मूलं । उपायः
श्रियैनमः।
श्रीमते रामानुजायनमः
श्रीमते निगमान्त महादेशिकायनमः।
उपाय-विभागाधिकारः।
(सा।दी।) फलप्रदत्वोपायत्वं भक्तेर्भर्तुः प्रदर्श्यते । नवमेकिञ्चनेतस्यो पायस्थानेव्यवस्थितिः ॥
(सा।स्वा।) मुमुक्षुकङ्कलना अधिकारि काठमाळा यां &@bÈण अन्योन्यमधि कार भेद (PILITIलIका उपपन्न Lorr? अधिकारि unroor फल साधन Long चोदित LD IT or कर्तव्य की सामर्थ्य मुडैयवऩ् अल्लऩो? आऩबिऩ्बु करि ऩङ्गळाऩ साध्या उपेयjii२Lof प्रयोजनान्तर पर ६०१
Lonor
उपाय/ijsruji @app up अधिकारि ना
भगवा ?
पञ्चकjmgÈQ८jpg वचन♚ली
Glory फल pii निर्दिष्ट Lu
[[६६]]
याग
? मुमुक्षुकङ्काल उपायो पेय DiGi सिद्ध रूप
‘प्राप्यस्य ब्रह्मणोरूप" मित्यादि wins अर्थ ब्रह्म व्यतिरिक्त उपाय pui प्राप्ति रूपा
मुमुक्षु कण्ठ (कं कर्तव्य [DI ६० उपाय pii अकं
साध्य Door उपेय pii २०१६L Gun आलं फल का कण्ठ आतङ्क उपायCuDuoDujGLoom sun ब्रह्ममुपाय? प्रमाण सिद्ध
गळं उपाय QLDC ब्रह्म Gloom Go उपाय pio उपेय की सम्प्रदाय ♚$६ विरोधिung? किञ्च आल कर्तव्यIळा उपाय लङ्का क्रियारूप DIS) ज्ञाना देवमोक्षः ढाढङ्गकील सिद्धान्तं परित्यक्त? भक्ति प्रपत्ति रूपQong भक्ति शब्दं वन्दन स्तुति कीर्तनादि मीgjiळं; शरणागत्य पर पर्याय LDIT प्रपत्ति शब्दं गेहागत्यादि नीggji, वाग्व्यापारादि की,
(सा।प्र।) भरन्यासे भक्त्यधिकाराद्भिन्न मधिकारं वक्तुं मुमुक्षुत्वं जायत इत्युक्तं तत्राधिकारि भेद सिद्धिमाशङ्क्य “यद्येन काम कामेने”त्यादिना प्रपत्ते स्सर्वाधिकारत्वा शक्ताधिकार त्वावगमाद्भक्तेश्चाधि कृताधिकारत्व शक्ताधिकारत्वयोः प्रामाणिकत्वाच्चाधिकार भेदस्समर्थितः पूर्वाधिकारे। एवञ्च समर्थितोप्यधिकारि भेदं उपाय विभागा परिज्ञाने प्रतिष्ठितोनस्यादित्युपायं विभजते ॥
॥।
(सा।वि।) एवमधिकार भेदं प्रदर्श्य अधिकारोचित मुपायभेदं दर्शयति। ननु, गुरु लघु भूतोपाय भेद सिद्धौ उपाय भेदानुगुण्येन प्रारब्ध भङ्गकामना प्रारब्धान्त मोक्ष कामने त्येवमाद्यधिकार भेदस्सिध्येत्। अत एवोक्तं पूर्वाधिकारे न्यासविद्यायां इतरविद्यासुच व्यवस्थाविकल्पेन अधिकार भेदस्सिध्यतीति। प्रपत्ति योग्याधिकारेच “अधिकार LDIQUI फलत्ति अर्थित्वं। ५ उपाय सामर्थ्य’'
[[९]]
(सा।सं।) उपाय स्वरूपे विभज्यविविच्यावगते तदधिकारिणौ मुमुक्षूद्वाविति सुज्ञेयम्। अतोद्य उपाय ॥।
[[४६६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलंस्वप्राप्तेरुपनिषदधीतस्स ॥
॥।
(सा।दी।) उपाय इति। भगवत्प्राप्तेः मुख्यसाधनं। उपनिषदधीतः, “अमृतस्यैष सेतुः। य आत्मदाः। यमेवैष वृणुते तेनलभ्यः। धातुः प्रसादा न्महिमानमीश” मित्या द्युपनिषत्सु अधीत
(सा।स्वा।) प्रसिद्ध। उक्त दोषन्तद वस्थ? नी आतङ्क कर्तव्य उपायं ज्ञानरूप Quorm नियम शास्त्र जन्य ज्ञानरूपा प्रमाण परतन्त्रDI६०५० पुरुष कृति साध्यDITOLD विधेय LIST? Aug कुमति मतqu? शास्त्र जन्य Lo@mom प्राप्ति रूपoor उपेय ज्ञान Liq श्रमाकं भेद murs प्रसङ्गिur? wing उपेयं ज्ञानरूप wormorm? प्राप्तिuroug ब्रह्मानुभवरूपै Quाठी सिद्धान्तं ? कर्मयोगpio मोक्षोपाय शास्त्र निर्दिष्ट Louis मोक्षोपायं ज्ञान रूपGOLD) नियGGLon? इत्यादि बा शङ्क बाप्परिहरि का का अधिकारी उपाय rij & on ना सिद्ध साध्यरूपrilळना८ojó सिद्धोपाय फलप्रदत्व प्रचेतनीयत्वादि विशिष्ट, साध्योपाय तत्प्रसादन मात्र रूपuoroji, ज्ञान विकासरूपLDI Bojio, प्राप्ति रूपज्ञान विलक्षण Lons, कर्म योगाद्युपाय♚ng सद्वारका यथाव स्थित स्वरूप कथन मुखेन परस्पर विभक्ताना& निरूपिकण्ठलं @ अधिकारार्थ सङ्ग्रहिलं की। उपाय इत्यादि। सइति शेषित्वात्सहजकारुण्यादि विशिष्टत्वाच्च स्वतस्सर्व रक्षण
ळ
(सा।प्र।) अस्मिन्नधिकारे। तत्रोपायस्य सिद्धत्वसाध्यत्व रूपेण भेदं तत्र प्रमाणं सिद्धोपाय प्राधान्यञ्चाह। उपायस्स्व प्राप्तेरित्यादिना। सभगवान् स्वप्राप्तेरूपाय इत्युपनिष दधीतः - तस्यप्रसत्त्यै प्रपदन निदिध्यासनसृती उक्ते। पुंसस्तदारोहोमहता सुकृत परिपाकेनस्यात् - तत्राप्यखिलनिर्माण निपुणस्स्वयमेव निदान मित्यन्वयः “तच्चौपनिषदं पुरुषं - यतोवा इमानि भूतानि जायन्ते येनजातानि जीवन्ति - नारायणा देवसमुत्पद्यन्ते। नारायणे प्रलीयन्त” इत्यादिश्रुति प्रसिद्धाभिप्रायेणस इतिनिर्देशः। एवम्भूतो भगवान् स्वस्यप्राप्तेः फलभूताया उपाय इति, ॥।
(सा।वि।) मिति वक्ष्यते। अत उपायभेद एव प्रथमं निरूपणीय इति। कथं प्रथम मधिकारभेद निरूपणमिति चेत्सत्यं - पूर्वं मुमुक्षुत्वे निरूपिते मुमुक्षुत्व मेक एवाधिकार इति शङ्कायां उपायभेदं सिद्धवत्कृत्य अधिकार भेदस्समर्थितः इदानीं तत्प्रतिष्ठार्थ मुपायभेदो निरूपित इति समञ्जसं। अत्रोपायः, प्रथमं सिद्धोपाय स्साध्योपायश्चेति द्विविधः। सिद्धोपायः प्रधान भूतो भगवान्, साध्योपायः कर्तव्यरूप प्रचेतन विशेषः - सोपित्विविधः, भक्तिः प्रपत्तिश्चेति - तत्रोभयत्र प्रवेशस्सुकृत भेदेनभवति - तत्रापि मूलकारणं भगवाने वेति सङ्गृह्याह। उपाय इति। उपनिषदधीतः “अमृतस्यैषसेतुः। यमेवैष वृणुते तेनलभ्यः - सर्वपापेभ्यो मोक्षयिष्या” मीत्युप निषदधीतः। सभगवान्, स्वप्राप्तेः उपायः, प्रधानोपायः। ननु, भगवत एवोपायत्वेसति
उपायान्तर ॥।
PIPE
(सा।सं।) स्वरूपं विभज्य विविच्यच ज्ञापयितु मधिकारान्तर मारभमाणः प्रतिपाद्यं सङ्गृह्णाति। उपाय
इति। स्वप्राप्तेस्स्वयमेवोपाय इत्युपनिषदधीतः तर्हि सर्वमुक्तिः। वैषम्यादि वास्या ॥। (॥)
उपाय विभागाधिकारः
मूलं - भगवान् प्रसत्त्यै तस्योक्ते प्रपदननिदिध्यासनग (सृ) ती।
माग
[[४६७]]
(सा।दी।) भगवाळा। अना द्याज्ञातिलङ्घनकुपिता भगवा
भगवा प्रचेतनार्थ LOIN भक्ति प्रपत्युपाय ॥ नायं उप निषत्तु कण्ठी) विधिBLL। ओ मित्यात्मानं ध्यायथ। ओ मित्यात्मानं युञ्जीत - तमेवचाद्यं ॥।की
(सा।स्वा।) दीक्षितत्वेन प्रसिद्ध इत्यर्थः। उपनिषदधीतः, “अमृत स्यैषसेतुः। य आत्मदाः। यमेवैष वृणुतेतेन लभ्यः। धातुः प्रसादा न्महिमान मीश” मित्यादि पठ्य मानोप निषत्प्रति पादित इत्यर्थः। पठ्या त्वव्यञ्ज कोह्यात्राधीति धातु प्रयोगः। सभगवान् स्वप्राप्तेरुपाय इत्युपनिषधीत इत्यन्वयः। ूलंलं साध्योपाय फलमुकं अGonpor sum) ब्रह्म मुपाय
॥।
m? Tònl गाळा चोद्यं परिहृतं। ब्रह्मकं उपायत्वं कल्पिjp Que चोद्या ? पठ्य मानोप निष। कण्ठी एकक उक्तsuring আচÇ चोद्यक्लंंं।कण्ठ अवकाशÐं Quorm]। शुं भगवान की भक्तिप्रपत्तिना उपाय Loon? उपाय की उपाय GLD की सम्प्रदायjp६ विरोध purn? नी। प्रसत्त्यै इत्यादि। प्रसत्त्यै, प्रसादाय। प्राप्ति प्रतिबन्धक निग्रह रूप कालुष्य निवृत्यर्थ मिति यावत् तस्य, उपाय भूतस्य भगवतः। उक्ते “क्षीयन्ते चास्य कर्माणि तस्मिन् दृष्टे परावरे। सर्वे पाप्मानः प्रदूयन्ते - सर्व पापेभ्यो मोक्ष यिष्यामि मच्चित्त स्सर्व दुर्गाणि मत्प्रसादात्तरिष्यसी"त्यादि श्रुति स्मृतिषु कण्ठतः प्रति पादित इत्यर्थः तथाच भक्ति प्रपत्योरप्यु पायत्वस्य कण्ठत श्श्रुतत्वादत्र वैयर्थ्यं शङ्कि तुन्न शक्य मिति भावः (सा।प्र।) “अमृतस्यैषसेतुः। अमृतस्यपरं सेतुं, यमेवैष वृणुतेतेन लभ्य” इत्याद्युपनिषद्भिरधीत इत्यर्थः। नन्वेवं भगवत उपायत्वे तस्य निरपेक्षत्वात् “आत्मान मेवलोकमुपासीत - ओ मित्यात्मानन्ध्यायीत। ब्रह्मणेत्वा महस ओमित्यात्मानं युञ्जीत। मुमुक्षुर्वै शरण महं प्रपद्य”। इत्यादिभिः भक्ति प्रपत्ति विधिवैयर्थ्यं स्यादित्यत्राह। प्रसत्त्यैतस्योक्ते इति तस्य, भगवतः, प्रसत्त्यै, प्रसादाय प्रयोजनाय। प्रपदननिदिध्यासन सृती, प्रपदनञ्च निदिध्या सनञ्च त एव सृतीमार्गाविति। “तमक्रतुं पश्यति वीतशोकोधातुः प्रसादान्महि मानमीश” मित्यादिषूक्त इत्यर्थः। “नास्त्यकृतः कृतेने” त्युक्त प्रकारेण केवलक्रतुभिःप्राप्तुम शक्य इत्यर्थः - निदिध्यासन शब्देन तत्कारण भूतौकर्म योग ज्ञानयो गावपिगृह्येते। नन्वीश्वरस्योपायत्वेतस्यानादि ॥। (सा।वि।) वैयर्थ्यमित्यत आह। प्रसत्त्यैतस्योक्ते इति। “ओ मित्यात्मानन्ध्यायथ। निचाय्यतं मृत्यु मुखात्प्र मुच्यते। तमेव विधित्वाति मृत्युमेति। मुमुक्षुर्वै शरणमहं प्रपद्ये। तमेव शरणं व्रजेत्। मामेकं शरणं व्रजे " त्यादि वाक्यै रनाद्याज्ञातिलङ्घन कुपित भगवन्निग्रह मूल बन्ध निवृत्यर्थ भगवत्प्रसादनाय। प्रपदननिदिध्यासन गती, प्रपत्ति भक्तिमार्गौ। उक्ते विहिते। नन्वनादौ संसारे ॥।
[[६६]]
(सा।सं।) दित्यत्राह। प्रसत्त्यै इति। अनाद्य पराध निबन्धन निग्रहशान्त्यै प्रपदननिदिध्यासन रूपे उपायौ। तथाच तदभाववतोन मुक्तिः। तद्वतश्च मुक्तौन वैषम्यादिरिति भावः तर्हि केषाञ्चि देवतयोरन्यतरलाभे
[[४६८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलं - तदारोहः पुंसस्सुकृत परिपाकेनमहता ॥
(सा।दी।) पुरुषं प्रपद्येत्। तमेव शरणं व्रणेत्” ढाल व्याज का भक्ति प्रपत्ति प्रवेशं
महलङ्कृाळा ॥।
(सा।स्वा।) प्रपदन निदिध्यासन रूपेगती इति समानाधि करण समासः अत्रगति शब्दो ज्ञानपरः - नतूपाय परः - अस्मिन्नधिकारे साध्योपायस्य ज्ञान विशेषत्व प्रतिपाद नेनात्र श्लोकेपि तत्सङ्ग्रहौचित्यादुपाय परत्वे प्रयोजना भावाच्चेति द्रष्टव्यं - अत्र ज्ञानरूपस्य प्रसद नोपायत्वोक्त्या ज्ञानभिन्नस्य कर्म योगादे रूपायाङ्गत्वमात्रं नतूपायत्वमित्यपिव्यञ्जितं। प्रपदननिदिध्यासनगतीतस्य प्रसत्त्यै उक्ते इत्यन्वयः
लंलं भक्ति प्रपत्तिका प्राप्ति प्रतिबन्धक निवृत्ति मात्रोपायला Currऊङ्की प्राप्तिकञ्छ
अव्यवहितोपाय Low C प्रधानोपाय LIST
@ उपाय QLD की सम्प्रदाय सुरक्षित रक्षण दीक्षित) स्वप्रचेतनोपाय १५० उपाय rif) प्रवृत्ति लभिङ्ग? तदारोहः, प्रपद ननिदि ध्यासन प्रवृत्तिरित्यर्थः। दृच्छिक सुकृतादि L
अग
एवरक्षण दीक्षित
क
[[१]]
स्वत एव
कङ्क सर्वकंल अलङ्क
- तदारोह इति।
या सहज सुहृत्ता
मोक्षोप युक्तया
अतिशयित परिपाक
विशेषकारण insurro
सर्व
अन्य प्रवृत्ति लभि
कलं। तथाच स्वत
स्वप्राप्ते रव्यवहितोपाय LDTOBC
प्रधानोपाय
Gup। ूम्मात्र Lormi Cs प्रचेतनोपाय [i) (@b,
GDrpg।कञ्छ लंलLqm तद्धेतु॥। (सा।प्र।) सिद्धत्वाद्भक्ति प्रपत्योस्तत्प्रचेतनयोश्च नित्यत्वाद्वेदा देवावगन्तुं शक्यत्वाच्चानादि काले सर्वेषाम्पूर्वमेवोपाय स्वीकारेणानादि मुक्तत्वं स्यादित्यत्र “यदा सर्वे प्रमुच्यन्ते कामायेस्य हृदिस्थिताः अथ मृत्योर्मृतोभवति - बहूनां जन्मनामन्ते ज्ञानवान् मां प्रपद्यते! वासुदेवस्सर्वमिति समहात्मा सुदुर्लभः । मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद्यतति सिद्धये । यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मांवेत्तितत्वतः । महतापुण्यपण्येन क्रीतेयं कायनौस्त्वया। तर्तुदुःखोदधेः पारं त्वरयावन्नभिद्यत” इत्याद्युक्त प्रकारेण प्रतिबन्ध विगम एवस्यादित्याह तदारोह इति। तदारोहः, तेनोपायेन वैकुण्ठारोहः - यद्वा, तस्मिन्नुपाये आरोहः नन्वेवम्भगवतः। प्रवाहानाद्यज्ञात सुकृतादि सापेक्षत्वे “केवलं मदीययैव दययानिश्शेष विनष्ट सहेतुक मच्चरणारविन्द युगळै कान्तिकात्यन्तिक परभक्ति परज्ञान परमभक्ति विघ्नेमत्प्रसादा देव साक्षात्कृत यथावस्थित मत्स्वरूप स्वभाव” इत्यादि भाष्य कारोक्तेर्निर्हेतुक कृपयैव रक्षकत्वं भवत्येवेत्यत्र भाष्यकारै रेव भाष्यादिषु भक्त्यादीना मुपायत्व समर्थनात् - गद्येपि “येनके नापि प्रकारेणद्वय वक्तात्व” मित्युक्तेः लोकाचार्यैश्च महारत्नस्य वराटिकावद्राज्यस्यजम्बीर ॥।
(सा।वि।) दुर्निवार वृजिन सामग्ग्रां सत्याङ्कथ मुपायप्रवेशस्सेत्स्यतीत्यत्राह। तदारोह इति। तयोरुपाययो रारोहः प्रवेशः। महता सुकृत परिपाकेन, यादृच्छिक सुकृतादिना। तत्रापि मूल ॥।
(सा।सं।) नियामकमाह। तदारोह इति तर्हि सुकृत परिपाकस्यैव प्रधानोपायतास्यादित्यत्राह। ॥।
•
उपाय विभागाधिकारः
मूलं निदानन्तत्रापि स्वयमखिल निर्माण निपुणः ।२२॥
(
[[४६९]]
(सा।दी।) सुकृत विशेष Lib। आलं महकुङ्कळा सुकृत विशेष सिद्धिuji करण कळेबर प्रदाता]] ईश्वरCrung। अतोमोक्ष प्रधान साधनं भगवा
ULL॥२२॥
(सा।स्वा।) सुकृत परिपाक, तदधीन
अन्य
प्रधानोपाय GILD स्वयमिति। स्वप्राप्ते रव्यवहितो कं मूलकारण QLDq-
निदानमित्यादिurr - तत्रापीति - सुकृतपरिपाक हेतुकतदारोहे पीत्यर्थः पाय भूतळा कृाळा तत्प्रति बन्धक निवृत्यर्थं अव्यवहितोपायादि
तत्रोपपत्ति सूचन मखिलनिर्माण निपुण इति ॥ २२ ॥
शमी उपाय विभाग विस्तरेण निरूपिऊं ऊं साध्योपायत्वेनाभिमतं ज्ञानरूप LDIB ) प्रमाण परतन्त्रत्वेन पुरुष कृति साध्योपाय Durga, ज्ञानरूप की ज्ञानान्मोक्षः ढाळा की सिद्धान्तं परित्यक्त [DIT प्रसङ्गिकं धिकारिकं कर्तव्य LOINT &
उपाय॥।
(सा।प्र।) फलवच्चेति सादृश्यमात्रोक्तेर्वैषम्य नैर्घेण्य परिहारायनिर्हेतु कत्ववादस्यसदृशोपाय वैधुर्यमात्र परत्वस्यावश्य वक्तव्यत्वादज्ञात सुकृतादिकस्यकृत्स्नस्यापि भगवदधीनत्वाच्च तस्य तन्निरपेक्ष रक्षकत्वं नविहन्यत इत्यभिप्रायेणाह - निदानं तत्रापीति - तत्रापि, सुकृत परिपाके पीत्यर्थः - “एष साधुकर्मकारयति तं यमेभ्योलोकेभ्य उन्निनीषती"त्यादि प्रमाणादिति भावः - स्वयं, मुकुन्द स्स्वयमित्यर्थः सुकृत परिपाकेपि भगवत एव हेतुत्वेनियामकमाह - अखिल निर्माण निपुण इति। “अणोरणीयान् महतो महीयानात्मागुहायां निहितोस्यजन्तोः। तमक्रतुम्पश्यति वीतशोको धातुः प्रसादान्महिमानमीशं। सप्तप्राणाः प्रभवन्ती” त्यादिभि स्सर्वकारणत्वेन प्रमितत्वादिति भावः ॥२३॥
अधिकारि विभाग प्रतिष्ठार्थं साध्योपाय विभागे कर्तव्ये साध्यत्व विशिष्टोपाय ज्ञानस्य व्यावर्त्य सिद्धोपायज्ञान सापेक्षत्वात्सिद्धोपायभूत भगवत्स्वरूपस्य तत्वत्रयाधिकारे विशिष्योक्त स्योपायत्वं सप्रमाण मुक्त्वा साध्योपाय विभजनस्य तन्निष्कृष्ट स्वरूप निर्देशरूपत्वात्कर्मयोगादीनां स्वरूप निष्कृष्ट मुपाय स्वरूपस्य निरतिशय भोग्यताज्ञापनार्थञ्च प्रथमं ॥।
(सा।वि।) कारणं भगवाने वेत्याह। निदानमिति तत्रापि, सुकृतपरिपाकेपि। अखिल निर्माण निपुणः, सर्वस्रष्टा भगवानेवनिदान मित्यर्थः तथाचोक्त माचार्यैरेव सङ्कल्प सूर्योदये “मिथः कलह कल्पनाविषम वृत्तिलीलादया परिग्रहणकौतुक प्रथित पारवश्यः प्रभुः । स्वलक्षित समुद्यमे सुकृतलक्षणे कुत्र चिगुणक्षत लिपिक्रमादुपनिपातिनः पातिनः” इति ॥२२॥
साध्योपाय स्वरूपनिरूपणं विनातद्विभजना सम्भवात् “मोक्षोपायस्य किंरूपम्भक्तिरित्यक्षरद्वयम् । अथमोक्षस्यकिं रूपं भक्तिरित्यक्षरद्वय” मित्युपायोपेययोरैक रूप्येसतिव्यावर्तकाकाराज्ञाने॥।
(सा।सं।) निदान मिति। बीजाङ्कुरन्याय सिद्धां वासनामवलम्ब्य सुकृतपरिपाक कर्तापि भगवानेवेति तस्यैवप्रधानोपायतेति भावः ॥ २२॥
[[४७०]]
मूलं । श्रन्यथीयाम्मुळं
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
यान्ना कं कर्तव्य Lorror उपाय LD; ज्ञान विकास विशेष
• साध्य प्राप्तिरूप Door उपेय; ज्ञान विकास विशेषम् - य उपायDळी ज्ञान विकास विशेषम्, करण सापेक्षमुomi, शास्त्र विहित (or,
॥।
(सा।दी।) उपाय स्वरूप निरूपिकं की। कं मित्यादि। उपाय ज्ञान विकास लंंम्ं उपेय ज्ञानविकासाद्व्यावृत्ति LL Coquism। इत्तालॆऩ्ऱु। अन्योन्य वैलक्षण्य कं LG की। लित्यादिwnr। @ज्ञानविकास[[]]]। विहित “भजस्वमाम्। शरणंव्रज” ढom।
ऎऩ्ऱु
(सा।स्वा।) मङ्गळाचोद्यकं उत्तर
॥।
मङ्कीत्यादिकङ्ग, सद्वारका द्वारक प्रपत्ति निष्ठ अधिकारि &&&puq। ज्ञान विकास विशेषमिति। ज्ञान पदेनक्रियारूपत्वव्यावृत्तिः। विकास पदेन सिद्धोपायस्वरूप व्यावृत्तिः - शास्त्र जन्यज्ञान व्यावृत्तिश्च। प्रमाण जन्यज्ञाने तद्धेतु साध्योवैशद्यातिशयो हिविकासः - विशेषपदेन चोपेय रूप ज्ञान व्यावृत्तिः - तथाच प्रमाण परतन्त्र LTC कृति साध्यos ♚ल। १q।mum ५। शास्त्र जन्य उपेयज्ञान CHO अभेदं प्रसring? श्री साध्या G Com? अक उपेयं ऱॆऩ्ऱिल् अत्तैरिसियागच्चॊऩ्ऩदु कूडादॊऴियादो? ऎऩ्ऱु चोद्यतं किं उत्तर १०pm। g यित्यादि। ज्ञान विकास विशेषमिति। ज्ञानपदेन ज्ञानभिन्न व्यावृत्तिः। विकास पदेन सिद्ध रूपोपेय व्यावृत्तिः - विशेष पदेन साध्योपाय रूपज्ञान विकासव्यावृत्तिः तथाच तदभेद प्रसङ्गाभावात्तस्यतत्साध्यत्व मुप पद्यत इति भावः। उपायोपेय रूपज्ञान विकासri१८(६५Å विशेष पद परस्पर व्यावृत्ति मां ८२GGLor? अर्थ भेदलंल
Lwp_ज्ञान (i) ८ (६) ऊं विशेष ? ज्ञान । बीऊं
अर्थभेद? अर्थभेदाभावेपियोग जन्यत्व तदभावाभ्या
अ प्रपदन रूपोपाया की
अदु
अनुगत
ब्रह्मतगुणादिs Cor विषय मन्योन्य व्यावृत्तिQmini मल्लादॊऴियादो? वॆऩ्ऩविदुक्कु ३VK मरुळिच्चॆय्गिऱार् -इवत्तिरि वाक्यद्वयलङ्कृत - य उपायो पेय)। करणेति भक्ति प्रपत्योरुभयोरपि मनःकरणत्वादितिभावः। शास्त्रेति। “भजस्वमां॥॥
•
(सा।प्र।) “मोक्षोपायस्यकिं रूपम्भक्तिरित्यक्षरद्वय" मित्यादिभिरुक्तं प्राप्यप्रापकसारूप्यमाह। @Qui&@कं कर्तव्यमानेत्यादिना। सद्वारका द्वारक प्रपत्ति निष्ठयोरित्यर्थः ननूपायोपेयात्मनो र्ज्ञानयोः ब्रह्मतद्गुणादि विषयत्वे समाने उभयो रूपायत्व मुभयो रुपेयत्वंवा किन्नस्यादित्य त्राह। श्री
पायी त्यादिना।
(सा।वि।) उपायप्रवृत्त्य सम्भवाच्चोपायोपेय स्वरूपेविविच्य दर्शयति - @is ऊं ( कर्तव्य मानेत्यारभ्य परिपूर्णब्रह्म विषय (OLDI कं मित्यन्तेन। कर्तव्य मानेति सिद्धोपाय व्यावृत्यर्थ मुक्तं। लं, अनेन साध्योपायेन। करण सापेक्ष (Puri, इन्द्रिय ॥।
(सा।सं।) कं इति। सकिञ्चनाकिञ्चनयोरित्यर्थः। प्रपत्तौवात्सल्यादयः। तत्तद्विद्यासु तत्तत्प्र
मूलंसत्यत्वादि
उपाय विभागाधिकारः
-उपाय
स्वरूप निरूपक धर्म भनुं १४।६० अयं
[[४७१]]
विद्याविशेष
प्रतिनियत गुणादि की करण निरपेक्ष (Puorii, स्वभावप्राप्त Lori, गुणविभूत्यादिनां
नियत ब्रह्म विषयी। उपेयी ज्ञानविकास विशेषं
(सा।दी।) सत्यत्वेत्यादि। सत्यत्व ज्ञानत्वानन्दत्वा परिच्छिन्नत्वा मलत्व [i)
क
परिपूर्ण ब्रह्म विषय भगवत्स्वरूप निरूपक
धर्म] CCL ८१४६०१ - सर्वविद्या साधारण ना। तत्तद्विद्याविशेष व्यवस्थित गुण[i] नागा, दिव्यविग्रह, विशिष्ट विषय m। करण निरपेक्ष Lomi, इन्द्रियनिरपेक्ष comi- स्वभावप्राप्तomri, शास्त्रविहित LDIT BITLD ६) सिद्ध। ननु “यथा ॥।
[[१]]
(सा।स्वा।) शरणंव्रजे’त्यादि शास्त्रैस्तयोर्विहितत्वादितिभावः। ८२।१९६०१ इत्यस्यगुणेत्यत्रान्वयः प्रतिनियतेति - सद्विद्यादिषु प्रतिनियत गुणोभाष्यादिषुस्पष्टः प्रपत्ति विद्यायान्तु निरपेक्षोपायत्वं प्रतिनियत गुणः। आदिपदेन विग्रहादिकं विवक्षितं - करण निरपेक्षमिति - मुक्तावप्राकृत करण सद्भावेपि ज्ञानविकासादे स्तदपेक्षानास्ति - तत्र देहादे रनियत त्वादिति भावः - moring विकासं प्राप्त।Cor? ढाळाळा)ÈQFu&pmi - स्वभावेति - “यथानक्रियतेज्योत्स्ने”त्युक्त प्रक्रियया प्रतिबन्धक निवृत्तौ सत्यां विकास स्यावर्जनीय तया स्वत एवप्राप्तेरिति भावः - एतेन शास्त्र विहितत्वा भाव रूपो विशेष उक्तोभवति - T♚ल परिपूर्णेति - मुक्ति दशायां सर्वेषामपि प्रतिबन्धकानां निश्शेष निवृत्तत्वेन क्वचिदपि विषये ज्ञान प्रसरस्य प्रतिबन्धा भावादिति भावः - “यथाक्रतुरस्मिन् लोके पुरुषोभवति तथेतः प्रेत्य भवती” त्यादि श्रुति स्वारस्यलब्ध तत्क्रतुन्यायलं
॥।
(सा।प्र।) सत्यत्व, ज्ञानत्व, अनन्तत्व, आनन्दत्व, अमलत्व सहिततत्तद्विद्या विशेषाधीतकतिपयगुण विशेष विशिष्टतया ब्रह्मणो विषयी करणात्परिच्छिन्न विषयत्व विधेयत्व करण सापेक्षत्व रूपैः, करण निरपेक्षत्वा विधेयत्व स्वभाव प्राप्तत्वैर्गुण विभूत्यादिभिर परिच्छिन्नस्य ब्रह्मणस्त थैव विषयी करणादनवच्छिन्न विषय त्वादि रूपैः प्रकार भेदै रत्यन्त वैलक्षण्येन नोक्त दोषप्रसङ्ग इत्यर्थः॥॥
(सा।वि।) सापेक्ष मित्यर्थः। सत्यत्वेति। सत्यत्व ज्ञानत्वानन्तत्वानन्दत्वामलत्वानीत्येतैः पञ्चभिस्सहेत्यर्थः।
Coum विद्याविशेषेति तत्तद्विद्या व्यवस्थित गुणादिभि नियतविषय मित्यर्थः। स्वभाव प्राप्त Coomi इति। ननु स्वभावप्राप्तत्वे कथं साध्यत्वमितिचे न्न हिवयं तादृशा नुभवस्य साध्यत्वं ब्रूमः । किन्तूपासनादिभिः प्रतिबन्ध निवृत्तिमात्रं। प्रतिबन्धनिवृत्तौ सत्यां परिपूर्ण ब्रह्म विषयानुभवः स्वयमेव प्रकाशत इतिभावः - ननु व्यवस्थित गुणविषयोपासनेन समस्त गुणविभूत्यादि विशिष्टब्रह्मानुभवश्चेत् तत्क्रतु न्यायविरोधः। तत्क्रतुन्यायोहि “यथाक्रतु रस्मिन् लोकेपुरुषोभवति। तथेतः प्रेत्यभवतीति। यथाक्रतुः, यथोपासनवान्पुरुषः
इतः प्रेत्य, अस्मा ॥।
(सा।सं।) करणाम्नातास्संयद्वामत्वादय इतिप्रतिनियत पदं - स्वभावेति - यद्यपिमुमुक्षोरुपायेपि स्वरूपप्राप्तत्व मस्ति। तथापि सा शास्त्र नियमितेति शास्त्रविहितत्वोक्तिः। उपेयेतु सानतन्नियमिता - किन्तु ज्ञानविकास दासत्व पारतन्त्र्यादिमात्र नियमितेति स्वभावप्राप्त pumi इत्युक्तिः ननु ॥।
[[४७२]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलं - Dhuीलकण्ठळं। उपासित गुणादेर्या प्राप्तावप्य बहिष्क्रिया। सातत्क्रतुनयग्राह्या ।
(सा।दी।) क्रतु रस्मिन् लोकेपुरुषोभवति। तथेतः प्रेत्यभवति” यथोपासन Cpn फलDig। शुक्र नियत विषयोपासनं ब्रह्मानुभव ं गुणविभूत्यादिकक्षा go परिपूर्ण विषय QILD ६१ ६० ऊं ८०G GLI? Guri। उपासितेति। उपासिता येगुणादयः, आदिशब्दलंलं विभूत्यादि ग्रहणं। तेषां फलदशायामपि नियमेनान्तर्भाव मात्रं यथा क्रतुरिति तत्क्रतु (सा।स्वा।) यथोपासन LoC फल - शुकं नियत विषयोपासनं ब्रह्मानुभवं गुण विभूत्यादि परिपूर्ण विषय GLD ६० ८०G Com ? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्।
GF - उपासितेति - आदि शब्देन विग्रहादि सङ्ग्रहः विषयjisamuñल गुणादिक्षा प्राप्ति रूपानुभवलं की अवश्यं विषय Lomu विषय नहीं Qui अयोग व्यवच्छेदं न्यायलं किं कृन्तात्पर्य
उपासन
लकण्ठ Log
मात्र कुंली
तत्क्रतु
उपासन विषय Long गुणादिना प्राप्ति विषय LIBIT
॥।
लालq अन्ययोगव्यवच्छेद ॥
पण्णु कैयिले (सा।प्र।) ननूपायो पेयज्ञानयो रेवंवैलक्षण्ये तत्क्रतुन्यायविरोध इत्यत्राह। उपासि तेति “यथाक्रतु रस्मिन्लोके पुरुषोभवति तथेतः प्रेत्यभवती” त्यत्रो पासितगुणानामवश्यं प्राप्तेरेव शब्दात्प्रतीते स्तत्क्रतु न्यायस्य तदेव फलं नत्व श्रुता “सोश्रुते सर्वान्कार्मान् सहब्रह्मणा विपश्चिता। निरञ्जनः परमंसाम्य मुपैती”त्यादि श्रुति विरुद्धान्य प्राप्ति विशिष्टोपासित मात्र प्राप्तिरित्यर्थः नन्वेवं तर्हि मुक्तौ सर्वकाम विशिष्टब्रह्मानु भवस्य श्रुतत्वादेवोपासित गुणा प्राप्ति शङ्काया एवानुत्थानाद्वेदान्ते तत्क्रतु न्यायोक्तेः प्रयोजन मेव नसिध्येदितिचेन्न आकाश प्राणादेः क्वचित्सर्व कारणत्व श्रवणात्तत्र यथाश्रुत केवला चितस्सर्वकारणत्व स्वीकारेकारण स्यैवोपास्यत्वा दुपासितिस्यच प्राप्यत्वावश्यं भावाद पुरुषार्थाचित्प्राप्ति प्रसङ्ग मुखेन अचित्कारणत्व निषेध कन्यायसूचन रूपस्य प्रयोज नस्य तत्क्रतुन्याय साध्यत्वान्न निष्प्रयोजनत्व मितिभावः ननुभगवदनुभवस्य फलत्वे मूलमन्त्रादौ कैङ्कर्यस्यफलत्व प्रतिपादनं ॥।
(सा।वि।) ल्लोकात्पर लोकं प्राप्य। तथाभवति, उपासन विषयभूतार्थ मनुभवतीति व्याख्यातत्वादित्या शङ्क्याह। उपासितेति - उपासितस्य, उपासनविषयस्य। गुणादेः, आदिशब्देनपर्यङ्कादि स्थान परिग्रहः। प्राप्तावपि या अबहिष्क्रिया। अपरित्यागः, सा तत्क्रतु नयग्राह्या। नाकारान्तर वर्जनं, नसौशील्यादिगुण परित्यागः। तत्क्रतु न्यायस्य उपासित गुणा द्यवर्जनमेव फलं । नत्वनुपासित गुणाननुभवः । “सोश्नुतेसर्वान्कामान्सह। ब्रह्मणाविपश्चिते” तिश्रुत्यनुरोधेन अयोग व्यवच्छेदस्यैवतत्र ॥।
(सा।सं।) कतिपयगुण विषयादुपायात्सर्व गुणविषयोपेयलाभेतत्क्रतु न्यायविरोध इत्यत्राह। उपासितेति। उपासितस्य, उपासने विशेषणतया विषयस्य। गुणादेः, आदि पदेन पर्यङ्कादिस्थान परिग्रहः तस्य प्राप्तावपि या अबहिष्क्रिया, प्राप्य ब्रह्मानुभवेपि विशेषणतया क्रोडीकारः। सा अबहिष्क्रिया यथोपासनं फलमिति तत्क्रतुन्यायेन ग्राह्या। उपा सित गुणाद्य वर्जन मेव ॥।
उपाय विभागाधिकारः
[[४७३]]
मूलंनाकारान्तर वर्जनम् ॥ प्राप्तिरूप Door वनुभव परीवाह कैङ्ङ्कर्यं उपेय।
(सा।दी।) न्यायेन ज्ञेयं। गुणान्तर विभूत्यन्तर निषेधस्तु तेन नक्रियत इति - आकारान्तरं, विशेषणान्तरं। ननु ज्ञानविकास मुपेयGILD “नित्यकिङ्करोभवानि” ढङ्ग कैङ्कर्य (pio उपेय Loop QQJङ्गÈQFugri। प्राप्तिरूपेति परीवाहmi अवर्जनीयकार्यम्। साक्षादुपाय
।
(सा।स्वा।) तात्पर्य-शुं तत्क्रतु न्यायविरोधी रूपज्ञान विकास CLD उपाय साध्यQLD कैङ्कर्य तत्साध्य
?
भोग्य वस्त्वनुभव रूपLDING) कैङ्कर्य पर्यन्त साध्या प्राप्ति
वृत्तिरूप
शुगळं सिद्धरूपाला ईश्वरा
gmplumn? साध्य pori
॥।
प्राप्ति
अन्य उपाय
- प्राप्तीति - प्राप्तिरूपज्ञान विकासं निरतिशय www
उपेय
कैङ्कर्यमुपाय
मुलं -
उपाय साध्या अङ्ग उपेय Comp उपेय ? उपाय puGb
उपेय ं ♚uL GLD कङ्गuppu के उपायत्व api उपेयत्व (pub लढा८nQCuor? पुरुष व्यापार गोचर ढं
उपायत्व? कर्तृ व्यापार
गोचरumii फल साधना उपाय? ढाढगढग॥।
(सा।प्र।) विरुध्येत। किञ्च कैङ्कर्यस्यापि पुरुषार्थत्वेतस्य शेष्यतिशय हेतु शेषवृत्तिरूपत्वेनोपाय फलयोर्ज्ञान रूपत्वोक्तिश्च विरुध्येतेत्यत्र कैङ्कर्यस्यफल परिवाह रूपत्वादज्ञायमानत्वेपि तस्य पुरुषार्थ रूपत्वे सांसारिक सर्वव्यापाराणा मपिभगवल्लीलाहेतुत्वेन वस्तुतश्शेष्यतिशय हेतुत्वाद्वद्धाना मपि परमपुरुषार्थ सिद्ध्यपातात्कस्याचि मोक्षोपाय प्रवृत्र्यभाव प्रसङ्गेन कैङ्कर्यानुभवस्यैव परम पुरुषार्थत्वेना वश्य वक्तव्यत्वाच्च ज्ञानरूप पुरुषार्थत्वा विरोध इत्यभिप्रेत्याह। प्राप्तिरूपति। ननूपायोपेययोः ब्रह्मज्ञानरूपत्वे तद्विषयतया तद्भिन्नस्य भगवतः कथमुपायत्व मुपेयत्वं चेत्यत्र भगवतस्तद्भिन्नत्वेपि स्वातन्त्र्येण देश विशेष प्रापकत्वेन सेतुत्वोक्तेः “रस्योवैस” इत्यादिना निरूपाधिक निरतिशय भोग्यत्वावग मादुपायान्तराणं फलप्रदत्वा पादकत्वात्तत्स्थाननिवेशाच्च
(सा।वि।) विवक्षौचित्यादिति भावः तत्क्रतुन्यायस्य प्रयोजनं। आकाश कारणत्वादिवाक्येष्वनुचित कारणत्वाङ्गीकारे तत्प्राप्ति प्रसञ्जन मुखेन तत्कारणत्व निषेधौपयिकतया द्रष्टव्यं ननु, कैङ्कर्यस्यापि फलत्वेतस्य शेष्यतिशयहेतुशेष वृत्तिरूपत्वा दुपेयज्ञान रूपत्वोक्तिर्विरुध्यत इत्यत्राह। प्राप्तिरूपति। परिवाहमा यित्यनेन अवर्जनीयतया तत्कार्यत्वेन कैङ्कर्यस्य प्राप्तत्वा दनुभावान्तर्गतत्वेन अनुभवः पुरुषार्थ इत्यस्य नविरोध इति सूचितं। भक्त विषयेभक्ते ॥।
(सा।सं।) तन्न्यायस्य फलं। नतु तदितर वर्जनमिति नोक्तचोद्यावकाशः। “तथेतःप्रेत्ये, त्येवहिश्रुतिः नतु, तथैवेतःप्रेत्येति भावः। ईश्वर स्याधिकारि द्वय विषये प्युपायत्वाकार भेद ॥।
[[१]]
[[४७४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलं - व्युपाय रूपorry प्राप्ति रूप भोग्यत्वादि वेष ६० ईश्वर
विशिष्ट
विषयomi व्वीश्वर ६०१०
] फलप्रदत्व उपायत्वं अद्वारक
कं।
कण्ठी ज्ञान किं उपायत्व (pio उपेयत्व (pio। प्रपत्तिनिष्ठन् ऊं६६ उपायान्तर स्थाननिवेशनं (सा।दी।) साध्यमनुभव Qpq। शु ईश्वरा उपाय pii उपेय (pom अकण्ठ निर्वाह CDOT]Gupt। शव्वु पायरूप मित्यादिwn। उपायज्ञान विषयomisol फलप्रदत्व वेष पायत्व, उपेयज्ञान विषयomi भोग्यत्वादि वेष ॐ ॐ उपेयत्व apib ईश्वर। आदि शब्द का उपायस्थान निवेश, कैङ्कर्य प्रतिसम्बन्धित्व (coub ग्रहीतम्। व्वीश्वर उपायत्व मधिकारि द्वय ही समान रूपGDI ? া(ÈQFuii। व्वीश्वर वित्यादि। अद्वारक प्रपत्ति निष्ठा, स्वतन्त्र प्रपन्न विषय♚ली। भक्तां ईश्वर
॥।
(सा।स्वा।) Gli। शव्वपाय रूपीत्यादि। उपाय ज्ञानविषयorris G फलप्रदत्व वेष♚ल उपायत्व (pub, उपेय ज्ञान विषय Louism भोग्यत्वादि वेष ॐ उपेयत्व ( ईश्वर कङ्ग५ - आदि शब्देन प्रति बन्धक निवर्तकत्व कैङ्कर्य प्रति सम्बन्धित्वादिकं विवक्षितं। Qpg उपायो पेय ज्ञान विषयत्वादिका आकार♚Gs un
आकार विशिष्ट काला छ उपायत्व apib उपेयत्व pio उपपन्न Lomboor। ईश्वरा कैङ्कर्यादि CG स्वरूपतस्साध्य लागत की बुरा, साध्य Dicor प्राप्ति रूपानुभवलंल विषयी करि आकारलङ्कृLG साध्यत्वं, भोग्यत्व लंल कण्ठाग इष्टत्वं Gung उपेयत्व
क। साध्योपाय jogin
यिट्टु
स्वतः पुरुष कृति गोचर
उपाय mogi,
उपायत्वं
रान कुङ्किं गोचर की आकार ६ कर्तृ व्यापार विषयत्वं फलप्रदत्व कुं
साधनत्व सॊल्ललागैयालुम्, QgQ&igri) ५० Qus। उपायत्वं फल प्रदत्वादि मात्र
सर्वाधिकारिक Qg Gumी अद्वारक प्रपत्ति निष्ठकं
यागिल् इदु
ईश्वरळा उपाय QLD विशेषिकिङ्ग
व्वीश्वर वित्यादि। प्रपन्न commi भक्ति योगमनुष्ठि
फलकं
mi।
ईश्वर का
स्वतन्त्रप्रपत्ति निष्ठकं GoGo कर्तव्य उपायान्तर व्यवधान निरपेक्ष Lon B फलrijGsms umr& उपायान्तर स्थान निवेशक उपायत्व ॥।
(सा।प्र।) भगवत उपायत्वोप पत्तेरुपेय भूतज्ञानात्यन्तानु कूलत्वस्यच ज्ञानत्व प्रयुक्तत्वे प्रसङ्गाद्विषय भूत भगवदत्यन्तानु कूल्याधीनत्वस्य वक्तव्यत्वाच्च प्राधान्येनोपाय त्वोपेयत्वे भगवत एवे त्यभिप्रायेणाह। व्युपाय रूपLDIT ीति, नन्वेवं भक्तिप्रपत्त्यो रुपायत्वे भगवतोयज्ञाद्याराध्य देवतान्तर साधारण फल प्रदत्वादि व्यतिरेकेणोपकारा भावा दुपायत्वोप देशोनिमित्तस्स्या दित्यत्र भक्ते प्रपन्ने चोपकारकत्वप्रकार विशेषमाह। व्वीश्वर@LCत्यादिना। ईश्वरस्योपायान्तर स्थाननिवेशोनाम शास्त्रतः फलसाधनतयावग तस्यकस्यचिदनुष्ठाना शक्तौभगवत्सन्निधौ ॥।
(सा।सं।) मुपपादयति - ६ ईश्वर MILL इति। उपायस्थाननिवेश, अकिञ्चने भक्तिस्थान निविष्टत्वेन-मूलं - wpm अधिकारिकं
-उपाय विभागाधिकारः
कर्तव्य [[]]६) अत्यन्ता शक्यान्नी
दुष्करकर्तव्य
कर्मयोगारम्भं
वरुम्
[[४७५]]
ळ उपासन पूर्ति पर्यन्त Is ५G नाना प्प्रपत्ति वशीकृत ईश्वर ६०४५६१ पापनिवृत्तिwwwjii, सत्वोन्मेषादि ५ ६० ना
कण्ठी कङ्क, अन्य उपासन की उपाय नं फलपर्यन्त की कङ्कं। (सा।दी।) उपायत्वमङ्कीpi। Log इत्यादि। Cmiis, दशैक। अ♚लदुष्करकर्म/i१६६) ळं पापनिवृत्तिouji पापनिवृत्ति मूलसत्वोन्मेषादिकrujiō। आदि शब्द ग्राह्यं ॥
॥।
(सा।स्वा।) विशेष (DLTC ना विशेषि
ङ्ग
उपाय QLD ६०५ ५ १४
माग
कार्यं
विशेषिकं
। त्यादि।
गाळलं। शुॐ सद्वारक प्रवत्तिनिष्ठकं प्रपत्य नुष्ठान मनपेक्षित [LDITS प्रसङ्गिung? शाळा कङ्कणी ईश्वरा यागदानादि कर्मान्तराधिकारिक
Fuuqoorpm व्वनुष्ठानं सफल LOTTON Gjiisf, अनुष्ठेयत्वेन प्राप्त शास्तार्थ [[]] (COL स्थान- ४G, अयल अपेक्षि wir
कार्य@guijurinm। दुष्करेत्यादि। कर्मयोगादि का उपाय निर्वृत्ति विरोधिपाप निवृत्ति सत्वोन्मेषाद्यर्थ [१] य♚♚ं अत्यन्ताशक्यrisru तत्स्थान निविष्टा ईश्वरा तत्कार्य [ळा पाप निवृत्यादिzruji Qasi विशेषिकं कार्यं Gigung।उक्त चोद्यावकाशळंm Gun। अत्रादिशब्द गाह्य मुत्तरोत्तर ज्ञानवैशद्यं। कर्मयोगारम्भ
(सा।प्र।) अनुष्ठाने ममशक्तिर्नास्ति अस्य फलन्त्वमेव केवलकृपया देहि। एतत्प्रापणेच भरस्तवै वेत्यनु सन्धान मात्रेणाति शयित फलापेक्षाया मपि तत्प्रदत्वं भक्ति निष्ठस्य चात्यन्ताशक्य भक्ति साधनानुष्ठानेपि भक्तिनिष्पादकत्वमिति एवम्मोक्षसाधन भक्ति मनपेक्ष्यस्वातन्त्र्येण फलप्रदत्वं साधन साधकत्वञ्च भगवत एवेति तस्योपायत्व मितिभावः - विशिष्ट कंळं, अत्यन्तोपयुक्तम्भवति - अत्यन्ताशक्यLDICT piis, अत्यन्ताशक्य भक्तिसाधनस्थाने। एवं साध्योपायं सामान्य रूपेण प्रदर्श्य साध्योपाय विशेषेषु कर्मयोगस्य “कर्मण्य कर्मयः पश्येद कर्मणिच कर्मयः ॥।
(सा।वि।) रेवोपायत्वात्कथमीश्वरस्योपायत्वमित्यत्र ईश्वरस्योपायत्व मुपपादयति। Lojp अधिकारिीति। ०४बान्ना कर्तव्य [i) B ६),
नडुवुळ्ळ
मध्ये कर्तव्यतया विद्यमानेषु । अत्यन्ताशक्यDIT]if, अत्यन्ताशक्यस्थलेषु। प्रपत्तिवशीकृता, दुष्करेस्मिन् कर्तव्ये ममसा मर्थ्यं नास्ति। तत्साध्य समर्थने तवैव भर इति समर्पित भरेण भगवताप्रसन्नेन। ४ळा, उपाय स्थाने निविश्यस्थित्वा। अलदुष्कर कर्तव्य [riji पापनिवृत्तिwwwyii सत्वोन्मेषादि ८६०rupळङ्गळी, तद्दुष्कर साध्यफलं तदनुष्ठानंविना अहमेव साधयामीति तत्साध्य पापनिवृत्तिं सत्वोन्मेषादिकं चसम्पाद्य। Q, निर्वाहितमित्यर्थः। उपाय कुंल, उपायं। फलपर्यन्तLDIT की कं,
(सा।सं।) Gif, भक्तिनिर्वृत्ति प्रतिबन्धक पापापनोदकत्वेन विहित पवित्रेष्टिव्रात पतीष्ट्यादिस्थानेषु। ४G, स्वयमवस्थितस्सन् - उपायनिर्वर्तकत्वेनोपायत्वं भक्तिनिष्ठं प्रति - प्रपत्तिनिष्ठं प्रतितुभगवत ॥।
[[४७६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलंभाल कर्मयोग ; शास्त्र शक्यril ८५६mri फलसङ्गादि रहित [i] ६६] काम्य कर्म
जीवपरमात्म याथात्म्य ज्ञानं लं CGL, नित्यनैमित्तिक
कण्ठ Go Ba
सनियम
परिगृहीतकं मुकं कर्म विशेषम्।
(सा।दी।) ज्ञानं। शणी कर्मयोगारम्भ
ज्ञानयोग [i] ८६० ruji, भक्ति उपयोग
कर्मयोगनंली स्वरूप भेदकार्य [i) ८६०१ क्रमेणा
वाक्यत्रय♚। सनियम Lon परिग्रहीत Loru
प्रसक्ता कर्मयोग
@prit। अं
की। आंg कर्मयोग इत्यादि कर्म विशेषमङ्गी। लाल आकाङ्कĞr
कीला। कृष्णकं शक्य [i) त्यादि। फले सङ्गस्स्पृहा। आदिशब्द स्वानन्त्र्य ममतादि ग्रहीतं। काम्यकर्मpi नित्य नैमित्ति का आकाङ्क्षा। सनियम, सङ्कल्प
पूर्वकLDINTS।
॥।
(सा।स्वा।) ढाळंाकर्म योग
भक्तिनिष्ठ
असाधारण Lons निर्देशि । B।GCuon? कर्मयोग
GILD COIGILDING फल के उपाय LDITBs चोदित LDI६] कर्म नित्यनैमित्तिक काम्य रूपेण त्रिविध Gour पीके Golu Goup
QQp? ढाङ्ग की शङ्की) कर्मयोगं पॊदुवऩ्ऱो? कर्मयोगत्यादि। आG । भक्ति योग निष्ठ
qup?
सर्व
निरूपिकण्ठीpi। आंত कर्तव्यनान्ना
अङ्गु
Guormula। सनियममिति नित्य नैमित्तिकादि कंलनान्ना यावत्फलोदय यॆऩ्ऱबडि। अनुष्ठि कण्ठ g परिग्रहि
कर्म - शुं तदितर
Dpg नित्यनैमित्तिकादिना त्याज्य[i] नाळ प्रसङ्गिung Gum शङ्कि काम्य
ीत्यादि विशेषणम्। अत्र सह योग तृतीयया काम्यनित्य नैमित्तिक कर्मणा मप्राधान्याभि व्यक्तत्वेन ॥। (सा।प्र।) सबुद्धिमान् मनुष्येषु संयुक्तः कृत्स्न कर्मवित्। अकर्म - कर्मान्यज्ञानं” अकर्मशब्दस्यच ज्ञानपरत्वं “विद्याञ्चाविद्याञ्चेति” श्रुतौज्ञानवाचि विद्याशब्द निर्दिष्टेन मोक्षसाधनेन सहतत्साधनभूत कर्मणोविद्या शब्देननिर्देशवत् युक्तं “यस्यसर्वेसमारम्भाः कामसङ्कल्पवर्जिताः । त्यक्त्वा कर्मफला सङ्ग” मित्यत्रोपात्तानां स्वात्म याथात्म्यानु सन्धान पूर्वकं फलसङ्गकर्तृत्वत्यागेनानुष्ठेयानां कर्मयोग विशेषाणां तपस्तीर्थ दानयज्ञादि सेवनानां ज्ञान प्राधान्यावगमाद्भगवताराधनत्वेनानुसन्धेयत्वाच्च ज्ञान रूपस्यभक्ति योगज्ञानयोगयोर्हेतु भूतस्यकर्मणस्स्वरूप माह। कर्म योगत्यादिना। ननु कर्मयोगस्य साक्षान्मोक्षसाधनत्वं नास्तीति सर्वसम्मतं। भक्तिद्वारत्वञ्च नोपपद्यते - सत्यत्वादि स्वरूप निरूपकै स्तत्तद्विद्या विशेषाधीतैश्च ॥।
(सा।वि।) फलपर्यन्तं कृत्वा फलन्ददाती त्यर्थः पूर्ववाक्य स्थिनं ईश्वर
उपायत्वमिति पदमेवे हर्तृत्वेन अन्वेति अत ईश्वर स्योपायत्वं युज्यत इतिभावः। कर्म योगारम्भं ति पूर्वमुपक्षिप्तत्वात्कर्मयोगादि स्वरूपमाह। कर्मयोग LDING इत्यादिना।
(सा।सं।) स्साक्षादेवोपायत्व मितिभावः - सनियमLDI, यत्काल कर्तव्यतया यादृश प्रयोग क्रम वत्तयाचयत् यच्छास्त्रेण विहितं तादृश नियम सहित तया
[[१]]
॥।
उपाय विभागाधिकारः
मूलं- (२) अवान्तर भेद “दैवमेवापरेयज्ञम्” m देवार्चन तपस्तीर्थदान यज्ञादिनां
(सा।दी।), भगवद्गी
(सा।स्वा।) अनुष्ठेयत्वं सिद्धिकं
[[४७७]]
तेषां त्याज्यत्व शङ्कै परिहृतै - नित्यनैमित्ति कादिष्वेक स्यैवाङ्गित्व
कर्म योगस्य सर्व साधारणत्व चोद्य
मित रेषां तदङ्गत्वमित्येवं विध परिग्रह मितरकी
Go?
क
परिहृतम्। Quig wrLDI) विनि गमका भावेन कृत्स्न api SDI& प्रसङ्गिकं कर्म योगानुष्ठानं शक्यं? बन्धक [i) ूकं कर्म [] नां मुमुक्षु यकन्तु परिग्राह्यriठाकलंलङ्ग
शकिur QLDऊण्ठ कृष्णमङ्कीत्यादि विशेषण द्वयं। शक्यत्व स्यैव विनिगमकत्वादश क्यानुष्ठान प्रसङ्ग चोद्यस्य नात्रावकाश इति भावः - फले सङ्गोत्रस्पृहा। आदिपदेन स्वात्नत्त्र्यममतादिकं विवक्षितं। फल सङ्गादिरहितत्वे कर्मणाम्बन्ध कत्वाभावात्परि ग्राह्यत्वं युज्यत इतिभावः जीवपरमात्मयाथात्म्य ज्ञान फलसङ्गादिरहित Long परिग्रहिऊं।
“कषायैः कर्मभिः पक्वेततोज्ञानं प्रवर्तते" की Liqui ज्ञानं कर्मयोग साध्य कर्मयोगात्पूर्वmu Gurशङ्किur Dऊण्डळ शास्त्र कुङ्कृ यित्याद्युक्तिः - आग मोत्थं विवेकोत्थ ज्ञान
कर्मयोगात्पूर्वं आग मोत्थज्ञान म्पीलकण्ठ लंल।
उक्तशङ्कावकाशं। कर्म विशेष Guy Con? विशेषिकुङ्कु अली Curl अ १४५ ८६? विशेष शब्द विवक्षिताना अवान्तर भेद ६० ना सप्रमाणom&&Gळी। श्री। दैवं यज्ञं। दैवसम्बन्धिनं यज्ञं तदर्चना रूपं यज्ञमिति यावत् - FULL विति। श्रीगीतैति शेषः तपः, कृछ्रचान्द्रायणादि। तीर्थं, तीर्थयात्रादि। मोक्षार्थ मुपासन
कर्म योग उपयोग Gum? #गा पाप निवृत्ति सत्वोन्मेषादि की उपयोग GLD
आत्मावलोकन ॥। (सा।प्र।) विशेषैर्विशिष्टं भगवन्तं शास्त्रेणावगम्य शास्त्रोक्त प्रकारेण तत्तगुण विशिष्टतया पुनः पुनस्स्मरणाभ्यासेन तैलधारावदविच्छिन्न रूपे प्रीतिरूपत्वापन्ने स्मृति सन्तति रूपे भक्तियोगे कर्मयोगस्या वहन नादीनां करण शरीर निर्वर्तकत्व वद्दृष्टोपकारा दर्शनात्तपस्तीर्थ सेवनादेः प्रयाजादि वतारादुपकारकत्वे प्रमाणाभावाच्चेति भक्तियोगस्य द्वारत्वानुपपत्तेर्न साध्योपायत्वमिति शङ्कायां यथाप्रपत्तेः भक्तिद्वारा साक्षाच्चमोक्षहेतुत्वन्तथा “ब्रह्मण्याधायकर्माणि सङ्गन्त्यक्त्वाकरोतियः । लिप्यतेनसपापेन पद्मपत्रमिवाम्भसा । ब्रह्मार्पणं ब्रह्महविर्ब्रह्माग्नौ ब्रह्मणाहुतम्। ब्रह्मैवतेनगन्तव्यं ब्रह्मकर्म समाधिने “त्यादिना फलसङ्गकर्तृत्वत्यागेन ॥।
(सा।वि।) THI, इत्युपक्रम्य।LL, उक्ताः।
(सा।सं।) तपः, कृच्छ्रचान्द्रा यणादि - तीर्थ शब्दार्थस्तीर्थयात्रा
[[४७८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलंअधिकारि भचेतनं प्रपत्ति मोक्षहेतु
सपरिकर [DIT६०६५] योगत्तै ऊं ॥।
भक्तिळं, guji,
कर्मयोगं ज्ञानयोग Gळं,
(सा।दी।) भक्ति, उपासक के द्वार की कङ्ग ५। प्रपन्न विषयलं। सपरिकर योग मंळा, यमनियमादि परिकरवध्यानेन
स्वस्वरूप
॥।
(सा।स्वा।) साधन GILDorm वचनं विरोधि? @गी आत्मावलोकन साधना ८GĞorr? आत्मावलोकन । ज्ञानयोगं साधन कङ्क साक्षात्साधन QILD ज्ञानयोग द्वारा साधन QLD की वचनं विरोधि Gopium orig उभयविध साधनत्वं एमे काधिकारिविषयी विरुद्ध Long आत्माव लोकन साधन Loira LDILLITCH? GTাगJumri। अधिकारीत्यादि। gopium @mji उभय विध साधनत्वं एकाधिकारि विषयी विरुद्ध अधिकारि भचेतनं प्रपत्ति ॐ &T६०&urlg। विरुद्ध। LG, मध्येकृत्य - द्वारीकृत्येति यावत् - शक्कर्म योगमिति। अधिकारि भेद इत्यनुषज्यते। शिष्टतया व्यपदेश्य, निष्प्रमाद सुकरोपायाभिलाषिuji, कर्मयोगाधिकारि - शिष्टतया व्यपदेश्य गळाली।कं दुष्करोपाय निर्वहण क्षम LDIT GOT Jor ज्ञानयोगाधिकारि Quorm - सपरि करेति। अत्र परिकरः, यमनियमासनादिः - योगः, साक्षात्कारानुगुण चित्त निरोध रूपव्यापारः। कर्मयोगं ॥।
Lon
G
(सा।प्र।) अनुष्ठितस्य कर्मणोमोक्ष हेतुत्वावगमात्तस्यच ज्ञानयोगादिद्वारकत्वस्यच वक्तव्यत्वाद्गीतायामेव प्रबलतरानेक कर्मानुष्ठान रूपस्य कर्मयोगस्य ज्ञानयोग मनपेक्ष्य भक्तियोगोप युक्तात्मावलोकनं प्रति “साङ्ख्ययोगौ पृथग्बालाः प्रवदन्ति नपण्डिताः॥ एक मप्यास्थितस्सम्य गुभयोर्विन्दते फलम्। यत्साङ्ख्यैः प्राप्यते स्थानं तद्योगै रपि गम्यते। इयाजसोपि सुहून्य ज्ञान् ज्ञानव्यपाश्रयः । ब्रह्म विद्यामधिष्ठाय तर्तुं मृत्यु मविद्यया” इत्याद्युक्त प्रकारेण चित्तशुद्धिद्वारा यमनिय माद्यङ्गयुक्त योगाभ्यासेन हेतुत्वोक्तेर्भक्तौ सन्निपत्योप कार सम्भवादधिक कर्मानुष्ठा नाशक्तौ प्रपत्तिवशीकृत भगवदनुग्रह विशिष्टकतिपय कर्मानुष्ठान रूपस्य कर्मयोगस्य “कषाये कर्मभिः पक्वेततो ज्ञानं प्रवर्तते। कषायपत्तिः कर्माणि ज्ञानन्तु परमागतिः । सर्वकर्माखिलं पार्थ ज्ञानेपरिसमाप्यते” इत्यादि प्रमाणेन ज्ञानयोगद्वारा आत्मावलोकन हेतुत्वे नोपकार सम्भवाच्च साध्योपाय विशेषत्वं युज्यत इत्यभिप्रेत्याह। अधिकारि भेदत्ताले यित्यादिना “ज्ञानयोगोजित स्वान्तैः परिशुद्धात्मनिस्थिति” रित्युक्तात्मावलोकन द्वारा ॥।
(सा।वि।) भक्ति, भक्तिं द्वारीकृत्यापि Go, भक्तिमद्वारी कृत्यच “साक्षादित्यर्थः ति - आत्मयाथात्म्य ज्ञानं विनाकर्म योगेष्वनधिकारित्वादात्म निरन्तर चिन्तन रूप ज्ञानयोग स्यात्मन्यकर्तृ त्वाद्यनु सन्धानेन ज्ञानाकारे कर्मयोगे प्यन्तर्गतत्वाद्ज्ञान योगमद्वारी कृत्यापिकर्मयोगस्स्वात्मावलोकनं साधयतीतिभावः तथाच ॥।
(सा।सं।) सपरिकरेत्यादि - यम नियमादि परिकर युक्तमनोनिरोध विशेष रूप योगेनिष्पन्ने ॥।
उपाय विभागाधिकारः
मूलं - Gळङ्ग आत्मावलोकन साधन। ज्ञानयोग, कर्मयोग
[[४७९]]
अन्तःकरण
[[६०]]
स्वरूप
ईश्वरunn आधेयत्व, विधेयत्व,
निरन्तरचिन्तनं १६०० ६००/६००५।
स्वरूपनिरन्तरचिन्तनं
प्रकृत्यादि विलक्षण
जयमाकं शेषत्व[i]८६६० शरीरतया प्रकार
(सा।दी।) साक्षात्कार साधन LOTTOLD १६०५। ५ स्वरूपेत्यादि
पण्णुगैयॆऩ्गै।
[[४००]]
(सा।स्वा।) आत्मावलोकन साधनयोगद्वार Qr योगोपयुक्त पापनिवृत्ति सत्वोन्मेषादि ५६Ëी साधन कं विरोध Guri। आत्मावलोकनं, ज्ञानयोगQLD/ श्रवण मननरूप GILD
कर्मयोगानन्तर भाविurs &
स्वस्वरूप साक्षात्कारः।
IITsunã ज्ञानयोग
शनी उपासन रूप QILD) भक्तियोग की भेद
अदु
कर्मयोगात् पूर्वभावि IT।
LD TO
ज्ञानयोग
तऩ्
OLD Gm Tom CLIT? (@pri - ज्ञानयोग त्यादि। क्रां मॆऩ्ऱॊऩ्ऱुण्डो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार् स्वरूपलंललाठी ♚ भक्तियोगा द्व्यावृत्तिः - उपासन रूप Longji जीवस्वरूप
ी मात्र विषय p निरन्तरपदेन श्रवण मननाभ्यां व्यावृत्तिः। चिन्तनशब्देन स्वफलभूतात्मावलोकनाद्व्यावृत्तिः - कृणस्वरूपकं स्वाभाविक Lorrujirar नित्यत्व ज्ञानत्वा नन्दत्वा मलत्वा द्याकार विशिष्टस्वात्मरूप धर्मिmu Gurmulgi देहात्मभ्रम स्वतन्त्रात्म भ्रम॥ठना &० FQITBI का प्रकृतीत्यादि प्रकारDIT] इत्यन्तमुपात्त Log ज्ञानयोगल चिन्तनीया srrying - व्वर्थ शरीरतयाळा स्वरूप ñur निर्देशिwnp शरीरतया प्रकार L स्वरूपकथनमात्र Losनिर्देशिकै ज्ञापितळीpg। - ज्ञानयोगीॐ नित्यत्व ज्ञानत्वादिना छ आधेयत्वादिना वेद्याकार m
ढग श्रीतात्पर्य चन्द्रिकादि स्पष्ट - ज्ञान ॥।
माग
॥।
(सा।प्र।) भक्तियोग हेतुभूतं ज्ञानयोगं निष्कृष्याह - ज्ञानयोगमावतित्यादिना - वक्ष्यमाण (सा।वि।) गीतावचनं। “साङ्ख्य योगौ पृथग्बालाः प्रवदन्तिनपण्डिताः । एकमप्यास्थितस्सम्य गुभयोर्विन्दतेफलं । यत्साङ्ख्यैः प्राप्यतेस्थानं तद्योगै रपिगम्यत” इति सपरिकर LDITI योगत्तै, गीतासु षष्ठाध्याये “शुचौदेशे प्रतिष्ठाप्यस्थिर मासनमात्मनः” इत्यारभ्योक्तेन “निवातस्थोयथादीपो नेङ्गतेसोपमास्मृता । योगिनोयतचित्तस्य युञ्जतो योगमात्मनः। यत्रोपरमतेचित्तं निरुद्धं योगसेवया । यत्रचैवात्मनात्मानं पश्यन्नात्मनि तुष्यति। सुखमात्यन्तिकं यत्तद्बुद्धिग्राह्य मतीन्द्रियं । वेत्ति यत्र नचैवायं स्थितश्चलति तत्वतः। यंलब्ध्वा चापरं लाभं मन्यते नाधिकं ततः। यस्मिन् स्थितोनदुःखेनगुरुणापि विचाल्यते। तंविद्याद्दुःख संयोग वियोगं योग सञ्ज्ञितं । सनिश्चयेनयोक्तव्यो योगो निर्विण्ण चेतसा" इत्येवं प्रकारेण योगाभ्यासविधिना। आत्मावलोकन साधनomri, “सर्वभूतस्थ मात्मानं सर्वभूतानि चात्मनि । ईक्षते योगयुक्तात्मा सर्वत्रसमदर्शन" इत्युक्तसर्वात्म समानाकारतया स्वात्मदर्शनस्य हेतुर्भवेदित्यर्थः इदमात्मावलोकनं। “योगिनामपिसर्वेषां मद्गते ॥। (सा।सं।) तद्वारा अनुकूलत्वेन स्वात्म साक्षात्कार साधनं भवतीतित्यर्थः
[[४८०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलंकं कर्मयोग ज्ञानयोग []] ६० योगमुख वैतृष्ण्यावहDoor आत्मानुभव सुखonळी आकर्षक LDIToo भगवदनु भवलं किं उपाय Door भक्तियोग
काळ कङ्कं॥।
(सा।दी।) कर्मयोगादि sf]
जलं, ♚♚
आत्मावलोकनं
वैषयिक सुख
१४६०६६० परम पुरुषार्थ Guna २ नानी कील रत्नं
उपासनोपयोग प्रकार ; SIL Gळीpri। Qक्कर्मयोगेत्यादि
- आकर्षक की
G।
(सा।स्वा।) योग♚ॐ आत्मावलोकनं सम्पादिकं की अधिकारिकं कर्मयोग शङ्किur@Dऊं&ns कर्मयोग इत्याद्युक्तिः - अन्तः करणजय
@moujib उपयुक्त
कला पती कङ्कनशीलङ्कल पारमैकात्य भङ्ग
@TEJ Cor
♚♚gm/ ज्ञानयोगं वरमल्लामैयाल् अदुक्काग अवऩुक्कुम् करिबुरम् वेणुमॆऩ्ऱुगरुत्तु - इप्पडि कर्मयोगज्ञान योगrisir आत्माव लोकनो पयुक्त/pani या भक्तियोग की उपयोगं
गळं?
कङ्कं आत्मावलोकन Loriig उपयुक्त तद्वारा आत्मावलोकन
“सुखमात्यन्तिकं यत्तत्। यंलब्ध्वा चापरं लाभ” मित्युक्त प्रकारेण स्वेतरसमस्तसुख वैतृष्णावह Loorस्व स्वरूपानुभव सुखत्तोडविनाभूत LOIDS आकर्षक विरोधि उपयुक्त QLD Gorp in। GGI? सुखं प्रयोजनान्तर १०० ५। प्रसङ्गिwng? अन्यावलोकनं अन्यविषयभक्ति उपयुक्त GT ढङ्गÈQFuji @क्कर्मयोगज्ञान योगा यित्यादि। आकर्षकं,
पङ्की लिति। श्री सम्भावित छ । भक्ति योगोपयुक्त
कङ्क की लॊरुवऩगप्पडादे कणत्तिलिऴियुम्बडि यॆङ्ङऩेयॆऩ्ऱु रि स यमैक्काग आत्मानुभवस्य वैषयिकेत्यादि विशेषण, भगवदनुभवस्य परमेत्यादि विशेषण pii। “यंलब्ध्वेत्यादि वचनं आत्मानुभव सुखं वैष यिकसुखमात्रा दतिशयित QLD सर्वातिशायिQuळाळीmungi, भगवदनुभवं सर्वाति ॥।
निरतिशयसुखरूप
Cm की
(सा।प्र।) स्वरूपे भक्तियोगेस्वात्माव लोकनस्य क उपयोग इत्यत्र दृष्टान्त प्रदर्शन पूर्वक मुपयोगमाह। Qक्कर्मयोगेत्यादिना।
(सा।वि।) नान्तरात्मना। श्रद्धावान्भजतेयोमां समेयुक्त तमोमत” इत्याद्युक्त भक्तियोगस्य स्वशरीरक परमात्मचिन्तने शरीरभूत ज्ञानौपयिकतयासाधनं भवति। वैषयिकसुखात्यन्त विलक्षणात्मानुभव सुखसंयोगः यदिन प्रतिबन्धक इत्याह। @क्कर्मयोग ज्ञानयोग rise इति। वैतृष्ण्यावहेति। अतिशयित सुखेनुभूते ततः क्षुद्रसुखेभिलाष निवृत्तेः वैतृष्ण्यावहत्वं - आकर्षक, आकर्षके आमिषग्रधित बडिशादौमत्स्यादिरिव - ४), पर्यवसितो नभवतिचेत् - @ubung, प्रवेशन समये - २बान्नी लङ्कील रत्नम् कागल कङ्क, अन्तस्थित रत्नदर्श नार्थं -
॥।
(सा।सं।) योगमुख, उक्तमनो निरोध विशेषेण। आत्मेति, अनुकूलत्वेन आत्मसाक्षात्कारे उत्पन्ने सः, भक्तियोगस्याधिकार कोटावन्वितो भवतीत्यर्थः - ॥।
मूलंकी ६००० शरीरभूत
जीवात्मा श्री कोटिनलकण्ठी-
उपाय विभागाधिकारः
अन्तर्यामिowinning CG,
[[४८१]]
दर्शनं उपयुक्त भक्तियोग अधिकार
॥।
(सा।दी।) की, धनसंवरण वस्त्रं - DILG, नियमितं । ॥
(सा।स्वा।) शायिursungib, gali निपुण
करुत्तु
& Q की अन्तर्यामीत्यादि। Lumingळा
भक्तियोग की
उपक्त on G की CCL अन्वयं, प्रत्यक्षतापन्न ध्यान
विषयीकरि
Cg ५६। भक्तियोग की परमात्मन स्स्वरूप मात्र लीक तस्य जीवान्तर्यामित्व ध्यातव्य
प्रतिसम्बन्धि ज्ञानत्वेन जीवात्म दर्शन मुपयुक्त@sumiri अन्य ज्ञानस्य कथमन्य भक्त्युपयुक्तत्व QILDळाळी चोद्यानं अवकाश मिल्लैयॆऩ्ऱुक्कुत्तु
@Gurm]&♚ - अधिकारकोटि पीत्यादि। परम पुरुषार्थेक रसिक बुद्धिकृळा भक्तियोगाधिकारित्वेन उपयुक्ताकारी Googl CG ps muLG उद्देश्यतै wpji Gormq। तथाच प्रयोजनान्तर सम्बन्ध शङ्कावकाशंलं। उपयुक्तत्वेन सम्पाद्य Lori सुखरूप
कण्ठीला उद्देश्यतै wpplgin gri Gur शङ्का वारणार्थ मन्यज्ञानस्यान्य
दृष्टान्तं की,
ज्ञानोपयुक्तत्व प्रकार व्यक्ति करणार्थञ्च परमात्मनि। नहिमे जीवितेनार्थः”
॥।
“विरक्तो
दशैीऊङ्की परमै कान्तिकण्ठ शा कीऴिच्चीरैक्कण्ड ४१३ मायिरुक्कु मत्तऩै पोक्कि मॊय्त्तोत्ता तॆऩ्ऱुगरुत्तु Q। भक्तियोग आत्माव लोकन साध्य ॥
(सा।प्र।) की ठीक, रत्नगर्भ वस्त्रग्रन्थिः - यथा महारत्न गर्भसूक्ष्मवस्त्र ग्रन्थि दर्शनं रत्नव्यतिरिक्त वैतृष्ण्य पूर्वकं रत्ने उत्कटेच्छां जनयित्वा तत्प्राप्ति साधने प्रवर्तयति, एवमात्मावलोकन मपि भाग्याधिकानां परमात्मानुभव व्यतिरिक्त वैतृष्ण्यपूर्वकं भगवदनु भवेच्छामुत्पाद्य भक्तियोगे प्रवर्तयतीत्यर्थः - यद्वा, एवं ज्ञानात्मकं साध्योपायं सामान्यत उक्त्वा तद्विशेष भूते भक्ति प्रपत्ती दर्शयितुं प्रथमं भक्तियोग हेतुभूतयोः कर्मयोग ज्ञानयोगयोस्स्वरूपं क्रमेण दर्शयति। कर्मयोग Dog/ इत्यारभ्य भक्तियोग लं। कण्ठ अधिकार कोटिu LGऊं की ीत्यन्तेन। एव मात्मावलोकनरूपाधिकार सम्पादकत्वेन ॥। (सा।वि।) की १५mm, ग्रधन वस्त्रदर्शनवत् - अन्तर्यामि is BiGG, अन्तर्यामिणं द्रष्टुं - Gऊङ्की, प्रविश्य तिष्ठति। “य आत्मापहतपाप्मे” त्यादि प्रजापति वाक्येदहरवाक्योदित परविद्या शेषतया प्राप्तः प्रत्यगात्मनस्स्वरूपदर्शनं “यस्त मात्मानमनुविद्य विजानाती”त्युक्त्वा जागरितस्वप्न सुषुप्त्यतीतं प्रत्यगात्मस्वरूपम शरीरं प्रतिपाद्य “एव मेवैषसं प्रसादोस्माच्छरीरात्समुत्थाय परञ्ज्योति रुपसम्पद्य स्वेनरूपेणाभिनिष्पद्यत” इति दहर
(सा।सं।) रत्न गर्भतया मुद्रितं निर्मलवस्त्र बन्धनं की त्युच्यते -
यै
[[४८२]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलंभक्तियोग६१]; अनन्य निष्ठoori, अनन्याधीन oomi, अनन्य शेषभूत भगवा स्वरूपादि ८६०७६१७ विषय १५६२४६०Lami, निरतिशय प्रीतिरूप DIon ध्यान विशेषम्-। (सा।दी।) भक्तियोग LDITीत्यादि। अनन्यनिष्ठomi, नारायण पद की सर्वेषा माधारत्वेनस्वय मनन्य निष्ठतया सिद्धoomi, एवं नमival) अनन्याधीनतया सिद्धomi प्रणव की अनन्यशेषतया सिद्ध ॥। (सा।स्वा।) BnQGuor? श्रीगीतार्थ सङ्ग्रह “आत्म दृष्टेस्त्रयोप्येते योगद्वारेण साधकाः” ढाढाली। आत्माव लोकन साधन LIC GL। अलं भक्तियोगमत्यर्थ प्रियस्तुति नमस्कार कीर्तनादि निष्ठा मात्ररूपं। शाळा भक्तियोगं अलकं BILq Coum uit gr
अदु
CL @CLm? ध्यान लगानी भक्ति शब्दवाच्यLDITLDIT? प्रीति रूपापन्न ध्यान GLDrub “भक्तियोगः परैकान्त्य प्रीत्याध्यानादिषु स्थितिः” ढाónnur ध्यान मात्मावलोकन साधन भक्ति योग अनुप्रविष्टop? फलरूप भक्ति साधारणमु ? @ri भक्तियोगं दुर्निरूप? यङ्गÈQFuji। भक्ति योग दि। ध्यान शब्देन स्तुति नमस्कारादि व्यावृत्तिः। विशेष शब्देन फलरूप भक्ति व्यावृत्तिः। निरति शयशब्देनात्माव लोकन साधन भक्ति योगानु प्रविष्ट ध्यानाद्व्यावृत्तिः। आत्मावलोकन साधन Dior भक्तियोग की तत्साध्यDIron भक्तियोग लङ्किं उत्कृष्ट पर्वरूपत्वं श्रीगीतार्थ सङ्ग्रह रक्षै उपपादिBLLGp। प्रीतिरूपत्वोक्त्या ध्यानस्य भक्ति रूपत्व मप्युप पादित LDIT। “प्रीति पूर्वमनुध्यानं भक्तिरित्यभि धीयते” की। भगवत्स्वरूपादि विषयत्वोक्त्या ज्ञानयोगा द्व्यावृत्तिः। अत्रादि शब्देनगुण विग्रहादिकं विवक्षितं। अनन्यनिष्ठ नित्यादि विशेषणत्रयं मूलमन्त्रकुंली। पदत्रय ॥।
(सा।प्र।) भक्तियोग हेतु भूतयोः कर्मयोगज्ञानयोगयोस्स्वरूपमुक्त्वा भाष्येतत्तत्प्रमाण प्रदर्शन पूर्वकं तैस्तैविन् शेषैर्वि शेषितस्य भक्तियोगस्य स्वरूप माह। भक्तियोग त्यादिना - तत्र प्रथमं विषयकृतं ज्ञानयोगाद्वैलक्षण्य मभिप्रेत्योक्त मनन्यनिष्ठेत्यादि विशेषणं।
(सा।वि।) विद्याफलेनोप संहृतं। “अन्यत्राप्यध्यात्मयोगाधिगमेने” तिप्रत्यगात्म ध्यानमपिविधाय “नजायते म्रियते वाविपश्चि” दित्यादिना प्रत्यगात्म स्वरूपं विशोध्य “अणोरणीया” नित्यारभ्य “महान्तं विभुमात्मानं मत्वाधीरोनशोचती"त्यादिना भगवद्भि र्भाष्यकारै रात्मदर्शनस्य भक्तियोग साधकत्वोक्तेः भक्तियोगाधिकार कोटौ प्रविष्टमित्युक्तं। अयमत्र निष्कर्षः। सकलेन्द्रिय व्यापारोपरति पूर्वकं प्रकृतिवियुक्त तया सर्वेश्वरं प्रत्याधेयत्व, विधेयत्व, शेषत्व लक्षण शरीर तयाच स्वात्मनो निरन्तर चिन्तनं ज्ञानयोगः । सह्यात्मावलोकन साधनं। आत्मावलोकनं भक्ति योगसाधनं - सच ज्ञानयोगः परिमित पापसञ्चयानां गुणत्रयवशीकृतानां विषय प्रवणमनस्कानाम जितेन्द्रियाणामनादि वासनावशात्सदाकर्म स्वेवाभिरतानां सहसाश्रयितुनशक्यत इतितत्साधनत्वेन ॥।
[[१]]
(सा।सं।) स्वनिष्ठत्वेन ध्येयान्तर्गत आधेयत्वादि प्रतिसम्बन्धि धर्मविशिष्टतया भक्तौभगवतो ध्येयत्वायानन्य निष्ठना यित्यादि विशेषणत्रयं - ॥।
उपाय विभागाधिकारः
[[४८३]]
मूलं - भाग तैलधारै
wir निरन्तरस्मृति रूप, साक्षात्कारतुल्या
वैशद्यनं, परम पदकं किं प्रयाण
॥।
(सा।दी।) गाऊ - स्वरूपादीत्यत्र गुणविग्रहादि आदिशब्दार्थः ॥।
(सा।स्वा।) विवक्षितार्थं
(॥)
इदुदाऩिङ्गु a dealङ्गळिल् माऱाट्टम् कलसला ठ ूलाठÈ$&Èळालं ऊं की भक्तियोग लक्षण शरीरानु प्रविष्ट माङ्गा Liquorm। Qव्वर्थ अनन्य निष्ठत्वादिना स्वरूप विशेषण । निर्देशिun mowro ज्ञापित की। मोक्षोपायं भक्तियोग रूपकं की ध्यान विशेष CD नियमिॐbin Gur? “ध्रुवास्मृतिः। तस्मिन् दृष्टे परावरे। तमेव विधित्वे”त्यादि की ध्रुव स्मृति
pro स्मृति विशेष, साक्षात्कार, ज्ञानसामान्य, मोक्षोपाय ना श्रुतrim? किञ्च ध्यान OLD उपाय Long एक स्मिन्नेवदिने अदु नित्तिरमागत्तक्क ल प्रतिदिनमनुष्ठेय? अत एवान्तिम प्रत्ययpio अनपेक्षित Lorrumplung? Q। अभीत्यादि। माळा। “ध्यायत, यमेवैषवृणुत” इत्यादि प्रमाण प्रति पन्ना ध्यानQDIDIG - तैलेत्यादि - ध्रुवास्मृतिः ढगळी ६१♚ली ध्रुव शब्दं स्मृति सन्तति रूपध्यानस्य तैल धारावद विच्छिन्नत्व पर
स्थायिunlung स्मृति
CLIT की
♚ - साक्षात्कार तुल्यमिति
“तस्मिन् दृष्टे” इत्यादि साक्षात्कार तुल्यवैशद्य रूपगुण विधि पर साक्षात्कारस्य मोक्षोपायत्व विधि पर। ‘सखल्वेवं वर्तयन् यावदायुषं आप्रयाणा’ दिति - श्रुति सूत्रादिक मभिप्रेत्यपरम पदेत्याद्युक्तिः
(सा।प्र।) निदिध्यासितव्यः। “ओमित्यात्मानं ध्यायीतेत्याद्यभिप्रेत्योक्तं तैलधारै
की
इति।
‘नायमात्मा प्रवचनेन लभ्यः। भक्त्यात्व नन्ययाशक्य” इत्यादिकमभिप्रेत्योक्तं निरतिशय प्रीति रूपमायिति। “स्नेह पूर्व मनुध्यानं भक्तिरित्यभि धीयत” इति प्रमाणात् “आत्मावाऽरेद्रष्टव्यः तस्मिन्हष्टेपरावरे’ इत्यादिक मभिप्रेत्योक्तं साक्षात्कारतुल्य LoC - “सखल्वेवं वर्तयन् यावदायुषं। प्रायणान्त मोङ्कार मभिध्यायीते” त्येतदभिप्रेत्योक्तं परमपदाकंल ॥।
(सा।वि।) कर्मयोग उपदिष्टः सचात्म याथात्म्यज्ञान पूर्वक फलसङ्ग कर्तृत्व त्याग विशिष्ट परमपुरुषाराधन वेष सनियम परिगृहीत देवार्चन तपस्तीर्थ दानयज्ञादिरूप नित्य नैमित्तिक कर्मानुष्ठानं - अस्मिन्कर्मयोगे नुष्ठिते कल्मषनिवृत्या तन्मूलरजस्तमो निवृत्तौसत्वप्राचुर्येण मनसि परिशुद्धे सति विषयवैमुख्य लक्षण ज्ञाननिष्ठाधिकारस्सिध्यति - एत देवतृतीयाध्याये “लोकेस्मिन् द्विविधानिष्ठे" त्यादिनोक्तं। अयङ्कर्मयोगः क्वचित्स्वनिष्पत्त्यनन्तरं सकल व्यापारोपरम पूर्वकज्ञान निष्ठां सम्पाद्य आत्मावलोकनं साधयति। क्वचित्स्वय मनुवृत्यर्थ प्रकृति विविक्त भगवच्छरीर भूतात्म याथात्म्यज्ञान पूर्वकाकर्तृत्वा द्यनुसन्धान विशिष्टत्वेन ज्ञाना कारतया तत्र ज्ञानांशप्राधान्येनच केवल ज्ञाननिष्ठामनुत्पाद्यैव आत्मावलोकनं साधयति। अत्रान्तिम पक्षोज्यायानिति ॥।
[[४८४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलंदिवस Louism
अनुष्ठिकङ्कन, अन्तिमप्रत्ययावधिuroor ज्ञानसन्तति विशेष - कंवर्णाश्रमधर्मज्ञानविकास हेतु २६०] सत्व विवृद्धिकं मुकं or (सा।दी।) अन्तिमप्रत्यय LONG? वागु परत्यनन्तरं मन उपरतेः पूर्वं भगवद्ज्ञानं ॥।
(सा।स्वा।) GJGT(Ins, उत्तरोत्तर मधिक कालानु वृत्त Lomo sujib उत्तरोत्तरं वैशद्यातिशय mujib
• तथाच श्रुत्यभिमत LDI oा उपाय शरीरं साक्षात्कार तुल्यस्मृति सन्तति मात्ररूपानं आप्रयाणमहरहर भ्यासाधेयातिशय Lori अन्तिमप्रत्य यावधिunor ज्ञानसन्तति रूप DITC एकस्मिन्नेवदिने अ निर्वृत्त n। gown
[[६]]
कं मुकं Gopu
प्रतिदिन मनुष्ठेय Loans ( अन्तिम प्रत्यय मपेक्षित
- ज्ञान सन्तति विशेषमिति। अत्र विशेष शब्देन प्रीतिरूपत्वं विवक्षितं। “धर्मव विधित्वे” त्यादिना सामान्य रूप ribbon छागपशुन्यायेन ‘ध्यायीत - ध्रुवास्मृति" रित्यादि विशेष विध्यनु साराद्ज्ञान सन्तति विशेष पर बाळग]ळलंं। - तथाच मोक्षोपायं ध्यानविशेष रूप QILD। नियमिqm Gurung-Qig ज्ञान सन्तति विशेष मोक्षोपाय GILDGCom ? " तत्प्राप्ति हेतु ज्ञानञ्च कर्म चोक्तं महामुने। स्वकर्मणातमभ्यर्च्य सिद्धिं विन्दति मानव” इत्यादिषु वर्णाश्रम धर्म मोक्षोपाया श्रुतं? “नान्यःपन्थाः” ढाळा मोक्षोपाय [i) BG०० - किन्तूपायोप युक्त मात्र Lon& श्रुत [i] BG बागणी) योगाभ्यासी ज्ञान सन्तति रूपो पायकूं। ऊं की उपयुक्त[imbug Gurjar? Timi - किङ्कीत्यादि - विकासेत्यादि - योग ॥।
(सा।प्र।) प्रयाण दिवस कड़ी - अणुक्री, अवधिः भक्ति विवृद्धि प्रति बन्धकपापनिवृत्तये प्रतिदिनं धर्मानुष्ठान बोधन तयानभि भवञ्चदर्शयतीत्यत्र भाष्यकारो दाहृतं “धर्मेण पापमपनुदतीत्येत दभिप्रेत्योक्तं pr@gm मनुष्ठिकण्ठ नाकृति। प्रति दिनानुष्ठानेन संवर्धितमित्यर्थः। “यं यं वापिस्मरन् भावं त्यज त्यन्नेकळेबरं । ततमेवेति कौन्तेये” त्यादि कमभिप्रेत्योक्तं अन्तिमप्रत्ययावधीति एवं चात्रसामान्य शब्दानां विशेष पर्यवसान हेतु भूतसामान्य विशेष न्यायसूचको “वचेतनं ध्यान विश्रान्तं तद्वि श्रान्तं ध्रुवस्मृतौ । साच दृष्टित्वमभ्येति दृष्टिर्भक्तित्व मृच्छतीति श्लोकोभिप्रेतः। ननु कर्म योगज्ञान योगाभ्या मुत्पन्नस्य पूर्वोक्त रूपस्य भक्ति योगस्य “सहकारित्वेनचे"त्यादि ष्वङ्गतया वधृतानि नित्य नैमित्तिककर्माणि किं कुर्वन्तीत्यत्र परं पराकारण प्रतिबन्धक स्यापि कार्य विघटकत्वात्तन्नि वर्तकस्याप्युपकारकत्व मस्तीत्यभिप्रेत्याह - २५ वर्णाश्रमेत्यादिना। यावदायुषमित्यत्र प्रतिदिन मनुष्ठेय
तया
॥।
।
(सा।वि।) बहुधाप्रपञ्चितं तृतीयाध्यायादौ। अws, अवधिर्यथास्यात्तथा nimb, प्रतिदिवसं। अनुष्ठिकंळ, क्रियमाणेसति - अभ्यस्यमानेसतीति समुदायार्थः, वृद्धिमुपेत्य प्राप्नुवन् प्रतिदिवसं वर्धमानः उत्तरोत्तराति शयित वैशद्य सर्वविशेषान् प्राप्नुवन्निति फलितार्थः। Borror, व्रीह्यादि सस्य प्रतिबन्धक तृणवत्प्रतिबन्धकी भूते ॥
॥।
कळैयाऩ,उपाय विभागाधिकारः
[[४८५]]
मूल पापा ५६ नाकं फ्री कङ्ग इति कर्तव्य भक्तियोग gor। “प्रत्ययार्थञ्च मोक्षस्य सिद्धयस्सम्प्रकीर्तिताः’
मूलंरजस्तम ivory - कङ्कं mguruji - ऎऩ्गिऱबडिये इळनॆञ्जरैत्
॥।
Gी।
॥।
भक्तियोगानुष्ठानदशै
(सा।दी।) भ्भक्तियोगं कामनाभेदलंलं ऐश्वर्य कैवल्यकं साधन @भ्भक्तियोग यित्यादि। प्रत्ययार्थञ्चेति। मोक्षं भक्ति साधन LONG छ विश्वास सिध्यर्थं अष्टौसिद्ध यश्शास्त्रेदर्शिताः ढाढा। नामां, मन्दविश्वासर् - (सा।स्वा।) विरोधिपापविशेषं कर्मयोग अहरहस्सम्पादनीय ज्ञानविकास विरोधि पापविशेष ] ५०० नारीकं वर्णाश्रमधर्म pi उपयुक्त LONGILD।ळलं। इति कर्तव्यतै, अङ्गम् - मोक्षोपाया भक्तियोगकुंलीळा स्वरूप
मी ऐश्वर्यादि साधन LOITB श्रीगीतार्थ सङ्ग्रहादि गा भक्तियोग ५० BITLq।६) भिन्नuon - अभिन्न Com? भिन्नीला स्वरूपलं निरूपिung Cung तद्व्यावृत्त शक्रछा स्वरूप wi। अभिन्नं बन्धहेतु मोक्षहेतु Goopsum विरुद्ध धर्माध्यासं प्रसङ्गिकं हितपरonor शास्त्रमैश्वर्यादिना बन्धकत्वे
कळागच्चॊल्लिप्पिऩ्ऩैयुमवऱ्ऱैये ऒऩिङ्गळाक्कि अवऱ्ऱुक्किन्द भक्तियोग साधन विधिमंळील grpm शास्त्रं विश्वचनीय ? ढांা([\ÈQ&&pri। @भक्ति योगignor यित्यादि। प्रत्ययेति। वेद विहित साधनानुष्ठानेनावश्यं मोक्षस्सिध्यतीति विश्वास जननार्थ मित्यर्थः। सिद्धयः, ऐश्वर्यादि फलानि। सम्प्रकीर्तिताः, तत्तत्साधना नुष्ठानस्य फलत्वेनशास्त्रेषु निर्दिष्टा इत्यर्थः। QGQ, मन्द विश्वासर् ॥।
(सा।प्र।) प्रति पन्नस्य कर्मणोदिनेदिने अति शयोत्पादनेनोपकारकत्वे सम्भवत्यदृष्टद्वारत्व कल्पनानुपपत्तेर भ्यासाधेयातिशय भक्त्यनुष्ठान हेतु भूतस्य सत्वस्याभिवृद्धि प्रतिबन्धक रजस्तमो हेतु पापनिरासकत्वे नाङ्गत्व मित्यर्थः - उक्त लक्षणेन भक्तियोगेन मुक्तस्य संसारिणाकेनाप्य दर्शनाद्भक्तेर्मोक्षसाधनत्व संशयः कस्य चिन्मन्दधियस्स्यादिति ज्योतिष्टोमप्रत्ययार्थाभिचार कारीर्या दिवदस्य मोक्षसाधनत्व प्रत्ययार्थं फलान्तर साधनत्वं मुमुक्षो र्भगवदत्यन्ताभिमत त्वेनश्रैष्ठ्यञ्च प्रमाणोपन्यास पूर्वकमाह - ब्भक्तियोग [ppor इत्यादिना।
(सा।वि।) रजस्तमसी। तन्मूलानि, तत्कारणभूतानि पापानिङ्ग, निरस्यन्तस्सन्तः। इतिकर्तव्यता, अनुग्राहक व्यापारः। प्रत्ययार्थञ्चेति। मोक्षस्यप्रत्ययार्थं, मोक्षसाधनत्व विश्वासार्थं। सिद्धयः, ऐश्वर्यादि सिद्धयः। सम्प्रकीर्तिताः, मन्दबुद्धीनां भक्ते र्मोक्षसाधनत्वे अविश्वासस्स्यात्। अत ऐश्वर्यादि फलसाधनत्वे दर्शिते तदर्थानुष्ठाने ऐश्वर्यादि प्राप्तौसध्यान्तद्व देवात्रापि मोक्षरूप फलाविनाभावोस्तीति विश्वासो भवतीत्यर्थः। o Copळा या। नं, मन्द
विश्वासवतां। अला, मदस्य कालुष्यस्ये त्यर्थः।
(सा।सं।) प्रत्ययार्थं - अनेन भक्तियोगेन मोक्षोभवति नवेति संशयवतां तन्निवृत्तये। सिद्धयः, अणिमादि
रूपाः '
॥।
[[४८६]]
मूलं - Go♚की
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
व्वर्थम् “चतुर्विधा भजन्तेमाम्”
कामनाभेद
ऐश्वर्यादि क
मण्डी
साधनमा
“तेषां ज्ञानी नित्य युक्त एक भक्तिर्विशिष्यते” की ज्ञानि app “चतुर्विधा ममजना भक्ता एवहि ते स्मृताः । तेषा मेकान्तिनश्श्रेष्ठास्तेचैवा नन्यदेवताः। (सा।दी।) अधीत्यादि - चतुर्विधाधिकारि की। ज्ञानी, भगवदनुभवाकाङ्क्षीतु। नित्ययोगमाकाङ्क्षमाणत्वात्प्रयोजनान्तरं विहाय मय्ये कस्मिन्नेव भक्तिः स्नेहोयस्य तादृशत्वा द्विशिष्यते तेषां, चतुर्विधानां मध्ये। एकस्मिन् भगवत्येव अन्तो उपायोपेयत्व निश्चयोयेषान्ते एकान्तिनः (सा।स्वा।) व्यापा/ तृतीयार्थे सप्तमी। चतुर्विधा इत्यादि। भजनं उक्तलक्षण or cor भक्तियोग m। ळं साधन Dinon भक्तियोग की स्वरूपQLDITI Commgjb तत्तत्कामनाविशेषसहकृत तत्तत्फल साधन n। sun) विरुद्ध धर्माध्यासदोषDim - न्यायमात्र सिद्ध वचन सिद्धri - ऐश्वर्यादि साधनत्वं
० मोक्ष साधनत्व विश्वास सिद्ध्यर्थ Lonown मोक्ष परमोद्देश्यत्वं माळा शास्त्रं विश्वचनीय LDI कम्पामुळं शव्वाक्य तात्पर्यं। Q भक्तियोग GOLD Guomony GunG Com ? “एक भक्तिर्विशिष्यते Quorm ज्ञानिकं५। Loñoom अधिकारिक व्यावृत्ति @
मोक्षार्थ भक्तियोगं विलक्षण Dur? श्रं निध्यानन्य देवताकत्वानन्य प्रयोजनत्वना po सॊल्लुगिऱदत्तऩै पोक्कि कर् सॊल्लुगिऱदऩ्ऱॆऩ्ऱिल् इन्द ईरम्बॊदु वायिरुक्कविप्पडि
अवु कॊळ्ळु कैक्कु ऎरियबुगमॆदु? ऎऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। श्रीगीत्यादि। श्री। प्रकरण की Quru। तेषां, चतुर्विधाधिकारिणाम्मध्ये - नित्ययुक्तः, इतःपरं यावत्सत्तं देवतान्तरस्पर्शगन्धा भावेनमया नित्ययोगवान् एक भक्तिः, एकस्मिन्नेव भक्तिमान् - प्रयोजनान्तराभिलाष गन्धा भावेन मय्ये कस्मिन्नेव प्रीतिमा नित्यर्थः - न्र♚ppñozuति गीतावचनं ppi Guj Gurऊं की व्यावृत्ति Groups or@p। एकान्तिन श्श्रेष्ठा इति गीतै विशिष्यते GFT श्रेष्ठ्यपरक नीलं। एकान्तित्वमेव विवृणोति। तेचैवेति। अत्रैवकारेणानन्य देवता
(सा।प्र।) नृ♚pjog, श्रैष्ठ्यं ॥।
(सा।वि।) CH♚mms कंल, निवर्तनाय। विश्वासनायेतिभावः।
प,
कृतोपायमार्गेषु। चतुर्विधाभजन्तेमामित्यादि। “चतुर्विधाभजं तेमां जनास्सुकृति नोर्जुन। आर्तो जिज्ञासुरर्थार्थी ज्ञानीच भरतर्षभ। तेषां ज्ञानीनित्ययुक्त एकभक्तिर्विशिष्यत” इति वचनानीह विवक्षितानि। आर्तः, नष्टैश्वर्य कामः। जिज्ञासुः, केवलात्मानुभवकामः। अर्थार्थी, नूतनैश्वर्य कामः। ज्ञानी, भगवत्कैङ्कर्यकामः तेषां, आर्तादीनां मध्ये ज्ञानीविशिष्यते। कुतः सहि नित्ययुक्तः। एकभक्तिश्चतस्यहि मदेक प्राप्यस्य मयायोगोनित्यः। इतरेषांयावत्स्वाभिलषितं मयायोगः तथाज्ञानीमय्ये कस्मिन्नेव भक्तिमान् । इतरेषान्तुस्वाभिलषिते भक्तिः तत्साधनत्वेनमयि चेतिज्ञानी विशिष्यत इत्यर्थः
(सा।सं।) अशी, चतुर्विधेषुमध्ये - ज्ञानि♚♚ ग
इत्य न्वयः
उपाय विभागाधिकारः
[[४८७]]
मूलंअहमेव गतिस्तेषां निराशीः कर्मकारिणां । येतु शिष्टास्त्रयोभक्ताः फल कामाहितेमताः। सर्वेच्यवनधर्माणः प्रतिबुद्धस्तु मोक्षभाक्” नग) (अनुगीली)
ठा
•
॥।
(सा।दी।) तेचैवेति। प्रयोजनान्तरार्थि नस्तु तत्तत्फल सिद्ध्यर्थं देवतान्तराण्यपिगच्छन्ति। एकान्ति नस्तु नतथेतिभावः - निराशीरित्यादि - प्रयोजनान्तरानाकाङ्क्षया मत्सेवारूपस्वकर्मकारिणां तेषामहमेवगतिः प्राप्यं प्रापकश्च। सर्वे, ऐश्वर्य कैवल्यार्थिनः। च्यवनधर्माणः, फलादितिशेषः । प्रति बुद्धः, ज्ञानी॥॥ (सा।स्वा।) कत्वस्य नित्यत्वं द्योत्यते - अन्येषान्तुयावत्फललाभ मैकान्त्यमिति भावः ।
ॐ नित्ययुक्ताः ढग की। अहमेवेत्यनेनानन्य प्रयोजनत्व मुच्यते एतेन एक भक्ति रिति गीतोक्तिरनन्य प्रयोजनत्व परा। नतु विलक्षण भक्तियोग परेति विवृतं भवति। निराशीः कर्म, फलसङ्गादि रहितं कर्म। सर्व इत्यादिना प्रयोजनान्तरस्य अन्त वत्वोक्त्या मोक्षस्य तद्रा हित्य मुच्यते। ला
नीळा, अनु गीतायामिति शेषः। श्रीगीतैा श्रनु अर्थलंmल अनु गीतै, ल विशेषिलं Coum विनिगमकं CLCuQGur ५। भक्ति योगCLD उपाय QLDorm परभक्ति परज्ञान परमभक्तिळंां उपायri१८ळी सम्प्रदायत् विरोधि? @pg भक्तियोग परभक्ति यॆऩ्ऱुम् सॊल्लप्पडुगिऱदॆऩ्ऱिल् पुll-९४ङ्गळॆऩ्बदुम् इदुदाऩेयो? इदिल् BITLq६० CoumjuLLmour? आद्ये परभक्ति परज्ञान परमभक्ति कृतेत्यादिनागद्य की पृथग्व्यपदेशं । द्वितीये आप्रयाणं भक्तियोगLD अनुवर्ति ८६०५० GC परज्ञान परम भक्तिना Tom @m@FT। आप्रयाणं अनुवर्ति QLDQmn ज्ञान विशेष, परम भक्ति भक्ति विशेष CooLITऊं की तन्मुखेन मोक्षjpuri Lons विरोधww मोक्षसाधन Lorror इदु, नडुवे पुरिगळै युण्डाक्कुम्बडि यॆङ्वऩे? अन्द वुगळ् ताऩ् ऎवै? मोक्षलकं Coor? किञ्च, परभक्ति Gurpm उत्कृष्ट भक्ति यॆऩ्ऱबडियऩ्ऱो? आऩबिऩ्बु इदुक्कु Aतदु मायिरुप्पदॊरु रीक्किडैयामैयालिन्द भक्ति योग joy परभक्तिQGCom? ॥
DOG परज्ञान
(सा।प्र।) निराशीः कर्म “यङ्काम येतयजमानं भ्रातृव्यमस्य यज्ञस्याशीर्गच्छेदितितथै नान् समावतीर्यज्ञस्या शीर्गच्छती’त्यादावाशी श्शब्दस्य फलवाचित्वात्फल सङ्गरहितङ्कर्म। नन्वेवं भक्तियोगस्य भगवत्कैङ्कर्य पर्यन्त भगवदनु भव रूप परमपुरुषार्थ साधनत्वे भाष्यकारैर्बहु प्रकारेण “परमभक्ति कृतपरिपूर्णानवरते”त्यादिना। परभक्तेः परज्ञानपरमभक्ति जननद्वारा ॥।
(सा।वि।) rppims, अतिशयं । ला, प्रकाशितवानित्यन्वयः निराशीः कर्मकारिणां फलापेक्षा वर्जं कर्मकारिणां च्यवन धर्माणः, फलपर्यन्तमात्र स्थायितया विनश्वरभक्त्यादि धर्माः। प्रतिबुद्धस्तु, ज्ञानी, ततोमोक्षभाक् मोक्षभजन शीलः। अतो याव दात्मभावि भक्त्यादि धर्म इत्यर्थः नन्वेवं भक्तियोगस्य मोक्षसाधनत्वे परभक्ति परज्ञानपरमभक्तीत्यादिना परभक्ते र्मोक्षसाधनत्व
॥।
(सा।सं।) अहमेवगतिः, अहमेव फलभूतः - इत्थमुपपादितं भक्तियोगमेव नामान्तरेणोप संहरति…
[[४८८]]
मूलं -
हेतु
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मोक्षोपाय DIs विधिनं भक्तियोगं परभक्ति Guru - सात्त्विक परिशील नादि
भगवद्विषय की प्रीतिविशेषं सर्वेश्वर ६०६ मं
अऱियवेणुमॆऩ्ऱुम्
॥।
(सा।दी।) शास्त्र ज्ञानसाध्या भक्तिकं शास्त्रज्ञान हेतुत्वमन्योन्याश्रय दुष्टorpor @supri। २ हेतुत्यादि। त्यादि। शास्त्रमुख♚ॐ) Grom
शेषम्।
॥।
(सा।स्वा।) एतद्विलक्षण LonrQwn प्रीति विशेष का ध्यान विशेष भक्ति शब्दवाच्यLDIB भाष्यादिनी सिद्धान्तित Lorus भक्तिशब्द वाच्य ILDIT? ढाळगली पीलकंळं शकै काकं उत्तर १०। Quig मोक्षेत्यारभ्य Gum/GDQ। guy Guor कामना भेदान्न विरोध इत्युपपादित रीत्या Gurung। ध्रुवानुस्मृति Sput भक्तिव्यवच्छेदार्थं मोक्षोपायत्वोक्तिः परम भक्तिव्यवच्छेदार्थं विधिनङ्कृत्युक्तिः। अम्रा भगवत्प्रसाद विशेषजन्य परिपूर्ण साक्षात्कार कृत LDCLऊंळी पुरुष कृति साध्यं विधि विषय - भक्तियोग मित्यादि। ५ भक्तियोगल BITq। परभक्ति Coum
मोक्षोपायत्वं
सम्प्रदाय विरोध Quoळा। शक्रं परभक्ति Quकन्तु अ निकृष्ट मायिरुप्पदॊरु रिगयुण्डो वॆऩ्ऱुमुऩ्बु सॊऩ्ऩ सत्तै पुळि याऩिऩ्ऱु GG तदर्थ GLD प्रीति विशेषं भक्ति शब्दवाच्य LONG Lormi उपपादिकीpi। Lu ६ीत्यादि । परभक्ति भगवद्विषय प्रीतिविशेष consin ४ Com BITLG कङ्काल वित्यादि विशेषण द्वयं स्वस्य स्वम्प्रति हेतुत्वानुपपत्ते स्सात्त्विक परिशीलनादि मात्रजन्यत्वेन योगजन्य ॥।
।
•
माग
(सा।प्र।) कैङ्कर्य पर्यन्त परिपूर्णानु भव जनकत्वोक्ति र्विरुध्ये तेत्यत्राह। Quig मोक्षोपाय Long शति। भक्तियोगस्यैव परभक्तित्वात् परज्ञान परम भक्त्योर्ज्ञानावस्था विशेषयो श्शरीर विमोक्षासन्नकाल भाविनोरपि परभक्ति रूप भक्तियोग फलत्वेनोत्तरोत्तर कैङ्कर्यं प्रतिपूर्व पूर्वकैङ्कर्य स्यैव भक्तियोग फल विघटकत्वा भावान्न विरोध प्रसङ्ग इति भावः ननु भक्त्यु त्पत्य नन्तरं “भक्त्या शास्त्ताद्वेद्मि जनार्दन” मित्युक्त प्रकारेण भक्त्या शास्त्ताद्भगवद्ज्ञानं, भगवतिच ज्ञातेतस्मिन् भक्तिः कार्येत्यन्योन्याश्रय शङ्कायां “सत्सङ्गतिः किन्न करोति पुंसा” मित्युक्तसत्सङ्गादि जनित भगवद्विषयादर मात्रस्यैव “भक्त्या शास्त्ताद्वेद्मी” त्यादि षूक्तेर्नोक्त दोष इत्याह। २५ हेतु इत्यादिना - एवं भक्तियोगं सकारणं साङ्गनिरूप्य तस्यभगव दाराधनत्वेन ॥।
(सा।वि।) कथनेन विरुध्यत इत्यत्राह। Quig इति। CurbiuLLB), उच्यते। अतोनविरोध इतिभावः। परज्ञानपरमभक्त्योरपि परभक्तियोग फलत्वेन परभक्ति साधनत्व विघटकत्वाभावा न्नविरोधः। ननु भक्त्युत्पत्त्यनन्तरं शुद्धभावङ्गतोभक्त्या शास्त्राद्वेद्मि जनार्दनमिति शास्त्राद्भगवद्ज्ञाने भक्तिसिद्धिरित्यन्योन्याश्रय इत्याशङ्कायां शास्त्रजन्य ज्ञानहेतु भूत भक्तिस्सात्त्विक सहवासादि प्राप्तौभगवत्यादररूपास्त्येवेति नान्योन्याश्रय इत्यभिप्रेत्याह - इति -
शास्त्रतोनिश्चेतव्य ।
(सा।सं।) ति। भगवद्विषय प्रीतिविशेषे भक्तिशब्द औपचारिक इति तत्प्रवृत्ति निदानमिदमिति चाह -
उपाय विभागाधिकारः
[[४८९]]
[[१]]
॥।
ज्ञापितं।
मूलंअभिनिवेशनं । कं कारण भक्ति Giji - D♚ “शुद्धभावं गतोभक्त्या शास्त्राद्वेद्मि जनार्दनं” नगीmugu शास्त्रजन्य तत्व ज्ञान कर्मयोगादि परम्परै ॥। (सा।दी।) शुद्ध भावं गतः - शुद्ध मनस्कः। शास्त्रद्वारा जनार्दनं यथावज्जानामि ढाळा। शास्त्रात्तत्व ज्ञानं भवति, तत्वज्ञानपूर्वकः कर्मयोगः, ततो ज्ञानयोगः, तेनपरभक्तिर्भवति ढाळा। (सा।स्वा।) त्वाभावाच्च परभक्त्य पेक्षया भेद इतिभावः - तदपेक्षया निकृष्टत्व Guir QupplyÈह्णमिति। ध्यान विशेषं भक्ति शब्दवाच्य Lonoornagjib तत्सादृश्यं निमित्तीकृत्य श्येना दिन्यायेन तत्सञ्ज्ञिक DIGqib भक्ति शब्द वाच्य कण्ठ Gopiq। अं सादृश्यरूप निमित्त की प्रीति शब्द (pib सर्वेश्वर ६०६०१ यित्यादि विशेषणpio। परभक्तेरीश्वर साक्षात्काराभि निवेश हेतु त्वस्य वक्ष्यमाणत्वा दस्यच प्रीति विशेषस्य विशदज्ञानाभिनि वेशहेतुत्वाद्यथाव स्थित ग्रहणाभि निवेश हेतुत्वं प्रीति रूपत्वं चास्य तत्सादृश्य मितिभावः। @pp न्यायं परम भक्तिळन्तुल्यम्। अळं प्रीतिरूपत्व, अभिनिवेश विशेष हेतुत्व QGQGpp। अत्रोप पादित न्यायेनैव तस्या अपि भक्ति सञ्ज्ञकत्वं सिद्धमिति कृत्वापरम भक्तीति तत्रापि भक्ति शब्दप्रयोग इति मन्तव्यं। इदञ्च सर्वं “प्रीति पूर्व मनुध्यान भक्ति रित्यभि धीयत’’ इति तत्वटीकाद्युदाहृत भक्ति लक्षण मनुसृत्योक्तं। न्याय सिद्धाञ्जन तात्पर्य चन्द्रिकादिषुतु महनीय विषय प्रीति र्भक्तिरिति लक्षणान्तर मनुसृत्य ध्यान रूपत्वा नादरेण प्रीति विशेष मात्रस्य भक्ति शब्दवाच्यत्वाङ्गीकार इति द्रष्टव्यं। ूञ्छ अन्य Guorm निर्देशिकण्ठ सर्वेश्वरा गाळा/ परतत्वादि याथात्म्य निर्णय प्रीति विशेष इति ज्ञाप नार्थं। कर्म योगादिना परभक्ति हेतु Girlळं
ऊङ्क सर्वेश्वर
अभिनिवेशनं
[[९]]
निर्देशिक प्राधान्येन हेतु रयं ऊञ्छ लङ्क प्रीति विशेषं हेतु GOG Gon? शतद्वारा हेतु मं लङ्का प्रमाण CLIT? ढालाकील शङ्कै परि हरिळं मोक्ष साधना परभक्ति ज्ञान विशेष हेतु Qurbulq Gurjar Gupon Gगा चोद्यg परिहरिकं ६०८ ऊं ॥ साक्षात्कार विशेष हेतुत्व प्रकारñomguji उपपादिकं कीpi। यित्यादि -
Qu
शास्त्र जन्येत्य त्रान्वयः। तथाच शास्त्र जन्यज्ञान मूलकर्मयोगादिद्वारा @pg प्रीतिविशेष परभक्ति हेतुवा GILD।/। अन्तिम प्रत्ययान्त LDINGOT ॥।
(सा।प्र।) भगवत्प्राधान्य स्फोरणायोक्तानुवाद पुरस्सरं “परभक्तिः पुरादृष्ट प्रत्यक्षाभि निवेशनम् । परज्ञानन्तुतस्यैव साक्षात्कारः परिस्फुटः । पुनर्विश्लेषभीरुत्वं परमाभक्तिरुच्यत” इत्युक्त फलभूत परज्ञान परमभक्ति जननद्वारा बन्धनिवृत्ति प्रकारं श्रीशठारि सूक्तिभिरुप पादयन् परभक्त्य परपर्याय भक्ति योगनिरूपणं निगमयति। C शुद्धभावङ्गत इत्यादिना -
(सा।वि।) इत्यर्थः। परभक्तेः परज्ञानोत्पादकत्व प्रकारमाह। लं इति।
(सा।सं।) @MI_विति। अथ परज्ञानपरमभक्तिशब्द विषयांश्च विविच्य दर्शयति, लं इत्यादिना ॥।
[[४९०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
७ - याले पिऱन्द
अरिगयाऩदु
HTअगरिक्कवेणुमॆऩ्ऩुम्
अरिAत्तैयुण्डाक्कि MakaAfATH- पुवुबुबु - काणुमाऱु अरुळाय् ऒरुनाळ् काणवाराये” ऎऩ्ऱु faपुक्कुम्बडि पण्णि, इऩ १ मडियाग वन्द
HT< faपुत्तलमाऩ पुरिबुरि सादगत्तै युण्डाक्कुम्
मॆऩ्ऱु (सॊल्ल) पेसप्पट्टदु
(स।ऎ।) काणुमाऱु, काणुम्बडि काणवाराय्, काणुम्बडिवन्दरुळवेणुम्। पुक्कुम्बडि, कूप्पिडुम्बडि सन्तता तत्काल विशेषनियत on or परिपूर्ण कत्तैयॆऩ्गै। or fऩुक्के ।
[[३००]]
(सा।ऩा।) पुरियुfर्वु काणमिल्लादिरुक्क त् रिसगमु मिरुक्क पुरिबुरि Hh मुण्डाम्बडि यॆङ्ङऩे यॆऩ्ऱुया मैक्काग HHIकरिक्क वेणुमिऩबुः। पुरिवु ससत्तैप्पिऱप्पिक्किऱ ताऩालुम् नडुवे इप्पडि ओर् अरिवुरि-सत्तैयुण्डाक्कि अम् पुचित्ताले -Aerवु मामॆऩ्ऱुगरुत्तु। अभिनिवेश मावदु; करिगरि क् वन्दालल्लदु विडवॊट्टाद ळऩ्। इव् असिf१qq माऩालल्लदु VHTE अळवु पिागमाग माट्टा तॆऩ्गैक्काग। इप्पडि कण्डदुण्डोवॆऩ्ऱु यामैक्काग इङ्गु VHI। काणुमाऱु। काणुम्बडि। अरुळाय्, तर्बण्ण वेणुम्। काणवाराय्, काणुम्बडि वन्दरुळवेणुम्। vea - na pei इप्पोदिल्ला विट्टालुम् इम्दऩत्ताल् वन्द HEकण पुत्ताले पिऱक्कला मॆऩ्ऱुक्करुत्तु - ऎrchid ffya मॆऩ्ऱदु अरि यॆऩ्ऱबडि - ७Üवु ७५ HidufRकळ् ofa aruक मावदुम् ३९१४ Aर् कणमावदुम्, पूरीक् कासाग त्तुक्कॊऴिय इदुक्कऩ्ऱु ऎऩ्ऱुगरुत्तु - ९ मॆऩ्ऱॊऩ्ऱु सॊल्लक्कूडादॆऩ्ऱु मुऩ्बुसॊऩ्ऩत्तुक्कुम् K मरुळिच्चॆय्गिऱार्।
रियाल् - इन्द VII- ससुक्कु वाम्बडि यॆङ्ङऩेयॆऩ्गिऱ क्कु R ङ्गाट्टानिऩ्ऱु कॊण्डु पुळिक्क्कु यिल् काट्टिलुम् ४व ळिगरमाऩ त्तैयुम् ३९९ यानिऩ्ऱु कॊण्डु अरीग यॆऩ्ऱॊऩ्ऱु सॊल्लक्कूडा तॆऩ्गिऱ ॥
[[१]]
(सा।) काणुमाऱु अरुळाय्, qAAEf A तार्ञग - ऒरुनाळ् काणवाराये कदाचिदपियथामया दृष्टोभवेस्तथानागच्छसि । ॥।
(सा।सु) पुळिगयाऩदु, पुळिगरिगत्तैयुण्डाक्कि Erqrq४। काणुमाऱरुळाय्, ऒरुनाळ् काणवाराये, qAfAA तर्दल्। ऒरुनाळ्, पऩियरिऩ्। काणवाराये,
Aa, acacailana: परिपूर्णेत्यत्र परिपूर्ण कल्पेत्यर्थः। परिपूर्णानुभवस्य देशविशेषगमनसाध्यत्वादितिव्याचक्षते। अनन्तर ॥। (सा।च्।) q:। इत्ताले सारिक्क वेणुमॆऩ्ऱ अरि Aलत्तैयुण्डाक्कि पुक्कुम्बडि पण्णि सागदै युण्डाक्कु fAq: - ३
ध्यानशब्दवाच्यापरभक्तिः - ततस्साक्षात्करवाणीत्यभिनिवेशानन्तर तत्काल नियतसाक्षात्कारः परज्ञानं -
ततं
aat॥॥
उपाय विभागाधिकारः
[[४९१]]
४ci - इप्पडि
Aऩवुत्तै सारित्तवाऱे पॆरुविडाय्प्पट्ट वऩ् तडागत्तैक्कण्डाऱ्पोले पिऱन्द
इदु
“मुऩियेनाऩ्मुग” ऩिऱ्पडिये ऎऎमऱत्तल्लदु पुळिक्कवॊण्णाद रिवु-त्तैयुण्डाक्कि मऱुक्कवॊण्णाद
वळैत्तुगूप्पिडुगैयाले ॥।
तिरुवाणै
यिट्टु
(सा।) पुरिबुरि - पुळियैक्काट्टुगिऱार्। इप्पडि ऩार्। इदु अ भगवदनुभवेच्छै iqq]यै Sत्तुक् कडुग Cसियैक्कॊडुप्पित्तु इवऩासै तीरुम्बडिवीडु पॆऱप्पण्णु मॆऩ्गिऱार्। इदु मुऩिये रीसियाल् - मुऩिये नाऩ् मुगऩे यॆऩ्गिऱ तिरुवाय् मॊऴिप्पडिये। मऱुक्कै, अरिगरिरिक्कै। तिरुवाणै, पिराट्टि
- वळैत्तु, अप्पाल् पोगामै –ऎत्तु।
र्
[[१]]
@ व्युत्कर्षं
माऩ ३७२
(सा।) पुग कक्कुम् FRमरुळिच्चॆय्गिऱार् - इप्पडि Akaruयाल् - इप्पडि यॆऩ्ऱदु पुरिबुरिमाग वॆऩ्ऱबडि - इदुक्कु साHरित्तवाऱे यॆऩ्गिऱ विडत्ति तथाच साक्षात्कार रूप परज्ञानस्य परम भक्ति जनन मुखेन हेतुत्व मितिभावः - प्रीत्यतिशयमिति परभक्ति याऩदु सत्ताल् पिऱन्द तल्लामैयाल् अदु इप्पडिप्पट्ट
मल्लामैयाले अदिऱ् काट्टिलिदु मॆऩ्ऱुगरुत्तु ऎऩमोगैक्काग पॆरुविडा यिरिल् पुURIF - इन्द पुळ्ळित्ताऩ् ससु वाम्बडि यॆङ्ङऩे तुप्पाaमाऩ ४४४ळिक्क्कुम् ऒरु युण्डागिल् ३-qयुमागादो? ऎऩ्ऩ, इदु ऱस३
द्वारान्तरापेक्षै वाम्बडियै ३९पुरिक्किऱार् - इदु मुऩिये पुरीसि याल् - मुऩिये नाऩ्मुगऩे यॆऩ्गिऱ तिरुवाय् मॊऴियिल् the यॆऩ्ऱबडि - icu मऱ ऎऩ्ऱदु chMA मॆऩ्ऱु मुऩ्बु सॊऩ्ऩबडियऩ्ऱिक्के कळ Hinईईऱ ऎऩ्ऱबडि - इङ्गु अ-अमॊवदु; रिमाऩ अळवु सागgतर्ः - मऱुक्क वॊण्णाद, कबुर् - तिरुवाणै, पिराट्टि माऩ - अन्द तिरुवाय् मॊऴियिल् वासम् सॆय् पूङ्गुऴलाळ् तिरुवाणै यॆऩ्ऱबासुरत्तै निऩैत्तुच्चॊऩ्ऩबडि - वळैत्तु, पोग वॊट्टादबडि A-अत्तुइऩि नाऩ् पोगलॊट्टेऩॆऩ्ऱु मायम् सॆय्ये लॆऩ्ऩैये यॆऩ्ऱ
त्तैक्कणिचित्तुच्चॊऩ्ऩबडि ।
॥।
(सī।V) मऱुक्कवॊण्णाद, अऩ्बुबु। तिरुवाणैयिट्टु, ऎ
।
A+q।
कबु
(सा।f।) अरिसि पुट्चरिग कवु ४१६। इप्पडि सासागरित्तवाऱे, सागऩ्। पॆरुविडाय्प्पट्टवऩ्, असरऩ। तडागत्तैक्कण्डाप्पोले, q<४ रिङ्गदु। इदु रि। इदु, पुळिगः मुऩिये नाऩ्मुगऩे सरिगळ। ऎ वित्तल्लदु,
अ। तरिक्क वॊण्णादे रियत्तैयुण्डाक्कि, १४ Aar मऱुक्कवॊण्णाद, अरिरिबु। तिरुवाणैयिट्टु, ऎर् faq तऩर्। वळैत्तुक्कूप्पिडुगैयाले, अन्यतो यथा नगच्छेत्तथा निर्बन्न्धं कृत्वा ।
(सा।सं।) निरन्तर साक्षात्काराभिनिवेश हेतुभूता साक्षात्कृते ब्रह्मणिनिरतशय विपुलसुखत्व विषयिणीया farten q४रिग ळिः। इदु, तरि - वीडु पॆऱप्पण्णुरिq: -
[[४९२]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
॥।
मूलं - कङ्कंळक प्राप्तिनंGgug सर्वेश्वर त्वराति त्तैयुण्डाक्कि इवऩै अवावऱ्ऱु वीडुबॆऱप्पण्णुम् (सा।दी।), महाळा आशै अभिनिवेशं, भगवदनुभवं Gupium। सात्त्विक सङ्गादिकां प्रीति विशेष रूपभक्ति_mळं। अं शास्त्रतोज्ञातु मिच्छैा_rib। @लंलं भगवत्प्रसादquins शास्त्रज्ञानं - उपायभक्ति। अं साक्षात्कारेच्छै।
अलंलं अथभगवत्प्रसादात्तत्साक्षात्कारं। अं निरतिशय प्रीति - ॐ उप्राप्त्यभि निवेशं। अनन्तरं
Q भगवत्प्रसादात्तत्प्राप्तिQworm क्रमं। शनी भक्तियोग अनधिकारिक बाऊं Lt
लाऊं क quisऊं प्रपत्ति परभक्तिस्थानेविहित अन्य C मेल्वरुम् कळैयुमुण्डाक्कु मॆऩ्गिऱार्।
।
अनवस्थै
Lor
(सा।स्वा।) ५०ळ, कालव्यवधानop - तथाच, द्वारान्तरापेक्षेप
मं DIG यागादॆऩ्ऱु करुत्तु
sm &♚ - up, तीव्र तृष्णैशमि - @ing परभक्ति उपाय विहितैQworm, परज्ञान परम भक्ति ५ नी फल कञ्छ मॆऩ्ऱुम्,
प्रीती कुम्भाळला। Com? गद्य की परभक्त्यादिना popuji फला। विरोधिung? अ] प्रपत्ति अद्वारक Losing opp अधिकारिकं माङ्गा कृल
विरोधी
Courq♚ली असद्वारक प्रपत्ति निष्ठरेuri Colgaon &_mbung? परभक्ति स्थान की प्रपत्ति चोदितै unsum
चोदितै उक्त शङ्कावकाशं
परभक्ति
अधिकारि द्वैविध्यं iti परभक्ति
कं गद्य कुण्डी
Engly परभक्ति Compu? अङ्ग अत्यन्ताशक्य iii ♚ प्रपत्ति अङ्गिस्थान की लङ्का LOLG Com ? तत्स्थान की चोदितै गौणोपाय Los प्रसङ्गिकं मुख्य भक्तियोग LG क
पऱ्ऱुवार् ताऩ् किडैक्कुमो वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्।
(सा।प्र।) oomi Gupium, केवलाभिनिवेशं परित्यज्यानुभवकैङ्कर्य पर्यन्ताम्बन्ध निवृत्तिं प्राप्ताङ्करोति - एवं भक्तियोगं सफलं निरूप्य तत्राशक्ताना मुपाय भूतायाः प्रपत्तेरधीकारेण ॥। (सा।वि।) विलापकरण हेतुतया, अस्यभक्तस्य। ५६s प्राप्ति, शीघ्रम्प्राप्तिं
कडुग दातुं। सर्वेश्वरनुक्कु त्वरातिशयLITऊं की, इमं भक्तं।
Gupium, अत्यन्ताभि निवेशेन कैङ्कर्य पर्यन्न्तानु भवं प्राप्तवन्तं करोति। अयमत्र कारणक्रमः। प्रथमं सात्त्विक सहवासादिना भगवतिप्रीतिः, अनन्तरं शास्त्रतोज्ञातुमिच्छा, पश्चाच्छास्त्र जनित तत्वज्ञानं, अनन्तरं कर्मयोगादि द्वारा उपायभक्तिः, तदनन्तरं साक्षात्कारेच्छा, तदनन्तरं साक्षात्कारः, अनन्तरं निरन्तरानुबुभूषालक्षण परमभक्तिः, तदनन्तरं प्राप्त्यभिनिवेशः, अनतरं भगवत्प्रसादात्तत्प्राप्तिरिति एवं भक्तियोगेन कार्य कारणक्रमं प्रदर्श्य इदानीं प्रपत्ते ॥।
(सा।सं।) G, निरन्तर साक्षात्काराधिकरणं। एवं विध भक्त्यनधिकारिणा मेव प्रपत्तिः। सा “भक्त्या परमयावापि प्रपत्यावे"ति परभक्तिस्थाने चोदिता - भक्तस्य परभक्त्यनन्त रावस्थास्सर्वा ॥।
उपाय विभागाधिकारः
[[४९३]]
मूलं - भक्तियोग त्रैवर्णिक Gumळं, त्रैवर्णिकां ज्ञानी, शक्तिuooung, @६०४५४६uming, फलविलम्ब Gunj
याद तीव्र संवेग (Lurring, योग्य
अद्वारक Loss प्रपत्तिow मोक्षोपाय Loniungi (कं परभक्ति स्थान हूं की चोदितै wronun, उपासकानं BIC६० ूस्वतन्त्र प्रपत्ति निष्ठ
]
नाना नानालङ्क सर्वफल साधन Door प्रपत्ति
परिभक्तिकं अवस्थै
॥।
(सा।दी।) ूब्भक्ति योगमित्यादि - त्रैवर्णिक, ब्राह्मण क्षत्रिय वैश्यर्। संवेगम्, फललं लीं तीव्रात्वरै। श्रनायकना, अवस्थैकना - शनीभक्ति, प्रपत्ति, गुरु लघुभाव CDCL॥।
अळवुगळ्,
(सा।स्वा।) भ्भक्तियोग मित्यादि। संवेगः, त्वरा। बाबा २४, स्वसामर्थ्यश्री का इयत्तै अद्वारकमित्यादि। मुख्य मङ्की (कं सामर्थ्यी @z@gu♚g Quri& GL। सर्वेति। लं अत्यन्ता शक्याङ्ग स्थानी
[[१]]
थीLG
॥
या
तथा च ता
ली♚कीm googlio सर्वफल साधनत्व महिला
अङ्गिस्थानीय [B]♚&DIGGLDÖrm]&लं। अनुकूलावस्थैका, परभक्ति परज्ञान परमभक्ति& Lib कैङ्कर्य [i) B। फलमित्यादि। Qui&@कं ( परभक्ति उपाय Lorrs Com फलमाकलंलं or वन्दु इरुक्कु मॆऩ्ऱबडि। इवर्गळॆल्लार्क्कु मिदु काणोमेयॆऩ्ऱु
कण्ठाळ वित्युक्तिः परभक्त्यादि । निर्देशिक्क C (सा।प्र।) भक्तियोगादत्यन्त वैलक्षण्य माह। ब्भक्तियोग मित्यादिना - छ, व्यतिरिक्तानां। एवञ्च वर्णाश्रमादि विशिष्टो ज्ञानवाननुष्ठान शक्तोविळम्बक्षमश्च भक्तियोगाधिकारि - प्रपदनेतु ज्ञानानुष्ठान शक्तिहीनो विळं बाक्षमस्त्री पुंविभागानादरेण सर्वोपि चेतनोधिकारी भवति दृशाधिकारिणोरनुष्ठेयतया विहितयो रुपाययोर्भेदस्सिद्ध इतिभावः। एवं साध्योपाय भेदसिद्धि ॥। (सा।वि।) भक्तियोगापेक्षयात्यन्त वैलक्षण्यमाह - ब्भक्तियोग मिति - अनेन प्रपत्ते रत्यन्त सुलभत्वं, सर्वाधिकारत्वं, सर्व फलप्रदत्वञ्चदर्शितं - त्रैवर्णि ५oup, त्रैवर्णिकभिन्नानां त्रैवर्णिकां ला), त्रैवर्णिकेषु। Gopu unit कङ्क, ज्ञानवैकल्यवतां फलविळम्बio Q, सोदु मनिच्छतां - तीव्र संवेग Luming, अत्यन्तत्वरावतां। योग्यOLDC, भक्तियोग मित्यने नान्वयः।
भक्तियोग मित्यने नान्वयः। लालबाबा नानकृनीjg, तन्मर्यादाञ्ज्ञात्वा।
तङ्गळळवुगळैत्तॆळिन्दु, प्रपत्ति, प्रपत्तिरेव चोदितैusum, “यद्येनकाम कामेन नसाध्यं साधनान्तरैः। तेनतेनाप्यते तन्नन्न्यासेनैव महामुन” इत्यादि नेतिभावः। GuDsi अवस्थै, अनन्तर प्राप्त परज्ञाना द्यवस्था इव। GQALIT, सङ्कल्पानुगुणं।
[[९]]
(सा।सं।) प्रपन्नस्यच यथासङ्कल्पं प्रपत्ति फलत्वेन भवतीत्याह - भक्तियोगमिति - तीव्रसंवेगः, फलविळम्बे जलोद्धृत मत्स्यवद सह नाख्यो मनोवृत्ति विशेषः - काक नाबा६४ ६०ना इत्यनेन अत्रै वर्णिके शास्त्रतः पर्युदस्तता। त्रैवर्णिकेष्वपि भक्ति विज्ञप्तिमतोपित दनुष्ठानशकयभावः। शक्तस्यच ज्ञानाभावः । तयोस्सद्भावेपिविळम्ब क्षमत्वाभावश्चेत्येवं विधान्यधिकाराण्युक्तानि CBSE,
[[४९४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलं - प्प्रपत्ति GD ६० ६१ अनुकूलावस्थैना शक्रीन फलकं प्रपत्ति, भक्तिकण्ठळं, अधिकारि विशेषीतुल्य फलत्व (०६००६०
६० विकल्प
“नानाशब्दादिभेदात्” नढाकील अधिकरण भेदं सिद्धम्-
(सा।दी।) unglii अधिकारि विशेषव्यवस्थयामोक्षी विकल्पित Gopi। Que प्रपलंलीकं मित्यादि। किं भेदं कृCLIT? विकल्पQLDIC
कुङ्गा
@prit - कीत्यादि - नाना, विद्यास्सर्वाभिन्नाः - कुतः ? शब्दादिभेदात् उपासीत। प्रपद्येत इतिभेदात् - आदिशब्द स्वरूपादि ॥।
ऩाल्
(सा।स्वा।) अनुकूलावस्थै सामान्य cons निर्देशिका कैङ्कर्य Loo फलprom। शङ्कै उदिया। अशक्त भक्ति। स्थाने प्रपत्ति worm तुल्य शरीर [i] नागGorp सम्प्रदाय विकल्पं L ? इप्पडीत्यादि। शरीरतौल्य
सूत्रभाष्यादि ऊनी
@कं प्रमाण (@suprit।
शास्त्रां
फलतौल्य ॐ विकल्प GuDpor Dormq। भक्ति शब्दस्थाने प्रपत्ति शब्द (Di तत्स्थाने भक्ति शब्द ( Los व्यतिकर प्रयोगं काळङ्ग भेदCL? विकल्पLIT? २६LIT
Com? उत्तर । मङ्कीत्यादि वाक्याद्वय ♚। शब्दादि भेदादिति शब्दभेदोमं न्यासादि शब्द pib उपास Coum विषयं स्वरस LOITS Dun अधि करण की शब्द
विद्याभेदं भेदCD Quor सूत्रकाराभिमत LIBIT क्वचित् Qoupms व्यतिकरित प्रयोग porLTongais अन्यथानेय GuDcom/। सिद्धमिति। अङ्गु आल विशिष्य भाष्या कारादि कण्ठोक्तिं सूत्रार्थस्तु, विद्यानाना। परस्परम्भिन्ना। शब्दादि भेदात्। आदि पदेन अभ्यासगुणादिकं गृह्यते।
नादिशब्द
भेद
न्यायतस्सिद्धQLD ।
॥।
(सा।प्र।) सूत्रकारेणानुक्तेर्नो पपद्यत इत्यत्र भेदव्यवस्थापकन्तुल्य फलत्वाधीनं विकल्पं सूत्रसम्मत्यादृढयति। Q प्रपत्ति कीत्यादिना। नन्वेवं साङ्गस्य प्रपदनस्य सर्वैः क्रियमाणस्यैक॥।
(सा।वि।) अनुकूला वस्थैनी, भक्ति कैङ्कर्या द्यवस्थाः। अळा फल, तस्याः प्रपत्तेः फलतयातिष्ठति, अन्यलङ्काल, अनयोर्भक्तिप्रपत्योः। नानाशब्दादि भेदागी अधिकरण,
अवत्तुक्कु, नानाशब्दादि भेदादित्यस्मि न्नधिकरणे - भेदं सिद्धं, साधितोभेदः। नाना, विद्यानाम्परस्परं भेदः - कुतः (सा।सं।) प्रपत्तिकालीन यथा सङ्कल्पं। इत्थमुक्त्यातत्काल फलसङ्कल्पाक्रोडीकृत परम भक्त्युत्तरावस्थानां क्रोडीकृत प्रपन्नस्याभाव सूचनेन प्राप्तां परमभक्त्या अस्याविकल्पा सम्भवशङ्कां परिहरति। ति। प्रधान फलतौल्यं किञ्चन सर्वप्रपन्न साधारणं। सङ्कल्प विशेष वति परमभक्त्युत्तरावस्था अपि भवत्ये वेतिविकल्पो युक्त इतिभावः ननु नेयं ब्रह्म विद्या, सूत्रकृद विचारि तत्वादिति भ्रान्तशङ्कां परिहरति।
कण्ठीति। उक्त्यादि सङ्ग्रहाय क्कि त्युक्तिः। भूमवैश्वानरादि विद्या विधायक शब्दानामिव परस्परं “युञ्जीतो पासीते” त्यनयोरपि शब्दयोर्भेदश्शब्दान्तराधिकरण न्यायतस्सिद्धः। तथानाम गुणप्रकरणभेदाश्च भक्तिविद्यातोस्या स्सिद्धा इतिहि"नानाशब्दादि भेदा” दिति सूत्रकृदसूत्र यत्। तथा
‘मुमुक्षुर्वै। ब्रह्मणोमहिमान” मित्यादिनाउपाय विभागाधिकारः
[[४९५]]
मूलं- “विकल्पोविशिष्टफलत्वात्” ढाळी अधि करण की
शाखाभेद, भगवच्छास्त्र संहिता भेद
विशेष
छीन्यासविद्यैul६ मन्त्रादि ॥।
विकल्प ( सिद्धम् - उपासनी
(ii)
(सा।दी।) ग्रहणम् - सर्वासांविद्यानां फलेविकल्पेन प्रयोगः - अविशिष्ट फलत्वात् - समान फल in पीकं। उपासनीं भेद शाखाभेद संहिता भेद
न्यासविद्यैकfgळं मन्त्रादि भेद
• प्रपत्ति ज्ञानविकास विशेष Lori ॥।
भेद ५। उपासनीतादि
एव। नतु समुच्चयः।
(सा।स्वा।) शब्दभेदा दभ्यास भेदात् गुणादि भेदाच्चेत्यर्थः। विकल्पः, भिन्न कल्प कुतः अविशिष्ट फलत्वात्। तुल्य फलत्वा दित्यर्थः। Qu४ विकल्प GILD ६६ ८२। G GLon? न्यास विद्यैपुष्कलDIs विधिß विकल्प GD। युञ्जीत । सामान्येन योग रूपमात्र cons♚♚♚mळील लण्डऊं की अमाकं वेद्याकारीगण, अङ्ग mi विशेषं
काणामैयालेयदु पुष्कल [LD IT B
श्रुतिविशेषri ५६० ना कङ्ग पुष्कल
तोऱ्ऱविल्लैये?
शाखान्तर
५० ८२६Com? शाखा
कर्मान्तर L शाखै ॥ ॐ
भेद न्यासं प्रकरणान्तरादि ना सॊऩ्ऩदु मऱ्ऱॊरु वासियिल् वरक्कूडुमो?
वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्।
उपासनी।दि। @majib न्यासविद्यैयिति। एक वचन कर्मैक्यं ज्ञापित LI ततश्च प्रकरणान्तरादि ऊनी शाखा भेदादि
न्यास GOLDGITL सर्ववेदान्त
प्रत्यय न्याय♚ल एक कर्म भिन्नकर्म LTD & आदिशब्देनाङ्गान्तरस्य वेद्याकारस्यच ॥
॥।
मन्त्रादीति।
(सा।प्र।) रूपत्वेन सर्वकर्तृकज्योतिष्टोमवदेकत्वादेकस्मिन् प्रपदने “वसुरण्य। श्रीमन्नारायणस्वामिन्। भगवन् सर्वविजयिन् - श्रीमन्नारायणे"त्यादीनामनेक मन्त्राणांविकल्पस्सयात्तस्यचाष्टदोष दुष्टत्वाद्बहु मन्त्र श्रवण वैयर्थ्याच्चानेक मन्त्राणां वेदान्तेषु पाठस्य कागतिरित्यत्रसर्वासु श्रुतिषु पञ्चरात्रादिषु पठित भरन्यासे आनुकूल्य सङ्कल्पाद्यङ्गानाम विशेषेपितत्तच्छाखाहिर्बुध्यादि संहितादिषु गुण विग्रह विशेषादि विशिष्टस्य प्रपत्तव्यस्य भेदेन रूपभेदाद्भेद सिद्धेस्तत्प्रपदन विशेषे तत्तन्मन्त्रान्वयान्न वैयर्थ्य मित्यभिप्रेत्याह - उपासन♚कीीत्यादिना। (सा।वि।) शब्दादिभेदात्। शब्दान्तराभ्यास नामधेयगुणप्रकरण रूपभेद प्रमाणवशा दितिसूत्रार्थः। अविशिष्ट फलत्वात्, एकफलत्वात्। विकल्प इतितत्सूत्रार्थः ननु प्रपत्ति करण मन्त्रःक्वचिद्वसुरण्य इति विहितः । क्वचिद्द्वय मन्त्रः। क्वचिदन्यः। तत्कथ मत्रनिश्चय इत्यत्राह। उपासनीति। नन्वेवं ॥।
(सा।सं।) भक्तितो विशिष्ट फलत्व सिध्याहि ब्रह्मविद्यात्व सामान्येन प्रपत्ति मपिक्रोडीकृत्य “विकल्पोविशिष्ट फलत्वादि”ति चासूत्रयदिति नभ्रान्त शङ्कावकाश इति भावः एतेनांशत्रय विशिष्ट भक्ति भावनान्वितायाः प्रपत्तेः कथं भक्तिभिन्न तेत्यपि शङ्कानिरस्ता। शास्त्रान्तरेण तुल्य फलकतया प्राप्तायां प्रपत्तौफलवद फलन्यायादङ्ग भावायोगान्मिथोनैरपेक्ष्येणतुल्य फलकोपासनानामिव भक्तिप्रपत्योरपि विकल्पस्यचतन्न्यायत एवसिद्धत्वात्तत्तद्गुण विशिष्टोपास्य भेदादुपासने वान्तरभेदवद्वसुरण्यादि मन्त्र बोधित गुणादि विशिष्टप्रपत्तव्यभेदात्प्रपत्ति रप्यवान्तरभेदवती त्याह। उपासनी
इति॥॥
[[४९६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलं - विशेषानां काङ्गना - नमस्कारं वाचिकं, कायिकं, मानसं न पिरिन्दाऱ्पोले पुरि यिलुमोरॊऩ्ऱै मुऩ्ऩिट्टु इव्वि षुङ्गळ्
सॊल्लप्पट्टऩ -
॥।
(सा।दी।) कङ्क की वाचिकादि विभाग
- वाचाप्रयुक्तं वाचिकम् - mp, G प्रपत्तीत्यादि विभागम् - प्रपत्ति ज्ञानविशेषमा
प्रपत्तिQuormous@ÈG ॥
के
अभिप्रायं LG & pri। नमस्कारमित्यादि कारण कुंल - इव्विभागम्, वाचिकप्रपत्ति मानस
करण
gorg पूर्ण
(सा।स्वा।) सङ्ग्रहः। तथाचैकशाखैा Lagaib शाखाभेद तत्तद्विशेष (१८१) गुणोप संहार न्याय न्यास विद्ये पुष्कल LDI विधिल GD) ५ - एकस्यामेव शाखाया पौष्कल्य मुपासन स्यापिनलभ्यमिति प्रति बन्द्यभिप्रायेणात्र दृष्टान्तोक्तिः - न्यास विद्यQuorg विद्यैक रूपQCom?
ज्ञानरूपमात्र
इति
गली कङ्क प्रमाण सम्प्रदाय वाचिक मानसिकादि विभागोक्ति WTC क्रियारूप Lorruptimum? Gupt। नमस्कारमित्यादि -
प्रपत्तिमानस our rigujii प्रपत्ति वाक्योच्चारणादि मुखेन वाक्काया न्वयिurray insurrouing करण त्रय व्यापारी तत्तदधिकारिषु शक्तिभेदादेकैक व्यापारं तुमी
असं अभिप्राय
Com पुरस्करि
प्रपत्ति ज्ञानैक रूपै
प्रपत्तिक्कु
मावदु
पीकं त्रैविध्येन भेदं @ng Quळलं - वागादेः करणतयान्वयाभावेपि कथञ्चिदन्वय मात्रेणमान सकी वाचिकत्वादि भेदं BLICLIT GU शङ्कि ऊं नमस्कार दृष्टान्तोपादानं - नमस्कार LONG। परं प्रतिस्वस्य निकृष्टत्व ज्ञानरूप Gorm प्रसिद्ध - केवल क्रियारूप LOGIN प्रपत्ति
@unmiring उपपादित
ज्ञानैक रूप Dorm नियमिॐ ॐ ॐ on Gor? ज्ञानक्रियोभय समुदायात्मक QILDLING? की मानसवाचिकादि व्यापार त्रय (pio sonly or Gurg पूर्णप्रपत्ति Gurpuriना वाक्य [१८] कन्त्तात्पर्य GILD? ढाङ्गा (सा।प्र।) गठन, द्रष्टव्यं नन्वेवं प्रपत्ते र्ज्ञानरूपत्वे वाचिक, कायिक, मानस भेदभिन्नां प्रपत्तिं वदतामाचार्यणां वचनविरोधस्स्यादित्यत्र वाचिककायिक योर्मानसप्रपत्ति पूर्ति सूचकत्वमेवाभि प्रेत्यतथोक्तं - नतु पृथक्साधनत्व मित्येवं तात्पर्यान्न विरोध इत्यभिप्रेत्याह। नमस्कारमित्यादिना। नन्वेव मुक्त्याचार्य निष्ठयोरपितयोर्मानस प्रपत्ति पूर्ति सूचकत्व
॥।
(सा।वि।) प्रपत्ते र्ज्ञानस्वरूपत्वेवाचिक, कायिक, मानसिक, भेदभिन्नाप्रपत्तिरिति व्यवहार विरोध स्स्यादित्याशङ्क्य वाचिककायिकयो र्मानसिकपूर्ति सूचकत्व मेवेत्यभिप्रेत्य तथोक्तं। नतुपृथक्साधनत्व मित्येवं तात्पर्यान्न विरोध इत्याह। नमस्कारमिति। @mom LG, एकैकम्पुरस्कृत्य। नतु तत्रमानस
ज्ञानाभावः। यथा कायिक व्यापारस्यमानस प्रपत्ति सूचकत्वं। तथा ॥।
(सा।सं।) वाचिक्यादि शब्दभेदस्तु प्रपत्तेर्न भेदकः। किन्तु, तत्तत्पुरस्कारमात्र निबन्धन इत्याह। नमस्कारमिति। वक्ष्यमाणरीत्या प्रपत्तेर्मानसिकत विरुद्धायावाचिक्यादित्रय ॥
मूलं -
व
प्रपत्तिws ६२१ न
उपाय विभागाधिकारः
विशेष[i] ६in परीवाह Lombiguor मानस प्रपत्ति
यथाधिकार फल प्रधान ॥।
(सा।दी।)
[[४९७]]
पूर्ण नमस्कार woman Cu०, पूर्ण वाचिक कायिक व्यापार
पूर्ति तात्पर्य [I]] ऊं
कलंलङ्ग-त्यादि - मानस प्रपत्ति वाचिक तात्पर्यम्।
Gunj,
कायिक व्यापार विशेष pin। Goni पूर्ण GunGL
सङ्गतDIs - वाचिकम्मानस प्रपत्ति परीवाह GLD उक्ति प्रपत्त्य साधनQLD भ्रमलं निवर्तिमन्त अधिकारि भेदेन वाचिकादि ८ फलप्रद #promo - यथाधिकारमित्यादि। मानसी अशक्तकं परीवाहम् - अशक्तकण्ठ साधनQDorms @mo, स्वकृतप्रपत्त्याचार्याभिमानोक्ति मात्र risin
मुडैय
(सा।स्वा।) (@ru।त्यादि। Q, अन्योन्यं सङ्गत n
तात्पर्यosकं$LJQला। गत्यन्तरा भावात् तात्पर्यons सम्भावित Lorig। @ Q५५ वाचिक कायिक प्रपत्तिंा मानस प्रपत्ति वैशद्य
वैयल्लामैयालत्तैबोले heHaङ्गळाग माट्टुमो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। यथाधि कारमित्यादि। GOLD वाचिक प्रपत्ति, मानसप्रपत्ति, कायिक प्रपत्ति, म्बॊरुन्दिऩ पु यॆऩ्गिऱ इवैयॆल्ला मॆऩ्ऱबडि। फलप्रदाङ्गQILD___, फल प्रधान सिद्धिकं स्थलं। अ, तत्साधक प्रमाणो पपत्तिंpg। CGत। वैशद्य (DLTळा मुख्यप्रपत्ति Dog उक्ति निष्ठैuii अधिकारि भेदेन ॥।
करणत्रw
प्रपत्ति
तत्तुल्यवैशद्य
rml
(सा।प्र।) मेवास्तुमास्तु पृथक्साधनत्वं। तथाकैश्चिन्निर्णीतत्वाच्च तथैव किन्नस्यादित्यत्राह। मित्यादिना। नमस्कार रूपदृष्टान्तेपि त्रितयस्यापिपृथक् प्रीति जनकत्व दर्शनाद्दाष्टन्तिकेपि सप्रकारभरन्यास ज्ञानरहितेनुष्ठानाशक्ते चेतरयोः फल जनकत्वस्य “पुत्रः प्रेष्यः। नसंशयोस्तितद्भक्त परिचर्यारतात्मना " मित्यादि प्रमाणावगतत्वा दाचार्यान्तर वचनानाञ्च॥।
[[९]]
(सा।वि।) कायिक प्रपत्ति रित्युच्यते यथावाचिक व्यापारस्य मानस सूचकत्वं। तथा वाचिक प्रपत्तिरित्युच्यत इतिभावः। Qurrior, यदासङ्गतानि भवन्तितदा। पूर्णप्रपत्ति, कायिकवाचक व्यापारयोमानसप्रपत्त्यभिवृद्धि रूपतया पूर्तिज्ञापकत्वेन पूर्ण प्रपत्तिर्भवती त्याहु रित्यर्थः। तर्हिपूर्वाचार्य वचन विरोध इत्याशङ्क्य श्री सूक्तीना मत्रैव तात्पर्य मित्याह - Laris (CGमिति - तर्हि उक्त्याचार्य निष्ठयोः प्रपत्तित्वं नस्यात् - ज्ञानरूपत्वा भावात् - तथाच पूर्वोक्त प्रपत्तिभेद कथन विरोधभ्रमं वारयति - यथाधिकारमिति - मानस शक्तस्य प्रपत्ति सूचकत्वं मानसशक्त सामान्यज्ञानसत्वा दाचार्यनिष्ठाया माचार्यज्ञानसत्वात् ज्ञानरूपत्वेन प्रपत्तिरूपत्वं युज्यत इति यथाधिकार मित्यस्य भावः मुऩ्बेसॊऩ्ऩोम्,
॥।
(सा।सं।) मेळनेपूर्ण प्रपत्तिरिति परोक्ते स्तात्पर्यमाह।
तितथाच मानसिक विद्याविशेष एव भक्तितोविकल्पिता प्रपत्तिरिति भावः - तर्हि वाचिक्या उक्त्याकथं फललाभ इत्यत्राह - यथाधिकारमिति
• उक्तिस्थलेपि मानसिक्येव प्रपत्तिर्मनसा विशदां शब्दतो विशदामभि सन्धिं भगवते सूच
॥।
[[४९८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलं-
ऎऩ्ऩुमिडम् मुऩ्बेसॊऩ्ऩोम्। निऩ्ऱनिलैक्कुऱ निऱ्कुम्
(सा।दी।) अधिकारि विभागाधिकार की आदि
m
की, उक्त्याचार्यनिष्ठै प्रपत्ति uji or
माऩ
कर्मयोगादि की स्वरूप स्वभावानां ब्राह्मणोत्तम jopri। QÛuLLm। [B]ळङ्गलीत्यादि। चेतन lop स्थितिकीयोग्य Door ॥ (सा।स्वा।) फलप्रद अधिकारि विभागाधिकार की प्रमाणोपपली बा सॊऩ्ऩदेयिदुक्कुम् सॊऩ्ऩदॆऩ्ऱबडि।
ऱु
Qium व्वधिकारी वैदिकां कर्म मुमुक्षु विरुद्ध Q, Gomi, Gun? आत्मावलोकनं ज्ञानयोगमात्र
? किञ्च आत्मावलोकन साधनLD) ज्ञानयोगं Commm ? यथाधिकार GILD & अधिकार भेदं दुर्निरूपDorm? साक्षात्कारतुल्य निरतिशय प्रीतिरूपध्रुवानुस्मृति मोक्षसाधन GILD/५६०१८०२६Com? स्तुति कीर्तन नमस्कारादि रूपभक्तिouwi मोक्षसाधन LIBÈवीणां Q@@@@@@@um? प्रपत्ति मोक्षोपाय LG GLDIT? अत्यन्तलघु जीमूत मोक्षोपाय comळी भक्तिऊम्म् अत्यन्तोच्छेदं प्रसङ्गिumar? कीं शक्तjogmi प्रपत्तिQuormici कर्मयोगादिकं अत्यन्तोच्छेदं प्रसङ्गिuman ? परं परोपाय की शक्त@gm ६१ ८२। GCom? सर्वसुकर Loor नामसङ्कीर्तनादिकी शक्तCL? ढाणकी शङ्कैका परिहरिगीण व्वधिकारार्थLLC सङ्ग्रहिठी pri - लावित्यादि - कङ्क, स्थिर LIळा ॥।
कर्मयोग आत्मावलोन साधन Lons]GGuor? मोक्ष किं अव्य वहित साधन
(सा।प्र।) पूर्ण प्रपदन मात्र विवक्षयापि चरितार्थत्वात्पथक्साधनत्वमे वेत्यर्थः।
चातुर्वर्ण्ये चातुराश्रमादिषु अस्मिन्विद्यमान तत्तद्वर्णाश्रमादिष्वानु गुण्येनसिद्धतत्त दधिकारोचितानां कर्मज्ञान भक्तीनां भगवत्प्रसादनत्वं येजानन्ति ते “विष्णुं क्रान्तं वासुदेवं विजानन्वि प्रोविप्रत्वं गच्छते तत्वदर्शी। नारायणं जगद्योनिं वासुदेवं सनातनं यः पूजयति भक्त्यावैतन्देवा ब्राह्मणं विदु” रित्याद्युक्त प्रकारेण ब्राह्मणाभवन्तीत्याह। गाऊं इत्यादिना। यथापाठ एवान्वयः। miG, सिद्धायास्थितेःब्राह्मण्य ब्रह्मचर्यादिरूपेण तत्तदधिकारिषु पर्यवसितस्याधिकारस्येत्यर्थः। २०, आवश्यकतया। ल♚G, स्थितं। आवश्यक तया ।
(सा।वि।) अधिकारानुगुण्येन तयोः फलप्रदत्वं प्रागेवाधिकारि विभागे अवोचाम - तत्रद्रष्टव्यमित्यर्थः।
उक्तार्थ सङ्ग्राहक गाथामाह - लळा
इति - गाऊं, विद्यमानायाः स्थितेः वर्णाश्रमादि स्थितेः। २_p, आवश्यकतया - लण्ड, स्थितं। कर्तव्य तयाशास्त्रचोदितमित्यर्थः
(सा।सं।) यतीत्युक्ति शब्दव्यवहृता भूदितिसर्व प्रपत्ति र्मानसिक्येवेति भावः।
इत्थमुक्त विधया कर्मयोगादे रुपायतां जानन्त एवब्राह्मणा इतिवदन्नधिकारार्थङ्गाथया सङ्गृह्णाति [५]ळाली इति - तत्तद्वर्णाश्रमादे रविना भूतं नित्यनैमित्तिक काम्यानामनुष्ठान॥
उपाय विभागाधिकारः
[[४९९]]
मूलं- SC, quorpio PLmuri, @mu॥।
(सा।दी।) कर्मयोग joguji, pitown लित्यादि। Girol, सूक्ष्म बुद्धि, अलं
[birqui
ज्ञानps, bio@gorm Guio ज्ञानयोग, pg मित्यादि। mms, स्नेहि, स्वस्व रूपलंलीं स्नेहलं द्योतकं॥॥
]
।
आत्मानुभव
गलं मुकं छ
अन्तः
मुमुक्षु विरुद्ध
मोक्ष
अव्यवहित
- दुष्कर ज्ञानयोग
(सा।स्वा।) निष्ठैकं७। अस्खलित Lorror उपायनिष्ठैः ०८०p४। २pm♚ळं, २४ ल♚p। योग्यomi B♚कीm Til। ५, कर्मयोग guj - कर्मयोग करण शुद्धि pungiii ज्ञानयोग मनभ्यस्त पूर्वतया दुष्कर LDTT६०८६५guib अभ्यस्त सजातीयतया सुकर Lorror कर्मयोगCLD स्थिर Lorror उपायनिष्ठैकं उपयुक्त L - आत्मावलोकन मात्रेविनियुक्तLDITB शास्त्रेषु निर्णीत साधन १०८०q LoLL - piour), सूक्ष्मैumor बुद्धि ज्ञानयोग joguji अनिष्प्रमादDITS निर्वहि बुद्धिur Gurmi - कर्मयोगयो रधि कारिभेदं सूचित LIST ज्ञानयोग वैयर्थ्यचोद्यं परिहृतं - ५६००Qzorm] GgLiuit orpio, ज्ञानयोग - ; आत्माव लोकन । अन्तरङ्ग Louis। कर्मयोगं सुकरोपाय Long विषय व्यापार मिश्रLI कंলzur আॐ ज्ञानयोग आत्मावलोकन । अन्तरङ्गोपाय Lou कण्ठ Goom]&♚म्]। M@Gळं, स्निह्यलङ्काळ - २ना ५Luri, अन्तर्दृष्टि आत्मस्वरूपस्य भगवच्छेष तैकरसत्वा वगाहितया ॥।
लं
@mom mrqu
कक्षा
(सा।प्र।) शास्त्रसिद्धमित्यर्थः।, कर्मच। स्वस्ववर्णाश्रमोचित नित्यनैमित्तिङ्क [i) BITION तपस्तीर्थ सेवनात्मक कर्म योगश्चेत्यर्थः। मति, मतिः। बुद्धिरितियावत् Girium, सूक्ष्मबुद्धिः। promo, समीचीनमिति। biriqui, मृग यित्वास्वीकृतं। सदसदिति विविच्यस्वीकृत मित्यर्थः। ज्ञानpio, ज्ञानञ्च। “कर्मयोग स्तपस्तीर्थ दानयज्ञादिसेवनं । ज्ञानयोगोजितस्वान्तैः परिशुद्धात्मनिस्थिति"रित्युक्त कर्मयोग ज्ञान योगा वित्यर्थः। bägi, स्निह्यत्। २५ळा, अन्तः स्थितदृक्। ज्ञान मितियावत् - १५६ Gना Li ‘प्रीति रूपापन्नज्ञानवन्तः। तैरित्यर्थः -, एकीभूतां। स्वीकृतामित्यर्थः। ’ भक्तिश्च। “प्रीतिपूर्व मनुध्यानं भक्तिरित्यभिधीयत” इत्युक्त भक्तियोता ॥। (सा।वि।) spiळं, कर्मयोगः - piion, सूक्ष्मबुध्या - @mor, समीचीनमितियथोच्येत तथा - pmrqui, मृगयित्वा स्वीकृतं। ज्ञान, ज्ञानयोगः - “कर्मयोगस्तपस्तीर्थ दान यज्ञादि सेवनम् । ज्ञानयोगो जितस्वान्तैः परिशुद्धात्मनिस्थिति’ रित्युक्त कर्मयोग ज्ञानयोगा वित्यर्थः
नलुगु नागuri, स्निह्यन्मनस्कैः - @lu, एकीभूतां। स्वीकृतामित्यर्थः “प्रीति (रूप) पूर्व (सा।सं।) रूपं कर्मयोगं - Chiruni, सूक्ष्मबुध्या। pramom, समीचीनमिति miqui, मृग यित्वा स्वीकृतं ज्ञानयोगञ्च - “कर्मयोगस्तपस्तीर्थ दानयज्ञादि सेवनम् । ज्ञानयोगो जितस्वान्तैः परिशुद्धात्मनि स्थिति’रिति ह्युच्यते। की, सुस्नेहयुक्तान्त दर्शनवद्भिरङ्गीकृत भक्तियोगञ्च ॥।
[[५००]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-
मूलं-, ॥ (सा।दी।) २_बाळा, आत्मावलोकनं। परिग्रहिकं
वित्यादि
.
भक्तियोग। gom
अधिकारी, मोक्षोपाय
@isg। त्वरिung। श्रनुन, भक्तिस्थान की Borm
कृपैं। अळा, अळा, अलन्देहावसान। (Lomo, स्वपरिपूर्णानुभवरूप फल♚ल भगवाळा G]$६ÈGöप्रकार♚♚। प्रपत्ति स्वरूपQpq।
(सा।स्वा।) प्रीतिरूपापन्न Door आत्मावलोकन
॥।
Wi@puq @w,
एकीभूती - निरतिशय प्रिय on CCL एकीभूतराना निरन्तरusiuppor ढाळा। ध्यानरूपत्वं मागा। तथाच केवलस्तुति नमस्कारादि रूप भक्तिमोक्षकं
।
भक्तियोग लं
@m@ri त्वरितरु
pm अथापि जन्मान्तर विळम्बा सही Dri नाम सङ्कीर्तनादि
साक्षात्कारतुल्यनिरतिशय प्रीतिरूपापन्न निरन्तर मोक्षसाधन Goom शास्त्रेषु निर्णीत LouT
साक्षादुपाय m।, । क्र कर्मयोगा की कं।, त्वरिi, कर्मयोगा द्यसमर्थ प्रपत्तिकं अकारिळा। तादृशत्वरातिशय - लघूपाय अधिकारि
[[६]]
भेदं कीलकं ã गुरूपाय वैयर्थ्य प्रसङ्ग Gum - अळं,
उपायñji।
प्रपत्ति
॥।
ना
& ूীCurz - অना, केवल कृपैग, ईश्वरा फलाquor - शुक,
Dog। अऱिन्दवर्, उक्ताकार विशिष्ट बां@gout-bri, ब्राह्मणर् - वेदवित्तुना - Qu (सा।प्र।) श्चेत्यर्थः । @, एकस्याप्यभावेपि साङ्गेषु कर्मयोगज्ञान योगभक्तियोगेष्वेकस्याप्य भावेपीत्यर्थः। ojouring, त्वरमाणानां विळम्बाक्षमाणामितियावत्। अळा, तदा। ‘पयळा - फलं। ५, ददतं। । उपायञ्च “यद्येनकाम कामेननसाध्यं साधनान्तरैः। मुमुक्षुणायत्साङ्ख्येन नयोगेनन भक्तितः। तेनतेनाप्यतेतत्तन्न्यासेनैव महामुने प्राप्यते परमन्धाम यतोनावर्ततेयतिः। परमात्माचतेनैव प्राप्यते पुरुषोत्तमः । साध्य भक्तिस्तुसाहन्त्ति प्रारब्धस्यापिभूयसी” त्यादिभिस्सर्व प्रतिबन्धक निवर्तकतयोक्तं भरन्यासं चेत्यर्थः। अलां जानतः, G, ब्राहणा एव। “नशूद्राभगवद्भक्ताविप्रा भागवतास्स्मृता” इत्युक्त गुण ॥
शु
॥।
(सा।वि।) मनुध्यानं भक्ति” रित्युक्तत्वात् - स्निह्यन्मनस्कैरित्युक्तं - , भक्तियोगश्च @ङ्गmjuDlor, ज्ञानशक्त्यादिषु एकस्या प्यभाववतां - Quis, अधिकारसत्वेपि विळम्बा क्षमाणाञ्च
[[६६]]
[[९९]]
- अना, कृपया। अळ, तदा अपेक्षित काले। पयन्, फलं। ल, ददतम्। mळं, उपायं। प्रपत्तिमितियावत् - अ, जानतः आलं, ब्राह्मणाः। “नशूद्रा भगवद्भक्ता” इत्युक्त गुण (सा।सं।) त्यादि एतत्रितय वैधुर्येण तीव्रमुमुक्षुत्वेनच “त्वमेपोपायभूतोमे भवेति” याचमानानां कृपयैव स्वसङ्कल्पितकाले भगवतः फलप्रदत्व प्रकारच जानन्त एव। आलं,॥
॥।
उपाय विभागाधिकारः
[[५०१]]
मू - ५० । १६ ।
कर्मज्ञानमुपासनञ्च -
(सा।दी) अली मतं ब्राह्मणोत्तम - नान्ये ढाङ्ग ॥। ३६ । मोक्षासिद्धि ॐ
poor, सद्वारकाद्वारकोपायLDITळा प्रपत्ति आधिक्य supri - कर्मज्ञानमित्यादि - कर्म,
कर्मयोग, ज्ञानं, ज्ञानयोग । उपासनं, भक्तियोग
(सा।स्वा) umlung अकं विपरीत Logouts अनेकश्रुति स्मृत्यर्थापलापं ग ळणी मा
४० वैदिकां गा ॥१६ ॥
Qing प्रपत्ति GunGL कर्मयोगादिsruji मुमुक्षुकं कसं उपयुक्त सम्प्रदायविरोधं प्रसङ्गिum? प्रपत्तिQumbu pum स्वरूपविरुद्ध Lomopm सम्प्रदायम् । १६०६ पूर्व कर्मयोगादिना अनादरिप्रपत्ति ताऩे सिप्पाऩेऩ्? अवैयुम् ३९४hङ्गळॆऩ्ऱॊरु H ताऩुण्डाऩालुम् कर्मयोगादि ५०ना अप्रधान १५१८ “ज्ञानक्रियाभजनलभ्यमलभ्यमन्यैः । ज्ञानक्रियाभजनसम्पदकिञ्चनोहम् ॥” इत्यादिनopuji तुल्य निर्दे शिकंळील पूर्वाचार्य वाक्य विरोधिung? Cup भक्त्यादिवत्प्रभाव मिल्लैयॆऩ्ऱदागैयाले इवऱ्ऱुक्कु ऎत्तु एऩ् सॊल्लुगिऱ VHIVङ्गळुम् विरोधिuman? किञ्च, प्रपत्तिQui Guroo भक्तिouji, प्रधान, “तस्मान्या समेषान्तपसामतिरिक्तमाहुः” migu सारास्वारविवेकिनं प्रपत्तिj& किऱार्गऱॆऩ्ऱदुवुम् कूडादॊऴियुमॆऩ्गिऱ कळुक्कु GFKमरुळिच् चॆय्या निऩ्ऱु Gळङ्ग सर्वमुमुक्षुकं स्वस्वापेक्षितसर्वनिर्वाहक प्रपत्ति सारतमQDorm लक उपायविभागपरिज्ञान/मं प्रधान प्रयोजन QILD
LG
कर्मयोगः ज्ञानं, ज्ञानयोगः । उपासनं, भक्तियोगः शरणव्रज्येत्यस्य॥।
(सा।प्र) श्रैष्ठ्यक ब्राह्मण्यवन्तो भवन्त्येवेत्यर्थः ॥ १६ ॥
कर्मेत्यादि
उक्तोपायैस्साध्यानां याथात्म्यावगमो भरन्यासे उत्कटेच्छां जनयतीत्याह -कर्मज्ञानमुपासनञ्चेत्यादिना। बुधाः । सद्वारकाद्वारके अपवर्गसाधनविधौ कर्मज्ञानमुपासनं च शरणव्रज्येति चावस्थितानिमान् सन्मार्गान् एकद्व्याकृतियोगसम्भृतपृथग्भावानु भावान्॥।
(सा।वि) कृत ब्राह्मण्यवन्तो भवन्त्येवेत्यर्थः ॥ १६ ॥
कर्मज्ञानयोरूपायसाधनत्वमेव भक्तेस्तु फलसाधनत्वमेव प्रपत्तेस्तूपायसाधनत्वं साक्षादविलम्बेन सर्वफलसाधनत्वं चेतीतरापेक्षयाधिक्यं जानतां प्रपत्तावेवोत्कटेच्छा जायत इत्याह । कर्मज्ञानमिति । अपवर्ग साधनविधौ, मोक्षसाधनविधिशास्त्रेषु - सद्वारकाद्वारकानवस्थितान् ।॥। (सा।सं) ब्राह्मणाः नान्ये इत्येवकारार्थः ॥ १६ ॥
[[१]]
अकिञ्चनस्योपायान्तरनिस्पृहत्वमुखेन प्रपत्त्युन्मुखतासिद्ध्यै इत्थमुपाय विभजनं तन्निरूपणं चेति॥।
[[५०२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू - शरणंव्रज्येतिचावस्थितान् सन्मार्गानपवर्गसाधनविधौ सद्वारकाद्वारकान् । एकद्व्याकृति (सा।दी) शरणव्रज्या शरणागतिः । इत्येवं रूपान् । सद्वारके पारतन्त्र्येणापवर्ग साधनविधाववस्थित [i) Bair कर्मयोग ना। अद्वारके, स्वातन्त्र्यणा पवर्गसाधन की अवस्थित भक्ति प्रपत्ति कक्षा। अपवर्गस्य साधनरूपकर्मणि - यद्वा, अपवर्गस्य साधनमुपायः - उपायतयाविधाने विषयत्वेनावस्थितान् - साधकत्वेनविहितानित्यर्थः - एकद्व्येति । एकस्या अकृतेर्योगः ॥।
(सा।स्वा) अनन्तरञ्चकारे प्रयुज्यमाने ततः पूर्वमपि चकारप्रयोगेन पूर्वेषामेकराशित्वेन शरणव्रज्यतो वैलक्षण्यं द्योत्यते । तच्च वक्ष्यमाणैकाकृतिमात्रयोगित्व रूपम् । प्रपत्तेस्तु द्वयाकृतियोगित्वे नैतेभ्यो वैलक्षण्यं हि वक्ष्यते । शरणव्रज्या, शरणागतिः । इति शब्दः प्रत्येकं सम्बध्यते । कर्मेतिज्ञानमित्युपासन मिति च शरणव्रज्येति चेति । तेन च शास्त्रेषु श्रीमद्गीताभाष्यादिषु चामीषां प्रत्येकं विशिष्यापवर्गसाधनत्वप्रसिद्धिस्सूच्यते । सन्मार्गानिति । एतेषामपवर्गसाधनत्वेनैव शास्त्रेषु प्रसिद्धत्वाद्गीताभाष्यादिषु तथैव स्पष्टत्वाच्च तेषां सन्मार्गत्वमेव । न तु स्वरूपविरुद्धत्वम् । ततश्च तथा विध सम्प्रदायो नादरणीय इति भावः । अपवर्गेति - अपवर्गस्य साधनमुपायः । उपायतयाविधाने विषयत्वेनावस्थितानित्यर्थः । तथा चामीषामपवर्ग साधकत्वतौल्यात्पूर्वाचार्यग्रन्थेषु तुल्यतया निर्देश उपपन्न इति भावः । तर्ह्यमीषामेतदधिकारोक्तः प्रधानाप्रधानभावः कथमुपपद्यत इत्यत्राह - सद्वारेति । अपवर्गसाधकत्वांशमात्रसाम्येऽप्येतेषां यथासम्भवं सद्वारकसाधकत्वाद्वारकसाधकत्वरूपाकारवैषम्यस्यापि सत्वात्प्रधानाप्रधानभावोऽप्युपपद्यत इति भावः । कर्मेति ज्ञानमित्युपासनमिति च शरण व्रज्येति चापवर्ग साधनविधाववस्थितानित्यन्वयः । एकेत्यादि । आकृतिरत्र सद्वारकाद्वारकत्वकृतपारतन्त्र्य स्वातन्त्र्यरूपा । ।॥। (सा।प्र) सम्यक्प्रेक्ष्य शरण्य सारथि गिरामन्तेरमन्त इत्यन्वयः । सद्वारकेत्यादि “तमेतं वेदानुवचनेन ब्राह्मणा विविधिषन्ति यज्ञेन दानेन तपसा नाशकेन । विद्यां चाविद्यां च यस्तद्वेदोभयं सह । अविद्यया मृत्युं तीर्त्वा विद्ययामृतमश्नुते । इयाजसोऽपि सुबहून् यज्ञान्ज्ञान व्यपाश्रयः । ब्रह्मविद्यामधिष्ठाय तर्तुं मृत्यु मविद्यया । कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादयः” इत्यादिषु सद्वारकापवर्गसाधनबोधके “निचाय्यतं मृत्युमुखात्प्रमुच्यते । ब्रह्मविदाप्नोति परम् । मुमुक्षुर्वै शरणमहं प्रपद्ये” इत्याद्य द्वारकापवर्गसाधनबोधकेषु च शास्त्रेष्वित्यर्थः - कर्म, कर्मयोगः । ज्ञानं, ज्ञानयोगः । उपासनं, भक्ति योगः शरणव्रज्या च, शरणवरणं चेत्यवस्थितान् । प्रतिपाद्यतयावस्थितान् । सन्मार्गान्, समीचीनान्मोक्षमार्गान् । एकद्व्याकृतीत्यादि - एकस्य॥।
(सा।वि) सद्वारकतयाद्वारकतया विहितान् - कर्मज्ञानमुपासनम् । शरणव्रज्या, शरणागतिरिति सन्मार्गान् बुधाः । एकद्व्याकृति योगसम्भृतपृथग्भावानुभावान्, एकाकारयोगेन द्व्याकार॥। (सा।सं) चास्याधिकारस्य प्रयोजनं सूचयन् कर्मयोगज्ञानयोगयोरूपायत्वं सद्वारक मुपासनस्य चाद्वारक मित्येकाकृतियोगस्तेषां, शरणव्रज्यायाः सद्वारकमद्वारक चेति द्वयाकृति॥।
उपायविभागाधिकारः TISS
मू - योगसम्भृतपृथग्भावानुभावानिमान् सम्यक्प्रेक्ष्यशरण्यसारथि
[[५०३]]
(सा।दी) द्वयोराकृत्योर्योगः - आकृतिराकारस्वभावः स्वातन्त्र्यपारतन्त्र्यादिरूपः - केवलस्वातन्त्र्येणयोगः केवल पारतन्त्र्येणयोगः उभाभ्यां योगश्च तत्र कर्मयोगज्ञानयोगयोः मोक्षसिद्धौ केवलपारतन्त्र्येण योगः भक्तेः केवलस्वातन्येन्त्र्येण योगः प्रपत्तेरूभाभ्यां योगः तेन सम्भृतः, सम्पादितः पृथग्भावो नानाभावो यस्य सः - अनुभावो, माहात्म्यं येषां तान् - सन्मार्गान्, सदुपायानिमान् - सम्यक्प्रेक्ष्य, साक्षात्साधनत्वसाधनान्तरापेक्षणीयत्व॥।
(सा।स्वा) एका च द्वेचाकृतयः । तासां योगः । प्रपत्तेस्तु द्व्याकृतियोग इति विवेकः । तेन सम्भृतस्सम्पादितः पृथग्भावो नानाभावो यस्य स तथोक्तः । तथाभूतोनुभावः प्रभावः येषां ते तानित्यर्थः । तथा च कर्मज्ञानयोर्भक्तितुल्यप्रभावाभावेऽपि स्वीयाकृति विशेषयोगकृतप्रभावान्तरसद्भावाच्छास्त्रेषु तयो र्विशिष्य प्रभावोक्तिर्युज्यत एवेति भावः । सम्यक्प्रेक्ष्य, न्यायोपेत श्रुतिस्मृत्यादिभिर्यथावस्थितं निरूप्येर्द्यत्यर्थः । तथा च प्रपत्ते कृतियोगकृत वैभवातिशय muji opposÈ अं
uji ५६ प्रपत्ति रमिठीनामुलला Currऊङ्की unGourmoil &लं। “तस्मान्यासमेषान्तपसामतिरिक्तमाहुः
Cuming अभिप्रायम् । शरण्यसारथिगिरामन्ते, श्रीमद्गीतान्ते । चरमश्लोक इति यावत्
शंल॥।
कण्ठ स्वरूपविरुद्धतै ऎऩ्ऱदुवुमित्ताले
।
(सा।प्र) भरन्यासस्य द्वाभ्यामाकृतिभ्यां साधनसाधनत्वसाध्यसाधनत्वरूपाभ्यां योगेन । सम्भृतः, सम्पादितः । पृथग्भावेन केवलसाधनभूतभक्तिमात्रसाधनात्कर्मयोगादिज्ञानयोगात्केवल प्रयोजनमात्रसाधनभूताद्भक्ति योगाच्चपार्थक्येनानुभावो माहात्म्यं येषु तानित्यर्थः । द्वेच ते आकृती । च द्वयाकृतीतयोर्योगः तेन सम्भृतः पृथग्भावेनानुभावो यस्य तथोक्तः एकद्व्याकृतियोग सम्भृतपृथग्भावानुभावो येषु ते तथोक्तः - सम्यक्प्रेक्ष्य, कर्मज्ञाने साधनभूत भक्तिमात्रसाधनत्वेन भक्तिम्मोक्षादि पुरुषार्थ-साधकत्वेन भरन्यासं मोक्षादि पुरुषार्थस्य तत्साधनभूतभक्त्यादेश्च साधकत्वरूपाकारद्वय योगितया च ज्ञात्वाएतेषामुपायानामेवं विधाकारयोगकृत परस्परवैलक्षण्यमुत्तरोत्तराधिक्यं च सम्यग्ज्ञात्वेत्यर्थः शरण्य सारथिगिराम्, “सर्वस्य॥।
(सा।वि) योगेन च सम्भृतौ । पृथग्भावानुभावौ येषां तांस्तथोक्तात्, एकाकारयोगेन द्व्याकारयोगेन च तेषां पार्थक्यं आधिक्यं च तिष्ठतीत्यर्थः । कर्मयोगस्य ज्ञानयोगद्वारा वा साक्षाद्वा भक्ति साधनत्वमिति केवलभक्तिसाधनत्वज्ञानयोगापेक्षया वैलक्षण्यं । साक्षात्फलसाधनभक्तियागेस्य कर्मयोगापेक्षया वैलक्षण्यं भक्तियोगतत्फलोभयसाधनत्वा॥।
(सा।सं) योगः । सम्भृतः, सम्प्राप्तः । पृथग्भावः, स्वतन्त्रता । अनुभावः, अङ्गभावः । सद्वार-क वरूपैकाकृतियोग सम्भृतानु भावः । कर्मज्ञानयोः । अद्वारकत्वरूपैकाकृतियोग सम्भृत पृथग्भावो भक्तेः । उभयाकृति योग सम्भृत पृथग्भावानुभावौ प्रपत्तेः । इमान्, एतानुपायान् । सम्यग्वीक्ष्य । भक्त्यादेश्सर्वतोमुखगुरुतरत्वस्वाधिकाराननुगुणत्वादीन् प्रपत्तेस्तद्विपरीतांश्च शा॥।
[[५०४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मू - गिरामन्ते रमन्ते बुधाः ॥
इति कवितार्किकसिंहस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य
कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे उपायविभागाधिकारो नवमः ॥
श्रीमते निगमान्त महादेशिकाय नमः ॥
(सा।दी) साधनान्तरनैरपेक्ष्याशुकारित्व ।lmari union तात्पर्यम् - बुधाः, शरण्येत्यादि शरण्यसारथेः, कृष्णस्य - गिराम्, श्रीगीतारूपाणां - अन्ते, चरमश्लोके - रमन्ते - चरमश्लोकविहित स्वतन्त्रप्रपत्तौ रमन्त इति ॥
॥ इति श्रीसारदीपिकायां उपायविभागाधिकारो नवमः ॥
क
प्रपत्तेर्ध्याकृतियोग♚ली
ऊऊण्ठाळ। श्रीमद्गीता-
क
(सा।स्वा) प्रपत्तौ रमन्ते मन चरमश्लोकं प्रमाणG/LD/ पूर्व १८ (३०) सिद्धान्त GD व्यञ्जि भाष्य♚लीC चरमश्लोकी द्वितीययोजनै प्रपत्तेर्ध्याकृतियोगित्वं व्यक्त Q५orm] प्रभावव्यवस्थाधिकारी “सुदुष्करेण शोचेद्यः” इत्यादिना Limp। शरण्यसारथि पदमाप्ततमत्वख्यापनार्थम् ॥ २३ ॥
॥ इति श्रीसारास्वादिन्यामुपायविभागाधिकारो नवमः ॥
(सा।प्र) शरणं सुहृत् । गतिर्नारायणः प्रभुः “इत्युक्तप्रकारेण सर्वशरण्यस्य क्रीडार्थं सारथेः कृष्णस्य । गिरां, गीताश्लोकानाम् । अन्ते, उक्तेचरमश्लोकार्थभूते भरन्यासोपादाने विलम्बाक्षमाणामुपायान्तरानुष्ठानाशक्तानां चोत्कटेच्छा जायते । तन्निष्ठा भवन्तीति भावः ॥ २४ ॥
॥ इति श्रीसारप्रकाशिकायामुपाय विभागाधिकारो नवमः ॥
(सा।वि) त्प्रपत्तेर्वैलक्षण्यमित्येवं सम्यक्प्रेक्ष्य शरण्यसारथिगिरामन्ते चरमश्लोकविहित भरन्यासे रमन्ते, अत्रैव निष्ठावन्तो भवन्तीत्यर्थः ॥
॥ इति श्रीसारविवरिण्यामुपायविभागाधिकारो नवमः ॥
(सा।सं) स्त्रतो निश्चित्य बुधाः विलम्बाक्षमत्वादिगुणसार्वज्ञवन्तः । शरण्यसारथिगिरामन्ते चरमश्लोके रमन्ते इति इतीमांश्चार्थान् सङ्गृह्णाति । कर्मज्ञानमिति । अपवर्गसाधनविधौ, अपवर्गे साधनीये सन्मार्गान्, सदुपायान् ॥ १३ ॥
॥ इति श्रीसारप्रकाशिकासङ्ग्रहे उपायविभागाधिकारो नवमः ॥