०८ अधिकारि-विभागाधिकारः

श्रियैनमः

श्रीमते रामानुजाय नमः

श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः

अधिकारि-विभागाधिकारः ॥

(सा।दी) मुमुक्षुत्वेसमानेपिदेहिनां शक्त्यशक्तितः । भक्तिप्रपत्योर्नियमात्प्रवृत्तिः कथ्यतेष्टमे । ॥।

(सा।स्वा) फलमुंलीं तारतम्य मोक्षोपायाधि कारि५fl) भेद

DIG मुमुक्षुत्व रूपLDITळा अधिकार मेकLDI

की ऊंळ निवृत्तिधर्म

अधिकारि ठ ूबाळालilg ूव्वधि कारि

प्रपत्तिरूप विकल्पितोपाय भचेतनं

मैच्छिक भेद

प्रवृत्तान्ना मुमुक्षुकण्ठाळा भेद का निर्देशिका GGLon? भक्ति अधिकारिकी

सद्विद्यादहर विद्याक्षर विद्यादि विकल्पिता

गLIT

निर्देशिका

? विकल्प अधिकारि

की व्यवस्थित विकल्पwww।ii

व्यवस्थित विकल्प अधिकारि भेद गाणी

LG आळं अधिकारिभेदं प्रसङ्गि

शव्वधिकारिका (५६) व्यवस्थापक ८२।GGuor? @ig शक्तत्वाशक्तत्व ८ प्रपत्ति, उक्ति, आचार्य निष्ठै भेदम्प्रसङ्गिःñonsumã अधिकारिक

व्यवस्थै ला

स्वानुष्ठेय मुख्य

की शक्तत्वा शक्तत्व

अधीकारि

ढगळ

? किञ्च,

अशक्तळा

आकार भेदं व्यवस्थापकाकार भेदाग

प्रपत्ति अधिकारिQuorg/ उपासन स्वरूप की शक्ति ? साक्षात्परम्पर यावातन्निर्वर्तक कर्मादिकी शक्ति ? नाद्यः, उपासन स्वरूप♚ली शक्ति wivmzu@rĞं प्रपत्ति अधिकारिQworm

कर्मयोगाद्यनुष्ठानो च्छेदम्,

प्रसङ्गिungr? नद्वितीयः, परम्परयोपासन निर्वर्तक) शक्ति ॥

(सा।प्र) ननु परमात्मप्राप्त्युपायानुष्ठानेमुमुक्षामाव्रस्याधिकारत्वम्ब्रह्मानुभूतीत्यादिनोक्तं, तन्नोपपद्यते भक्ति प्रपत्तिरूपगुरू लघूपाययो स्सर्वेषां मुमुक्षूणा मविशेषेण प्रवृत्ति ॥।

(सा।वि) मुमुक्षोत्पत्ति प्रकारमुक्त्वा अधिकारिभेदेन उपायभेदंविवक्षुः प्रथम मधिकार भचेतन्दर्शयति। मुमुक्षुत्व इति। ननु मुमुक्षुत्वमेक एवाधिकारः अत्र कथमधिकार भिदास्तीत्या शङ्क्य मुमुक्षुत्वेसमानेपि मधुविद्या सद्विद्यादिषु यथा वसुत्वादि प्राप्ति पूर्वक ब्रह्म प्रेप्सा साक्षादेव ब्रह्मप्रेप्सा इत्यादि प्रकारे भेदादधिकारव्यवस्था तद्वदव्रापि न्यासविद्यायाम्प्रारब्ध भङ्ग ।

(सा।सं) इत्थं मुमुक्षुत्व लाभेपि मोक्षोपायत्वेन विहितयो भक्ति प्रपत्योरन्य तरा परिग्रहेन मोक्षलाभ इति सूचनाय मुमुक्षु द्वैविध्यं, तत्रापि प्रपन्नत्रैविध्यं, व्रयाणा ॥।

अधिकारिविभागाधिकारः

मूतुल्ये सतिचमधुविद्यादिषुयथा व्यवस्था ॥।

[[४२३]]

(सा।दी) अधिकारार्थलं सङ्ग्रहिpi। मुमुक्षुत्वेतुल्य इति। मधुविद्या “असौवा आदित्योदेवमध्वि” त्युपक्रम्योक्ताविद्या। सद्विद्याद्यादिशब्द ग्राह्यं। व्यवस्था, नियमः।

(सा।स्वा) १६०१८ तिर्यक्स्थावरव्यतिरिक्त चेतन

Guogó शक्तिunल

सुकर तम

स्मरणादि कबी(कण्ठधी?

शक्ति

सम्भविCom? नलला परम्परयोपासन निर्वर्ताङ्कनाळा नाम सङ्कीर्तन प्रपत्ति शक्ति uj ढाङ्ग ढङ्ग ढङ्ग ♚ला ढङ्ग ८०G Com? शब्ली प्रारब्ध कर्म निवृत्तिकामंा प्रपत्ति अधिकारि। opporउपासनाधिकारि का व्यवस्थै ०८८G Com? Gu प्रपन्न@joriägó प्रपत्यनुष्ठानोत्तर क्षणएव विनिपातं प्रसङ्ग IT? देहान्तरारम्भक प्रारब्धांश निवृत्तिकामा प्रपत्तिक्कधिकारिQuing सर्व प्रारब्ध निवृत्ति काम आर्त प्रपत्ति अधिकार in Gum ? अपिच, प्रपत्तिuium भागवताभिमान भगव द्विषय वासादि ं मोक्षोपाय ii) Bar & “पशुर्मनुष्यः पक्षीवा। ppurn♚ली मित्यादिकं भक्ति प्रपत्ति निष्ठती मुमुक्षुकं नाग अधिकारि। व्वचन विरुद्ध Lipi

अर्थ

का अर्थ

pi शङ्का वर्ग

परिहरिurT

[ग]] मुमुक्षु कङ्काळा अधिकारिनी गाण्ठं भक्तिuji, गांऊं प्रपत्ति GILD व्यवस्थित Dins अनुष्ठेय

शिक्षिकंलकण्ठा शव्वधि कारी अधिकारि विभागñog उपपादिßs

सङ्ग्रहि& pri। मुमुक्षुत्व इत्यादि। विदुषां, ब्रह्म विद्याधि कारिणां मुमुक्षुत्वे, मोक्षरूप परम पुरुषार्थार्थित्वे। तुल्ये सतिच, फल तारतम्या भावेन सर्वेषा मविशिष्टे सत्य पीत्यर्थः। अविशिष्ट फलत्वस्य सूत्रितत्वेनाव्र समविकल्पस्यैव वक्तव्यत्वात्कथं व्यवस्थेति विरोध द्योतनार्थोयञ्च शब्दः। आदि शब्देन सद्विद्यादिकं गृह्यते। अधिकृति विशेषेण, वस्वादि पदप्राप्तिपूर्वकमोक्षार्थित्व; केवलमोक्षार्थित्वरूपाधिकारभेदेनेत्यर्थः। व्यवस्था, परस्पर परिहारेण ॥।

(सा।प्र) प्रसङ्गेनविकल्पानुपपत्तेरित्यत्र सोदाहरणमुत्तरमाह - मुमुक्षुत्वे तुल्ये सतीत्यादिना। विदुषां मुमुक्षुत्वे तुल्ये सतिचयथाधिकृ तिविशेषेणमधु विद्यादिषुव्यवस्थासं सिध्यतितथान्यासे इतरविद्यासुचस्थितिर्विकल्पेत - एवं नियमयितुं नियत्यावैयात्यं प्रभवतीत्यन्वयः। विदुषां, विद्यावतामुपासकानां - मुमुक्षुत्वेतुल्येसतिच, बन्ध निवृत्याख्य फलकामत्वा विशेषेपीत्यर्थः - अधिकृति विशेषेण, अधिकारभेदेन। वसुत्वप्राप्तिपूर्वक ब्रह्मप्राप्ति कामनारूपेणमधुविद्यायां, अव्यवधानेन ब्रह्मप्राप्ति कामनारूपेण दहर विद्यासुचयथा व्यवस्थासंसिध्यति; व्यवस्थया अनुष्ठानं ॥।

(सा।वि) कामस्याधिकारः भक्तिविद्यायान्तुप्रारब्धान्ते मोक्षकामस्याधिकारः इतिप्रकारभेदादधिकारभेदस्सिध्यतीति प्रथमश्लोकेनाह। मुमुक्षुत्वेतुल्य इति। मधुविद्यादिषु। विदुषां उपासकानाम्मुमुक्षुत्वेतुल्ये सत्यप्यधिकृति विशेषेण वसुत्वप्राप्ति पूर्वक ब्रह्मप्राप्ति कामनासाक्षादेव ब्रह्मप्राप्ति ।

२३।

(सा।सं) मपितुल्यफलताञ्चवक्तुमधिकारान्तरमारभमाणः प्रतिपाद्यंसङ्गृह्णन्भक्तिप्रपत्योरधिकार विशेषेणव्यवस्थितताञ्चदृष्टान्तेनदर्शयति। मुमुक्षुत्व इति। व्यवस्था, अस्यांविद्यायां अयमेवाधि कारि ॥।

[[४२४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

मूसंसिध्यत्यधिकृतिविशेषेणविदुषां । विक (ल्प्ये) ल्पेतन्यासे स्थितिरितरविद्यासु चतथा नियत्या ॥।

(सा।दी) अधिकृतिः, अधिकारः। विदुषां, उपासकानां विकल्पेत, व्यवस्थयाविकल्पेत। न्यासे, प्रपत्तौ। स्थितिः, प्रवृत्तिः। इतरविद्यासु, प्रपत्तेरितर विद्यासु। उपासनेष्वित्यर्थः तथा, अकिञ्चनत्व सकिञ्चनत्व रूपाधिकारविशेषेण। धिकारविशेषं Gori Gorव्यवस्थित ग

summit। नियत्या ॥॥

(सा।स्वा) वर्तमानत्वनियमः। व्यवस्थित विकल्प त्वेनानुष्ठान मिति यावत्। न्यासे, प्रपत्तिविद्यायां स्थितिः, वर्तनं, अनुष्ठान मितिपर्यवसितार्थः। विदुषा मित्यनु वर्तते। तथा विकल्प्येत। अधिकृति विशेषेण व्यवस्थया विकल्प्येतेत्यर्थः। यथा मधुविद्या सद्विद्यादिषु अधिकार भेदेन व्यवस्थित विकल्पस्सिध्यति तथाभक्ति प्रपत्योरपिप्रारब्धकर्म पर्यवसानभावि मोक्षार्थित्व प्रारब्ध कर्म निवृत्ति पूर्वक मोक्षार्थित्वादि रूपाधिकार भेदेन व्यवस्थित विकल्प स्सिध्येदिति भावः। प्रारब्ध निवृत्ति कामत्व तदभाव रूपाधिकार भेदं सम्भविक्♚$ङ्ग व्यवस्थै सिद्धि। तत्व

दोषसप्तकाद्यनु सन्धानßल वैराग्यादि शालि somi मुमुक्षुकंळबाळा अधिकारिक मीणां कण्ठ प्रारब्ध निवृत्ति कामत्व मुण्डागैक्कुम्, सिलर्क्किल्लादॊऴिगैक्कुम् AuIHक मुण्डो? वॆऩ्ऩवरुळिच् Glguipmri। नियत्या इत्यादि। नियतिः, अदृष्टं, सर्वेषां तत्वज्ञान वैराग्यादि सद्भावेप्युक्ताधिकार ॥।

(सा।प्र) सिध्यति - तथान्यासे प्रारब्धभङ्गकामस्याधिकारः भक्तियोगेतुप्रारब्धान्ते मोक्षकामस्येतिस्थितिर्विकल्पेत, स्थितिः, निष्ठा। अनुष्ठानं व्यवस्थितविकल्पतया भवेत्। “साध्यभक्तिस्तुसाहन्त्रीप्रारब्धस्यापिभूयसी। आर्तानामाशु फलदासकृदेवकृताह्यसौ दृप्तानामपि जन्तूनां देहान्तरनिवारिणी” त्यादि प्रमाणादिति भावः ननु मुमुक्षूणां “जायमानंहिपुरुषं यम्पश्येन्मधुसूदनः । सात्त्विकस्सतुविज्ञेय स्सवैमोक्षार्थचिन्तकः । सम्भाषणं षडेतानि ह्याचार्य प्राप्तिहेतव” इत्याद्युक्त मोक्षोपायज्ञप्तिसामग्ग्रातत्कार्योपायज्ञानस्य सर्वमुमुक्षु विशेषेप्येवं वैषम्यं कथंस्यादित्यत्राह - नियत्या इत्यादिना-

(सा।वि) कामनेत्यधिकारभेदेनयथा व्यवस्थासिध्यति तथान्यासे इतरविद्यासुचस्थितिरनुष्ठानं विकल्प्येत। विकल्पेन सिध्येत्। व्यवस्थाविकल्प स्सिध्यति, अतः अधिकारभेदस्सिध्यतीतिभावः ननु मुमुक्षूणा मीश्वर सौहार्दादि सामग्ग्रविशेषे कथंवैषम्यमित्यत्राह। नियत्या इति। नियत्याः, अदृष्टस्य।

॥।

(सा।सं) नान्य इति रूपा। इत्थंव्यवस्थानियामक मधिकृतिविशेषः सचमधुविद्यादिषुवस्वादिपदप्राप्तीच्छासंवलित मोक्षेच्छा दिरूपः। न्यासेस्थितिः, न्यासोमेमोक्षोपाय इतिनिष्ठरूपा। विकल्प्येत, भक्त्याद्यशक्तस्याविळम्बितमोक्ष कामस्यन्यासे स्थितिरितिव्यवस्था प्येतेतिभावः। इत्थमधिकारविशेष कृताव्यवस्थासर्वविद्यासाधारणीत्याह। इतर विद्यासुचेति “वैश्वानरविद्यास्वपि” अत्यन्नम्पश्यतिप्रियम्भवत्यस्य ब्रह्मवर्चसङ्कलेयएतमेवात्मानं वैश्वानरमुपास्तेसयोनामब्रह्मेत्युपास्ते। यावन्नाम्नोगतं। तत्रास्य यथाकामचारौभवती” त्यादिवाक्यबोध्यफलेच्छासंवलित मोक्षेछावतामेववैश्वानरभूमादिविद्यास्वपिस्थितिरिति वाच्यमित्यर्थः इत्थं स्थितिनियमेनियामकमाह। नियत्येति, नियतिशब्दवाच्यसुकृतस्य॥

॥।अधिकारिविभागाधिकारः

[[४२५]]

[[८]]

मूवैयात्यन्नियमयितुमेवम्प्रभवति ॥ २० ॥

@ परमपुरुषार्थो पाय

निवृत्तिधर्म/i] प्रवृत्त अधिकारिकfी (Bouit। (सा।दी) वैयात्यं, दैव सामर्थ्य Gorg। एवं नियमयितुं शक्नोति। शक्त्यशक्त्यादि सम्पादकं तत्तद्भाग्य विशेष

॥२०॥

मङ्गळा निवृत्तिधर्म प्रवृत्ता मुमुक्षुकण्ठाळी अधिकारिता विभजिऊं कीpiri। Quq यित्यादि। धिकारिकलना भक्त प्रपन्नyonporn विभजिऊं उचित GILD TOT भक्तिप्रपत्ति forGLD ॥

(सा।स्वा) भेदापाद केच्छावैचित्र्ये तत्तददृष्टमेवनियामकमितिभावः। मोक्षोपायाधिकारिण लं अदृष्ट मेकरूपLDI इच्छे यै युण्डाक्कादे इप्पडि तमाग उण्डाक्कुवाऩे ऩॆऩ्ऱु शङ्किwnD&&& वैयात्येत्युक्तिः। वैयात्यं, धाष्टर्यं। अदृष्टस्या पर्यनुयोज्य विचित्र शक्तिमत्वादेव मिच्छावैचित्य नियामकत्व मुपपद्यत इतिभावः ॥ ५० ॥

शनीश अधिकारि भचेतनं विस्तरेणोपपादिकं is PUL अल प्रतिज्ञैकीmri। Qug यित्यादि। निवृत्ति धर्म प्रवृत्त अधिकारि flouri इत्येता वत्युक्ते परम्परया मोक्षोप कारक नाम सङ्कीर्तनादि निवृत्ति धर्म निष्ठानामनन्तत्वेन द्वैविध्या नुपपत्तेः परम पुरुषार्थो पायेत्युक्तिः। नाम सङ्कीर्त नादीना मुपकार कत्वेपि साक्षा त्फल साधनत्व रूपो पायत्वा भावा दव्रद्वै विध्योक्ति रुपपद्यत इतिभावः निवृत्ति धर्मङ्गळित्युक्तेस्तु पूर्वाधिकार सङ्गति ज्ञापनार्थत्वा त्साफल्य मिति द्रष्टव्यं परम पुरुषार्थो पायप्रवृत्त॥।

(सा।प्र) एवं नियमयितुं, मुमुक्षुत्वा विशेषे प्यधिकार भेदवत्तां नियमयितुं। नियत्यावैयात्यं, नियतेर्धाष्ट्यं। नियतिश्चभाग्यं। “दैवन्दिष्टं भागधेयम्भाग्यंस्त्रीनियतिर्विधि” रितिनिघण्टुः - प्रमाणप्रतिपन्नावन्तराधिकारवैषम्यरूपकार्यबलात्तत्तत्कर्मानुगुणा पर्यनुयोज्य भगवत्सङ्कल्पादि रूप सामग्री वैचित्यमितिविकल्पनीयमितिभावः ॥ ५४ ॥

एवं श्लोके सङ्ग्रहेण सूचितमधिकारिभेदं “प्रपत्तिवाचैव निरीक्षितुं वृणे। तवभरोहमकारिषी “त्यादिषु प्रपन्नयो रुक्त्याचार्य निष्ठारूपयोर्मोक्षोपाययोर्ज्ञानमाव्रोपाय वादिश्रुत्य विरोधेन निर्वाहाय विस्तरेणो पपादयति - परमेति। सद्विद्यादहरविद्यादीनां अशक्ताधि ॥।

(सा।वि) वैयात्यं, सामर्थ्यं एवं नियमयितुं प्रभवति, एवं नियमं कर्तुं शक्नोति। भाग्य परिपाकवत्कस्यचिद्भक्त्यादि शक्त्यसम्भवादिभि र्विलम्बासहत्वादिभिर्वा प्रारब्धभङ्गकामना रूपन्यास विद्याधिकारस्सिध्यतीतिभावः ॥ ६० ॥

उक्ताधिकारद्वयमेवोपपादयति।

परमपुरुषार्थेति। सद्विद्यादीनां प्रारब्धान्त मोक्षहेतुत्वेनैकराशित्वन्न्यासविद्याया उक्त्याचार्यनिष्ठादिभेदभिन्नायाः प्रारब्धभङ्गेन मोक्ष हेतुत्वा ॥। (सा।सं) वैयात्यं, परिपाक रूपसामर्थ्यं। एवं नियमयितुं व्यवस्थापयितुं, प्रभवतीत्यर्थः ॥ ६१ ॥

सद्वार केत्यधिकारिविभाजकेवाक्येभक्तस्यापि प्रपत्तिनिष्ठतोक्त्ता - तर्हिप्रपन्नोपिभक्तस्स्यादिति प्राप्ते ॥।

[[४२६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

मू - अन्यान्नाळीmi; अद्वारक प्रपत्तिनिष्ठ, सद्वारक प्रपत्तिनिष्ठ - स्वतन्त्राङ्ग प्रपत्तिभ्यां प्रपपन्नावव्रतावुभौ । फलसाधन भक्तिभ्यां भक्तावपिचदर्शितौ। ॥।

(सा।दी) @moig साधारण Lon Bum उक्त प्रकार

IT

विभाग मुचित GILDगकी

स्वतन्त्रेति - अन निवृत्ति धर्मेस्थितौ तावु भौ स्वतन्त्र प्रपत्त्यङ्ग प्रपत्तिभ्यां प्रपन्नौभवतः - फलरूप ॥।

(सा।स्वा) विशेषिñल०धीलंङ्गी द्वौविध्यं m G GLon? App परमपुरुषार्थोपाय [rilai सद्वि द्यादि भेद बहु विधाना? विद्याव्यक्तिना बहुकं

अनुगता वान्तराकार

भेदमुं पडी

का

अनुगता वान्तराकार भेदी मुमुक्षुत्वादिना अति प्रसक्ता, तत्तद्विद्या निष्ठत्व मननु गता? शुल

भक्त

Com ?

Gym विभाजिLLG Gii। अन्यान्नीत्यादि। सद्वारक प्रपत्तिumQ१g]। मोक्ष निष्पत्ति भक्तियोग द्वारा प्रपत्ति। Qug सद्वारक

वुडैत्ताऩ प्रपत्ति निष्ठत्व अद्वारक प्रपत्ति निष्ठत्व Gurmi एकैक वर्गानु गता अवान्तरा कारभेद/im_surg द्वैविध्य मुपपन्न Goor। भक्ति प्रपत्तिका अधि कारि भेदेन व्यवस्थित ११ श्लोक

प्रपत्ति यिल्लामैयालवऩै ९९ऩागच् चॊल्लक्कूडुमो? अप्पोदु ९९अऩैयुम् Ahऩागच् प्रसङ्गिur? स्वतन्त्रेति। स्वतन्त्र प्रपत्त्यङ्ग प्रपत्तिभ्यामि त्यर्थः। अव्रेति। निवृत्ति धर्माधिकारि ष्वित्यर्थः ताविति। परम पुरुषार्थोपाय भूत निवृत्ति धर्म प्रवृत्ता वित्यर्थः। फलेति। फलभक्ति साधन भक्तिभ्यामि त्यर्थः। दर्शितौ, प्रमाणैरितिशेषः य अधि कारिणी ॥।

(सा।प्र) कारत्वा भावात्तदधिकारिणा मैकराश्यं, भरन्यास स्याशक्ताधिकारत्वात्तदधिकारिणां चैकराश्यं। अत स्सद्वारक प्रपत्ति निष्ठोऽद्वारक प्रपत्ति निष्ठश्चेत्यधिकारिद्वै विध्यंयुज्यत इतिभावः - ननु, भक्तिनिष्ठः प्रपत्ति निष्ठश्चेतिवक्तव्येद्वयोरपि प्रपत्तिनिष्ठत्वोक्तिः कथमित्यव्राह। स्वतन्त्राङ्गप्रपत्तिभ्यामिति । अन निवृत्तिधर्मे स्थितौ ताभुभौ स्वतन्त्र प्रपत्यङ्ग प्रपत्तिभ्यां प्रपन्नौ भवतः फलरूपसाधनरूप भक्तिभ्यां भक्तावित्यपि दर्शिता वित्यर्थः - यथाप्रपन्नेपि भक्तेः फलत्वेनान्वयात् ॥

(सा।वि) दैकराश्यमिति नाधिकारद्वय विभागानुपपत्तिः। ननुभक्तिनिष्ठः प्रपत्तिनिष्ठश्चेति वक्तव्ये द्वयोरपिप्रपत्तिनिष्ठत्वोक्तिः कथमित्यव्राह। स्वतन्त्रेति तावुभावधिकारिणौ प्रपन्नावितिदर्शितौ। भक्तावपिचदर्शितौ। तर्ह्यसङ्कीर्ण मधिकारद्वैविध्यं कथमित्यत आह। स्वतन्त्राङ्गप्रपत्तिभ्याम्फलसाधन भक्तिभ्यामिति। साक्षात्साधनत्व परम्परासाधनत्व रूपाकार भेदइति भावः स्वतन्त्र प्रपत्तिनिष्ठः। कैङ्कर्य रूपभक्त्या भक्तइत्युच्यते। तस्यफलं “भक्तानान्त्वम्प्रकाशसे। मममद्भक्तभक्ते” ष्वित्यादिषु ॥।

(सा।सं) अस्तुतथेतितदुभय नियामकमाह स्वतन्त्रेति - प्रपत्तिद्वेधा। स्वतन्त्रा अङ्गरूपाच। भक्तिश्चद्वेधा - फलभूता साधन भूताचेति। स्वतन्त्रत्वं भक्तिमद्वारीकृत्य स्वयमेवाङ्गित्वं - तथाच प्रपन्नस्य स्वतन्त्र प्रपत्ति निष्ठत्वात्। भक्तस्य चाङ्ग प्रपत्ति निष्ठतया उभावपि प्रपन्नावेव प्रपन्नस्य फलभक्तिः अन्यस्यसाधनभक्तिरित्युभौचभक्तावपि। अत्र, भक्ति प्रपत्तिपरेशास्त्रे दर्शिताविति। ॥।

[[१]]

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४२७]]

(सा।दी) साधनरूप भक्तिभ्यां भक्तावित्यपि दर्शिताविति। उक्तिनिष्ठ आचार्यनिष्ठ ५ मुण्डायिरुक्क यिरुव रॆऩ्ऱु ऎक्कक्कूडुमो? वॆऩ्ऩ विवर्गळ् ९रिल् अन्तर्भूतां

॥।

(सा।स्वा) Jio यथासम्भवंस्वतन्त्रप्रपत्यङ्गप्रपत्ति ५०० निमित्तीकरि प्रपन्न यथासम्भवं फलरूप साधन रूप भक्ति ऊलना निमित्ती करि भक्त प्रमाण । S T ॐ BILLÚULL_mirrorig। तथाच भक्त्यधिकारिकं मुख भेदेन प्रपत्तिuru swim @ruji प्रपन्नगाठ मागलं। प्रपत्यधि कारिकं फल रूप भक्ति __Tr कंला ऊं भक्तत्व प्रसङ्ग मनिष्ट m। gभक्ति प्रपत्ति ८६०१ व्यवस्थित [i] Bomj

। स्वतन्त्र प्रपत्तिowujib साधन भक्तिouji

@ विरोध उक्तिनिष्ठ आचार्य निष्ठ

भेद

सद्वारक प्रपत्ति

Gun

[HQ]]]]! उक्त्यादि

ग) सद्वारक प्रपत्ति

Sur

/

अधिकारिद्वैविध्यं

सम्प्रदाय सिद्ध

प्रपत्ति रूप

। G GLD? अधिकारिक्षा

आंसु अधिकारिभेद

प्रपत्ति रूपैwn@sw

@gळं अधिकारि

प्रसङ्गि wTBI? शक्त्यशक्ति प्रयुक्त अधिकारि भेदDigi तुल्य ?

फलभेद (PLIT ५ अधिकारिभेद Longi

Tomb तुल्य फल का अधिकारि भेदं शक्ताशक्ताधि

कार्यनुष्ठेय [i) Boor गुरु लघु ऊं ऊं

शुल

फलतारतम्य Guru तुल्य फलत्व १६/Lrr?

अधिकारि द्वैविध्य QILDTEEJ

Coom? Gummit॥॥

(सा।प्र) “भक्तानान्त्वम्प्रकाशस” इत्यादिषुभक्तत्वेनव्यपदेशः - एवं प्रपत्तेरपि भक्ति साधनत्वेनान्वयात्प्रपन्नत्वेन व्यवहरोयुज्यत इतिभावः - अतएव “तस्यचवशीकरणन्तच्छरणागतिरेवेति भाष्यकारै रिन्द्रियेभ्य इति श्रुति व्याख्याने प्रपदनमाव्रस्य शरणागति शब्देन व्यवहारः - ननु भक्तिः, प्रपत्तिः, उक्तिः, आचार्यनिष्ठेत्येव मुपाय चातुर्विध्यस्य साम्प्रदायिकत्वा दुक्त्याचार्य निष्ठयो रप्यधिकारिणो विद्यमानत्वा दधिकारि द्वित्वोक्ति रनुचितेति शङ्कायामुक्त्याचार्य निष्ठयोः प्रपन्न एवान्तर्भावं दर्शयितुं तदन्तर्भावस्य तन्निरूपको पायान्तर्भावाधीनत्वा दुक्त्या

॥।

(सा।वि) प्रपन्नानामपि ग्रहणंसिध्यति। भक्ति निष्ठोपिभक्त्यङ्ग भूत प्रपत्याप्रपन्न इत्युच्यते। तस्यफलं “त्वाम्प्रपन्नस्य मे देव वर्धन्तां श्रीमतित्वयी” त्यादिषु निर्दिष्टः एत दभिप्रेत्यैव भगवद्भिर्भाष्यकारैः “इन्द्रियेभ्यः पराह्यर्था” इतिश्रुति व्याख्यानेभक्तसाधारण्येन “तद्वशीकरणं तच्छरणागति रेवे"त्युक्तं। अतस्सद्वारक प्रपत्तिनिष्ठश्चेति विभागस्यनानुपपत्ति रितिभावः। भक्तस्यच प्रपन्नत्वेपि भक्तिनिष्ठः प्रपत्तिनिष्ठ इत्यनुक्त्वा सद्वारक प्रपत्तिनिष्ठ इत्यादि कथनं भक्तेरपि साधकत्वेन प्रपत्ते रतिशयप्रतिपादनार्थ मिति मन्तव्यं। ननूक्त्याचार्य निष्ठयो रुपाययो स्सत्वा त्कथमधिकार द्वैविध्य मित्याशङ्क्य तयोः प्रपत्यन्तर्गतत्वा न्नाधिकारद्वैविध्यस्य विरोध इत्यभि प्रेत्य ॥।

(सा।सं) प्रमाणवचनैर्दर्शिता वित्यर्थः - प्रपन्नस्य परमभक्तीत्युक्त प्रीतिरूपापन्न साक्षात्कार विशेष व्यग्रत्वात् फलभक्ति निष्ठत्वं तथाच भक्त्युपाय कोभक्तः प्रपत्युपायकः प्रपन्न इति ॥।

(क।)

[[४२८]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

मू- “स्नानंसप्तविधं स्मृतं” की यथाधिकारं मान्त्रमानस दिव्यवायव्यादि ५६५ तुल्यफल ।]८६६० स्नान भेदी आचार्य निष्ठै

प्रपत्तिuli) मुखभेदानां यी उक्ति ॥।

(सा।दी) स्नानं सप्त विधमित्यादि

स्ना नादिकंा तुल्यफल

भेदाङ्ग ॥।

  • मुख्यLDior वारुणस्नान BCL तत्तदधिकारानुगुण मान्त्रमानस in मुख्य प्रपत्ति श्रीकं तुल्यफल ( प्रपत्ति

(सा।स्वा) स्नानमित्यादि। यथाधि कारमिति। शक्त्य शक्त्यादिकृततत्तदधिकारानुगुण। मान्त्रेति। “आपोहिष्ठादिभिर्मान्त्रं मृदालम्भस्तुपार्थिवं ॥ आग्नेयं भस्मनास्नानंवायव्यङ्गोरजस्स्मृतं । यत्तु सातपवर्षेणदिव्यन्तत् स्नानमुच्यते । वारुणञ्चाव गाहस्तुमानसंविष्णु चिन्तनं ॥ स्नान भेद/jijaी। स्नानन्नाम काय शुद्ध्यर्थं शास्त्र चोदितोव्यापारः उक्तीत्यादि। मुखभेदम्। प्रकार भेदम्। मुख्य Lion वारुणस्नान; CC तत्तदधि कारानुगुण मान्त्रमान सस्नानादिक्षा तुल्यफल in pin मुख्य प्रपत्तिकं तुल्य फलrison प्रपत्ति भेदा; तथाच शक्ताशक्ताधिकार Corrung फलभेद

Durg अधिकारि भेदDinow। सद्वारका द्वारक प्रपत्ति ५६) फलभेदं वक्ष्यमाण LDTrou

अधिकारिद्वैविध्य ११८२६ Gorm ५। उक्तिनिष्ठै प्रपत्तिा मुख ज्ञानात्मकDIT)

भेदGILD ६६८०G GLDIT? उक्ति, शब्दोच्चारण रूप

पुरियाग माट्टुमो? वॆऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। इवत्तिलिवुरीदियाल्


(सा।प्र) चार्यनिष्ठयोः प्रपत्यन्तर्भावंसूचयन् दर्शयति - स्नानंसप्तविधमित्यादिना “मान्त्रं भौमन्तथाग्नेयं वायव्यं दिव्यमेवच । वारुणम्मानसञ्चेति सप्तस्नानान्यनुक्रमात् । आपोहिष्ठादिभिर्मान्त्रं मृदालम्भस्तु पार्थिवं । आग्नेयं भस्मनास्नानं वायव्यं गोरजस्मृतं । यत्तुसातपवर्षेण दिव्यन्तत्स्नानमुच्यते । वारुणञ्चावगाहस्तुमानसंविष्णुचिन्तनं । मानसं प्रवरंस्नानं सर्वेशंसन्तिसूरय” इत्युक्तस्नानभेदानां स्नानत्व वदुक्त्याचार्य निष्ठयो रपि प्रपत्तित्वमेवेत्यर्थः। उक्त्याचार्य निष्ठयो र्निष्कृष्ट स्वरूपे दर्शिते प्रपत्यन्तर्भाव स्सुगम इत्यभि प्रयन्प्रथममुक्ते स्स्वरूपन्दर्शयति - लुक्तीत्यादिना - आनुकूल्य सङ्कल्पाद्यङ्गसहित ॥। (सा।वि) दृष्टान्तमुखेनतदन्तर्भावमाह। स्नानंसप्तविधमिति। “मान्त्रम्भौमन्तथाग्नेयं वायव्यं दिव्यमेवच । वारुणं मानसञ्चेति सप्तस्नानान्यनुक्रमात् । आपोहिष्ठादिभिर्मान्त्रं मृदालम्भस्तुपार्थिवं । आग्नेयम्भस्मनास्नानं वायव्यं गोरजस्मृतं । यत्तुसातपवर्षेण दिव्यन्तत्स्नानमुच्यते वारुणञ्चावगाहस्तु मानसं विष्णुचिन्तनं । मानसम्प्रवरंस्नानं सर्वे शंसन्तिसूरयः” इत्युक्तस्नानभेदवदित्यर्थः एतद्दृष्टान्तेनैव शक्ताशक्तादिभेदेनतुल्यफलसिद्धे र्नगुरु लघुविकल्पानुपपत्ति रित्यपि सूचितं। प्रथममुक्ति स्वरूपं दर्शयति। त्यादिना। वैशद्यDongri ६ाङ्ग रक्षै भर

उऩक्के माग एऱिट्टुक्कॊळ्ळ वेणुमॆऩ्गै उक्तियावतिति। सम्बन्धः।

(सा।सं) भिदेतिभावः - इत्थम्मुमुक्षुद्वैविध्ये उक्त्याचार्यनिष्ठाकुत्रान्वेतीत्यत्राह। स्नानमित्यादिना,

॥।

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४२९]]

मू - आनुकूल्यसङ्कल्पा द्यङ्गा वैशद्यं ऊं कील

अधिकार (pi ॥।

(सा।स्वा) २०Csभर मित्यादि, २००१ ऊं भरws नली Googl अनुसन्धिनं० Quorig। तथाचोक्तिनिष्ठाया अपि भर समर्पण गर्भत्वेन ज्ञानरूपत्वान्नोक्तशङ्कावकाश इतिभावः । मुख्य प्रपत्य पेक्षया प्रकार भेदQLDEI Coor Gum शङ्कि आनुकूल्ये त्याद्युक्तिः वैशद्यं, स्वस्व गतोपयुक्तकृत्स्नाकार विशिष्टतया प्रकाशमानत्वम्। अङ्ग अङ्गि प्रपत्ति वाक्य की प्रतिपाद्य नाग सामान्येन ज्ञातीया ग ६♚लीगङ्गाक्। प्रतिपाद्य की विशेष pii अङ्गानामारादुप कारकत्व सन्निपत्योप कारकत्वादि विशेषris@ji অDung। तथाच वैशद्य रहित ज्ञानपूर्वकत्व प्रकार भेद QLDrpgruijmj। अङ्गri१६) वैशद्य Q४ प्रपत्ति अनुष्ठिकण्ठNT LDI& ूं आकिञ्च न्याद्यधि कारpळं, विश्वास महत्व अनुष्ठिक्कon Com Googl शङ्कि लLDऊण्ठाछ अन्य

इत्याद्युक्तिः ॥।

क्कल

(सा।प्र) स्याङ्गिनोभरन्यासस्ययथावस्थिता कारेणद्वयप्रतिपाद्यतयाच तद्ज्ञानपूर्वकंहिप्रपत्तिरनुष्ठेया तादृशानुष्ठानञ्च पूर्णाधिकारिणामेवस्यान्नतुमन्दाधिकारिणां - नचतेषाम्प्रपत्तिर्नसाधनमितिवाच्यं। “सर्वस्यशरणंसुहृत् - इदंशरणमज्ञानां - नसंशयोत्रतद्भक्तपरिचर्यारतात्मनां । गुरुणायोभिमन्येत। बालमूक जडान्धश्च” इत्यादिभिस्तेषामपि प्रपत्तिस्साधनमित्यवगमात्। “अनन्यशरणस्तवे"ति भरन्यासमन्त्रे श्रुतानन्य शरणत्वस्य मन्दाधिकारिषु विशिष्य विद्यमान त्वाच्चातस्तान्प्रति प्रपत्ति मुखभेदोक्त्याआचार्य निष्ठे एवउपायावितिभावः। आनुकूल्यसङ्कल्पाद्यङ्गrif) वैशद्यतीति यद्यपि “चराचराणि भूतानि सर्वाणिभगवद्वपुः । अतस्तदानुकूल्यं मेकार्यमित्येवनिश्चयः । अन्तस्थितोहंसर्वेषां भावानामितिनिश्चयात् । मयीवसर्वभूतेषु ह्यानुकूल्यं समाचरेत् । तथैवप्रातिकूल्यञ्च भूतेषुपरिवर्जये” दित्युक्तानुकूल्य परिज्ञानस्य वेदान्तोदित सर्व शरीरत्वादि निर्णय सापेक्षत्वात्तस्यच पूर्णाधिकारिष्वेव सम्भवेपि तादृशविशदज्ञान वदाचार्याश्रयणं सम्भवती त्यर्थः - विशदज्ञान वदाचार्याश्रयणपूर्वकं उक्तिरूपोपायानुष्ठातृणामपि सामान्यत आनुकूल्यसङ्कल्पप्रातिकूल्यवर्जनकार्पण्यगोप्तृत्ववरणरूपाङ्गानां महाविश्वासस्य चावश्यकत्व माह

अन्यलाQumpuत्यादिना - Guru ♚की अधिकार (pub, तद्व्यतिरेकेण गत्यन्तर शून्यता लक्षणाधिकारञ्चेत्यर्थः एतेनमन्दाधिकारिणा मप्या किञ्चिन्य ॥।

(सा।वि) वैशद्यÐri, विशदज्ञान रहितानां - Long Cu ममरक्षणं। २० Cr भरons, तवैवभरोयथास्यात्तथा नाना Colomb, त्वयैव त्वदुपरि स्थापनीयं। ढाढाल, इतिकथनं। उक्तिunrol, उक्तिर्नामक मित्यर्थः कीदृशां सताङ्कथनं। अवऩैयॊऴिय पोक्कत्तु ल♚ळील अधिकारpió अपेक्षितं रक्षिक विश्वास pii २६। अन्य भगवन्तं विना। Cum । कलङ्कील अधिकार। उपायराहित्येन स्थिति रूपाधिकारः। भगवदेकोपायतेतिभावः॥।

(सा।सं)

Guru Gujी। अनन्य शरणत्वमित्यर्थः॥॥

[[४३०]]

मूअपेक्षितं

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

रक्षिलील विश्वास (pio २our शरण्यन

पूर्णप्रपत्ति गर्भonsor आचार्योपदिष्टवाक्य

सार्वभौम शरण मुग्धoor सामन्तकुमार

उऩक्के माग एऱिट्टुक्कॊळ्ळवेणुमॆऩ्गै। ॥।

(सा।स्वा) आकिञ्चिन्य रूपाधिकार, महाविश्वासमुgung प्रपत्तिस्वरूप निष्पत्तिघटिurrows अनुष्ठिकण्ठलं। अङ्गा) वैशद्य munीं ूध उक्ति निष्ठै पूर्ण प्रपत्तिummum? शङ्कि शरण्या इत्याद्युक्तिः। शरण्यः वात्सल्यकारुण्याद्यतिशयेन स्तोकानुकूल्य कणिकावश वर्ती। कं अङ्गrius वैशद्य या वाक्य पूर्ण प्रपत्ति गर्भ यल । का

@व्वाक्योच्चारणपूर्वक

वात्सल्याद्यतिशय♚ HTG

प्रपत्तिwirgousऊन्ना

६५♚ंं॥ आचार्येति। उक्तिनिष्ठ

वाक्य♚Gung। मन्त्ररूप

“मन्त्रोरनु श्रवमुखैः ” ढाळा

ITI

अनुष्ठि

अर्थ पूर्ण Quorm

उक्ति निष्ठैujib पूर्ण प्रपत्तिupu आचार्योप देशा भावे प्रपत्ति निष्पत्तिur_IQ] ५कुम्मृ]।

तदन्य रूप “यदिवान्य वाक्यैः”

ws@gmp। @ring अन्यवाक्यैः त्यादि मन्त्र स्थानी यi song विवक्षि

२नान्ना वाक्य कुङ्कृ Gumtq। । शरणागति दीपिकै ० Co । “नमो नारायणेत्युक्त्वा श्व पाकः पुनरागम” दि वाक्य विशेषनामाq। अनभि

मतगmiiGurj५१òा पूर्ण प्रपत्ति शक्ति ऊं की ढङ्गाली कं शरण्य बुद्धिमात्र प्रपत्तिur Gloom विस्रब्ध

महाफल

Go शङ्कित्याद्युक्तिः।

पूर्ण

अनुष्ठि लोकल) CLIT omi, धाव्रिकळ् - ५ लौकिकदृष्टान्त ॥।

(सा।प्र) रूपाधिकारस्तदनु सन्धानरूपकार्पण्यञ्चावश्यकमित्युक्तं भवति - अपेक्षित्तालिति प्रार्थनाया आवश्यकत्वं - रक्षिकं (५QLD की विश्वास इतिमहाविश्वासस्यावश्यकत्वं। आनुकूल्य सङ्कल्पाद्यङ्ग riİली) वैश्यद्यðंrरिति - सामान्येनानुकूल्य सङ्कल्पा देरावश्यकत्व मुक्तं - मन्दानां करणमन्त्रे सप्रकारोपायादि प्रतिपादकत्व प्रकार विशेषज्ञानाभावेपि समुदायेनास्याय मर्थइतिज्ञानमात्रेणाप्युक्तिरूप प्रपत्यनुष्ठानं सम्भव तीत्यभिप्रायेणाह - शरण्यंा अली पूर्ण प्रपत्तीत्यादिना - लाली गा Log, धाव्रीभिरुक्तं वाक्यं - उक्त्यनुष्ठाव्राविशिष्याज्ञातेपि फल प्रदस्य ॥।

(सा।वि) तादृशाकिञ्चन्याधिकारः। अपेक्षिं रक्षितं की विश्वास, अपेक्ष तेचेत् रक्षिष्यतीतिमहाविश्वास श्चेति। २०Lumi@BIG, उभयवता मित्यर्थः। आकिञ्चन्याधिकारवतां। महाविश्वासवतां सामान्येन आनुकूल्याद्यङ्ग पञ्चक ज्ञानवतां आचार्योपदेशादिना मद्रक्षणभरस्त्वय्यारोपणीय इत्यर्थ पञ्चक द्वयोच्चारणमुक्तिरिति निर्गळितार्थः एतादृश वाक्यस्य फलाविनाभूतत्वे दृष्टान्तमाह। लीळाळा इत्यादिना। लीळा, धाव्रीभिरुक्तं ममान्योरक्षको

नास्तित्वम्मां रक्षेत्येवंरूपंवाक्यं।

। उक्त्वा। DG, शरणागतानां। मुग्धyoor। अज्ञानां। प्रार्थना

वाक्यार्थ ज्ञानरहितानां। सामन्त कुमारान्नाÛium, ॥।

(सा।सं) आचार्योपदिष्टवाक्य इति, द्वयार्थभूतयावदङ्गाङ्गिप्रतिपादकन्यास विद्यासङ्ग्रह ॥।

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४३१]]

मूपदवाक्यादि वृत्तान्त ईरक्कळ् अगत्तिले यप्पोदे अरियुण्डामाप्पोले “कॊळ्ळक्कुऱै विलऩ्वेण्डित्तॆल्लान्दरुम्” ऎऩ्ऩुम्बडि यिरुक्किऱ ॥।

बाल); भवतिभिक्षान्देहि; न आढ्या oor

(सा।दी) अज्ञातार्थ LDITGT उक्तिमात्र फलसिद्धि JnGuDIT GO विषय Lombur n। sumi - पदवाक्येत्यादि परिपूर्णत्वे ॥।

(सा।स्वा) मात्र थुङ्कलंलं कळङ्गलं सकृदुक्ति मात्र नियमेनफलसिद्धि ४G/LT ६०५८। G GLD? लोकलङ्की C) राजा कङ्कं रञ्जन चातुर्ययुक्तymi चिरसेवक

परिपूर्ण परमोदार

नाना कम्मुली lorrnl

मुख्यप्रपत्ति Gium

बुद्धि व्यवहार पाटवाधिक्येन

प्रीति@gm

अनादर(pri१८६ïालीmur? किञ्च, वैदिक धर्मं करण मन्त्रादिकं सम्यक्

। द्वं

ज्ञानपूर्वकons अनुष्ठितं फलाविना भूताळा Quri। पद वाक्येत्यादि। बाला अनुष्ठिकं वैदिक धर्मं मन्त्रेषु पद वाक्यादि विशेष परिज्ञानाऽ भावेपि फला विनाभाव ॥ ८१ ६६० ६० वैदिक धर्मा

मन्त्रादिषु सम्यक् ज्ञानापेक्षा नियम Quorm - लोक क्वचिद्भिक्षा प्रत्याख्या (pril ६ ) - wrig♚लळा फलाविना भाव Quor Gum शङ्किLD आढ्येत्याद्युक्तिः ूळनानाछं(Goper इत्ये तत्परिपूर्णत्वे प्रमाणं। त्ये तत्परमो दारत्वे - (सा।प्र) परमकारुणिकस्यश्रीपतेराचार्यस्यच तादृशज्ञानवत्वादाचार्यज्ञानस्यैवावश्यकत्वादुक्ते : फलाविनाभावस्सिद्ध इति भावः - ननु, करणमन्त्रस्यानुष्ठेयार्थ प्रकाशनप्रकारापरिज्ञानेप्यनुष्ठाने फलसिद्धिः कथंस्यादिति शङ्कांसदृष्टान्तं परिहरति - पदवाक्यादीत्यादिना - बालानाम्भिक्षामन्त्र विशेषार्थज्ञानाभावेपि भिक्षासिद्धिवद्विशिष्यकरण। मन्त्रार्थज्ञानाभावेपि एतदुच्चारणे भिक्षान्दास्यतीतिज्ञानपूर्वकं तदुच्चारण वत्सङ्ग्रहेणाचार्योपदिष्ट सामान्यज्ञानपूर्वक द्वयोच्चारणेसति स्वयं मन्त्रार्थं जानन्परमकारुणि कोभगवानाचार्यज्ञान पूर्वकत्वं ज्ञात्वाफलं दद्या देवेत्यर्थ। नानाकं मुलं लळं स्तोत्रस्य गुणकथनरूपत्वात्स्तोतृभिस्तोत्ररूपेणोपात्त ॥।

(स।वि) शत्रुराजकुमाराणामिव। ननु करणमन्त्रार्थज्ञानाभावेपि कथं फलसिद्धिरित्यत्र सर्वज्ञस्य, परमोदारस्य, परमकारुणिकस्य, शरण्यस्य, तद्ज्ञानमस्तीतिफलसिद्धेर्न वैकल्यमित्यभिप्रेत्य, शरण्या पूर्णप्रपत्ति गर्भमानेत्युक्तं - शरण्येन भगवता ज्ञाय मानार्थं यत्पूर्णप्रपत्तिगर्भा चार्योपदिष्ट वाक्यन्द्वयरूपं तेनेत्यर्थः - अनुष्ठातु स्तद्वाक्यार्थ ज्ञानाभावेपि फल प्रदातुस्तदर्थ ज्ञानेन फलसिद्धौ दृष्टान्तमाहपदवाक्यादीति - Du भिक्षादिपदवाक्यार्थ मजानानेन। बालळा, बाले । ऊं, सकृत्। ॥ उक्तवति। आड्य।] ॥ ण सत्तु कण्ठ ना ली, धनसम्पन्नानांसतां गृहे। भगवतः परिपूर्णत्वे प्रमाणमाह। नाना मुलीङ्ग, नाना, स्वीक्रियमाणोपि अनवरत मनुभूयमानोपि। लग न्यूनतारहितः परमोदारत्वेप्रमाणमाह। Comळं, अपेक्षितं ॥।

(सा।सं) वाक्ये नेत्यर्थः। एतादृशोक्तेरपि फलाविनाभावन्दृष्टान्तेन दृढयति। पदवाक्यादीति। उक्ति निष्ठस्यच सर्वज्ञ प्रपन्नेन फलतौल्ये भगवत्कृपैव प्रयोजिकेति वदन् भगवदुक्तिं प्रमाणयति। ॥।

[[४३२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

मू - परिपूर्ण परमोदारविषयी

व्युक्तिळं फलाविनाभाव (pooG। अली

व्युक्तिमात्र CD pp यान्ना डीली “येनकेनापि प्रकारेण द्वयवक्तात्वं” m

qu॥।

(सा।दी) प्रमाणं। Color १४m ५G

परमोदारत्वे प्रमाणं। परम दयाळु विषय on sun उक्तिमात्रं फलाविनाभूत - अधीना यित्यादि

pri upps, अव लम्बन GILD६६१६०५ - येनकेना पीत्यादि, ज्ञातार्थ Lombojio अज्ञातार्थ LDITS LONGILD१०&-

मा

LOOD

मामॆऩ्गै-

॥।

(सा।स्वा) सर्वेश्वर विषय की परिपूर्ण परमोदारविषयी सामान्येन निर्देशिक] लोकलङ्की क्षुद्र लुब्ध (LD राजाभासां लाना अर्थिकुं अनादरिकं ॥। परिपूर्ण परमो दारा राजाऊन्नाing wig फलाविना भावलं। कञ्छलंलLiqui - मुख्य प्रपत्यधिकारिwn

यॆऩ्ऱु करुत्तु

ना उक्ति अनुष्ठि♚ल सर्वेश्वरा परिपूर्ण परमोदार ऊं @riGgujib अनादरिकं Lonium इवऩ्दिऱत्तिलुम् ३-क्कु मागिल्

कूडा तॊऴियादो? वॆऩ्ऩवरुळिच् @supri - अली इत्यादि - अना, अली - ज्ञान दरिद्र@jorq upp, अवलम्बनं - २TLIST॥।

इव्वुक्तिमात्रमे

(सा।प्र) गुणेभ्योप्यधिकानन्तगुणविशिष्टस्सर्वेश्वरस्सर्वपेक्षितन्दास्यतीत्यर्थः। “भौमम्मनोरथं स्वर्गं स्वर्गि वन्द्यञ्चयत्पदं । ददातिध्यायिनान्नित्य मपवर्गप्रदोहरिः । सकल फल प्रदोहि विष्णु” रित्यादि प्रमाणात्। नन्वज्ञ प्रपदनेज्ञानवत्प्रपदनेच फलतौल्य मनुपपन्नं - प्रत्युत वैधस्य सम्यक् ज्ञानाभावेप्यनुष्ठाने रक्षासत्वादि प्रापक यागादि वद्बाधकत्वमेवस्यादित्यवाह - भलीत्यादिना। “नेहाभिक्रमनाशोस्तिप्रत्यवायोन विद्यते । स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायतेमहतोभया” दिति प्रत्यवायाभावस्य श्रवणात्। “अनन्यसाध्ये स्वाभीष्टे महाविश्वासपूर्वकं । तदेकोपायता याच्ना प्रपत्तिश्शरणागतिः । तेन तेनाप्यते तत्तत्न्यासेनैवमहामुन” इत्याद्यवगता शक्ताधिकारत्वस्य प्रपत्तिरूपाचार्य निष्ठोक्त्यो विद्यमानत्वा दशक्त विषये भरन्यासेनैव केवलकृपया भगवतःसर्वफल प्रदत्वावगमाच्च तुल्य फलप्रदत्व मुपपन्नमितिभावः। अली

♚♚&boutठना ली♚♚ली, ज्ञानविशेष शून्येष्वेतदुच्चारणैकावलम्ब नेषु विषये (सा।वि) सर्वन्ददातीत्यर्थः। ननुविशदज्ञान रहितस्यानुष्ठाने अज्ञकृतयागादिवत्प्रत्य वायकरत्वंस्यात्फलसिद्धिस्तु दूरत एवेत्याशङ्क्य “मित्रभावेन सम्प्राप्तन्नत्यजेयङ्कथञ्चन । दोषोयद्यपि तस्यस्यात्सतामेतदगर्हितं । दुराचारोपि सर्वाशीकृतघ्नोनास्तिकःपुरा । समाश्रयेदादि देवं श्रद्धया शरणंयदि । निर्दोषं विद्धितञ्जन्तुं प्रभावात्परमात्मन” इत्यादिषु फला वश्यं भावस्यप्रतिपादनात् “नेहाभिक्रमनाशोऽस्ति प्रत्यवायो न विद्यते” इति प्रत्यवायाभावस्यापि प्रतिपादनात् शरण्य कृपैव सर्ववैकल्यं शमयतीतिनात्रयागादिसाम्यमित्यभिप्रेत्याह। अली इति। ज्ञानरहितेषु - क्तिमात्रान्ना कीड, एतदुक्तिमात्र

मेवावलम्ब मानेषु विषये ॥॥

[[१]]


(सा।सं) Amiीति। ज्ञानशून्यास्सन्त इत्यर्थः। u♚, रक्षणव्याजं -क्तीत्यनेनाचार्योपदिष्ट ॥।

मूइव्वुक्तिमात्र( २६०० शरणागतिशब्दभाजः”

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४३३]]

LOILL शरण्यकृपैर्थनं, “पापीयसोपि “शरणवरण वागियं योदितानभवति बत सापि धीपूर्विका” m

“प्रपत्तिवाचैव निरीक्षितुंवृणे” अभियुक्तान्ना।

॥॥

माट्टादु

(सा।दी) २६००१ L/SLILL, भुजि। जरि मण्ढा ना

कानान्ना LILL प्रत्युपकार।६६ अनृण LDISLOTTLL। पापीयस इति। “नोपेक्षणम्ममतवोचित मीश्वरस्य” ढाळा l उत्तरपादम् - प्रपत्तिवाचैव, द्वयोच्चारण मात्रेण। २०१६०६०१ परिपूर्णा अनुभवि ॐ ॐ

ऩ्ऱु

इच्छिऊङ्गा।


माग

२६०६, भुजिलं। अकङ्क LLL], आराधनons स्वीकरि श्री ज्ञानवैशद्य Lom की mp

(सा।स्वा) ूङ्ग की CG अन्वय जरि लम्बा बTLDLL । पूर्ति फल

शक्तनाubjzoJळा गौण

न्याय कङ्ग G

अनुष्ठि

ऩायि

२LL

ऩा

grmulg। मुख्य लंली

दयनीय ज्ञान दरिद्र@

शरण्याभि

उक्तिमात्र Quomu गत्यन्तरं शरण्या कृपैकं पूर्ण पात्र ীयা तिऱत्तिल् इव्३+७मुम् Aௗमागक्कुऱैयिल्लै यॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडि

निर्ण १९ ऊं की मात्र Dormis इव्अजीत्तिल्

अर्थलं की प्रायकण्ठोक्ति(PGIL। ५। ऊं येन केनापीत्यादि गद्य वाक्य jog उदाहरि। येन केनापीति। आर्तनाung, दृप्तorm पूर्वं मित्रं, शत्रु, अङ्गाङ्गिनी) विशद ज्ञान युक्तrung, समुदाय ज्ञान युक्तrung) Tmg। येन केनापि ाङ्ग। आर्तदृप्तत्वादि प्रकार मात्र पर ? समुदाय ज्ञान पूर्वकत्व रूप उऊं की प्रकार guys सङ्ग्रहिऊण्ठी लग६०५ नियामक (PCL? उक्तिमात्रम्फला विनाभूत QLD१०५ ऊं अनन्य धासिद्धonQwn सम्प्रदाय की prius @ गळा सं @suprit। @र्थ यित्यादि। पापीयस इति। शरणागति शब्दः, शरणागति प्रतिपादक वाक्यं। “नोपेक्षणं ममत वोचित मीश्वरस्य” ग २५० पादम्। शरण वरणेति। शरण वरणवाक्, शरण वरण प्रतिपादक वाक्यम्। “इति यदि दयनीयतामय्य होवरदतव भवेत्ततः प्राणिमि” उत्तरार्धं। प्रपत्ति वाचेति, प्रपत्ति प्रतिपादक वाक्ये नेत्यर्थः। “तथा विधत्वां बत भक्ति दुर्ग्रह” मिति पूर्व पादः। निरीक्षितुं, उत्तरावधिworisसदानुभवि ६०५८६mq। व्यापारान्तर

(सा।प्र) २६००LI LOILL। “ऐश्वर्य मक्षरगतिम्परमं पदं वा कस्मैचिदं जलिभरं वहतेवितीर्य । अस्मैनकिञ्चिदुचितङ्कृतमित्यथाम्बत्वं लज्जसेकथयकोयमुदारभाव” इत्युक्तप्रकारेण जरयितुं नशक्नो तीत्यर्थः येनकेनापीत्यस्य वैभव वादत्व शङ्का निरासार्थमुक्ति रूपोपायस्य सम्प्रदाय परम्परागतत्वं दर्शयति नर्थ इत्यादिना - ननु, हेवरद! येयं द्वयरूप ।

॥।

(सा।वि) शरण्यंाकृपै, भगवत्कृपा - यक्तिमात्रं, एतदुत्क्तिमात्रं - २६००१०, भक्षयित्वा अऱुक्कमाट्टादु, जीर्णं कर्तुं समर्थानभवति। प्रत्युपकारंविना व्यर्थं नकरोतीति कृपाया एवतादृशं माहात्म्यमितिभावः

उक्तवन्तः, नोपेक्षण मित्यस्य ममतवोचितं ॥।

(सा।सं) सङ्ग्रहवाक्यं विवक्षितं विनास्थातुमशक्तेत्यर्थः -॥।

२६LDI SLOTTLLीली। इमामुक्तिं श्रुत्वाफल दानं

[[४३४]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

मू - ६१ उक्तिमात्र निष्ठ/wjii, आचार्यनिष्ठLuji, muji “तवभरोह मकारिषि धार्मिकैश्शरणमित्यपिवाच मुदैरिरं । इतिससाक्षिकयन्निदमद्यमाङ्गुरु भरन्तवरङ्गधुरन्धर’ ऎऩ्ऱु सेर्त्तऩुसन्दित्तार्गळ्-॥।

(सा।दी) तवभरइति। इति, अस्माद्धेतोर् आचार्य-निष्ठत्वाद् उक्तिनिष्ठत्वाच् चेत्यर्थः
इदम्, इमं व्याजं। ससाक्षिकयऩ्।
त्वया आचार्यैश्च एवङ्कृतं
तत्र इमे आचार्यास् साक्षिण इति दर्शयन्
मान्त्रि-गुण-वश्यतया “अहम्मे” इति प्रकारेण
त्वन्-निवारण प्रवृत्तम् अपि तव रक्ष्यङ् कुुरु
१। श्लोकलंलं अपिशब्दनं।कं ॥

॥।

(सा।स्वा) निरपेक्षLDIT व्युक्ति मात्रं फलसाधन QILD BG GLDIT? तवभरोह GLD कील श्लोक मुंली ूव्वुक्तिकण्ठ सहकारि त्वेन धार्मिक कर्तव्यLDING व्यापारं कालं कीलmCurr? इङ्ङऩऩ्ऱागिल् अन्द कत्तिले यॊरुवऩुक्किरण्डु ९ वेण्डिऩदागच् Glamourङ्ग? ढाळा यानी। व्युक्तिमात्रनिष्ठDILway मित्यादि। स्तोत्र व्याजेन तत्व हितrisoner Gujarib शिक्षिकं याण अधिकारि&r ग्रन्थ लाघ वार्थ Quor श्लोकान्नु सन्धिका अलङ्क Cuniकी अधिकारिकं छ @jor व्यापारं Column ५। समुच्चय परDior अपि ऎऩत्तालेयोर् अरिसिगाक्के यिरण्डुम् वेण्डु मॆऩ्ऱु तोत्तविल्लैयो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। ॥।

(सा।प्र) शरणवरण वाङ्मयोदिता सापिधीपूर्विकान भवतीति मयितवदयनीयता यदिभवेत्ततः प्राणिमीत्युक्त्या - प्रपत्तिवाचैवेत्येवकारेण शरणागतशब्दभाज इत्यत्रशब्दशब्देन चशरणागतिमन्त्रार्थज्ञानाभावेप्युच्चारणमात्रस्य मोक्षसाधनत्वं प्रतीयते - नतुभरन्यासात्म कस्येत्यत्राह - @क्तिमात्रेत्यादिना - पापीयसोपीत्यादि-श्लोकवक्तृ-श्रीवत्साङ्क-मिश्राचार्येभ्य एव गृहीत-सकल-रहस्यार्थैः श्रीपराशरभट्टैर्
उक्त्य्-आचार्य-निष्ठे उक्त्वा
“मान् तव भरङ् कुर्व्” इति भर-न्यास-रूपत्वोक्तेश्
श्रीवत्साङ्क-मिश्राणाम् अपि सामान्य-ज्ञान-वैशिष्ट्येनोक्तेर्
भरन्यास-रूपत्वं विवक्षितम् इति भावः -
ननु, तवभरोहमिति वचने उक्त्य्-आचार्य-निष्ठयोस् समुच्चित्य साधनत्वं प्रतीयते -
तत्कथं प्रत्य् एकं साधनत्वम् इत्यत्राह - ।

॥।

(सा।वि) ईश्वरस्येतिपादशेषः प्रपत्तिवाचैव, द्वयोच्चारणमात्रेण। अत्रशब्दभाजइतिप्रपत्तिवाचैवेत्यादिना उक्तिमात्रस्योपायत्व माविष्कृतं। ननु श्रीवत्साङ्क मिश्रवाक्ये शरणवरणवागियं योदिता नभवति बतसापि धीपूर्विकेत्यनेन ज्ञानाभावेपि मन्त्रोच्चारण मात्रस्यैव मोक्ष हेतुत्वं प्रतीयते। नतु भरन्यासात्मकज्ञान विशिष्टस्येत्यत्राह। ू ूं उक्तिमात्र निष्ठLujib इति श्रीवत्साङ्क मिश्रेभ्यएव गृहीत सकल रहस्यार्थैः श्रीपराशर भट्टार्यैरुक्त्याचार्यनिष्ठे उक्त्वा मां तवभरङ्कुर्वितिभरन्यासत्वोक्तिःः। श्रीवत्साङ्क मिश्रोक्तेरपि विशदज्ञानाभावे तात्पर्यं। सामान्याकारेण भरन्यासज्ञानवत्वं विवक्षित मितिभावः नन्वेकस्यैवाधि कारिणः श्रीपराशर भट्टार्यस्य व्वयस्थितोपाय भूतोक्त्याचार्य निष्ठयोः स्वनिष्ठत्व कथनं कथमुपपद्यत इति चेन्न। स्वानुष्ठान कथनव्याजेन उपाय द्वय सद्भाव ज्ञापनार्थत्वात्तत्सूक्तेः। Crijg अनुसन्धि, सहभावेनानुसंहितवन्तः तवभरोहमित्याचार्य ॥।

(सा।सं) शरणमपीत्यत्र अपिर्नसमुच्चयार्थः - किन्तूक्ताधिक्य परः।

तथाचोक्तिराचार्यनिष्ठाचपृथगु ॥।अधिकारिविभागाधिकारः

[[४३५]]

मूक्रीं की छड़ी काळी अपिशब्द@mumour सूचित m। (सा।दी) समुच्चयार्थ भ्रान्तिow निरसिहङ्कीpri। कीत्यादिं ॥॥।

(सा।स्वा) ललित्यादि। लीं, लण्ड १६०। डीयित्यादि। कृळा अभिमतसिद्धि

तऩक्कु इऩियॊरु वेण्डादबडि पण्णु

कण्ठ भी व्यापारं CQJLT१६६००११० स्वभाव Lorror भरसमर्पण क “तवभरोहमकारिषि” GTPL पीकं शरणोक्त्यादि व्यापारमन पेक्षितत्वेन अधिक wwwsumari अपि शब्दमधिकार्थ पर लोक की प्रयुक्त ॐ ॐ ॥ ६T०) & - यालु मिङ्गु अरिबु वऩ् मिगुदियैक्काट्टवन्द तत्तऩैप् पोक्कि ४४ पु<म् अऩ्ऱॆऩ्ऱु (लं। किञ्च Qjg श्लोक उत्तरार्ध तात्पर्य परामर्श, अपि शब्द कं काट्टवन्द तॆऩ्ऩु मिडम् f क्किऱ तॆऩ्ऱु करुत्तु। ऎङ्ङऩेयेऩ्ऱिल् ऎग मॆल्ला मिरुक्क ऎऩ्ऩै यॊरुवऩै यिप्पोदु Aतिग माग असत्ताल् कत्तारुऩ्बक्कल् वैषम्यनैघृण्य रूपदोषी अपवादं ना। अकिन्त श पक्कलॊऩ्ऱुक्किरण्डाग Aङ्गळुण्डायिरुक्किऩ्ऱऩ ऎऩ्ऱिप्पडि यित्तै कत्तार्क्कु सारिसुगळै यिट्टु मूदलिप्पित्तॆऩ्ऩै युऩक्कु माक्किक्कॊळ्ळॆऩ्ऱिप्पडि

या आश्रित पक्षपाति त्वातिशय रूप महागुणं

इवऩ्

तात्पर्यम्।

इत्तालिवै यिरण्डिल् ऒऩ्ऱे यमैयुम्; मत्तदु मिगुदि यॆऩ्ऱु कलिक्किऱदिऱे। @लं श्लोकण्डी ॥

॥।

(सा।प्र) अपीति - अत्राधिक्यं सूचयता - एतदुक्तं भवति - सकल-शास्त्र-सारतमे रहस्य-त्रये मुमुक्षुभिर् अवश्य-ज्ञातव्यस्यार्थ-पञ्चकस्य सप्रकारकस्य प्रतिपादकत्व-प्रकार-विशेषाभिज्ञाचार्येण

“परः पद्माकान्तः प्रणिपत नमस्मिन्हित तमं शुभस्तत्सङ्कल्पश्चुळकयति संसार जलधिम् ॥ झटित्येवं प्रज्ञामुपजनयताकेन चिदसाव विद्यावेताळीमति पतति मन्त्रेण पुरुषः”

इत्यादिवत् सङ्ग्रहेणोपदेश-पूर्वकं भगवत्-सन्निधौ

त्वद्-एक-निरुपाधिक-शेष-भूतोहं,
त्वद्-अनुकूलस् स्यां,
प्रातिकूल्यवर्जितश्च,
त्वद्व्यतिरेकेण मम रक्षकान्तरं नास्ति,
त्वम् एव गोपायिता भव,
मद्रक्षण भरन् तवैव

इत्य् अनुसन्दधानो द्वयम् अप्युच्चारयेद्

इत्य् उक्तेर्
महाविश्वासपूर्वकं तथानुसन्दधानस्य द्वय-वचनम् उक्ति-रूपोपाय इति।

ननु, वेदान्ताचार्यैर् एव
“मन्त्राख्यं मुक्तिबीज”म् इत्यत्र
“प्रपत्तिवाचैव निरीक्षितुं वृणे” इत्य् अस्योक्तेर् मुक्ति-हेतुत्व-परत्वम् अनूद्योक्तेर्
ज्ञान-व्यतिरिक्तायाः “सकृदुच्चारितं येन हरिर् इत्य् अक्षरद्वय”म् इत्य्-आदि-न्यायाद् यथावस्थित प्रपदन-मुखेन साधनत्वोक्तेः
“स्नानं सप्तविध”म् इत्यादिवाक्योक्तेर् अपि
यथावस्थित-प्रपदनानुष्ठापन-द्वारैव साधनत्वं वक्तुं युक्तम्।
किञ्चात्रोच्यमानाया उक्तेस् सामान्यज्ञान-घटितत्वेपि साधनत्वं नोपपद्यते - विकल्पासहत्वात्।
तथाहि, किंसामान्यज्ञानमात्रं साक्षात्साधनं; अथद्वयोच्चारणमात्रं; अथवा विशिष्टं। नाद्यः, उक्ते ॥।

(सा।वि) निष्ठा प्रदर्शिता; शरणमितीत्युक्ति रितिविवेकः। अपिशब्दस्य समुच्चयार्थत्व भ्रमं व्युदस्यति। श्रतीति। अधिकं एकैकं buji, अलं। अपिशब्दः अभ्युच्चयकथनार्थः तस्य

अमैयुम्, प्रयोजनमुपायद्वयज्ञापनमितिभावः। ॥।

@

(सा।सं) पायादित्येवापिशब्देनसूचितमित्याह की इति उक्तेराधिक्य प्रदर्शकापिशब्दादित्यर्थः॥॥

[[४३६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

(सा।प्र) स् साधनत्व परित्यागात्। नद्वितीयः, ज्ञानमात्रोपायवादिश्रुतिव्याकोपात्।
न च तृतीयः, समुच्चये प्रमाणाभावात्।
ज्ञानकर्म-समुच्चयवाद इवोक्ति-रूपांशस्य ज्ञानव्यतिरेकात्।
“नान्यः पन्था” इत्यादि विरोधाच्च।

अङ्गाङ्गिभावेन समुच्चयस्य चोक्ते रङ्गित्वेन समुच्चयेज्ञानव्यतिरिक्तत्वादेव “नान्यः पन्था” इत्यादि विरोध प्रसङ्गात् - सामान्य ज्ञानस्याङ्गित्वेतस्य विकलत्वात् - अतउक्तेर्यथावस्थित भरन्यासानुष्ठापन द्वारैव साधनत्व परत्वेन “स्नानं सप्तविध” मित्यादिकं व्याख्येय मितिचेन्न - “अथातः श्रीमद्द्द्वयोत्पत्तिः - वाक्योद्वितीय” इत्यारभ्य - एतन्मन्त्रश्च प्रपत्तिः पूर्वोनारायण प्रोक्तोनादि सिद्धो मन्त्र रत्न इत्युक्त्वातद्वयं सकृदुच्चारस्संसार विमोचनं भवतीति द्वयोक्ते र्मोक्ष साधनत्व श्रवणात् “तस्मात्सकृत्कृते नैवकर्मणायेन मानवः । सकृज्जप्तेन मन्त्रेण कृतकृत्य स्सुखीभवेत् । तद्ब्रूहि कर्म तम्मन्त्रं दयार्द्रहृदयोह्यसी” ति प्रश्नोत्तरे विद्येते येन तत्कर्म कृत मात्रेण कर्मणा मामवाप्नोति नर” इति भरन्यासस्य मोक्षसाधनत्व मुक्त्वा “सकृज्जप्तेनमन्त्रेण कृतकृत्य स्सुखीभवे” दितितस्याःश्रुतेरुपब्रह्मितत्वात् “अविज्ञातार्थ तत्वस्य मन्त्रमीरयतः परम् । गुर्वधीनस्य कस्यापिप्रपत्तिर्वाचिकीभवे” दित्यादि प्रमाणात् “मन्त्राख्यं मुक्तिबीज” मिति श्लोक व्याख्यायास्सामान्यज्ञान पूर्वकत्व रहित केवल द्वयवचन मात्रस्य साक्षात्साधनत्व प्रतिक्षेप परत्वेना प्युपपन्नत्वादुक्तेर्वस्तुतः प्रधानभूत सामान्य ज्ञानपूर्वकत्वाश्रयणेन करणभूत तत्तन्मं न्त्रोच्चारण विशिष्ट पूर्णाधिकारि कृतभरन्यासस्येव ज्ञान मात्रोपायवादि श्रुतिविरोधाभावात् - “योब्रह्माणं - श्रीमन्नारायण स्वामिन्। श्रीमन्नारायण चरणा” वित्यादीनां तत्र तत्र प्रपत्तिप्रकरणे पठितानां प्रकरणात्प्रपत्यङ्गत्वावग माज्जीवान्तर्यामितयोपास्य भगवदुपासनरूपदहरादिविद्याव्यतिरेकेण परमात्म शरीरतयास्वात्मोपासनरूपपञ्चाग्नि विद्यायाभगवदुपासनरूपत्वस्य “अप्रती कालम्बनान्नयतीति बादरायणः उभयथाच दोषात्तत्क्रतुश्चे”त्यादिभिस्समर्थि तत्वन्यायेन विशेषज्ञभरन्यासाङ्गभूतस्य पूर्णप्रपत्ति गर्भद्वय रूपकरण मन्त्रस्यसामान्यज्ञानापेक्षया वैवक्षिक प्राधान्येन पञ्चाग्नि विद्याया विद्यान्तरत्व वत्प्रपत्तिमुखभेदत्वोपपत्तेः “यद्येन कामकामेने"त्यादि प्रमाणात्तस्यात्यन्ताशक्तविषये साक्षाद्भगवत्प्रसाद साधनत्वोपपत्तेस्सम्प्रदाय प्रवर्तकैः ‘शरणमित्यपि वाचमुदैरिर” मित्युक्तेः। वेदान्ताचार्यैरेव शरणागतिदीपिकायाम् “भक्तिः प्रपत्तिरथवाभगवं स्तदुक्तिस्तन्निष्ठ संश्रय इतीव विकल्प्यमानम् । यत्किञ्चिदेकमुपपाठयतात्वयैव त्रातास्स्मरं त्यवसरेभविनोभवाब्दि” मित्युक्तेरत्रापितुल्य फलस्नानभेध निदर्शनपूर्वकमुक्तेः प्रपत्तिरर्थवाभगवं स्तदुक्तिस्तन्निष्ठ संश्रय इतीव विकल्प्यमानम् । यत्किञ्चिदेकमुपपाद यतात्वयैव त्रातास्स्तर न्त्यवसरेभविनोभवाब्धि” मित्युक्तेरत्रापितुल्य फलस्नान भेद निदर्शनपूर्वकमुक्तेः प्रपत्तितुल्यफलतद्भेदत्वोक्तेः। @ उक्तिमात्रPPLIELDILLली की मात्र पदप्रयोग पूर्वकमव्यवधानेनसाधनत्वोक्तेरत्रैव सद्वारक साधनानाम्पृथक्परिगणनादुपायविभागाधि कारेच मानस, वाचिक, नमस्कारोदाहरणपदयोगपूर्वक मुक्तिरूपप्रपत्तेः पूर्णभरन्यास तुल्यफलत्वानुवादात्परिकरविभागाधिकारेच अनुष्ठिकण्ठी उपायं कायक्लेश ॥।

[[६६]]

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४३७]]

मू-यान्नी आचार्यनिष्ठा “पुत्रः प्रेष्यस्तथा शिष्यइत्येवञ्च निवेदयेत्” । शाण्डिल्यस्मृत्यादि

(सा।दी) ूनी आचार्यनिष्ठ

(सा।स्वा) आचार्य निष्ठ

Giri। @ousनीत्यादि॥॥

Low Q Gor? आचार्य निष्ठा

आचार्य परिचर्या निरता?

या शलं

श्लोकं? भी आचार्य

निष्ठ Gororg/ आचार्य भरन्यास की अन्तर्भूतं आचार्य

टैय

भरन्यास♚ली ं न्यस्यमान भरसम्बन्धि

न्यस्यमान भरसम्बन्धि wow

@supri।त्यादि।

आचार्य अन्तर्भूता? या

अन्तर्भूता ? Gor तॆङ्ङऩे? यॆऩ्ऩ

२५ उक्तिनिष्ठाचार्य निष्ठयो र्मध्ये

६TTLLq। तथाचा चार्यसेवा निरतruji आचार्य निष्ठ लोकल सेवै ज्ञान रूपDITOLD ६० मोक्षोपायLDS LOTTLLjg उक्त्यधिकारि

आचार्य निष्ठळा लीक Com। निवेदयेत्। कुटुम्बीतिशेषः। s श्लोक । Cp॥। “उत्थाय पूर्वं ग्रहिणी” ढाळ उपक्रमली “शुचितानये” Gloाकी क्रियान्वित निराकाङ्क्ष Lungiii “अभिगच्छेयुरा दृताः” ढाळ स्वान्वया योग्य क्रियान्तर व्यवहित Logo “पुत्रः प्रेष्यः” की श्लोक मण्डी। शिष्य शब्दोपादान स्वारस्य♚HTggig कुटुम्बी Quinom शेष पूरणं कर्तव्य। शाण्डिल्येत्यादि। आचार्या स्वात्म मात्र भरसमर्पण प्रयोगही ना॥।

(सा।प्र) कालदैर्घ्यार्थ व्ययादि

सकृदनु सन्धान समुदाय ज्ञानपूर्वक सकृदुक्तिमात्रongoorri” इत्युक्तेः - द्वयाधिकारेच “आस्तिक मन्त्रार्थ त्ति समुदाय ज्ञानपूर्वक सकृदुच्चारणLD - उत्तारक DILL - शास्त्रसिद्ध” मिति सावधारणमुक्तेः - तत्रैवोपरि

“सकृदुच्चारण मात्र♚लबानान्ना प्रभाव श्रुत्यादि प्रमाणबललं सुग्रह” मित्युक्तेः “नद्वयवचनतः क्षेमकरण” मित्युक्तेश्च समुदायज्ञानपूर्वकोक्ते स्साक्षाद्भगवत्प्रसाद साधनत्व सम्भवाद्यथोक्त व्याख्येवयुक्तेत्यलमति विस्तरेण। अथाचार्य निष्ठायास्स्वरूपमाह यान्नी) इति आचार्यनिष्ठ नित्यादिना - आचार्य निष्ठायामोक्षहेतुत्वं “त्रिसन्ध्यङ्कारयेत्बालान्वन्दनं देवपादयोः । पुत्रः प्रेष्य” इत्यादि वचनैस्सिद्धं। अस्मिन्वचने त्रिसन्ध्यं देवपाद वन्दनेन सह निवचेतन शब्द प्रयोगात्तेन भरन्यासो विवक्षित इतिभावः किञ्च ‘अन्वया देव चैकस्य सम्यङ्ग्न्यस्तात्मनोहरौ । सर्वएव प्रमुच्येरन् नराः पूर्वेतथापरे” पूर्वे, आचार्येण स्वात्म भरन्यासानुष्ठाना त्पूर्वं तस्यमदीया इमे इत्येवं रूपाभिमान विषयत्वेनाश्रिताः अपरे, आचार्येणस्वार्थ भरन्यासानुष्ठानानन्तरं तेनैव शिष्यार्थ कृतभरन्यास फलिन इत्यर्थः, नतु, भरन्यासानन्तर्भावेप्येकवंश प्रसूतस्वस्वामिभावादिना सम्बद्धाः पितृ पितामहादयः पुत्रपौत्रादयो भृत्यदासादयोवा। तथासति परम्परयामानव वंशजस्य कस्यचिदिदानीम्प्रपन्नत्वे तत्पितृ ॥।

(सा।वि) आचार्यनिष्ठां दर्शयति की पुत्रप्रेष्य इत्यत्रनिवचेतनवचनेनभरसमर्पणं विवक्षितं। ॥।

[[४३८]]

मू - क

अन्तर्भूतङ्ग ॥।

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

ूल qw आचार्य६०/६०L आत्मात्मीयभरसमर्पण

(सा।स्वा) अन्तर्भूता

टैय

शाण्डिल्यस्मृत्याद्युक्त प्रकारेणआत्मात्मीयभरसमर्पण

Lib प्रयोग न्यस्य मान भर सम्बन्धिusum अन्तर्भूता QILD Bलं। लंलं स्वात्म मात्र भर समर्पणमुग or worrib। आत्मीय भर समर्पण प्रसक्तon&jmguji एकप्रयोग♚ली आत्मात्मीय भर समर्पण pii TGUIT OLD ज्ञापित की। आत्मात्मी येति। लं शाण्डिल्य स्मृति वचन की आत्मीय भर समर्पण GILDIDlu आत्म समर्पणं विशेषितं

Cu ung च शब्द/ विवक्षित GILD (लं। अभि गमन प्रकरण LDTsuji अर्थ सिद्ध Gr। भर समर्पणेति। “निवेद यत मां क्षिप्र” मित्यादि Cum ivg निवचेतनं भर समर्पण पर्यन्त GILD &लं। ५og।ळं अन्तर्भूता इति। Lio अभि गमन प्रकरणLo wirrकी “त्रिसन्ध्यं कारये द्वालान्वन्दनं देवपादयोः” आत्मीयकं अभिगमन कुंली कर्तव्यांशं पूर्वमुक्त Logo आराधन काल मुंलीं आत्मात्मीयञ्च यत्किञ्चित् mium अभिगमन♭orgiburgvomb आत्मात्मीय भर समर्पणमुBLLG

[[६६]]

या प्रमाणान्तर / S IT ६००T IT

Coupronom प्रसङ्गाद्विधिकं कण

श्रुत्यादि की अभिगमन प्रकरण की

प्रकरण की मोक्षार्थ LITT

॥।

माऩ

आत्मात्मीय भर समर्पणलं विधिकण्ठीला उचित आचार्यनिष्ठ (सा।प्र) पितामहादीनामपिमोक्षप्रसङ्गः एवन्तर्हि “आस्फोटयन्तिपितर” इत्यादि विरोधस्स्यादिति चेन्न। वैष्णव सम्बन्धस्य “सुहृद स्साधुकृत्या” मित्यादिन्यायात्क्रमेण भगवदाश्रयण हेतुत्वे तात्पर्यात्तावतापि तेषां प्रीत्युपपत्ते। “बालमूक जडान्धाश्च पङ्गवोबधिरास्तथा । सदाचार्येणसन्दृष्टास्तेपियान्तिपराङ्गतिम्” ननु सदाचार्य कटाक्ष मात्रेण मोक्षश्चेद्देवोत्सव सेवार्थ वीथीनिर्गमन वेळायां सदाचार्य दृष्टि विषयाणां सर्वेषां मुक्तिस्स्यादिति चेन्न - सन्दृष्टा इत्यनेन तत्कृत भरन्यासानामेव विवक्षितत्वात्। अन्यधा समित्यस्य वैयर्थ्य प्रसङ्गात् - “गुरुणायोभिमन्येत गुरुंवायोभिमन्यते । तावुभौपरमांसिद्धिं नियमादुपगच्छतः” गुरु विषयकाभिमान गुर्वभिमान विषयत्वयोः परमसिद्धि हेतुत्वरूप मोक्षसाधनत्वं गुरूपदेश पूर्वकं स्वयं भरन्यासानुष्ठान द्वारावा, शिष्यस्यानुष्ठाना सामर्थ्ये शिष्यार्था चार्यकर्तृकभरन्यासाद्वेतिज्ञेयं। अन्यथा “नान्यः पन्था” इत्यादि विरोधात्। अत एवमादि वचनैराचार्य निष्ठायामोक्ष साधनत्वं सिद्धं। नन्वेवन्तर्हिकस्य चित्परमदयाळोः “प्रदिशतु भगवानशेष पुंसां हरिरप जन्मजरादिकां समृद्धि” मिति वत्सर्व चेतनार्थ प्रपद नानुष्ठाने युगपत्सर्वमुक्ति प्रसङ्ग इति चेत्सत्यं। “नासूयकाया नृजवेनचार्नि दिष्टकारिणेन तर्कशास्त्रदग्धायत थैवपिशुनायच । इदन्तेनातपस्कायनाभक्तायक दाचन । नचाशुश्रूषवेवाच्यन्नचर्मायोभ्यसूयति

(सा।सं) अन्तर्भूतनिति - आत्मीयत्वेनान्तर्भूत इत्यर्थः आचार्यनिष्ठस्य फले निस्संशयतायां॥॥

॥।

अधिकारिविभागाधिकारः

मू- “सिद्धि र्भवतिवानेति संशयोच्युत सेविनां । नसंशयो व्रतद्भक्त परिचर्यारतात्मनाम्” ।

[[४३९]]

(सा।दी) @चार्यनिष्ठैकं फलाविनाभाव की प्रमाणं Gii। सिद्धिरित्यादि। अच्युत सेविनां फलसिद्धौ संशयःकर्तुं शक्यते तद्भक्त परिचर्यारतात्मनां फलसिद्धौ संशयो नकस्या प्यस्तीति ।

(सा।स्वा) अन्तर्भूत ५। यद्वा, शाङ्ग्रील आत्मात्मीयभरसमर्पणं मोक्षार्थ LDònliCr अभि गमनान्तर्गत Clownbagjio bg प्रयोगत्ति मोक्षार्थ प्रयोग आत्मीय भर समर्पणßui Grrijal अनुष्ठिकं अन्तर्भूतवाक्य तात्पर्य LoITB६QqLDIr। लां प्रपत्ति की कङ्क अन्य ळा गळी मात्र फलसिद्धि uqr_ILDI? GlQJgri। सिद्धिरित्यादि। प्रमाण परतन्त्राणां क्वचि दपि शास्त्रार्थे फलसिद्धि संशया भावादितरेषान्तु सर्वत्र संशयाद्भगवद्भा गवत सेवारूप शास्त्रार्थयोः क्वचित्संशयः क्वचिन्नसंशयः इत्येवं व्यवस्थिततया संशयतदभाव कथनस्य अनुप पन्नत्वादत्रयथाश्रुतार्थोन विवक्षितः। किन्तु फल प्रदस्य भगवतस्स्वाराधका पेक्षयापि स्वभक्ताराध केषुप्रसादोधिकः स्वाराधकेषु तु नतावान्प्रसाद इत्येतावदेव विवक्षितं। फल प्रदत्व रहितानां भागवतानां भजनं कथं फल साधन मिति शङ्कावारणार्थं भागवत भजनस्य कैमुत्य न्यायमुखेन फल साधनत्वं दृढयितुं प्रवृत्तत्वादस्य वचनस्यात्रसंशयतद-भावोक्त्योर्न्यूनाधिक ।


(सा।प्र) इत्यादिभिर्विष्णुभक्तिविहीनायोपदेशनिषेधात्। उपदेशानर्हार्थानुष्ठानस्य किम्पुनर्न्यायेन निषिद्धत्वात्। प्रपदनस्यसर्वफलसाधनत्वेपि गर्दभस्यसतो गोत्व प्राप्त्यर्थं मेरुनिगरणार्थं वा, प्रपदनानुष्ठाना साङ्गत्यवदयोग्यविषये अनुष्ठाना योगात्कस्यापि सर्वार्थ भरन्यासानुष्ठाना सम्भवान्न सर्वमुक्तिप्रसङ्ग :- “तर्हि अपजन्म जरादिकां समृद्धि” मित्यादिना सर्वार्थ मोक्ष प्रार्थनं कथमिति चेत्। तत्तु नसाक्षान्मोक्षोपायानुष्ठानं। किन्तु, मोक्षोपायानुष्ठानोपयुक्त धर्म विशेषादि हेतुभूताशीर्वाद एव - महर्ष्याशीर्वादोप्य सति प्रतिबन्धके फलिष्यत्यन्यधानेतिभावः - ननु, शास्त्रफलं प्रयोक्तरीतिन्यायादन्यकर्तृक प्रपदनस्यान्यत्र फल जनकत्व मनुपपन्नं ऋत्विगादेरिवदक्षिणादिनास्वकीयत्वानापादनादितिशङ्कायां कैमुतिकन्यायेन परिहारमाह - सिद्धि र्भवतीत्यादिना - “एवम्मुक्ति फलानिय मस्तदवस्थाव धृते” रित्यत्रोक्तन्यायेन सम्भावित भागवतापचारस्योपासन भरन्यास रूप भगव दाश्रयणस्यापि “एतेन प्रतिपद्यमाना इमम्मा नवमावर्तन्ना वर्तन्ते

नच पुनरा वर्तते” त्यादिभिस्तद भावेफलाविनाभावो ॥।

(सा।सं) मानमाह सिद्धिरिति। अच्युतसेविनां, कर्मयोगादिनिष्ठानां। प्रारब्धप्राबल्यबुध्यान्तिमप्रत्ययावधिका भक्तिरस्मिन्जन्मनि निष्पद्यतिवा न वेति संशयेन अस्मिन्जन्मनि सिद्धिर्भवतिवानेति संशयोभवति। उपायभक्तेः प्रारब्ध व्यतिरिक्ताघ नाशकत्वात्। तद्भक्तः, सिद्धोपायैक निष्ठया शरण्यमुपायान्तर स्थाने निवेशयितुं समर्थो विळम्बमसह मानोनन्य शरणोनन्य प्रयोजनश्च प्रपन्नः - अयमेतद्देहावसान एवस्वफलाय समर्पितभरः अहञ्च तदात्मात्मीय भरसमर्पणे आत्मीयत्वेनान्वित ॥।

[[४४०]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

मू - ढाङ्ग की ६० कं की आचार्यनिष्ठ कैमुतिकन्याया फलसिद्धि सन्देहD६००॥॥

(सा।स्वा) प्रसादपरत्वञ्चलोकेराजप्रसाद न्यूनाधिकत्वयोः फलसिद्धिसंशय तदभाव हेतुत्वदर्शनात् प्रकृते संशय तदभाव रूप मुख्यार्थ बाधे लक्षणया तद्धेतु भूत न्यूनाधिक प्रसादोपस्थापकत्व सम्भवा दुपपद्यते। ततश्च न्यून प्रसाद जनकस्यभगवद्भजनस्यापि फल साधनत्वे अधिक प्रसादजनकस्य भागवतभजनस्यफल साधनत्वं किमुवक्तव्यमिति कैमुत्य मुक्तम्भवति। ५६०० की Gung, रीतिu Gurung। कैमुत्येत्यादि। भगवत्सेवार त

६६० भागवत सेवारत १५ कैमुत्येन फलसिद्धि गील श्लोक

रीति भगवद्विषयीं लग प्रपत्ति गळं फलसिद्धि ६ आचार्या प्रपत्ति पेक्षयाभगवत्प्रसादाधिक्य (DTC कैमुत्येन फलसिद्धि १६ळा um Guormulq। स्वयत्न की ऊं अन्ययत्न मात्र मुंलीं BIT TO LD श्री विश्वासं

फलसिद्धि ४।

की

तद

संशय प्रसक्ति

अतिशयित फलसिद्धि लोक

? आचार्य निष्ठकं छ युण्डॆऩ्गैक्कु H<पुन्दाऩुण्डो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्

(सा।प्र) निर्णीयत इति भागव तापचारप्रसङ्गरहितेभगवद्भक्तसमाश्रयणे कैमुतिकन्यायात्फलसिद्धिरित्यर्थः " “तमेवं विद्वा नमृत इहभवति - नान्यः पन्था अयनाय विद्यत” इत्यादिषु वचेतनस्यान्य प्रतियोगित्वाश्रयणेन मोक्ष्यमाण निष्ठ वचेतन व्यतिरिक्तस्योपायत्व निषेध परत्वाङ्गीकारे उपसर्जन प्रतियोगिकत्व प्रसङ्गा देतदेकार्थे “तमेवं विधित्वाति मृत्युमेती” त्यत्र एवकारस्यव्युत्क्रमत्वेनास्वारस्य प्रसङ्गाद्भगवद्वचेतनान्यस्य उपायत्व निषेधेपि प्रतर्दनविद्योपास्येन्द्र व्यतिरिक्तस्यमोक्षप्रदत्ववद्भगवद्व्यतिरिक्तस्यमोक्ष प्रदत्व सम्भावनाया अनिरास प्रसङ्गात्

• उभय व्यतिरिक्तस्योपायत्व निषेधपरत्वे वाक्यभेदावृत्यो रन्यतरप्रसङ्गात् - तच्छब्दनिर्दिष्ट भगवतोन्यत्व प्रतियोगित्वे एवकारस्वारस्यात्। भगवद्व्यतिरिक्तस्योपायत्वनिषेधेतद्वचेतनव्यतिरिक्त स्योपायत्व निषेधस्यापि फलितत्वाच्च “अमृतस्यैषसेतु"रित्यादिभिस्सेतुत्वेनावगतभगवद्व्यतिरिक्तस्य मोक्षोपायत्वनिषेधपरत्वात् “नान्यः पन्था” इत्यादिनान्यनिष्ठप्रपत्तेरुपायत्वानिषेधात् - आत्मात्मीयम्भरं सर्वं - पुत्रः पेष्य इत्यादिभि रन्यार्थभरन्या सस्यापिसिद्धेः ऋत्विगा देरि वाचार्य स्यापि वरणसिद्धेश्शिष्य मोक्ष दर्शनजनित प्रीतिरूप फलस्याचार्ये जनन एवसर्वफल साधनत्व सिद्धेर्वचेतन प्रतियोगिकत्वेपिसाधनतया वगतस्यैव तस्य प्रतियोगित्वा त्साधनत्वेच पूर्वकालीनत्वमात्रस्यैवोपोगित्वादनुपयुक्त समान कर्तृकत्वपरत्वेमानाभावे नाचार्यनिष्ठाया उपायत्वानिषेधात् - जातेष्ट्यादौफलस्यान्यत्रदर्शनात्। पादपादुका परिग्रह न्यायेन प्रीत्याधिक्य हेतुत्वाच्चाचार्यनिष्ठायाः फलाविनाभाव स्सिद्ध इति भावः अन्य कर्तृक व्यापारस्यान्यत्र फलजनकत्वं लोकन्याय ॥।

(सा।सं) इतीहतत्परिचर्यैक प्रयोजनकानान्नसंशयले शोपीतिभावः “साध्यभक्तिस्तुसाहन्त्रीप्रारब्धस्यापी’तिहि तद्भक्तस्यविश्वा सातिशयः तत्परिचर्यारतात्मनः; गुरोर्विश्वासादपि गुरु तरविश्वास वत्वात्कैमुतिकन्यायत्ताले इत्युक्तं। आचार्यनिष्ठस्य फलसिद्धौनिस्संशयत्वे विश्वास विशेष सूचक

॥।

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४४१]]

ई-ऒरुमलैयिल् निऩ्ऱुम् ऒरुमलैयिलेदावुम् सिंह शरीरत्तिल् जन्तुक्कळैप् Cum भाष्यकाri - संसारातिलङ्घनम् १६०००

[[६००]]

$६००।ga। “अन्धोनन्धग्रहणवशगो यातिरङ्गेशयद्वत्पङ्गनकाकु हरनिहितोनीयतेनाविकेन । भुङ्क्ते भोगानविधित नृपस्सेवकस्यार्भकादि स्त्वत्सम्प्राप्तौप्रभवतितथादेशिकोमेदयाळुः " - ॥।

(सा।दी) न्यासतिलकंली स्वोक्ति Co अर्थ Quorpi। अन्धोनन्धेत्यादिना। नौका, @Lib। प्रथमदृष्टान्त माचार्यानुष्ठापित प्रपत्तिनिष्ठरै। द्वितीयदृष्टान्तं स्वाभ्यर्थनापूर्वकाचार्यानुष्टित प्रपत्तिनिष्ठरैßg। तृतीयदृष्टान्तं कृाळा अपेक्षिकं कृपामात्र आचार्यानुष्ठित ॥।

PD

(सा।स्वा) HD। यित्यादि। नित्यादि। २५ लोक दृष्टि (WITT

([\ğ@guing msn

सम्प्रदाय की ग।लं। अस्मदपेक्षादिकां प्रयोज कri१८ir। आचार्य सम्बन्धOLD प्रधान कारण गाऊं शं सिह्म शरीर जन्तु दृष्टान्तोक्ति। ल सिह्म दृष्टान्त आचार्यस्य शिष्योत्तारणापेक्षैujib CounLIT Cg Con शिष्यत्तीर्ण प्रसङ्गिung मन्दशङ्का वारणार्थ चार्य निष्ठकंGअनुरूप लोकदृष्टि का LG ५ऊं न्यासतिलकश्लोक उदाहरिकीpi। अन्धइत्यादि। तथेतिपदस्य प्रभवतीतिपदेननान्वयः। किन्तु, त्वत्सम्प्राप्तावित्यनेनान्वयः तथाचायमत्रवाक्यार्थः। अन्धादीनाञ्चक्षुराद्यभावेपि यथागमनादि फल प्राप्तिः तथामम ज्ञानाद्यभावेपित्वत्सम्प्राप्तिरपेक्षिता। तत्र देशिकः प्रभवतीति। अत्र प्रपत्यनुष्ठानोप युक्तज्ञानाभावे प्रथमदृष्टान्तः शक्त्यभावेद्वितीयः उभया भावे तृतीयः।

कळै

Purm

॥।

(सा।प्र) तोपि सिध्यतीत्यभिप्रयन्नाचार्यवचनं दर्शयति - त्यादिना - ननु विशेषज्ञस्यमुमुक्षोः कस्यचित्स्वार्थ भरसमर्पणात्पूर्वमेव प्रारब्ध दुष्कर्मवशादान्ध्यबाधिर्य मूकत्व विशिष्ट पुत्रवत्वेपुत्रस्य मुमुक्षायोगात्तद्रक्षा भरसमर्पणानुपपत्तेः - पुत्रः प्रेष्य इत्यस्या चार्य निष्ठायां प्रामाण्यं नोपपद्यत इत्यत्रतस्य मुमुक्षाभावेपिभगवत्स्वरूप रूपादि ज्ञानाभावेपि पित्राभरन्यासे फलसिद्धिस्स्यादेवेत्यभि प्रयन्नाह। अन्धोनन्ध इत्यादिना - दृष्टान्त त्रयेण स्वस्यज्ञानाभावेपि कृत्स्नाभिज्ञाचार्य जनित सामान्यज्ञानेन स्वय मनुष्ठाने फलसिद्धिः मुमुक्षोः स्वस्यानुष्ठाने शक्त्यभावेपि तदनुष्ठानेन फलसिद्धिः। अन्ध, पङ्ग, जड, मूकस्य भगवद्ज्ञान तत्सेवाद्य भावेप्याचार्यज्ञानानुष्ठानाभ्या मेव फलसिद्धिरिति द्योतितं। एवञ्च “जेष्ठायपुत्राय

(सा।वि) moqui सिह्मशरीर की, लङ्घयत स्सिह्यस्य शरीरे। LIC, सहजसम्बन्धेन। उत्तीर्णyogmi, उत्तीर्णाभविष्यामः। अन्धोनन्ध इत्येतद्दृष्टान्तेन आचार्यज्ञानमेवात्र मोक्षकारणमितिज्ञानादेव मोक्षइतिवादस्य नविरोध इति स्थापितं। एवञ्चोक्त्याचार्य निष्ठयोरपि भर न्यसन


(सा।सं) अभिसन्धि विनिर्गता मभियुक्तोक्तिन्दर्शयति। ॥ नन्वस्याचार्यनिष्ठस्य उक्तिनिष्ठवदपि नज्ञानं, नचशक्तिः, नवातदुभयं। अतः कथमस्याचार्य वत्फलान्वय इति चोद्ये दृष्टान्तेन तथा भूतस्यापि मेतुल्य फलान्वये निर्वाहोमया कृत इत्याह। अन्धइति, अन्धः, ज्ञानशून्यः शक्तिशून्यः पङ्गः - तदुभय शून्योर्भकः - यथैषाम नन्धादयः फलाय प्रभवन्तितथाममच देशिक॥।

[[४४२]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

मून्यासतिलक श्री। प्रकार Squams; Gog Gurgour अनुष्ठिकं० [Lomti; ॥।

(सा।दी) प्रपत्ति विषयभूत।त्यादि। स्वतन्त्रong, अङ्गong, उक्तिमात्रong, पूर्णाङ्ग Long@ळा। ननु पशुर्मनुष्येत्यादिनी) भागवताभिमानादिकं ५० सर्वेश्वरा QgGurm॥।

(सा।स्वा) उक्त्याचार्य निष्ठै Quorm व्यपदेशबल BBC केवलन्द्वयादिरूपमन्त्रोच्चारण, केवलमाचार्य समाश्रयण pib, मोक्षोपाय♚sg प्रपत्ति मुख भेद उपपादिनं। BnQCuon? অing व्यप देश is (@jig प्रयोजन विशेष ? ज्ञानान्मोक्षः ऎऩ्ऱु पुदु मागैयाऩ ओर् तुवक्कु वेण्डिऩालुम् अन्द उपायम्प्रपत्तिरूपLDULIT&Coom? प्रपत्तिmium भक्तिouuji समुदाय ज्ञानपूर्वकLDI& अनुष्ठित्ता? अन्य

अन्यननुष्ठि ? (कं शीलं उक्त्यादिना

प्रपत्तिमुख भेदDI निष्कर्षिकं की पूर्वाचार्य सम्प्रदाय

@]धिकारि५६०ना भक्तिनिष्ठा प्रपत्ति निष्ठा ऋजु विभजिऊङ्गी (कङ्कं सद्वारक

प्रपत्ति निष्ठअद्वारक प्रपत्तिनिष्ठा ढाळा

@suprit।

मित्यादि -

वक्र

किं लङ्का तात्पर्य? किञ्च,

विभजिला तात्पर्य QILD? गण Gongप्रकार विशदज्ञानपूर्वक

LDIrung, समुदाय ज्ञानपूर्वक LOITung, अङ्गLDITS OUT, स्वतन्त्र LOITS on G GDrg। लागलं, कृणाल आचार्यादि ॥।

(सा।प्र) पिताब्रह्मब्रूयात् - प्रणाय्यायवान्तेवासिने। नान्यस्मैकस्मैचने” त्यादिभिर्निरपेक्षायामपि पुत्राय ब्रह्मविद्योपदेशस्यविहितत्वात्। उद्दालकादिभि र्निरपेक्ष श्वेतकेतुप्रभृतिभ्यस्सद्विद्यादीनामुपदिष्टत्वाच्च उपदेशानर्ह पुत्रार्थं स्वयमुपायानुष्ठान मप्यर्थ सिद्ध मित्युक्त्याचार्य निष्ठयोरद्वारकं भगवत्प्रसादनत्वं सिद्धं प्रणाय्यः, उपदेशमात्र तृप्तः एवं रूपशिष्यप्रतिकोटितयोक्तिनिरपेक्ष इत्य वगन्तव्यमिति भावः - ननु, तद्द्द्वयं सकृदुच्चारस्संसारविमोचनं भवति - “सकृज्जप्तेनमन्त्रेण कृतकृत्य स्सुखीभवेत् । नसंशयोत्रतद्भक्त परिचर्यारतात्मना” मित्यादिषु भरन्यासा पर्यवसितयो रेवोक्त्याचार्य निष्ठयो श्शब्दात्प्रतीतेः कैश्चि दाचार्यैश्च तथोक्तत्वात्तयो रेवसाधनत्वं युक्तं यथावस्थित भरन्यासानुष्ठापन द्वारा वा साधनत्वं वाच्यं नतुतयोरेव भरन्यासात्मकत्व मित्यत्र सद्वारकत्वाङ्गीकारे असाधनत्व पर्यवसानेन साधनत्व श्रुतिबाधात् - भरन्यासात्मकत्वा नङ्गीकारेज्ञानव्यतिरिक्तस्योपायत्व निषेध विरोधाच्चोभयाबाधाय भरन्यसात्मकत्वमेव स्वीकार्यमिति तेषामाचार्याणाम्भाव इत्यभि प्रयळा “मममायादुरत्यये”त्युक्तं प्रपत्तिव्यतिरेकेण मोक्षस्य प्राप्तु मशक्यत्वमाह - JHI GILONG प्रकारमित्यादिना। ननु ।

(सा।वि) रूपत्वेन प्रपत्तिरूपत्वात् येनकेनापिप्रकारेणप्रपत्तिंविनाभगवान्मोक्षन्नददातीत्ययमर्थ स्सिद्ध इत्याह। Gym Gong इति। CHILDI, यः कश्चित्प्रकारोवाभवतु। NGGILDI अनुष्ठिकं ॥।

(सा।सं) स्त्वत्सम्प्राप्तौ प्रभव तीत्यर्थः नन्व विकलादेव साधना त्फलमिति नियमं शास्त्र फलं प्रयोक्तरीतिन्यायं चोल्लं घ्योक्तिराचार्य निष्ठावा कि मर्थमवलम्ब्येत्यत्राह - C॥॥

अधिकारिविभागाधिकारः

मूप्रपत्ति ८६००/ सर्वेश्वरा परम पुरुषार्थं कङ्क

(सा।स्वा) बाल आचार्य अनुष्ठि GILD (लं, प्रपत्ति Co१६००११४।६०१ उपाय ।

m।q। तथाचविशदज्ञानपूर्वक

कार्य कर LDIT GILD

ज्ञापि

नियामकं सर्वेश्वर on @

॥।

[[४४३]]

Logo ा अनुष्ठिung उक्त्यादि व्यपदेश[i]s (@i ( प्रयोजन

की थी शुन्य उक्तिकं श आचार्य निष्ठै ं प्रपत्ति रूपCDQww भक्तिरूप on LILL

बाधक

बाधक

गीली♚♚। प्रपत्ति अत्यन्त कृपण व्यापार LDTT६०&Jr० सर्वशासिताmourism @rji स्वभाव Lusuji, भक्त्यादिना इङ्ङऩल्लादिरुक्कैयुमे यिदुक्कु AqHक मॆऩ्ऱदागिऱदिऱे। इत्ताले Íऩुक्कुम् अदिमाग वालुम् पुसि यिल्लाद पोदु अवऩ् तिऱत्तिल् निऩ् इरङ्गामैयाल् धिकारिक (iiiii प्रपत्ति सर्व निर्वाहक Quorm BLG @ना सद्वारक प्रपत्तिनिष्ठा अद्वारक प्रपत्ति निष्ठा Con विभजिला pri। ढाळालßलाल/अधि कारोप क्रमाङ्क प्रवृत्तLDIoT प्रमाण सम्प्रदायो पपत्ति ग्रन्थ सन्दर्भßg।कण्ठी तात्पर्यं फलित mi@gmaig उक्तिuji आचार्य निष्ठैib प्रपत्ति मुखभेद

तन्निष्ठ अद्वारक प्रपत्ति निष्ठा अधिकारि द्वैविध्यßं।

भक्ति प्रपत्ति रूप भागवताभि मानादि५६५५५ळं मोक्षोपायत्वं “पशुर्मनुष्य” इत्यादि वचन सिद्धDI & मिल्लैयो वॆऩ्ऩ? अदुवुमिल्लै यॆऩ्गैक्काग अवै योर् ३४तै (सा।प्र) उपायद्वैविध्ये श्रीवैष्णवसमाश्रयणदेशवासादेःकायिकव्यापाररूपस्य मोक्षसाधनत्ववादः कथमिति शङ्कायां “अथवायोगिना मेवकुलेमहतिधीमतां । तत्रतम्बुद्धिसम्योगंलभतेपौर्वदैहिकं । यततेचततोभूयस्संसिद्धौ गुरुनन्दने” त्यादिभिर्भगवतैवश्रीवैष्णव समाश्रयणस्योपायान्वय हेतुत्वोक्तेः - देशवासस्यच। “दुष्टेन्द्रियवशाच्चित्तं नृणां यत्क (ल्मषैर्वृतं) लुषीकृतम् । तदन्तकालेसंशुद्धिं यातिनारायणालय” इति मनोनैर्मल्यद्वाराज्ञानहेतुत्वोक्तेश्च भक्ति प्रपत्ति व्यतिरेकेण तत्र तत्र मोक्षसाधनतया श्रुतानान्तदन्यतर पर्यवसानमावश्यकं। अन्यधा मोक्षस्यज्ञान मात्रोपायत्ववादि श्रुति विरोधादित्यतोधिकारि द्वैविध्यं युज्यत (सा।वि) Gquoró योवाकश्चिदनुतिष्ठतुस्वयमाचार्योवेतिभावः प्रपत्ति, प्रपत्तिंविना। ऊं

कळा, दातुं दयां नकरोतीत्युक्तं भवतीत्यर्थः ननु, श्रीवैष्णव सेवाभगवद्दिव्य देशवास नामकीर्तनादीनामपि मोक्षहेतुत्वश्रवणाद्भक्ति प्रपत्योरेव कथं मोक्ष हेतुत्वमित्या शङ्क्य तेषां यथाकथञ्चिद्भक्ति प्रपत्ति पर्यवसानेपरम्परया मोक्षोपयोगपरत्वेननविरोध इत्यभिप्रेत्याह

॥॥

॥।

॥।

(सा।सं) “मामेवयेप्रपद्यन्ते - भक्त्यापरमयावापिप्रपत्यावे” त्यादिभगवदुक्त्या प्रपत्तिंविनाकिञ्चनस्यसिद्धोपायोन मोक्ष प्रदइतिसोमाभावेपूतिकद्रव्यके सोमत्वावैकल्यवदुक्तावपितदधिकारिणिन प्रपत्तित्ववैकल्यं - पित्रानुष्ठितजातेष्टिव दाचार्यानुष्ठित प्रपत्तेरपि फल लम्भकत्वमविकलमेवेतिभावः नन्वकिञ्चनस्य प्रपत्यैव फललम्भको भगवानितिनियमेवैष्णव संश्रय, विषय वासा दिनापिफलसिद्धि बोध ॥।

[[४४४]]

७- इप्पडि “एसीरिवुः

[[६६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

ऎळ्” ऎऩ्ऱुम्

“तेवयम्भवतारक्ष्या भवद्विषयवासिनः । नगरस्थोवनस्थोवात्वं नोराजाजनेश्वर ऎऩ्ऱुम् ‘नऱ्पालयोत्तियिल् वाऴुम् सरासरम् मुऱ्ऱवुम् नऱ्पालुक्कुय्त्तऩऩ्” ऎऩ्ऱुम् ‘वऩ्मैयावदु ॥

[[६४]]

॥।

[[१]]

(सा।ऎ) तिल्लैयोवॆऩ्ऩ वरुळिच् चॆय्गिऱार्। इप्पडि ७àरदिरष्ऩरिवु - वु सवः भागवतेन मदीया इत्यभिमानिताः तेनैव, भागवताभिमानेनैव। तेवयमिति। भोराम ! त्वं यत्रकुत्रापिवचन् असञ्जाळि। अवुcer arundinaa अवुऩ्सुय्यु ऎऩ्गै। नऱ्पालिऩरिवु। नऱ्पाल्, नल्लविडम् - नल्ल कळत्तैयुडैय - नऱ्पालुक्कुय्त्तऩऩ्। नाऩ्मुगऩार् पॆऱ्ऱऩाट्टुळे नल्लÜत्तै अडैवित्ताऩ्।

त्तिल् U: पत्तै

अडैवित्तऩऩ्। वऩ्मैयावदिऩरीर्॥

(सा।) यिट्टल्लदु


३पुवुङ्गळ् अल्लऎऩ्गिऱार्। इप्पडि रियाल्। इप्पडि यॆऩ्गिऱत्तुक्कु ऒरु ३४१४त्तुवक्कुण्डॆऩ्गिऱत्तोडे अ वुबुबु। इन्द

ङ्गळुक्कु पुरिल् ऎलिवुत्तै यिट्टु ३४४

मुण्डाऩाप्पोले अन्द रिऩ् ईङ्गळुक्कुम् वेऱॊरु कॊत्ताले ऎरिबु कबुदङ्गळिल् एदेऩु मॊऩ्ऱोडु HH मुण्डॆऩ्ऱबडि। वैष्णव संश्रयाः, भागवतेन मदीया इत्यभि मानिताः तेनैव, वैष्णव संश्रय -। नऱ्पालिऩर्। नऱ्पाल्, नल्ल Veeत्तैयुडैत्ताऩ। अयोत्तियिल्, पुणणयिले। वाऴुम्, रियानिऱ्किऱ। सरासरम्मुत्तवुम्, ङ्गळॆल्लात्तैयुम्, नऱ्पालुक्कु,

नल्ल

त्तुक्कु - उय्त्तऩऩ्, सॆलुत्तिऩाऩ्। ४ g:dC मागिऱ नल्ल ऎत्तैबत्तियिरुक्कुम्बडि नडत्तिऩाऩॆऩ्गै - वऩ्मैयावदु, सासाम्बॆऱुगैक्कु

ऎमावदु


(सा।V) ५४९२१५ - इप्पडि ऎरऩ। नऱ्पालयोत्तियिल्, ळिगा

४र्। वाऴुम् सरासरम्मुऱ्ऱवुम्, के। नऱ्पालुक्कुय्त्तऩऩ्, ९४पूदळवु कqवु पऩ् - वऩ्मैयावदु। मोक्षहेतुभूतबलनाम

(स।fa) इप्पडि A। नऱ्पालयोत्तियिल् वाऴुम् सरासरम् मुत्तवुम् नऱ्पालुक्कुय्त्तऩऩ् नाऩ्मुगऩार् पॆऱ्ऱऩाट्टुळे। नऱ्पाल्, ३१४ तळऩर्। अयोत्तियिल्, ४४ - वाऴुम्, ३ऩ् ऎरि। सरासरम्, जवुळ्। मुऱ्ऱवुम् क। नाऩ्मुगऩार् पॆऱ्ऱऩाट्टुळे, वु। नऱ्पालुक्कुय्त्तऩऩ्, परम पुरुषार्थरूप स्वसंश्लेषसुखवत्सङ्कल्पितवाळा। तेवयमित्येत द्भगवद्दिव्यदेशवासस्यपरम पुरुषार्थ प्राप्तिसाधनत्वे प्रमाणं। प्रमाणान्तरमप्याह

वऩ्मैयावदु उऩ् कोयिल् वाऴुम्

वैट्टिणवऩिदि ॥

॥।

(सा।च्) कार् कळ । इप्पडीर्। नऱ्पालिā। पाल्, अरिसिः ७- ऩरियाग वरिङ्गऩ्

काार् तारि। नऱ्पालुक्कुय्त्तऩऩ्, अक् air - वऩ्मै, ऎ॥॥अधिकारिविभागाधिकारः

[[४४५]]

  • निऩ्गोयिलिल् वाऴुम् वैट्टिणवऩ् ऎऩ्ऩुम् वऩ्मै” ऎऩ्ऱुम् सॊल्लुगिऱ भागवताभिमान भगव द्विषय वासादिक नाकं मुकं, Cong, मुऩ्बेयादल्, पिऩ्बेयादल् ओर् ३४१त्तुवक्कुण्डु। ऎङ्ङऩे यॆऩ्ऩिल् ॥॥ (सा।दी) OLD ६४।६T१५ (१५) मङ्गळा प्रापिक्कबल; उऩ्गोयिल्, नीयुगन्दरुळिऩ निलत्तिल् - वाऴुम्, वसिक्कुमवऩाऩ au ऩॆऩ्ऩुम् बलQILD।१०। आदिशब्दात्सङ्कीर्तनादि ग्रहीतं। (सा।स्वा) लीळा sury

मी ॥।

॥।

१४, २०

दिव्य

w

क्षेत्र नंलीं सुखेन वसिकं वैष्णवङ्ग की बलCo। ५० mg, i wing long प्रपत्ति विषय। prung Cung Garg भक्ति प्रपत्युभय विषयम्। आत्मीय प्रपत्ति की आचार्या

Gurmulg।

मात्र

मुकं शव्वचनळाळा साधनत्व QLDI उपाय सम्बन्ध निर्वहिलं५५on? सम्बन्धमात्र मति प्रसक्त Loop? मी उपकारकत्व रूप सम्बन्ध विशेष CDsळङ्गQLormi भक्ति प्रपत्तिकं अङ्गत्वेन चोदित LD।Dong भागवताभिमानादि कं तदुप कारत्वjgir? Lib उपाय ( कथञ्चिदुपकारक go मुऩ्बुण्डाम् ३९१४ङ्गळुक्कु SHhkकङ्ग ळाम्बडिदाऩॆङ्ङऩे यॆऩ्गिऱ अवुत्ताले शङ्किकण्ठीri। TrÉMIC

ली। अङ्गत्वं

उपकारकत्व ११८। GILDाठी अभिप्राय♚ यमुकञ्छ ॥।

(सा।प्र) २ळानं

एं

LG, तवमन्दिरेत्व

त्किङ्करतया अवस्थान विशिष्टं श्रीवैष्णवत्वरूपं यद्बलमस्तितदेवेत्यर्थः। उक्तन्देशवासादीनां मुमुक्षूपकारकत्वं विशिष्य दर्शयति - TIME/CT Gufत्यादिना। ननु सद्विद्यादहरविद्यादीनां मोक्षफलत्वा विशेषेण ॥। (सा।वि) २ळा, त्वन्मन्दिरे। orgib, त्वत्किङ्करतया वर्तमानः “यत्किञ्चिदपिकुर्वाणो विष्णोरायतने वसेत्” इत्युक्तत्वात्। Lqळ, वैष्णवः GJ); मोक्षहेतुभूतबलं नाम त्वद्देशवास विशिष्ट वैष्णवत्वमेव मोक्षहेतुभूत बलमित्यर्थः। भगवद्विषय वासादीत्यादि शब्देन “ध्रुवासो अस्य कीरयोजनासः।” कीरयः, कीर्तयितारः। “कृष्णः कृष्णः कृष्णः इत्यन्त्यकाले जल्पन् जन्तुर्जीवितं योजहाति । आद्यश्शब्दः कल्पतेतस्य मुक्त्यै व्रीडानम्रौ तिष्ठतो न्यावृणस्थौ” इत्याद्युक्त नामकीर्तनादे ग्रहणं। लाऊं wing, स्वस्माद्वा। अथवायोगिनामेव कुलेमहति धीमताम् । तव्र तं बुद्धिसंयोगं लभते पौर्वदैहिकम् यततेच ततोभूयः संसिद्धौ गुरुनन्दन “इति वैष्णवाश्रयणस्य भक्त्यन्वयोक्ते “दुष्टेन्द्रियवशाच्चित्तं नृणां यत्किल्बिषैर्वृतं । तदन्तकालेसंशुद्धिं यातिनारायणालये” इति दिव्यदेशवासस्य मनोनैर्मल्य द्वाराज्ञानहेतुत्वोक्तेश्च। उपाय, उपाय सम्बन्धोस्ति। pii कं, परस्माद्वा। तत्सेवादिजनित प्रसादाचार्याभिमानाद्वा। उपाय // गG, उपायसम्बन्धोस्तीत्यर्थः - ननु purung इति वैष्णवसेवादेःप्रग्वापश्चाद्वा उपायसम्बन्ध उक्तः तत्र प्रागुपाय सम्बन्धेकथमुपयोगित्वमित्यत्रपश्चादुपाय सम्बन्धेपितदुपकारकत्व माह - GTri/CGत्यादिना। (सा।सं) विषय वासादिकं मिति - मोक्षसाधनत्वे इतिशेषः - मोक्ष साधनत्वञ्च तेषामुप ॥।

[[४४६]]

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

मू- muyi उपासनी, प्रपत्ति wiqui उत्पन्नोपासन

१८ उत्तरोत्तरोपचय, स्वतन्त्रप्रपत्यनुष्ठानम् गी QGpmकैङ्कर्याभिवृद्धिmww।joruji, भगवत्प्राप्ति त्वरैowjoऊं की

उपकारका ॥॥

कं

(सा।स्वा) यथासम्भव नाना उपकारकत्व प्रकार १८६० L Gri। शुत्यादि। कैङ्कर्याभि वृद्धीत्यादि। उपाय स्वरूपोत्पत्ति तदुपचयन Lium तत्फलाभि वृद्धि

LT कंल@suji, तत्फल प्राप्तित्वरैow us @sujib उपायोपकारकत्व प्रकार is on Q५। तथाच, भागवताभिमानादिना स्वतः उपाय ना अधिकारिक

विभजिला विरोध Qum॥ सद्वारक प्रपत्ति निष्ठ भक्ति निष्ठा प्रपत्तिनिष्ठ अधिकारिन @jpg]? उक्तिनिष्ठ, आचार्य निष्ठनु, शक्तत्वाशक्तत्वादिळा भेदकाकारri१५६५५ अद्वारक प्रपत्ति निष्ठत्वेन यान्नाuji एकीकरि CurrC६० सद्वारका द्वारक प्रपत्तिनिष्ठ (०५ कं तथाविधा भेदकाकार (१८

rujib प्रपत्ति निष्ठत्वेन एकीकरि अधिकारि Qup नाना। उक्त्यादि निष्ठ) फल भेद ीं

एकी करि

विभजिलंल लगाढं आलं फलभेद?

फल भेद

४ कम्मुळं मोक्ष Gunpurpur फलम्। सद्वारक प्रपत्ति निष्ठjig प्रारब्ध कर्मा नन्तरभावि मोक्षम्फलम् इतर प्रारब्ध निवृत्ति पूर्वक मोक्षम्फल QILDOT

नियामक (Poor CLIT? अन्यथा प्रारब्धकर्म निवृत्ति,

?

Jigi प्रपत्यनुष्ठान QLD कुण्डी कण्ठी फलभेदं १०६०८ वैपरीत्यं प्रसङ्ग ? किञ्च, अद्वारक प्रपत्ति निष्ठकं फलक ०१ & ूं प्रपत्युत्तरक्षण एव विनिपातम्प्रसङ्ग पmकम्मुळं शङ्केमकं उत्तरमरुळि@suprit…

(सा।प्र) तुल्यफलत्वमिति यथाधिकार्यैक्यं; एवम्भरन्यासस्यापि मोक्षफलत्व मविशिष्टमिति भक्त्यैकाधि कारत्वं किन्नस्यादिति शङ्कायां दहरादि विद्यानां मधु विद्यायाश्च मोक्ष फलत्वाविशेषेपि वसुत्व प्राप्ति तदभावाभ्यां फलभेदेन भिन्नाधिकारत्व वत्प्रारब्ध नाशकत्व तदभावरूप फलभेदाद्गुरु वैयर्थ्य प्रसङ्गेन प्रपत्तेर शक्ताधिकारत्वस्यावश्यकत्वाच्चभक्ति प्रपत्योरपिभिन्नाधिकारत्व ॥।

(सा।वि) एतेन ज्ञानादेव मोक्ष इति कथङ्क्रियारूपाणां वैष्णव सेवादीनां मोक्ष हेतुत्व मितिशङ्का निरस्ता। “प्रदिशतुभगवा नशेष पुंसां हरि रपजन्म जरादिकां समृद्धि” मितिश्रीपराशरमहर्षिप्रणीत प्रपत्यनुष्ठानात्तदानीमेव मुक्तिप्रसङ्ग इतिचेन्न। “इदं ते नातपस्कायनाभक्तायकदाचन । नचाशुश्रूष वेवाच्यन्नचमांयोभ्य सूयती” त्यादिभि र्भक्त्यादि रहितस्योपदेश निषेधेन तदर्थानुष्ठानस्य दूरापास्तत्वात्सर्वार्थ भरन्यासानुष्ठानासम्भवान्नमहर्षिणा सर्वार्थभरन्यासानुष्ठानं कृतं। किन्तु, मोक्षोपायानुष्ठानोपयुक्त धर्मविशेष हेतुभूताशीर्वाद एव। महर्ष्या शीर्वादोप्यसति प्रतिबन्धके फलिष्यति। अन्यधानेति कल्पनीयत्वान्नकश्चित् ॥ (सा।सं) कारकत्वमात्रेणेत्याह। । एवम्भक्ति प्रपत्तिनिष्ठयोर्मुमुक्ष्वोःप्रपन्नोभक्तादभ्यर्हितः ॥।

॥।

मू-

[[१६]]

अधिकारिविभागाधिकारः

यान्ना व्यासादिक उपायान्तर समर्थन

अकिञ्चन

[[४४७]]

Cs; विळम्बक्षम ६० ६० ० अनन्यगतिली कङ्क २०० कण्डील सद्वारक

प्रपत्तिनिष्ठ प्रारब्धकर्मपर्यवसान भाविunroor ॥।

(सा।दी) @धिकारिक फलभेद

इच्छालेश (poor_rs अनन्यगतित्व ॥।

प्रसङ्गात्काL Gri

Quifीत्यादिवाक्यद्वय। गम्यत इतिगतिः प्राप्यम्। विळम्बक्षमाकं प्राप्याभास rigo

कर्मयोगाद्यङ्ग

(सा।स्वा) Quifीत्यादि वाक्य द्वयलं। उपायान्तरेति। @iig उपायान्तर विशिष्ट भक्तियोगम्। तथाच साङ्गभक्तियोगशक्त्यभाव ring अकिञ्चनत्व GLD

  • लं उपायान्तराशक्ता प्रपत्यधिकारि Quorg/ उपासन स्वरूप शक्त ढंCurr? परम्परयोपकारकेष्वपि शक्त ढङ्ग Curr? इत्यादिns विकल्पिg उपपादितं कर्मयोगोच्छेदादि दूषणम्परिहृतming। TEJ गं? साङ्गभक्तियोग शक्त्यभाव माकिञ्चन्य विवक्षित L कर्म योगाद्युच्छेदं। अङ्ग Lormi Cs परम्पर योप कारकrizaroor नाम सङ्कीर्तनादि शक्ती प्रपत्यधिकारिunn & g Gopu Quorp। उपायान्तरलङ्की समर्थक छ । गा

१६० ॐ ॐ ॐ । ॐ व्यासादिदृष्टान्तोक्तिः। विळम्ब क्षमाङ्ग५१। प्रारब्ध कर्मावसान पर्यन्तकालदैर्घ्य क्षमq। अनन्यगति, प्रयोजनान्तर विमुखळा, - प्रारब्ध कर्मावसाना नाना ib प्रयोजनान्तर ii) ५६० rujib सहिw।g। प्रारब्ध कर्मलं नाना

क्वचित्सम्भावित

LD सद्वारक प्रपत्तिनिष्ठा अद्वारक प्रपत्तिनिष्ठ

प्रयोजनान्तर १५१ ८६०६ना सहिऊं छ अनन्य गतिòmp।

अनुकण्ठाछ ॥।

प्रारब्ध कर्मेत्यादि। अङ्गि निष्पत्तिjib अवश्यं Consum

(सा।प्र) मेवेत्यभिप्रयन्नाह - यी व्यासादिनीत्यादिना - शक्तत्व विळम्बक्षमत्वयोरशक्तत्व विळम्बाक्षमत्वयोश्च परस्पर विरुद्धत्वादधि कृताधि कारत्व सर्वाधि कारत्वयोश्च परस्पर ॥।

(सा।वि) विरोधः। भक्तिप्रपत्यधिकारिणोःफलोत्पत्तौप्रकारभेददर्शयति। Quisळिति। उपायान्तर समर्थ, उपायान्तर समर्थतया। अकिञ्चकं कण्ठी, उपायान्तर शक्तताराहित्येनस्थितस्य। विळम्बक्षम, विळम्बक्षमतया। अनन्यगतिळा

मङ्कील, उपायान्तर राहित्या भावेन स्थितस्य। उपायान्तर शक्तस्यापि विळम्बा क्षमत्वे उपायान्तरं तस्यानुष्ठेयं नभवति। विळम्बक्षमश्चेत्तस्योपायान्तर मे नानुष्ठेयं। अनुष्ठेयोपायान्तरस्येति यावत् ॥ (सा।सं) तः स्वरूपतःफलतश्चप्रपत्तिरपिभक्तेरभ्यर्हितेत्याह। ळिति। अकिञ्चनत्यनेन अस्यभक्त्यादौ शक्तेरप्यर्थ पञ्चकाधिकारोक्त प्राप्तिविरोधिबलेन बहुमुखान्तरायवत्वादनर्थकरीति द्योतितं अनन्य गतिuy Loळकं इत्यनेन सद्वारकप्रपत्ति निष्ठस्य विळम्बक्षमत्वान्न प्रयोजनान्तर वैमुख्यमित्यभि प्रेतं। सद्वारक प्रपत्तिनिष्ठनुक्वित्यनेन अहं शक्तिमानिति भक्तौ प्रवृत्तस्याप्यादौ मध्ये मध्ये प्रपत्ति रेवावलम्बनीया पर्यवचन्नेति भक्तिनिष्ठाय निष्कर्षस्सूचितः। प्रारब्धेत्यादिना। भक्तेरादौमध्येच प्रपत्तिसापेक्षत्ववदन्तेप्यन्तिमप्रत्ययसापेक्षत्वाद्दीर्घकालनिर्वर्त्यता। नैरपेक्ष्य ॥।

[[१]]

[[४४८]]

मूअन्तिमप्रत्यय

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

अवधिws/mL००१ उपासनरूपाङ्गि यथा

वन्निष्पत्तिपूर्वकLDIToor मोक्ष फल। सर्वाधिकारomi, सर्वानिष्टनिवर्तनक्षमomi,


OW

(सा।स्वा) प्रारब्धकर्मावसानपर्यन्तंविळम्बिकं ॥ अद्वारकप्रपत्तिनिष्ठापेक्षयाफल♚ली आक अङ्गि निष्प क्रीळा प्रारब्ध कर्मलं

भेद

। शङ्कि प्रारब्धेत्यारभ्य अवधिuis Q

मा

अदु

नाना

इत्यन्त मङ्गि

विशेषण मुक्तम्। उपासन रूपाङ्गि शरीरं तथाविधLDI प्रारब्ध कर्मलं ना Cor निष्पन्न Lon& LDILLIT lgrm] ५५। अङ्गिनिष्पत्ति कर्मयोगादिकं फल माकं सद्वारक प्रपत्ति ग फलDI विशेषिjgj@Go? शङ्किकं यथाव दित्युक्तं कर्म योगादि मात्रßल यथावन्निष्पत्तिjanwro यथावन्निष्पत्तिow शीळा फलDI विशेषितं। मं सॊल्लक्कुऱैयिल्लै यॆऩ्ऱु करुत्तु - इव् अऩि मॆल्लाम् मेल् अगत्तिले “मत्त अधिकारिळं कर्मयोगारम्भं कृाळ” वित्यादि वाक्य उप पादिकंGीली। मोक्षं फलमिति - सद्वारक प्रपत्ति, उपासना शेष CL की फलकं करण LDC

कण्ठ मोक्ष कुंलीळा फल Lons निर्देशिकं ऊं। QGo Gurj? व्रीह्यादिक्षा पुरोडाशादि शेषorrugऊं& QguiGguji व्रीह्यादिकं याग करणत्व pii श्रुति सिद्धomui (कण्ठीpri Curro उपासन शेषLDITGT सद्वारक प्रपत्तिकं “मुमुक्षुर्वेशरण महम्प्रपद्ये” ढाङ्गळी श्रुति मोक्षरूप फल करणत्वpi श्रुतomg निर्देशिकं gm Gur B♚म्।

“मुमुक्षुर्वैशरण” GIDळाळी श्रुति सद्वारक प्रपत्तिपरै

निष्ठोस्मि” ढाळाळी श्लोक व्याख्यान की

Gum आल श्रुतिअसङ्को चेन प्रवृलं

विवक्षित LOTTOSI) विरोध

अद्वारक प्रपत्ति परै । विरोधि

स्तोत्रभाष्य jBC “नधर्म

अधिकारि भेदेन

श्रुति

किं उभयपरत्व pib व्याख्यान रूपLons न्यासति

गद्य भाष्य की

अङ्गिनिष्पत्ति

लकलङ्कीली sung “स्वतस्सिद्ध श्रीमा” की श्लोक की Guruji__(Bf Cm। Quq सद्वारक प्रपत्तिनिष्ठ

CourQuo

प्रारब्धावसान पर्यन्तं मोक्षं विळम्बिकं फली भेद GLD ४। शनी अद्वारक प्रपत्ति निष्ठlg Currii अङ्गि निष्पत्ति ColorOLD) तादृश विळम्ब

कैङ्कर्यं मोक्षßn।ig अङ्कुररूप sun प्रपत्तिक्षणं मुदलाग फलोद्गम Duru (कं&

किं फलमुंली भेद । उपपादिpri। सर्वाधिकारमित्यादिमहावाक्य

॥।

  • प्रपत्ति (सा।प्र) विरुद्धत्वाच्चाधिकारभेदस्सिद्ध इतिभावः। सर्वाधिकारमायिति। अतिक्रूरार्द्रापराधानामपि प्रपदनेधिकार स्सूचितः - सर्वानिष्ट निवर्तन क्षममायिति - प्रारब्धस्यापिभञ्जकत्वं विवक्षितं॥॥ (सा।वि) अन्तिमप्रत्ययjan, तस्मिन्दृष्टे परावर इत्युक्त धुवानुस्मृतिः। ॥।

(सा।सं) रूपोपाय प्राबल्यविधुरता प्रारब्धादप्यति दुर्बलतेत्यादि निष्कर्षस्सूचितो भवति। सर्वाधिकारमायित्यादिना स्वरूपतः फलतश्च प्रपत्युत्कर्ष उक्तः।

॥।

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४४९]]

मूसर्वेष्ट साधन LONGS, सुकरomi, सकृत्कर्तव्यomi, आशुकारिumi, प्रतिबन्धानर्हomi, ब्रह्मास्त्र बन्ध mov स्वफल की उपायान्तर प्रयोगा सहीनान्ना प्रपत्तिला अधिकारानु रूप Lores अद्वारका॥।

(सा।दी)

ग। आशुकारि,

प्रतिबन्धानर्हं, अमोघं। (Lib कैङ्कर्येत्यादि। ऐहिक कैङ्कर्य फल ल

फलong॥॥

(सा।स्वा) क्षण फलोद्गम Guru

काली फलप्रदQ।

Gorm नियमं in Gum?

उपासन♚ली CCC GLDI विलम्ब हेतु फलविलम्बं सम्भावितं pr? । शङ्किwn; छ विळम्ब हेतुonoun; त्रैवर्णि

कत्वाद्यधिकार

? प्रारब्ध निवर्तन क्षमत्व ? साक्षान्मोक्ष

Curr?

साधनत्वंDur? अनुष्ठानं दुष्करLDITING यथावत्स्वरूप निष्पत्ति अनुष्ठानत्तुकं आवृत्ति CJ६BCurr? फलोत्पत्ति काल विशेष सापेक्षत्वLDI? “यज्ञोनृतेनक्षरती” त्यादिषु सुकृत नाशकत्वेन प्रसिद्ध Lon of पाप विशेषLDI? उपायान्तर प्रयोग सापेक्षत्व Lon? G अष्टधा विकल्पितं। क्रमेण उत्तर । सर्वाधिकार मित्यादि विशेषणाष्टक m। सर्वानिष्टेति प्रारब्ध स्यापि निवर्तन क्षम मित्यर्थः। आशुकारि, काल की फलोत्पादन क्षमम्। प्रपत्तिकं की लं कण वैभव की

शीव्वधिकारिकीing फलमेक रूप मागादॊऴिवाऩे ऩॆऩ्ऱु रि यामैक्काग ३aकमागप्पत्ति ऩवऩुक्कु ऎऩ्ऱु निर्देशिलं। प्रपत्ति स्वभाव

प्रकार भेद

फल वैषम्य porLrring। २४ मेकप्रकार॥। por

। शङ्किऊण्ड ला अधिकारानु रूपLons वित्युक्तिः, अकिञ्चन अaकमागप्पऱ्ऱिऩाऩ्। अवऩ् अङ्ङऩल्लामैयाले अवऩुक्कप्पडि पऱ्ऱक्कूडा

लळालं। अद्वारका परिपूर्णानु भवलं बन्धकQLDorm Cou? की अद्वारक प्रपत्ति निष्ठ

प्रसङ्गिwn? मांऊं स्वानु मतunoon ॥।

(सा।प्र) सर्वेष्ट साधन

प्रारब्ध कर्मं प्रति तत्क्षण विनिपातं

ति - भक्तेरपि साधकत्वं विवक्षितं। सुकरत्यशक्ताधिकारत्वं विवक्षितं - सकृत्कर्तव्य Lorrußत्ययत्न लभ्यत्वं विवक्षितं। आशुकारिति अविलम्बेनफलप्रदत्वं विवक्षितं। प्रति बन्धानर्ह मायित्यनेन प्रपत्युत्तर कालमघसम्भवे अज्ञातानामश्लेष हेतुत्वं बुद्धिपूर्वकाणां प्रयश्चित्ता ननुष्ठाने तच्छरीर एवकाणत्व खन्जत्वादि फलप्रदत्वा पादकत्वञ्च विवक्षितं - ब्रह्मास्त्र बन्धं इतिनैरपेक्ष्यं विवक्षितं - ननुप्रपत्तेरे तादृशवैलक्ष्यण्ये ॥।

(सा।वि) सर्वेष्ट साधनमाकवत्ता इति। भक्ति प्रपत्यो रपि साधनत्वं विवक्षितं। सुकरमायित्यशक्ताधिकारत्वं विवक्षितं। सकृत्कर्तव्यमायित्ययललभ्यत्वं विवक्षितं। आशुकारिया यित्यविळम्बेनफल प्रदत्वं विवक्षितं। प्रतिबन्धानर्हमायित्युत्तराघा प्रतिबन्ध्यत्वं विवक्षितं। ननु, प्रपत्तेरेतादृश

(सा।सं) सुकरत्वम त्यायासं विनैव निर्वर्त्यत्वं। आशुकारित्व मविळम्बेनफलप्रयोजकत्वं। प्रतिबन्धानर्हत्वं प्रतिबन्धोद्य मप्रतिबन्धकत्वं। सर्वा निष्ट निबर्तन क्षमत्वं प्राप्ति विरोधिनामपि ॥।

[[४५०]]

मूपरिपूर्णानुभवलं

प्रीती की॥।

व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे

Coum प्रतिबन्धक प्रपत्तिक्षणं एक “@is

(सा।स्वा) एैहिककैङ्कर्यलं।लीळा पूर्वावधियैमङ्कीpi। प्रपत्तिक्षणमिति। @rijmjCompकीत्यादि। Tong मनोवाक्काय [] कैङ्कर्य

लीलाविभूति

unisung॥॥।

मा

म्ब

(सा।स्वा) प्ररब्धांशßल शरीरयोग उक्त दोष मि@wing प्रपत्तिक्षणpoors फलोद्गम our कण्ठ GD की नियम Lim? हेयI cor प्रारब्धांश♚ली मन्द विवेककं वर्तमान देहानु वृत्यादि प्रयोजनासक्तिurro अनुमति सम्भ वि पूर्ण विवेकाळा महात्मा ॐ का कं श्रीं स्वानुमति कृा सम्भवि Com ? T JHFQ&&pmi। परिपूर्णेत्यादि। Gum प्रतिबन्धक Dur, प्रपत्ति क्षणöpports

मागा

की कुङ्किं स्वानुमति स्थापित की थी। अन्वयम्। Coup, स्वानु मते रन्यदित्यर्थः। भक्तिowing प्रपत्ति, प्रारब्ध

L निवर्तकLDITB शास्त्र सिद्ध LD) ूं प्रारब्ध pib प्रतिबन्धकLDILL। प्रपत्तिक्षण& Gour प्रपत्तिक्षण प्रभृतिषु तत्तत्कालेषु muq। अ; आर्ति) तारतम्यं । &LS

क्षणमात्रong, याम मात्र, दिवसमात्र, दिवसान्तर मात्र, वर्तमान शरीर मात्रuong शाळा न काल ना। देहानु वृत्यादिना उद्देश्य LD IT I

gogi महात्मा कं ठ (१) कं (gळं कारणान्तरेण स्वानु मति सम्भल सप्रमाणons उपपादिकं

तीत्यादि। pp। लीला विभूति सञ्चरिलम्मुलंंलीतळील ५G - Ayi♚Gmळा, ढाकील GipGuogl। २ LG Gpp ॥। (सा।प्र) प्रपन्नस्य देहानुवृत्ति हेत्व सम्भवात्प्रपत्युत्तरक्षण एवमोक्षस्स्यादितिचेत् - प्रपत्तिस्वाभाव्यस्य तथात्वेपि प्रपन्नस्योपात्त देहप्रीति हेतु कर्मवशाद्वा, भगवद्गुणानामत्रैव कञ्चित्कालमनुभव हेतु सुकृत वशाद्वा, प्रपत्यनन्तर मपि प्रपन्नानु मत्या देहानु वृत्युपपत्तेः फल विळम्बस्सम्भाव्यत इत्यभि प्रायेणाह। प्रपत्तिक्षणम् - लाली ननु, फल विळम्बेकस्यापीच्छान जायेतेत्यत्राह। @rijGppीति।

की कं♚ा, आपत्सख्योपार करुणो भगवांस्त्रिविध

॥।

(सा।वि) वैलक्षण्ये प्रपन्नस्य देहानुवृत्तिहेत्वसम्भवात्प्रपत्युत्तरक्षण एवमोक्षस्स्यादित्यत्र प्रपत्ति स्वाभाव्यस्य तथात्वेपि प्रपन्नस्योपात्त देहप्रीति हेतु कर्म वशाद्वा भगवद्गुणानामत्रैवकं चित्काला नुभव सुकृतवशाद्वा प्रपत्यनन्तरमपि प्रपन्नानुमत्या देहानुवृत्युपपत्तेः फलविळम्बस्सम्भाव्यत इत्यभिप्रायेणाह। प्रपत्तिक्षण PC। rijmjjippor, @riis, इहैव ॥।

(सा।सं) निवर्तकत्वं। मुळान्ना धिकारानुरूप वित्यनेनोक्त्यादिरप्येवं विधेति सूचितं। Coum प्रतिबन्धकमिति। जिहासित देहान्तरस्येतद्देहानु वृत्तावप्य रुचिमतो देश विशेष भावि फलाङ्कर भूताद्यतनकैङ्कर्य रूपस्वयम्प्रयोजनफलानुमतिव्यतिरेकेण प्रतिबन्धकान्तराभावादित्यर्थः। अद्यतरकैङ्कर्यस्य तदनु मतेर्वाप्रपन्नस्यलब्धफलत्वा पादनमुखेनार्ति प्रतिबन्धकत्वप्रतिबन्धकत्वात्प्रतिबन्धकत्व वाञ्मात्रं। अद्यतन कैङ्कर्यस्य प्राप्यान्तर्गत फलत्वन्दिव्यसूरिभिर्हनु मताचोक्तमित्यह। @iiji कीत्यादिना॥

॥।

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४५१]]

[[६६]]

मूलं । ७m।” “कीत GST पॆऱिऩुम् वेण्डेऩ्” ऎऩ्ऱुम् “एरार् मुयल् विट्टुक्काक्कैप्पिऩ्बोवदे”

  • “स्नेहोमे परमो राजन् ॥

(सा।दी।)

यांसङ्गpp।त्यादि। @mis

कीर्तिमं

रशीली परमपद रस प्रार्थCun। Gynipui थी इत्यादि - गां, अत्यन्त भोग्यorror pusi मांसbum स्वादुतमLDIT con अवतारकै ङ्कर्य लंली। कङ्ग, एतदपेक्षयाकाकामिष अल्परसorror आमुष्मिक कैर्य। स्नेह इति -

येऩॆऩ्गै


[[९००]]

(सा।स्वा।) Garg। त्रिविधकरण ५ स्वविषयकै ङ्कर्यं Lug ऎम्बॆरुमाऩ् नम्बक्कल् तप्पण्णि ऩाऩागिलिङ्गे इरुन्दालु मॊरुगुऱ्ऱ मिल्लैयॆऩ्गै मकरसं। Cob, परमपदम् is कलङ्कीकं शशलङ्करसी परम पद LDT रसल प्रार्थि

, परम भोग्य। LG, cow मांसल LG ऊं@zuru, काकमां सार्थं काकानु धावनं - “अर्च्यस्सर्व सहिष्णु” रित्यादि qw सौशील्य, सौलभ्य, वात्स्यल्याद्यतिशय / प्रकाशिऊं की ल अर्चावतारादिना पररूप अभिलषि - स्नेहोम इत्यादि। समाने मित्रादौप्रीतिस्स्नेहः। अधिके गुर्वादौ प्रीतिर्भक्तिः। सेवकस्य स्नेहोभक्तिश्चात्र सम्बुद्धि द्वय सूचित सेव्यगुण

(सा।प्र।) करणैरत्रैवस्वप्रति सम्बद्धिककैङ्कर्यं कर्तुमस्मासु कृपाङ्करोतिचेदत्रैव सञ्चरताङ्किमपहीनमित्यर्थः। Cumin in Conson & Gumani CCL, अत्रैव भगवद्गुण नाम सङ्कीर्तन रूप निरवधिकानन्दानुभव मपहाय देश विशेष गमन पूर्वकं परम पदस्वामित्वस्य वाचामगोचररसानु भवस्य लाभेपि नाम सङ्कीर्तनरसाभिज्ञोहनस्वीकरोमीत्यर्थः - ni cou

एरार् मुयल् कङ्कण्ठ, लब्धं परम भोग्यंशशमांसं विहायकाकमांसापेक्षया ॥। (सा।वि।) लीलाविभूतौ त, सञ्चरतां। ७, प्राप्नुवत्। G♚mळं, अवद्यं। ढाळा,

६७६०७, for। किञ्ञ्चिदपि नास्ति। परमकारुणिको भगवानत्रैव त्रिविधकरणैस्स्व कैर्न्यकरणाय कृपां करोतिचेदिहावस्थाने कोदोष इति भावः। Curry CBI CourCL६or। @&&००१, एतन्नामकीर्तनानन्दं विहाय ग, अहं, Cumi, अर्चिरादि मार्गेण गत्वा। लण्ड Corrum, परलोकपालन रसञ्चप्राप्तुं। CooLOT, नप्रार्थये, mipur।, योग्यं। शु, पूर्णं। cow, शशमांस, LG, विहाय का, काकस्य। ळा, पश्चात्। Cg, गमनं। नळा, किम्। शशमांसं विहाय काक मांसार्थं काकानु धावनं न कार्यमिति इहत्य कैङ्कर्य पुरुषार्थस्य प्राशस्त्यमुक्तं। स्नेह इति। समाने ॥

॥।

(सा।सं।) अत्रस्वरूप शिक्षापूर्वक कैङ्कर्यान्वयिनां फलहानिः केत्याह। म इति। अद्यभोग्यत मकिङ्कर भावानुगुण विग्रहानु भवादि सुखं विनेन्द्रैश्वर्यादि सुखस्य स्वतः प्राप्तिमपिनेच्छामीत्यर्थः। m

भक्षणोचित परिपूर्ण मांसक शशं विना वायसानुधावनमुचितं वेत्यर्थः। स्नेहोत्र ॥।

[[४५२]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-

मूलं - त्वयिनित्यं प्रतिष्ठितः । भक्तिश्च नियता वीर भावो नान्यत्र गच्छति” ना

तोडे इरुन्दु करियरवुम् पण्णवेणुमॆऩ्गिऱ अर्चावतारादि सङ्ग

सॊल्लुगिऱबडिये

अभिसन्धिकञ्छ कारण

शरीर की अवसान

२० min


स्वानुमति स्थापित LIT

(सा।दी।) भोराम! त्वयि, अवताररूपे। मे परमस्नेहः नित्यत्वेवप्रतिष्ठितः अन्यत्रा कृष्टुन्नशक्यते। समानेमित्रादौप्रीतिः स्नेहः। अधिके गुर्वादौप्रीतिर्भक्तिः। हेवीर, सर्वजिष्णो - सर्वस्मात्परेतिभावः। मेभक्तिश्च परमानियता, अचञ्चलावर्तते। अत्रैवत्वामनुभूय परिचरिष्ये ढाङ्ग६०८५। भावः, मेमनः। अन्यत्र, परत्वादौ नगच्छति ढाढा। ऐहिक कैर्यत्तरावधि

pi। शरीरावसान कुं त्यादि। शरीरावसान हेतु L Gri। स्वानुमतिwwwcom। स्वानुमति की हेमुलिकङ्काळीpi। अवतारादीत्यादि। Qpg अवतार सङ्गquujpg स्वानुमति प्रमाणं Qis॥।

(सा।स्वा।) भचेतनिबन्धनतयाविभज्योच्यते। राजन्नित्यनेन हि स्वजनरञ्जनानुगुणसौशील्य वात्स्यल्यादि गुणास्सूच्यन्ते। वीरेत्यनेनतु सर्वजिष्णुत्वानु गुणाश्शोंर्य वीर्यादयोमहत्वोपयुक्त गुणास्सूच्यन्ते - त्वयि, अवतार रूपे - भावः, मनः - अन्यत्र, मोक्षदशानु भाव्ये पररूपे - स्वानुमतीति - स्वानुमति urug प्रारब्धांश ळं ♚s स्वानुमति प्राधान्य कुङ्कुं । स्वानुमति स्थापित Gopi - शरीर स्थिति की स्वानु मति प्रयोजनअनु मति का अनुवर्तिकण्ठ सम्भावित LDT कैङ्कर्यानुवृत्तिQwm परिपूर्णानुभवलं । कं छ अवसर

@

ऐहिक

?

suri। शरीर श्रीनीत्यादि - स्वानुमतांश GOLD Guogyनाना प्रारब्ध खण्डम् विद्यारम्भ क्षण एव विनष्ट

प्रारब्ध कर्मलं किं नान्ना शरीर स्थिति स्वानुमति प्रधान कारण Dß५६००TCTऊं की आलं प्रारब्धांश नशिल अनुमति मात्रं शरीर स्थापक LDIT & माट्टामैयालुम् ३th sch1९कमिल्लै यॆऩ्ऱुगरुत्तु। आऩालुमॆल्लार्क्कुम् प्रपत्तिक्षण।bp।soors फल Court in नियम Guglan Guor?। (सा।प्र।) काकानुधावनं क्रियेत किं। नक्रियेतैवेत्यर्थः। भावोनान्यत्र गच्छति। अन्यत्र, परव्यूह विभवान्तरादिष्वित्यर्थः। प्रारब्धसुकृत विशेषेणाति भोग्यभगवद्विग्रह विशेषेष्वैहिक कैङ्कर्यापेक्षया त त्रत्यकैङ्कर्यस्य विळम्बापेक्षा युज्यत इतिभावः - नन्वेवं सति देश विशेष प्राप्ति पूर्वक॥।

॥।

(सा।वि।) मित्रादौप्रीति स्नेहः। अधिके गुर्वादौप्रीतिर्भक्तिः। राजन्निति रञ्जकगुणवत्वेन सौलभ्य मूलकः। “सवयस इवये” इत्युक्तरीत्या स्नेहस्त्वयिनित्यं प्रतिष्ठितः। अन्यत्र पररूपेनेतुं नशक्यते। वीरेति। सर्वसहिष्णुत्व लक्षण परभाव प्रयुक्ता भक्तिश्च। नियता, अचञ्चला। अतः भावः, मन्मनः अन्यत्र परस्व रूपादौ नगच्छतीत्यर्थः। अर्चावतारादि सङ्गं quins, श्रीरङ्ग नायक श्री वेङ्कटा चलाधिवासि व्यामोह मूलकतया। शरीर कीळा अवसान Quinous ji, शरीरावसाना वधिकं ॥।

(सा।सं।) निरतिशय भोग्यत्व बुद्धि प्रयोजकोरागः। भक्तिश्च स्वगतदास्यानु रूपस्वामि विषयक प्रीति विशेषः - अन्यत्र, मुक्तभोग्येपि प्रपत्ते स्सर्वेष्ट साधनत्वे नियामक माह

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४५३]]

मूलंदेवशकालस्वरूप परिच्छेदव १४।६ळं कैङ्कर्य फलोद्गम (०।८२ का परिपूर्ण कैङ्कर्य पर्यन्तमोक्षं फलम्। “वरंवरय तस्मात्त्वं यथाभिमतमात्मनः । सर्वं सम्पत्स्यते पुंसां मयिदृष्टि पथङ्गते । किंवासर्व जगत्सृष्टः प्रसन्नेत्व यिदुर्लभम् । तस्मिन्प्र सन्नेकि मिहास्त्यलभ्यम् । किंलोकेतदिह परत्र चास्तिपुंसां यद्विष्णु प्रवणधियां नदाल्भ्य साध्यम् ।

एकरूप LDITGT प्रपत्ति

॥।

(सा।दी।) लीतील लाङ्कं - देशेति - देशतः, कालतः, स्वरूपतः भिन्नफलप्रदombing Glu pi। वरंवरयेत्यादिumi -

Guruji। (सा।स्वा।) क्षण मात्र मनुमति गणी प्रपत्ति क्षण फल Co win moglo opping तत्क्षणे एव शरीर पात । Lm। व्वधिकारि विषय की प्रसन्ना ईश्वर ळा मङ्की की ना स्वविषयLDNS ६२४६LT ऊं की कैङ्कर्य CD मोक्षफल लंं।कञ्छ अङ्कुर रूपनियम १८२६ GD C आर्तप्रपन्ना @jogwपेक्षिung मोक्षदशै कैङ्कर्य अपेक्षिi? m। देशेत्यादि। निद्राद्यन्तरितत्वेन कालफरिच्छेदः। अल्प शक्तित्वेन शास्त्रतो व्यवस्थित त्वेनच सर्व विध कैङ्कर्या लाभात्स्वरूप परिच्छेदः तथाच परिच्छिन्न LDT आर्तळा लपेक्षिwn लळीङ्ग]लं। परिपूर्णेति तथाच अपरिच्छिन्न LOITपेक्षित मागैयालत्तैय सुक्किऱा १५। Qधिकारिकं विळम्बाविळम्बना फलभेदं GGGuDIT? @ फलकं साधन Lons शास्त्र सिद्धror Goung कर्मविधि कालभेदे सॊऩ्ऩदुगूडुमो? ऒरु सत्यपि अधिकारि DIL इच्छामात्र LG फल अविलम्बित Louji विळम्बित मायु मुण्डागक्कण्ड तुण्डो? मऱ्ऱ कसिङ्गळिल् काणा विट्टालुम् सिगळ् फलसाधन Lonour विळम्बा विळम्ब अभिमत तयोरपि फलत्वा विशेषात् १५८८२G GLD सामान्येन प्रपत्तिQwomb सकल फलसाधन GILD देवतान्तर प्रपत्ति मोक्षसाधन Dims प्रसङ्गिung? @णी प्रपत्ति विशेषं सकल फलसाधन Gluoron ५। नियामक CLIT? शुक्र यथाभिमतफलहेतु our Quboor Gumii। वरमित्या।

अदु

॥।

(सा।प्र।) कैङ्कर्यापेक्षाकथंस्या दित्यत्राह। देशकाल स्वरूप परिच्छेदवति - अत्रत्यकैङ्कर्यस्य परिच्छिन्नत्वा द्विरोधि बाहुळ्याच्च देश विशेषे परिपूर्णानुभव पूर्वक कैङ्कर्यापेक्षापि सम्भाव्यते - अतः प्रपत्युत्तर क्षण मारभ्य पुरुषेच्छानु गुण्येन फल प्रदत्वं सम्भवत्ये वेत्याशुकारित्वादि वैलक्षण्य मुपपद्यत इति भावः। एवम्भिन्नाधिकारत्व साधकं मोक्षरूप फल विळम्बा विलम्बाभ्यां भक्ति प्रपत्योर्वैलक्षण्य मुक्तं। अथतयोः फलान्तर साधनत्वेपि विळम्बा विळम्बरूपं वैषम्यं वक्तुं भक्तिप्रपत्योस्सर्व फलसाधनत्वं युक्तितोवचन तश्चसाधयति। वरं वरयेत्यादिना। भक्ति प्रपत्ति प्रसाद्यस्य भगवतस्सर्व फलसाधनत्वा तत्प्रसादनोपाययोरपि सर्वफल ॥।

(सा।वि।) परिपूर्ण कैङ्कर्यपर्यन्त मोक्षं फल मित्यन्वयः।

(सा।सं।) वरमित्यादिना। शुल, सकल फलप्रद वशीकरण रूपत्वात्प्रपत्तेः इत्थमुत्कर्ष ॥।

[[४५४]]

मूलंफलमत उपपत्तेः”

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-

॥।

याम्मुळं श

चतुर्विध

सर्वेश्वरा सकल फलप्रद অयङ्ग চী१४ন६ प्रपत्ति सकल फलसाधन व्वधिकारिकनां यथाभिमत फलहेतु♚। “चतुर्विधाभजन्तेमां” नगीmulgu उपासनं कत्तुक्कुम् Hवु-मा यिरुक्किऱदु, अप्पडिये (सा।स्वा।) यद्विष्ण्वित्यादि। दाल्भ्येति सम्बुद्धिः सर्वेश्वर ीत्यादि। देवतान्तरादिक्षा सकल फल प्रदITOLD प्रपत्ति सामान्यं सकल फल साधन Log, सर्वेश्वरा सकल फल प्रदprubins श्रीलं प्रपत्ति मात्रं सकल फल साधनQLD ( नियामक मॆऩ्ऱुक्करुत्तु। मऱ्ऱुळ्ळ करिङ्गळ् पोलऩ्ऱिक्के पु यवऩुक्कु इरक्कत्तै GILD) सूचि कण्ठं १४। प्रपत्तीति प्रपत्ति wroug स्वाभीष्ट साधन समर्थ ००१ उपायान्तर स्थान मण्डी की व्यापार रूपwww सर्वेश्वरालीm♚ली प्रपत्ति सकल फलप्रधान समर्थ

अभिमत तत्तदुपायान्तर स्थान ♚ली

भक्तियोग सकल

कुण्ठाळील लाल सकल फलसाधन Loin फल प्रद६१६१६६ विषय एता दृश व्यापाररूप १००D प्रपत्ति GD सकल फल साधन Lorrum ज्ञापित LTD। “मुमुक्षुर्वै शरण महं प्रपद्ये” इत्यादि Borno मोक्ष साधन LDITB प्रतिपन्न LDITGT प्रपत्ति युक्ति मात्रा सकल फलसाधन

ऐश्वर्यादि फल । कं

L

यै

Com?

साधन कण्ठवचन लकी मोक्ष साधना कृतद्विरुद्ध सांसारिक फललेली विनियोगिकं उपपत्ति विरुद्ध Lonsumo वचन मन्य परDIT Loon? किञ्ञ्च

अङ्गिunor उपासन का फल

प्रपत्ति (gii फलम् Gी वचन

अङ्गलं की फलसाधन QILD ५। अनन्यथा सकल फलसाधन Lombulg Qurb?

मण्ठी ल♚zmpr? प्रपत्ति स्वतन्त्र सिद्धurs Gour वचन CLIT? ढाङ्ग (नÈQui&pri। चतुर्विधा इत्यादि। चतुर्विधा भजन्तेमाञ्जना स्सुकृति नोर्जुन। आर्तो जिज्ञासुरर्थार्थी ज्ञानीच भरतर्षभ। सुकृतिनः, पुण्य कर्माणो माम्भजन्ते। तेच सुकृत तारतम्येन चतुर्विधाः। आर्तः, भ्रष्टैश्वर्यः पुनस्तत्प्राप्तु कामः। अर्थार्थि, अप्राप्तैश्वर्य तयैश्वर्य कामः। जिज्ञासुः, प्रकृति वियुक्तात्म स्वरूपा वाप्तीच्छुः। ज्ञानी, भगवन्तं प्रेप्सुः। भगवन्तमेव परम प्राप्यं मन्वानः

यॆऩ्गिऱ सामान्य निर्देशßल स्वतन्त्रत्वं तत्तत्फल कामना सहकृतत्वं सिद्धोपाय प्रसादन रूपत्व मित्यादि प्रकार॥&Glamri♭ विवक्षिता। चतुर्विध फलेति। भ्रष्टैश्वर्यस्य पुनः प्राप्तिः अपूर्वैश्वर्य प्राप्तिः केवलात्मानुभवः मोक्षश्चेति फलं चतुर्विधं। Nuq Gu यित्यादि। चतुर्विधा भजन्ते ढाळगळी क तत्तत्फलाधिकारि निर्देशपूर्वक मुपासनंjpg उपासनं स्वतन्त्र Louism G

तत्तत्फल ॥।

की

॥।

(सा।वि।) uniq, यत्किञ्चि त्प्रकारं - Augu, तेनैवप्रकारेण यथाभक्तिश्चतुर्विध ॥ (सा।सं।) वतीयं किम्फलानिन साधयति येनतत्तुल्याचस्यादित्यत्र साधयत्येवेति महर्षिभिरेवोक्तमित्याह-प्रपत्ति

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४५५]]

[[९७]]

मूलं- “तावतार्ति स्तथावाञ्छा तावन्मोहस्तथा सुखम्। यावन्नयाति शरणन्त्वाम शेषाघ नाशनम्’

की

चतुर्विध फलकं साधन की महर्षि का भलाक्रीणी राम्री। शक्रं अशेषाघ नाशनGILD। आदर Cpm “त्तावत्” न अधिकार ॥।

(सा।दी।) तावतार्तिः, तावदेव भ्रष्टैश्वर्यार्थि

केवल १५ळं फलाभाव क्लेशजनित मोह क्लेशजनित दुःख LDC। अशेषाधिकारिक

आर्ति, अपूर्वैश्वर्यार्थिकं वाञ्छै Cou C। भगवदनुभवार्थिकं असुखं तदलाभ

अशेष प्रतिबन्धक निवर्तका ॥

स्वाभिलषितं

भक्त्यपेक्षया प्रपति न♚pi सिद्ध

की तुलना शरण । शरणान्ना सिद्धिकंnsumãं आर्त्यादिQ५। श्लोक Gopi। श्री अशेषाघनाशन मित्यादि -

(सा।स्वा।) साधन Lorrajii, कामनाभेद सहकृत mळङ्ग परस्पर विरुद्ध फलसाधन LouquÈकीprium तावतार्तिः Qum श्लोक मण्डळं तत्तत्फलाधिकार निर्देश पूर्वकं प्रपत्ति स्वतन्त्र तत्तत्फल साधन, कामनाभेद सहकृ त o main i G B IT ा परस्पर विरुद्ध फल १८ कं साधनqow। @mis ूव्वचनं परम्परा साधनत्व मात्र परी स्वारस्य हानिuji चतुर्विधाः ढाळळील वचनलंzCL एक रूपकण्ठी शुकं वैरूप्य pii अङ्गिफल मङ्गलं की G@GC शव्वचन अत्यन्त वैयर्थ्य प्रसङ्गिक m। तावदित्यादि। आर्तिः, भ्रष्टैश्वर्यस्यपुनस्तत्प्राप्ति कामना वाञ्छा, अपूर्वैश्वर्य कामना - मोहः, यथावस्थितात्म स्वरूपा ज्ञानं - असुख, दुःखरूप स्संसारः - यावदित्यादि। अशेष तत्तत्फल प्रतिबन्धक निवर्तक भगवत्प्रपदने कृते तत्तदपेक्षित फल लाभादार्ति वाञ्छादिकं तत्क्षण एव निवर्तत इति भावः । अललीपपीलक, लोक मृकं बाबा विवाद नील - Q भक्तिowin प्रपत्ति चतुर्विध फलसाधन अविळम्ब साधनत्वं प्रपत्तिकं वचन♚लीला सिद्धQLDi - पापङ्गकं ०२।१ निवर्तक ६०१० सकृत्प्रयोगमात्रेणापि uSirij विवक्षितार्थं ॥।

फलक भक्ति की

मं वचनं CQCQ?

लित्यादि - अशेषा घनाशनत्वोक्तिwn

उपपत्ति

इप्पडि

अन्य फीलङ्क अदुवु मिन्द विळम्चहेतु

तावच्छब्दस्य

(सा।प्र।) साधनत्व मितिभावः। एवं सर्वफल साधनत्वं प्रसाध्य तत्र वैलक्षण्यं दर्शयति। शैल अशेषाघनाशनGILD ६१६०ीत्यादिना। अशेषेति विशेषणात्तावत्तावदिति प्रत्यधिकारमवध्युक्तेश्च प्रपत्तेरविळम्बेन ॥।

(सा।वि।) पुरुषार्थसाधनं तथेत्यर्थः तावतार्ति रिति। आर्तिः, नष्टैश्वर्येच्छातावत्। यावच्छरणं नयाति तावदेवेत्यन्वयः। सर्वत्रैवमेवयोज्यं - वाञ्च्छा, नूतनैश्वर्यकामना। मोहः, आत्मानुभव लोभा भावजनित दुःखं। असुखं, परम पुरुषार्था लाभजनित दुःखं। साधन, साधनत्वेनखलु। महर्षि मनाली, महर्षीणां निश्चयः। आदरं♚p, आदरप्रतिपत्त्यर्थं। ॥। कळऱुदियिट्टदु,

(सा।सं।) चतुर्विधेति तावदिति। ऐश्वर्यभ्रंश जनिता आर्तिः। वाञ्छा,

वाञ्छा, कैवल्याप्तीच्छा। अपूर्वैश्वर्याभिलाषोमोहः - असुखं, संसारः। इदं सर्वमपितत्तदर्थन्तस्य तस्यमहाविश्वास पूर्वक शरणवरण

[[४५६]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-

मूलं - वर्ति कालसी यथामनोरथं सिद्धिकं

अपेक्षितं फलGeor - gugu as “सत्कर्म

क्

निरताश्शुद्धा स्साङ्ख्ययोग विदस्तथा। नार्हन्ति शरणस्थस्य कलाङ्कोटि तमीमपि " ६६- (सा।दी।) Ququip। C काल की फलितं (GILD। शुद्धास्सत्कर्म निरताः, निवृत्ति रूपकर्मयोग निरताः - शुद्धाः नळ सर्वत्र विशेषणं - निवृत्ति रूपज्ञानयोग भक्तियोग निष्टाश्चसाङ्ख्यमात्म स्वरूपं विदन्तीति साङ्ख्यविदः। योगो भक्तियोगः-

अन्योन्यं ॥।

ॐ प्रपन्न

(सा।स्वा।) सिद्धिकङ्कण जी कङ्क अमला आवर्ति wn आदरjansanggi व्वर्थं चलिकण्ठ GIT ६६०० IT - यथामनोरथमिति - Lomनान्ना कर्म ना एकैक प्रयोग♚ली एकैकफल मात्रोत्पादक

आळीकेा मनोरथि फलंलं । कण्ठलं अनेक फलसमु दाय एक प्रयोग उत्पादकLD GLDq। एकफल लगगीळं तारतम्यं सम्भावित Lor मनोरथिq Quorप्रकार rij& jÈ(५ळं उत्पादक DIGILDrmi विवक्षितं - सद्वारका द्वारक प्रपत्ति निष्ठ फलविळम्बाविळम्ब उपपत्ति प्रमाण वरंवरय ाङ्ग की ग ५६ GB सद्वारक प्रपत्ति निष्ठकं विळम्बिलङ्का की ग फलसिद्धिur Gorp ५८। Gon? सत्कर्म निरताः ढाकाकी वचन श्रीसद्वारक प्रपत्तिल अङ्गित्वेनाभि मत Lorror उपासन jog अत्यन्तं निन्दि

फलसाधनDupcom Corpoimum? चतुर्विधा भजन्तेमामित्यादि वचन विरोधं jpg वचन २५ळा फलसाधनत्व निषेध पर

वचनं किमभिप्रायक GLD TOT

श्रीत्यादि - Qu ♚ली यथामनोरथं फलिकण्ठ GD एवं जातीयकनहिनिन्न्दा न्याय♚gn प्रपत्ति प्रभाव परळी उपा सन ॥।

वचनं

(सा।प्र।) सर्वफलसाधनत्वं सिद्धमित्यर्थः एवञ्चाविळम्ब्य साधकत्व विळम्ब्यसाधकत्व रूपवैषम्यात्तत्तत्कामना रूपाधिकार भेदस्सिद्ध इति भावः ननु “नार्हन्ति शरणस्थस्य कलाङ्कोटि तमीमपी” त्यत्र निरतिशय प्रीतिरूपोपाय स्वरूप प्रयुक्त न्यूनाधिकभावस्य “सकृ देवहि शास्त्रार्थः

॥।

(सा।वि।) अधिकारbhmm, प्रत्यधिकारं @quippला, एवंस्थितं अतिशयं मनसिकृत्वा। सत्कर्मेति। शुद्धास्सत्कर्मनिरताः, निवृत्ति रूपकर्मयोगरसिकाः। एवं शुद्धाः साङ्ख्यविदः आत्मावलोकन निष्ठाः - शुद्धाः योगविदश्च, भक्तियोग निष्ठा इत्यन्वयः।

(सा।सं।) लाभावधिकमेव। तल्लाभेतुस्वाभिमत काले फलनिश्चया देव आर्त्यादिकमपि गच्छतीत्यर्थः। यथामनोरथ मितियथावस्थित वस्त्वनुगुणं मनोवृत्यनुरोधेनेत्यर्थः। केनाभिलषितस्य वस्तुन एतत्स्वरूपा योग्यत्वेवा सहकारि योग्यता विरहेवा स्वाभिमतकाले असिद्धौनदोषः। सहकारियोग्यताच प्रबलाभ्युपगत प्रारब्ध फलान वरुद्धत्वादि रूपा - @uguCLत्युक्त्या उक्तोत्कर्षास्सर्वेपि सङ्गृहीताः - सत्कर्म निरताः, कर्मयोगनिष्ठाः - शुद्धाः भक्तियोगनिष्ठाः। साङ्ख्य योग विदः, ज्ञानयोगनिष्ठाः - साङ्ख्यं ज्ञानयोगः । शरणस्थस्य, अद्वारक प्रपत्तिनिष्ठस्य -

॥।

अधिकारिविभागाधिकारः

[[३११३५]]

[[४५७]]

[[३०]]

मूलं

वैषम्यलं

की

काली कैङ्कर्य श्री वैषम्यं ग्रन

याला। भा। प्रारब्ध सुकृत विशेषम्

(सा।दी।) अत्रत्य कैङ्कर्य वैषम्य GILDTEEJ Coor Guri।त्यादिurr। @UJG वाचिक कैर्यं कायिक कैर्यं गोपुर मण्डपादि रूप GILD कैङ्कर्य वैषम्यम्। प्रारब्धेति। प्रारब्ध सुकृत विशेषं क्वचि त्कैङ्कर्य वैषम्य हेतुवा Quormii विवक्षितं।

ताऩै

(सा।स्वा।) निन्दा परम

प्रपत्ति मनो रथिलं फल @m@supprं सद्वारक प्रपन्नकं अद्वारक प्रपन्न अन्योन्यpi प्रभूत कैङ्कर्येच्छै इरुक्कच्चॆय्देयु मिङ्गुण्डाम् कऴिवुगवु माय् वारादे अदिल् अबुर् वरुवाऩेऩ्? ढाङ्गा की - त्यादि - गीति। कृण प्रपत्य नुष्ठान पण्णुम् तूरत्तिल् कत्तै पुस मागक्कोलुगैयाले यिन्द पुसर् वन्ददागैयालिदु तऩ् कुऱ्ऱमत्तऩै पोक्कि पुर्क्कुऱ्ऱम् अऩ्ऱॆऩ्ऱु करुत्तु - कोलु तलिलॆऩ्गिऱ शीलं प्रपत्य नुष्ठान क्षणलङ्कच्छे प्रयोजक कण्ठी प्रभूत कैङ्कर्येच्छै युण्डाऩालुम् अदु कार्यकर। प्रपत्ति एवं विध प्रभाव CDCIL अऱिन्दिरुक्क ऎल्लार्क्कु मन्द कोलुदल्दाऩ्, माग उण्डागादे वुवुवु मागैक्कु

pi। अमा कृष्णकण्डीत्यादि। कैङ्कर्यलं ली

॥।

वैषम्यंं।कं प्रारब्ध सुकृत । (सा।प्र।) कृतोयं तारयेन्नरम्। सखल्वेवं वर्तयन् यावदायुषं ब्रह्मलोक मभिसम्पद्यत “इत्यादि प्रमाणानु गुण्येन विपरीतत्वेन विवक्षानर्हत्वेपि देहानन्तर भाविफलत एवन्यूनाधिक भावो विवक्षित इति तत्तत्कामना रूपाधिकार भेदः किमितिनोच्यत इत्यत्राह। Ququit न♚njog इत्यादिना - सत्कर्म निरता इत्यत्र विळम्बा विळम्बाभ्यामेव वैषम्यं विवक्षितं - नतु फल न्यूनाधिक भावकृतं। प्रारब्ध नाशतदभाव व्यतिरेकेण न्यूनाधिक भाव वत्फलवत्वे प्रमाणा भावात्। “निरञ्जनः परमं साम्यमुपैति। सोनुते सर्वान्कामान् सह ब्रह्मणा विपश्चितेति” मुक्तानां सर्वेषां परमसाम्य सर्वकाम विशिष्ट ब्रह्मानुभव प्रापक श्रुति विरोधाच्चेति भावः। ननु, प्रपत्ते स्सर्व फल सान्धनत्वे प्रपन्नानामत्रत्य कैङ्कर्यस्यापि फलत्वात्तत्र वैषम्यं कथमित्यत्राह -

क्वित्यादि। सर्वफल साधनमपि प्रपदनं यदिष्टं तदेव साधयति। नत्व निष्ठमपि। अतः प्रपत्य नन्तरभाविकैङ्कर्य मेतदिच्छया विषम मित्यर्थः - विषमेच्छाकिं निबन्धनेत्यत्राह - अ ५६०१ कण्डीति। अत्रत्य कैङ्कर्य क्रोडीकारेण भरन्यासे कैङ्कर्य वैषम्य मिच्छाकृतं; क्रोडीकाराभावे प्रारब्धसुकृतेसति (सा।वि।) लळालं वैषम्यलं, स्वेच्छावैषम्येण श्राणकं१४, तस्यमूलं।

(सा।सं।) वैषम्य मिति, भक्तादितिशेषः। मान्ति। आर्तस्य तत्क्षणमेव मोक्षात्तस्मिन्न वैषम्य शङ्काया अप्यवकाश इति वैषम्य मभ्युपगतप्रारब्ध प्रपन्न एव दृष्टं, तथाच प्रबलतराभ्युपगत प्रारब्धफलानवरुद्ध काल एवतदविरुद्ध मेवफलं प्रपत्ति र्यावद्देहपातं लम्भ यतीति प्रशस्त कैङ्कर्य विरोध्यभ्युपगत प्रारब्धवैषम्य कृतमेव कैङ्कर्य वैषम्यमितिभावः। इत्थं प्रारब्ध प्राबल्यवतः कथमे तद्देहावसान इति सङ्कल्पपूर्वक प्रपत्ति लाभ इत्यत्राह - श्राक्रमं ४ इति, तर्हि, प्राप्येप्य ॥।

[[४५८]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-

u

मूलं - अन्तिम शरीरानन्तरं Gum up @ वैषम्यं - पारतन्त्र्यंरमुम् एकरूपं (सा।स्वा।) मूल Loor Gung मोक्ष वैषम्य किं

लगा। वैषम्याmit। अन्तिमेत्यादि। अन्तिम शरीर वियोगेसति सर्व प्रतिबन्धकpळं निवृत्तm सर्वपरि पूर्णानुभवं एकरूपOLD Guru वैषम्यं ंंलं। सर्वात्मा कण्ठकं ईश्वर पारनन्त्र्य (pr_Tmg/ उपासक कण्ठ विशेषितं मुक्ति स्वातन्त्र्यं

पारन्नन्त्र्यDm Gur CGB अक आएं कैङ्कर्य वैषम्यं Tঠাग)ী&&&। पारतन्त्र्यमिति।

स्वातन्त्र्यं

GujQीलग६१६१g। भाष्यकारैरेव दर्शीत Lori prib निर्ण ॥। यॆदॆऩ्ऩवदु

की वचन

?

गति

(सा।प्र।) तद्वशाद्वैषम्यं। प्रारब्धसुकृताभावेपि कैङ्कयपिक्षायाञ्चपुनः। प्रपदनेन तत्सिद्धिरन्यधानेति भावः नन्वेवं सति सर्वप्रपन्नानां भक्तानाञ्च फलसाम्यं नस्यादिति भक्तिप्रपत्योर्विकल्पोनोपपद्यत इत्यत्राह। अन्तिम शरीरानन्तर मिति। प्रधान फलस्या विशिष्टत्वा द्विकल्पोपपत्तिरिति भावः ननु भक्तेनात्यन्त पारतन्त्र्यं स्वस्यज्ञात्वा भगवन्त मुपायत्वेना ध्यवस्यसाधनान्तरा नवलम्बेन स्थितिं विहाय स्वयं भक्तियोगानुष्ठानात्तत्क्रतु न्यायान्मुक्तावत्यन्त पारतन्त्र्याना विर्भावात् “सस्वराड्भवति - निरञ्जनः परमं साम्यमुपैती” त्यादिभिर्भक्तस्य स्वातन्त्र्य प्राप्तिश्रवणात्प्रपन्नेन चात्यन्तपारतन्त्र्य ज्ञानपूर्वकं भगवन्त मुपायत्वेनाध्यवस्य भक्ति योगानुष्ठान मन्तरेण स्थितत्वात्तस्य तत्क्रतु न्यायान्मुक्तावत्यन्त पारतन्त्र्या विर्भावात्फल भेदो वर्जनीय इत्यत्राह। पारतन्त्र्य मेकरूपमित्यादिना। “स्वशेषभूतेन मयास्वीयैस्सर्व परिच्छदैः। विधातुं प्रीतमात्मानं देवः प्रक्रमतेस्वय” मित्यनु सन्धानस्य “स्वामिन् स्वशेषं स्ववशं स्वभरत्वेननिर्भरं। स्वदत्तस्वधिया स्वार्थं स्वस्मिन्न्यस्यसिमांस्वय” मित्यनु सन्धानस्यच विशेषाभावाद् भक्तेन भक्ति योगानुष्ठानस्य प्रपन्ने सन्ध्यावन्दनादि वद्विहितानुष्ठान रूपत्वेनानति लङ्घनीयत्वा द्भगवदु (सा।वि।) Qubum, फलप्राप्तौ

ऒरु वैषम्य, प्रपन्नापेक्षया भक्तस्य बन्धनिवृत्यनन्तरकालीन प्राप्तौकिञ्चिदपि वैषम्यं नास्तीत्यर्थः अयम्भावः। इहत्यमपि कैङ्कर्यं प्रपत्ति फलत्वेनाभि सन्धाय प्रपत्यनुष्ठाने तत्फलतया कैङ्कर्यं सिध्यति तद्वैषम्य मिच्छावैषम्यकृतं। तस्यमूलं प्रारब्धसुकृत तारतम्यं। भक्तस्यतु इहत्यं कैर्यं प्रारब्धसुकृतात्स्यादिति तत्फलन्नेति। इहत्य फलेभक्ति प्रपत्योस्तारतम्य सद्भावेप्यामुष्मिक फले न तारतम्यमिति “विकल्पोविशिष्ट फलत्वा” दिति विकल्पो युज्यत इति। ननु, भक्ते नोपायान्तरानुष्ठाना त्पारतन्त्र्येपि किं तारतम्यं स्यादित्या शङ्क्यह। पारतन्त्र्यमेकरूपमिति। पारतन्नञ्च भक्तप्रपन्चयो रेकरूपं। उपायप्रपत्तिस्तु शक्ताशक्तादि भेदेन विधिनिबन्धनेति भावः। ननु, परमपदे स्वातन्त्र्यसैव “सस्वराड्भवति। स्वातन्त्र्यमतुलं प्राप्ये” ति ॥। (सा।सं।) स्तिकिं वैषम्यमित्यत्र तत्रनास्ति; पारतन्त्र्यादि कृतस्वरूप वैषम्यमपिनास्तीत्याह। अन्तिमेति। द्वयोरप्यद्यमुक्ति दशायाञ्च पारतन्त्र्यादिक मेकरूपमित्यर्थः। मुक्तौच पारतन्त्र्ये स्वातन्त्र्य

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४५९]]

मूलं- “पारतन्त्र्यं परे पुंसि प्राप्य निर्गत बन्धनः । स्वातन्त्र्यमतुलं प्राप्यतेनैव सहमोदते” १६ फल दशै ंङ्गळील स्वातन्त्र्य (pii कर्म वश्यकं सर्वविधकैङ्कर्य योग्य

फलपाद की निर्णीतम्

॥।

नग

(सा।दी।) पारतन्त्र्यमिति। परे पुंसि पारतन्त्र्यं प्राप्य, अनुसन्धाय। निर्गत बन्धनः, संसारान्मुक्त स्सन्नित्यर्थः।

Gumii। पारतन्त्र्यं परेपुंसीति। फलपादकी

(सा।स्वा।) यिऊं GoGo “सस्वराड्भवति” ढाङ्ग की श्रुतिकं वचनri१८६५८५ळं गति दर्शितैwmij gm &ত♚।

अकिञ्च न भक्ति योग

गतिं

[[९३०]]

तन्मूलाना IT T

प्रपत्ति

तत्स्थाने प्रपत्ति Gous००११४६०ggio सकिञ्चन

कं

worm] & IT अधि

नुकं भक्ति योगमे परम पुरुषार्थ साधक वेण्डुवदॆदुक्काग वॆऩ्गिऱ शङ्क wप्परिहरि m

शङ्क ै कारार्थलंmguLLm६० सङ्घ हिऊंळीpri।

(सा।प्र।) पायत्वस्यच भक्तप्रपन्न साधारणत्वाद्भक्ति प्रपत्योः प्रसादहेतुत्वस्यचा विशिष्टत्वान्मुक्तावप्यु भयोर्निश्शेषा विद्या निवृत्तेस्साधारण्याद्भगवदभिप्राय ज्ञाने विशेषाभावात्तत्क्रतु न्यायस्यच “सर्वंहपश्यः पश्यति - निरञ्जनः परमं साम्यमुपैति - छिद्यन्ते सर्वसंशयाः क्षीयन्ते चास्यकर्माणि। नसुकृतन्नदुष्कृतं सर्वेपाप्मानोतो निवर्तन्ते - निचाय्यतं मृत्युमुखात्प्रमुच्यते - ज्ञात्वादेवं मुच्यते सर्वपाशैः। सोनुते सर्वान् कामान् सह ब्रह्मणाविपश्चिता - य एवं वेद - ब्रह्मणोमहिमानमाप्नोती” त्यादि श्रुत्य विरोधायोपासित गुणाप्राप्ति विरोधित्व मात्र परत्वस्यावश्य वक्तव्यत्वात् “सस्वराड्भवती” त्याद्य वगतस्वातन्त्र्यस्यच भक्त प्रपन्न साधारण त्वात्तस्यच स्वातन्त्र्यस्य कर्मपारतन्त्र्य निवृत्ति रूपत्वेन भाष्य कारैः “अत एवचानन्याधिपति” रित्यत्र निर्णीतत्वाच्चात्यन्त पारतन्त्र्याविर्भावस्य सर्वमुक्त साधारणत्वान्न स्वातन्त्र्य प्रयुक्त फलभेद इतिभावः।

जायमानकालीन भगवत्कटाक्ष वशात्परिपूर्ण भगवदनुभव परीवाह भूत कैङ्कर्य मेव स्वरूपानु रूप पुरुषार्थ इति ज्ञात्वा मुमुक्षवो भूत्वा भगवसङ्कल्प विशेषाद्भक्त्यनुष्ठानसामर्थ्यतद भाव रूपेण विभक्ताधिकारवन्तो भगवत्प्राप्तौतच्चरणार विन्दयोर्भरन्यासव्यतिरेकेणोपाय ॥।

(सा।वि।) उक्तत्वात्कथं कैङ्कर्य सिद्धिरित्यत्राह। पारतन्त्र्यं परेपुंसीति। परेपुंसिपारतन्त्र्यं प्राप्य, अनुसन्धाय। निर्गतबन्धनः, संसारान्मुक्त इत्यर्थः। स्वातन्त्र्यमकर्मवश्यत्वं प्राप्य तेनैवसह मोदते, तेनसहानन्दानुभव पूर्वक कैङ्कर्य भाग्भवतीत्यर्थः फलपादक, शारीरक चतुर्थाध्याये चतुर्थपादे “अत एव चानन्याधिपति रितिसूत्रे।

[[९९]]

(सा।सं।) बोधकवचन विरोधं परिहरति। पारतन्त्र्यमिति। ‘अत एवचानन्याधिपति” रिति सूत्रेनिर्णीतमित्यर्थः।

इत्थमुक्त विधं प्रपत्युत्कर्ष मेव वदन्नधिकारार्थं गाथया सङ्गृह्णाति - ॥।

[[४६०]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-

मूलं - Con Gीम्री, निऱ्कु निलैगळुक्केऱ्कु मऩ्बर्, मूण्डॊऩ्ऱिऩ् ॥। (सा।दी।) निवृत्ति धर्म निष्ठ

द्वैविध्यGi। GoDीत्यादि। GourQuo wor, प्रार्थनीय महाफलं। ०, मोक्षं। नाग की [B]♚Göf@$@bÈG, चिरकाल साध्यorrio क्षणकाल साध्य♚Gळं उपाय [i) & (@bÈं - भीली sunoj GuD, पूर्व सुकृत विशेष मूला किञ्चन्यादि BC योग्यminpuri। भगवदनुभवेच्छु कण्ठाळा अधिकारिका।, लाकं ( योग्यLDINGGIT उपाय की

अद्योगिका।

(सा।स्वा।) Gour@मित्यादि। GourQuo Gur, प्रार्थनीय Liner महाफलं। ०, मोक्षं, GT गেङ्ग Gri muyi job pm कण्ठ, चिरकालसाध्य way क्षण कालसाध्यमाuji h♚ उपाय - ), पूर्व सुकृत वैचित्रिur। T♚G LDii, योग्य भगवदनुभवेच्छु कण्ठना, मां चिरकाल साध्योपाय, मां क्षण कालसाध्योपाय । कण्ठ Gorming व्यवस्थित DIs योग्यता सकिञ्चनाकिञ्चनाधिकारि कबाòrmulq। @orm] G। Goon उद्योगिलं॥।

K।TEE)

(सा।प्र।) शून्या भवन्तीत्याह Color Gb Quwीत्यादिना विधिवगैयाल् वेण्डुम्बॆरुम् पयऩ् वीडॆऩ्ऱऱिन्दु नीण्डुङ्गुऱुगियुम् निऱ्कुम् निलैगळुक्केऱ्कुमऩ्बर् मूल विऩैमाऱ्ऱुदलिल् मुगुन्दऩडि पूण्डऩ्ऱि मऱ्ऱोर्बुग

mur on इत्यन्वयः Color Qib, स्पृहणीयं। Q, महाफलं G, मोक्षः - m], इति। अलं, ज्ञात्वा।ली, विधिः भगवत्सङ्कल्पात्मक भाग्यमितियावत् - १, प्रकारः।, भाग्यपरिपाक प्रकार विशेषेण - १५६००, दीर्घी भूय। ह्रस्वीभूयच - mpg, वर्तमानयोः - mosÈG, स्थित्योः - यस्मिन्नुपायेचेतनै रनुष्ठातृत्वेनाति चिरकालं स्थीयते, यस्मिं श्चोपाये क्षणमेवानुष्ठातृत्वेन स्थीयते तयोर्भक्ति प्रपत्तिरूपोपाययो रित्यर्थः भक्ति प्रपत्यो रुचिताधिकारवन्त इत्यर्थः ♚ळं, उचिताः

ii, भक्ताः भगवत्प्राप्त्यभिलाषवन्त इत्यर्थः - मुमुक्षव इतिभावः - Dळा, प्रसक्ताभूत्वा -, कस्मिंश्चित् - किञ्चित्साधनं परिगृह्येत्यर्थः - ॥।

[[१]]

(सा।वि।) उक्तार्थं गाथयासङ्गृह्णाति। Color मिति। Cours, प्रार्थनीयं। Q, महाफलं। G, मोक्षः। ढाळा♚♚, इतिनिश्चित्य। की, अज्ञातसुकृत मूलक भगवत्सङ्कल्प रूप भाग्यवशात्। का०, अधिककाल साध्यतया दीर्घिभूय। muji, अल्पकालसाध्यतया ह्रस्वी भूयच। B♚Gळं, विद्यमानयोः। ०५ कंल, स्थित्योः - भक्ति प्रपत्योः। नळं, योग्याः। अळा, भक्ताः। छळा, एकस्मिन्नुपाये, ग, प्रविश्य। एकमुपायं साधनत्वेन परिगृह्येत्यर्थः।

(सा।सं।) Gor@मिति - CG, अपेक्षणीयमहत्फलं।, मोक्ष एवेति निश्चित्य - श्रीकी), सुकृततारतम्येन - Gio Guj♚Gims & G, अतिदीर्घकाल निष्पाद्याय भक्तेर्वा त्यल्प काल निष्पाद्यायाः प्रपत्तेर्वा - Giri, योग्याभगवति निरतिशयप्रीति मन्तः - ॥।

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४६१]]

मूलं-१४, गली, wmmis Gummi ॥१५॥

(सा।दी।), इष्ट प्राप्ति पर्यन्तानिष्ट निवृत्ति - ६ÖTD।, भगवत्पादार विन्द शरणागति m। opprism, Coupo शरण्य (pub उपाय - mori, priis - ॥ १५ ॥

[[९४०]]

निवृत्ति धर्मनिष्ठ स्वतन्त्राङ्ग प्रपत्ति फलाविळम्बतदभावैहिकभगवदनुभवरसाल्पत्व बहु (सा।स्वा।), संसारानु वृत्तिना मूलकन्द LDITI कर्मा। उपाय विरोधिwng प्राप्ति विरोधिwing २नान्ना भगवन्नि ग्रह सङ्कल्प [rison Gig। Long, निवर्तिकं पुल, भगवच्चरण १५०वा सादर

तत्प्रपत्ति wir of wormung। oppris, निरपेक्षोपायं। ww

ऒऩ्ऱिलैयॆऩ, @mjun Gurmomori, n। सकिञ्चन भक्तियोगं परम पुरुषार्थ साधन Lons Qu♚♚nguib उपाय विरोधि निवृत्यं शाकं Coum निरपेक्ष साधन OLDING अकिञ्चन®G प्राप्ति विरोधि निवृत्ति कण्ठाळ प्रपत्ति Coolgium उपाय विरोधिनिवृत्ति कण्ठाळ सकिञ्चन अC GD तात्पर्यम् - उपाय विरोधि प्राप्ति विरोधि &L

कळुडैय स्वरूपलंल अर्थ पञ्चकाधिकार व्याख्यान हूं ली ॥१५॥

क्क

ऩा

क्का

शेषत्व पारतन्त्रैक स्वभावाच्चेत न वात्सल्यादि विशिष्ट सर्वेश्वर उपाय LE याकं कर्तव्य Lons उपायDuring अधिकारिद्वैविध्यं। (सा।प्र।), कारणभूत पापानि - संसार हेतुभूत पापानीत्यर्थः - " निवर्तनाय तेषान्निवर्त नायेत्यर्थः - PG, मुकुन्द चरणौ। मोक्षप्रदस्य भगवतश्चरणा वित्यर्थः। Yan, स्वीकारः। _ङ्गी, अनाश्रित्य। Loppri, व्यतिरिक्तः कश्चित्, ४), रक्षकः।, एकः। Ima,

, नास्ति। ढाळा, इति यथोच्येत तथा poor, अतिष्ठन्नित्यर्थः ॥१५॥

तथा।orm,

GT GOT,

॥।

ननु मुमुक्षुत्वस्य मधुविद्यानिष्ठेपि विद्यमानतयातस्यापि भक्त्यनुष्ठानाद्भक्त इतिव्यपदेश्य त्ववत् (सा।वि।) DOWN, संसार कारणभूतपापानां Lopm, निवर्तने। Gym, श्रीमन्नारायण चरणारविन्द परिग्रहं विना। Loj pri, अन्यः कश्चन। ४८६०, रक्षकः। ०, नास्ति। ढाळा, इति यथोच्येततथा orpory, स्थिताः तद्वशीकरणं तच्चरणागतिरेव। “मा मेवयेप्रपद्यन्ते मायामेतान्तरन्तित” इति प्रमाणवशा दुभयाधिकारिणोपि भगवच्चरणावेवोपायोपेयत्वेन स्वीकृत्य स्थिता इति भावः ॥१५॥

[[६६]]

॥।

उभयोः फलाविळम्ब तदभावैहिक भगवदनुभव स्याल्पत्व बहु त्वाभ्यां वैषम्य माह (सा।सं।) GILI, अन्यतरोपायं परिगृह्य - Long, संसारमूले पापेच्छेत्तव्ये। PG♚$णीत्यादि - भक्त स्यापीति शेषः। मुकुन्द चरणद्वया श्रयणमन्तराभक्ति निर्वृत्तये तत्र तत्र प्रतिबन्धक निवृत्तयेच उपायान्तरं नास्तीति स्थिता अस्मदाचार्याः ॥१५॥

ननु भक्तस्य प्रपत्यनादरे का हानिः। उभाभ्या मप्येक रूप प्रपत्यादरे कथमुभयो र्भेद ॥। नर

[[४६२]]

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-

मूलं - प्रपन्नादन्येषां नदिशतिमुकुन्दो निजपदं, प्रपन्नश्चद्वेधा ॥।

(सा।दी।) त्वrison) विभाग Bipi। प्रपन्नादिति प्रपन्नश्चद्वेधा। स्वतन्त्राङ्ग प्रपत्तिभ्यां

द्वैविध्य ॥।

(सा।स्वा।)

प्रमाणrijzना

OLD

ळा / ८२। G Com? या सिद्धोपाय Lon

प्रशस्त वैभवळागळा अन्य

यै

उदाहरि

साध्योपाय मनुष्ठि♚ळा फल प्रदाता गळालं আलङ्क साध्योपायri/saflñल प्रमाण गुरु लघु रूपriss सिद्धिwn? । लघूपाय कङ्क गुरूपायली प्रवृत्ति दुष्कर्म मूल GILD। ब्रह्म विद्यै दूषि? सुकृत मूल सुकृत मूलत्वा विशेषाद्व्यवस्थित प्रवृत्ति MLT Own अधिकारि द्वैविध्यं @mung? किञ्च, अधि कार की विळम्बाविळम्बना पG अधिकारि भेदं माळाला २G CLD?

सद्वारक प्रपत्ति निष्ठ अमुख्या? वेदान्तेषु अमुख्य कृाळा उचितCon? फलं विळम्बितombnggib अदुक्कु मागवुवु मिङ्गुम् नडक्कैयाल् अवऩ् वु ऩागक्कुऱै यिल्लैयॆऩ्ऱिल् Gung। अद्वारक प्रपत्ति निष्ठीं तादृशानुभव अमुख्य क प्रसङ्गिunroom? “नार्हन्ति शरणस्थस्य” इत्यादिभि श्ल्शाघितळागळा अमुख्या ऩाऩ अवऩै अबुऩऩॆऩ्ऱत्ताऩ् BGCLor? ढाळाळी शङ्क कलना प्परिहरिur । अधि कारार्थसङ्ग्रहिऊं की। प्रपन्नादित्यादि। प्रपन्नादन्येषां, प्रपत्तिरूप साध्योपाय मना श्रितवता मित्यर्थः प्रपत्ति रेतादृश महिमशालि नीचेदसावेकैव सर्वेषां साधन मस्तुः किमत्र केषाञ्चिद्भक्ति रूप द्वारापेक्षया; तथाचाधिकारि द्वैविध्यासिद्धि रित्यत्राह। प्रपन्नश्चेति। चश्शङ्का निवृत्यर्थः प्रपन्नश्च सद्वारका द्वारक प्रपत्ति निष्ठत्व भेदेन द्विविध इत्यर्थः - तर्हि गुरूपाय प्रवृत्तौ दुष्कर्म मूलत्वादि विकल्पेन पूर्वोक्त दोष ॥

पू४

(सा।प्र।) भक्त स्यापिप्रपत्यनुष्ठान पूर्वकं भक्त्यनुष्ठानात्प्रपन्न इत्यपिव्यपदेशश्च स्यादित्यत्र “माम्प्रपन्नो विमुच्यत” इत्यादि प्रमाणात्तदप्य स्त्येवेत्याह। प्रपन्नादन्ये षामिति - मुकुन्दः प्रपन्नादन्येषां निज पदं नदिशति - प्रपन्नश्च सुचरित परीपाकभि दयाद्वेधा - एकस्य प्राप्तिर्विळं बेन - भजन सुखं विपुलं। परस्या शुप्राप्ति र्जीवित दशापरिमित रसेत्यन्वयः प्रपन्नादन्येषां प्रपन्न व्यतिरिक्तानां। नदिशति, नददाति। “दिश अति सर्जन” इतिधातु पाठः। अतिसर्जनं दान मित्यर्थः। मुक्तिं ददातीति मुकुन्दः। पृषोद रादित्वात्साधुः। निजपदं, “तद्विष्णोः परमम्पदं यत्र पूर्वेसाध्यास्सन्तिदेवा” इत्यादिभि र्विष्णुपदत्वेनोक्तं वैकुण्ठ मित्यर्थः। प्रपन्नश्चद्वेधा - सद्वारक प्रपत्तिनिष्ठः, अद्वारक प्रपत्ति निष्ठश्चेति। विळम्बक्षमोविळम्बाक्ष मश्चेत्यर्थः। ननुब्रह्मणो निरवधिकानन्दरूपत्व ।


(सा।वि।) प्रपन्नादिति - द्वेधा, सद्वारकोद्वारकश्चेति द्विधा। इदं द्वैविध्यं सुकृत परिपाकभेदा ॥।

(सा।सं।) प्रपत्ति मवलम्बित वतः पुनर्भक्ति परिग्रहः किं निबन्धनः - प्रपत्ये कावलम्बकस्यकोवातिशय इत्यत्र क्रमेणोत्तर माह - प्रपन्नादिति - अन्तरायापादक भगवन्माया प्राबल्यात्तदु त्तरणाय “मामेवये प्रपद्यन्त” इति भगवतैवोक्तेश्च भक्तेन प्रपदनानादरणे कृतेतस्यनिज ॥।

अधिकारिविभागाधिकारः

[[४६३]]

मूलंसुचरितपरीपाकभिदया । विळम्बे (त)न प्राप्तिर्भजनसुखमेकस्य विफुलं, परस्याशुप्राप्तिः परिमित ॥। (सा।दी।) हेतुः सुचरित परीपाक भेदतः। तयोर्मध्ये एकस्य भक्त भगवत्प्राप्ति विळम्बिकंg॥ श्री भगवद्भजन सुखं विस्तीर्णम्। प्रीतिरूप ज्ञान Long भक्ति आप्रयाणादनु वर्ति ६० Bur। परस्य, प्रपन्न_कञ्छ। आशु, देहावसान♚ली। परिमितरसा, परिच्छिन्न भगवदनुभव सुखा। (सा।स्वा।) स्स्यादित्यत्राह। सुचरितेति। गुरूपाय प्रवृत्तिरपिसुकृतमूलैव - नच सुकृतमूलत्वावि शेषादधिकारि द्वैविध्यहानिः। नानाविध प्रवृत्ति धर्म प्रापक सुकृतेष्विव मोक्षोपाय प्रापक सुकृतेष्वप्य पर्यनु योज्य परिपाक वैचित्र्य सम्भवा दतोत्रन कोपि दोष इति भावः किञ्चेत्यादिनोक्तस्य चोद्यस्य परिहारं सूचयन्नधिकारि द्वैविद्य घटकं तयोः फलभेदञ्च सङ्गृह्णाति विळम्बेनेत्यादि। एकस्य, द्विविधयोः प्रपन्नयोर्मध्ये एकस्य। सद्वारक प्रपत्ति निष्ठस्ये त्यर्थः - प्राप्तिः, परिपूर्ण ब्रह्मानु भवात्मिका मुक्तिः। विळम्बेन, प्रारब्ध कर्मावसान पर्यन्तकाल दैर्घ्येण भवति। भजन सुखं, भक्ति योगरूप भगव दनुभवा नन्दः विपुलं, अपरिमितं। भक्तियोगस्य निरतिशय प्रीतिरूपत्वादिति भावः परस्य, अद्वारक प्रपन्नस्य - परिमित रसा, भक्तियोग तुल्य निरतिशय प्रीत्यभावाद्भगव दनुभव कैङ्कर्ये ष्वल्पानन्द युक्तेत्यर्थः तथाच द्वयोरपि क्वचिदं शेसमुत्कर्षस्य ॥। (सा।प्र।) ज्ञानेप्येकस्य तत्प्राप्ति विळम्बाक्षमत्वं परस्य तत्क्षमत्वञ्च नोपपद्यत इत्यत्राह - सुचरितेत्यादि, कस्यचिद मृताधिक सुखानुभव सामग्री सद्भावादेवं वैषम्य मित्यर्थः। भक्त प्रपन्न योर्मध्ये कस्याधिक सुखानुभव सामग्ग्रस्ति; कस्याल्पसुखानुभव सामग्ग्रस्तीत्याकाङ्क्षायामाह। विळम्बेतेति। एकस्य। भक्ति योगनिष्ठस्य। प्राप्तिर्विळम्बेत। “उपाय भक्तिः प्रारब्धव्यतिरिक्ताघनाशिनी"त्यादि प्रमाणाद्याव त्प्रारब्धानु भवं भगवत्प्राप्तिः विळम्बितास्यात् - किन्तु भजनसुखं विपुलं “प्रीतिपूर्व मनुध्यानं भक्ति “रित्युक्त भक्ति निष्ठस्य निरस्तातिशयाह्लाद सुखभावैक लक्षणं भगवदनु सन्धान सुख मधिकं - परस्य, तद्व्यतिरिक्तस्य। विळम्बा सहस्य प्रपन्नस्य - आशुप्राप्तिः, भगवत्प्राप्तिरा शुभवति - किन्तु जीवितदशापरि मितरसा, भक्तिनिष्ठस्येव प्रीति रूपापन्न तैल धारावद

॥।

(सा।वि।) दित्याह। सुचरितेति - फलाविळम्बेन कारण भूताद्वारक प्रपत्ति निष्ठाधिकारोत्यन्त सुकृतवशेनलभ्यत इतिभावः - एकस्य, सद्वारकप्रपत्ति निष्ठस्य। भजनसुखं, प्रीतिरूपानुध्यानं। विपुलं, अधिकं। परस्य, अद्वारक प्रपत्तिनिष्ठस्य। आशु प्राप्तिः, एतद्देहावसाने इच्छाकालेवा प्राप्तिः।

(सा।सं।) पदं नप्रद दातीति प्रथम पादाशयः - सुचरितात्यन्त परिपाकात्प्रपन्नः अद्वारक प्रपन्नः। अस्या शुप्राप्तेः - तद भावात्प्रपन्न स्सद्वारक प्रपन्नः तस्य प्राप्ते र्विळम्बि तत्वादिति तयोर्नैक रूपप्रपत्यादरः पुनर्भक्ति परिग्रह प्रयोजकञ्च भजन सुखवैपुल्यं भक्त्यधिकारश्च प्रपत्येकावलम्बकस्य आशुप्राप्ति रेवातिशयः। जीवितदशायाः परिमितरसत्व मस्यानन्य प्रयोजनत्वा पादक भगवत्कृपाकार्यत्वा दतिशय रूपमेव। फलभक्तिमतः प्रपन्नस्य ब्रह्मानुभवभोगोपि सांसारिक ॥

॥।

[[४६४]]

मूलं-

व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे-

की रसाजीवित दशा ॥२१॥

इति कवितार्किकसिह्मस्य सर्वतन्त्र स्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कट नाथस्य वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्य त्रयसारे अधिकारि विभागाधिकारोष्टमः।

(सा।दी।)

श्रीमते निगमान्त महादेशिकायनमः

आप्रयाणं भक्त्यनु वृत्यभावा ॥२१॥

इतिश्री सारदीपिकायां अधिकारि विभागाधिकारोष्टमः।

(सा।स्वा।) क्वचिदंशे तद भावस्यच तुल्यत्वादुभयोरपि मुख्यत्वस्य न काचित् क्षति रितिभावः ॥ २१ । ।

इतिश्री सारास्वादिन्यां अधिकारि विभागाधि कारोष्टमः।

(सा।प्र।)विच्छिन्न स्मृति सन्ततिरूप भगवदनु सन्धानाभावादादेहपात मल्पसुखमित्यर्थः ॥२२॥

इतिश्री सारप्रकाशिकायां अधिकारि विभागाधिकारोष्टमः।

(सा। वि।)

परिमितरसा, परिच्छिन्न भगवत्कैङ्कर्येतिभावः ॥२१॥ इतिश्री सारविवरिण्यां अधिकारि विभागाधिकारोष्टमः।

(सा।सं।)त्वान्न प्रयोजनमितिहिस्फुरति। अत एवंविधः प्रपन्न स्सर्वधाभ्यर्हित एवेति भावः ॥ २१ ॥

इतिश्री सारप्रकाशिका सङ्गृहे अधिकारि विभागाधिकारोष्टमः।