम विवक्षितomb। आकिञ्चन्यं CB तदनुसन्धानरूप कार्पण्य आतङ्क सिद्ध की। शी उभमेत्यादि गोप्तृत्ववरणानुसन्धान स्थलं BITL कीpri। Q१धीमुंली इत्यादि । उपायाध्यवसायवाचकशब्दं शरणं प्रपद्येQuoLD/। अन्तर्नीतम्, आर्थिक॥।

[[९९]]

ढग।

(सा।स्वा) गत्यर्थLDIळा धातुधलं बुद्ध्यर्थLongji ज्ञानमात्र ला Currऊंळी उपायत्वाध्यवसायरूपDITI विश्वास स्वरूप LLL शङ्कि WITOLDऊञ्छताछ शरण शब्दोपश्लिष्टेत्युक्तिः । उत्तम नी कार्पण्यमनुसन्धेय /LD/BGCom? अ कर्तृमात्रवाचिङ्गpr? वाच्य अशा विवक्षित मुळं नियामक porCLQQ श्री। श्री इत्यादि । अनन्यशरणः ढाळा अकिञ्चनत्वानुसन्धानरूप कार्पण्या शरणशब्दोपश्लिष्टक्रियापदं महाविश्वासमात्र गोप्तृत्ववरण Quoris सिद्धिकं ? महाविश्वासं

मुङ्गी, “विभीषणो महाप्राज्ञः

ऎऩ्गिऱविडत्तिल् रिक्क्कक् $mmu Gupi। इत्यादि । “राघवं शरणं गतः ढाढा गोप्तृत्ववरण सिद्धिकं शब्दान्तरं २०५०swn আG Nwnngi @गन्धीमुं तिलप्पडिमिल्लामयैाल् fasanच् चॊल्लुगिऱविडत्तिले ताऩे करिक्कुमॆऩ्ऱु ५। मा। उपायेति, अध्यवसायो महाविश्वासः । २० उपाय अध्यवसिहङ्की की महाविश्वासं Quri ( अभिमतफलं Coupon गोप्तृत्ववरण अव्यवहित कारण LDIT &

अवश्यं सिद्धि का अर्थ C कङ्क ू शरण शब्दोपश्लिष्ट क्रियापद प्रयोग प्रयोगिकुण्ठमा iig अन्तर्नीतQng, अर्थसिद्धQpq॥।

तद्वाचक शब्द

(सा।प्र) अकिञ्च नाधिकारि प्रतिपादिक उत्तमपुरुष इत्यर्थः, अन्यार्थस्य साम्प्रदायिकत्वमाह । श उत्तमपुरुषी) इति । शरणशब्दसमभिव्याहृत क्रियापद एव गोप्तृत्ववरणमप्यनुसन्धेयमित्याह । नयनधीमुंली उपायेति । ननु शरणशब्दस्य रक्षितृवाचकत्वात्क्रियापदोपश्लिष्टस्य तस्य रक्षण प्रार्थना॥। (सा।वि) इत्यत्रानन्यशरण इत्यस्य उत्तमपुरुषापेक्षिताधिकारि विशेष समर्पकत्वेन गद्ये स्वीकृतत्वादनन्य शरणत्वस्याऽनन्योपायत्वादि रूपत्वात्तत्सूचितं कार्पण्यमुत्तमपुरुषे विवक्षितमित्यभिप्रेत्याह लीं इति । विवक्षित। विवक्षितत्वम् । व्याख्यानं गळणी व्यक्तमकुर्वन् । प्रपद्ये उपायत्वे नाध्यवस्यामीत्यर्थः । ततश्चात्र गोप्तृत्ववरणमार्थतयानुसन्धेयमित्याह QC इति । अन्त र्नीतम्, आर्थमित्यर्थः । ननु, शरणशब्दस्य रक्षकवाचकत्वाच्छरणं प्रपद्य इत्यस्य॥।

(सा।सं) उत्तमस्य कार्पण्यगर्भत्वं यतिवरकृतैतद्व्याख्यानेन दृढयति । श्री इति - अथात्रैव गोप्तृत्व वरणस्य चानुसन्धान प्रकारमाह । इति - उपायाध्यवसायवाचकश्शब्दः, शरण शब्दोप श्लिष्ट क्रियापदं तत्र शरणशब्दः उपायार्थैक वाचकः । गत्यर्थक्रियापदं च॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५७१]]

मू - “अहमस्म्यपराधानामालयोऽकिञ्चनो गतिः । त्वमेवोपायभूतो मे भवेति प्रार्थनामतिः । शरणागति रित्युक्ता सा देवेऽस्मिन् प्रयुज्यताम् ।” “उपाये गृहरक्षित्रोश्शब्द शरण मित्ययम् । वर्तते साम्प्रतं त्वेष उपायार्थैकवाचकः ।”

शक्त कण्ठ

gu

उपायान्तरा

(सा।दी) LDITB अनुसन्धेय GILD। शरणशब्दं रक्षकलाऊं LG समर्थrr ली गोप्तृत्ववरण ू ढाळी pri। अहमस्मीत्यादि। Q श्लोक♚ली त्वमेवोपाय॥। (सा।स्वा) अर्थलंं।कञ्छ शब्द अनतिभिन्नत्वं उपायवरणान्तर्नीत/Dr मुऩ्बु सॊऩ्ऩविडत्तिल् पोलिङ्गु अदि् कॊळ्ळक् कूडादिऱे। इवर् तामे अत्तै आर्थिकQDorm CDC ॐ अन्तर्नीत निर्देशिकं लभु। ढाकु।कण्ठाळ? QQJढग शरण शब्द उपायत्वरूपसामान्याकारेण गोप्तृत्वCLD G

Gmg प्रपद्ये महाविश्वास तदव्यवहितकार्य LDIT GOT वरणमवर्जनीय QILD

गोप्तृत्ववरणमत्यन्तार्थिक@mon&&&

Cpm निर्देशिका। ईश्वर नीली विषय मुंली विश्वासं सर्वाधिकारिक

माऩ

उपायत्व, रक्षकत्व आ रक्षकत्व Q? अयंविषयी अधिकारि ५

विशेषिलङ्क। महाविश्वासात्मक अध्यवसायं Com Com? अधिकारिowi jp ईश्वर १८ उपायान्तरस्थाननिवेशित्वQLormi आकारान्तरupporung apporror विषयी या अध्यवसायमवश्यं Co अयं आकार लळा सर्वाधिकारि कळैयुम् पऱ्ऱ पॊदुवागादॊऴिवाऩेऩ्? इव्अङ्गत्तैप् पऱ्ऱ एऱ्ऱमागवप् Liqui आकार ऊं प्रमाणं LT? शु विवक्षितons Cool CLI? गगनीं Gumi। अहमित्यादि ।

पडि

माग

ढाङ्ग कीलकण्ठ उपायान्तर स्थान मण्डी निवेशिung Gum

अध्यवसायं

अन्वयम् ।॥।

(सा।प्र) परत्वात्कथमुपायत्वाध्यवसायपरत्वमित्यत्र शरणशब्दस्योपाय परत्वे वचनं प्रपन्नेन फलान्तरार्थ मुपायानुष्ठाने प्रपत्तिफलभूत मोक्षस्य निरवधिकतया ततः पूर्वमेवोपायान्तर फलानुभवस्यावश्यक त्वात्प्र पत्तिफल विलम्बापत्त्या मोक्षार्थमेवोपायान्तरानुष्ठानेनैरपेक्ष्य विरोधप्रसङ्गाच्च यावज्जीवमनन्योपायत्व स्यावश्यकत्वात्तत्प्रतिष्ठार्थं भगवत्युपायत्वाध्यसायपरत्वमेव शरणशब्दोपश्लिष्ट क्रियापदस्येत्येवं युक्तिं च दर्शयति । अहमस्म्यपराधानामित्यादिना॥।

(सा।वि) रक्षकत्वाध्यवसाय परत्वात्कथमनन्योपायत्वाध्यवसाय परत्वमित्यत्र प्रमाण बलादनुशासब लाच्च उपायवाचकत्वस्यापि सत्वेनेह भक्त्यादि साधारण रक्षकत्व मात्रे स्थितिं विना रक्षणभरं स्वीकृत्य भक्त्याद्युपायस्थाने भगवतो निवेशायोपायत्वार्थकत्वस्यौचित्याद्भरन्यासानन्तरमप्यनन्योपायत्व स्थिरी करणार्थं चेहोपायत्वाध्यवसानं विवक्षितमित्यत्राह । अहमस्मीति ।॥।

(सा।सं) बुद्ध्यर्थम् । बुद्धिश्चात्र त्वमेव मे उपायभूत इति विश्वासरूपोऽध्यवसायः । स च मम निरपेक्ष रक्षकस्त्वमेवेति रूपः । तत्र विशेष्यभूतं रक्षकत्वमेव गोप्तृत्वमिति तद्वरणं प्रमाणबलप्राप्तमत्रान्तर्नीत मित्यर्थः । ननु यद्यत्र उपायाध्यवसायो विवक्षितस्स्यात् तदा गोप्तृत्ववरणमुक्तविधयान्तर्नीतं भवेत् । तदावश्यकत्वे किं मानम् ? उपायाध्वसायो वा किं विधः ? उपायत्ववाचकश्शब्दश्चात्र कः ? उपायत्व प्रकारो वा अकिञ्चनं प्रति भगवतः किं रूप इत्यत्राह । अहमस्मीत्यादिना ।॥।

[[५७२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - सर्वेश्वर सर्वशास्त्रार्थ साधारण Door रक्षकत्वमात्रsus स्वीकृतभरmus GS१६०ग० उपायान्तरस्थान ६० निवेशि swing न्यस्तभर ६००० ६ अधिकारिकं ग अनन्योपायत्वं mov लिङ्क का उपायत्वाध्यवसायं ६० विवक्षित।

उपायगा भीतीक॥।

(सा।दी) भूतो मे भवाळ उपायाध्यवसायं

उपायार्थैकवाचकः ढाङ्ग ६०) &

४। अनन्येत्यादि, भक्त Cum अनन्योपायत्वं m josi कालय, नीलं शरणं प्रपद्येीगाठी गोप्तृत्ववरण अनुसन्धेय Li Coumjor अनुग्र उपपत्तिलनाऊं BITLG कीpi। उपाय OLD इत्यादि॥॥। (सा।स्वा) शलं प्रमाण) उपाय शब्द किं उपायान्तरस्थान निवेशित्वं वाच्यं श्र

LL व्यङ्ग्यलं। वाचकता स्वीकारे लोक व्युत्पत्ति विरोधः स्ववाक्यैक देशविरोधश्च स्यादिति भावः । शरणशब्द लोक “उपाये ग्रहरक्षित्रोः” की अर्थ कती वर्तिकं अशरणशब्दं प्रपत्तिप्रकरण की Cowm

अर्थ ) उपायरूप अर्थQuomu G

उपाय शब्दमा लोकव्युत्पत्ति सिद्धाळा अर्थour अर्थमङ्क अर्थान्तरं ८६६) लोकव्युत्प त्तिविरोधम् । “उपायेग्रहरक्षित्रोः” ढाळाळी श्लोकी स्ववाक्यैक देश विरोधpii सिद्धिल LDGp। स्वीकृतेति । Logon अधिकारिविषयी ईश्वरा भरस्वीकारं आकारं सर्वाधिकारिz६०६ruji ji Gug/। न्यस्तेति । इतराधि कारिऊना। CLगली शयना न्यस्तभर अनन्योपायत्वमवश्यं to ल♚s Cou। उपायत्वाध्यवसायमिति

रक्षकत्वविश्वासमात्र लं NQJळा उपायान्तरस्थानी un@gm हृदयम् । @

निवेशिक अनन्योपायत्वं monosuji घटि शरण शब्दक उदाहरिक प्रमाण की रक्षितृत्व व्युदासेन “उपायार्थैकवाचकः” ढळ निष्कर्षिक अधिकारिकं उपायत्व Com सन्धेया@morm५५

गोप्तृत्ववरणं विवक्षित ८०G GLIT

गोप्तृत्वमनु

B

@suprri। उपायQILD) इत्यादि । यी मात्रमिति । । इष्टसाधनम्, उपायशब्दस्य इष्टसाधनत्वमेव वाच्यम् ।॥।

(सा।प्र) एवं शरणाशब्दोपश्लिष्टक्रियाया उपायत्वाध्यवसायपरत्वे कथं गोप्तृत्ववरणबोधकत्वमित्यत्राह

उपायQLDórm इत्यादिना । गोप्तृत्ववरणस्याप्यङ्गत्वादत्र साङ्गस्य भर॥।

(सा।वि) Homo Bijons।८८१७८६ i स्थिरस्थितिर्यथास्यात्तदर्थम्-ननूपायत्वाध्यवसायपरत्वे गोप्तृत्ववरण मिह कथं सिद्ध्येदित्यत आह - उपाय GILD) इति । उपाय QLD ताळा मात्र (सा।सं) शरणशब्दस्यात्र उपायार्थैकवाचकत्वे उपायत्वाध्यवसायकार्योपायत्व प्रार्थनायाः कर्तव्यत्वे च प्रमाणसिद्धे आकिञ्चन्येन न्यस्तभरं प्रति स्वीकृत भरस्सन् उपायान्तरस्थाने निविष्टत्वरूप मेवोपायत्वमे वोपपत्त्यासिद्धम् । पश्चादनन्योपायत्वसेम्नश्चोपपत्तिसिद्धोपायाध्यवसाय एव कारणमित्युपायत्वाध्यव सायोऽत्र विवक्षित इति भावः । तर्हि तत्कार्यभूतोपायत्व प्रार्थनयैवालम् । किम नेन गोप्तृत्ववरणेनेति न तद्विवक्षात्रेत्याह । उपायQDorm इति ।॥।

[[१]]

परिकरविभागाधिकारः

[[५७३]]

मू मात्र उपायत्वं चेतनाचेतन साधरणी कंल “रक्षिष्यतीति विश्वासो गोप्तृत्ववरणं तथा” “सर्वज्ञोऽपि हि विश्वेशस्सदा कारूणिकोऽपि सन् । संसार तन्त्र वाहित्वाद्रक्षापेक्षां प्रतीक्षते” Cu चेतनैकान्तLDI६०१ गोप्तृत्व वरणं अनु सन्धेयsung गोप्तृत्ववरण विवक्षितम् ।

माग

(सा।दी) सर्वज्ञोऽपीति । सर्वज्ञोऽपि कारूणिकोऽपि भगवान् सर्वमुक्ति प्रसङ्ग परिहारार्थLons रक्ष्य IIT चेतन अपेक्षां गोप्ताभवेत्येवं रूपै अपेक्षिली। उभय

शाब्द LDITS॥।

(सा।स्वा) नत्व न्यदित्यर्थः । @ri उपायत्वमुपायान्तरस्थान निवेशितत्वरूप Dig। चेतना चेतनसाधारणD&ऊं ८२। शङ्कु mg मात्रशब्द प्रयोगः । साधारण Lungi इति । परमचेतनं उत्कर्षरूप Dinoor असाधारणाकार मुंशी अत्यन्त निकर्षावहDI] चेतन साधारणाकार अनुसन्धि Coum श्लोक तात्पर्यं @Br@ns अत्यन्तायुक्त

उपायशब्द गोप्तृत्व उपायान्तर निरपेक्षत्व रूपविशेषयुक्त @@@@@ अवश्यं नाना Grg गोप्तृत्व वरणं विवक्षितं कालं “उपायार्थैकवाचकः” रक्षितृत्वव्युदासं गीग निक्षेपरक्षोपपादितप्रक्रियया गोप्तृत्वमेवोपायत्वरूप सामान्याकारेण शरणशब्दार्थील लालकसं कायला मण्डी गोप्तृत्वस्यानुसन्धेयत्वव्युदासार्थ। Q उपायत्वं चेतनाचेतन साधारण अquins गोप्तृत्व वरणं लभिऊंळी मात्र Loonmiss श्रृङ्गग्राहिकया प्रमाणातील विवक्षितील। रक्षिष्यतीति । उपायान्तर नैरपेक्ष्येण रक्षिष्यतीति विश्वास इत्यर्थः । “गोप्तृत्ववरणं तथा” Co

कङ्क Conquळ “रक्षिष्यतीति विश्वासः” ढाळी पाद । विश्वास मुण्डीगळं रक्षकत्वमनुप्रविष्ट तद्व्युदासम्॥।

मा

(सा।प्र) न्यासस्य प्रतिपिपादयिषितत्वादुपायत्वस्य चेतनाचेतनसाधारण्येऽप्यत्रोपायत्वेनानुसन्धेयस्य परमचेतनत्वेनबाधनिवृत्त्यर्थ यत्नवत्वरूपरक्षकत्वस्य तस्मिन् सम्भवाच्च योग्यतावशादपेक्षित विधिबलाच्च रक्षकत्वप्रार्थनारूपं गोप्तृत्ववरणमप्यत्रैवानुसन्धेय मित्यर्थः । अथ॥।

(सा।वि) LDC, उपाय इत्युक्ते किञ्चित्साधनमित्येतावन्मात्रतया । उपायत्वं चेतनाचेतन साधारणuorrual (hion&ungji इति । साधारणरूपोपायत्वस्य चेतनपर्यवसितत्वेबाधनिवृत्त्यर्थयत्नवत्व रूप रक्षकत्वस्य भगवति सम्भवादुत्कृष्ट पुरुषार्थविषये प्रार्थनाया अपेक्षितत्वात्साङ्ग प्रपदनस्य प्रति पिपादयिषितत्वेन “गोप्तृत्ववरणं तथा” इति गोप्तृत्ववरणस्याङ्गत्वाच्चार्थतयानुसन्धेयमिति भावः । ननूपायत्वस्यैवार्थत्वम् । यद्वा॥।

(सा।सं) यथा अकिञ्चनं प्रत्युपपत्तिसिद्धोपायभावस्तत्प्रार्थनयैव सिद्ध्यति तथा रक्षापेक्षाप्रतीक्षकस्य गोप्तृत्वमपि तत्प्रार्थनयैव सिद्ध्येदिति भावः । उपायत्वमिति । शरणशब्दमात्र प्रतिपन्नमित्यर्थः नन्वेकश्शरणशब्दो गोप्तृत्वमुपायत्वं चैकदानोपस्थापयति । अनेकशक्तिकल्पनायोगात्॥।

[[५७४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

Grimi।

ऒरु

मू - शक्रं शरणशब्द GILDI प्रयोग की

अर्थक्रं अभिधानं ६००६००७ LILLIT Duno @अधिकारिक असाधारण oा उपायत्वाध्यवसायं ८० शाब्द- (सा।दी) अनुसन्धिकं मं GGLI? नी। अक्री शरणशब्द इत्यादि॥। (सा।वा) दुश्शक QILD व्यञ्जिकङ्ग Quib विवक्षित rij sens गाQLळं शाब्द।]? गोप्तृत्ववरणं शाब्द उपायत्वाध्यवसायं का आर्थ& ITBIGHT? ढाळग ून अलं इत्यादि । प्रयोग की इति । अनुष्ठानकाल

। लं तिले पुत्तुक्कु मॊऴिय इरण्डान्दरम् ४र् कूडादिऱेयॆऩ्ऱु करुत्तु। शरणशब्दमुपायत्वाकारेण गोप्तृत्वपरbung सिद्धोपायमात्रपरLong Colonjib। उपायान्तरस्थान निविष्टत्व परमांung। सिद्धसाध्योपायपर DIs Golप्रयोग भेद एकप्रयोग की BnLCmQloor / असाधारणमित्यादि । अधिकारिकं असाधारणल

LG साधारण Lonßल शाब्दकं ना उचित@porm ।लं। उपायत्वाध्यव सायjp @अधिकारि असाधारण LDI ८४ शाब्दकं कितना उचित@porm ५० लम्म्। उपायत्वाध्यवसाय अधिकारिक असाधारण Lombojib शाब्दक मागा। BnQCom? ूल उपायत्वं चेतनाचेतनसाधारण ६०sunggi इष्टसाधनत्वमात्र की उपा यत्व लीळा अध्यवसाय अधिकारिक असाधारण@mum gr? उपायान्तरस्थाननिवे शित्वळीी। शरणशब्द किं वाच्य उपायत्वाध्यवसायं शाब्द DIS wing? मन्त्री वाक्यार्थ बोध विषयत्वात् मन्त्री

शाब्दत्वं गोप्तृत्ववरण । छ गुणां गोप्तृत्ववरण ५ उपायत्वाध्यवसाय

श्रूयतामवधानेन “उपा

अधिकारिकण्ठ असाधारण शाब्द (pomoly Guru यार्थैकवाचकः” । निष्कर्षिकंsuit @श्शरण॥।

ढग

(सा।प्र) सकृत्प्रयुक्त शब्दस्यार्थद्वयपरत्वं विरम्य व्यापार प्रसङ्गान्न सम्भवतीत्याशङ्क्य परिहरति । श्रीं शरणशब्दमित्यादिना - १६६००१ LOTTLLOLD कर्तुं न शक्नोतीति ।

शरणशब्दोपश्लिष्टक्रियापद एवेत्यर्थः अधिकारिकण्ठ असाधारण LDTT६ उपायत्वाध्यवसायमिति आकिञ्चन्य विशिष्टानन्यगतित्व रूपाधिकारवता अवश्यमुपायत्वाध्यवसायः कार्यो नान्येनेत्यसाधारण्य मित्यर्थः । ननु “यद्येन कामकामेन” इत्यादिना भरन्यासस्य सर्वफलसाधनत्वावगतेः फलान्तरार्थभरन्या सेपीश्वरस्योपायन्तरस्थाननिवेशादुपायत्वाध्यवसायो भवेदिति नासाधारण्यमिति चेन्न । यद्यप्यु पायान्तराशक्तस्य तत्साध्येच्छया भरन्यासे उपायत्वाध्यवसायो भवेत्तथापि “तावतार्तिस्तथा वाञ्छा तावन्मोहस्तथा सुखम्” इत्यादिभिः “सा हि सर्वत्र सर्वेषां सर्वकामफलप्रदा” इत्यादिभिश्च यत्किञ्चित्साधनान्तरसाध्यतया अप्रतिपन्नस्यापि फलस्य साधन॥।

(सा।वि) रक्षकत्वस्यापि शाब्दत्वं किं न स्यादित्यत आह । श्रीं इति । ६६००T LOTTLLOLD win, कर्तुमसमर्थतया । विरम्यव्यापार प्रसङ्गादिति भावः । असाधारण इति । अतस्तस्यैव

शाब्दत्वमुचितमिति भावः ।॥।

(सा।सं) वृत्तिद्वये च विरोधादित्यत्राह । अफ्री इति असाधारण LDToor। असाधारणाङ्गभूतः

मुंली शरणशब्दोपश्लिष्ट क्रियापदे ।॥।परिकरविभागाधिकारः

मू - सर्वाधिकारि साधारण LDTT६०] गोप्तृत्ववरणं आर्थकं ।

(सा।स्वा) शब्दं चेतनाचेतन साधारणा इष्टसाधनत्वरूपप्रवृत्तिनिमित्त

[[५७५]]

सिद्धसाध्यो

पाय ii) कीjuji युगपदभिधानं ६०७६००१ की। चरणशब्दसमानाधिकरण Dior श शब्द ईश्वर की उभयविधोपाय अभेदं QwiG♚। অक्रী सिद्धोपायांशं रक्षकत्व DInsuring गोप्तृत्वमभिधानंवृत्ति Ging। साध्योपाय भेदांशमारोपरूपDI६०५G तदुक्त्यंशद्वारार्थान्तरपर Los Com Gosunojjg साध्योपाया भेदोक्त्यंशमुपायान्तर नैरपेक्ष्यव्यञ्जन♚ली तत्परळी॥ Qvशरण शब्दं व्यञ्जना वृत्ति सहितैuroor अभिधानवृत्तिwn निरपेक्षरक्षकत्वपरी। शरण शब्द निरपेक्षरक्षकत्वं पदवृत्त्येव बोधित। उपाय।कण्ठ गोप्तृत्वापेक्षया किञ्चिद्विशेषमात्रojgar Gurऊङ्की अतीव भेदं

Guru♚♚। @pg निरपेक्षरक्षकत्व उपायान्तर स्थाननिवेश@ कीला। शं शरणशब्दार्थ Dior उपायत्व Dig चेतनाचेतनसाधारण Door इष्टसाधनत्व मात्र Dor लकण्ठ रक्षकत्वमात्र(DLDCs उपायान्तर नैरपेक्ष्य विशिष्ट रक्षकत्व Logo प्रपद्येQuor कील पदमध्यवसाय♚ली रूढीं उपायत्वाध्यवसायं शाब्द

Qq शरण शब्दमुपायान्तर॥।

Gop

(सा।प्र) त्वेन भरन्यासस्य विधानात्तादृशाधिकारिणामुपायत्वाध्यवसायो नावश्यम्भावीत्यसाधारण्यमुप पद्यते । किञ्च मोक्षव्यतिरिक्त फलसाधनभरन्यासे च नैवोपायत्वाध्यवसायावश्यं भावः । तस्योपा यान्तरप्रवृत्त्यर्थत्वात्तस्याश्चानपेक्षितत्वात्तच्च स्वर्गसाधनज्योतिष्टोमा शक्त्या स्वर्गाद्यर्थं भरन्यासानन्तरं शक्ति सद्भावे ज्योतिष्ठोमानुष्ठानेऽपि द्वितीय ज्योतिष्टोमवद्भरन्याससाध्य स्वर्गसजातीय स्वर्गान्तरसाध नेन भरन्यास फलविरोधित्वाभावाद्भरन्यासकाले विश्वासेऽपि पश्चात् तत्राविश्वासात्तत्फलार्थ मनुष्ठाने ऽपि तादात्विकविश्वास्यैवाङ्गत्वेन काम्ये साङ्गानुष्ठानात्फल सिद्धेरावश्यकत्वाज्ज्योतिष्टोमस्यापि फलान्तरसाधकत्वेनैव परस्पर विरोधा भावाच्च । प्रकृते तु “ अर्थापाय प्रसक्तोऽपि भुक्त्वा भोगाननामयान्” इत्युक्त प्रकारेण सर्वक्षुद्रफलसाधनानां फलजनने अनवकाशपराहतत्व प्रसङ्ग परि हाराय मोक्षात्पूर्वं फलजनकत्वस्यावश्यकत्वादविलम्बेन मोक्षप्राप्तिविरोधित्वान्मोक्षार्थभक्तेर्भरन्यासस्य वा पुनरनुष्ठितस्य “कृष्णः कृष्ण इत्यन्तकाले जल्पन् जन्तुर्जीवितं यो जहाति । आद्यश्शब्दः कल्पते तस्य मुक्त्यै व्रीलानम्रौ तिष्ठतोऽन्या वृणस्थौ” इत्युक्तप्रकारेण प्रथमेनैव भरन्यासेन मोक्षस्य सिद्धेः सजा तीय साध्यान्तराभावाच्च भगवतो ऋणित्वापादकत्वात् “सकृदेव हि शास्त्रार्थः कृतोऽयं तारयेन्नरम् ।॥।

(सा।सं) सर्वाधिकारी, स किञ्च किञ्चनाधिकारी । आर्थमिति - यथो पपत्तिसिद्धोपायत्वप्रार्थना विरहे तूपायत्वाध्यवसायमात्रेणोपायान्तरस्थाननिवेशनेन भगवतो नोपायभाव सिद्धिरित्यर्थापत्त्या उपायत्व प्रार्थनात्र सिद्ध्यति तथा तद्वत्कर्तव्यत्वेन प्रमाण सिद्धगोप्तृत्ववरणाभावेऽपि॥।

[[५७६]]

मू - भलीयी

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

muji

(सा।दी) आचार्यान्ना ऊँ देवतान्तर भजनं गळणी दोषं शमि big आकिञ्चन्यदशै सर्वेश्वरा सपरिकरLD१५ आश्रयिकं प्रकार jog Dig उपदेशिला। अली

धी♚ला इत्यादि । अi स्निग्धा आचार्य।

लीळाली। शेषशेषि भावसम्बन्धं किञ्चित्ङ्गाली कंलक। Goor Bormajboor। कर्मवश्यतया सजातीय mor देवतान्तरri१८६०बा। ०। संसारदुःखmgi Cunigoiii। Cunigrii sm

sunील । gumpuji उपाय॥।

(सा।स्वा) नैरपेक्ष्यविशिष्टरक्षकत्वपरmins अवकाशळींDungii प्रपद्ये लाठी पदमध्यवसायी @@@ LOILLODgg वरणवाचक शब्द कैक्कुम् कुऱैयिल्लै ऎऩ्ऱु तिरुवुळ्ळम्।

केवल रक्षकत्व

रूढ वरण mg में

गोप्तृत्ववरणमार्थिकQI LD

शङ्कापञ्चकनिवर्तक/i१८६१ पुरुषकार सम्बन्धादिकली कृतीमं विशेषसामग्रिurroor सदाचार्य कटाक्ष विशेष अधिकारार्थी) सारतमा

LLT G

gus

अर्थ [१८६० कृधी आचार्यान्ना लीली कृतज्ञतानुसन्धानं नित्यकर्तव्य GILD॥।की।ल अभिप्राय♚guing कृतज्ञतानुसन्धानरूपions & LILL Gali Garm G परिकर विभागñoguiö सङ्ग्रहेण सूचितं। अलीकुङ्कृणां इत्यादिun संशयल - pus, ज्ञापिकं स्वभाव LII २ Liq - poon निर्वहि Cumor Cum संशय॥। (सा।प्र) तद्वयं सकृदुच्चारस्संसार तारको भावति” इत्यादिशास्त्ररूप भगवदाज्ञातिलङ्घनत्वेन “श्रुतिस्मृ तिर्ममैवाज्ञायस्तामुल्लङ्घय वर्तते । आज्ञाच्छेदी ममद्रोही मद्भक्तोऽपि न वैष्णवः” इत्युक्तानिष्ट फलसाधनत्वाच्च मोक्षसाधनान्तरानुष्ठानासम्भवात् साधनान्तरा प्रवृत्यर्थमुपायत्वाध्यवायो मुमुक्षोर किञ्चनस्या साधारण्येनावश्यं भावी । गोप्तृत्ववरणं तु सर्वफलसाधनभरन्यासाङ्गतया सर्वाधिकारि साधारणमिति भावः

उक्तप्रकारेण परिकरविभाजकत्वं स्वाचार्यकृपालब्धमिति दर्शयन् स्त्रीशूद्रादीनां परिकरानु सन्धानार्थं द्राविड गाधया तान् सङ्गृह्याह । अक्रीणां इत्यादिना, guopuji, संशयज्ञाप कम् । न संशयितव्यमित्यस्मिन्नर्थे guiLC इति प्रयोगात्, संशयो नास्तीत्यस्मिन्नर्थे guGr mo॰ इति प्रयोगाच्च guo संशयम् । “समाधि भङ्गेष्वभिसम्पतत्सु शरण्यभूतेत्वयि बद्धकक्ष्ये । अपत्रपे सोढुमकिञ्चनोहं दूराधिरोहं पतनं च नाथ” इत्युक्त प्रकारेणातिचिरकालबहुयत्न

(सा।वि) अधिकारार्थसङ्ग्राहकगाधामाह

आचार्याः । अलीनधीन्नां, अबोधयन् ।

Q। Dil संसारनिवृत्यर्थम् ।॥।

अलीशी कुङ्कृणां इति । शळा, अस्मासु स्निह्यन्त यी

कला कं

(सा।सं) न गोप्तृत्वमित्यर्थापत्त्या गोप्तृत्ववरणमप्युपायाध्यव सायवाचकशब्द एव सिद्ध्यतीत्यर्थः । इत्थं स्वतन्त्रप्रपत्तेरङ्गभूतान्परिकरानुक्त विधया विभज्य गुरवो ममोपदिदिशुरित्यधिकारार्थं सङ्गृह्णाति अलीशीणां इति gwii, दौष्कर्यम् Loop, तदायत्तफलसंशयः । एतदुभयवत् ।॥।

[[१]]

परिकरविभागाधिकारः

मू - उपाय मुलीनी (गळं न यानं, २०

गली॥।

(सा।दी) ? on निर्वहि

[[५७७]]

संशय। शकुं दौष्कर्यम् । opans। ध्वनिकं। दौष्कर्य सूचिकं कला उपायम्, भक्त्यादिना। शाली, उपयान्तरराहित्य की आकिञ्चन्यम् । अक्राकीलानी, दुःखदशै सहायभूत॥ L, परमपुरुष॥।

(सा।स्वा) (gog दुष्करतम तात्पर्यम्।

उपायम्, भक्तियोगादिना शुङ्गलं मुलथी, शं दारिद्र्यं । आकिञ्चन्य-

ल

jmb दुःखदशै - muri, सहायong स्वभावळा अभिमत

Tri निर्वहिलं किं मं स्वभाव। परला। सर्वोत्कृष्ट श

ऩाऩवऩै। परशब्द पूर्वोक्तशङ्कापञ्चकबीज भूताकारयोगित्व pimp तन्निवर्तकाकारयोगित्व pii सूचित की। वरिल उपायान्तरस्थाननिवेशिumbulg वरि प्रकार। परत्वमात्र ५६०१५६ Guang। पुरुषकार सम्बन्धादि विशेष विशिष्टतया सौलभ्यातिशयन महाविश्वास शालिक उपायon& वरिलं&bulq_muQuormula। CCL अन्वय २। बान्धवम्॥।

।

(सा।प्र) साध्यतया विघ्नशङ्कया फलसंशयसूचकस्य भक्तियोगाख्यस्य । उपाय, उपायस्या भावेऽपि । ब्धी । Lo, संसारविमोचनार्थं भगवत्युपायत्वाध्यवसाये रक्षकं सर्वेश्वरम् । यद्वाः guib, याचना । याच्नाकरणेऽपि शास्त्रात्कर्तव्यतया प्रतिपन्नमेवाष्ठेयमित्य स्मिन्नर्थे “guib ४ u” इति द्राविडैः प्रयोगादनेन दानं लक्ष्यते । एवं च ‘कर्मयोगस्तपस्तीर्थदान यज्ञादिसेवनम्’ इत्यादि प्रमाणाद्दानाविनाभूततयादान सूचितकर्म योगाख्यस्य । उपायÐङ्गा। उपायस्याभावात् । Doil, भक्तियोगं परित्यज्य । एतेनोपायान्तराभावानु सन्धानज नितगर्वहानि रूपकार्पण्यमुक्तम् । । Lor, महाविश्वासे सति रक्षकं सर्वेशं “यस्य यावांश्च विश्वासस्तस्य सिद्धिश्च तावती” इत्युक्तेः एतेन महाविश्वास उक्तः । hmi Quतकं मुकं यल, अकिञ्चनास्मत् कर्तृकवरणप्रकारम् । एतेन “त्वमेवोपाय भूतो मे भवेति प्रार्थनामतिः । शरणागतिः” इत्युक्ताङ्गि स्वरूपमुक्तम् । “गोपायिता भवेत्येवं गोप्तृत्ववरणं स्मृतम् " इत्युक्तगोप्तृत्व वरणं च विवक्षितम् । पुनरपि किं प्रकारविशिष्टमित्यत्राह । २ इत्यादि । २_mum worm, भगवत इव शरीर शरीरि भावादि रूप सम्बन्धा॥।

तुणैयाम्

(सा।वि) ळणीपी), विश्वासे क्रियमाणे सति । भगवत्युपायत्वाध्यवसाये सतीत्यर्थः । uTo लायती कम्मुळं १६०८, रक्षणं कुर्वतो भगवतो वरणप्रकारम् - कुत उपायत्वाध्यवसाय इत्यत्र हेतुमाह - gumpuji उपाय n। gui। संशयम् । puji, बोधयतः । उपाय, भक्ति योगस्य । @ं, अभावात् । चिरकाल साध्यतया मध्ये भङ्गशङ्कया संशयज्ञापकस्य भक्तियोगस्या सम्भवादित्यर्थः । एतेनाकिञ्चनत्वमुक्तम् - कार्पण्यं चात्रैव सूचितम् । कथमबोधयन् । २_poilßला worm Gunjan Bomajboor। २००४, सम्बन्धः । ना, एतन्मात्रम् । भगवत इव ।॥। (सा।सं) उपाय, आकिञ्चन्येनेत्यर्थः । पाली सम्बन्धलेशस्याप्यभावेऽपि॥।

[[५७८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - Gunjo, ji (सा।दी) ती कं (मुळं १५, आनुकूल्यादि CGL BL शरणवरणं

CaL अनुष्ठिकं ॥।

कण्ठ

प्रकारलं। अङ्ग

(सा।स्वा) इषत् मुळी। शेषशेषिभावादि सम्बन्ध@sung। @लंलं सदृशा। कर्मवश्यत्वादिना १५०

सजातीय

२। देवान्ना ब्रह्मरुद्रादिनाQq। bib, मुमुक्षुकण्ठ ना। जीवी ii, संसारदुःख॥। Cum मं याचि ५६०५unकी अनुचितकृत्यम् । पाठक तात्पर्य। अऱ। अत्तुप् पोम्बडि। अदुक्कु पfकयेयिल्लादे पोम्बडि यॆऩ्गै। अऩ्बर्, स्निग्ध। mi is अत्यन्तवत्सल आचार्य pg। अ। guj उपदेशिलङ्क। अनुग्रहिलंला। आचार्य कक्षा पुरुषकारसम्बन्धादि सौलभ्य कुङ्कुं क्री Gug), मुमुक्षुकं क (कं सर्वेश्वर परत्वमात्र कळम्बी, “शङ्कराद् ज्ञानमन्वि च्छेत्” इत्यादि jigu देवतान्तर [i]८६० ना॥।

(सा।प्र) भावेऽपीत्यर्थः । गीळ, पामरैस्सर्वेश्वरभूत लक्ष्मीपति समत्वेन वक्तुं योग्यतया स्थितान् - २oor, देवान् । क्षुद्रैरीश्वरत्वेनोच्यमानान्ब्रह्मरुद्रादीनित्यर्थः । यद्वा भगवत इव शरीर शरीरित्वादि हेतु शेषित्वधारकत्वादिसम्बन्धरहितान् कर्मवश्यत्वेनास्माभिस्तुल्यतया शास्त्रेषु प्रतिपादितांश्चेत्यर्थः । प्राली कम्पumor, ब्रह्मरुदेन्द्रादयः यूयमस्माकं जन्मपरम्पराजनितदुःखं मोक्षप्रधानेन निवर्तयध्व मित्यध्यवस्यावस्थानरूपमकृत्यं यथा न भवेत्तथा । एतेन प्रातिकूल्य वर्जनमुक्तम् । इदमानुकूल्य सङ्कल्पस्याप्युपलक्षणम् । एवम्भूतं वरणप्रकारं

अळालङ्कृणां इत्यन्वयः । अस्मासु कृपावन्त आचार्या अबोधयन्नित्यर्थः । यद्वा, २milj इत्यादि । २००६ शेषत्वानुसन्धानमेव भगवद्वरण प्रकार इत्यर्थः । आनुकूल्यसङ्कल्पादि विशिष्टोऽहं मद्रक्षणभरो मद्रक्षणफलं च श्रीपतेरेव न ममेत्येवं रूपशेषत्वानु सन्धानविशेष इति भावः ।

लाली लाल २oor, नविद्यते तत्तुल्य इति “न तत्समश्चा॥। (सा।वि) सर्वशरीरत्वादिरूपसम्बन्धमात्रस्यापि । @ळगली। अभावेऽपिळा। भगवत्तुल्या इति वक्तुं योग्यतया स्थितान् । यद्वा कर्मवश्यतया स्वसजातीया इति स्थितान् । शेषित्वादिसम्बन्ध रहितान् २Lboor, देवान्प्रति । mub, अस्माकं -iii, उत्पत्तिदुःखं निवर्तयध्वम् । ग। इति । । अवस्था नात्मकम् । पी स्खालित्यम् । ADG यथाच्छिद्येत तथा । अयमन्वयक्रमः। guibapuji २m २ ऒत्तारॆऩ निऩ्ऱ उम्बरै नाम् पिऱवित् तुयर् सॆगुवीरॆऩ्ऱिरक्कुम् पिऴैयऱवे तुणै wmbuj ऊं अगली इति। अत्र २०ीण इत्यादिना॥। (सा।सं) मुङ्गm। शेषित्वादिना - भगवतस्तुल्या इतीव स्थितान् । २boor, ब्रह्मादीन् । juri, जननादिरूपदुःखं - Giri, निवर्तयध्वम् - गीत pumor। एवं स्थित्यादि रूपाऽसदध्यवसायादीन्विना - अनेनानन्यगतिस्सन्नित्युक्तं भवति धी, संसारे विरक्तिमान् सन् ळणी, “त्वमेवोपाय भूतोमे” इति विश्वस्तश्चेत्

, स्वीकृत भरस्सत् उपायान्तरस्थाने स्थित्यर्ह सर्वस्मात्परस्य - कङ्क, “त्वमेवोपायभूतो मे भवे ‘ति रूप भरसमर्पणानुकूलवरणप्रकारम् ।

।

॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५७९]]

• myшmCo ॥ १८ ॥

प्रख्यातः

(सा।दी) उपकारñलल अशी ॥ १८ ॥ ॥। अङ्गका फलिकण्ठ अर्थ/i१०ना श्लोक दर्शि की। प्रख्यात इति । एष योगः, न्यास॥।

IITB

(सा।स्वा) क्षिप्रकारित्व Diguing ज्ञानवैशद्यातिशयप्रधानादिद्वारा संसार निवर्तनं १६६००१ Co मॆऩ्ऱु पुरि क्कुम्बडि vrfतुक्कुऱेयॆऩ्ऱु करुत्तु। इङ्गु तुणैयामॆऩ्गिऱ विडत् ली आनुकूल्यसङ्कल्प(pi प्रातिकूल्यवर्जन (pi औचित्यलं सूचितील। मुली मुली यॆऩ्गिऱविडददिले काऴिऩ् सॊल्लिऱ्ऱागिऱदु। मऱ्ऱैयिरण्डुम् वरिक्कुम् वगै

की ख्यापित॥ १८ ॥

श्रुतिस्मृति प्रपत्ति आनुकूल्य सङ्कल्पादिना अङ्गका व्यक्तjanलीकण्ठ विवऱ्ऱैयिदुक्कु ३तङ्गळागक् कॊळ्ळक् कूडुमो? ३५ङ्गळाऱॆऩ्ऱु कॊण्डाल् “न्यासः पञ्चाङ्ग संयुतः” इत्यादि विरोध piburgman? “ओमित्यात्मानं युञ्जीत” ऎऩ्ऱिदु क ामागच् चॊल्लप्पडुगैयाले मऱ्ऱै ऎङ्गळ् पोले ३११९ माग वेण्डु कैयाले इदिऩ् अदगङ्गळुमप्पडियेयाग वेण्डियिरुक्क इवै तॊगरिऩङ्गळाम् Lq।gl/i][/G६n? फलसङ्गकर्तृत्वत्याग आनुकूल्यसङ्कल्पादि GunGo) अङ्गि मात्र jgli (५ परिकरDI & Color qu (१) कङ्क अङ्गji१८ (१) कं L परिकर msg निबन्धनं लाग? ढाळाळील शङ्कुकलना परिहरिwn mi @ण अधिकारार्थ इयानित्थं भूतः ढाळाकील मुंलील Cumórmis किञ्चिद्विस्तरेण सङ्ग्रहिpri। प्रख्यात इत्यादि। एष योगः भरन्यास रूपोपायः ।॥।

कळै

[[९९]]

(सा।प्र) भ्यधिकश्च दृश्यते । दासभूतास्स्वतस्सर्वे ह्यात्मानः परमात्मनः इत्यादि श्रुतिस्मृतिभिः प्रतिपाद्यमानतया स्थितम् । एवं च सर्वस्य तच्छेषतैक स्वरूपत्वात्सर्वेषां सर्वव्यापारेष्वपि प्रधानफलित्वेन स्थितं लक्ष्मीपतिमित्यर्थः । प्रधी any mum जन्म परम्पराजनित दुःखं निवर्तयेत्यस्मत्पुरुषार्थत्वेनाध्यवस्यावस्थान रूपाकृत्यं यथा न भवेत्तथा इदम् अधीनां इति क्रियाया विशेषणम् । एतेन फलसमर्पणरूपाहिर्बुध्र्यसंहितोक्तमङ्ग मुक्तम् । pumo इत्यनेन विहिताकरणनिषिद्धकरणयोरुभयोः प्रतिषेधादानुकूल्यसङ्कल्पप्रातिकूल्यवर्जने अप्युक्ते इत्यर्थः ॥ १८ । ।

उक्तानामङ्गानामुपयोगप्रकारं श्लाकेन सङ्ङ्गृह्य दर्शयं स्तेषां सकृत्वं प्रधानानुवर्तित्वादाह । प्रख्यात इति । “शाश्वती मम संसिद्धिरियं प्रह्वीभवामि यत् । पुरुषं परमु॥।

(सा।वि) आनुकूल्यसङ्कल्पः प्रातिकूल्यवर्जनं चोक्तम् । । इति गोप्तृत्ववरणमङ्गिस्वरूपञ्च ॥ १८ । ।

इति विश्वासः । वरि

अङ्गानामुपयोगप्रकारं श्लोकेनसङ्गृह्य दर्शयति । प्रख्यात इति । एष योगः, साध्योपायः॥।

(सा।सं) मयि स्नेहवन्तः । अधीकृष्णां उपदिदिशुः अत्र उपाय

इति कार्पण्यम् । मळणी) इति विश्वासः । कं १ इति उपायत्व प्रार्थनान्तर्नीतगोप्तृत्ववरणम् । mum

इति प्राति कूल्यवर्जनमानुकूल्यसङ्कल्पश्च सङ्गृहीतः ॥ १८ । ।

अथ इयानित्युक्तं विशदयन्नङ्गानामुपयोगप्रकारं च सङ्गृह्णाति । प्रख्यात इति

पञ्च॥।

[[५८०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

मू - पञ्चषाङ्गस्सकृदितिभगवच्छासनैरेषयोगस्तत्रद्वाभ्यामपायाद्विरति

पञ्चवा

(सा।दी) रूपोपायं भगवच्छात्र १०। पञ्चषाङ्गः, पञ्चवाषड्वा अङ्गानि यस्य सः, फलान्तरेषु पञ्चाङ्गः, मोक्षे तु षडङ्गः । सकृदेव कर्तव्य इति प्रख्यापितः । तत्र अङ्ग)। द्वाभ्याम्, आनु कूल्यसङ्कल्प प्रातिकूल्यवर्जनाभ्यां - अपायात्, पापात्, अधिकारिणो विरति, निवृत्तिस्सिद्ध्यतीति॥। (सा।स्वा) भगवच्छासनैः, लक्ष्मीतन्त्राहिबुध्यसंहितादि भगवच्छास्त्रैः । पञ्चषाङ्गः प्रख्यातः षड्वाऽङ्गानि यस्य सः पञ्चषाङ्गः - फलान्तरेषु पञ्चाङ्गः । मोक्षेतु षडङ्गः - एवं विषयभेदात् “न्यासः पञ्चाङ्ग संयुतः” इत्यादिभिर्नविरोध इति भावः - सकृदिति च प्रख्यातः “सकृदेवहि शास्त्रार्थः कृतोऽयं तारयेन्नरम्” इत्यादि वचनमत्राभिप्रेतम् । अत्र शास्त्र इति निर्देशात्साङ्गं प्रधानमभिधीयते तथा चाङ्गानामपि सकृत्वस्य कण्ठोक्तत्वान्न न्यायतः तेषामावृत्तिकल्पनावकाश इति भावः । भगव च्छास्त्रैः प्रख्यात इत्यनेन स्वतस्सर्व साक्षात्कर्तृ परमपुरुषप्रणीतेषु शास्त्रेष्वति प्रसिद्धत्वाच्छ्रुत्यादिष्व व्यक्तत्वं न दोषावहमित्युक्तं भवति - तत्र, तेष्वङ्गेष्वित्यर्थः - द्वाभ्याम्, आनुकूल्यसङ्कल्पप्रातिकूल्य वर्जनाभ्यां - अपायात्, आज्ञातिलङ्घनान्नि॥।

[[१]]

(सा।प्र) द्दिश्य न मे सिद्धिरितोऽन्यथा । इत्यङ्गमुदितं श्रेष्ठं फलेप्सातद्विरोधिनी “इत्युक्तफलत्यागरू पाङ्गस्य” तेन संरक्ष्यमाणस्य फले स्वाम्यवियुक्तता । केशवार्पणपर्यन्ता” इत्युक्त्यनुसारान्मोक्षार्थ प्रपदने फलसमर्पण रूपांशत्वेनाङ्ग्यन्तर्भावपक्षे कृत्स्न प्रपदनव्यक्तीनां पञ्चाङ्गत्वं फलसमर्पणस्य मोक्षार्थ भरन्यासे अङ्ग्यनन्तर्भावेन पृथगङ्गत्वे तत्र षडङ्गत्वमितरत्र पञ्चाङ्गत्वं चेत्यभिप्रायेणोक्तं पञ्चषाङ्ग इति । एतादृशाङ्गयोगे तदुपकारयोगेसकृत्कर्तव्यत्वे च श्रुति श्री पाञ्चरात्रादिकं प्रमाणमित्यभिप्रेत्योक्तं भगवच्छासनैरेष योग इति ।” तद्वयं सकृदुच्चारो भवति । सकृदेव हि शास्त्रार्थः कृतोऽयं तारयेन्नरम् । मयि निक्षिप्तकर्तव्यः कृतकृत्यः” इत्याद्यभिप्रेत्योक्तं सकृदिति । अङ्गानां प्रधानानुवर्तित्वात्सकृत्वमिति भावः । “आनुकूल्येतराभ्यान्तु विनिवृत्तिरपायतः” इत्येतदभिप्रेत्योक्तं तत्र द्वाभ्याम पायाद्विरतिरिति

“कार्पण्येनाप्युपायानां॥।

(सा।वि) भगवच्छासनैः, श्रीपाञ्चरात्रशास्त्रैः - पञ्चषड्वा पञ्चषाणि सङ्ख्यया व्ययेति बहुव्रीहिरिह बहुव्रीहौ सङ्ख्येयेडजिति समासान्त प्रत्ययः डित्वाट्टिलोपः - अङ्गानि यस्य स तथोक्तः

सकृत्,

साङ्गः प्रधानः सकृत्कर्तव्य इति - प्रख्यातः, प्रकर्षेण बोधितः अङ्गानां सकृत्त्वं प्रधानानुपपत्तित्वात् मोक्षार्थप्रपत्तावहिर्बुध्न्य संहितोक्त प्रकारेण षडङ्गत्वं - फलसमर्पणरूपाङ्गत्वेन फलत्यागस्याङ्ग्यन्त र्भावपक्षे तु पञ्चाङ्गत्वमिति मतभेदमभ्युपेत्य पञ्चषेत्युक्तं तत्र, तेषु मध्ये द्वाभ्यां, आनुकूल्य सङ्कल्प प्रातिकूल्यवर्जनाभ्यां अपायाद्विरतिः, आज्ञातिलङ्घनान्नि॥।

(सा।सं) षडङ्गानि यस्य न्यासयोगस्य स पञ्चषाङ्गः । प्रवृत्ति धर्म रूपस्य सात्त्विकत्यागरूपाङ्गं विना पञ्च-निवृत्ति धर्मरूपस्य तु तेन सह षडिति विवेकः । परिकर तत्स्वरूपतश्च सकृदिति भगवच्छासनैः पाञ्चरात्रादिभिः । प्रख्यातः, प्रमापितः । तत्रेत्यनेन योग्यतयाङ्गानि परामृश्यन्ते । निर्धारणे सप्तमी, द्वाभ्यां आनुकूल्यसङ्कल्प प्रातिकूल्य वर्जनाभ्याम् । अपायात् कृत्याकरणाकृत्यकरणरूपात् । विरतिः,॥।

परिकरविभागाधिकारः

[[५८१]]

मू - रनितरोपायतैकेन बोध्ये । एकेन स्वान्तदाढर्यं निजभरविषयेऽन्येन तत्साध्यतेच्छा तत्त्वज्ञान प्रयुक्ता त्विह सपरिकरे तादधीन्यादि

(सा।दी) बोध्या - एकेन, कार्पण्येनाङ्गेन । अनितरोपायता - प्रपत्त्युत्तर काल मनन्योपायत्वं सिद्ध्य तीति बोध्यम् । एकेन, महाविश्वासेन निजभर विषये, फलेपश्चात्पूर्वं च स्वान्तस्य, मनसः दाढर्यं, नैर्भर्यं सिद्ध्यतीति । अन्येन, गोप्तृत्ववरणेन - निजभरविषये तत्साध्यतेच्छा, भगवतैव साध्यं तदित्यपेक्षा सिद्ध्यति । सपरिकरे इहप्रपदनेतादधीन्यादि बुद्धिः, भगवदधीनत्व भगवदर्थतादि ज्ञानं,

शास्त्र॥।

[[१]]

(सा।स्वा) वृत्तिर्बोध्या, द्वाभ्यामपायाद्विरतिस्सिद्ध्यतीति बोध्येति यावत् । एवमुत्तरत्रापि द्रष्टव्यम् एकेन कार्पण्येन - अनितरोपायता, अनन्योपायता - एकेन, महाविश्वासेन - स्वान्तदाढर्व्यम्, मनसो नैश्चल्यम् । उपयान्तर प्रत्याशाराहित्यमिति यावत् - निजभरविषये, निजभरस्योद्देश्यफले इदं काका क्षिन्यायेन पूर्वोत्तराप्यन्वेति । अन्येन, गोप्तृत्ववरणेन तत्साध्यतेच्छा, निजभरविषये तस्यभगव तस्साध्यतेच्छा - एतस्य फलं मया साधनीयमिति भगवत इच्छेत्यर्थः - तस्य फलप्रधानेच्छेति यावत्

इहेति, योग इत्यर्थः तादधीन्यं, भगवदधीनत्वम् - एतेन कर्तृत्वत्याग उक्तः॥।

(सा।प्र) विनिवृत्तिरिहेरिता” इत्येतद्यभिप्रेत्योक्तमनितरोपायतैकेन बोध्येति । “रक्षिष्यतीति विश्वा सादभीष्टोपायकल्पनम्” इत्येतदभिप्रेत्योक्तं मेकेन स्वान्तदार्द्धमिति । “गोप्तृत्ववरणं नाम स्वाभिप्रायनिवचेतनं” इत्येतदभिप्रेत्योक्तं निजभरविषयेऽन्येन तत्साध्यतेच्छेति । अन्येन, गोप्तृत्ववरणे नेत्यर्थः । “य आत्मानमन्तरोयमयति । एष त आत्मान्तर्याम्यमृतः । यस्यात्मा शरीरम् । एष एव साधु कर्मकारयति तं यमेभ्यो लोकेभ्य उन्निनीषति । ईश्वरस्सर्वभूतानां हृद्देशेऽर्जुन तिष्ठति । भ्रामयन्सर्व भूतानि यन्त्रारूढानि मायया । पञ्चैतानि महाबाहो कारणानि निबोधमे । साङ्ख्ये कृतान्ते प्रोक्तानि सिद्धये सर्वकर्मणाम् । अधिष्ठानं तथा कर्ता करणं च पृथग्विधम् । पृथग्विधा पृथक्वेष्टा दैवं चैवात्र पञ्चमम् । ददामि बुद्धियोगं तं ये न मापुपयान्ति ते” इत्यादिकमभिप्रेत्योक्तं तत्त्वज्ञान प्रयुक्तात्विह सपरिकरे तादधीन्यादि बुद्धिरिति । एतेन फलसङ्गकर्तृत्वत्यागाङ्गक॥।

(सा।वि) वृत्तिर्बोध्या एकेन, कार्पण्येन । अनितरोपायता, भगवद्व्यतिरिक्तोपाया परिग्रहः बोध्येत्यन्वयः एकेन, महाविश्वासेन - स्वान्तदार्थं, निस्संशयत्वं बोध्यमिति लिङ्गविपरिणामे नानुषञ्जनीयम् अन्येन, गोप्तृत्ववरणेन - निजभरविषये तत्साध्यतेच्छा, भगवतैवेदं फलं साधनीयमिति प्रार्थ्यमानत्वं बोध्येति इहाप्यनुषज्यते - सपरिकरे इह, प्रपदने । तादधीन्यादि बुद्धिः, तदधीनत्व तदर्थत्वादि ज्ञानम् । तत्त्वज्ञान प्रयुक्ता, वस्तुस्वरूप स्थिति ज्ञानेन फलसङ्गकर्तृत्वत्यागबुद्धिश्च भवतीति भावः ननु भर॥।

(सा।सं) निवृत्तिः । एकेन, कार्पण्येन । अनितरोपायता, उपायान्तरवर्जनम् । एकेन, महाविश्वासेन । निजभरविषये, स्वभरविषयक समर्पणरूप व्यापारे तत्फले च । स्वान्तदार्यम् शङ्कापञ्चकं तिरस्कृत्य फलाय स्वभरन्यसने प्रवृत्त्यौन्मुख्यम् । अन्येन, गोप्तृत्ववरणेन । तत्साध्यतेच्छा, तस्य रक्षकस्य साध्य फलेन सङ्गमयितव्योऽयमिति रूपा इच्छा भवतीत्यर्थः । एवं प्रवृत्ति धर्म रूपयोग साधारणाङ्गानामुपयोग उक्तः अथ निवृत्ति धर्मरूपयोगा साधारणाङ्गोपयोग उच्यते

तत्त्वेति, सपरिकरे, योगे । तादधीन्यादि बुद्धिः, तादर्थ्यबुद्धिरादि शब्दार्थः

सा तत्त्वज्ञान॥।

[[५८२]]

मू - बुद्धिः ॥ २७ । ।

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे

इति श्री कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे परिकरविभागाधिकार एकादशः ॥

श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः । ।

(सा।दी) जनिततत्त्वज्ञानमूलं भवतीति ॥ २७ । ।

॥ इति श्रीसारदीपिकायां परिकर विभागाधिकार एकादशः । ।

(सा।स्वा) आदिशब्देन तच्छेषत्वं फलस्य तदीयत्वं च विवक्षितम् । तेन सङ्गत्यागः फलत्यागश्चोक्तो भवति । तु शब्देनेतराङ्गेभ्योऽस्याङ्गस्य वैषम्यं द्योत्यते । तत्वज्ञानं, सर्वस्य भगवदधीनत्व भगवच्छेष त्वादिविषयकं शास्त्रजन्यं ज्ञानम् - फलसङ्गकर्तृत्वत्यागस्य तत्त्वज्ञान प्रयुक्तत्वादसौ तत्त्वज्ञान साध्येषु सर्वेष्वपि कर्मसु भवतीत्यङ्गवदङ्गानामपि परिकरो भवतीति भावः । सपरिकरे इह तादधीन्यादि बुद्धिस्तु तत्त्वज्ञान प्रयुक्तेत्यन्वयः ॥ २७ ॥

॥ इति सारास्वादिन्यां परिकरविभागाधिकार एकादशः । ।

(सा।प्र) त्वमुक्तम् । तत्प्रयोजनार्थत्वमादिशब्दार्थः ॥ २८ ॥

॥ इति श्रीसारप्रकाशिकायां परिकरविभागाधिकार एकादशः । ।

—

(सा।वि) न्यासकालिकयोः कार्पण्यविश्वासयोरङ्गत्वम्? उत तदुत्तर कालीनयोः ? नाद्यः, भरन्यास कालिकयोरनितरोपायत्व निर्भरत्व फलकत्वाभावात् अनितरोपायतैकेन बोध्या एकेन स्वान्तदार्ढ्यमिति तत्फलत्वेन कथनायोगात् । न द्वितीयः, उत्तरकालिकयोरङ्गत्वाभावेन तदुक्त्ययोगात् न हि स्वरूपे कार्ये वानुपयोगिनोऽङ्गत्वं भवतीति चेत्सत्यम्; उपायान्तरसामर्थ्याभाव आकिञ्चन्यं तदयऽनुसन्धानादिकं कार्पण्यं तेन तस्मिन् समयेऽपि भगवद्व्यति रिक्तोपायन्तरनैराश्यं सिद्ध्यति तदेवानितारोपायत्वं तत्प्रपत्त्यनुष्ठानोपयोगीत्यङ्गत्वसिद्धिः न चात्रानितरोपायत्वं नाम भरन्या सरूपोपायस्या परिग्रह इति वाच्यम् । तथा सत्यङ्गिस्वरूपा भावेऽप्यङ्गस्याप्यभावेन स्वव्याघातकत्वादत एव पूर्वं कारूण्योत्तम्भनार्थ (puri on अनन्योपायत्व उपयुक्त कं इत्युक्तम् । तत्र पीळा इत्यस्य पश्चादपीत्यर्थः तथा च समुच्चयेन भरन्याससमकालत्वमप्यनन्योपायत्वं कार्पण्य स्यास्तीति विद्योतितम् । कृपोत्तम्भनमप्यधिकं कार्यं पूर्वमुक्तमिहापि तदुपलक्षणीयम् । महाविश्वासस्य स्वान्तदाढर्यं प्रपत्युत्पत्तौ व्यापारः । तच्च स्वान्तदाढर्यं “शक्तेस्सूपसदत्वाच्च कृपायोगाच्च शाश्वतात् । ईशेशितव्य सम्बन्धादनिदं प्रथमादपि । रक्षिष्यत्यनुकूलान्न इति या सुदृढामतिः । सविश्वासो भवेच्चक्र सर्वदुष्कृत नाशनः” इत्युक्तत्वादसकृदनुष्ठान निरपेक्षोपाय परिग्रहोपयोगी भवतीति स्वरूपोत्पत्त्युपयो गित्वादङ्गत्वमिति भरन्यासकालिक योरेवेहानन्योऽपायत्वस्वान्तदा योग इति सर्वं समञ्जसम् ॥ २७ । ।

॥ इति श्रीसार विवरिण्यां परिकरविभागाधिकार एकादशः । ।

(सा।सं) जन्य सात्त्विकत्यागादेव भवतीति तत्त्वज्ञान प्रयुक्तेत्युक्तिः । तत्त्वज्ञानम् । स्वपर याथात्म्य ज्ञानम् ॥ २७ ॥

॥ इति श्री सारप्रकाशिकासङ्ग्रहे परिकरविभागाधिकार एकादशः । ।