श्रियै नमः
श्रीमते रामानुजाय नमः
श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः
॥ प्रपत्तियोग्याधिकारः । ।
मू - अर्थित्वेन
(सा।दी) दशमे न्यासविद्याया अधिकारादिवर्ण्यते । अकिञ्चनानन्य गतिभावावधिकृतिस्त्विह ॥॥। (सा।स्वा) अधिकारी त्रैवर्णिकात्रैवर्णिकविभाग सर्व प्रपत्ति अद्वारक LDIT & मोक्षोपायQLD/२GCLom? NG सर्वमुक्तिप्रसङ्गं ? प्रपत्ति सर्वाधिकार मुकं सम्भावितस्वभाव मागैयालुमिदुक्कु ३५मॊऩ्ऱुमिल्लामयैालुमुण्डाऩालुमदु LDITO&ungiii प्रपत्तिस्वरूपं स्वप्रवृत्तिनिवृत्तिरूप अनिवारणादिमात्ररूप Longor०५ ung।कं प्रतिनियता अधिकारविशेष pii तथाविधा अङ्ग विशेष pui अनुष्ठेय Donor स्वरूपविशेष(pubin unpop प्रमाणसम्प्रदाय [१८६। एवं विध प्रपत्ति पश्वादिकं छ COPTLL सम्भविलं।ली sun बन्धमोक्षव्यवस्थैकं नियामकDowup। सत्तकेपित प्रमाण risongjii, समीचीन सम्प्रदाय प्रपत्तिकं अधिकारविशेषं मुदलाऩवैयिरुक्कुम्बडि CoumjuLLms सिद्धि उक्तशङ्कावकाश
। प्रमाणान्तर या निरूपणं दुष्कर
[[३]]
सम्प्रदायान्तर विरोधशमनार्थं बहुविधन्याय विचारमपेक्षित GDळालs pq।insun परिज्ञाता तत्तदुपायान्तर [[]] ग तत्तदभिमतफलं पिऱक्कलायिरुक्क तूरिगबरिबुङ्गळाऩ इवैगळॊरुवर्क्कुमऱिय वेण्डादॊऴि wing? किञ्च, प्रपत्ति प्रतिनियत Dinoor अधिकार विशेषं कृाङ्ग कीलकं Con? आकिञ्चन्यं मृगगनीं अम। परम्परोपकारक, नाम सङ्कीर्तनाद्यधिकृत ऊं अतिप्रसक्तorm? नी ताऩॆऩ्ऩिल् अधिकार विशेष प्रपत्ति सर्वाधिकारQLD सिद्धान्त ?
अम। शूद्रादेरप्यधिकाराभ्यनुज्ञामात्र॥।
(सा।प्र) एवमुपायानां विभक्ततया तदधिकाराणामपि विभागसिद्धेः मोक्षार्थ भरन्यासे आकिञ्चन्य विशिष्टानन्यगतित्वमधिकार इति दर्शयितुं विशेषाधिकारवति सामान्याधिकारानुवृत्तेरावश्यकत्वात्॥।
(सा।वि) एवमुपायभेदेन अधिकारभेद प्रतिष्ठासिद्धौ उपायसाधारण मधिकारस्वरूपम् अधिकारद्वयस्य व्यवस्थितत्वञ्च पूर्वोक्तमनु वदन्निष्कृष्य प्रपत्यधिकारं दर्शयितुं प्रपत्तेस्सर्वाधिकारत्वं च॥।
(सा।सं) अथ भक्तिप्रपत्योस्सामान्याधिकारं प्रपत्तेर्विशेषाधिकारांश्च विभज्य दर्शयितुमधिकारान्तरं॥।
PTF
[[५०६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू - समर्थतात्रिकतनुस्सम्पिण्डिताधिक्रिया
(सा।दी) प्रपत्ति सामान्याधिकारsanguib, विशेषाधिकारsamgujib। सर्वाधिकारत्व ujib BiG&pri। अर्थित्वेनेति - त्रिकतनु ITI समर्थतै - अ, शास्त्रार्थकंलक अलीलsujo अनुष्ठिकण्ठ suji। शास्त्रानुमतगुणादि योग्यतैujii - त्रिकमिदं तनुस्स्वरूपं यस्यास्सा त्रिकतनुः॥।
(सा।स्वा) परQILDङ्गी) अपशूद्राधिकरणं विरोधिwnam? प्रपत्ति GD वैदिक धर्म? अपि च, अधिकारQILDQ सामान्य (poorLwp तद्विशेषं Qmw? Co दुर्निरूपDop? अर्थित्वं । सामर्थ्यरहितत्वेनानधिकारितयाभिमतेष्वतिप्रसक्त
ला Loorm? अलङ्क सामर्थ्य दुर्निरूप Dormir? सामर्थ्यमनुष्ठानशक्ति की अनुष्ठानोपयुक्त ज्ञानरहितेष्वति प्रसक्तLD? अनुष्ठानोपयुक्तज्ञान Lori) शक्तिरहितेष्वतिप्रसक्तDorm? मिलित Loकी शास्त्राभ्यनुज्ञारहितेष्वतिप्रसक्तं ? @gu प्रपत्तिuor अङ्गस्वरूप pii दुर्निरूप Loop? इत्यादि शङ्कुकना परिहरिकङ्गाल अधिकारत्रयरूप
मुदलाऩवैगळै
पेटिकै प्रपत्ति अधिकार विशेषं ना निरूपिऊं ऊं भी अली PDUL प्रपत्ति ठा अधिकार विशेष अधिकार निरूपिकण्ठलं SL ५ सङ्गहिमङ्कीpi। अर्थित्वेनेति । अर्थित्वं फलार्थित्वम् । समर्थता, उपायविषय सामर्थ्यम् । त्रिकेति, शास्त्रार्थलं
suji, अनुष्ठिकण्ठ suji। शास्त्रानुमतजातिगुणादियोग्यतै Dig। इदं त्रिकं तनुर्यस्यास्सा तथोक्ता । तनुःशरीरम् । स्वरूपमिति यावत् । त्रयमिदं मिलितमेव सामर्थ्य शब्दार्थो नत्वेकैकमितिज्ञापनार्थमिह तनुशब्दः । सम्पिण्डिता, सम्मिलिता । अधिक्रिया, अधिकारः । अधिकारoo।g), अर्थित्वेन सम्पि॥।
(सा।प्र)
मीमांसकोक्तयोर्मिलितत्वाधिकारभूतयोरर्थित्वसामर्थ्ययोस्सामान्याधिकारत्वादकिञ्चनेतरयो रनुगतिं दर्शयति । अर्थित्वेन समर्थतेत्यादिना । त्रिकतनुस्समर्थता अर्थित्वेन सम्पिण्डिता अधिक्रिया साचाष्टाङ्गषडङ्ग योगनियतावस्था व्यवस्थापिता ।भगवतस्सर्वशरण्यता श्रौती भगवतस्स्मृत्यापि सत्यापिता अतस्सर्वास्पदेनैगमेषु सत्यादिष्विवाधिकृतिस्सिद्धेत्यन्वयः काकाक्षिन्यायात् भगवदित्येतदुभयत्रान्वेति । त्रिकतनुः, ज्ञान सामर्थ्यमनुष्ठान सामर्थ्यं शास्त्रापर्युदस्तत्वरूपमुत्पत्तिसामर्थ्यं चेत्येवं रूप त्रितयं तनुः शरीरं यस्यास्सा तथोक्ता उक्त रूपा त्र्यात्मकेत्यर्थः - समर्थता, सामर्थ्यं - अर्थित्वेन सम्पिण्डिता, एकीभूता । विशिष्टे॥।
(स।वि) दर्शयति । अर्थित्वेनेति । अर्थित्वेन, फलकामनया । सम्पिण्डिता, मिलिता । त्रिकं तनुर्यस्यास्सा तथोक्ता । त्रिरूपा समर्थता । सामर्थ्यं, त्रिविधसामर्थ्यं । शास्त्रविहितस्य, कर्मणः यथावद्ज्ञानमित्येकं सामर्थ्यम् । तदनुष्ठान शक्तिरपरं सामर्थ्यम् । शास्त्रानुमतजातिगुणादियोग्यता इतरत्॥। (सा।सं) अवसरसङ्गत्या आरभमाणः प्रतिपाद्यं सङ्गृह्णति । अर्थित्वेनेति । अर्थित्वम्, उपायतत्फलार्थित्वम् । समर्थताच । भक्तिप्रपत्त्योस्सामान्याधिकारः । सा च समर्थता त्रिकतनुस्सती । अधिक्रिया, अधिकारो भवति । उपायांशे ज्ञानवैशद्यं, तदनुष्ठानशक्तिः । उपायानुगुणजातिगुणादि योग्यता चेत्त्येतत्रिकमेवसमर्थतेत्युच्यते । त्रिकतनुः, त्रिकात्मिका, शास्त्रेषु श्रुतासमर्यता । अर्थि॥।
[[१]]
प्रपत्तियोग्याधिकारः
मू - साचाष्टाङ्गषडङ्गयोगनियतावस्थाव्यवस्थापिता ।
[[५०७]]
BITTG
(सा।दी) समर्थता, उपायानुष्ठान की सामर्थ्यम् - फल अर्थित्वCCL साधारणाधिकारं GlamrULLBI। साचेति - सा, अधिकृतिः । अष्टाङ्गषडङ्गयोगयोः प्रतिनियतावस्थत्वेन व्यवस्थापिता । अवस्था, स्थितिः । भिन्न प्रकारDITS - उपायान्तरज्ञानं तत्र शक्तत्वं त्रैवर्णिकत्वं भक्ति अधिकारम् - प्रपत्तिस्वरूप ज्ञान(pub, तत्र शक्तिujii। अकिञ्चनत्व (pii प्रपत्तिकण्ठ अधिकारQLD/॥।
Guno भक्ति प्रपत्तिकं
सामान्
(सा।स्वा) ण्डितैunrui त्रिकता समर्थतैQumuq। सम्पिण्डितेत्यनेन अर्थित्वसामर्थ्योभय समुदाय एवाधिकार इति प्रतिपादनादेकैकमादाय अति प्रसङ्गचोद्यं परिहृतम् । त्रिकतनुरित्यनेन त्रयाणां समुदाय एव सामर्थ्य शब्दार्थ इति ख्यापनात्तत्राप्येकैकमादायाति प्रसङ्गचोद्यं परिहृतम् । अर्थित्वमिलित सामर्थ्यमधिकारी सदक्षर दहरादि विद्यैकं छळं व्यवस्थिताधिकारत्व? । सामान्याधिकार LDIT याधिकार । भक्तिप्रपत्त्योरन्योन्य प्रतिनियताधिकार विशेष विशिष्टत्वावस्थै वैवस्थिताधि कारत्व कळङ्गQLगणी आलं अवस्थै दुर्निरूप न Grupi। सा चेति । सा,
अधिक्रियेत्यर्थः । अष्टाङ्गयोगः, भक्तियोगः । षडङ्गयोगः, प्रपत्तिः । नियतावस्थेति । भक्तिविषये सकिञ्चनत्व सगतिकत्वरूप प्रतिनियताधिकारविशेषविशिष्टत्वास्थावती । प्रपत्तिविषयेस किञ्चनत्वसगतित्वरूप प्रतिनियताधिकार विशेषविशिष्टत्वावस्थावतीत्यर्थः । व्यवस्थापिता, परस्परमसङ्कीर्णतया॥।
(सा।प्र) त्यर्थः अधिक्रिया, अधिकारः अर्थित्वविशिष्टसामर्थ्यं सामान्याधिकार इति भावः । साच, अर्थित्वविशिष्टसमर्थतेत्यर्थः । अष्टाङ्गेत्यादिना । अष्टाङ्गश्च षडङ्गश्च अष्टाङ्गषडङ्गौ, तौ च तौयोगौ च तयोर्नियता अवस्था यस्यास्सा तथोक्ता । द्वन्द्वान्ते श्रूयमाणः प्रत्येकमभिसम्बध्यत इत्यष्टाङ्गयोगःषडङ्गयोगश्चेत्यर्थः । अष्टाङ्ग योगो यमनियमासनप्राणायाम प्रत्याहारधारणा समाधिरित्युक्तो भक्तियोगः । षडङ्गस्तु । “षहङ्गन्तमुपायं च श्रृणु मे पद्मसम्भव । आनुकूल्यस्य सङ्कल्पः प्रातिकूल्यस्य वर्जनम् । रक्षिष्यतीति विश्वासो गोप्तृत्ववरणं तथा । आत्मनिक्षेपकार्पण्ये षड्विधाशरणागतिः ॥” इत्युक्तोभरन्यासः । “अष्टाङ्गयोगयुक्तानाम् । षडङ्गं तमुपायं चेत्यादि प्रमाणसिद्ध्या भक्तिप्रपत्रयोरष्टाङ्गषडङ्गयोगत्वव्यवहारः । तयोर्नियते व्याप्ते अवस्थे प्रकारौ यस्यास्सा तथोक्ता । व्यवस्थापिता, प्रारब्धान्ते मोक्षसाधका काङ्क्षित्वरूपार्थित्वविशिष्ट॥।
(सा।वि) सामर्थ्यम् अर्थित्वसहितं त्रिविधसामर्थ्यम् । अधिक्रिया, अधिकारः । किमियमुभयत्रैकरूपैव नेत्याह । साचेति । साच, अधिक्रिया अष्टाङ्ग षडङ्गयोः भक्तिप्रपत्त्योः नियतावस्था, नियतस्थितिस्सती व्यवस्थापिता, शास्त्रज्ञैर्निर्णी;ता । अयं भावः यथा भक्त्यधिकारिणः फलार्थित्वं प्रारब्धान्ते मोक्ष॥। (सा।सं) त्वेन सम्पिण्डिता सती सङ्घटिता सति सामान्याधिक्रियेत्यर्थः । साच, इत्थं सामान्याधिक्रिया अष्टाङ्ग योगे तद्विषय सम्यक्ज्ञान तदनुष्ठान शक्ति तदनुगुणजात्यादिरूपा सती अष्टाङ्गयोगनियताधि कारतया व्यवस्थापिता भवति । एवं षडङ्गयोग सम्यक्ज्ञान तदनुष्ठानशक्ति तदनुगुणा॥।
STE
[[५०८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू - श्रौती सर्वशरण्यता भगवतस्स्मृत्यापि सत्यापिता
मा
। श्रुति । श्रौत Din॥।
नियतावस्था शब्दविवक्षित ? ( अधिकारित्वेन
(सा।दी) प्रपत्तेस्सर्वाधिकारत्वमाह - श्रौतीति “सर्वस्य शरण्यं सुहृत्”
(सा।स्वा) सत्तर्कोपेत प्रमाणसम्प्रदायैस्सम्यनिरूपितेत्यर्थः । LDior आकिञ्चन्यादिरूपप्रपत्त्यधिकारं शूद्रादिष्वति प्रसक्तं सङ्ग्राह्यsum) अदोषी) तेषामपि प्रपत्त्यधिकारित्वे प्रमाणpoorCLIT Gonor
• Gupi। श्रौतीति । शरण्यता, शरणार्हता । प्रपत्तव्यतेति यावत् । श्रौती, श्रुति प्रतिपादि तेत्यर्थः, “सर्वस्य शरणं सुहृत्” इति श्रुतिरत्राभिप्रेता । स्मृत्येति । “सर्वलोकशरण्याय” । सर्वयोग्य (सा।प्र) स्साङ्गो भक्तियोगः सम्यक् ज्ञानं तदनुष्ठानानुगुणशक्तिस्तदनु गुणजन्म चेत्येवं त्र्यात्मकस्सामर्थ्य प्रकार भेदो भक्तियोगव्याप्यः प्रारब्ध भङ्गे मोक्षे चाकाङ्क्षारूपार्थित्वविशिष्टस्साङ्ग भरन्यासज्ञान तदनुष्ठानशक्तिः कर्मज्ञान भक्तियोगाद्यनुष्ठानानुगुणजन्म ज्ञानशक्ति शून्यश्चेत्येवं त्र्यात्मक सामर्थ्य प्रकारभेदो भरन्यास व्याप्य इति व्यवस्थापिता व्यवस्थया निर्णीतेत्यर्थः । फलेच्छार्थित्वरूपेण ज्ञानत्वाशक्तित्वादिरूपेण चोभयत्रानुगतिरिति भावः - नन्वयं भरन्यासश्श्रुत्य बोधितमोक्षसाधनत्वे अप्रामाणिकतयानुपादेयस्स्यात्; वेदबोधितत्वे सर्वाधिकारत्व भङ्ग इति उभयतः पाशारज्जुरित्यत्र भरन्यासस्य वेद प्रमितत्वं दर्शयन् तथात्वेपि सर्वाधिकारत्वं च श्रुतिस्मृतिसिद्धमित्याह । श्रौतीत्यादिना । श्रौति “सर्वस्य शरणं सुहत् - मुमुक्षुर्वैशरणमहं प्रपद्ये" इत्यादि श्रुतौ प्रमीतेत्यर्थः । यद्येन काम कामेन न साध्यं साधनान्तरैः । मुमुक्षुणा यत्साङ्ख्येन न योगेन न भक्तितः । तेन तेनाप्यते तत्तन्यासेनैव महामुने । परमात्मा च तेनैव प्राप्यते पुरुषोत्तमः “इत्यादिषु सत्यं वद । धर्मं चर" इत्यादिषु श्रुतिविहितेष्वसत्य वदनधर्माचरणादिषु वाराहापुराणगतकैशिकमाहात्म्यादौ सर्वाधिकारत्वद्भरन्यासेऽपि सर्वाधिकारत्वं॥। (सा।वि) कामत्वरूपं सामर्थ्यं च भक्तिरूपोपायस्य साङ्गस्य ज्ञानं तदनुष्ठानशक्तिः तदनुगुणजन्म च प्रातिस्विकम् । एवं भरन्यासाधिकारिणोऽपि प्रारब्धभङ्गविशिष्ट मोक्षार्थित्वं साङ्गभरन्यासज्ञानं तदनुष्ठानशक्तिभक्त्यनुगुणजन्मादिशून्यत्वं भक्त्यधिकारेऽपि विलम्बाक्षमत्वं चेति प्रातिस्विकमिति नियतत्व मिति । नन्वेवं भक्त्यनुगुणजन्मादिरहिताधिकारत्वे शूद्रादीनामप्यधिकारस्स्यादित्यत्र स्यादेवेत्यभिप्रेत्याह । श्रौतीति “सर्वस्य शरणं सुहृत्” इति श्रुत्युक्ता सर्वशरण्यता न केवलं श्रुतिसिद्धत्वमात्रमेव । किन्तु, भगवद्भचनेनापि उपबृह्यतेत्याह । भगवतस्स्मृत्यापि सत्यापितेति । “सकृदेवप्रपन्नाय तवास्मीति च याचते । अभयं सर्वभूतेभ्यो ददाम्येत द्व्रतं मम” इति स्मृत्यपि॥।
इत्थं
(सा।सं) किञ्च अनन्यगतित्वरूपासती षडङ्गयोगनियताधिकारतया व्यवस्थापिता भवति भक्तिप्रपत्तिपरैश्शास्त्रैर्व्यवस्थापितेत्यर्थः । ननु स किञ्चनस्यैव स शरण्यो नान्यस्येत्यत्राह । श्रौतीति “सर्वस्य शरणं सुहृत्” इति श्वेताश्वतर श्रुतिबोधिता भगवतस्सर्वशरण्यता “सर्वलोकशरण्याय राघ वाय” इत्यादि स्मृत्यापि सत्यापिता, दृढीकृता । तर्हि श्रुतिविहितायामस्या॥।
प्रपत्तियोग्याधिकारः
मू - सत्यादिष्विव नैगमेष्वधिकृतिस्सर्वास्पदे सत्पथे ॥ २४ ॥
अभिमतफलमुकं उपायान्तरनिस्पृह॥॥
[[५०९]]
(सा।दी) प्रपदनामं सर्वाधिकारत्व QLDrision Gui सत्यादिष्विति “सत्यं वद । धर्मं चर” इत्यादि श्रुति सिद्धाळा सत्यवदनादिनी) यथा सर्वाधिकारत्वं श्र Ligu सर्वास्पदे सत्पथे, सर्वयोग्यत्वेन सिद्ध Dior प्रपदनरूपसन्मार्गी अधिकारा
GL१०५ ११ २४ ॥॥।
Q इत्यादि - उपायान्तरनिस्पृहomui, अकिञ्चनoung॥।
(सा।स्वा) मनायासम् ॥ इत्याद्युपब्रह्मणेनापि दृढीकृतेत्यर्थः । सत्येत्यादि । आदिशब्देन दानादि सङ्ग्रहः । नैगमेषु, वैदिकेषु । सर्वास्पद इति अग्निविद्या निरपेक्षत्वेन शूद्रादीनामपि योग्य इत्यर्थः अपशूद्राधिकरणन्यायस्त्वग्निविद्यासापेक्षेष्वेव । अन्यथा सत्यवचनादिषु सर्वसम्मतश्शूद्रादेरधिकारो न सिद्धयेदिति भावः । अत्र सत्पथ इति सामान्य निर्देशो वैदिकस्य नामसङ्कीर्तनार्चनप्रणामादेरपि सर्वाधि कारत्व मस्तीति द्योतनार्थः ॥ २४ ॥
णी पूर्वोक्तशङ्कैना विस्तरेण परिहरिकंsi Gsm अली उपायान्तर /१rn Hor अभिमतं Gumaruji (कं कृच्छ्र निरूपणीय प्रपत्तिळा अधिकारविशेषं मुदलाऩवै ऒरुवरुक्कुमऱिय वेण्डादॊऴियादो? ऎऩ्गिऱ ायै मुऱ्पड पुळिक्किऱार्। Quig अभिमतेत्यादि । उभयान्तरेति । उपायान्तरशक्तानं अली Co सामर्थ्या भावी निराशा अभिमतसिद्धि॥।
our
(सा।प्र) “सर्वलोकशरण्याय” इत्यादिवचनैः पूर्वोपात्तप्रमाणैश्च सिद्धमिति भावः । सर्वास्पदे, ब्राह्मण्याब्राह्मण्यविभागानादरेण स्त्रीपुंविभागानादरेण च सर्वेषामास्पदे प्राप्तुं योग्ये अनुष्ठानार्हे सत्पथे सतां स्वशेषिणं श्रीमन्नारायणं ज्ञात्वा झटिति तत्प्राप्तिकामानां तत्प्राप्त्युपायभूते भरन्यासरूपे मार्गेऽ धिकारस्सिद्धयतीत्यर्थः ॥ २५ ॥
नन्वधिकार प्रदर्शनं व्यर्थं तद्ज्ञानाभावेऽपि वस्तुतो विद्यमानाधिकारेणैवानधिकारिणा कृतमकृतमित्यस्य परिहारादित्यत्र वस्तुतो विद्यमानस्याप्यधिकारस्य ज्ञानाभावे तत्तदधिकारि विशेषमुद्दिश्यविहितोपाय विशेषप्रवृत्त्यनुपपत्तेरधिकारोऽवश्यं ज्ञातव्य इत्याह । Qug अभिमत॥।
(सा।वि) शपथ पूर्वं प्रतिपादिता अत्र श्रुतेर्नान्यपरत्वशङ्कावकाश इति भावः । ननु वेदोक्तधर्मेकथं शूद्रादीनामधिकार इत्यत आह । सत्यादिष्विवेति । सर्वास्पदे, “अज्ञसर्वज्ञभक्तानां प्रपत्तावधिकारिता” इति सर्वयोग्ये । सत्पथे, शरणागतौ । नैगमेषु, वेदोक्तेषु - सत्यादिष्विव, ‘सत्यं वद’ इत्यादि वेदविहितेषु सत्यवचनादिष्विव - अधिकृतिः शूद्रादीनामप्यधिकारः अस्तीति शेषः ॥ २४ ॥
अथ सङ्ग्रहीत श्लोकं विवृण्वन् अकिञ्चनत्वानन्यगतित्वे मोक्षार्थप्रपत्तेरधिकार इति निष्कृष्य दर्शयति । Quq अभिमतेत्यादिना - ननु स्वरूप सदधिकारेणापि कृते न फलसिद्धेः अधिकार॥। (सा।सं) मत्रैवर्णिकानामप्यधिकारे अपशूद्र नय विरोध इत्यत्र “सत्यं वद” इति श्रुतसत्य वचन वदियमिति न विरोध इत्याह । सत्यादिष्विवेति सर्वास्पदे, सर्वाधिकारे सत्पथे, सुकरोपाये शरणवरणे ॥ २४ ॥॥।
TH
[[५१०]]
मू
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
न्यासविद्यैनाकं (विद्यै) अधिकार विशेषं (कं पाली। अधिकार, अयं फलोपाय प्रवृत्त पुरुष किं फल कुंली अर्थित्व (pii, उपाय की सामर्थ्य (pio।
(सा।दी) Pu। फल परिकरादिना। अधिकार grm कीpuri। अधिकार इत्यादि। सामर्थ्यं। विधीमंQD॥।
(सा।स्वा) प्रपत्तिQuru गत्यन्तरDowng अवश्य
छ। लङ्गू]। शाल मोक्ष कुङ्कळा अभिमत फलानि सामान्येन निर्देशिकं प्रपत्ति
अङ्ग, फलान्तरार्थं स्वतन्त्र
६०८८/ ८। न्यासेति । शल प्रपत्ति विद्याशब्द
ujguru Coor निर्देशिका शक्रछा स्वरूपमनिवारणादि ज्ञानविशेषरूपQDormib, तद्वदेव प्रति नियत/sruji
मात्ररूपालीss उपासनं Curro विधेयक शाकं GuDI अधिकारविशेष(pio, परिकरविशेष व्यञ्जिकङ्कङ्काक। अधिकारेति । pg इत्यनेन परिकरविशेषाङ्गि स्वरूपविशेषयोस् सङ्ग्रहः । अधिकारं (CPung/ यथावस्थिताकार m। इङ्गु अरिवुगाऩ् मुदलाऩवैयॆऩ्ऱिव्वळविले निल्लादेयिरुक्कुम्बडियॆऩ्ऱु अधिकं प्रयोगिकं य बहुविध विप्रपत्तिju sun समीचीन न्यायोपेत प्रमाणrisongjii, सत्सम्प्रदाय
यथावस्थिताकारान्ना OLD । ज्ञापिकं
विशेषं
कण्ठाळ। शनी अधिकारसामान्यं दुर्निरूप QILD६गकी शङ्गै परिहरिलठऊं।ठ अलम् निरूपिकण्ठीpnii। अधिकार इत्यादिuni। Com GuDi ( उपाय Coo अर्थित्व(pio, jy@@ion उपाय♚ल सामर्थ्य (apii, top कर्म। सं। (), अधिकार ११८ प्रसङ्गि unQD&&& অCun फलेत्याद्युक्तिः । तथा च तत्तत्फलार्थित्वसहितं तत्तदुपायविषय सामर्थ्यं तत्तदुपायरूपे कर्मण्यधिकार इत्युक्तं भवति । फल मण्डी इत्यादि । फलार्थित्वं विनोपायार्थित्वस्याभावेन फलार्थित्वस्यावश्यकत्वाल्लाघवाच्च तदेवाधिकारानु प्रवेशार्हमिति भावः । एवमुपायविषय सामर्थ्यं विना फलविषये सामर्थ्याभावात् अवश्यकत्त्वलाघवयुक्तिभ्यामुपायविषय सामर्थ्यमेवाधिकारनुप्रवेशार्ह॥।
(सा।प्र) फलं । कं इत्यादिना । अधिकारं
इति (Poon शब्देनाधिकारनिबन्धनभूतमीश्वर पारतन्त्र्यादिरुच्यते । एवमधिकारस्य ज्ञातव्यत्वमुक्त्वा श्लोके सङ्ग्रहेणोक्तं सामान्याधिकारस्य विशेषानुगतिं दर्शयितुं तं द्वेधा सङ्गृह्याह । अधिकार इत्यादिना ।॥। (सा।वि) ज्ञानापेक्षाभावात्किमर्थमधिकारनिरूपणमित्याशङ्कय अधिकार ज्ञानाभावे सति अधिकारोचितोपाय प्रवृत्त्यसम्भवात्तदर्थमधिकारादिकं ज्ञातव्यमित्याह Que इति
पुरुषस्य poiळा इत्यनेन अधिकारकारणभूतेश्वरपारतन्त्र्याधिकं विवक्षितम् ।॥।
मं प्रविशतः
छ,
(सा।सं) अधिकारविशेषं गाळाला इति । भक्त्यादाविति श्लोके सङ्गृहीताकिञ्चन्यावान्तरभेदा
मुदलाऩवै । अधिकारविशेषशब्दोक्ताः १ इत्यनेन विशेषाधिकारनिबन्धन सर्वाधिकारत्वयोर्ग्रहणम् ।॥।
मू -
प्रपत्तियोग्याधिकारः
यी सामर्थ्य : शास्त्रार्थ suji, शास्त्रानुमत जातिगुणादि योग्यतै। इदुडैयवऩुक्कु माय्क् कॊण्डु
(सा।दी) सामर्थ्य
suji, अल अनुष्ठिकं
[[५११]]
अधिकारं pinC सिद्धी (कं।
की। शास्त्रार्थं, उपायपरिकरादि । जातिगुणादियोग्यतै, युवत्व
ब्राह्मणत्वादिका। अधिकार । उपाय फलापेक्षया वैषम्यं SIL Giri। फललं निरूपिकण्ठीmmii।
i
इत्यादिun॥।
अधिकारQLD)।
(सा।स्वा) मिति च भावः । नी सामर्थ्यं दुर्निरूपQDळी शङ्कु mui परिहरिलठ अन्यjopuji निरूपिळी। सामर्थ्यमित्यादि। शास्त्रार्थjog, अङ्गाङ्गी स्वरूपादि फलना। जातिः, ब्राह्मण त्वादिः । गुणाः, आस्तिक्य प्रभृतयः । आदिशब्देन सदाचारदिसङ्ग्रहः । @अधिकारं फल । उपयुक्तीला निरूपणं कर्तव्य Dung? उपयुक्त LDIकी) अङ्गाङ्गिना उपायान्तर्गतDI ८६०ी सन्धीकंलक उपायकुंलीढं BITL टिल् वेऱागच् चॊऩ्ऩदु कूडादॊऴियादो? इदऱ्कदऩिऱ् काट्टिल् पवुमिरुक्कै
आ वैलक्षण्य? बाळाजीस । अधिकारमित्यादि । ping अनुष्ठानसङ्कल्पात् पूवमेव muq। तथा च फलोपयुक्तत्वं तुल्य Longitò अनुष्ठान सङ्कल्पानन्तरसाध्यLDITI उपाय मण्डी ४ तत्पूर्वसिद्धत्व वैलक्षण्य ५। शुगं तदनन्तरसाध्यत्वाविशेषात्फलोपाययोर्भेद? अनुवाद्यत्वविधेयत्वाभ्यां भेदेग॥।ग) साध्यत्वQLD मुंली (कङ्ग अनुवाद्यsig GILI विधेयकं नियामक (CLIT? ढाळा उत्तर mi।
मालकण्ठ इत्त्यादि वाक्यद्वय प्रयोजन DIS
साभिप्रायविशेषणम् । प्रयोजनस्य स्वतस्सुन्दरत्वेन तस्य साध्यत्वं विधिव्यापारं विनारागादेव सिद्धDis
। फलमनुवाद्य [DI६०८ नियामक OLD…
(सा।प्र) Dou♚ं सामर्थ्यonoun इत्यनेन त्रिकतनुरित्येतद्व्याख्यातम् । नन्वधिकारो ज्ञातव्य इत्युक्तम् । तच्चहानार्थमुपादानार्थं वा स्यात् अन्यथा वैयर्थ्यप्रसङ्गात् । एवं च न तावद्धानार्थं अनभ्युपगमात् - नाप्युपादनार्थम् । तस्या पुरुष तन्त्रत्वेनोपादानासम्भवादित्यत्र यद्यपि न तत्स्वरूपोपादानार्थमधिकारज्ञानम् - अथाप्युपायविशेषोपादानार्थं तदिति सप्रयोजनमेवेत्यभिप्रेत्य त्रिविधस्यापि सामर्थ्यस्य प्रपन्नेऽनुगतिं दर्शयति । अधिकारमिति - एवं सामर्थ्यानुवृत्तिमुक्त्वा अर्थित्वस्यानुवृत्तिं वक्तुमर्थित्व निरूपक फलस्वरूपं साध्यस्य तस्य साधनं च सयुक्तिकमाह । कं इत्यादि । एवं फलं तत्साधनं चोक्त्वा तदर्थित्वस्य पक्षेऽनु॥।
(सा।वि) अनुष्ठिकंJuji, अनुष्ठातुं समर्थत्वञ्च । PO सिद्धruji कंळं इति सर्वकर्मसाधारणत्वादिति भावः । अधिकारघटकफलोपाय स्वरूपे विवृणोति
(सा।सं) अधिकारम्, उक्तविधान्यधिकारि विशेषणानि । CPCL सिद्ध प्रपत्तेरधिकार विशेषणत्ववादनिरासः फलितः ।॥।
BEISPIE
PR
मं इति इत्युक्त्या
[[५१२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू - साध्य Loss अनुवदिशा फलम् । तदर्थones साध्यons विधिssiuGoogl
प्रपत्तिरूपमोक्षोपाय विशेषनिष्ठकं लाल मुमुक्षुत्व (०६००७ स्वतन्त्र
उपायम् ।
शास्त्रजन्यसम्बन्धज्ञानादिनां उपासक साधारण कङ्क॥।
(सा।दी) उपायñलकं IG कीpi। तदर्थ इत्यादि॥॥
(सा।स्वा) (लण्ड)। तदर्थQimgjaji साभिप्रायविशेषणम् । कष्टं कर्मेति न्यायात् । उपायं स्वतस्सुन्दरDIOLOwn तस्य साध्यत्वं फलार्थ २०१८ ujjñor Cuniकी रागादेव प्राप्तwwwrroung/o१ विधेयDisi नियामकQLoon] कुङ्कु। शालु साध्य क
दाळील पाठ उपादेयम् Qugu प्राचीनबहुकोश []) ग
विधिकं
wing mo दर्शन मुंली साध्य विध्यर्थong, साधना पाठलंही साधन शब्दं निरर्थक प्रसङ्गिकं पाठं लेखकभ्रान्ति मूलQILD ५G नİgl। Q अधिकारसामान्यं निरूपितongji, प्रपत्ति प्रतिनियत Lors git अधिकारं दुर्निरूप Loopn? आकिञ्चन्यं ४ G Cu अति प्रसक्तDoorn? किञ्च, सर्वव्यापार सामर्थ्याभावरूपाकिञ्चन्यं स्वतन्त्र प्रपत्ति निष्ठेष्व सम्भावित ? यत्किञ्चिदाकिञ्चन्यमुपासक साधारण LoCmn? अपि च Q शास्त्र सारतमा मोक्षार्थ स्वतन्त्र प्रपत्ति प्रतिनियत DIoor अधिकारविशेषpio, दुर्निरूप bipir? त्वदभिमता आकिञ्चन्यं प्रयोजनान्तरार्थ प्रपत्तिनिष्ठेष्वति प्रसक्त१०६१pir? अनन्यगतित्वमुपासकेष्वति प्रसक्तं ? ढाङ्ग
। @ig इत्यादि । । अधिकार सामान्य निरूपितomi शुणी तद्विशेषं प्रस्तुती कुण्ठी lipiq। मुमुक्षुत्व पद, उपाय पदलं फलार्थित्वे सत्युपाय सामर्थ्यरूप LDITI अधिकार सामान्य jj/८/६ ) अनुवृत्ति की - सामान्यकारानुवृत्तिप्रदर्शन॥।
(सा।प्र) गतिं दर्शयन्प्रपदने अधिकार विशेषं दर्शयति । मुमुक्षुत्वPLIT इति । मुमुक्षुत्वं सम्बन्ध ज्ञानादिश्च साधारणाकार इत्यर्थः यद्यप्युपासकस्याप्यैश्वर्यकैवल्यापेक्षानास्ति ।॥।
(सा।वि) । एतदधिकारवतः । साध्य अनुवदि, साध्यत्वेनानूद्यमानं - फलस्याविधेयत्वादिति भावः । प्रयाजाद्यङ्गजन्याधिकारस्यदर्शपूर्णमासाधिकारिणः फलत्वाभावात्प्रयोजन mi इत्युक्तम् । तस्य तदनुद्देश्यमिति न प्रयोजनम् । सिद्धरूप भगवद्व्यावृत्तये साध्य Dinoor इति । अधिकारघटकफलस्यात्र निरूप्यत्वात्तद्व्यावृत्तिरिह कार्या - तदर्थमाह - साध्यLDIToor इति । “ज्योतिष्टोमेन स्वर्गकामे यजेत” इत्यादौ ज्येतिष्टोमेन यागेन स्वर्गं कुर्यादिति विधीयमान ज्योतिष्टोमादिरित्यर्थः । साधारणी कङ्क, भक्त्यादि साधारण्ये सतीत्यर्थः ।॥।
(सा।सं) तदर्थ ११०१८, इत्यादिना प्रपत्तेरनुपायत्ववादनिरासः फलितः । अथ प्रपत्तेर्विशेषाधिकारान्वक्तुमुपक्रमते । । इत्यादिना । सम्बन्ध ज्ञानादीत्यादि पदेनार्थ पञ्चकज्ञानमुच्यते । स्वतन्त्र प्रपत्तिरूप मोक्षोपाय विशेषेत्युक्त्या भक्तिनिर्वृत्ति प्रतिबन्धक पापनिवर्तने भक्त्यङ्ग प्रपत्तिरपि स्वतन्त्रैव
सा, न तस्य मोक्षोपाय इति सर्वेधा अकिञ्चन प्रपत्तेस्तद्व्यावृत्तिस्सिद्धा भवति ।॥।
प्रपत्तियोग्याधिकारः
[[५१३]]
मू - विशेषिं अधिकारं,
आकिञ्चन्य(pi, अनन्य गतित्व (upi । आकिञ्चन्य LD), उपायान्तरसामर्थ्याभावम् । अनन्यगतित्व LI६२१६), प्रयोजनान्तरवैमुख्यम्
(सा।दी) आकिञ्चन्य ji। आकिञ्चन्य - प्रयोजनान्तरवैमुख्यमिति ।
Dugm अत्र गति शब्दं कर्मव्युत्पत्ति फलपरम् । शरण्यान्तरं, देवतान्तरम् । इतरत्र करणव्युत्पत्त्या प्रापकपरम् ।॥।
(सा।स्वा) पूर्वकं विशेषाकारं angios उचित। मोक्षोपाय विशेषेति । विशेष मं आकिञ्चन्यानन्यगतित्वसमुदायमधिकार/LD/५ngjib प्रयोजनान्तरवैमुख्यरूपDoor अनन्यगतित्वं फलान्तर प्रपत्तिनिष्ठा ऊं बाधितsung आकिञ्चन्यं प्रपत्ति सामान्य अधिकार @unmg अर्थात् ज्ञापित। यं प्रपत्ति सामान्य किं अधिकारं song तद्विशेषाण अधिकारं glans अनुचित or pup चोद्यं परिहृतम् । शास्त्रेत्यादि । अत्र सम्बन्ध ज्ञानादेरूपासक साधारणत्वकथनं शेषत्वपारतन्त्र्यादिज्ञानमेव मोक्षार्थस्वतन्त्र प्रपत्तेः प्रतिनियताधिकार इति मतमनुपन्नमिति ज्ञापनार्थम् । विशेषjogung] प्रमाण सम्प्रदायैरसाधारणतयोक्तLDING। नाग अधिकपदं प्रयोगित्त। स्वतन्त्र प्रपत्ति सामर्थ्यनान्ना आकिञ्चन्य अधिकारानु प्रविष्टQLD ज्ञापितं मङ्गाऊ। कं नामसङ्कीर्तनादि निष्ठेष्वतिप्रसङ्गचोद्यpi यत्किञ्चिदाकिञ्चन्यं वा यावद्वेति विकल्पचोद्य pi परिहृतम् । आकिञ्चन्य(pi इत्यादि । अत्र च शब्दः इतरेतरयोगपरः । तदुभयं समुदितमेवाधिकार इति भावः । तेनाकिञ्चन्यानन्यगतित्वयोरेकैकमादाय कृतमति प्रसङ्गचोद्यं परिहृतम् । @ig आकिञ्चन्यQuorm]। दरिद्रत्वं विवक्षित) आढ्याकं प्रपत्तिulgi, दरिद्राकं भक्तिuigg अधिकार@urms प्रसङ्गिunn? उपायरहितत्व QILDगनी) भक्त्यारम्भात्पूर्वमुपासकस्यापि तत्सत्त्वात् । प्रपत्ति
? शब्ली उपायसामर्थ्यभावQIDगणी) प्रपत्तिरूपोपाय समर्थाला या कङ्कं असम्भवग्रस्त ॥ ? गग नानी Grupni। आकिञ्चन्यonig इत्यादि । अनन्यगतित्वमित्यत्र गतिशब्देनोपायो विवक्षित चचेतनन्यगतित्वमाकिञ्चन्यादभिन्नं स्यात् । प्रयोजनं विवक्षितं चचेतनन्य गतित्वस्योपासक साधारणत्वप्रसङ्गादपसिद्धान्तस्स्यादित्यत्राह । अनन्यगतित्व इत्यादि । वैमुख्यम,॥।
विशेषाधिकार
(सा।प्र) तथापि भक्तेः प्रारब्ध व्यतिरिक्ताघनाशकत्वात्तत्र प्रवृत्तस्य प्ररब्ध सुकृत फलभूतैश्वर्यादि साकाङ्गत्वमस्त्येव - तदभावे तत्र प्रवृत्त्यनु प्रपत्तेः । प्रपन्नस्य तु प्रारब्धेऽपि निरकाङ्गत्वरूप प्रयोजनान्तर वैमुख्यमधिकार इत्यर्थः । गम्यते प्राप्यते इति गतिशब्दः प्रयोजन वाचीत्यनन्य प्रयोजनत्वमर्थः । “गतिश्चासि जगताम् । गतिर्गम्यं शिक्षितम्" इत्यादाविवगम्यते रक्षकतया॥।
[[१]]
(सा।वि) अनन्यगतित्व Dog इति । गम्यतेप्राप्यत इति गतिः । प्रयोजनं । अतः अनन्यगतित्वं प्रयोज नान्तरवैमुख्यम्भवतीति भावः । गम्यतेऽनयेति गतिरितिगतिशब्दस्य प्रापकवाचकत्वादनन्यशरणत्व॥। (सा।सं) प्रयोजनान्तरवैमुख्यं चचेतनन्यगतित्वम् । तर्हि शरण्यान्तरवैमुख्यस्य विशेषधिकारता॥।
[[५१४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
[D] Boo
मू - शरण्यान्तरवैमुख्य - प्रयोजनान्तर वैमुख्य अर्थसिद्ध अर्थम् “ब्रह्माणं शितिकण्ठं च याश्चान्या देवताः स्मृताः । प्रतिबुद्धा न सेवन्ते यस्मात्परिमितं फलम्’ (सा।दी) या शरण्यान्तरवैमुख्यं शुun अनन्यप्रयोजनत्वमनन्य गतिकत्व Grou लाय। शयङ्का, उपपादिi।mi। अर्थ अपरिमितफलार्थिप्रतिबुद्ध अन्य
देवतैB६GI सेविuin॥।
(सा।स्वा) असहिष्णुत्वम् । उपासकस्यतु प्रयोजनान्तरासक्त्यभावेऽपि तत्सहिष्णुत्वान्नति प्रसङ्ग इति भावः । उपायान्तर सद्भाव Cum शरण्यान्तर सद्भावनाकं तदेकोपायत्वाध्यवसायात्मक भरन्यास रूपोपाय निष्पत्तिघटिया शरण्यान्तरवैमुख्य अधिकारिकं छ आवश्यकunQ८।६० अनन्यगतित्व DIG ? न । शरण्येति । अत्र वैमुख्यं स्वाभीष्ट फल निष्पत्तौ परम्परयापि शरण्यान्तरान्वयासहिष्णुत्वम् । Q
वैकल्पिक १८० G Gon? उक्तरीत्या भरन्यास निष्पत्त्यर्थं प्रयोजनान्तर वैमुख्य पक्षेऽपि शरण्यान्तर वैमुख्यं Corom? गान m। प्रयोजन इति । अत्रानन्यगतित्वशब्दस्य योजनाभेदमात्रे विकल्पं @ni Cuऊङ्की शरण्यान्तर प्रयोजनान्तर वैमुख्य रूपार्थ विकल्पं गां उवतशङ्कावकाशीं@unm / अन्य वैमुख्यादन्य वैमुख्य सिद्धिQui ? (द्वं @supri अर्थ इत्यादि अर्थGung। अर्थ सिद्धी प्रकार (@mulg परिमित
तावन्मात्रफलप्रदा कार्यकरं
फलविमुख ग्रासं
तद्वैमुख्यात्॥।
(सा।प्र) प्राप्यत इति गतिशब्दो रक्षकत्ववाचीतिच स्यादिति शरण्यान्तरवैमुख्यं वा अनन्यगतिशब्दार्थ इत्याह शरण्यान्तर वैमुख्य इति । नन्वेवमुभयार्थबोधकत्वे उभयस्याप्यर्थस्य प्रपन्ने आवश्यकत्वात्सकृत्प्रयुक्तशब्दस्यार्थद्वयपरत्वे विरम्यव्यापार प्रसङ्गात् अन्यतरस्वीकारे अपेक्षितस्यानुक्तिस्स्यादित्यत्र देवतान्तर भजनस्य क्षुद्रफलमात्रसाधकत्वात्फलान्तरवैमुख्यादेव तत्प्रदन शरण्यान्तरवैमुख्यमप्यर्थात्सिद्ध्यतीति प्रयोजनान्तरवैमुख्यरूपोऽर्थोऽत्र स्वीकार्य इत्यभिप्रेत्याह - शा प्रयोजनान्तरवैमुख्य♚ggi अर्थ सिद्धमिति । अर्थात्सिद्धं प्रमाणतो दर्शयति । अर्थमित्यादिना “यस्य देहान्तरकृते शोकोदृप्तस्स उच्यते” इत्यादि प्रकारेण दृप्त प्रपन्नस्य प्रारब्धदेहानुभाव्यसुखे सङ्गादनन्यप्रयोजनत्वासिद्धेरधिकारो न स्या॥।
[[१]]
(सा।वि) मप्यर्थो भवतीत्याह । शरण्यान्तरेति । सकृत्प्रयुक्त शब्दस्यार्थद्वयपरत्वे विरम्य व्यापार प्रसङ्गः । अन्यतरस्वीकारे अपेक्षिता काङ्क्षाया अनिवृत्तिस्स्यादित्यत्रापि शरण्यान्तरवैमुख्यसिद्धिमाह । श। इति । अनन्यप्रयोजनस्य न देवतान्तरा श्रयणमिति भावः । ननु “यस्य देहान्तरकृते शोको दृप्त॥। (सा।सं) न सिद्ध्येदित्यत्राह । शरण्यान्तरेति - गतिशब्दस्य व्युत्पत्तिभेदेन उपेयस्यैवोपायोपस्थापनेऽपि शक्ति तौल्यादिति भावः वैमुख्यद्वयमप्यधिकारतया विशिष्येहावश्यकमप्येकेन शब्देन न युगपदु पस्थाप्यमित्यभिप्रेत्य शरण्यान्तरवैमुख्यास्यान्य लभ्यतामाह
शिका इति
युगपदुपस्थापन एव विरोधाद्विवक्षाविशेषेण कदाचिच्छक्तित एव शरण्यान्तरवैमुख्योपस्थापनाय तत्तत्सिद्धिं समुच्चिनोति
वैमुख्य कुं॥।न
प्रपत्तियोग्याधिकारः
[[५१५]]
मू - इत्यादि ६० ५६०० - तीव्रतम Door मुमुक्षुत्व Lormi ८ देहानुवृत्त्यादिप्रयोजनान्तर सक्त १६०७०६२१६० मोक्षार्थ १०८ प्रपत्तिwi jo Com प्रयोजनान्तर (ii) की अनायकं ॥।
(सा।दी) Gjळा। शु। अनधिकारिकृत दृप्तप्रपत्तिनिष्फल DIBIG Gur ii। तीव्रतममित्याति । प्रयोजनान्तरं द्विविधम् । ऐहिकामामुष्मिक QILD॥। अहीं ऐहिक प्रयोजनान्तरस्पर्शी अनन्यगतित्वरूपाधिकारं Lag आमुष्मिक प्रयोज नान्तर स्पर्शनंलीं आधिकारहानि १ अर्थ देहानुवृत्त्यादि प्रयोजनान्तरसक्तITUT मोक्षार्थLD१८, प्रपत्ति ॥।
(सा।स्वा) तद्वैमुख्यसिद्धिप्रकारं
प्रमाण लाम्बी स्पष्ट फलं भरन्यासनिष्पत्त्यर्थमुपायसामर्थ्याभाव (ji शरण्यान्तरवैमुख्यgi big coloni मुमुक्षु (कं छील अधिकारिकं प्रयोजनान्तरवैमुख्यं Cour? तीव्रतममुमुक्षुत्वपरीवाहLDI & गनी तीव्रतममुमुक्षुत्वं कृाळा Common? उपासका ं मुमुक्षुत्वमात्रDOLD? ( Quri। तीव्रेत्यादि - अत्रादि शब्देनाचवतार
सेवानुवृत्त्यादि सङ्ग्रहः प्रयोजनान्तरसक्त ू। प्रयोजनान्तरस्पर्श। स्पर्शश्च तत्र रुचिस्तत्सहिष्णुत्वं च आसक्तासक्त
निर्देशिलं ५। देहानुवृत्त्यादौ रूच्यभावेऽपि तत्सहिष्णुत्वमात्र सङ्ग्रहि८६०८ सन्ध अनानकं इत्यादि - प्रपत्तेरभ्युपगतप्रारब्धभञ्जकत्वा भावादिति भावः । तथा चोपासकामं ५
या मुमुक्षुत्व मात्रेण मोक्षसिद्धि ITI की विलम्बि ठ प्रयोजनान्तरवैमुख्य पर्यन्ततीव्रतम॥।
(सा।प्र) दित्यत्राशक्तेर्विलम्बाक्षमत्वस्य च प्रत्येकमधिकारत्वाद्दृप्तस्याप्य शक्तत्वेनाधिकारोऽस्त्येव - एवं च तस्य किञ्चित्कालानुभाव्य प्रयोजनान्तर सहत्वे तदपि प्रदाय पश्चान्मोक्षमपि प्रयच्छतीत्यभि प्रेत्याह
तीव्रतमIDIO इति एवं “अतोऽहमनुपायत्वात्कृपणोकिञ्चनो गतिः” इति॥।
[[१]]
(सा।वि) स्स उच्ते” दृप्तस्य प्रारब्धदेहानुभाव्यसुखे सङ्गादनन्य प्रयोजनत्वासिद्धेरधिकारो न स्यादित्यत आह । तीव्र Dinoor इति । प्रयोजनान्तरं द्विविधम् । ऐहिक मामुष्मिकं चेति । तत्रैहिकं देहानुवृत्त्यर्थ प्रयोजनान्तरवशादनन्यगतित्वं न निवर्तत इति कल्पनीयम् - अतो दृप्तविभागस्य प्रमाणप्राप्तत्वात् । अन्यथा न कश्चिदपीहलोके प्रपन्नो लभ्येत । तथा सति “s कृतीjhiig” इत्यादि प्रमाणविरोध इति भाव; । प्रयोजनान्तर नाना मं। प्रयोजनान्तरमर्यादायाः॥।
(सा।सं) मित्यपि शब्दः । अथापि यदा प्रयोजनान्तरवैमुख्यमेव शक्त्या उपस्थितम् । तदा मोक्षेतरप्रयोजनविमुखस्य मुमुक्षोस्तत्प्रधानासमर्थशरण्यान्तरवैमुख्यमर्थसामर्थ्यादेव भवतीत्यर्थसिद्धत्वोक्तिः आर्तादिष्वपि शरण्यान्तरवैमुख्यान्नतेनार्थसिद्धता प्रयोजनान्तर वैमुख्यस्येति - अनेनैव शरण्यान्तरवैमुख्यस्यार्थसिद्धत्वोक्तिरिति बोध्यम् । वक्ष्यमाण विशेषाधिकारेषु कालक्षेपाक्षमत्वमभ्यर्हितोऽधिकार इत्याह - तीव्रेति - यद्वा, प्रयोजनान्तराणामपि प्रधानफलाविरोधे कथं तद्वैमुख्यस्य विशेषाधिकारत्वमित्यत्राह । तीव्रेति, तथा च विलम्बाक्षमस्य॥।
[[५१६]]
मू - मोक्षं विलम्बिकं
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
आकिञ्चन्य, अनन्यगतित्व किं० निबन्धनम् - उपा-
यान्तर।] कां ूं अधिकारि अज्ञानाशक्ति, फलविलम्बासहत्व (pi
(सा।दी) सूचितम् । ब्गी आकिञ्चन्यादिकं मूल Gujari। आकिञ्चन्येत्यादिã यथासङ्ख्यं निबन्धन Qormulg। उपायान्तराज्ञानादि आकिञ्चन्यमूलं
बासहत्वमनन्य गतित्व॥।
पडि
[[१]]
फलविलम्-
(सा।स्वा) मुमुक्षुत्वं Coupon। आकिञ्चन्यjpuji, अनन्य गतित्व, किं विशेषाधिकार । Gor? केषुचिदङ्गेष्वज्ञानाशक्त्यादिना उपासक कं ५ सम्भावित उपायान्तर सामर्थ्याभावरूपाकिञ्चन्यं तं अतिप्रसक्ताprr? स्वरूपानुचितत्वज्ञानमूल Lons यान्नीकं मां ऊं । सम्भावित? ूं GIFT आकिञ्चन्यानन्यगतित्व [१८] विलक्षण [१५०६) अतिप्रसङ्गQui विलक्षण risons ii आकिञ्चन्यादिकं मूलQLD? GT Teli Gruin कीpri। @आकिञ्चन्य इत्यादि । आकिञ्चन्य विशेषिकी उपासकनिष्ठाकिञ्चान्यादिकं व्यावर्ति की स्वतन्त्र प्रपत्ति विशेषाधिकार काढण आकिञ्चन्यविशेषjg।कण्ठळं अनन्यगतित्व विशेष।
कण्ठ उपायान्तर॥नीळा अङ्गमात्रे क्वचिदज्ञादिनाgji, अङ्गिस्वरूप की PIL अज्ञानादिकं अज्ञानादि ५Cr पाऊं विलक्षण DIs it आकिञ्चन्य (poor Lrons ऊं मूल GLD। ५००/। फलविलम्बेतिफलविलम्बासहत्वमुपासक, अधिकारिकं २६० ungli इदुवे इवऩ् तिऱत्तिलिप्पडियोर् aमुण्डागैक्कु Hrमॆऩ्ऱु करुत्तु। यद्वा, ू ञ्छ यथासङ्ख्यान्वयsupp अज्ञानादिना आकिञ्चन्यमात्र निबन्धन Loin B ४। विलम्बासहत्व @Gigi निबन्धन Limbojio, योजि८/Lib। फलवि लम्बासहत्व निबन्धनLombojGuorrii आकिञ्चन्य चरमश्लोकाधि कारी उपपादिऊं॥॥
अधिकारीति उपासक CG
(सा।प्र) लक्ष्मीतन्त्रोक्तप्रकारेण उपायान्तरानुष्ठानाभावरूपमाकिञ्चन्यमनन्य प्रयोजनत्वरूपमनन्यगतित्वं चोक्त्वा दृप्तस्य भरन्यासाधिकारं चोक्त्वा आकिञ्चन्यानन्यगतित्वयोर्निबन्धनन्दर्शयन् अर्थसिद्धस्य शरण्यान तरवैमुख्यस्यापि निबन्धनं ज्ञातव्यमिति तदप्याह आकिञ्चन्य । इत्यादिना॥।
(सा।वि) प्रयोजनान्तरानुभवार्थमित्यर्थः । धीना, विलम्बेत । शीघ्रं न प्राप्यत इत्यर्थः । निबन्धनमिति यथासङ्ख्यं द्रष्टव्यम् । आकिञ्चन्यस्य निबन्धनं उपायान्तराज्ञानादिकम् । अनन्यगतित्वस्य निबन्धनं फलविलम्बासहत्वम् - विलम्बसहस्य प्रयोजनान्तर वैमुख्याभावात् - तत एव मधुविद्यादिषु वस्वादित्यप्रयोजनान्तरानुभवार्थ दर्शनादुपासकव्यावृत्तः प्रपन्नाधिकारविशेषः प्रयोजनान्तर॥।
(सा।सं) अविलम्बितसिद्धि विरुद्धत्वादधिकार विशेष प्रयोजनान्तरवैमुख्य मावश्यकमिति भावः । आकिञ्चन्यानन्यगतित्वयोर्भक्तव्यावृत्तत्वं तदुभयनिबन्धनमुखेन दर्शयति । इति । प्रमित्यादि मत्वादेव भक्तो नाकिञ्चनः । विलम्बसहत्वान्न प्रयोजनान्तरविमुखोऽपीति भावः । शरण्यान्तरवैमुख्यस्य ।॥।
प्रपत्तियोग्याधिकारः
[[५१७]]
मू क्रीं शरण्यान्तरवैमुख्य निबन्धनम् । “यथा वायोस्तृणाग्राणि वशं यान्ति बलीयसः । धातुरेवं वशं यान्ति सर्वभूतानि भारत” कीqui पीकंळं ऎऩ्गिऱबडिये तऩक्कुम् पिऱरुक्कुम् कुण्डी कंळील भगवदेक पारतन्त्र्याध्यवसाय (pio प्रयोजनान्तरवैमुख्य (pio-
(सा।दी) मूलम् । फलविलम्बसह प्रयोजनान्तरवैमुख्यरूपानन्यगतित्व। शुक प्रपत्ति विशेषाधिकार♚। यथेत्यादि, बलवान् वायुकं तृणाग्रri। पराधीन Loging u सर्वप्राणि सर्वस्रष्टा ईश्वर परतन्त्र LDI
कञ्छ॥।
(सा।स्वा) ४Gळीmp। Coup उपायान्तरमुण्डी अज्ञाना शक्त्यादिली की मङ्कील नाथमुनिप्रभृति५(५)कं स्वतन्त्रप्रपत्यधिकारं सिद्धि। प्रयोजनान्तरवैमुख्यरूपानन्यगतित्वं शाकं विशेषाधिकार Logo शरण्यान्तरवैमुख्यरूपानन्यगतित्व लं विशेषाधिकार
माळा६१५] ĐnGCLD? भगवदेकपारतन्त्र्यज्ञानमूलLDITS शरण्यान्तरवैमुख्यं तत्त्ववित् । उपासका पक्कलिलुमिल्लैयो? इङ्गुच् चॊऩ्ऩ त्तिल् काट्टिल् वेऱुबट्टदागै याले असमिल्लैयॆऩ्ऩिलिप्पडि इङ्गु वेऱुबट्टदागवॊऩ्ऱु उण्डागैक्कु मूलQLDBI? GTQJ
pi। शुक्र इत्यादि । org/ प्रपत्ति विशेषाधि कारलं । कङ्गनाQurig। भगवदेकेत्यादि । उपासक ) Gunnis पक्कलिल् इव्विरण्डुमिरुक्कैयाले सरिदिमाऩ इव्विरण्डुमे इदुक्कु पुमॆऩ्ऱु ५५।♚५]। लोकेश्वरत्वेन प्रसिद्ध ब्रह्मरुद्रादिकं मं भगवत्पारतन्त्र्य
CurrQuòाठी शङ्कावारणार्थम् प्रमाणोदाहरणं प्रपत्ति सर्वाधिकार Louis Q काकं नियतक शां अधिकारविशेष॥।
सम्प्रदाय
(सा।वि) वैमुख्यमनन्यशरणत्वस्य निबन्धनमाह ली शरण्यान्तरेति । कुण्डी कण्ठील। साधारणतया स्थितेत्यर्थः । पारतन्त्र्याध्यवसायpio इति समुच्चयेन पूर्वोक्तमन्य प्रयोजनवैमुख्यञ्च सङ्गृह्यते । उक्तं खलु पूर्वं प्रयोजनान्तरवैमुख्य शरण्यान्तरवैमुख्यमर्थ सिद्धमिति प्रयोजनान्तरवैमुख्यं पारतूत्र्याध्य वसायश्च शरण्यान्तर वैमुख्यस्य कारणमित्यर्थः नन्वकिञ्चनस्य भगवानुपायान्तरस्थाने निविष्टो भवतीत्यतस्त्वकिञ्चनस्याधिकारः प्रयोजनान्तरवैमुख्यरूपमनन्यगतित्वमधिकार इति कथमित्यत्राह । प्रयोजनान्तरवैमुख्यमिति प्रपत्त्यधिकारविशेषः सकिञ्चनस्यापि विलम्बासहिष्णुत्वे प्रपत्तावधिकार इत्यर्थः । विलम्बसाध्योपायस्थाने भगवान्निविष्टो भवतीत्यर्थः । ननु शरण्यान्तर वैमुख्यस्य भक्त साधारणत्वात् विशेषित्त अधिकार मित्युपक्रम्य उक्तस्थले अनन्यगतिरिति शरण्यान्तर वैमुख्यLDIT & Lomio इत्युक्तेस्तात्पर्यं किमिति चेन्न । आकिञ्चन्ये सत्यपि प्रयोजनान्तरवैमुख्ये सति शरण्यान्तरवैमुख्या भावे भगवति भरन्यासो न सिद्ध्यति ।॥।
(सा।सं) भक्तप्रपन्नसाधारण्यं तन्निबन्धनमुखेन दर्शयति । श्री इति । अत्राकिञ्चन्यशरण् यान्तरवैमुख्ययोस्सर्वप्रपत्तिसाधारणविशेषाधिकारता । प्रयोजनान्तरवैमुख्यस्य तु मुमुक्षुकर्तृक सर्वभरसमर्पण एव विशेषाधिकारतेत्याह । प्रयोजनान्तरवैमुख्यं प्रपत्त्यधिकारविशेषमिति ।॥।
क
[[५१८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू - प्रपत्त्यधिकार विशेषं “सपित्रा च परित्यक्तस्सुरैश्च समहर्षिभिः । त्रीन् लोकान्सम्परिक्रम्य तमेव शरणं गतिः ॥ अह मस्म्यपराधानां आलयो किश्चनो गतिः । अकिञ्चनोऽनन्यगतिश्शरण्य । अनागतानन्तकालसमीक्षयाप्यदृष्ट सन्तारोपोयस्तत्प्राप्तये च तत्पादाम्बुजद्वय प्रपत्तेरन्यन्न मे कल्पकोटि सहस्रेणापि साधनमस्तीति मन्वानः ।
५०० प्रमाण सम्प्रदाय [१६] सिद्धम् ।
(सा।दी) GILD१०५, प्रपत्त्यधिकार विशेष कुण्डी प्रमाणं
quor”
की। स पित्रा चेत्यादि स पित्रा चा आकिञ्चन्य pii तमेव ां अनन्यगतित्व (pio सूचित। अगतिः, अनन्य गतिः ढाळा - अदृष्टसन्तारोपायः । आकिञ्चन्यं ♚। तत्पादाम्बुजप्रपत्तेरन्यन्न मे
अनन्यशरणत्व द्योतितम् । ४५, साधन api गतिuyi । प्रमाण risarmb सम्प्रदाय लळं सिद्धq। उक्तविशेष॥।
[[१]]
स
(सा।स्वा) (PLIT GLo? प्रमाण सम्प्रदाय ri नाng सिद्धons QGpri। प्रपत्तीत्यादि। स पित्रेत्यादि । शुक्रী पूर्वार्ध शरण्यान्तर वैमुख्यpii, तृतीय पादलं आकिञ्चन्य मी। Dj फलान्तरार्थ प्रपत्तिgi Qurg ज्ञापिता क। श्लोकां उदाहरिलं॥ ४८६०, साधनम् । उपायान्तर(pii शरण्यान्तर pib pig Queum, “सर्वस्यशरणं सुहृत्" इत्यादि प्रमाण सम्प्रदाय (१) की सर्वाधिकारत्वं सिद्धि wing? उक्ताधिकारविशिष्टत्वे सर्वकं अधिकारी तत्पर ना अलंलं प्रमाण सम्प्रदाय मृग ८०G Com? Gun तत्तद्विशेषाधिकार विशिष्ट॥। (सा।प्र) आकिञ्चन्यानन्यगतित्वयोरधिकारत्वे प्रमाणान्याह प्रपत्त्यधिकार विशेषमित्यादिना पित्राचेति शरण्यान्तर राहित्ये प्रमाणम् अनागतानन्तकालेत्यादि उपायान्तरराहित्ये प्रमाणम् ।
गं इति शरण्यान्तरराहित्ये प्रमाणम् । ४८, रक्षकतयाधिगम्यः
ऒऩ्ऱिल्ला एकोऽपि नास्ति । रक्षकः कश्चिदपि नास्तीत्यर्थः - " ♚porn mrig कणुम् पऱ्ऱऩल्लेऩ् निऩ्ऱिलङ्गु पादमऩ्ऱि मऱ्ऱोर् पऱ्ऱिलेऩ्। ऒण्डॊडियाळ् तिरुमगळुम् नीयुमे निलानिऱ्पक् कण्ड माला" इत्यादिः प्रभृतिपर्याय शब्दार्थः । कींumpoor, त्वद्विषये भक्तोऽपि न भवामि । कालीगढली, तव देदीप्यमान दिव्य चरणारविन्द व्यतिरेकेन । Lojpri ♚, अन्यत्किञ्चिदवलम्बनं नास्ति । प्रकाशमानत्वं च । “पादेन कम लाभेन ब्रह्मरुद्रार्चितेन च । पस्पर्श पुण्डरीकाक्ष आपादतल मस्तकम्" इत्यादि शास्त्रेष्विति भावः । आभ्यामुपायान्तरराहित्यमवगम्यते । @quin की Di Buy Go for pu ५०० की “नानयोर्विद्यते परम्" इत्युक्तप्रकारेण लक्ष्मीविशिष्टस्य तवाभिमानान्तर्भूततयैव सर्वस्य सत्तास्थिति प्रवृत्तयस्स्युरिति त्वत्सङ्कल्परूपसामर्थ्य मवगम्य प्रयोजनान्तरविमुखो॥।
(सा।वि) इतर साम्य बुद्ध्या कृतेऽपि भरन्यासे भगवतो भरस्वीकर्तृत्वासम्भवाच्च उपयान्तराशक्तिज्ञानेनैव रक्षकान्तरज्ञानाभावज्ञानेनापि कार्पण्यातिशयसिद्धेश्च विशिष्याप्युपयोगोस्तीति तात्पर्यानदनन्य शरणत्वादौ प्रमाणान्याह । स पित्रेत्यादिना - ४६०, रक्षकतयाधिगम्यः - om। त्वद्व्यति॥। (सा।सं) प्रपत्तिविशेषाधिकार मित्यर्थः । स्वतन्त्रप्रपत्तेरुक्तत्रयमपि विशेषाधिकार इत्यत्र मानमाह, स पित्रा चेत्यादिना । तर्हि, विशेषाधिकार विधुरो न प्रपत्त्यधिकारीति कथं सर्वाधिकारतेत्य॥।
प्रपत्तियोग्याधिकारः
[[५१९]]
मू - । अधिकारं Gujpoi प्रपत्ति जात्यादि नियम सर्वाधिकारत्वं
अन्दणरन्दियरॆल्लैयिल् निऩ्ऱ
(सा।दी) अधिकार
अधिकार सर्वाधिकारत्व Quorijoor Qur
i। अधिकारं Quppi इत्यदि वर्णाश्रमादिना अधिकार LI
सर्वजातीयाधिकारत्वं japons।
उक्तार्थjogi umiLLng सङ्ग्रहिलं काळी। अल इत्यादि । भळा, शिष्यस्नेहि कळाऩ आचार्य आलं ब्राह्मणतं। श्रीui, श्वपाकतं।
उभयावधि मध्यलं॥।
(सा।स्वा) सर्वाधिकारत्वं सर्वोपायसाधारण प्रपत्तिकं विशिष्य सर्वाधिकारत्वोक्ति निष्फलैBIT CAIT? श्रुत्यादि सर्वशब्दpio सङ्कुचित ? pri। इत्यादि । इत्यनेन लघुतरत्वं ख्याप्यते । शी अधिकारसम्पादनं लघुतर Long, वर्णाश्रमादिनियतत्व उपायान्तर) Curs पीली अधिकारि बाहुल्यं की विशिष्यसर्वाधिकारत्वं सफल OLD / अधिकारं Quppmov इति । Durga अधिकारCLD सिद्धिIT
तथा च अधिकारं Qum LILL पश्वादिना LILL Curr उपयुक्तज्ञानादिहीन coruji @j LILLTDwn शङ्कोचस्यावर्जनीयत्वादगत्या सर्वशब्द मिङ्गिव्वळवु अरिवुगळ् पॆऱ्ऱ ऎरैयुमे सॊल्लुगिऱदॆऩ्ऱु कॊळ्ळ वेणुमॆऩ्ऱु करुत्तु। जात्यादिनियमं सर्वाधिकारत्वं सिद्ध सर्वजातीय कं अधिकारं तुल्यDI & GL? सर्वाधिकारत्व (porgi ब्राह्मणादिक्षा उत्कृष्टmsung शूद्रादिना अवकृष्ट, ६० अधिकारी गौणमुख्यतारतम्य
Curr? अंश सम्प्रदाय CLIT? ढाकी शङ्कमना परिहरिupl QBQ अधिकारार्थLLng सङ्गहिमं कीpii। अलण्ड इत्यादि । श्र
टु
ब्राह्मणां। कीii, अन्त्य
श्वपाक
mu ॥।
(सा।प्र) भवम् । एतेनानन्य प्रयोजनत्वमुक्तम् । उक्ताधिकाररहितानां प्रपदनं नोपाय इति तस्य सर्वाधि कारत्वं न स्यादित्यत्राह, अधिकार Qupps इति ॥
एवं सर्वजातीयेषु तापत्रयातुरैर्मुमुक्षुभिरकिञ्चनैरनन्यगतिभिरेव भरन्यासोऽनुष्ठेयो नान्यैरिति निर्णय सामर्थ्यं स्वस्याचार्यकृपालब्धमिति दर्शयति । इति । ळ पदं प्रथममुक्त्वा इत्यादेर्यथापाठ एवान्वयः । wormळं; ब्राह्मण्य॥। (सा।वि) रिक्त एकः-@ङ्ग, नास्ति । प्रपत्तेस्सर्वाधिकारत्वं कथमित्यत आह ।
अधि कारं Quino इति, एतदधिकारः प्राप्तश्चेत् - अकिञ्चनानन्यगतित्वाद्यधिकारः प्राप्तश्चेदित्यर्थः । । ब्राह्मणमारभ्य चण्डालपर्यन्तेषु जनेषु उपायान्तराशक्तैरनन्य प्रयोजनैर्मुमुक्षुभिरूपायत्वेनाश्रयणीयं निरवधिकनिर्विघातकरूणावरुणालय भगवन्तं अस्मदाचार्या उपदिदिशुरिति गाथया प्रतिपादयति ।
আñला। इति । आलं। ब्राह्मणाः । wii, अन्त्यजाः । ॥।
(सा।सं) त्राह । इत्यादि ॥
अधिकारार्थं सङ्गृह्णति । श्रइति । ब्राह्मणमारभ्य चण्डालावधिकतया विद्यमान कृत्स्न॥।
[[५२०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू - १, srifugmi, usuji वऩ्दगवेन्दि वरुन्दिय
(सा।दी) अलला। सर्वजातीय mpson प्रधानys, संसारार्ति प्रधानmulg। BILriकी कृशतृns। गळालuri, अनन्यगतिsami, ug -
Pऊ। संसारार्त
अकिञ्चन m। brij६०८, Gujली इत्यादि । ळा क्र।
कृपै।D, अनतिक्रमणीयत्वम् । सहजकारूण्य GILD ६१६०५ अßujjी, धरिलं।
QJiली, चेतनोज्जीवन रूप कृषि प्रयास कळा॥॥
(सा।स्वा) Quउभयावधिमध्य Borm - अलला। सर्वलोक ६rpuq - Grizon poons, संसारार्त प्रधान - अवधारण ऎऩ्ऱबडि व्यवच्छेदिßळीmm। - आर्तत्वदृप्तत्व
फलविलम्बाविलम्ब risin
सर्वजन (L
जात्यादि ५०r sun तत्प्रयुक्त
Guorm
LDITGT अधिकारी गौणमुख्यतारतम्यßs Gunऊङ्की जात्यादिप्रयुक्त कलङ्क]। [५]Liİळी अकिञ्चनmui - BILTigळक, कृशक - शाळा, अन्यरहित
अत्रान्यशब्देन प्रयोजनान्तरं शरण्यान्तरं च विवक्षितम् - या उपायान्तर प्रयोजनान्तर शरण्यान्तरेभ्यः प्रत्यावृत्त
-
कृपैल - बलिष्ठत्वम्
-
महद्विरप्यपराधैरप्रकम्प्यत्व Dpg - नली, यादृच्छिक सुकृतादिव्याजकण्ण धरि लं
grmula - लण्ड, यल - प्रयास - चेतनोज्जीवन॥।
वरुन्दिय, वरुन्दुगै
तॆऩ्ऱबडि
(सा।प्र) जातिमारभ्य चण्डालत्वपर्यन्त तत्तज्जातिमत्सु सर्वेषु लोकेषु सर्वेषु जनेष्वित्यर्थः । @mjp वरे मुदलाग,
UC Poons, शोकाविष्ट मारभ्य । “BILL BIL” इत्यादौ नुडङ्गु शब्दस्यावनत्यर्थत्वात्प्रणताभूत्वेत्यर्थः । अऩऩ्ऩियराय्, अनन्या भूत्वा । एतेनानन्योपायत्वानन्यगति कत्वरूपाधिकार उक्तः । uuji, उक्ताधिकारिणो भगवन्तं प्राप्य यथा समाश्रयेयुस्तथा । नील, प्रबलदयावत्वात्स्वयमेव प्रयतमानम् । “एवं संसृति चक्रस्थे भ्राम्यमाणेस्वकर्मभिः । जीवे दुःखाकुले विष्णोः कृपा काप्युपजायते ॥’ इत्युक्ततादृशकृपयास्माकं स्वप्राप्तये स्वयमेव प्रयतमानं कृपायाः प्राबल्यं च “मित्रभावेन सम्प्राप्तं न त्यजेयं कथञ्चन । दोषो यद्यपि तस्य स्यात् “॥।
(सा।वि) अवधौ । ब्राह्मणमारभ्य चण्डालपर्यन्तेष्वित्यर्थः । लाल, विद्यमानाः । । सर्वे । उलगु लोकाः । जना इत्यर्थः । @mjpai, दुर्लभोपायान्तराभावाच्छोकाविष्टाःलगाक प्रधाना यथा स्युस्तथा । संसारार्तिरेव प्रधानं यथा स्यात्तथेत्यर्थः । mi, अनन्यप्रयोजना भूत्वा । एतेनानन्योपायत्वानन्यगतित्वरूप प्रपत्त्यधिकारो दर्शितः । ।, आगत्य । BILİळी, प्रणता भूत्वा । अ, यथोपायत्वेनाश्रयेयुस्तथा । १६० दृढम् । ४ कृपाम् । नली, धृत्वा । ली, स्वाश्रयणाय स्ववयमेव यत्नं कुर्वन्तम् ।॥।
(सा।सं) जनमध्ये । Gigour Pors DILrकी, स्वानुगुणोपायान्तराभावात्प्रपत्त्यलाभाच्च शोकाविष्टा एव प्रथममवनताः कृपणाः सन्तः । श्रनाळा, अनन्यप्रयोजनाः अनन्यशरणाश्च सन्तः unguius, आगत्याश्रयणप्रकारम् । आश्रयणीयं निर्दिशति । Gjoor ५०४ इत्यादि । सुदृढकृपाविशिष्टस्सन् रक्षणाय स्वयमेव मद्विषय प्रयत्नवन्तम्॥।
तगवु
[[४]]
प्रपत्तियोग्याधिकारः
मू - आलं ॥ १७ ॥
(सा।दी)
लाल, BPL स्वामीuri अनन्त
[[५२१]]
जगत्कारणभूत। सर्वशेषि
Tor ईश्वर अल, शरणं पळं प्रकार कुङ्कु। अलीलं & आचार्यस
काशात्
(सा।स्वा) रूपकृषिui प्रयास -
॥ १७ ॥॥।
@विशेष []
[[४]]
Lu स्वामिumi अनन्त गा जगत्कारणभूत
शरण्यतै उपयुक्त Gq - अ, शरणं प्रकार - शरणं ४G अधिकारिक कं
पुगलाम्बडि छनाना प्रकारjmgQq - परकं अधिकार सॊल्लुगिऱाप् पोलऩ्ऱिक्के इप्पाट्टिल् अऩैत्तुलगुमॆऩ्ऱु अरिसिगङ्गळै प्रधानons निर्देशिलं - भळा, प्रीतिमान्ना, गुरुविषये भगवद्विषये च भक्तिमान् आचार्य mulg। अलं । His आचार्यसकाशात् । g उपदेशिलाङ्ग ॥ १७ ॥
उपायान्तरमुंली ज्ञानशक्त्यादि समुदायLD अधिकार Gun प्रपत्ति तत्तदभाव समुदायOLD अधिकारी) नाथमुनि प्रभृति मं प्रपत्त्यधिकार? एकैका
भाव॥।
(सा।प्र) दित्यादिषूक्तमाश्रितानामुत्तराघ क्षान्ति हेतुत्वम् - mu, अस्माकं स्वरूपोपाय पुरुषार्थानां हेतुभूतं त्रिविध परिच्छेदरहितं भगवन्तम् ।
। “शुद्ध भावं गतो भक्त्या शास्त्रद्वेद्मि जनार्दनम्” इत्युक्त प्रकारेण भगवन्तं जानन्तोऽस्मदाचार्या अस्माभिरप्येवं भूतो भगवन्यथा संयक् ज्ञायेत तथा अबोधयन्नित्यर्थः ॥ १७ ॥
उक्तस्य प्रपदनाधिकारस्य आकारान्तरेण पञ्चदशविधत्वं दर्शयंस्तेषां भक्त्यधिकाराभाव॥।
(सा।वि) आलं। त्रिविधपरिच्छेदरहितम् । शुक्र कारणभूतं भगवन्तम् । mii। अस्माकम् । अळाLi, स्नेहवन्तो देशिकाः । अली, स्वयं निश्चित्य । अलीधी लङ्ग, उपदिष्टवन्त एव । यद्वा, BILriİकी, कृशाभूत्वा । श्रङ्ग, आदिल अ शरणत्वेनाश्रयण प्रकारम् । अलीलण्डलीय इत्यन्वयः ॥ १७ ॥
अथ भक्तियोगस्य साङ्गानुष्ठानशक्तिः साङ्गयोगस्वरूप निर्धारणं शास्त्रविहितजातिगुणादियोगो विलम्बसहत्वं चेति चत्वारो मिलित्वा भक्तियोगस्याधिकारः - तद्राहित्यं प्रपत्तेरधिकारः सच पञ्चदशधा सम्पद्यते - तत्र चतुर्णामेकैकाभावे चत्वारोऽधिकारः तयोर्द्वयोरभावे षडधिकाराः । त्रयाणान्त्रयाणामभावे चत्वारोऽधिकाराः चतुर्णामभावो एकोऽधिकार इति । तथाहि । इतरत्रयसत्वे शक्त्यभाव एकोऽधिकारः इतरत्रयसत्वे प्रमितिरहितत्वमेकोऽधिकारः - इतरत्रय सत्वे शास्त्र पर्युदस्तत्वमेकोऽधिकारः - इतरत्रयसत्वे कालक्षेपाक्षमत्वं चेत्येकोऽधिकारः इति चत्वारः॥।
(सा।सं) मदीयमपरिच्छिन्न मादिकारणम् । इति भक्तिमन्तो अस्मदाचार्या आश्रयणाधिकारिणं स्वयं गुरुमुखान्निश्चित्यास्मानपि बोधितवन्त इत्यर्थः । कृपाया दाढर्यं नामः उत्तराधि नमप्यनघयन् क्रोडीकरणैकान्तत्वम् ॥ १७ ॥॥।
[[५२२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू - भक्त्यादौ शक्त्य भावः प्रमितिरहितताशास्त्रतः पर्युदासः कालक्षेपाक्षमत्वं त्विति नियतिव शादापतद्भिश्चतुर्भिः ॥
(सा।दी) पञ्चदशधा भिन्नाधिकाyor प्रपित्सु कङ्कनां श्रीशकला आश्रनिङ्ग की। भक्त्यादा विति - भक्त्यादि उपयान्तर)। शक्त्यभावः, अशक्ति । प्रमिति रहितता, तद्विषयज्ञान राहित्यम् । शास्त्रतो निषेधः उपयान्तरविषयः । कालक्षेपाक्षमत्वम्, उपायान्तर शक्तत्वेऽपि फलविलम्बासहिष्णुत्वम् इत्येवं रूपाका अधिकार व्यतिभिदुर निजाधिक्रियाः, भिन्न स्वस्वाधिकाराः कथमेतैरधिकारस्य॥।
(सा।स्वा) मात्रवान् ८६५)
मोक्षोपायला
भावसमुदायवान् कक्षा लोकल अत्यन्तविरल
अधिकार@mumn? उक्ता श्रुति सर्वशब्द सङ्कचित
LIST? ढाळाङ्कील शङ्का परिहरि का लङ्ग अधिकारी प्रधान प्रमेय LDIा प्रपत्त्यधिकार विशेष सङ्ग्रहिकीpri भक्त्यादावित्यादिum अंशम् अधिकाराद्यश्लोक♚ली नियतावस्था सामान्येन @ Currॐकी विशेषितं लींmw? भक्त्यादावित्येतच्छक्त्यभावादिषु त्रिष्वप्यन्वेति । अत्रादिब्देन कर्मज्ञान योगयो– सङ्ग्रहः । शास्त्रतः पर्युदासः, शास्त्राननुमतत्वम् । कालक्षेपाक्षमत्वम्, फलविलम्बा सहत्वम् । तु शब्दश्चार्थे । नियतिः, अदृष्टम् । नियति वशादापतद्भिरित्येतत्साभिप्रायविशेषणम् । एकद्वित्र्यादिना वक्ष्यमाणस्य वैचित्र्यस्य निर्वाहकतयोपात्तम् । चतुर्भि॥।
(सा।प्र) रूपत्वेन प्रत्येकं प्रपदनाधिकारत्वमित्याह । भक्त्यादावित्यादिना - कर्मयोगादिरादि शब्दार्थः तदभावस्याप्युपायान्तरा भावरूपस्याकिञ्चन्यत्वात् साङ्गभक्तियोगज्ञानं तदनुष्ठान शक्तिश्शास्त्रापर्युदस्त्वं विलम्बक्षमत्वमित्येवं चतुष्टयं मिलितं भक्त्यधिकारः, एषामभावः॥।
(सा।वि) शक्त्यभावप्रमितिरहितत्वे एकोऽधिकारः - प्रमितिरहितता शास्त्र पर्युदस्तत्वं चैकोऽधिकारः शास्त्रपर्युदस्तत्वं कालक्षेपाक्षमत्वं चेत्येकोऽधिकारः - कालक्षेपाक्षमत्वं शक्त्यभावश्चेत्येकोऽधिकारः शक्त्यभावश्शास्त्रपर्युदस्तत्वं चेत्येकोऽधिकारः प्रमितिरहितताकालक्षेपाक्षमत्वं चेत्येकोऽधिकार इति षट् शक्त्यभावः प्रमितिरहितताशास्त्र पर्युदस्तत्वं चेत्येकोऽधिकारः - प्रमितिरहितता शास्त्रपर्युदस्तत्वं कालक्षेपाक्षमत्वं चेत्येकोऽधिकारः - शास्त्रपर्युदस्तत्वं कालक्षेपाक्षमत्वं शक्त्यभावश्चेत्येकोऽधिकारः
कालक्षेपाक्षमत्वं शक्त्यभावः प्रमिति रहिततेत्येकोऽधिकार इति चत्वारोऽधिकाराः
शक्त्यभावः
प्रमिति रहितता शास्त्रपर्युदस्तत्वं कालक्षेपाक्षमत्वं चेत्येकोऽधिकार इति सङ्कलय्य पञ्चदश - एतादृ शाधिकारास्सन्तः श्रीशं साक्षात्फल साधनप्रपत्त्या संश्रयन्त इत्याह - भक्त्यादाविति - नियतिवशात्, भाग्यवशात् - आपतद्भिः, सञ्चरद्भिः भक्त्यादौ, भक्तियोगकर्मयोग ज्ञानयोगेषु॥।
(सा।सं) अथ प्रपत्तिविशेषाधिकारावान्तरभेदानियत्तया सङ्गृह्णाति, भक्त्या दाविति । शक्त्यभावः, अनुष्ठानाशक्तिः । प्रमितिरहितता, भक्ति तदङ्गादिविषयकसंयक्ज्ञानाभावः भक्त्यादि परशास्त्रेण निषिद्धता शास्त्रतः पर्युदासः - कालक्षेपाक्षमत्वं, फलविलम्बासहत्वम् - इति, इत्थम् । नियतिवशात्, भगवत्कृपाविशेषात् । आपतद्भिश्चतुर्भिरधिकारैरूत्पन्नस्वस्वाधिक्रियाः पुरुषास्संश्रयन्ते । तानेवाधि-
कारानाह॥।
प्रपत्तियोग्याधिकारः
[[५२३]]
मू - एकद्वित्र्यादियोगव्यतिभिदुरनिजाधिक्रियास्संश्रयन्ते सन्तश्श्रीशं (सा।दी) व्यतिभिदुरत्वमित्यत्राह ।एकद्वित्र्यादि । एषु चतुर्ष्वधिकारेषु भाग्यवशादापतत्सुमध्ये एकेनाधिकारेण योगः । द्वाभ्यामधिकाराभ्यां योगः । त्रिभिर्योगः । चतुर्भिर्योगश्च । एतैर्यो॥। (सा।स्वा) रित्येतद्व्यतिभिदुरेत्यत्रान्वेति । एकद्वित्र्यादियोगस्तु तत्तद्वारतयोपात्तः । तथा च शक्त्य भावादिभिरश्चतुर्भिरेकद्वित्र्यादि योगमुखेन व्यतिभिदुरेति पर्यवसितोऽर्थः । तत्रादिशब्देन चतुर्णां समुदायो गृह्यते । निजाधिक्रिया, स्वासाधारणाधिकारः । मोक्षार्थस्वतन्त्र प्रपत्ति निष्ठानामसाधा रणतयोक्ताकिञ्चन्यघटितोऽधिकार इति यावत् । आकिञ्चन्यं चोपायान्तर सामर्थ्याभावरूपमिति पूर्वमुक्तम् । उपायान्तरसामर्थ्यमपि । ज्ञानं, शक्तिः, शास्त्रानुमतत्वम्, विलम्बाक्षमत्वमित्येतेषां समुदा यरूपम् । एतत्समुदाय प्रतियोगिकाभावरूपमाकिञ्चन्यं च तदेकैकदेशाभावयोगेऽपि सिद्ध्यति । एकदेशाभावे समुदायाभावस्यावश्यम्भावित्वात्तदिदमाह - एकद्वित्र्यादियोगेति । एतेनाभावसमुदायोनाधिकारः । किन्तु समुदायप्रतियोगिकाभाव एवाधिकार इति व्यञ्जितम् । समुदायस्यैवोपायान्तर सामर्थ्यरूपत्वेन तत्प्रतियोगिकाभावस्यैवाकिञ्चन्यरूपत्वादिति भावः । तथा च नाथमुनि प्रभृतीनां ज्ञानशक्त्यादिमत्वेऽपि विलम्बक्षमत्वरूपैक देशाभावात्समुदाय प्रतियोगिका भावात्मकाकिञ्चन्य सिद्धेः प्रपत्त्याधिकार उपपद्यत इति भावः । एवमेकैकाभाव मात्रवतामप्युक्तरीत्याकिञ्चन्यसिद्धेः प्रपत्तिरूपमोक्षोपायाधिकारस्सिद्ध्यतीति भावः । व्यतिभिदुरेति । विविधमत्यन्तभिन्नेत्यर्थः । वैविध्यं चात्र पञ्चद्रशधा । तद्यथा । एषां चतुर्णां मध्ये एकैकयोगप्रयुक्तो भेदश्चतुर्धा । कृत्स्नयोगप्रयुक्त एक इति । एवमधिकार बाहुल्यलाभान्न सर्वशब्द सङ्कोचोपीति भावः । सन्तः, सम्यङ्न्यायनिरूपणे चतुरा महान्त इत्यर्थः । संश्रयन्त इतिवर्तमान॥।
(सा।प्र) प्रत्येकं भरन्यासाधिकारः । स चैकैकनिवृत्तिरूपश्चतुर्धा । द्विकद्विकनिवृत्तिरूपष्षोढा । त्रिकत्रिकनिवृत्तिरूपोऽपि चतुर्धा । कृत्स्नाभावरूप एकः । एवं परस्पर विशिष्टानामविशिष्टानां चाभावाः प्रतियोगिभेदभिन्नाः पञ्चदश सङ्ख्या सङ्ख्याताः प्रत्येकं भरन्यासाधिकाराः । एकाभावेऽपि॥। (सा।वि) शक्त्यभावादिभिः एकद्वित्र्यादियोगव्यतिभिदुरनिजाधिक्रियाः, एकैक योगेन द्विद्वियोगेन त्रित्रियोगेन आदिशब्देन चतुर्भिर्योगेन चेत्यर्थः व्यतिभिदुराः, परस्परभिन्नाः निजाधिक्रियाः, स्वीयाधिकारायेषां ते तथोक्ताः । सन्तः । ब्रह्मनिष्ठाः॥।
(सा।सं) एकेत्यादिना । त्रयत्रयविरहेण चतुर्ष्वप्येकैकयोगाधिकार चतुष्टयम् । द्विद्वियोगादधिकार षट्कम् । तत्र शक्त्यभावः प्रमितिरहितताचैकः प्रमितिरहितता पर्युदासश्चैकः - पर्युदासः कालक्षेपाक्षमत्वं चैकः - कालक्षेपाक्षमत्वं शक्त्यभावश्चैकः । शक्त्यभावश्शास्त्रतः पर्युदासश्चैकः - प्रमितिरहितता कालक्षेपाक्षमत्वं चैक इति विभागः - अथैकैकं परित्यज्य त्रिकत्रिकयोगादधिकारचतुष्टयम् । आदिशब्देन चतुर्णां योगरूपोऽधिकारो विवक्षितः इत्थं व्यतिभिदुराः, पृथक्पृथग्भिन्नाः ।॥।
[[५२४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू - स्वतन्त्रप्रपदनविधिना मुक्तये निर्विशङ्काः ॥ २५ ॥
इति कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य
वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे प्रपत्तियोग्याधिकारो दशमः ॥
श्रीमते निगमान्त महादेशिकाय नमः ॥
(सा।दी) गैर्व्यतिभिन्नस्वस्वाधिकाराः प्रपित्सवः । मुक्तये निर्विशङ्काः, महाविश्वासयुक्ताः । स्वतन्त्रप्रपत्तिविधिबलाच्छ्रियः पतिow स्वतन्त्रप्रपत्ति) आश्रयिनां ॥ २५ ॥
इति श्रीसारदीपिकायां प्रपत्तियोग्याधिकारो दशमः ॥
(सा।स्वा) निर्देशस्सदाचार प्रदर्शनार्थः । तथा च न केवलमुपपत्ति मात्रेणायमर्थः कल्प्यते । किन्तु सदाचारोऽप्यत्र प्रमाणमिति भावः । प्रपदनविधिः, प्रपदनानुष्ठानम् । निर्विशङ्काः, एकदेशाभावेऽपि समुदाय प्रतियोगिका भावरूप माकिञ्चन्यं सिद्धमिति निश्चयेनानधिकारित्व शङ्काकलङ्करहिता
इत्यर्थः ॥ २५ ॥
इति श्री सारास्वादिन्यां प्रपत्तियोग्याधिकारो दशमः ॥
(सा।प्र) मेलनासिद्धेरित्यर्थः । श्रीपतिरेव वैषम्यनैर्घृण्य परिहाराय अनादिकर्मानुगुण यादृच्छिक सुकृतावकाशस्स्वयमेव तादृशाधिकारमुत्पाद्य भरन्यासं कारयित्वा मोचयतीति भावः ॥ २६ ॥
इति श्री सारप्रकाशिकायां प्रपत्ति योग्याधिकारो दशमः ॥
(सा।वि) मुक्तये निर्विशङ्काः “कर्तव्यं सकृदेव हन्त” इत्यत्रोक्त शङ्कारहितास्सन्तः - मुक्तये, स्वतन्त्रप्रपदनविधिना श्रीशं संश्रयन्ते ॥ २५ ॥
इति श्रीसारविवरिण्यां प्रपत्ति योग्याधिकारो दशमः ॥
(सा।सं) स्वतन्त्रप्रपदनविधिना, स्वतन्त्र प्रपदनानुष्ठापक शास्त्रेण-नितरां विगतशङ्कानिर्विशङ्काः शङ्कात्र “कर्तव्यं सकृदेव” इत्यादिनोक्तं शङ्का पञ्चकम् ॥ २५ ॥
इति श्रीसारप्रकाशिकासङ्ग्रहे प्रपत्तियोग्याधिकारो दशमः ॥