मूकालावर्तान् -
श्रियै नमः
श्रीमते रामानुजाय नमः
श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः
॥ मुमुक्षुत्वाधिकारः ॥
(प्र।)
(सा।दी) पारम्यं श्रीमतो विष्णोःप्रदर्श्याथाधि कारिणः । मुमुक्षासिद्धयेदोषस्संसारस्योपवर्ण्यते ॥ ॥
(सा।स्वा) प्रधान प्रतितन्त्रj@griİळी अधिकार चतुष्ट
निरूपितं अर्थ (COL
ज्ञानमुपासनादिना ं
मोक्षोपायत्वेन चोदित LL
@uppoा निरूपणं निरर्थक
LD१Gp? उपाय
भी
मोक्षोपायाधि कारिun & कण्ठ शा
उपयुक्त लीळा निरूपणं सार्थकं नाश मोक्षोपायाधि कारित्वोप युक्तQLD६१६गाऊंĐnGCLDIT? Qjg शरीरात्म भावादि ज्ञान की कंQuigujib मोक्षेच्छा तदुपाय ज्ञानमाव्रpoiठना मुमुक्षुकण्ठाळा अधिकारि नाग, नाना वेदान्तिक
अङ्गीकरिकण्ठ Gun? Lagu क्षुद्र पुरुषार्था सक्ति
मोक्षोपायानुष्ठान♚ली
अधिकार ? शुलळun@g। अन्वय व्यतिरेकाभ्यां व्यभि चरित Loon? @ ज्ञान pib प्रयोजनान्तरासक्ति राहित्य pii समुदित Lori अधिकारि विशेषण LDTig अन्वयव्यतिरेक व्यभिचारशङ्कावकाश Gum राज्यादिसुख is Gi, स्वर्गादि भोगril (१, प्रत्यक्षादि saggi, शास्त्र risangiii उकृष्ट पुरुषार्थ [१] [६] प्रति पन्ना की
ङ्गळ अयÇली मङ्ग आसक्ति Com? उत्कृष्ट पुरु षार्थ त्वेन प्रमाण सिद्धrijfggi आसक्ति॥।
छ
(सा।प्र) एवमधिकार चतुष्टयेन मुमुक्षोपयोगितया सम्बन्धेन सहप्राप्य प्राप्तृविरोधिनां स्वरूपं दर्शितं - इतः परं पाप्तुरुपायाधिकार स्वरूपं दर्शयति - तव्र रहस्यव्रयसारार्थभूत भरन्यासानुष्ठानोप युक्तमाकिञ्चिन्य विशिष्टानन्य गतित्व रूपप्रपत्त्यधिकारं दर्शयिष्यन्नुपोद्घाताधिकारे “ईश्वरस्यच सौहार्द" मित्यादिना - आचार्य प्राप्तिहेतु तयोक्तस्य भगवत्कटाक्षस्य “जायमानंहि” इत्यादिनावगतं मुमुक्षाहेतुत्व माचार्योपदेशद्वारैव युक्तमित्याचार्योपदेशरूपेणाधिकार चतुष्टयेन सम्बन्धादि प्रतिपादकाध्यात्म शास्त्रार्थेयथा॥।
(सा।वि) एवं प्रति तन्त्र निश्चयाधिकार मारभ्य अधिकार चतुष्टयेन मुमुक्षो रुपयोगितया॥।
(सा।सं) इत्थमर्थषट्केण सह पर देवतापार मार्थ्येज्ञातेपि विरक्त्यभावेन मुमुक्षुत्व मिति॥।
[[३९६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
(सा।दी) मुमुक्षा हेतु कङ्कलबा सङ्ग्रहिकं कीpin कालावर्तानिति - प्रलयान्, अतिचिरजीविनामपिग्रसनात्॥।
(सा।स्वा) पीली मोक्षसुखी qurs प्रसङ्गिung? निषिद्धनिवृत्तिuji अहङ्कारममकार निवृत्ति विशेषितं। मोक्षोपायाधिकारोपयुक्त अन्य ग
त्तु सॊल्लादेदाऩॊऴिवाऩेऩ्? अवैयुम् इव् कणि Aकबुरत्ताले ताऩे सिद्धिकं@sum Garm wing सिद्धि groor? किञ्च, आत्माojig देहेन्द्रियादि वैलक्षण्यज्ञानं भगव त्कैर्यं स्वरूप प्राप्त पुरुषार्थं ढाळामं शेषत्वादि ज्ञानbur उप युक्त LDIळील लढालीकंळ ul (कङ्क आतङ्क वैलक्षण्यकं शतं तत्व प्रयाधि कार की निरूपि? ६७া@LC पीलकण्ठ शङ्क कलाप्परिहरिकाळङ्ग G मोक्षोपायाधि कारि स्वरूपलंल व्वधि कार निरूपिङ्ग अर्थ सङ्गहि कीpri। काला वर्ता नित्यादिum॥ कालस्य, आवर्तान्, क्षण घटिकादि रूपेण, अहोरात्रादि रूपेण, वत्सरादि रूपेण, युगादि रूपेण, कल्पादि रूपेणच परिभ्रमणानि - एषामावर्त त्वोक्त्या महा प्रवाहा वर्तस्य स्वान्तः पतित पुरुष परिभ्रमणा द्यापादकत्व वद्गर्भजन्म जरामरणादिभि र्भूयोभूयः परिभ्रमणा पादकत्वं तस्य चाति दुस्सहत्वं, अनु परतत्वं॥।
कळै
(सा।प्र) वदवगतेतत्फलभूतमुपायानुष्ठानोपयुक्तं मुमुक्षुत्वन्दर्शयत्यस्मिन्नधिकारे-तव्रप्रथमं “तापत्रयातुरैर मृतत्वाय स एव जिज्ञास्य” इत्येतदनु सरन्प्रकृति प्राकृत पदार्थानां कालविशेषापादित विविध वैषम्य युक्त स्वरूपशोधन पूर्वकं भगवन्तं परम पुरुषार्थं स्वस्य तदनुभवयोग्यताञ्च विजानतस्संसारा सह्यतां दर्शयति कालावर्तानिति - यद्वा एवं प्रधान प्रतितन्त्राधिकार मारभ्याधिकार चतुष्टये नोक्तानां शेष शेषिभावादि सम्बन्धार्थ पञ्चकतत्त्वव्रय परदेवतानां ज्ञानस्य फलम्बन्धासह्यतानु सन्धान विशिष्टमुमुक्षुत्व मित्यस्मिन्नधिकारे दर्शयति - तव्र प्रथमम्बन्धासह्यतां सहेतुकां दर्शयति - कालावर्तानिति - कालावर्तान्प्रकृति विकृतीः कामभोगेषुदोषान्ज्वालागर्त प्रतिमदुरितोदर्क दुःखानुभूतिं स्वपरनियतं याथातथ्यं यच्चदिव्यम्पदन्त त्काराकल्पं वपुरपिविदन् कःबन्धं तितिक्षेत्यन्वयः। कालावर्तान्, अहोरात्र पक्षमासऋतु अयन वत्सरादीनां चक्रवत्परिवर्तमानतया स्वान्तः पतितानवशान्कृत्वाधोधउच्चावर्तवदावर्तमानान्कालभेदान्। एवं विधकालचक्रकृतान् कार्यभेदानाह॥।
(सा।वि) सम्बन्धेन सहप्राप्यप्राप्तृ विरोधिस्वरूपेषुदर्शि तेषु इदानीन्तत्स्व रूपज्ञानेनमुमुक्षाजायत इत्याह। कालावर्तानिति। कालावर्ताः, कालविकाराः। क्षण, घटिका, प्रहार, दिवस, मास, संवत्सर, युग, ब्रह्मकल्पादिरूपाः। तेषांस्वसमीप वर्तिग्रसन सामर्थ्या दावर्तत्वरूपणं - तान्विदन्जानन् कः बन्धं तितिक्षेत। कालविकारैः ब्रह्मादयोपिनिगीर्यन्ते। “महाबलान्महावीर्या ननन्तधनसञ्चयान् - गतान्कालेन महता कथाशेषान्न राधिपा” निति संसारे सर्वमनित्यमिति जानन्कः बन्धं॥।
(सा।स) वैराग्यपरिकरानेक ज्ञानसहिता दुक्तज्ञानान्मुमुक्षुत्व रूपोपायाधिकारसिद्धि मुपपादयितुं अधिकारान्तरमारभ माणः तत्प्रतिपाद्यं सङ्गृह्णाति। कालावर्तानिति - आवर्तवद्भम्भ्रम्यमाणसर्ग॥।
मुमुक्षुत्वाधिकारः
मूप्रकृतिविकृतीः कामभोगेषुदोषान् ज्वालागर्त प्रतिमदुरितो दर्क दुःखानुभूतिं । ॥।
[[३९७]]
(सा।दी) प्रकृतेस्सूक्ष्मायाः। विकृतीः, महदादि रूपाः। अज्ञानादिजननीः। काम भोगाः, ऐहिकामुष्मिक सुखानु भव रूपाः - तेष्वल्पा स्थिरत्वादि दोषान्। ज्वालागर्त सदृशीं दुरितानां पापानां। उदर्कः, उत्तर फलं। तदनुभव रूपा नरक दुःखानुभूति स्ताञ्च॥।
।
(सा।स्वा) अत्यन्तपारवश्यापाद नेनस्वेच्छयाक्वचिदपिविश्रमसम्पादनस्याशक्यत्वञ्चव्यज्यते। प्रकृति विकृतीः, प्रकृतिः मूल प्रकृति : तस्याः प्रळय दशाया मत्यन्तज्ञान सङ्कोच मुखेनाचित्कल्पा पादक तया वचेतन मत्र विविक्षितं। विकृतयो महदादयः। तेषां सृष्टिदशायां देहादि द्वाराविपरीत ज्ञानादि बहुविधा नर्था वहत्वेन वचेतनं विवक्षितं। कामभोगाः, ऐहिकामुष्मिक सुखानुभवरूपाः तेष्वल्पत्व, अस्थिरत्वादिदोषान्। ज्वालागर्त प्रतिम OLD की। दुःख विशेषणं। ज्वाला गर्तं । पुट पाकवदति दुस्सहत्वं द्योतित LONTS/। दुरितानां, पापानां। उदर्कः, उत्तरं फल मित्यर्थः। दुरिताना मिदान सुखरूप तयाऽनु भूयमानानां कथं प्रति॥।
(सा।प्र) प्रकृति विकृती रिति। “अष्टौ प्रकृतयः षोडशविकारा” इत्युक्तान्प्रकृति महदहङ्कारपञ्चतन्माव्ररूपान् शरीर प्रकृतिभूतान्पदार्थान् एतैरारब्धदेहाश्रितान् ऐकादशेन्द्रिय पञ्चमहाभूतरूपान्विकृति शब्दवाच्यान्विकारां श्चेत्यर्थः - कामभोगेषुदोषान्, काम्यन्त इतिकामाश्शब्दादयः - ऐहिकामुष्मिकैश्वर्यभोगेषु। दोषान्, अनिषिद्धेष्वल्पत्वास्थिरत्वादयः निषिद्धेष्वनर्थादयश्चतान् - ज्वालागर्तेत्यादि। ज्वालया पूर्णोगर्तो ज्वालागर्तः तस्य प्रतिमं, प्रातिकूल्येन तत्तुल्यं। उदर्कः फलमुत्तरमित्युक्तेः दुरितारम्भकः “अद त्तदोषेण भवेद्दरिद्रोदारिद्य दोषेणकरोतिपापं पापादवश्यं नरकं प्रयाति पुनर्दरिद्रः पुनरेवपापी” त्यादि प्रमाणाद्दुरितारम्भकत्वं दुःखानुभवस्येति भावः - तथा विध दुःखानुभव मित्यर्थः॥।
•
(सा।वि) तितिक्षेते त्यन्वयः तथा प्रकृति विकृतीः, प्रकृतेस्सूक्ष्म रूपाया विकृती र्महदादिविकारान्। परिशुद्धात्मनि देहात्मभ्रमादि हेतुभूतान्विदन् कःबन्धन्तितिक्षेतेत्यन्वयः। “आ ब्रह्मभुवनादेते दोषास्सन्ति महामुने । अतएवहि नेच्छन्ति स्वर्ग प्राप्तिम्म्मनीषिण” इत्याद्यप्यत्र द्रष्टव्यं। कामभोगेषुदोषान्, “मांसासृक्पूय विण्मूत्र स्नायुमज्जास्तिसंहतौ । देहेचेत्प्रीतिमान्मूढो भवितानरकेपिस” इत्युक्तप्रकारेण दोषान्विदन्जानन् कःबन्धन्तितिक्षेत। ज्वाला गर्त प्रतिमा, ज्वालागर्त सदृशीयादुरितानां “यद्बह्मकल्पनियतानुभवेप्यनाश्यन्तत्किलिबषं सृजतिजन्तुरिहक्षणार्धे" इत्युक्त ब्रह्महत्यादि पापानां। उदर्कः, उत्तरफलभूता। दुःखानुभूतिः, नाना विधरोगदुःख सुरूप सुगुण पुत्रदारादिवियोग दुःख प्राप्तमहाराज्या द्यैश्वर्य नाशरौर वादि
(सा।स) संहारादिकालान्। कालावर्त विषय प्रकृति तद्विकारान्। दोषान्, अल्पास्थिरत्व, अन्तवत्व, दुःखमिश्रत्व, दुःखोदर्कत्व विपरीताभिमान जनकत्वादीन् - इहामुत्र चानु भाव्य दुःखानां ज्वालामय गर्त्त वदति दुस्सहत्वस्यदुरित फलकत्वस्यच प्रत्यक्ष शब्दाभ्यां सिद्धतयातादृश दुःखानु॥।
[[३९८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूयाथातथ्यं स्वपरनियतं यच्चदिव्यं पदं तत् ॥।
(सा।दी) स्वपर नियतं, स्वस्य परस्य ब्रह्मणश्च नित्य व्यवस्थितं। स्वाभाविकं यथावस्थित स्वरूपं शेष शेषि भावादि। यच्चदिव्यं पदं, अप्राकृतं परमं पदं तद्वैलक्षण्यमित्यर्थः। काराकल्पं॥।
(सा।स्वा) कूलत्वमितिशङ्कावारणार्थमुदर्केत्युक्तिः। स्वपरनियतं याथातथ्यं, जीवेश्वरयोर्व्यवस्थितं शेष शेषि भावादि रूपं स्वरूप प्राप्त स्वामि कैङ्कर्य साम्राज्य योग्यता पादकं स्वाभाविकाकार मित्यर्थः यद्दिव्यं पदं, अप्राकृतस्थानं। तच्चेत्यर्थः अव्रयत्तच्छब्दा भ्याम्परिपूर्ण भगव दनुभव प्राप्ति हेतु भूतस्य दिव्य पदस्य पूर्वोक्त सकल दोषरहित त्वेन निरतिशय कल्याणत्वा दिनाच प्रमाण प्रसिद्धिर्धोत्यते। कारा कल्पंव पुरपि, कारा गार सदृशं प्राकृतं स्व॥।
।
(सा।प्र) स्वपरनियतं याथातथ्यं, स्वस्मिन्नियतं ज्ञातृत्व, भोक्तृत्व, परतन्त्रत्व, भगवदनन्यार्हशेषत्व, अनन्य शरणत्वानन्य प्रयोजनत्वादि रूपस्वाभाविकाकारं। परनियतं, सर्वस्मात्परेऽस्मिन्पुरुषे नियतं, श्रियः-पतित्वान न्तज्ञानानन्दस्वरूपत्व, हेय प्रत्यनीकत्व, स्वाभाविकानवधिकाशया सङ्ख्येय कल्याणगुणाकरत्व, स्वाभिमतानुरूपैक स्वरूपाचिन्त्य दिव्याद्द्भुत नित्यनिरवद्य निरतिशयौ ज्वल्यसौन्दर्य सौगन्ध्य सौकुमार्य लावण्य यौवनाद्यनन्त गुणनिधिदिव्य रूपोपेतत्वो भयविभूतिशरीरत्व, जगत्सृष्ट्यादिव्यापारलीलत्वादि स्वरूपयाथात्म्यं चेत्यर्थः - यच्चदिव्यम्पदं, “तद्विष्णोः परमं पदं सदापश्यन्तिसूरयः - देहनाकम्महिमानस्सचन्ते यत्रपूर्वे साध्यास्सन्ति देवाः - ब्रह्मणस्चेतनादूर्ध्वतद्विष्णोः परमम्पदं । शुद्धंसनातनञ्ज्योतिः परम्ब्रह्मेतितद्विदुः । रम्याणिकामचाराणिविमानानिसभास्तथा । आक्रीडाविविधाराजन्पद्मिन्यश्चामलोदकाः । एतेवैनिरयास्तात स्थानस्य परमात्मनः । लोकं वैकुण्ठनामानं दिव्यंषाड्गुण्यसंयुतं । अवैष्णवानामप्राप्यङ्गुणव्रयविवर्जितम् । सभाप्रासाद संयुक्तंवनैश्चोपवनैश्शुभैः । वापीकूपतटाकैश्च वृक्षषण्डैश्चमण्डितम् । अप्राकृतं सुरैर्वन्द्यमयुतार्क समप्रभम् । प्रकृष्ट सत्वराशिन्तङ्क दाद्रक्ष्यामिचक्षुषे” त्यादीष्वत्यन्तोकृष्टतया प्रसिद्धं परमम्पदं - चकारेण परिपूर्णानुभव कैङ्कर्यादि स्तथाविधपुरुषार्थ स्वरूपानुरूपत्वादिर पुनरावृत्यादिश्च समुच्चीयतेकाराकल्पंवपुरपि, यथाराज्य परिपालनार्थ सिह्मा सनाधिरोहर्णास्य सार्वभौमराजकुमारस्य कारागारे स्थितिरपितुःखायैवभवति तथानित्य सूरिव॥।
(सा।वि) नरकाद्यनुभवसमस्त दुःखानुभूतिं - विदन्कःबन्धन्तितिक्षेत। तथास्वपरनियतं याथातथ्यं, स्वनियतं याथातथ्यं स्वात्म याथात्म्यं। ज्ञानानन्दस्वरूपत्व, ज्ञानगुणकत्व, अणुपरिमाणत्व, देहादि विलक्षणत्व, भगवदेक शेषत्व रूपं। परनियतं याथातथ्यं परयाथात्म्यं। कल्याण गुणा करत्व, हेयप्रतिभटत्व, सर्वशरीरित्व, सर्वशेषि त्वादिरूपं विदन्कःबन्धन्तितिक्षेत। दिव्यं पदंयत्तच्च “एतेवैनिरयास्तात स्थानस्य परमात्मन” इति यदपेक्षया स्वर्गब्रह्मसभा प्रभृतयो नरकतुल्यास्तादृशाप्राकृत शुद्धसत्वस्वरूपं जानन्कः बन्धं तितिक्षेत - काराकल्पं, राजकुमारस्य कारागृह॥।
(सा।सं) भूतिञ्च, स्वपर नियत यथावस्थितस्वभावञ्च, दिव्यपद वैलक्षण्यञ्च। वपुः काराकल्पमितिच॥।
मुमुक्षुत्वाधिकारः
मूकाराकल्पं वपुरपि विदन् कस्तितिक्षेतबन्धम् ॥
[[३९९]]
(सा।दी) राज कुमार भूतस्य स्वस्य कारागार सदृशं। परिपूर्ण ब्रह्मानुभवतिरोधानात्। वपुरपि, मांसासृक्पूयादिमयं अशुचित्वादि दुष्टं पाञ्च भौतिकं शरीरञ्च। विद्वान् पुमान्॥।
(सा।स्वा) देहञ्च। कारागारं, moSG। राजकुमारस्य कारागृहवन्नित्यसूरुितुल्यभोगार्हस्य चेतनस्य स्वोचित भोग प्रति बन्धकं स्वच्छन्द विहार विरोधि स्वस्वामि वृत्तान्तादि परिज्ञान विरोधि स्वस्यानुचित स्थानभूतं दुर्विषहं नानाविध क्लेशात्म कञ्चेति भावः। विदन्, जानन्। अव्र काला वर्तादीनां वचेतनं स्थिर प्रतिष्ठित ज्ञान रूपं विवक्षितं। क स्तिति क्षेत बन्धमिति बन्धासहिष्णु तापादकतयाक्तेः। तितिक्षेत, सहेत। बन्धं, कर्मशृङ्खलितत्वङ्क स्तिति क्षेतएवं विध ज्ञान PoLw
सहि॥।
(सा-प्र) त्स्वाभाविकापहतपाप्मत्वाद्यष्टगुणकतया स्वतस्सर्वज्ञत्वाद्यर्हस्यतत्सङ्कोचकरेदेहेसुखोत्तर तयास्थितिरपि दुःखायैव भवतीतिकारागार कल्पत्वमितिभावः - अपिशब्दोववुष्यपक्ष अविनाशित्वमपि समुच्चिनोति - उक्ता कारान्सर्वान् जानन् कोवाबन्धं सहेत न सहेतैवेत्यर्थः - पूर्वार्धेन कालप्रकृत्योस्स्वपरिणाम विशेषैः कामभोगादि दोषहेतुत्वाभि धानात्तत्वव्रयाधिकारार्थानां बन्धासह्यताजनकत्वं दर्शितं - आत्मनोचित्सं सर्गस्य तदैक्यभ्रम हेतुत्वेन अत्यन्तानर्थ करतयातस्य परिहार्यत्वमभि प्रेत्योक्तं काराकल्पंवपु रपीति - यच्च दिव्यम्पदमिति प्राप्याद्यर्थ पञ्चकाधिकारार्थस्य बन्धासह्यता हेतुत्वं दर्शितं - स्वपर नियतं याथा तथ्यमिति सम्बन्धज्ञानादेः प्रधान प्रति तन्त्राधिकारार्थस्य बन्धासह्यता जनकत्वं दर्शितं - स्वपरनियतं याथातथ्यमितिपरदेवता॥।
(सा।वि) सदृशंवपुश्चविदन् सकल दुःखाकरं सकल हेयास्पदञ्जानन्कः बन्धन्तितिक्षे तेत्यर्थः।
अव्रमूलमन्त्रस्थपदै रहङ्कारममकार निवृत्तिज्ञानकथनान्मूलमन्त्रार्थ स्वरूपङ्किञ्चिदुच्यते। मूलमन्त्रः पदव्रयात्मकः। तव्र प्रथमपदं प्रणवः। नम इति द्वितीय पदं। नारायणायेति तृतीयं पदं। प्रणवः, अ। उ। म्। इतिवर्ण व्रयात्मकः। तव्र अ इति लुप्त चतुर्थी कम्पदं सर्व रक्षकं सर्वजगत्कारणभूतं सर्व शेषिणं श्रियः-पतिमाह। उकारोवधारणार्थ। म्, इत्येत द्ज्ञानानन्द स्वरूपं ज्ञानगुणकं देहादि विलक्षणं स्वयं प्रकाशं जीवमाह। तथाचायं वाक्यार्थः। म्, देहादिविलक्षणो ज्ञानस्वरूपोजीवः अकारवाच्याय नारायणायैव भवामि जीवस्तदीय देहेन्द्रियादि सर्वं भगवदीय मेव नान्यदीयमिति। नमइत्येतत्पद द्वयात्मकं। एतच्च पूर्ववाक्य शेषतया उत्तरवाक्यशेषतया स्वातन्त्र्येणच त्रिधान्वेति पूर्ववाक्य शेषतयान्वये। म्, जीवः अहं। मः, जीवस्य मम। नशेषी भवामीति स्वशेषत्वाभिमान निवृत्तिः। स्थानतोन्वयेः ममस्वरक्षणार्थव्यापारः स्वस्यनास्तीति स्वस्वातन्त्र्य निवृत्तिः। उत्तर वाक्य शेषतयान्वये नारायणायैव सर्वविध कैङ्कर्माणिस्युःममनकिञ्चि त्स्यादिति स्वाधीन कर्तृत्व, स्वार्थ कर्तृत्व॥।
(सा।सं) विदन् कस्संसा राख्यं बन्धन्तितिक्षेत। सहेत। कालावर्तादिके गुरूपदेश मुखेन ॥। एक
[[४००]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मू- Q४ शव्वर्थ १६० ना अध्यात्म शास्त्री॥।
(सा।दी) केवलात्महितैषी संसार सम्बन्धं सहेत ॥१७॥
मुमुक्षै प्रवृलीकं
। क्रमलं मुमुक्ष्वधिकारि
१४५६ @क्रम की निवृत्ति धर्मrial Co mii।इत्यादि महाचूर्णि m। क्रम सङ्की
प्रथम पर्वलंmलकण्ठाळीpi। QGurm। ूव्वर्थ /i१८ना, प्रति तन्त्राधि काराद्यर्थ॥ ५६०६१।
(सा।स्वा) झडितितन्निवर्त नोपायल CPC ६mq ॥१८॥
Qणी अधिकार चतुष्टयार्थ निरूपण वैयर्थ्य शङ्कै विस्तरेण उत्तर Luius लं देवता पारमार्थ्य निष्कर्षं मोक्षोपायाधि कारि wins उपयुक्त GITL @&& अलड़कीकण्ठीpri। Qug यित्यादि wn। @iquor अव्यवहित पूर्वाधिकारोक्त रीत्या १८६०६ना, कार्यत्व, कारणत्व, कर्म वश्यत्वा कर्म वश्यत्य, शुभा श्रयत्वा शुभा श्रयत्व, मुमुक्षू पास्यत्वानु पास्यत्व, परिमित फल प्रदत्वा परिमिति फलप्रदत्वादि रूप। १८७१ देवता पार मार्थ्योप युक्तार्थ १५६० Gurung। अध्यात्म शास्त्र१८) Quorg/ सात्त्विकेतिहास पुराणादि शुक दिव्य प्रबन्धrisarg उपनिष कुङ्किं आऴ्वार्गळुडैय
Dorming।
नील, संशय mis
विपर्य यादिsarp सोपपत्तिकLDIB निष्कर्षिकं ८। Lopp अर्थ risin Gurav उपदेश मात्र @pg देवता पारमार्थ्यं रहस्य व्रय निष्ठngi प्रमाणोपपलंही का निष्कर्षि अधिकार♚ली Qui own। g पर देवता पारमार्थ्य निष्कर्ष वधि कार♚ली) @gmaiLG की स्वरूप प्राप्त कैचर्य प्रति सम्बन्धि विशेष परिज्ञान । योरक्तो विरक्तोऽ परमात्मनि” की अवस्थै
परमै॥।
(सा।प्र) पारमार्थ्याधिकारार्थस्यापि बन्धासह्यता हेतुत्वमुक्तं ॥५८॥
“परमात्मनि
एवं श्लोके सङ्ग्रहेण दर्शितं पूर्वाधि कारोक्तार्था नान्तत्व ज्ञानस्य मुमुक्षाजनकत्व प्रकार माह - व्वर्थ [१०]] इति। तत्व हित पुरुषार्थेषु तत्व स्वरूपं दर्शितं। हित स्वरूपं दर्श यिष्य न्तव्राधिकारं दर्शय तीत्यपि सङ्गति र्द्रष्टव्या। तव्र प्रथम मचिद्विलक्षणत्वे॥।
ङ्ग
(सा।वि) स्वाधीनभोक्तृत्व, स्वार्थ भोक्तृत्वनिवृत्तिरिति ॥ ५८ ॥
एवञ्च प्रथमं शास्त्रतो देहादि वैलक्षण्य मात्मनोज्ञात्वानन्तरं परलोकगमनयोग्यत्व निश्चयेन पारलौकिक पुरुषार्थयोग्यतां निश्चित्य नरकादिभ्यो भीतःपश्चा दाधेयत्वादिलक्षित स्वरूप विशेष ज्ञानेन भगवत्कैङ्ङ्कर्य प्राप्त्यपेक्षा योग्यो भूत्वापेक्षित सर्वार्थ सङ्ग्राहक मन्त्रार्थानुसन्धानेन निवृत्तसर्वाहङ्कार ममकारः स्थिर प्रतिष्ठित ज्ञानः क्षुद्रविषयेभ्यो निवृत्तो, निवृत्ति धर्मेषु प्रवृत्तो, मोक्षाधिकारी भवतीति महावाक्येनाह। ॥ Q६। अर्थ[i] [६०] इति । अर्थ []॥॥
(सा।सं) यथा र्थतो जाते मुमुक्षाज निका संसार विरक्ति भवत्ये वेति भावः॥।
(१)
मुमुक्षुत्वाधिकारः
[[४०१]]
मू - स्वयम्प्रकाशत्व, ज्ञातृत्व, कर्तृत्व, भोक्तृत्व, शरीरित्वाणुत्व, नित्यत्व, निरवयत्व, छचेतन दहन क्लचेतन शोषणाद्यनर्हत्व, वृद्धि ह्रासरहितस्वरूपत्वादिना आत्माकं विशेषणीभूत देहेन्द्रियादि
परलोकगमनदेहान्तर प्राप्तियोग्यत्व ॥।
वैलक्षण्यकं ५६००१
(सा।दी) स्वयम्प्रकाशत्वेत्यादि। अध्यात्म शास्त्र प्रतिपन्नLDITor - स्वयम्प्रकाशत्वादि Qu तात्पर्यं। द्वितीय पर्वñi।
(सा।स्वा) कान्तित्वं।
उपयोगñल विशेषिलंल
मोक्षोपायाधिकारिunms
वित्यादि॥॥
परदेवता प्रीणनैकवेष निवृत्ति धर्मप्रवृतङ्की मंळं अन्तरङ्ग हेतु
Qu४ बहुमुखLons उपयुक्त QL
।
surro मं
निर्देशि । बहुमुखions उपयुक्त loor ज्ञापित
Lo की लीCp। नीतत्व त्रयाधिकारी निरूपितं अर्थ नॐ) देहेन्द्रियादि व्यावृत्यंशं मोक्षोपायाधिकारोप युक्तombulgo उपपादिक pi। स्वयम्प्रकाशत्वेत्यादि। निरवयवत्वेति। तत्व व्रयाधि कार♚ली अणुत्वं माळी निरवयवत्व (pio सिद्धQLD
५०।५/ छचेतनेत्यादि। तत्व व्रयाधि कार मुंलीं निरूपित्त अर्थ [f]६) जीवस्वभाव प्रमाणं मागणी मुण्डी “अच्छेद्योय मदाह्योय मक्ले द्योशोष्य एवच” ढाङ्ग की गीता वचन (pio विवक्षित Quin॥ देहेन्द्रियादीत्यत्रादि शब्देन मनः प्राणधियां सङ्ग्रहः। ढाङ्ग ढाङ्गीली मम शरीरं ममेन्द्रिय मित्यादि व्यतिरेक प्रत्यक्ष विवक्षितं। तथाच वैलक्षण्यं स्वयं प्रकाश त्वादि रूप व्यावर्तकधर्म उपोद्बलितonoor @pg प्रत्यक्ष सिद्ध GILD। Qg स्वयं प्रकाशत्वादि धर्म (मं& देहेन्दियादि व्यावर्तकत्वं यथा सम्भवं ५G ना। आत्मा देहेन्द्रियादि विलक्षण ( ऊं ऊं मंQGpujib स्थूलोहं, काणोह मित्यादि सामानाधि करण्य प्रयोग, प्रतीतिs@Jळं, नीलोघट इत्यादिवत् अपृथक्सिद्ध विशेषणत्व प्रयुक्त rijslrm] ज्ञापिकं ऊं विशेषण भूतेत्युक्तिः। अव्रभूत शब्देन विशेषणत्वस्य सत्ता प्रयुक्तत्व प्रतीते रपृथक्सिद्धत्व लाभः परलोकेत्यादि। आत्मा॰jig देह वैलक्षण्यं देह आत्मा (Pyms।
(सा।प्र) नात्म ज्ञानस्यप्रयोजनं मुमुक्षेतिदर्शयति। स्वयम्प्रकाशत्वेत्यादिना। स्वयम्प्रकाशत्वशत्वाणुत्वादिनान्य निरपेक्षेण देह वैलक्षण्य मवगम्यते। एवमेव कर्तृत्व भोक्तृत्वादिना करण भूतेन्द्रिय वैलक्षण्यं; ज्ञातृत्वादिना धर्मभूत ज्ञानवैलक्षण्य मितिविवेकः ईश्वरविलक्षणत्वेन स्वरूप ॥।
(सा।वि) प्राप्य प्राघ्रादीन्। स्वयम्प्रकाशत्वेति देहव्यावृत्तिः ज्ञातृत्वेति धर्म भूत ज्ञानव्यावृत्तिः। कर्तृत्वेति करुणभूतेन्द्रियव्यावृत्तिः अणुत्वेतीश्वर व्यावृत्तिः। नित्यत्वेति मनोव्यावृत्तिः वेदान्तिमते मरसोऽनित्यत्वात् कैश्चिन्मनसोज्ञातृत्वाङ्गीकारात्तद्रीत्याज्ञातृत्वादिभिस्तद्व्यावृत्त्यसिद्धि शङ्कायान्नित्येत्युक्तं। देहादि वैलक्षण्येहेत्वन्तरतयापिनित्यत्व निरवयवत्वा द्युक्तिः छचेतनेति। “नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहतिपावकः । न चैनं क्लेदयन्त्यापोनशोषयतिमारुत'
(सा।सं) अथयाथातथ्य मेव स्वपरदिव्यपदादेरुप पादयति। स्वयम्प्रकाशत्वेत्यादिना। अथमन्त्रेण
[[४०२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मू - निश्चय♚ल६० सामान्येनलोकोत्तीर्ण पुरुषार्थ योग्यmi नरकपतनादिजन्मान्तर क्लेश[i] (६) ळं (५) अनुमी भव्यमङ्कीन कारण निवृत्तmi - आधेयत्व, विधेयत्व, शेषत्वाल्पशक्तित्व ॥।
(सा।दी)़़ लोकोत्तीर्णेत्यादि। अर्थकामव्यतिरिक्त पारलौकिक पुरुषार्थ रुचि
योग्यQu। तृतीयपर्व नरकपतनादीति। आदिशब्दात्तिर्यक्स्थावरजन्मादि गृहीतं। चतुर्थ पर्व माधेयत्वेत्यादि॥॥
(सा।स्वा) @riiनशिकं की कं परलोक गमनादि प्रसक्ति uuq। इन्द्रियादि वैलक्षण्य जङ्गली ज्ञातृत्व, कर्तृत्व, भोक्तृत्वादि इन्द्रियादि &C आत्मा
ज्ञातृत्वादि एं ूं
अनित्य
शाकं भोगार्थ Dinoor परलोक गमनादि
एैहिक व्यतिरिक्त पुरुषार्थ
विवक्षितं। सामान्येन योग्य
प्रसक्तिungmuy Gool लं। सामान्येनेत्यादि - लोकोत्तीर्ण त्वोक्ति
GILDIळं सङ्ग्रहीत LD) मोक्षरूप पुरुषार्थं
Qig सामान्य योग्यतै; स्वर्ग मोक्षादि रूप LOTTI लोकान्तरानुभाव्य LDIT IT पुरुषार्थ
Gluing अन्वयम्। Guogmon
अनुभविकण्ठon Qorms। शनी विशेष योग्यतै wrong, मोक्षं कैङ्कर्य पर्यन्त भगव दनुभव रूप
, ऊं। स्वरूप प्राप्त वैभव GILD आत्मा॰ कं५ देहेन्द्रियादि वैलक्षण्य ज्ञानं शेषत्वादिज्ञान ं विशेष योग्यतै
wingळं सामान्य योग्यतैकं उपयुक्तLDI
अलील। तथाच सामान्येन योग्यरा Quoगकील
[[४]]
छ
उपयुक्त Loipmu कङ्गळगी अनुपयुक्तत्वचोद्यं
?
ढाङ्ग की
ऎऩ्गिऱ
निरूपण
सिद्धिकं की
परलोकादिषु देहान्तरानुभाव्य
सुख । gur
অীं ा
भीतिऊं की निषिद्ध
परिहृतं। निषिद्ध निवृत्ति शङ्क@wiपरिहरिकं ६० कण्ठाळ या
TETE
उपपादिकंळीpri। नरकेत्यादि। @ig निरूपण
तथा विध दुःखलं
योग्यता पादकLDI
४४ PLIT GLD
निवृत्ति
५। शनी प्रधान प्रति तन्त्राधि कारकुण्डी गी निरूपणpiळं, तत्व व्रयाधि कार कुंली जीवनुकं ईश्वरा द्व्यावृत्ति निरूपणांश(pi, परदेवतापारमार्थ्याधिकारमुंली ब्रह्मादि८६५È(GTJ&L ६६००गीग ईश्वरात् व्यावृत्ति निरूपणांश pii - मोक्षोपायाधिकारोप युक्तombigui BIGळीpri, आधेयत्वेत्यादि)। अल्प शक्तित्वेत्यन्तं प्रधान प्रति तन्त्राधि कारार्थम्। चेतन स्वरक्षण की रुम् करुम् अल्लर् ऎऩ्ऱुम् इङ्गु सॊल्लित्तिऱे॥॥
(सा।प्र) ज्ञानस्यापि मुमुक्षा प्रयोजनमित्याह - आधेयत्वेत्यादिना - एवंस्वपर याथात्म्यज्ञानस्योपयोग उक्तः मेवसम्बन्धज्ञानस्याप्युपयोगस्स्वामिकैङ्कयपिक्षा जनकत्वेनद्रष्टव्यः॥॥
एव
(सा।वि) इत्युक्त प्रकारेणसर्वगतत्वादात्मनस्सर्वव्यापक तयाअतिसूक्ष्मत्वाच्छस्त्रादिभिर्व्याप्त्यनर्हत्वाद् व्याप्यकर्तव्यत्वात्छचेतनादिना द्यनर्हत्वमिति भावः। लोकोत्तीर्णेति। सामान्याकारेण लोकान्तरानुभाव्यपुरुषार्थ योग्योहमितिज्ञानवान्सन्नित्यर्थः। अम्मी, भीतः। Sim, कर्मभ्यस्सकाशात्फलसाधन कर्मपरित्यागी सन्नित्यर्थः, ईश्वरविलक्षणत्वेन स्वरूप ज्ञानस्यच मुमुक्षोपयोग इत्यभिप्रायेणोक्तं। आधेयत्वेति॥॥
मुमुक्षुत्वाधिकारः
[[४०३]]
मूअणुत्वाज्ञानसंशयविपर्ययदुःखादियोग्यत्वाशुभाश्रयत्वादिss Geous_roor विशेष्यभूतेश्वरव्यावृत्ति निश्चलं भगवत्कैर्न्यरूप Lorror स्वरूपाप्राप्त वैभव अपेक्षिकं कण्ठ योग्य ॥।
(सा।दी) वैभवñल, सम्पलं॥॥
(सा। स्वा) Q५५ अल्पशक्तित्वं तत्वत्रयाधिकारी अर्थ लब्धQLD / Lori - अणुत्वेत्यादिदुःखादियोग्यत्वेत्यन्तं तत्वव्रयाधिकारी गळा अर्थम्। अत्रादिशब्देनाल्प सुखत्वादिकङ्गृह्यते। अशुभाश्रयत्वादिकन्तु परदेवता पारमार्थ्याधि कार की अर्था ल्लब्धं। Qig आदि शब्द कं ल कर्म वश्यत्वादि ग्रहणम्। यी अल्प शक्तित्वादि LITT इश्वर व्यावृत्ति निश्चयांशं लाऊं वैभव कुंल अपेक्षितं - सर्वशक्त, विभु, अज्ञान संशयादि दोष रहितormi, शुभाश्रयILDI ईश्वर अभिन्न कं
मागिल् ऩोडु अभिन्नormi मुडिगैयाल् इवऩुक्कु अनवाप्त अपेक्षणीय। आधेयत्व विधेयत्व शेषत्व [i]८६@]६_T६ ईश्वर व्यावृत्ति निश्चयांशं वैभवकुं स्वरूप प्राप्त कैङ्कर्य रूपLDIT B अलीलङ्का अपेक्षिकं
कम्मुळं। या ईश्वराद्व्यावृत्ताय शेषत्वादि ऩागिल् इवऩ् अवऩ् तिऱत्तिल् कम्बण्ण स्वामि s♚ल Juiz
कैङ्कर्य
यिल्लादॊऴियुमिऱे। अदिल् पुरुषार्थ Logmium तुकं मुकं शेषत्वं। अकंल स्वामि Gram मॆऩ्गिऱ अपेक्षैकं५muruकं विधेयत्वम्। लळा अनर्ह@winning
। नित्यसूरि तुल्य
कृ।कृळा अन्य कं
आलं कैङ्कर्यत्तै
अपृथक्सिद्ध विशेषण अपेक्षिकं आधेयत्व ५। भेद साधक । ५ IT IT T आधेयत्वादिकील ऐक्य साधक तत्वमस्यादि सामानाधिकरण्य
कं
जीव १५ ईश्वर व्यावृत्ति निश्च& GLICLDI? GQ भेदसाधक आधेयत्वादि धर्म बहुकंलनाujjinsurã आलं सामानाधिकरण्यमन्यपरQLD ज्ञापिठलं काळ विशेष्यभूतेत्युक्तिः शाकं अन्य विशेष्य भूत तद पृथक्सिद्धविशेषण LDT जीवकील शब्दं तत्पर्यन्त LONDHğusjg सामानाधिकरण्यं जीवेश्वर योस्स्वरूपैक्य साधकLor LILLmj०५। भगवदिति। ig ईश्वर कैङ्कर्य रूपor Grou माट्टादॆऩ्ऱु करुत्तु।
GGG॥। (सा।प्र) ननुअध्यात्म शास्त्रैणैवतत्वज्ञान सिध्यामुमुक्षोत्पत्तेः किंरहस्यव्रयेणेत्या शङ्क्यअध्यात्म ॥। (सा।वि) २ळङ्गळा, विद्यमानायाः। विशेष्यभूतेश्वरस्य प्रधान - भूतेश्वरस्य। व्यावृत्ति, व्यावृत्तेः। निश्चय♚ल, निश्चयेन। स्वस्याधेयत्व, विधेयत्व, शेषत्वाल्प शक्तित्वाणुत्व अज्ञानसंशय विपर्यय दुःखादियोग्यत्वा शुभाश्रयत्वादि मत्वात्सर्वेश्वरस्याधातृत्व, विधातृत्व, शेषित्व, सर्व शक्तित्व, व्यापकत्व, सर्वज्ञत्व, शुभाश्रयत्वादि मत्वात्तच्छरीर भूतस्य ममाज्ञानादिना स्वरूपप्राप्तकैङ्कर्य रूप पुरुषार्थानुभवा भावेपि सम्बन्ध वशेनाहमपि स्वामि कैङ्कर्यस्ययोग्य एवास्मि तत्कथं चिदपि तत्कैङ्कर्यम्प्राप्तव्यमितितदपेक्षायुक्त इत्यर्थः। वैभवjmg अपेक्षिऊं ऊं ऊं (५, स्वरूपयोग्य ॥।
(सा।सं) स्वपर नियतयथावस्थित स्वभावज्ञानप्रकारं तद्ज्ञाननिवर्त्य अहङ्कारममकाराञ्ञ्च ॥।)
[[४०४]]
राय् अणिक्कुम्बोदु ॥। (सा।) ४२४ पुली
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
रमोऩदिरुबुत्तैक्कॊण्डु HKGHजिङ्गळै
रि ॥।
मागै
(H।T) वेण्डियिरुक्क रित्तदु इन्द
[[६]]
याले हृद्यमा
सेय् कॊण्डु अबसरिवु मामॆऩ्ऱु ऎरिप्पिक्कैक्कागवुम् f+af
पार् कूडामैयालन्द कऩ् इऩ्ऩाऩॆऩ्ऱु रिऩप्पिक्कैक्कागवुम् “eft aap eq stud: । *[q८ z :" ऎऩ्ऱुम् “स९ । वु ada angaa triad” ऎऩ्ऱुम् सॊल्लित्तिऱे - इऩि अबुअगारि कत्तुक्कु ३४४त्तैक्काट्टा निऩ्ऱुगॊण्डु अदिल् XTHIविऩ् Aera aत्ताले, ताऩे ३५FKHHAKAga fरिक्कुम् कत्तैयुम् काट्टुगिऱार् - ऎरि ऎरिऩ् अरियोल् - तिरु पुवुत्तैक्कॊण्डु HKGHजिङ्गळै अरक्कुम्बोदु ऎऩ्ऱु Aत्त वित्ताले इव्४१४४४वि पुगळिल्गारित्तुक्कु पुबुदीऩ् सॊल्लवन्ददॆऩ्ऩुमिडम् मॆगिऱदु HiKG४उङ्गळै त्तिरुबुवुम् मुदलाऩवत्तिले अञ्जÜक्क वेणुमॆऩ्ऱु इव् अरिङ्गत्तिले यिऱेसॊल्लप्पट्टिरुक्किऱदु - अप्पोदु अऩिबुऩगत्तै यॆऩ्ऱु सॊल्लवेण्डियिरुक्क H<GHउङ्गळै यॆऩ्ऱिङ्ङऩे सॊऩ्ऩदु कळुमिन्द <६४ङ्गळिले ३gHङ्गळॆऩ्ऱु कीऴ्च्चॊऩ्ऩत्तैयुम् Hक्कैक्काग। इङ्ङ ऩऩ्ऱिक्के अवु पुगत्तै यॆऩ्ऱिव्वळवे सॊल्लिल् Hङ्गळिन्द ५ङ्गळिलऩु पुङ्गळऩ्ऱु ऎऩ्ऱिप्पडि foqaa xiरियुण्डामिऱ। कॊण्डॆऩ्ऱु सॊल्लवेण्डियिरुक्क, तिरुत्तैक्कॊण्डॆऩ्ऱिप्पडि सॊऩ्ऩदुवुम् इङ्गुप्पुरिगिऱ ३५३K H४ Aafर्गळिल् नमाऩबडियैप् पऱ्ऱवत्तऩै। अल्लदु मऩ्ऩरिवुगळिऱ्काट्टिल् इदु अमाऩबडि यॆङ्ङऩॆ यॆऩ्गिऱ
पु। अवत्तिल् मागाद < कळ् वङ्गळागिऱऩविऱेयॆऩ्ऱु करुत्तु। अक्कुम्बो तॆऩ्ऱदु, ३=कङ्गळाऩ अविङ्गळुक्कु fपूर्ः पू-रिराम्बण्णुम्बोदॆऩ्ऱबडि। अरिऎक्कुप्पोदॆऩ्ऱिप्पडि इव् ३ करियुरियै रित्तु Aceत्त वित्ताले अविबुदुगत्तुक्कु" ऎऩ्गिऱ कत्तिले मुऩ्बुदा मरुळिच्चॆय्दुवैत्त पुरमागिऱदु। ७Aई अदुअ९४१त्तुक्कु मॆऩ्ऱुमिङ्गु
सॊल्गिऱ SEEK
शेषत्व
(सा।प्र) शास्त्रेणस्वपरयाथात्म्यावगमेपि देहानुवृत्ते र्वासनावशात्तदैक्यबुध्यनुवृत्तेः पौनः पुन्येनचशास्त्रपरिचयस्य शास्त्राणां विस्तृतत्वेनाशक्यत्वान्मुमुक्षादाढयनजायेतैव - अतस्सकलशास्त्र सङ्ग्रह रूपाष्टाक्षरेऽर्थेन सहपुनः पुनरनु संहिते सति मुमुक्षा दाढर्यं जाये तेत्यभिप्रायेणाह - सवपिक्षित सङ्ग्रह मानेति एतेन मूलमन्त्रस्य मुमुक्षा रूपाधिकार ॥।
(r।fa) gqdra fAजिः ॥।
(सा।i) f - रिरिरिो॥॥
-मुमुक्षुत्वाधिकारः
[[४०५]]
मू - प्रथमपदलंल तृतीयाक्षर ६० प्रतिपन्न DIon ज्ञानत्वाद्यनुसन्धान
अहङ्कारममकार १८६०ruji प्रथमाक्षर मुंलीं लुप्तचतुर्थिun
“त्वम्मे अहम्मे” नळील श्लोकी
•
देहातिरिक्तात्म स्वरूपतगुण
joor ॥
६० देहतदनुबन्धि
प्रतिपन्न LDING] तादर्थ्य कं
(सा।दी) तदनु बन्धिना, पुत्रादिना। २, शेषतै, स्वरूपं मदीयं ज्ञानादितद्गुण is (CT GILDC॥। (सा।स्वा) ममकारनिवृत्ति कक्षा एकदेशानुसन्धानफलितोपयोगविशेषQLD। ज्ञानत्वादीत्यत्रादिशब्देनज्ञातृत्वादि सङ्ग्रहः। अनुसन्धान की कुङ्किञ्छ लं ढाळाळीņ__♚$६० अन्वयम्। देहेति। देह अहङ्कारकं तदनु बन्धिका पुत्रादि की ममकारम्। तादर्थ्य ढाङ्ग की किन्तु आपकी भी मुण्डी अन्वयम्। २D, शेषलकृ। स्वस्वरूपलंली लाऊं ऊं अहङ्कारम्। स्वभिन्नवस्तु कं
LITE ८। ममकारम्। स्वभिन्नवस्तु धी)
in or यॊऴियत्तऩ्बक्कल् तऩक्कुरिमै निऩैप्पदुण्डो? वॆऩ्ऩ अदुवु मुण्डॆऩ्गैक् छठ त्वम्मे अहम्मे ढाळाळी अभियुक्त श्लोक उदाहरि। “त्वम्मे अहम्मेकुतस्तत्तदपि कुत इदं वेद मूल प्रमाणा देतच्चानादि सिद्धा दनुभव विभवात्सोपि साक्रोश एव । क्वाक्रोशः कस्य गीता दिषु मम विधितः कोत्र साक्षी सुधीरस्याद्धन्तत्वत्पक्ष पातीस इति नृकल हेमृग्यमध्यस्थ ॥।
(सा।प्र) सम्पादकत्वेनोपयोग इतिदर्शितं - इदं च स्थिरप्रतिष्ठित ज्ञानत्यत्रस्पष्टं। परस्परविलक्षण चिदचिदीश्वर स्वरूपयाथात्म्यावगमनिवर्त्येषु देहात्म भ्रमस्या मुष्मिकपुरुषार्थ साधनप्रवृत्ति प्रतिबन्धकत्वाद्देहात्म भ्रमो देहानु बन्धिषु ममकारश्च झडिति निवर्त्य इति प्रथममाह। प्रथम पदलंली इति देहवैलक्षण्य ज्ञानेन तादृशाहङ्कार ममकार निवृत्तावपि त्वम्मेऽहम्मेकुतस्तन् तदपिकुत इदं वेदम्लप्रमाणात् एतच्च नादि सिद्धादनुभव विभवात्तर्हि साक्रोश एव - क्वाक्रोशः कस्यगीतादिषुममविधितः कोव्रसाक्षी सुधीरस्याद्धन्तत्वत्पक्षपातीस इति नृकल हेमृग्य मध्यस्थवत्त्व मित्युक्तस्व स्वातन्त्र्य भ्रम स्स्वानु बन्धिषु ममकार श्चानुवर्तेतेति तावपि निवर्त्यावित्याह - प्रथमाक्षरीत्यादिना - कृष्ण, स्वातन्त्र्यं। स्वातन्त्र्यभ्रम निवृत्तावप्यन्य शेषत्व ॥।
(सा।वि) देहतदनुबन्धित
अहङ्कारममकार rijruji, देहे अहम्बुद्धिं तदनुबन्धिषु दारपुत्रादिषु ममकारं ममैतदितिबुद्धिं। देहातिरिक्त स्वरूपतगुण । नीली। ज्ञानस्वरूपोहमात्मा स्वतन्त्र इत्यहङ्कारादिसम्भावितमित्यत्र धनुर्मासे श्रीरङ्गराजपुरोहितैः श्रीपराशर भट्टारकै : प्रातःकाले श्रीरङ्गनायकस्याभिषेकानन्तर मार्द्रवस्त्रै रवस्थानमवलोक्य त्वम्मेस्वमिति जीवेनकलहे लिखितभुक्ति साक्षिष्वदिव्यप्रमाणेष्वपह्नु तेषुदिव्यप्रमाणाय प्रवर्तमानइव स्थितइत्युत्प्रेक्षा विषयतयोक्तंश्लोकं दर्शयति। त्वम्मेऽहम्मे इति। त्वम्मे, स्वमिति शेषः इतिरङ्गनायकस्य प्रतिज्ञा। अहं मे, अन्य शेषो नास्मि - स्वतन्त्रोहमिति जीवस्य प्रतिज्ञा - ईश्वरः पृच्छति, कुत स्तदिति ? त्वं ॥।
(सा।सं) देहे अहमिति बुद्धिरहङ्कारः - तदनु बन्धिषु पुत्रादिषु ममता बुद्धि र्ममकारः। २, स्वातन्त्र्यं देहातिरिक्त स्वरूपेपि स्वतन्त्रोह मितिधीरहङ्कारः। आत्मगुणज्ञानादौ ॥।
[[४०६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मू - मङ्की अहङ्कार ममकार ८६० rujii, मध्यमाक्षरी अवधारणार्थ “अन्य शेष भूतोहं” o “ममान्यश्शेषी” । अहङ्कार ममकार/ii८६oruji, मध्यमपदली प्रतिपन्नLontoor निषेधविशेष॥।
(सा।दी) शेषQDळाळी। अहङ्कारममकार rigoris। निषेधविशेषम्, स्वातन्त्र्यं किञ्चि
अध्याहरिं ।
(सा।स्वा) वत्त्वम्” श्लोक की
स्वरूप की कृष्णकं मात्रं वाचनिकorrul।b५gjib
“यस्यैतेतस्य तद्धन” GILD की न्याय
कृष्ण गुणान्नी कृणी
५५ßम्॥ मध्यमेति। @H।कं (अर्थान्तर CPL०५६) तद्व्यव च्छेदार्थं @ig अवधारणार्थ ढाळाq निर्देशिßलला। अन्येति। अव्र अन्य शब्दो भगव दन्यपरः अवधारणार्थ
आqumकुंवला कील शीली अन्वयम्। मध्यम पदम्, नमस्सु, निषेध विशेष लंल योजना भेद सिद्धाळा निरपेक्ष ॥।
अभिप्रेतQLD
काकीला कं
Quorg/
(सा।प्र) भ्रमोनुवर्तेत - सोपिनिवर्त्य इत्याह - मध्यमाक्षरीलिति - भगवदनन्यार्ह शेषत्वज्ञानेनान्य शेषत्व भ्रम निवृत्तावपि भगवत्समाश्रयण रूप स्व रक्षणार्थस्वव्यापारे अहमेव करोमीतिनिरपेक्ष कर्तृत्वाभिमान स्तव्र निरुपाधिक शेषित्वाभिमानश्चस्यात्, तावपिनिवर्त्या वित्याह। मध्यमपदमुं श्रीश्रीश्री
(सा।वि) तवैवेतिकुतः ? कस्मात्प्रमाणादित्यर्थः प्रतिपृच्छति - तदपितवकुत इति? तदपि अहन्त वैवेत्येतद पि तवकुत इत्यर्थः। ईश्वरोलिखितं प्रमाणमस्तीत्याह। वेदमूल प्रमाणादिति। “पतिं विश्वस्यात्मेश्वर” मिति प्रमाणादिति भावः। लिखितादपि प्रबलतरा ममाहंस्वतन्त्र इत्यनादि वासनानुवृत्ताबुद्धिः प्रमाणमस्तीति जीव आह। एतच्चानादि सिद्धादनुभवविभवादिति। बुद्धिसद्भावेसा (क्षेप) धन बुक्तित्वान्नप्रमाण मितीश्वर आह। तर्हिसाक्रोश एवेति। कुत्र केनाक्रोशः कृत इति जीवआह। क्वाक्राशः कस्येति ? गीतादिषु ममैवाक्रोशो स्तीतीश्वर आह। गीतादिष्विति। “ममैवांशो जीवलोके जीवभूत स्सनातनः । क्षेत्रज्ञञ्चापिमांविद्धि सर्वक्षेत्रेषुभारते’ त्यादिष्वितिभावः अत्र साक्षी क इति पृच्छति, कोव्रेति? उत्तरमाह। सुधीरिति। अर्जुन इतिभावः तर्हि “ज्ञानीत्वात्मैवमेमत” मिति त्वयै वोक्तत्वात्त्वत्पक्षपाती सतुसाक्षीनभवतीत्याह। हन्तेति। हन्तेति साक्ष्यभाव प्रतिपादन जनित हर्षे। इति नृकलहे, जीवेनसह विवादेमृग्यो मध्यस्थोयस्यतेन तुल्यं त्वञ्चवर्तसइति शेषः। मृग्य मध्यस्थवत्स्य इति पाठस्सुगमः साधयिता मध्यस्थाभावे दैवमेव प्रमाणीकृत्य आर्द्रवस्त्राणिधृत्वा दैवद्वारे प्रविशति तद्वत्तिष्ठसीति भावः कृण, स्वातन्त्र्यं। २००१LIT, यथास्यात्तथा, कील, सङ्कल्पिता वहङ्कारममकारौ। अहंस्वतन्त्रः तद्ज्ञानादयश्च स्वतन्त्रस्य ममैवेत्येवं रूपस्वातन्त्र्या भावेपि भगवदर्थत्वे प्यस्यब्रह्मरुद्रादि शेषभूतोहं तवशेषोनेत्यहङ्कार ममकारा उकारनिवर्तनीयास्त इत्याह। मध्यमाक्षरत्तिलिति। मध्यमपद मुङ्गी। स्वरक्ष णनिरपेक्षस्वतन्त्रोह मित्यहङ्कारः ॥।
उण्डाग,
(सा।सं) सप्रयोजनार्थतया स्वशेषमिति धीर्ममकारः - मध्यमाक्षरी - शेषत्व मनुमत्यच अहमेव नश्शेषीत्यर्थ कान्यशेषभूतोहमिति धीरयोगव्यवच्छेद निरस्याहं कारः - ममभगवदन्यश्शेषीति धीरन्ययोग व्यवच्छेद निरस्यो ममकारः - स्वरक्षणव्यापारे निरपेक्ष स्स्वतन्त्रोहमिति ॥।
मुमुक्षुत्वाधिकारः
[[८४०७]]
मू - स्वरक्षण व्यापार नंg
निरपेक्षस्वातन्त्र्यनिरुपाधिक शेषित्वाभिमानरूप] Soor अहङ्कारममकार ॥ ८ ६०० ruji, ८६ निषेधसामर्थ्य ६००० तृतीयपदी चतुर्थि अभिप्रेत भाविwnoor कैङ्कर्य पर्यन्तानुभव की फल कुंgius Qu फलान्तरानुभवन्याß स्वाधीनकर्तृत्व ॥
या
॥।
(सा।दी) Jio योजनाद्वय सिद्धDinon स्वातन्त्र्यशेषित्वनिषेधम्, स्वरक्षणेनिरपेक्ष स्वतन्त्रोहं तव्रनिरुपाधिक शेषी अहQLD की अहङ्कारममकार/ijrujib। फलान्तरं, स्वर्गादि। स्वाधीनकर्ताहं ॥। (सा।स्वा) स्वातन्त्र्यनिषेध, निरुपाधिक शेषित्वनिषेध
m।
कळै
कळै
अलङ्गकील भी अन्वयम्। निरपेक्षेति। निरपेक्षस्वतन्त्रोहं निरुपाधिक शेष्यहQLD GOLD अहङ्कारम्। मम निरपेक्ष स्वातन्त्र्यं मम निरुपाधिक शेषित्वममकारम् - इन्AqE साविन्दऩ्ऩाले यॆऩ्गिऱत्तुक्कुम् अडियऱुत्तॆऩ्गिऱ विडत्तिले ताऩे ३-४४ - स्वरक्षणार्थ व्यापार
अहङ्कारादिना निवर्ति FL @न्निषेधं फलjmgujzo४५ó अहङ्कारादि ५६०६०ा निवर्ति gor Gum शङ्कि सामर्थ्यjलङ्ग Gum प्रयोग - अलग निषेध कुङ्कQL सर्वगोचरत्व साबुषीत्ताले ताऩे यॆऩ्ऱबडि २ न्निषेधं स्वरक्षणार्थ व्यापार की अहङ्कारादि निवर्ति ं शृङ्गग्राहिकयाविशेषितं । निषेधिकं की लङ्गकं जीवकं स्वरूप प्रयुक्त पारार्थ्य पारतन्त्र्य [i) ८६rquins सर्वव्र शेषित्वस्वातन्त्र्य [i) ६०६ निषेधिकं (Ciquor कं नाना सर्व गोचरत्व सामर्थ्यं स्सामर्थ्य लळा फल अहङ्कारादि ५६ निवृत्त काळ - @न्निषेधं फली अहङ्कारादिक निवृत्ति कंलकण्ठ फल उपस्थित CLDI GQ शङ्किITOLD ST तृतीय पदलंली त्याद्युक्तिः - तादर्थ्य विहितैr चतुर्थी @jpg फल GLOWING अभिप्रेतेत्युक्तिः - इन्द ताम् पॆऱुगिऱ अयिल् इवऩ् पूऩैायिरुक्कैयालप्पोदु युण्डो? QQJÈ Quini - - मुक्तिदशैंggi भाविuTor फलßmgißs मुमुक्षु दशै भ्रमं Qom /। सर्वम्भगवदधीनं भगवदर्थ GILD इप्पडि ऎ यिरुक्किऱ इवऩुक्कु इप्पोदुदाऩ् इन्द एऩ् वरक्कूडुमो? Guা(flÈ ©Furi - फलान्तरेति - तत्व वित्तुकं ॥।
प्
क
या
य
(सा।प्र) मूलमन्त्रे मध्यम पदइत्यर्थः - स्वरक्षणार्थे स्वव्यापारे स्वातन्त्र्य शेषित्व भ्रम निवृत्तावपि शेष्यनुग्रहप्राप्ये शेषवृत्तिरूप भाविकैङ्कर्ये एैहिक फलान्तरानुभव न्यायेन स्वधीनकर्तृत्व भोक्तृत्व, स्वार्थकर्तृत्वभोक्तृत्व, प्रति सन्धानरूप भ्रमस्स्यात्। सोपिफलविरोधीतिनिवर्त्य इत्याह - @न्निषेध सामर्थ्य
पदस्योन्तरव्रान्वये तेतव्र विवक्षितं ॥।
इत्यादिना नमः
[[१]]
(सा।वि) निरुपाधिक शेष्यहमितिममकारः निषेध सामर्थ्यं कृळा, एतन्निषेधसामर्थ्येन तृतीयपदेनुषक्त नमः पदकृत निषेधेनेति भावः तव्रस्वाधीनकर्तृत्वादि भ्रमोहङ्कारः स्वार्थकर्तृत्वादि भ्रमोममकार इतिविवेकः। फलान्तरानुभव न्याय, स्वर्गाद्यनुभव न्यायेन॥।
(सा।सं) धीस्स्वातन्त्र्य पदाध्या हारेण नममस्वातन्त्र्यमिति मध्यमपद निषेध्योहङ्कारः मध्यम पद बोध्यरक्षण व्यापारं प्रति निरुपाधिक शेषिता ममे तिधीः रक्षणव्यापार शेषितापदाध्या हारेण ॥।
[[४०८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूभोक्तृत्व, स्वार्थकर्तृत्व, भोक्तृत्व भ्रमरूप]८६६० अहङ्कारममकार ८६० ji, यथायोग्यं आर्थomo । शाब्द on Quig स्थिरप्रतिष्ठित ज्ञान
(सा।दी) स्वार्थकर्ताह QILD विषय। स्वाधीनभोक्ताहंस्वार्थ भोक्ताहQDormनुभवली यथायोग्यमित्यादि। देहतदनुबन्धिfg, स्वरूपतदनुबन्धिनीgi, अहङ्कारममकार निवृत्ति ॥।
(सा।स्वा) फलान्तरानु भवी भ्रमं सङ्गulgaum GOLD ५५ßल। - स्वाधीनकर्तृत्वेत्यादि - स्वाधीनोहं करिष्यामी त्येवमादि रूपाभिमाना अवाहङ्काराः - मम स्वाधीन कर्तृत्व मित्येवमादि रूपाभिमाना ममकारा इति स्वय मेव भाव्यं - यथायोग्यमिति - देहे अहङ्कार निवृत्ति रार्थिकी - तदनु बन्धिषु मम कार निवृत्तिर्नमश्शब्दस्य नमम किञ्चिदिति योजनायां शाब्दी - नमम स्वातन्त्र्य मिति योजनायान्त्वार्थिकी - एव मन्यदप्यूह्यं।
। विपरीत वासनै मूल ris CL
gormula -
ना
वासनै ५०ruji BnL
छेदि
अहङ्कारममका
अत्यन्तानु वृत्तीला
Guns - शेषत्व पारतन्त्र्यादिना की मन्त्र♚ली अनुसन्धिकं Lungi पुनः पुनर्मनन रूपLDI Q व्वनुसन्धान ६० अनुकूल वासना Quiz विपरीत वासना की। ५-Qig यित्यादि - Qua Gung अहङ्कार ममकारrilsGlarmb अत्यन्तानु वृत्त स्वस्ववासनै CCL wmjung Gu @iig ज्ञानस्य प्रतिष्ठितत्व LIQUI; स्वतोविच्छेद - स्थिरत्व Lonoun; प्रबल विरोधिभिरपिविच्छेद Blow - स्थिर प्रतिष्ठित ज्ञान अनुवदिस्थिर प्रतिष्ठित ज्ञानत्वLD अधिकारि विशेषण LDT स्थिर प्रतिष्ठित Dog ज्ञान मात्र
POLIळा मोक्षोपाय कुण्डी ॥।
DILD
(सा।प्र) निषेधसामर्थ्ये नेत्यर्थः तव्रस्वाधीनकर्तृत्वभोक्तृत्वभ्रमोहङ्कारः - स्वार्थकर्तृत्वभोक्तृत्व भ्रमोममकार इतिविवेकः। आर्थBoji शाब्द Lomboji इति - देहतदनु बन्धि विषयाहङ्कार ममकारयोर्ज्ञानत्वरूपार्थान्नि वृत्तिः - नमः पदस्य पूर्वान्वये स्वातन्त्र्यस्वामित्वभ्रमयो श्शब्दान्निवृत्तिः तदेवाग्निस्तद्वायु स्तत्सूर्यस्तदुचन्द्रमा इत्यव्र स्थान प्रमाणेनोकारस्यावधारणार्थत्व दर्शनादव्राप्यवधारणार्थत्वे इतर शेषत्वरूपाहङ्कारस्य इतरस्वामित्व रूपममकारस्यच प्रणवे शब्दान्निवृत्तिः। लक्ष्मीवाचकत्वेपि पूर्ववान्वित नमश्शब्दान्निवृत्तिः। उभयाभावेप्यर्थान्निवृत्तिः। स्वरक्षणार्थ स्वव्यापारे निरपेक्षकर्तृत्व निरुपाधिक शेषित्वभ्रमयोः पदान्तरान्वय निरपेक्षनमश्शब्दान्निवृत्तिः। भावि कैङ्कर्ये स्वाधीनकर्तृत्व भोक्तृत्वप्रति ॥।
(सा।वि) इहतुस्वाधीनकर्तृत्वादि भ्रमः फलविरोधीतिनिवर्त्य इतिभावः। आर्थLDI ५६ मिति। देह तदनुबन्धि विषयाहङ्कार ममकारयो र्ज्ञानस्वरूपत्व प्रतिसन्धान निवर्त्यत्वा दार्थत्वं अन्यत्र शाब्दत्वमिति विवेकः
समूलं छित्वे त्यर्थः॥॥
(सा।सं) मे रक्षण व्यापार शेषितानेति मध्यमपद निषेध्यो ममकारः। ून्निषेधसामर्थ्य
इति
मध्यम पदगत निषेधकानन्त सामर्थ्येनै वेत्यर्थः। व्यक्त चतुर्थी सिद्धेकैङ्कर्येस्वाधीनक र्तृत्वधीः, कैङ्कर्य प्रति सम्बन्धि ब्रह्मानु भवेस्वाधीनभोक्तृत्व धीश्चहङ्कारः। तत्कैर्ये ॥।
मुमुक्षुत्वाधिकारः
[[४०९]]
मू- “लं भाण्डनायका-
॥
(सा।दी) आर्थं। स्थिर प्रतिष्ठितज्ञान निवृत्ति धर्मप्रवृ की सहकार्यन्तर LDÈ@supri अमित्यादि - अचिद्विषयानुभव मैश्वर्यं - दुःखोदर्कत्वं दुःखोत्तरत्वं यथा सम्भवमिति, दुःख मिश्रत्वेतां सम्भकं ऐश्वर्यादि दोषी
अनीत्यादि। ५ळं॥।
(सा। स्वा) प्रवृत्तिwn
प्रमाणम्।
अन्वयव्यभिचारदोष
Gurj
ज्ञापिकं कसं काळ। शुभ स्थिर प्रतिष्ठितज्ञान
L
@&_ub&&&
अन्वय व्यभिचरित LD Com ? मोक्षोपायानुष्ठान की
की शप्परि हरि
क्षुद्रपुरुषार्थासक्ति
धिकारी?
Q Qलं ज्ञान दोषसप्तकानुसन्धानादिजन्य वैराग्यादिक ं अधिकारि विशेषण QILD, राज्यादि सुख [iii] स्वर्गादि भोग उत्कृष्ट । प्रमाण सिद्ध [i] Ber
maji, दोषसप्तकादि ५०० ना विशदDI अनुसन्धिकं क्षुद्रपुरुषार्थं अासरियुम् तीर्न्दुविडुम् - इन्द ऎऎङ्गळॊऩ्ऱुमऩ्ऱिक्केयिदुक्कु ऎदिर् तट्टायिरुक्कै wo मोक्षसुखी आसक्तिjor_GLD सप्रमाण Lons उपपादिकीpi - Amris नीत्यादि अवस्थैयै Gurma। लं मा अल्पसार আलंÇ
कं
विषय [i) बा। Gm, अनुभवलं, या रसमल्पमा यालवत्तै विट्टॊऴिन्दे ऩॆऩ्ऱबडि। कण्डु केट्टिऩरिऩ्
GB त्यादि - ५६०, रूपवद्वस्तु कं ना अनुभवितं।॥॥
(सा।प्र) सन्धानस्य चोत्तरव्रान्वित नमश्शब्दान्निवृत्तिः। अनन्वये अर्थान्निवृत्ति रितिविवेकः नन्वियता प्रबन्धेन चिदचिदनु भवस्य त्याज्यत्वमुक्तं - तस्यत्याज्यत्वे किङ्कारणमित्या काङ्क्षायामचिदनुभवे दोषषट्क विवक्षया प्रथमं दोषाणाम्प्रमाणिकत्वमाह - ळिति - शाश्त्रेण परमपुरुषार्थयो निर्दोषत्व सदोषत्व ज्ञापने सत्ति क्षुद्रपुरुषार्थजिहासा, परमपुरुषार्थो पादित्साचजायेतेति भावः अब अल्प सारांस्तान्विषयानित्यर्थः
मला, अनुभूय शाळा विश्लिष्टोस्मि। एतेनाचिद्भोगस्यल्पत्वास्थिरत्वादिदोष उक्तः ६। दृष्ट्वा -।
(सा।वि) अलं ॥
OLDIÎ&(१५६१] ५६TL६९
अल्पसारां स्तान् विषयान्
।
iG♚m Gonp ना♚। अस्यार्थः। Amrism, अनुभूय। कळलं, “नजातु कामः कामना मुप भोगेन
शाम्य ती”ति जात वैराग्यः दूरं परिहृतवानस्मि। एव मचि द्विषयानु भवसुख स्यल्पा स्थिरत्वेन त्यागमुक्त्वा तद्विलक्षण स्वात्मानुभव सुखस्यापि परमात्मानु भवापेक्षयाल्पत्वात्त्यागमाह। कळङ्ग ॥।
(सा।सं) स्वार्थ कर्तृत्वधीः तदनुभवे स्वार्थ भोक्तृत्वधीश्च ममकारः - इत्थमहङ्कार ममकार द्वन्द्व पञ्चक राहित्य रूप स्वनियत याथात्म्यं मन्त्रतोज्ञेयमिति । इत्यन्ताशयः अर्थकामभोगेषु दोषानाह। অ♚ry॥ষनीलী। अलय, विषयान्। अनुभाव्य। mjg, विषयान्वियुज्य
तदनुभवम्परित्यक्ता। त्यादि। रूप शब्द स्पर्श ॥।
[[४१०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
-केट्टुऱ्ऱुमोन्दुण्डुऴलु मैङ्गरुवि कण्डविऩ्बन्दॆरिवरिय वळविल्लाश् श्री♚moruó। तस्मिन्प्रसन्ने किमिहास्त्यलभ्यं धर्मार्थकामैरलमल्पकास्ते । अन्तवत्तुफलं तेषां तद्भवत्यल्पमेधसां ।
(सा।दी) CsiLG♚m अल्पत्वे प्रमाणम्। - कैवल्याल्पत्वे प्रमाणम्। तस्मिन्प्रसन्ने । ऐश्वर्याल्पत्वे अन्तवत्वित्याद्यस्थिरत्वे -
(सा।स्वा) CBLO, शब्द [i] ५६० अनुभ/। २pm], स्पर्शिका। स्पर्शवद्वस्तु कंलना अनुभ विलं। Com। आघ्राण गळणी। गन्धना अनुभविQpq। २६७६, रसri१५०ना अनुभ ीलं। २
थी, की पञ्चेन्द्रिय ना। ; मध्ये अनन्त दुःखrijit Gurjug juLGLIC व्यापरि५६०५। काण्ठा शाळं, Qjg इन्द्रिय / ५ विषय सुखं इन्द्रिय [i) Boir] रूप रसादिष्वेकैक मात्र ग्राहिक बाळं तत्तद्वस्तु बनाना स्वाभाविक निरति शयानुकूल्य मुंह कं काणमाट्टामैयालु मिवै काट्टिऩ ४९ मायिरुक्कु मॆऩ्ऱु करुत्तु - तॆरिवरिय, @लतीलकण्ठ (Dur। पञ्चेन्द्रिय ngi Gu
अतएवेन्द्रिय॥कक्षा का सुख
अपरिमिति
.
अल्प - Amor। परिमिति सुखम्।
भगवदनुभवापेक्षया परिमित Lonoor कैवल्य सुख QILDrpig। किमिहास्त्य लभ्यमिति। भगवतिप्रसन्नेसति धर्मार्थ कामवदल्प Dòाली
नाना परम पुरुषार्थ coi लभिकण्ठ Gorming।
। ] तस्मिन्प्रसन्ने ढाङ्गळी पादjmguji mL शांg उदाहरिकृ। यं चिद चिदनुभव &@jÈ(६ अल्पत्व(pi भगवदनुभवलं।कं अनन्तत्व। अन्तवदित्यादि गुरुतेनर इत्यन्त मस्थिरत्वे प्रमाणं
शलंल भगव दनुभवानन्दस्यापरिमितत्वं
॥।
(सा।प्र) CBLO, श्रुत्वा, २, स्पृष्ट्वा। Com, आघ्राय। २६६, भुक्त्वा। २, वृथाकालयापनं कुर्वद्भिः पञ्चेन्द्रियैः - कळङ्गा, अनुभूत वैषयिक सुखं। Qur
Èjpori, अनुभूत वैषयिक सुखसदृशतया परिच्छिद्यज्ञातुमशक्यम्भगव दनुभवापेक्षयाल्पं कैवल्यं अनेना चिद्भोगस्याल्पत्व मस्थिरत्वं चिद्भोगस्याल्पत्वं चोक्तं - चिदचिद्भोगस्याल्पा स्थिरत्वादि दोष दुष्टत्वेस्मृति वचनानिदर्शयति - तस्मिन्प्रसन्न इत्यादिना॥॥
(सा।वि) CBLLg त्यादिना। ५६०००, दृष्ट्वा। CBLG श्रुत्वा। २। स्पृष्ट्वा। Guorijan), आघ्राय। २६००१६,
City भुक्त्वा, वृथाकाल यापनं कुर्वद्भिः। grijsoil पञ्चेन्द्रियैः। ५६६६ अनुभूतेन वैष यिकसुखेन। QgQ, ज्ञातुमशक्यं। अनुभूत वैषयिक सुखविशदृशतया एतादृशमिति ज्ञातु मशक्य मित्यर्थः। शनाय ून्ना, वैषयिक सुखापेक्षया परिच्छेदरहितं। मी, चिदनुभव सुखं कैवल्यं अचिद्भोगस्याल्पास्थिरत्वादिदोषदुष्टत्वेस्मृतिवचनानि दर्शयति तस्मिन्प्रसन्न इत्यादिना। अल्पत्वे प्रमाणं तस्मिन्निति। अनित्यत्वे प्रमाणं अन्तवदिति। ।
(सा।सं) गन्धरसेष्वत्यन्तासक्तिमत्पञ्चेन्द्रिय दृष्टसुखं। दुर्विज्ञेयं। भाङ्ग बहुकालानु भाव्यं। मी♚लीòाळं, स्वल्पसुखं। अनुभाव्यात्मनः अत्यन्ताणुत्वेनतदनुभवस्य इयदिति मानानर्हत्वात् ॥।
मुमुक्षुत्वाधिकारः
[[४११]]
मूअनित्यमसुखंलोकमिमम्प्राप्य भजस्वमां । महाबला न्महावीर्या ननन्तधनसञ्चयान् - गतान्कालेनमहता कथाशेषान्नराधिपान् । श्रुत्वानपुत्र दारादौ गृहक्षेत्रादि केपिवा । द्रव्यादौ वा कृत प्रज्ञो ममत्वङ्गुरुतेनरः । सर्वं दुःखमयञ्जगत् । स्वर्गेपि पातभीतस्यक्षयिष्णोर्नास्तिनिर्वृतिः । राज्येगृध्नन्त्य विद्वांसो ममत्वाहृत चेतनः अहम्मानमहापान मदमत्तानमादृशाः । आ ब्रह्मभवनादेतेदोषास्सन्तिमहामुने । अतएवहिनेच्छन्ति स्वर्गप्राप्तिम्मनीषिणः । ब्रह्मणस्चेतना दूर्ध्वं तद्विष्णोः परमम्पदं । शुद्धं ॥।
(सा।दी) सर्वं दुःखमयमित्यादि - दुःखमिश्रत्वे। स्वर्गेपीति दुःखोदर्कत्वे। राज्येग्रध्नन्तीति विपरीताभिमानमूलत्वे। ग्रध्नन्ति, अभिलषन्तीत्यर्थः कर्माविनाभावात्स्वाभाविकानन्दविरुद्धत्वंसिद्धं। एतेदोषाः, अल्पत्वादयः परम पदवैलक्ष्यण्ये प्रमाणं। ब्रह्मणस्सद नादित्यादि॥॥
(सा।स्वा) असुखमितिपदेनदुःखमिश्रत्वमप्यव्राभिप्रेतं। @rig इमम्प्राप्यभजस्वमा OLD की पदलं उदाहरिश अनित्यत्वादिदोषानुसन्धानं मोक्षोपायी अधिकारि विशेषण प्रमाण सिद्धमिति ज्ञापनार्थं - “श्रुत्वान पुत्रदारादौ” ढाङ्गळी श्लोक
उदाहरि@g अनित्यत्वादि दोषानु सन्धानं वैराग्य हेतु DIL लोकानुभव सिद्धमिति ज्ञापनार्थं। दुःखमयं, दुःख मूलत्वेन, दुःख मिश्रत्वेन, दुःखोदर्कत्वेनच दुःख प्रचुर मित्यर्थः स्वर्गे पीत्येत दुःख मिश्रत्वे दुःखो दर्कत्वेच प्रमाणम् - राज्येग्र ध्नन्ति इत्येत द्विपरीताभि मान मूलत्वे प्रमाणम् - ग्रध्नन्ति, अभिलषन्ति - नमादृशाः, मादृशास्तु नग्रध्नन्ति - अहम्मा नादि दोषा भावादितिभावः - आ ब्रह्मेति - एते दोषाः, अल्पत्वा स्थिरत्वादि दोषाः - चतुर्मुखैश्वर्यं मंा
दोष ना तुल्य ५८ mi
उदाहरितुण्ठभूः
आ ब्रह्म भवना लगळी वचन । अव्यवधानेन ब्रह्मणस्चेतना दूर्ध्व QILD की श्लोकलंल उदाहरि♚लमा आलु मङ्गळ दोष
लोक (मं अकंल GILL परमपद
शुद्धं, रजस्तमोभ्यामस्पृष्टं। सर्वदोषैरस्पृष्टमितिवा
ब्रह्म भवन, Gurjव्यञ्जिकाळ -
(सा।प्र) सर्वं दुःखमयं जगत्। पातभीतस्येतिच दुःखमिश्रत्वमुक्तं। क्षयिष्णोरितिदुःखोदर्कत्वं राज्येग्नध्नन्तीत्यनेनाहं मानेत्य नेनचविपरीताभिमानमूलत्वं - आ ब्रह्मभुवनादितिश्लोकेस्वाभाविकानन्द विरुद्धत्वं विवक्षितं - मनीषिणः नेच्छन्तीत्युक्तेः - मनस ईशि त्रीबुद्धि र्मनीषा तद्वन्तो मनीषिणः। क्षुद्र पुरुषार्थानां स्वभाविकानन्द विरुद्धतया ततो निगृहीतान्तः करणा इत्यर्थः - नन्वनेक दोष दुष्टस्यापि सुखस्य निर्दोष सुखालाभे त्याज्यत्व मनु पपन्न मित्यव्र निर्दोष कल्याण गुणाकर भगव दनुभव रूप परम पुरुषार्थं दर्श यति। ब्रह्मण स्चेतनादूर्ध्व मित्यादिना - परम मित्यल्पत्वव्यावृत्तिः - शुद्ध मिति दुःख मिश्रत्वव्यावृत्तिः- (सा।वि) दुःख मिश्रत्वे सर्वं दुःख मयमिति दुःखोदर्कत्वेश्वर्गेपि पातभीतस्येति - विपरीताभिमान मूलत्वेराज्येग्रध्नन्तीति। स्वाभाविकानन्द विरुद्धत्वे आ ब्रह्मभुवना देत इति॥॥
(सा।सं) अनाधीङ्गा इत्युक्तं। अथदिव्यपदस्वरूपमाह - ब्रह्मणस्चेतनेत्यादिना - शुद्धं, शुद्धसत्वाल्पं ॥
[[४१२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूसनातनञ्ज्योतिः परम्ब्रह्मेति तद्विदुः । नतव्रमूढा गच्छन्ति पुरुषा विषयात्मकाः । डम्भलोभमदक्रोध द्रोहमोहैरभिद्रुताः । निर्ममानिरहङ्कारानिर्द्वद्वा स्संयतेन्द्रियाः । ध्यानयोगरताश्चैवतव्रगच्छन्ति साधवः । रम्याणि कामचाराणि विमानानि सभास्तथा । आक्रीडाविविधाराजन्पद्मिन्यश्चामलोदकाः । एतेवै नियरस्तात स्थानस्य परमात्मनः” इत्यादि प्रमाण अल्पत्वा स्थिरत्व, दुःखमूलत्व, दुःखमिश्रत्व, दुःखोदर्कत्व, विपरीताभिमान मूलत्व, स्वाभाविकानन्द विरुद्धत्व की अचिद्विषयानुभव दोषसप्तका ६० ruji, यथासम्भव (१०६०० LTT६०] चेतन मात्रानुभव दोष १८५,
(poor roor इव् अवुङ्गळुक्कॆदिर्दट्टाऩ ॥
(सा।दी) विषयात्मकाः, विषयासक्तमनस्काः। अभिद्रुताः, उपद्रुताः। निर्द्वन्द्वाः, शीदोष्णादि सहिष्णवः, सभा, आस्थानमण्टपः। आक्रीडाः, उद्यानानि॥॥
(सा।स्वा) ज्योतिः, स्वयम्प्रकाशं - परब्रह्म प्राप्ति देशत्वात् परब्रह्मत्वोक्तिः - नतव्रेति परमपदोत्कर्षप्रति पादन परेस्मिन्व चने विषयानुभवपराणां परमपदप्राप्तावयोग्यत्वकथनाद्विषयानुभवस्य स्वाभाविकानन्द विरुद्धत्वमप्युक्तम्भवति - निर्द्वन्द्वाः, शीदोष्णादि सहिष्णवः - सभाः, आस्थानमण्टपाः - आक्रीडाः, उद्यानानि - एतेवैनिरया इति - Qig एतच्छब्दं मोक्षधर्म प्रकरण “आमूनि यानि स्थानानि
अल वचन/
स्थानैक देश
देवाना ममरात्मना” GILD। यच्छब्देनोपात्त स्वर्गादि लोक पर ढाकं Courquऊं अन्य QULITCH “रम्याणि कामचाराणि” नळाली परLDIT शम्मात ñng GCC। परमात्म स्थान व्यतिरिक्त स्थानानान्निरयत्वं Goo प्रवृत्त Door आलंल प्रकरणं तत्तस्थान हीनान्ना उत्कृष्ट प्रदेश/i] (कण्ठ प्राधान्येन निरयत्व प्रतिपादन मॆऩ्ऱु काट्टुगैक्काग परQ] ५०० कङ्काल - दुःख मूलत्वं, भोगदशायां करणकळे बरादि प्रेरणायासप्रयुक्त दुःखमूलत्वं - दुःख मिश्रत्वं, शत्रुभयादि प्रयुक्त दुःख सङ्कलितत्वं - विपरीताभिमानः, स्वार्थत्वादि भ्रमः यथा सम्भवमिति, कैवल्य भोगस्य दुःखमूलत्वं दुःख मिश्रत्वञ्च नास्ति- ।
(स।प्र) सनातन मित्यनित्यत्व व्यावृत्तिः - परम्ब्रह्मेति स्वाभाविकानन्द विरुद्धत्व व्यावृत्तिः । नतव्र मूढागच्छन्तीत्यादिना विपरीताभिमान मूलत्व व्यावृत्तिः - निर्ममा निरहङ्कारा इत्यादिना दुःखोदर्कत्व व्यावृत्तिः
यथासम्भवं २_६_ITI इति - चिगोगे अल्पत्व विपरीताभिमान मूलत्व
॥।
(सा।वि) ढालीतं लLLाळा, प्रतिभूतेत्यर्थः। अव्र परमम्पद मित्यल्पत्वव्यावृत्तिः - शुद्धमिति दुःखमिश्रत्व व्यावृत्तिः, सनातनमिति अनित्यत्व व्यावृत्तिः परम्ब्रह्मेति स्वाभाविकानन्द विरुद्धत्व व्यावृत्ति;। नतव्रमूडा इति विपरीताभिमानमूलत्व व्यावृत्तिः निर्ममानिरहङ्कारा इति दुःखोदर्कत्वव्यावृत्तिः। अहङ्काराद्यनुवृत्तौ दुःखानुवृत्ति प्रसङ्गात्। यथासम्भवं २६० LITT६०, अल्पत्व विपरीताभिमान ॥।
(सा।सं) सनातनं, नित्यं, ज्योतिः, स्ययम्प्रकाशं। परम्ब्रह्मेतितद्विदुः - तत्परमप्राप्यमितिविदुः विषयात्मकाः, शब्दादि विषयासक्ताः। अभितोद्रवण मभिद्रुतिः तद्वन्तः अभिद्रुताः - आश्रयाननुगुणातिडम्भादिशालिन इत्यर्थः। निर्द्वन्द्वाः, शीदोष्णादिद्वन्द्व सहनस्वभावाः - यद्वा, विषय विरक्त्या विषसवियत्वभावाः। तत्कार्यं सम्यतेन्द्रियत्वं तद्द्दुष्टविषयवि मुखेन्द्रियत्वं। निर्दुष्टत्वाति ॥॥
मुमुक्षुत्वाधिकारः
[[४१३]]
मू - भगवदनुभवलं की वैलक्षण्य jogujii विशद अनुसन्धि “परमात्मनि योरक्तोविरक्तोपर मात्मनि” नाठाळी अवस्थैurmus “प्रवृत्ति लक्षणं धर्मं प्रजापतिरथाब्रवीत्” की प्रवृत्ति (सा।दी) उत्तरपर्व परमात्मनीत्यादि। भगवदुचितदितर वैराग्ययुक्तQws उत्तर पर्वम् प्रवृत्तिलक्षणमित्यादि - स्वर्गादि साधन ज्योतिष्टोमादिधर्मम्। ॥।
(सा।स्वा) केषाञ्चित्कैवल्यस्थानादेवमुक्तिसम्भवे दुःखोदर्कत्वमपिनास्तीति द्रष्टव्यं - भगवदिति - Qंত भगवदनु भवक्लंं।कं वैलक्षण्य; कल्याण तमस्थानादि विशिष्ट भगवत्स्वरूप विषयत्वम् - विशदDIT & अनुसन्धिलं@gorpg। परमपद सोपान की विरक्ति पर्वलगा ५६०० कङ्क ६० अल्पत्वादि दोष
ना तरतम भावापन्न । नाना प्रकार @gujoin पुनः पुनर्मननं णf Gurmq परमात्मनीति - परमात्मनिरक्तत्वावस्थैः “तत्संशेष वियोगक सुखदुःखस्तदेकधीः । भगवद् ध्यानयोगोक्तिवन्दन स्तुति कीर्तनैः । लब्धात्मे” त्यादिक)
q तदेक भोग रसिका कङ्कऊ। अपरमात्मनिविरक्त त्वावस्थै w “क्षेत्राणिमित्राणिधनानिनाथपुत्राश्वताराः पशवोगृहाश्च । त्वत्पादपद्म प्रवणात्मबुद्धेर्भवन्तिसर्वे प्रतिकूलरूपा” इत्यादिना अवस्थै - विशद अनुसन्धि अवस्थै Gum @व्विशदानुसन्धान
रु
व्ववस्थै
सिद्धिऊंलsumr flori परावरतत्व विवेक♚mi @व्विशदानु सन्धान भ ूळकण्ठ एवं विधावस्थै Dum मोक्षोपायी प्रवृत्ति चाधिकारानु प्रविष्टा तत्वज्ञान
या
अवस्थैjputs
तथा
उपाय प्रवृत्ति
कर्तव्य Dis
नियतैwioswalril (५ अन्वय व्यभिचार दोष तत्वज्ञानादि &_uJा अधिकारि Quirom? अधिकारिण, कृष्णकं उपाय अवलम्बिकं ? मुमुक्षुकं “त्वजधर्म मधर्मञ्चे” त्यादिना कर्तव्य मॊऩ्ऱुमिल्लै यॆऩ्ऱऩ्ऩो ङ्गळिल् सॊल्लुगिऱदु यॆऩ्ऩ वरुळिच् चॆय्गिऱार्। प्रवृत्तीत्यादि। मुमुक्षु m“भजस्वमा” rm “मामेकं शरणं व्रज” mo इत्यादि) कर्तव्य [i) धर्म/ना विशेषितं । विधिकं सामान्येन धर्म निवृत्ति प्रवृत्ति धर्म
निवृत्ति
upto
प्रवृ
मी धर्म प्रवृडीकण्ठ विधिमङ्कील भी निवृत्ति धर्म
grmb अवश्यं नानाCGB) उक्त शङ्कावकाशंna Gum / प्रवृत्ति धर्म QILDIL, निवृत्तिधर्मं ॥।
(सा।प्र) स्वाभाविकानन्द विरुद्धत्वरूपा दोषा इति भावः - एवञ्च वैराग्येणपुरुषार्थान्तर साधन निवृत्ति पूर्वकं निवृत्ति धर्मे प्रवृत्ति हेतुभूत मुमुक्षार्थत्वं उक्तप्रकारेण सप्रकार चिदचिदीश्वरप्रतिपादक मूलमन्त्रानु सन्धानं कार्यमित्यभिप्रायेणोक्तं - विशद अनुसन्धि इत्यादिना
॥।
(सा।वि) मूलत्व स्वाभाविकानन्द विरुद्धत्वं चिद्धोगे सम्भवद्दोषा इतिभावः-
(सा।सं) भोग्यत्व अनवधिक विपुलत्वादिना भगवदनुभवस्य कामभोगादि विरुद्धस्वभावत्वात् ढाली BLLळा इत्युक्तं - बन्धक कामनाधिकारकोधर्मः प्रवृत्तिधर्मः॥॥
[[१]]
[[४१४]]
मू-धर्म
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
निवृत्त, “निवृत्तिलक्षणं धर्ममृषिर्नारायणोब्रवीत्” ननकील
निवृत्तिधर्म [[]] ६० प्रवृत्ताङ्कना मुमुक्षुकं नाम अधिकारिका -
बदरिकाश्रमवासी अब्रवीत् ॥।
व्यवस्थै
परावर [] ६६ तत्व॥। सा-दीनिवृत्ति लक्षणं, संसार निवर्तकङ्कर्मज्ञानादिधर्मम्। नारायणः, सा-स्वा - ६, धर्मद्वैविध्यं प्रमाणसिद्धी शङ्किuno Dऊं शं प्रवृत्ति लक्षण मित्यादि वचन द्वय मुदाहरि। प्रवृत्तिः, मोक्षेतरफल सम्पादनार्था कृतिः सालक्षणं यस्य सतथोक्तः तादृश कृति विषयत्व रूपा साधारणाकारयुक्तम्बन्धकं काम्यं कर्मेतियावत्। उक्त प्रवृत्तिभिन्ना कृतिर्निवृत्तिः सालक्षणं यस्य सतथोक्तः। मोक्षोप युक्तं कर्मेति यावत्। नारायणः बदरि काश्रमवासी - QUITG) देवतापारमार्थ्य निष्कर्षवत्वं, लोकोत्तीर्णपुरुषार्थ योग्यत्वं, निषिद्ध निवृत्तिमत्वं, कैङ्कर्यरूपस्वरूप प्राप्त वैभवापेक्षा योग्यत्वं, मूल मन्त्रादिषु जीवेश्वर स्वरूप याथात्म्यानुसन्धानेन सर्वविधाहङ्कार ममकार निवृत्ति पर्यन्त स्थिर प्रतिष्ठित ज्ञानत्वं, दोष सप्तकादि विशदानुसन्धान सम्पादित वैराग्याद्यति शयवत्वं, बन्धक काम्य कर्म निवृत्तिमत्वं, निवृत्ति धर्मेष्वाभिमुख्य
गठी बहुतर विशेषण विशिष्ट मुमुक्षु Quor अधिकारि Qu
इरिऩाबुयङ्गळिल् ऒऩ्ऱु कुऱैन्दालुम् अरियगा अल्लऩॆऩ्ऱु सॊल्लित्ताय्त्तु। शलं शरीरात्म भावादि ज्ञानी (Qsguji, मोक्षेच्छा तदुपाय ज्ञानमात्र वानधिकारिणां अङ्गीकरि शरीरात्म भावादि ज्ञानं व्यतिरेक व्यभिचरितळा
गळा शङ्क परिहृतै। मूलमन्त्रादिषु ज्ञानं तत्व विñङ्की (कङ्क
भ्रान्तिमूल Gorm
विवक्षित [i]] २५ शरीरात्म भावादिक (५ अन्य अधिकारि गां अङ्गीकरि
व्यतिरिक्तेष्वत्यन्त विरक्त
अनादि वासनैun
/। परमात्म
निवृत्ति धर्मी प्रवृत्ति
अधिकारि Quorg/nG Com?
एैहिकामुष्मिक विषयानु भवन
चेतन (१५०५) गुणons Cou Can♚♚&
शा
Guor
अलकनीकं दोषos Cg Com? दोष Lons शास्त्र ना लाळा
©Bi£ uGCom? शुक्र एवं विधवैराग्य पूर्वकं निवृत्ति धर्म प्रवृत्ति कीलकंgCbn? Qing प्रवृत्तिung Ling बलवदनिष्टप्रसङ्गिकं ( LoIB ६० ६१ ६ आतङ्क दोष १८५६० वरुन्दि यागिलुम् नॆञ्जिल् पडुत्तिक्कॊण्डु इप्पडि पात्तिक्क वेण्डुवदु। ४७ वरri)&TITण तत्वri१८( पुरुषार्थ [१८@@ महात्मा की
भावेतत्फलं Qui की Coupni अरनिष्ट प्रसक्ति
Q। गढा श्रीत्यादि
प्रतितन्त्राधिकारादि •
॥।
उपाय प्रवृत्य
CL
। प्रधान
(सा।प्र) ननु चिदचिदीश्वर तत्वज्ञानस्यमुमुक्षा कारणत्वं नोपपद्यते - कस्यचिच्छास्त्रश्रवणे सत्यपिमुमुक्षानुत्पत्ते रित्यग्राह - माळा इत्यादिना। “तद्विज्ञानार्थं सगुरु मेवाभि गच्छे”
(सा।वि) मुमुक्षुकङ्काळा अधिकारिवा, एवम्पदार्थतत्वज्ञानं अधिकारितावच्छेदकम्भवतीतिभावः ननु कस्य चिच्छास्त्रस्यश्रवणेपिमुमुक्षानुत्पत्तेः तत्वज्ञानन्नमोक्षकारणमित्यग्राह मागणी - माळा॥। (सा।सं) मोचक कामनाधिकार कोनिवृत्तिधर्मः ॥।मुमुक्षुत्वाधिकारः
[[४१५]]
मूपुरुषार्थ १८६, न वैराग्यपूर्वक DIs परमपुरुषार्थोपायानुष्ठान की ६० प्रवृत्ति wornी “शीलवृत्तफलंश्रुतं। शमार्थं सर्वशास्त्राणिविहितानिमनीषिभिः । तस्मात्ससर्वशास्त्र ज्ञोयस्यशान्तम्मनस्सदा” ढग की श्रुतफल guji @j-“नाच्छादयतिकौपीनन्नदंशमशकापहं । । (सा।दी) ढाङ्ग। शीलं, आत्मगुणः। वृत्तं, सदाचारं। श्रुतं, शास्त्रश्रवणं। शमार्थं, शमादि गुण सिध्यर्थं। विहितानि, शास्त्रणि। शु; यस्यमनश्शान्तं, संसारविरक्तं, स एवसर्वशास्त्रज्ञः, नेतरः श्रुत शास्त्रोपि। नाच्छदयतीति। शुनःपुच्छ GLDorm अनन्तरन्तत् शेषः कौपीनं, गुह्यप्रदेशः
(सा।स्वा) अयन्धी_rilBef इतरपुरुषार्थ[i]ना स्वरूपानुचितत्वादि
भगवदनुभवकैङ्कर्यरूपमोक्षंस्वरूपप्राप्तत्वादि ५० सर्वोत्कृष्ट Quoórmio क्षुद्रां♚लीCp।
गळा दोषसप्तकविशदानुसन्धानादि प्रकार
Quधिका
Quópuq। @ig निवृत्तिधर्मकुण्डी
Co००१ १४४ १ ८ परम पुरुषार्थोपाय GID/Con
व्यञ्जिकं
कण्ठाळ। परमपुरुषार्थोपायल
माङ्गा। लोकलंलं तत्तदुपाय प्रवृत्य भावकी की तत्तत्फलहानि Cons@g फललं ऊं महा हानि Gun ढाळাDUUGCJnuos अधिक
स्वीकार मात्र LDLD
साध्योपाय स्वीकार
अनुष्ठान शब्दं प्रयोगिलं। Gggio सिद्धोपाय
CGL ऊण्ठाळ। शीलं, आत्मगुणं। वृत्तं,
सदाचारः श्रुतं, शास्त्रश्रवण जन्यज्ञानं। शमार्थमिति। शमादिनीgung शास्त्रज्ञानं ऎत्तऩैयुण्डा यिरुन्दालुम् अन्द HHcheq मॆऩ्गैक्काग इङ्गु
।
मॆडुत्तदु। नाच्छाद यतीति। कौपीनं, गुह्य प्रदेशः, शुनः पुच्छ मित्यव्र वाक्य समाप्तिः। अनन्तरन्तदिति पदं ॥। (सा।प्र) दित्यादिषूक्तस्यसदाचार्योपसत्तिपूर्वकशास्त्रजन्यज्ञानस्य वैराग्यद्वारा मुमुक्षाहेतुत्वमवश्य मङ्गीकार्यं। अन्यथा शास्त्रस्य प्रयोजन पर्यवसानाभाव प्रसङ्गात् - अत एवचपाण्डित्यं धर्मवर्जितं - नाच्छादयति कौपीनमित्यादिर्भिवैराग्य मुमुक्षाभ्या हीनानिन्द्यन्ते यस्यतु पुरुषस्य शास्त्रार्थज्ञानेसत्यपि मुमुक्षानजायतेतस्य “शास्त्रादिषु सुदृष्ट्वापि साङ्गासह फलोदया । नप्रसीदति वैविद्या विनासदुपदेशत” इत्युक्त प्रकारेणेश्वर सौहार्द हेतुक यदृच्छा सुकृतादि मूलाचार्योप सत्त्याजातस्यैवज्ञानस्य मुमुक्षाहेतुत्वावग मात्तादृशज्ञानं नजातमितिज्ञेयमितिभावः “अग्निहोत्र फलावेदादत्तभुक्तफलं धनम् । रतिपुव्रफलादारा शीलवृत्तफलं ॥। (सा।वि) qu, पूर्वोक्त प्रकारेण। अर्थपञ्चकादिषूक्तप्रकारेण प्रवृत्ति, नप्रवर्ततेचे दित्यर्थः, शलं शान्तिः - वृत्तं, अनुष्ठानं। शान्तं, विषयवैराग्ययुक्तं - ढाकी श्रुतफलñogujib, इत्युक्त श्रवण फलमपि। Qpjg, परित्यज्य। स्थितमितिशेषः। कौपीनं, गुह्यं। धर्मवर्जितं, अनुष्ठानरहितं। ॥।
(सा।सं) शीलं, स्वभावः। सच ब्रह्मण्यता, देवपितृभक्तता, समता, सौम्यता, अवरता, अनसूयता, अपारुष्यं, मिव्रता, प्रियवादिता, कृतज्ञता, शरण्यता, प्रशान्तताचेति त्रयोदश विधः। वृत्तमाचारः, सच, क्षमा, दया, दमो, दानं, अहिंसा, गुरुपूजनं, शौचं, स्नानं, जप, होमः, तप, स्वाध्यायः, सत्यवचनं, सन्दोषः, दृढव्रतत्वं, उपभुक्तत्वं चेतिषोडशविधः । उप भुक्तत्वं चातुर्भुक्तवर्जत्वादिः नाच्छादयतीति, दाष्टन्तिकेस्वयाथात्म्य वचेतनानुपयुक्तत्वमुक्तं।
[[४१६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूशुनः पुच्छमिवानर्थं पाण्डित्यं धर्मवर्जितं " ना की हास्य oormi आगैयाल् “वयसःकर्मणोर्थस्य श्रुतस्याभिजनस्यच । वेषवाग्वृत्तिसारूप्य माचरन् विचरे दिह” नगी॥॥ (सा।दी) अनर्थं, प्रयोजनरहितं। पाण्डित्यं, ज्ञानं, धर्मवर्जितं, धर्माचरण शून्यं। नाच्छादयतिकौपीनन्नदंश मशकापहं । शुनःपुच्छं, तदिवानर्थम्पाण्डित्यं धर्मवर्जित Gloory अन्वयम्। वयसइति। वयः प्रभृति È & वेषवाग्वृत्तिका सरूपकं
आचरि
॥।
(सा।स्वा) आध्याहार्यं। तदिव, पुच्छमिव। धर्मवर्जितं पाण्डित्यं तदिवानर्थकमितिवाक्य भेदेनयोजना द्रष्टव्या। परा वरतत्व पुरुषार्थ११) ज्ञानाधिकmi निषिद्ध निवृत्तिouji विहितानुष्ठानriqio नडत्तिक्कॊण्डु पोरुगिऱवऩ् Aaत्तिल् एरियिल्लाद Haत्तै यिट्टुऩव ऩॆऩ्ऱदु कूडुमो? तऩ्ऩुडैय तरित्तुक्कु अऩुमाऩ म्बण्णामैयाल् अप्पडि सॊल्ललामॆऩ्ऱिल्, तऩ्सबरियुसङ्गळुक्कु अऩुवुमाग नडक्कवेणु मत्तऩैबोक्कि श्रुतानु रूपuons His Commons नियामक poor CLIT Glory शङ्गै परिहरिurr [B]orm]ा आनुषङ्गिकLDITO प्रयोजन विशेष juji
। निवृत्ति धर्म [१८]६) अवश्यं प्रवृत्ति
उप संहरि कीpi। शुत्यादिun। प्रवृत्तिungung श्रुतफल हान्यादि रूप प्रबलानर्थ बाहुळ्यं
शुलक ूङ्गा,
यै
प्रसङ्गिकंnsum Gonpa - काकं त्वरिः Louism CCL अन्वयम्। प्रवृत्तिरव्र कायिकव्यापारः वयः प्रभृतिकं प्रत्येकं वेषवाग्वृलङ्कीका
अरित्तुक्कॊण्डु तिरियक्कडवऩॆऩ्गै।
सरूप
(सा।प्र) श्रुतमित्यस्यपूर्वांशः - एवञ्चसकलशास्त्रसङ्ग्रहभूतमूल मन्त्रार्थ निष्ठपुरुषस्तुति व्याजेन सर्वेषाम्मूलमन्त्रार्थानु सन्धाने प्रवृत्तिमुक्तं भवति - शुक्र
वयसइत्यादिना वयःप्रभृति वेषवाग्वृत्ति
सारूप्यकथनं दृष्टान्तार्थं। “येनकेनचिदाच्छन्नोयेन केनचिदाश्रितः । ॥।
(सा।वि) पाण्डित्यं, ज्ञानं, अनर्थं, निष्फलं। हास्य, हास्यास्पदम्भवेत्। अयम्भावः परावरतत्व [i) (@bio पुरुषार्थ[i] नीत्युक्तं ज्ञानं निष्कम्प प्रवृत्तिहेतुभूतं तत्वज्ञानन्नभवति; वैराग्योत्पादनद्वारा मुमुक्षाजनना समर्थत्वात्। तादृशतत्वज्ञाना नुत्पत्तौ प्राचीनकर्मैव प्रतिबन्धकमिति “शास्त्रादिषुसुदृष्टापि साङ्गासह फलोदया । नप्रसीदति वै विद्या विना सदुप देशत” इति तत्प्राचीन दुष्कर्म वशाच्छास्त्रार्थ विश्वासाभावेपि गुरुभक्त्यभावेच तदनुग्रहासिध्या गुरु सकाशश्रवण ज्ञातमपि ज्ञानन्दृढतरं संस्कारोत्पादन समर्थं नभव तीति व्याख्येयं॥॥
(सा।सं) नदं शेति। स्वानर्थावहाकृत्य करण कृत्याकरणादिपरिहरणाननुगुण तोक्ता। धर्म वर्जितं, स्ववर्णाश्रमा द्यनुगुणानुष्ठाना पर्यवचन्नं। पाण्डित्यं, शास्त्रज्ञानं, अनर्थं, निरर्थकमनर्थकरञ्चेति भावः वयसइति। वयोनुगुणोवेषः तदनुगुणावाक्, तदनुगुणावृत्तिः। एवङ्कर्मा दिष्वपिवेषादिक मन्वेति॥॥
मुमुक्षुत्वाधिकारः
[[४१७]]
मूश्रुतानुरूप स्वोचितन परमपुरुषार्थो पायानुष्ठावलं की त्वरिकं यान्ना, लङ्ग ruin gu “तं देवाब्राह्मणंविदुः प्रणमन्तिदेवताः’ इत्यादिनीं मां pii Gujना॥॥
(सा।दी) “सर्वद्वन्द्व सहोधीरस्सर्वसङ्गविवर्जितः । सर्वभूतहितेसक्तस्तन्देवाब्राह्मणंविदुः । द्रवन्ति दैत्याः प्रणमन्ति देवता नश्यन्तिरक्षां स्यपयान्तिचारयः । यत्कीर्तना त्सोद्भुत रूपकेसरी ममास्तु माङ्गल्यविवृद्धये हरिः। ॥।
(सा।स्वा) अनुष्ठान♚ली प्रवृत्तिलं की Lisa त्वरिकं Louism अनुष्ठानप्रवृत्तेः पूर्वावस्थैÈ माङ्गी
साक्षा दुपाय प्रवृत्तिकं
निवृत्तिधर्मप्रवृत्तान्ना
तत्साधन सम्पादन रूप पूर्वावस्थै
मागण
ज्ञापितकीकु। शुलs up wiring मोक्षोपायशब्दं प्रयोगिwing निवृत्तिधर्म/farml सामान्य शब्दं प्रयोगि♚। देवतान्ता अनादी परमैकान्तिuriCup Quor तिऱत्तिल् अन्द ऩर्गळ् ऎऴुसरि पण्ण कये तॆऩ्ऱु वारिज्यामैक्कागत् तऩ् करुमम् सॆय्य ऎऩ्गिऱ क्यै यिङ्गु सॊऩ्ऩदु। एत्तम्बॆऱुवर्गळॆऩ्ऱिप्पडि Acइत्त वित्ताले इङ्ग इन्द कात्तै अरिसियादिरुक्कच् चॆय्देयुम् अळित्तु कमागत्ताऩे वरुमॆऩ्ऱु द्योतितकी ॥
॥॥
शव्वधि कारी प्रधान्येन निरूपित वैलक्षण्यjoguqib LLLITG६० सङ्ग्रह
सांसारिक सुख हेयत्व भगव दनुभव
६२ हेयतादिना - स्वप्रयास
अनु सन्धानं की मात्रं कार्यकरs LLL व्यञ्जि मोक्षोपायाधिकारिung सदाचार्योपदेश तदनु ग्रहाना प्रधान कारण
की॥॥
(सा।प्र) यत्र क्वचन शायीस्यात्तन्देवाब्रह्मणं विदुः । सर्वद्वन्द्व सहोधीरस्सर्व सङ्गविवर्जितः । सर्वभूतहितेयुक्तस्तन्देवा ब्राह्मणंविदुः । द्रवन्तिदैत्याः प्रणमन्ति देवतानश्यन्तिरक्षां स्यपयान्तिचारयः । यत्कीर्तनात्सोद्भुतरूप केसरी ममास्तु माङ्गळ्य विवृद्धयेहरि” रित्यादिष्वत्यर्थः ॥ ॥।
एैश्वर्य कैवल्ययोरल्पास्थिरत्वं भगवत्कैर्न्यस्यानन्त फलरूपत्वं चावगच्छन्तोमहान्तः
(सा।वि) कृळा Di Grupi यत्त्वार्याः क्रियमाणं प्रशंसन्तिसधर्मः। यद्गन्तेसोऽधर्मः इति यस्मिन्ननुष्ठितेसन्तोभिनन्दन्तितद्धर्मवन्तः श्रेष्ठा इतिभावः। “सर्वद्वन्द्वसहोधीरस्सर्वसङ्गविवर्जितः । सर्वभूतहितेसक्त स्तन्देवाब्राह्मणंविदुः । द्रवन्तिदैत्याः प्रणमन्ति देवता नश्यन्तिरक्षां स्यपयान्तिचारयः । यत्कीर्तनात्सोद्भुतरूप केसरी ममास्तुमाङ्गल्य विवृद्धयेहरिः” इत्यादीनि ज्ञानवत्प्रशंसा पराणि तं देवाइत्यादिनाविवक्षितानि॥॥
(सा।सं) स्वाचार्य कृपया स्वस्यैव मुमुक्षुत्व सिध्युक्ति मुखेन अधिकारार्थं गाथयासङ्गृह्णाति -।
[[४१८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
- निऩ्ऱ पुराणऩडियिणैयेन्दुनॆडुम् पयऩुम्, पॊऩ्ऱुदले निलैयॆऩ्ऱिड पॊङ्गुम्बवक्कडलुम्, नऩ्ऱिदुदीयदि तॆऩ्ऱुनविऩ्ऱवर् ॥।
(स।ऎ) निऩ्ऱ पुराणऩियुरिल् निऩ्ऱ ऩुडैय। अडियिणैयेन्दुम् नॆडुम् पयऩुम्। ऎत्तैत्तु पण्णुगैयागिऱ Aवुरवुमुम्। पॊऩ्ऩुदलिऩर्। पॊऩ्ऩुदलेऩिलै, रिसिये इदुक्कु सारिग सरिमॆऩ्ऱु सॊल्लुम्बडि। पॊङ्गुम् पवक्कडलुम्, ताऩ ekHकत्तैयुम्। नऩ्ऱिदु, इदु नॆडुम्बयऩाऩ इदु नल्लदु। तीयदिदु, च्चसमाऩविदु पुमॆऩ्ऱु। नविऩ्ऱवर्, यत्त ऩीर्गळ्। अवर्गळुडैय
(HI।IIT) निऩ्ऱ पुराण ऩिरियोल्। निऩ्ऱ। तिरुमादुडऩ् निऩ्ऱवराऩ वॆऩ्ऱबडि। कीऴ् अरिङ्ग साप्पाट्टिल् तिरुमादुडऩ् निऩ्ऱ पुराणऩै यॆऩ्ऱिरुक्कैयाल् rafयायिरुक्किऱविप्पाट्टिलिप्पडि अजिङ्गॊळ्ळुगै समिऱे। पुराणऩ् अरियऩुडैय अडियिणै येन्दुम्, त्तै येन्दुगैयागिऱ ] लङ्गळाऩ तिरुवडिगळै fr< ऎरित्तु कम्बण्णुगैयागिऱ वॆऩ्ऱबडि। नॆडुम् पयऩुम्, यऩ्ऱिक्के ini अरिप्प ताऩ पुऩित्तैयुम्। पॊऩ्ऱुदले निलैयॆऩ्ऱिड, सरक्कैये यिदुक्कु कासि मॆऩ्ऱु सॊल्लुम्बडि पॊङ्गुम् पवक्कडलुम्, alaaraकमाम्बडि अडिक्कडि या निऱ्किऱ त्तैयुम्। नऩ्ऱिदु, इदुनल्लदु। इन्द नॆडुम् पयऩ् नल्लदॆऩ्ऱबडि। तीयदिदु, इदु पॊल्लाददु। इन्द ४ाक्कडल् पॊल्लाददॆऩ्ऱबडि। ऎऩ्ऱुनविऩ्ऱवर्, ऎऩ्ऱबडि (सा।ऎ)
पुरि : ऩि१५ - निऩ्ऱ पुराणAA। ७२१९१३ ४ः - निऩ्ऱपुराणऩ्, अudek in f rवु। अडि, र्, इणै ५। एन्दुगै,, नॆडुमै । पयऩ् ē। निऩ्ऱे रिवु पराणामस्माकं कदावामोक्षं ददामीत्यवसरं प्रतीक्षमाणस्य पुरुषस्य भगवतश्चरणारविन्द द्वन्द्वस्य वहनरूपं नित्य पुरुषार्थं चेत्यर्थः गीत्यादि। विनाश एवास्त स्वाभाविक इति यथासर्वैरुच्येततथा विकार ओरिऩ् सर्सारिग पूऩवियुAईः नऩ्ऱु सऩि-। इदु, ३।तीयदु,परिगळ्।
ऎऩ्ऱु३।नविलुगै, ३Á:। नविऩ्ऱवर्॥
इदु,
•
॥।
एन्दुम्,
यथापाठ
HI
नॆडुम्
ऩ।
(सा।ई)vi Azqi#४१५। निऩ्ऱ पुराणAA। निऩ्ऱ, अबाजि ४४<ऎऩवु रि पुराणऩ्, grवु। अडियिणै, स्थितस्य। पयऩुम्, Aवुगळ् पॊऩ्ऱुदले, FRE। निलै, LIC: ऎऩ्ऱिड, पॊङ्गुम्, ऎ४ः कss a। पवक्कडलुम्, HK सys:। सर्सरिRक
४७ः इदु ५४४। नऩ्ऱु, सरिऩिर्। इदु५। तीयदु, पुरिगळ् ऎऩ्ऱु, करीA। नविऩ्ऱवर्। ॥। (सा।ī) निऩ्ऱेदि - Manu- नऩ्ऱिदु ससर् - पॊऩ्ऱुदलिदु fa farsada
faa Haवु स त्तीयदु
असमीचीनमिति holomit उपपाद यतां समीचीन कृपया- ।
मू-५६०६०(६),
- विषमधुबहिष्कुर्वन्धीरो ॥।
मुमुक्षुत्वाधिकारः
[[४१९]]
४००६७८६ना (GL) ४G GLC ॥१४॥
(सा।दी) कृपैur, L४०ळाला, शब्दादिविषय [] ८६०। संसारविरक्त
मा
ग। YGLr Color Gui, परमपुरुषार्थ मोक्षjogwami Gori Cour GILD१०५ ॥१४॥ ॥।
शुप्तकुण्डीगळा दैववशान्मुमुक्षुQUIT GLD। विषमध्विति - शीलं जग
आयिरत्तिलॊरुवऩ्
- शब्दादि विषय)
(सा।स्वा) उपदेशिल आचार्य(COL। ५६००, ५० कृपैun। @g; परोज्जीवनैकप्रयोजनकत्वं। गला), इन्द्रिय (१८६०६२
निवर्ति m। bur - महा पुरुषार्थ रूप Gurug - Goooor Qui, अपेक्षिकं परावर तत्व विवेक इत्तऩै कालं
[B]
मोक्ष
वाराद
चेतन निति शेषः ॥ १४ ॥
संसार वैराग्यादि ६५ १० अकंल मूल / काळा सदाचार्य कळुम् इप्पो तॊरुवऩुक्कु वरक्कूडुमो? वरुमागिलॆल्लार्क्कु मप्पडि लळा ढाकाकी शङ्कji प्रकृति पुरुष भोगी) दुःख मिश्रत्वाल्पत्वादि दोषीjangiळं, सुखरूपत्व (wwj LG अन्य उपादेयत्व Gung? इत्यादि शङ्का परिहरिun mळं मोक्षोपायाधिकारि६०५ (५ सदाचार्यानु ग्रहादिना या मूलomi यादृच्छिक सुकृतादि सिद्धLDINroor भगव दनुग्रह विशेषम्प्रधान कारण QLD की। विष मध्वित्यादिun। विषसम्पृक्तं मधुविषमधु - विषसम्पृक्तस्यमधुनोमधुररसवत्वेनसुखावहत्वेपि ॥।
(सा।प्र) वादकाः। Mäं, समीचीनकृपया। अस्मदुज्जीवनप्रियेत्यर्थः। om। विजित्य। ४०ळाना स्पृहणीयान् शब्दादि विषयानिति यावत्। तेभ्यइन्द्रियाणिविनिवर्त्येत्यर्थः - G, परम पदं,
। परमपदे। CG, अपेक्षा। Q, आधिक्यं। wwor, प्रयोजनं। CourQuor। अपेक्षित सर्वपुरुषार्था इत्यर्थः ॥ १४ ॥
एवमधिकार चतुष्टयार्थ ज्ञानस्यबन्धासह्यता हेतुत्वमुक्त्वा तस्य बन्धनिवृत्ति विशिष्ट भगवदनुभवेच्छा हेतुत्वं प्रदर्शयन् “मनुष्याणां सहस्रेषु। बहूनां जन्मनामन्त” इत्यादिना चोक्तं मुमुक्षोरधिकारिणो दौर्लभ्यञ्चाह। विषमध्वित्यादिना। जगतिदैवाद्धीरो बहिर्विषयात्मकं विषमधु बहिष्कुर्वन् परिमितरस स्वात्म प्राप्ति प्रयास पराङ्मुखो निरवधि महानन्द ।
॥।
(सा।वि) उक्तवता माचार्याणां। ६०००, समीचीनकृपया। ४०६०८०, शब्दादिविषयान्। Googl विजित्य CourQuor। अपेक्ष्य परमपुरुषार्थः ६, तत्परमपद मित्यर्थः। SOL Colorb Gubu इतिपाठे विजित्य स्थितानामस्माकमिति शेषः परमपदं। GourQuo Gum wor, अभिलषणीयः परमपुरुषार्थ इत्यर्थः ॥१४॥ ॥।
(सा।सं) की इन्द्रियाणिजित्वा। Qor Color Co प्राप्यसुखलाभायइच्छावन्त एववयमित्यर्थः । ।१४॥ एवंविधाधिकारिदौर्लभ्यमाह - विषमध्विति। धियारमत इतिधीरः। अवधीरितविषयगण ॥।
(B)
[[४२०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूबहिर्विषयात्मकं परिमितरसस्वात्मप्राप्तिप्रयास पराङ्मुखः । निरवधिमहानन्द ब्रह्मानुभूति ।
[[९४४]]
(सा।दी) दैववशाद्धीरmi - बहिर्विषयात्मकं, शब्दादिरूप [i]। विषमधु, विषसम्पृक्तमधु “यत्तदग्रेऽमृतमिव परिणामे विषोपम” Quorpp - बहिष्कुर्वन्, परित्यजिmi - परिमितेत्यादि भगवदनुभवापेक्षयापरिमितमानकेवलात्मानुभवप्रयास - पराङ्मुखomi - निरवधीत्यादि - निरतिशय महानन्दLDIT - ब्रह्मम्, श्रियः-पति -
परिपूर्णानुभवी कुतूहल
निरवधिक ॥।
(सा।स्वा) अधिक दुःख हेतुत्वेन यथा त्याज्यत्व मेव, तद्वत्प्रकृतविषयभोगस्यापित्याज्यत्वमेव नतूपादेयता प्रसक्ति रितिभावः। धीरः, चित्त प्रमाथिभिरपि विषयै रक्षोभणीय इत्यर्थः। परिमितेति। प्राकृत विषय भोग वद्विषमधु तुल्यत्वा भावेपि परिपूर्ण ब्रह्मानु भवापेक्षयाऽ त्यल्प
muq Lonium प्रयासाधिक्य मात्रं परिशेषिsunggjii, कैवल्यस्यापि त्याज्यत्वo Qurplus उपादेयता प्रसक्ति uisiana Grg/। निरवधीत्ये तत्अनु भूतेर्विशेषणं। निरवधित्व मिह स्वापेक्ष योत्कृष्टावधि राहित्यं। महानन्दे त्येतद्ब्रह्म विशेषणं। महत्वं स्वरूपतो गुणतो विभूति तश्चा परिच्छिन्नत्वं। अन ब्रह्मण आनन्दत्वोक्तिः ब्रह्मानुभूते र्भोग रूपत्वोपपादनार्था। महत्वोक्तिस्तुभोग रूपायास्तस्यानिरवधित्वोपपादनार्था- ॥
(सा।प्र) ब्रह्मानुभूतिकुतूहली कश्चिज्जिहासितसंसृतिर्भवितेत्यन्वयः। जगति, चेतनवर्गे। दैवात्, जायमानकाले वीक्षणेन भगवता हेतुना। “कश्चिद्धीरः प्रत्यगात्मानमैक्षतावृत्तचक्षुरमृतत्वमिच्छन्नुपासते पुरुषं येभ्यः कामास्ते सुखमेतदति वर्तन्तिधीरा” इत्यादिषु वश्येन्द्रियेषुधीरशब्द प्रयोगानु सारेण धीरइत्युक्तिः। बहिर्विषयात्मकं, आत्म तद्गतव्यतिरिक्त शब्दादिरूप बहिर्विषय स्वरूपं। विषमधु, विषसम्मिश्रम्मधु। यथामधुनो भक्षणसमये त्यन्तानुकूल्येपि पश्चादत्यन्त बाधकत्व मेव एवं स्वर्गस्वाराज्यादीना मनुभवकालेऽनुकूलतया प्रतीतावपि “क्षीणे पुण्येमर्त्यलोकं विशन्ती” त्यादिभिः पुनरावृत्तेर वगमात्तव्रच नानाविध बाधानां सम्भवात्तत्तुल्यत्व मितिभावः तद्बहिष्कुर्वन्, तत्सर्वन्त्यजन्नित्यर्थः परिमितेत्यादि स्वस्मिन्बन्धादितरेषामत्यन्तानुकूल्या पादकस्यात्म स्वरूपस्यात्यन्तानु कूलत्वेप्यणु स्वरूपस्य तस्य परिमितस्वरूपत्वात्तत्प्राप्तेरपि “समाधिभङ्गेष्वपि सम्पतत्सु शरण्यभूतेत्वयिबद्धकक्ष्ये । अपव्रपेसोढुमकिञ्चनोहन्दूराधिरोहं पतनञ्चनाथे” त्यादिभि रवगत चिरकालानुष्ठेयानेक नियम विशिष्ट दुरनुष्ठान भक्तियोगस्साधनमितिगीतादिष्व वगमात्पर्वतं खनित्वा मूषिका ग्रहण इवाति प्रयाससाध्याल्प सुखान्निवृत्तेच्छ इत्यर्थः। निरवधीत्यादि। स्वात्मानुभवप्रतिकोटिभूतनिरवधिमहानन्दरूपब्रह्मानुभवेच्छावान् ॥।
(सा।वि) दैवात्, भाग्यात् - बहिर्विषयात्मकं विषमधु, विषसम्पृक्तमधु “यत्तदग्रेऽमृतमिवपरिणामेविषोपम मितिविषयाणान्तादृशत्वात्। बहिष्कुर्वन्, परित्यज्य। परिमितिरसस्वात्मप्राप्ति प्रयासपराङ्मुखः, भगवदनुभवापेक्षयाल्प रसभूत केवलानुभवविमुखः। निरवधिमहानन्द ब्रह्मानुभूतिकूतू ॥। (सा।सं) तया विषयाकर्षिणा विषय
मुमुक्षुत्वाधिकारः
मूकुतूहली जगतिभवितादैवा त्कश्चिज्जिहासितसंसृतिः ॥ ४५ ॥ ॥।
इति कवितार्किकसिह्यस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्यवेदान्ताचार्यस्यकृतिषु श्रीमद्रहस्यव्रयसारे मुमुक्षुत्वाधिकारस्सप्तमः
यै
श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ॥।
[[४२१]]
(सा।दी) प्रीति-Qq। जिहासित संसृतिर्भविता, मुमुक्षु ॥ ४५ ॥ इति सारदीपिकायाम्मुमुक्षुत्वाधिकारस्सप्तमः
अनुग्रहं सम्भावित
संसार
(सा।स्वा) कुतूहली, उत्कटाभिलाषवान्। विषयाल्पत्वादिकृतसावधिकत्वादिदोषाणामभावेनप्रकृति पुरुष भोगापेक्षयात्यन्त विलक्षणत्वाद्ब्रह्मानुभूते रत्यन्तोपादेयत्व मेवेति भावः दैवात्, यादृच्छिक सुकृतादि मूल जायमान कटाक्षादि रूप भगव दनुग्रह विशेषा दित्यर्थः एवं विध भगवदनुग्रह विशेष TOLDING Gring कृा कालं संसार वैराग्यादिनां प्रकृ यॆल्लार्क्कु मित्तऩै
पिऱवादॊऴिन्दालुम् जग♚लीQ०१५]कङ्काल विशेष वैराग्यादि८६५_IT SONG
- व्वर्थमुपोद्धातलं की “कर्मा विद्यादि चक्रे” ढाळाळील श्लोकलङ्की प्रपञ्चितम् अर्थ व्युत्पाद्य शास्त्रारम्भ सिद्ध्यर्थ LorijG सॊल्लवेण्डित्तत्तऩैयागैयाल् पुळिग ळ मिल्लै यॆऩ्ऱु कण्डु कॊळ्वदु जिहासितेति - अतसंसृतिः कर्म बन्धः - जिहासिता त्यक्तुमिष्टा संसृतिर्येनसतथोक्तः जगतिकश्चिद्धीरो बहिष्कुर्वन्प्रयासपराङ्मुखः अनुभूतिकुतूहलीसन् जिहासितसंसृतिदैवाद्भवि तेत्यन्वयः ॥४५ ।
इति सारास्वादिन्यां मुमुक्षु त्वाधिकार स्सप्तमः
(सा।प्र) नविद्यते अवधिर्यस्य सः महांश्चासा वानन्दश्च निरवधिश्चासौमहानन्दश्च। सएव ब्रह्मानन्दरूपं ब्रह्मेत्यर्थः तस्यानुभूतिः, तस्याङ्कतूहल मस्यास्तीतिकुतूहली। “यव्रनान्यत्पश्यतिनान्यच्छृणोतिनान्यद्विजानातिसभूमा। रसोवैसः - आनन्दो ब्रह्मेत्यादि प्रमाणात्ब्रह्मणः अपरिच्छिन्नानन्द स्वरूपत्व मितिभावः। जगति। “जगज्जन्मस्थितिध्वं समहानन्दैकहेतव” इत्यादिष्विवजगच्छब्दश्चेतन परः। कश्चित्, “कश्चिद्यतति सिद्धय” इत्युक्तेः - जायमान कालकटाक्ष विषय भूत इत्यर्थः जिहासितेत्यादि जिहासता। संसृतिर्येन सतथोक्तः - भगवत्कृपयाल्पा स्थिरत्वादि दोषवर्शनेनैश्वर्य कैवल्य विरक्तस्य मुमुक्षा रूपो पायाधिकारो जायत इत्युक्तम्भवति ॥ ५० ॥
इति सारप्रकाशिकायां मुमुक्षुत्वाधिकारस्सप्तमः
(सा।वि) हली। जिहासितसंसृतिः, त्यक्तुमिष्टसंसारः। भविता, भविष्यति। भूसत्तायामिति धातो भविष्यदर्थेलुट् ॥ ४५ ॥
(सा।सं) इतिभावः ॥ ४५ ॥
इतिसारविवरिण्यां मुमुक्षुत्वाधि कारस्सप्तमः
इति सार प्रकाशिकासङ्ग्रहे मुमुक्षुत्वाधिकार स्सप्तमः
मू - मुमुक्षुत्वे ॥।