मू-
श्रियै नमः
श्रीमते रामानुजाय नमः
श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः
॥ परदेवतापारमार्थ्याधिकारः ॥
आत्मैक्यं ॥।
(सा।दी) कृतेतत्वत्रयस्यापि सामान्येन विवेचनं । एैकान्त्यसिद्ध्यै परमा देवताथ प्रकाश्य ते । आत्मैक्यमिति - आत्मशब्दं परमात्मपरं प्रतिसम्बन्धि निर्देशं चेतन कृत्स्न॥।
(सा।स्वा) जगत्कारण भूत
ईश्वरा कं
पुंस्त्वेतत्वेन दृष्टे ढाळा पुरुषोत्तमत्वरूपदेवताविशेष B।Com? तस्य रुद्रत्वादि साधक प्रमाण/१८ (LD,
LILLIT
निर्णयQQLOIT (कण्ठं मङ्कीकृत मान तन्मूorij&T मतभेद, बहुGun? अलं प्रमाण १५१ ८६ समीचीनन्याय कलाप सात्त्विकपुराणाद्युपबृति अनन्त श्रुतिविरुद्धत्वेन रुद्रत्वादि साधक पुरुषोत्तमत्वसाधकप्रमाणri & CGL एककण्ठ ril & GIT IT ६०) &
is मत
कैयालुम् अन्द पुरिङ्गळ् अनुपपन्न ril & GIT IT ६० & IIT उक्त देवताविशेषनिश्चयं ऊं ऊं ऊं ८०G GLD) अलङ्कृ समीचीनन्यायसहितपुराणादि? विरुद्धप्रमाण [[]] (६) ऊं ( ऐककठ्यं? आ पुरिङ्गळ्दाऩ् ३११४४७ङ्गळाऩबडि ऎङ्ङऩेयॆऩ्ऱिप्पडिप् पिऱक्कुम् तुगळुक्कु - परिहारप्रदर्शनपूर्वकं परदेवतापारमार्थ्यधिकारी sius
यरुळिच् चॆय्यक्कोलि इदऩ् अर्थjoy सङ्ग्रहिऊं की। आत्मैक्यमित्यादि॥ आत्मैक्यं, आत्मतत्वस्य एकत्वं॥।
शुक्रग
(सा।प्र) पूर्वाधिकारे चिदचिदुभयनियन्तेश्वर उक्तः स क इति व्यक्तिविशेष जिज्ञासायां तादृशेश्वरः श्रीमन्नारायण इति प्रतिपाद्यतेऽ स्मिन्नधिकारे ननु पुरुषशब्दवाच्यस्य नारायणत्वेन निर्णयस्य रुद्रत्वादिसंशयप्रतिबन्धकत्वं पुंस्त्व इत्यत्रोक्तम्। स तुनिर्णय एव न सङ्गच्छते। आत्मैक्यादीनां वेदान्त एव प्रतिपादनादित्यवाह। आत्मैक्यमित्यादिना। आत्मैक्यं परमार्थः। देवतैक्यं परमार्थः। त्रिकसमधिकता तुल्यता परमार्थः त्रयाणामैक्यं परमार्थः अन्यत्रैश्वर्यं॥।
(सा।वि) एवं तत्वत्रये निश्चिते परदेवतानिर्धारणाभावे मोक्षहेतुभूतपरमैकान्त्यं न सिध्यतीति परदेवतानिर्णेतव्येत्यभिप्रेत्याह। आत्मैक्यमिति। अत्र परमात्मनश्चेतनाचेतनात्मना॥।
(सा।स) स्यादेवमुक्तविधया तत्वत्रयविनिर्णयः। यदीश्वरतत्वं त्रिमूर्तिष्विदमेवेति निर्धारितं स्यात्। चित्तत्वबहुत्वंवा कुत इत्यात्मैक्यवादाद्युत्थितेस्सङ्गतमधिकारान्तर मारभमाणस्तदर्थमादौसङ्गृह्णाति। आल्मैक्यमिति। विविधचेतनाचेतनस्वरूप एक एवात्मा। नात्मभेदो-
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३१५]]
(सा।दी) प्रपञ्चैक्य GILD१४ - लण्ड की स्वभावसिद्धेत्यारभ्य देवतैक्य GILDorm अशली ग विवरणं - स्वाभाविकजीवेशभेदं प्रमाणसिद्ध) जीवान्तर्गत ब्रह्मादिना ईश्वर भिन्नQjo८]। जीव is (@L अन्योन्यभेदं प्रमाणसिद्ध देव
अभिन्न@join।LITQ१।
G/LD/Lori यादवमतद्वयसङ्ग्रहं ।
मा
ल
पक्षी मायिमत आदिशब्दग्राह्यं। यद्वा, आत्मैक्य
चेतनमात्रैक्य pii @@@@। स्वभावसिद्धेत्यादि प्रमाणिक OLD DILDOITE॥।
(सा।स्वा) चेतनत्वाचेतनत्वरूपावस्थाभेदमात्र
आत्मैक्यQDorm] परमात्मा ६२४५ चेतनाचेतनैक्य (pi Gung चेतनाचेतनेत्यादियादवमतविषयं
द्रव्यान्तर
ब्रह्मद्रव्य
शङ्करभास्करमत [i) B C D
OLD की यादवमता। यादवमत देवताविशेषनिर्णय विरोधिना gjb, यादव मतं quins Ji शङ्कow निरसिॐ& Cou
शङ्करभास्करमतrisqus॥।
यै
सा-प्रपरमार्थ इत्याद्यनिपुणफणितीस्सन्तो नाद्रियन्ते। किञ्चाखिलतनुर्मुक्तिदो मुक्तभोग्यः श्रीमान्नारायणो नः पतिरित्यमुमर्थं त्रय्यन्तैरेक कण्ठैस्तदनुगुणमनुव्यासमुख्योक्तिभिश्चाद्रियन्त इत्यन्वयः, आत्मैक्यं नाद्रियन्त इति। अयं भावः यद्यप्यात्मैक्यं “पुरुष एवेदं सर्वं। सर्वं खल्विदं ब्रह्म। नेह नानास्ति किञ्चन यत्रत्वस्य सर्वमात्मैवाभू” दित्यादि श्रुतिभिस्सर्वेश्वरस्य सर्वैक्यं प्रतीयते। अथापि “भोक्ता भोग्यं प्रेरितारञ्च मत्वा। सर्वम्प्रोक्तं त्रिविधं ब्रह्म चैतत्। पृथगात्मानं प्रेरितारं च मत्वा। समाने वृक्षे पुरुषो निमग्नोनीशया शोचति मुह्यमानो जुष्टं यदा पश्यत्यस्य मीशमस्य महिमानमिति वीतशोकः। द्वासुपर्णासयुजा सखाया समानं वृक्षं परिषस्वजाते। तयोरन्यः पिप्पलं स्वाद्वत्त्यनश्नन्नन्योभिचाकशीति। नित्यो निध्यानां चेतनः चेतनानामेको बहूनां यो विदधाति कामा” नित्यादिभिर्भेदस्यापि प्रतीतेः। उभयविधश्रुत्योः परस्परविरुद्धार्थतया प्रतीताव प्युभयाप्रामाण्यस्यान्याय्यत्वादुभयोः प्रामाण्ये सम्भवत्यन्यतराप्रामाण्यस्याप्य न्याय्यत्वात् “यस्य पृथिवी शरीरं। यस्यापश्शरीरं। यस्य तेजश्शरीरं यस्य वायुश्शरीरं यस्याकाश श्शरीरं। यस्य बुद्धिश्शरीर, यस्याव्यक्तंशरीरं, यस्याक्षरशरीरं, यस्यतमश्शरीरं यस्यात्माशरीरं एषत आत्मा अन्तर्याम्यमृतः अन्तः प्रविष्टश्शास्ताजनानां सर्वात्मा, एष सर्वभूतान्तरात्मा अपहतपाप्मादिव्योदेव एको नारायणः। इत्यादिभिः ऐक्य परश्रुतीनां शरीरशरीरि भावेन ऐक्यं विषयः भेद श्रुतीनां स्वरूपभेदो विषय इति भेदाभेदश्रुत्योर्विषयविभागप्रदर्शनपूर्वकं विरुद्धार्थत्वप्रतीतेरपि निवर्तनाच्चिदचितोर्भेदस्याभेदस्यच स्वाभाविकत्वे व्याघातादैक्य साधकानां पुरुषाणामचेतनत्वापादकतया स्व व्याघातकत्वाच्च चिदचिदीश्वराभेदानुपपत्तेस्तेषां॥।
(सा।सं) परिणामात्सर्वं ब्रह्मद्रव्यमिति यादवमतं। परमात्मनश्चेतनाचेतनप्रपञ्चेन सह भेदो ना स्तीति मायिमतं, देह्येवं वदन्ति। “मानाभावादयुक्तेश्च न भिदेश्वरजीवयोः । जीवानामचितां चैवमात्मनो नपरस्पर” मिति जीवानां परस्परभेदो नास्ति - अचितामात्मनश्चेतनाद्भेदो नास्तीत्यस्ति
[[३१६]]
मू-
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
देवतैक्यं
(सा।दी) मायिमतविषयं - शुत्यादि देवतैक्यविषयं यद्वा मायिमतनिराकरण GuDuTub - परमात्मजीवात्मैक्य pii, जीवात्माऊं (Lw परस्परैक्य (pió विवक्षितं प्रथमवाक्यमादि शब्दग्रहीतळा यादवपक्षविषयं कृत्स्नैक्यजीवै क्यजीव विशेषदेवतैक्य [i) BCL क्रम
तत्पक्षं
शङ्क ५६
♚। देवतैक्यं, देवतै ऊं
अर्थान्तिरस्त[i) BLD की
ईश्वर Comio अनोन्यpio ऐक्यं
लं@jopurig-
विवक्षितं
(स्वा।स्वा) कृष्णीकुङ्कृ
s Ji शङ्काप्रकार (i) (@LD, तन्निरास प्रकार rimb Cow व्यक्त की। देवक्यं, देवताया एकत्वं ब्रह्मविष्णु रुद्रेन्द्राग्न्यादिदेव - Gujong।giळं शरीरभेदमात्र॥।
।
(सा।प्र) भेदस्सिद्ध इति पुंस्त्वनिर्णयसम्भव इति। अत्र तुल्यन्यायतया शङ्करभास्करपक्षावपि निरस्तौ वेदितव्यौ।(*)यद्यप्येवमात्मनो चिदैक्यमनादरणीयं, अथापि “इष्टापूर्तबहुधा जातं जायमानं विश्वम्बि भर्तिभुवनस्य नाभिः-तदेवाग्निस्तद्वायुस्तत्सूर्यस्तदु चन्द्रमाः। अग्निस्सवदिवता” इत्यादिश्रुतिभिः। “अहं हि सर्वयज्ञानां भोक्ता च प्रभुरेव चे” त्यादिस्मृतिभिरपि सर्वकर्मसमाराध्यदेवतैक्यावगमाद्रुद्रादीनां प्रत्येकपारम्यश्रवणान्यथानुपपत्त्या च देवतानामैक्यावगमा द्देवताविशेष निर्णयोनोपपद्यत इत्यत्रोक्तदेवतैक्यं नाद्रियन्त इति। “तद्ब्रह्म। स आत्मा अङ्गान्यन्या देवताः चन्द्रमा मनसो जातःचक्षोस्सूर्यो अजायत। मुखादिन्द्रश्चाग्निश्च । प्राणाद्वायुरजायत - नारायणात् द्वादशादित्या रुद्रा वसवस्सर्वाणि च छन्दागुंसि नारायणादेव समुत्पद्यन्ते। अष्टौ वसव एकादश रुद्राद्वादशा दित्या एतावन्तो वै देवाः। त्रयस्त्रिंशद्वै देवतास्ता इन्द्र आत्मन्ननुसमारम्भयते। अग्नाविष्णो सजोषसा। इन्द्राग्नि आगत” मित्यादि श्रुतिभिः “ब्रह्मा शम्भुस्तथैवार्कश्चन्द्र माश्च शतक्रतुः । एवमाद्यास्तथैवान्ये युक्ता वैष्णवतेजसा । जगत्कार्यावसाने तु वियुज्यन्तेच तेजसा । वितेजसश्चते सर्वेपञ्चत्वमुपयान्ति चे” त्यादि स्मृतिरपि सर्वदेवताना मीश्वरस्य परस्परभेद सिद्धे र्देवतासामानाधिकरण्यस्य च “यस्या दित्यश्शरीरं यस्य चेन्द्रतारकं शरीरं आदित्ये यो वरुणे यो वायौ यश्चेन्द्रे यो ब्रह्मणि यो रुद्रे य इन्द्रे यः प्रजापतौ। एष सर्वेश्वर एष भूताधिपतिरेषोन्तर्यामी त्यादिभि श्शरीरशरीरिभावावगमेन ज्योतींषि विष्णुरित्यादिवदन्तर्या मित्वेनैवोपपत्तेः पारम्यप्रतिपादकेषु “न किरिन्द्र त्वमुत्तरो न ज्यायानस्ति वृव्रह “न्नित्यस्य प्रकारकवस्वादिष्विन्द्रादधिकनिषेधकत्वा॥।
य
(सा।वि) न्वयः । एतन्मतद्वयं आत्मैक्यमित्यनेन सङ्ग्रहीतं। सर्वदेवतानामैक्यमित्येकः पक्षः-तत्पक्षत्रये- ‘धील चेतनाचेतन [i]COL अत्यन्तभेदं प्रमाणसिद्धBIT इत्युत्तरत्रस्थितेन ग्रन्थेन यादवमतं प्रतिक्षिप्तं “स्वभावसिद्धDI जीवेश्वरभेद (pubiigw,, इति शङ्करमतं प्रतिक्षिप्तं। “देवतादिरूप] [६०] जीव BOLGw” ति। वाक्येन देवतैक्यमतं प्रतिक्षिप्तं॥।
र्ग
(सा।सं) अतस्सर्वमपि ब्रह्मद्रव्यमित्यात्मैक्यवादः। एकैवदेवताहिरण्यगर्भेन्द्रादिबहुरूपा॥।
IFIE DIE
मू-
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
बारीक त्रिकसमधि (कता)गता तुल्यतैक्यं
[[३१७]]
(सा।दी)- त्रिकसमधिकता, त्रिकात्समधिकतातुल्यता त्रिकसमधिगता, त्रिकं समधिगता त्रयाणान्तुल्यता,
। त्रिकं,
(सा।स्वा) आत्मस्वरूपभेद Gum मत कुङ्कृ ब्रह्मविष्ण्वादिव्रिकं। समधिगता, सम्यगधिगता - तुल्यता, त्रिमूर्तिं ज्ञानशक्त्यादिष्वत्वन्तसाम्य
कीमत m॥॥।
(सा।प्र) वगमादेक एव रुद्रो न द्वितीयाय तस्थ” इत्यादिषु प्रतिपन्नस्य पारम्यस्य “आखुस्तेरुद्र पशु’ रित्यनेन हविर्विशेषोद्देश्यत्वादिनिबन्धनतया तन्मात्रप्रतिसम्बन्धित्वावगमाच्च सर्वदेवतैक्यासिद्धे र्देवताविशेषनिर्णयो युज्यत इति भावः (*)मास्तु सर्वदेवतैक्यं “यथा ससर्ज देवोसौ देवर्षिपितृ दानवान् । मनुष्यतिर्यग्यक्षादीन् भूव्योमसलिलौकसः । यद्गुणं यत्स्वभावं च यद्रूपं च जगद्विज । सर्गादौ सृष्टवान् ब्रह्मातन्ममाचक्ष्व विस्तरात् । चराचरस्य सर्वस्य रुद्रस्संहारकारकः । ततः कालाग्निरुद्रोसौ संहरत्यखिलं जगत् । न हि पालनसामर्थ्यमृते सर्वेश्वरं हरि” मित्यादिभिर्ब्रह्मविष्णुशिवानां कार्यत्रये प्रत्येकनिरपेक्षकारणत्वावगमात्तुल्यत्वं स्वीकार्यमतो नारायणस्य परत्वनिर्णयो नोपपद्यते इत्यत्रोक्तं त्रिकसम धिकता तुल्यतातत्वमिति नाद्रियन्ते। अयम्भावः नतत्समश्चाभ्यधिकश्च दृश्यते। “न त्वत्समोस्त्यभ्यधिकः कुतोन्यः। एतौ द्वौ विबुधश्रेष्ठौ प्रसाद क्रोधजौ स्मृतौ । तदादर्शितपन्थानौ सृष्टिसंहारकारकौ । नित्यं हि नास्ति जगति भूतं स्थावरजङ्गमं । ऋते तमेकं पुरुषं वासुदेवं सनातनं । जुषन्रजोगुणं तत्र स्वयं विश्वेश्वरो हरिः । ब्रह्मा भूत्वास्य जगतो विसृष्टौ सम्प्रवर्तते। सृष्टं च पात्यनुयुगं यावत्कल्पविकल्पना । सत्वभृद्भगवान्विष्णुरप्रमेयपराक्रमः । तमोद्रेकीच कल्पान्ते रुद्ररूपी जनार्दनः । मैत्रेयाखिलभूतानि भक्षयत्यतिभीषणः । ब्रह्माणमिन्द्रं रुद्रं च यमं वरुणमेव च । निगृह्य हरते यस्मात्तस्माद्धरिरितीर्यत” इत्यादिभिः कण्ठोक्त्या। अर्थाच्च साम्यस्य निषिद्धत्वात्सृष्टिसंहारयोरपि भगवत्कर्तृकत्वावगमाच्च भगवतः परत्वनिर्णय उपपद्यत इति। त्रिकसम धिगतेति तुल्यताविशेषणं। त्रिके, ब्रह्मविष्णुरुद्रात्मके पुरुषत्रये, सम्यक्त्वेनाधिगता ज्ञातेत्यर्थः एवञ्च ब्रह्मरुद्रयोरपि यत्किं चिदपेक्षयाईश्वरत्वस्यापि विद्यमानत्वात्सामान्यतस्स्याम्यस्येश्वरत्वेन साम्यस्यापि निषेधानुपपत्तेस्सम्यक्तुल्यत्वरूपं सर्वेश्वरत्वेनात्यन्तसाम्यमेव निषेध्य मित्यर्थः एतदर्थानुगुणमेवानन्तरं “ही” लित्यारभ्य ‘ना घटिum” दित्यन्ते महा वाक्ये तत्तत्पक्षपरिगणने प्रथमं सर्वैक्यपक्षस्य, अनन्तरं देवतैक्यपक्षस्य, तदनन्तरं त्रिमूर्तिसाम्य पक्षस्य तदनन्तरं त्रिमूर्त्यैक्य पक्षस्य, तदनन्तरं त्रिमूर्त्यत्तीर्णत्वपक्षस्य, तदनन्तरं त्रिमूर्तिमध्ये विष्णुव्यतिरिक्त इति पक्षस्य आदि शब्दार्थत्वाभिप्रायेण चोपादानात् त्रिकसमधिकतेति त्रिमूर्त्यत्तीर्णत्व॥।
[[६६]]
•
[[६६]]
(सा।वि) त्रिकसमधिगता, ब्रह्मविष्णुशिवत्रयं प्राप्ता । तुल्यता, त्रयाणां तुल्यतेत्येकः पक्षः।
(सा।सं) न देवताभेदोस्तीति देवतैक्यवादः। त्रिमूर्तिषु परस्परं नन्यूनाधिकभाव इति त्रिकसमधिगता
[[३१८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
[[६६]]
(सा।प्र) बोधकपाठस्य वेदान्ताचार्योपात्तक्रमविरोधात्विकसमधिकतेति पाठे त्रिमूर्त्यत्तीर्णत्व परत्वे नान्यत्रैश्वर्यमित्यनेन पुनरुक्तिप्रसङ्गात्तत्परिहारायान्यत्रेत्यस्य विष्णोरन्यत्रेत्यर्थ स्वीकारे अध्याहारप्रसङ्गात् तुल्यत्वस्याविशेषितस्य निषेधे पूर्वाधिकारोक्तस्य चेतनत्व स्वयम्प्रकाशत्वप्रत्यक्त्वादिभिस्तुल्यत्वस्यापि निषेधप्रसङ्गेन स्वव्याघातापातात्तत्परिहारस्यापेक्षितत्वात् सम्यक्त्वेनाधिगततया विशेषितायास्तुल्यतायास्तु निषेधे सर्वेश्वरत्वेन साम्यनिषेधपर्यव सानेनोक्तदोषाभावादन्यत्रेत्यस्य प्रतियोगिसाकाङ्क्षत्वेपि त्रयाणामित्यस्य विभक्तिविपरिणामेन पञ्चम्यन्ततयानुषङ्गस्यैवोचितत्वाच्च समधिगतेति पाठएव समीचीनः न तूत्तीर्ण ब्रह्मबोधक स्समधिकतेति पाठः । नचाधिकरणचिन्तामणौ प्रथममात्मैक्यपक्षस्य, अनन्तरं देवतैक्यपक्षस्य, अनन्तरं त्रिमूर्त्यत्तीर्णत्वपक्षस्य, अनन्तरं त्रिमूर्ति साम्यपक्षस्य, अनन्तरं त्रिमूर्त्यैक्य पक्षस्य तदनन्तरं भास्कराद्यन्यतमेश्वरत्व पक्षस्य चोपन्यासात् स्थानप्रमाणात् त्रिमूर्त्यत्तीर्णत्व पक्षस्य प्रतिपादकतया त्रिकसमधिकतेत्यपि पाठोस्तीति संशयितव्यं तत्रापि परदेवतापारमार्थ्याधिकारगत “मङ्की लित्यादिवाक्यगतषण्णामेव पक्षाणा मुपन्यासात् तस्य च वाक्यद्वयस्याप्यात्मैक्यमिति श्लोकव्याख्यानात्मकतया उभयत्रादि शब्दार्थस्य वर्णनीयत्वेनोभयत्रचरमोपात्तपक्षस्यादिशब्दार्थत्वमावश्यक मिति तद्व्यतिरिक्तानाञ्च पक्षाणां पञ्चसङ्ख्याकत्वात्रिकसमधिकतेति पाठस्य स्वीकारे कण्ठोक्तपक्षाणां षट् सङ्ख्याक त्वस्यावर्जनीयतयोभयत्र कण्ठोक्तेषु कस्यचित्पक्षस्यवा आदिशब्दार्थस्य वोपन्यासाभावप्रसङ्गात्। त्रिकसमधिगतेति पाठे तुल्यताविशेषणतया पक्षान्तरत्वप्रसङ्गाभावेन कण्ठोक्तपक्षपञ्चकस्यादिशब्दार्थस्य चोपन्यस्तत्वसिद्धेरुभयत्रादि शब्दार्थोपन्यासा नङ्गीकारेण समधिकतेति पाठाङ्गीकारेपि चरमोपात्तस्यान्यत्रैश्वर्यमिति पक्षस्य विष्णोरन्यत्रेति वेदान्ताचार्योक्तार्थव्यतिरिक्तार्थस्य वरदाचार्यैर्वर्णनवैयर्थ्यात्। वेदान्ताचार्यकण्ठोक्त पक्षव्यतिरिक्तस्य कृत्स्नस्यापि पक्षस्यादिशब्दार्थत्वसम्भवेन भास्कराद्यन्यतमेनेश्वरत्व पक्षस्यान्यत्रैश्वर्यमित्यत्रविवक्षानुपपत्तेर्वे दान्ताचार्यैरेवात्म्यैक्यमित्यस्य प्रतिबिम्बव्याख्यानतया “श्री” त्यारभ्योक्ते वाक्ये तृतीयपर्क्षार्थतया साम्यपक्षस्य द्विप्रकारपरिगणनात्पक्ष चतुष्टयनिरासहेतुसङ्ग्राहके तत्रैववाक्ये साम्यनिरासकस्य ब्रह्मरुद्रयोः कार्यत्वकर्मवश्वत्वरूपहेतोः प्रथममुपादानात्। तत्रक्रम विवक्षां विहाय वरेदाचार्योक्तक्रमविवक्षास्वीकारानौचित्याच्च । एवमधिकरणचिन्तामणावपि समधिगतेति पाठव्याख्यानतयैव क्रममनादृत्य पर पक्षोपन्यासः कृतः । एवञ्च श्लोके कण्ठोक्तपक्षपञ्चकातिरिक्तपक्षाणां सर्वेषामादि शब्दार्थत्वज्ञापनार्थं वेदान्ताचार्यैरादिशब्दार्थत्वेनोपात्तन्त्रिमूर्तिषु विष्णुव्यतिरिक्तपक्षं विहाय “हरिर्देवो हरो देवो भास्करो देव इत्यपि । कालएवे” त्यादिषूक्तः परपक्षविशेषो वरदाचार्यैरादिशब्दार्थत्वेनोक्त इति प्रयोजनवानेव वरदाचार्याणां पक्षान्तरोपन्यास इति त्रिकसमधिगतेति पाठएव वेदान्ताचार्य वरदाचार्ययो॥। (१।१८)
[[६६]]
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३१९]]
मू-
त्रयाणामन्यत्रैश्वर्य
(सा।दी) त्रयाणामैक्यं। अन्यत्र,
अन्यत्र, विष्णोरन्यत्र
(सा।स्वा) Glgq। त्रयाणामैक्यं, तेषामात्मस्वरूपैक्यं। अग्नीन्द्रादिदेवतानामात्मस्वरूपभेदेपि त्रिमूर्तिमात्रस्यात्मस्वरूपभेद
९। अन्यत्र, त्रिकतोन्यत्र - ऐश्वर्य,
कीमत
विश्वो
(सा।प्र) रभिमत इति न सङ्कटं किञ्चित्() मास्तु त्रिमूर्तिसाम्यं। अथापि “ब्रह्मनारायणत्वेन कल्पादौ भगवान्यथा । प्रजास्ससर्जभगवान् ब्रह्मा नारायणात्मकः । ततस्सभगवान्विष्णूरुद्ररूपधरोव्ययः । ततःकालाग्निरुद्रोसौभूत्वा सर्वहरो हरिः । सर्ग स्थित्यन्तकरणीं ब्रह्मविष्णुशिवात्मिकां । ससञ्ज्ञां याति भगवा नेकएव जनार्दन” इत्यादिप्रमाणात् त्रिमूर्त्यैक्यमङ्गीकार्यं अतो नारायणास्य परत्वनिर्णयो नोप पद्यत इत्यत्रोक्तं त्रयाणामैक्यं नाद्रियन्त इति। अयं भावः, “नारायणाद्बह्मा जायते। नारायणाद्रुद्रो जायते। नारायणादिन्द्रो जायते। नारायणात् द्वादशादित्यारुद्रा वसवस्सर्वाणिछन्दांसि नारायणादेवसमुवत्पद्यन्ते एकोहवै नारायणआसीन्न ब्रह्मा न शङ्करःसमुनिर्भूत्वाचिन्तयत् अत एते व्यजायन्त हिरण्यगर्भोग्निर्यमवरुणरुद्रे द्रादयः यन्नाभिपद्मादभवन्महात्मा प्रजापतिः तत्रब्रह्माचतुर्मुखोजायत। सोऽग्रेभूताना मृत्युमसृजन् वैक्षं व्रिशिरस्कं व्रिपादं खण्डपरशुं ब्रह्मणः पुत्राय ज्येष्ठाय - ब्रह्मा दक्षादयः कालस्तथैवाखिलजन्तवः । विभूतयो हरेरेता जगतस्सृष्टिहेतवः । रुद्रः कालान्तकाद्याश्च समस्ताश्चैव जन्तवः। चतुर्धाप्रळयायैते जनार्दनविभूतयः । आद्यो नारायणो देव स्तस्माद्बह्मा ततोभवः । परो नारायणो देवस्तस्माज्जातश्चतुर्मुखः । तस्माद्रुद्रोभवद्देवि । क इति ब्रह्मणो नाम ईशोहं सर्वदेहिनां । आवां तवाङ्गे सम्भूतौ तस्मात्केशवनामवान् । एतौ द्वौ विबुधश्रेष्ठौ प्रसादक्रोधजौ स्मृतौ । तदादर्शीतपन्थानौ सृष्टिसंहारकारकौ । विष्णुरात्मा भगवतो भवस्यामित तेजस” इत्यादिषुभगवतस्तयोश्च परस्परभेदावगमात्सामानाधिकरण्यस्य च “सृष्टिं ततः करिष्यामि त्वामाविश्यप्रजापते । हरो हरति तद्वश, इत्याद्यानुगुण्येनान्तर्यामित्वेनाप्युपपत्तेर्भेदाबाधाद्देवताविशेषनिर्णयो युक्त इति () ननु “विष्णुर्मन्वादयः काल” इति विष्णोरप्यन्यविभूतित्व श्रवणात् “तेनेदं पूर्णं पुरुषेण सर्वं। ततो यदुत्तरतरं तद्रूपमनामयं य एतद्विदुरमृतास्ते भवन्ति” इति पुरुषशब्दनिर्दिष्ट नारायणातिरिक्तस्य मोक्षहेतुत्वोक्तेः। “अमृतस्यैष सेतु” रिति सेतुवत् भगवतोस्यप्रापकत्वोक्तेश्च त्रिमूर्त्यत्तीर्णमेव सर्वजगत्कारण मिति नारायणरूपपरदेवतानिर्णयोनुपपन्न इत्यत्रौक्तमन्य वैश्वर्थं नाद्रियन्ते इति। “विश्वमेवेदं पुरुष स्तद्विश्वमुपजीवति। पतिं विश्वस्यात्मेश्वरं यदन्तस्समुद्रे कवयोवदन्ति॥।
(सा।वि) व्रयाणामैक्यमित्यन्यः पक्षः अन्यत्र, मूर्तित्रयादन्यत्र। एैश्वर्यं ईश्वरत्वं। उत्तीर्ण शिवः॥।
(सा।सं) तुल्यतेति वादः वस्तुत एकएवात्मा त्रिकत्वोक्तिवादः न तेषु वस्तुतः परस्परभेद इति व्रयाणामैक्यवादः त्रयाणां मध्ये अव्यवस्थया यः कश्चनेश्वर इति अन्यत्रैश्वर्यवादः। आदिपदात्
।
भ
फ
[[३२०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
सा-प्रन तस्येशे कश्चन तस्य नाम महद्यशः। परात्परं यन्महतो महान्तं न तत्समश्चाभ्यधिकश्च दृश्यते। अग्निरवमो देवतानां विष्णुः परमः। मत्तः परतरं नान्यत्किञ्चिदस्ति धनञ्जय । आभूत सम्प्लवे प्राप्ते प्रलीने प्रकृतौ महान् । एकस्तिष्ठति विश्वात्मा स तुनारायणः स्मृतः । न परं पुण्डरीकाक्षाद्दृश्यते पुरुषर्षभ । परं हि पुण्डरीकाक्षान्न भूतं न भविष्यति । न विष्णोः परमो देवो विद्यते नृपसत्तम । न वासुदेवात्परमस्ति दैवतं न वासुदेवम्प्रणिपत्य सीदति । देशतःकालतो व्याप्तिर्मोक्षदत्वं तथै वच । हरेर्विभूतिमानं तु केवलं सप्रभाषितं । अतो महिम्नस्स्वल्पांशात् ज्यायानेवपरः पुमान् । ज्यायस्त्वं तस्य सर्वैर्हि सुदुर्ज्ञानतरं सदा । ब्रह्मादिस्तम्म्बपर्यन्तं जगत्स्थावरजङ्गमम् । सर्वमेतस्य महिमा स च ज्यायानतो हरिः । ब्रह्माण्डेभ्योखिलेभ्यश्च भूतमात्रेभ्यएवच । ब्रह्मादिदेवसङ्घेभ्यो ज्यायानेव परः पुमान् । ओजसा रूपतो वापि यशसा वीर्यतोऽपि वा । विभुत्वादीशनाद्वापि ज्यायानेव जनार्दनः । एकतोवाजगत् कृत्स्नं एकतोवा जनार्दनः । सारतो जगतः कृत्स्नादतिरिक्तो जनार्दनः । न दैवं केशवात्परं । राजाधिराजस्सर्वेषां विष्णुर्ब्रह्ममयो महान् परः पराणां सकला न यत्र क्लेशादयस्सन्ति परावरेश” इत्यादिभिर्विष्णोस्सर्वाधिकत्वप्रदर्शनपूर्वकं तदधिकदेवतानिषेधात्त्रिमूर्तिमध्ये रक्षकत्वेनावतीर्णस्य नारायणस्य “अस्येशाना जगतोविष्णुपत्नी” त्यादिना लम्क्षीपतित्वेनावगतस्य “अद्भ्यस्सम्भूत” इत्यत्र पूर्वानुवाकोक्तं सकलकारणभूतसहस्रशीर्षमहापुरुषत्वं “वेदाह” मित्यनेनैव वाक्येन प्रत्यभिज्ञाप्य तस्य श्रियः-पतित्वमोक्षप्रदत्व, सर्वातिशायिदीप्तियोगित्व, सर्वदीप्तिहेतुत्वश्रवणात्तमेव सर्वोत्तरं महापुरुषं, यस्मात्परं नापरमस्ति किञ्चिद्यस्मान्नाणीयो न ज्यायोस्ति कश्चित् - वृक्ष इव स्तब्धोदिवि तिष्ठत्येकस्तेनेदं पूर्णं पुरुषेणसर्व” मिति प्रत्यभिज्ञाप्य उपरिच “सर्वानतशिरोग्रीव स्सर्वभूतगुहाशयः । सर्वव्यापी च भगवा” निति सहस्रशीर्षत्व, सर्वभूतान्तरात्मत्व, सर्वव्यापकत्व निर्दोषकल्याणगुणाकरत्वानां “एष सर्वभूतान्तरात्मापहतपाप्मा दिव्यो देव एको नारायणः। ज्ञानशक्तिबलैश्वर्य वीर्यतेजांस्यशेषतः । भगवच्छब्दवाच्यानि विनाहेयैर्गुणादिभिः । भगवा निति शब्दोयं तथा पुरुष इत्यपि । निरुपाधि च वर्तेते वासुदेवे सनातन, इत्यादिभि र्नारायणासाधरणतया प्रमितानां प्रत्यभिज्ञापनादनयोर्वाक्ययोर्मध्येप्रयुक्तस्य सन्दंशन्यायान्नारायणपरत्वस्यावश्यकत्वात्तत इत्यस्य शब्दतोर्थतश्च प्रत्यभिज्ञापिततत्तद्धेतु परामर्शस्यैव न्याय्यत्वात्। अन्यथा यस्माद् पुरुषादपरं व्यतिरिक्तं परमुत्कृष्टं नास्तीति पूर्ववाक्येनोक्तं पुरुषमेव परामृश्य तद् व्यतिरिक्तस्योत्तरतरत्वप्रतिपादने पूर्वापरव्याघातप्रसङ्गान्नारायणानुवाकाभ्यामुपायान्तरनिषेधपूर्वकं मोक्षसाधनतया बोधितस्य लक्ष्मीपत्युपासनस्य अत्राप्यस्य निषेधपूर्वकं श्रवणा चोत्तरतरशब्देन सर्वोत्तरस्य नारायणस्यैव प्रतिपादनौचित्यात् - “सोश्नु ते सर्वान्कामान् सह ब्रह्मणा विपश्चिता। रसो वै सः रसगृह्येवायं लब्ध्वानन्दी भवति। परात्परं पुरुषमुपैति दिव्यं। नारायणसायज्यमवाप्नोति” इत्यादिभिर्नारायणरूपिणो ब्रह्मण एव॥।
I
मू-
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
मित्याद्यनिपुणफणितीराद्रियन्ते न सन्तः ।
[[३२१]]
(सा।दी) केवलनारायण ईश्वरा। श्रीविशिष्ट आदिशब्दार्थ। ॐ परतत्वQLDGgami॥।
सा - स्वा - ईश्वरत्वं। त्रिमूर्त्यत्तीर्णा परदेवतै Quकीमत ६०TLq। इत्याद्यनिपुणफणितीः । इतिरत्र उक्तिपरः। आत्मैक्यं देवतैक्यं त्रयाणां तुल्यता त्रयाणामैक्यमन्यव्रऐश्वर्यमित्येवं रूपा उक्ति रादिः यासां अनिपुणफणितीनां ता इत्यर्थः अत्रादिशब्देन त्रिमूर्त्यन्तर्गतस्य रुद्रस्यैव परदेवतात्वं। चतुर्मुखस्यैव परदेवतात्वं। श्रीविनिर्मुक्तस्य केवलनारायणस्य परदेवतात्व GLD की उक्तिना विवक्षितrilin। अनिपुणाः। सम्यङ् न्यायनिरूपणानभिज्ञाःएतेन तन्मतानामनुपपन्नत्वं ख्यापितं। नहित्वदुक्ति मात्रेणानिपुणफणितित्वं सिध्यतीत्यत आह। आद्रियन्ते न सन्त इति सन्तः, “सारासार विवेकज्ञा” इत्याद्युक्तलक्षणाः। तथाविधसद्भिरनादरणादेव तासामनिपुणफणितित्वं सुव्यक्तमिति भावः। तन्मतानामनुपपन्नत्वेन देवताविशेषनिर्णयप्रतिबन्धाक्षमत्वेपि॥।
(सा।प्र) प्राप्यत्वावगमात्प्राप्यान्तराभावेपि स्वप्रापकतया सेतुत्वसम्भवात्स्थि तेर्निमित्तभूतस्य विष्णोर्विष्णु विभूतित्वोक्तावप्यन्य विभूतित्वानवगमाच्च नारायणस्यैव सर्वस्मात्परत्वनिर्धारणं युज्यत इति भावः । (*) मास्तु त्रिमूर्त्यत्तीर्णं परतत्त्वं। तथापि “ब्रह्म विष्णुरुक्रेन्द्रास्ते सर्वेसम्प्रसूयन्ते” इति ब्रह्माद्य विशेषेण विष्णोरप्युत्पति श्रवणात् हिरण्यगर्भस्समवर्तताग्रे भूतस्यजातः पतिरेक आसीत् प्रजापतिः प्रजा असृजत। प्रजापतिर्देवानसृजत न सन्न चासच्छिव एव केवलः। विश्वाधिकोरुद्रोमहर्षिः हिरण्यगर्भञ्जनयामासपूर्वंहिरण्य गर्भं पश्यत जायमान” मित्यादिभिर्हिरण्यगर्भ शिवयोस्सर्वकारणत्वश्रवणाच्च विष्णुं विहाय हिरण्यगर्भ श्शिवो वा सर्वस्मात्परत्वेनाङ्गीकार्य इत्यादिपक्षः आदिशब्दार्थः। अनिपुणैः तत्वनिर्णयसामर्थ्य हीनैरेवं रूपेणोच्यमानान्पक्षान् “जायमानं ही” त्या द्युक्त जायमानं कालीन भगवत्कटाक्षवत्तया तत्त्वनिर्णय प्रवीणास्सन्तो नाद्रियन्ते। अयं भावः। “एको ह वै नारायण आसीन्न ब्रह्मा नेशानः। नारायणाद्बह्मा जायते। नारायणाद्रुद्रो जायते स प्रजापतिरेकः पुष्कर पर्णे समभवत्। यन्नाभिपद्मादभवन्महात्मा प्रजापतिर्विश्वसृग्विश्वरूपः। यो ब्रह्माणं विदधाति पूर्व, मित्या दिभिस्तत्तन्नामग्रहण पूर्वकमुत्पत्तिविनाशप्रतिपादनात्। भगवतस्तु “अथ नित्यो नारायणः नित्यं हि नास्ति जगति भूतं स्थावरजङ्गमं । ऋते तमेकं पुरुषं वासुदेवं सनातन, मित्यादिभिः॥।
(सा।वि) कारणमित्यपरः पक्षः । इत्यादीत्यादिशब्देन त्रयाणां मध्ये अन्यतमस्य ब्रह्मणो वा रुद्रस्य वा कारणत्वमिति पक्षस्सङ्गृहीतः एतेन सर्वेपक्षा : लन्द्देवतैी प्रधानरानेत्यारभ्य साम्यैक्योत्तीर्ण व्यक्त्यन्तर पक्षाना घटि। इत्युत्तरग्रन्थ सन्दर्भेण प्रतिक्षिप्ता वेदितव्याः सन्तः, ब्रह्मनिष्ठाः। अनिपुण फणितीः, प्रमाणानां प्रतीयमानविरोधपरिहाराचतुरबुद्धीनामुक्तिः। नाद्रियन्ते॥।
(सा।सं) त्रिमूर्त्यत्तीर्ण ब्रह्मवादसङ्ग्रहः॥।
[[३२२]]
मू-
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
त्रय्यन्तैरेककण्ठै
(सा।दी) त्रय्यन्तैरित्यादि। एककण्ठैरित्यादि। पक्षान्तर [B] ना परस्परविरुद्ध LDINGLIS♚।
।
।
(सा।स्वा) विरुद्धप्रमाणानाम्बहूनां सत्वात्कथं देवताविशेषनिर्णय इत्यत आह। त्रय्यन्तैरिति। “एकएवरुद्रः नकिरिन्द्रत्वदुत्तरः। अग्निस्सर्वा देवता” इत्यादीनां कर्म भागस्थानां कर्मविधिशेषत्वेन तत्त्वैदम्पर्यं नास्तीत्यभिप्रायेण त्रय्यन्तग्रहणं। एककण्ठैरिति प्रमाण कक्षा मतान्तर की परस्पर विरुद्धाi]लनाn Lojgnor Gurऊं की श्रीमन्नारायणाळा परदेवतैी सिद्धान्त लीष विरोधिung। प्रत्युत@Qui♚♚♚ली स्वरसाकं
(सा।प्र) नित्यत्वावगमादनित्यतया नारायणादुत्पन्नयोर्ब्रह्मरुद्रयो स्तस्मात्परत्वं नोपपद्यते। किञ्च। “सोग्रे भूतानां मृत्युमसृजत्र्यक्षं त्रिशिरस्कन्त्रिपादं खण्डपरशुं तस्य ब्रह्माबिभीत, इति। हिरण्यगर्भस्य भीति योगश्रवणाद्भगवतः “एषसर्व भूतान्तरात्मापहतपाप्मा दिव्यदेव एको नारायण” इत्यपहत पाप्मत्वश्रवणाच्च ब्रह्मरुद्रयोर्नारायणात्परत्वं नोपपद्यते एवं पक्षान्तराणां श्रुतिस्मृतिविरोधं जानन्तः। प्रतप्तैर्भगवद्दिव्यायुधैर्गात्रेषु लाञ्छनं । सततं च हरिक्षेत्रोद्धत मृत्स्नोर्ध्व पुण्ड्रकं । पद्मबीज मयामाला तुलसीमणि मिश्रितावेषश्चानुल्षणश्शौकल्यं दन्त स्रक् पुण्ड्र वाससाम् विषोस्तत्सेश्रयाणां वा चेतनाचेतनात्मनां । आख्याय व्यपदेशश्च लक्षणानि सतांविदु” रिति भरद्वाजोक्त सल्लक्षण लक्षिताः प्रामाणिकाः “आलोड्य सर्व शास्त्राणि विचार्य च पुनःपुनः । इदमेकं सुनिष्पन्नं ध्येयो नारायण स्सदा । सत्यं सत्यं पुनस्सत्यमुद्धृत्य भुजमुच्यते । वेदशास्त्रात्परं नास्ति न दैवं केशवात्पर” मित्याद्युक्त प्रकारेण श्रीमन्नारायण एव सर्वेश्वर इति जानन्तः पक्षभेदान् ताननङ्गीकुवन्तीत्यर्थः (*) ननु यद्य प्यन्ये पक्षभेदाः प्रमाणविरुद्धा इत्यनादरणीयाः। तथापि “सदेव सोम्येदमग्र आसीदेकमेवाद्वितीयं ब्रह्म। आत्मा वा इदमेक एवाग्र आसीत्। ब्रह्म वा इदमग्र आसीत् - सर्वाणि ह वाइमानि भूधान्याकाशा देव समुत्पद्यन्ते। हिरण्यगर्भस्समवर्तताग्रे। भूतस्य जातः पतिरेक आसीत्। न सन्न चासच्छिव एव केवलः । एको ह वैनारायण आसी” दित्यादिभिन्नाभिन्नतया सद्ब्रह्मात्माकाशहिरण्यगर्भशिवनारायणादीनां सकलजगत्कारणत्वेन प्रतिपादनात्सर्वासा मुपनिषदां च श्रुतित्वाविशेषेण प्रामाण्याविशेषात्कथं नारायण एव सकलजगत्कारणमिति सर्वस्मात् परत्वेन निर्णयः स्यात्; रथगोपुरादिष्विव समुच्चित्य नारायणत्वसम्भवादित्यव्राह। त्रय्यन्तैरेककण्ठैरित्यादि किं त्वखिलतनुत्वान्मुक्तिप्रदत्वान्मुक्त भोग्यत्वाच्छ्रीमत्वाच्च नारायण एव नःपतिरित्येककण्ठै। परस्परविरुद्धार्थप्रतिपादनराहित्यादेकार्थनिष्ठै
(सा।वि) नश्लाघन्ते। स्वसिद्धान्तमाह। त्रय्यन्तैरिति। अखिलतनुस्सर्वशरीरकः। श्रीमान्नारायणः नः, जीवानामस्माकं पतिरिति स्वीकारेण न प्रमाणानां कुत्रापि विरोधप्रतीतिः। सर्वेषां वाक्यानां एकतात्पर्यकत्वेन सामरस्यं सिध्यतीत्यभिप्रेत्योक्तं। एककण्ठैरिति। अत्रतादृशानैपुण्यं नेति सूचितं। परमाप्त
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
मूस्तदनुगुणमनुव्यास मुख्योक्तिभिश्च श्रीमान्नारायणो नः पतिरखिलतनु मुक्तिदो
[[३२३]]
(सा।दी) श्रीमच्छब्द केवल नारायणेश्वरत्वमतव्यावृत्ति नारायणशब्द♚ॐ व्यक्त्यन्तरोत्तीर्णपक्षव्यावृत्ति नः पतिः । जीवानाम्परस्परं ईश्वरQuio ऐक्यव्यावृत्ति। अखिलतनुरित्यादिunã देवतैक्य त्रिमूर्त्यैक्यतुल्यत्वादिपक्षव्यावृत्ति। अखिलशब्दमचिद्वह्मरुद्रादि देवता॥।
(सा।स्वा) शुgi शैवपुराणादिना ॥ उपब्रह्मणा विरोधिw।js नारायणळा परदेवतै Qum]निर्णयि&शक्य Com?
न तदनुगुणेति। अत्रानुगुणत्वोक्त्या शैव पुराणादीनामननुगुणत्वं ख्याप्यते। मनुव्यासेति विशेषनिर्देशेन तेषां श्रुतिप्रसिद्धत्वेनाप्त तमत्वं तदुक्तीनां सर्वपरिगृहीतत्वञ्च व्यज्यते। मुख्यशव्देन प्राचेतस, पराशर, शुक, शौनकादयो गृह्यन्ते। ततश्चानुगुणोपब्रह्मणानां बहुत्वं द्योत्यते। तथा चानुगुणसर्व परिग्रहीत सात्त्विकबहूप ब्रह्मणोपब्रह्मितैस्त्रैय्यन्तैरर्थनिर्णये सिद्धे अनेवंविधानां शैवपुराणादीनां शारीरकस्मृत्यधिकरण निश्चलीकृतविरोधाधिकरणनयेन विधूननं युक्तमिति भावः। पतिकं विशेषणळङ्ग श्री परदेव mumui (कं मुङ्गल कसं ठाक श्रीमानिति विशेषणं। कारणवाक्यस्थानामुपासनवाक्यस्थानाञ्च रुद्रेन्द्रप्राणादिशब्दानां शरीरिपर्यन्तत्वेन सर्वेषामपि त्रय्यन्तानामैककण्ठ्यसिद्धिरित्येव मैककण्ठ्योपपत्तिसूचनार्थ मखिलतनुरित्युक्तिः। मुक्तिदोमुक्तभोग्य इति परदेवतात्वघटकाकारोक्तिः आराध्यः फलप्रदश्चेतनविशेषो हि देवताशब्दार्थः। तस्य परत्वमपि हि। स्वव्यतिरिक्तपरम प्राप्याभावेन स्वस्यैव परमप्राप्यत्वमिति भावः नः अखिल तनुर्मुक्तिदो
।
(सा।प्र) र्वेदान्तैस्तदनुगुणमनुव्यासवाक्यैः पराशरादिवाक्यैश्च अङ्गीकुर्वन्तीत्यर्थः - अयं भावः। “सदेवे” त्यादिवाक्येषु कण्ठोक्त्या सर्वंवाक्यं सावधारणमिति न्यायाच्च सावधारणेषु प्रत्येकमैकैकस्य स्वव्यतिरिक्त समस्तकारणत्वबोधनात्समुच्चित्य कारणत्वानुपपत्तेः - कारणतोपास्यत्वबोधकवाक्यस्थित सामान्यशब्दानां विशेषवाचिपदे सति तत्पर्यवसानस्य छागपशुन्यायसिद्धत्वाद्विशेष्यवाचिपदानां सामान्य शब्दार्थ पर्यवसानस्य पशोश्छागत्वनिर्णीतौ निपुणन्यायपूर्वकं “गर्दभादिषु तुल्यत्वं गर्दभप्रायकल्पित’ मित्युक्त प्रकारेणापहास्य’त्वात्। अनुवादानां पुरोवाद पर्यवसानेपि पुरोवादस्याप्यनेक विधत्वेन तत्रत्य सामान्यशब्दाना मनेकार्थवाचितया किञ्चिदर्थ व्यवस्थापकत्वानुपपत्या असाधारण्येन विशेषवाचिनः पदस्यैवार्थ विशेषव्यवस्थापकत्वात्॥।
यस्यात्मा
(सा।वि) तममहर्षिवाक्योपब्रह्मणानुगुण्यं चात्रैवास्तीत्यभिप्रायेणोक्तं तदनुगुणमनुव्यासेति- “भोक्ता भोग्यं। नित्यो निध्याना" मित्यादिभिर्भेदस्य श्रुतत्वात्। “यस्य पृथिवी शरीरं शरीरं। यदम्बुवैष्णवः कायस्तत्सर्वं वै हरेस्तनु” रित्यादिभिस्सर्वस्य भगवच्छरीरतया प्रमाणसिद्धत्वात् “अयमात्मा ब्रह्म तत्त्वमसि सर्वं खल्विदं ब्रह्म स ब्रह्मा स शिवस्सेन्द्रस्सो क्षरः परमः स्वराट् इत्याद्यभचेतनिर्देशानां शरीर शरीरिभावेनोपपन्नत्वात्। “एको ह वै नारायण आसी’ दितीतरनिषेधपूर्वकं नारायणस्यैव जगत्कारणत्वोक्तेः “न सन्नचासच्छिव एव केवल” इति शिवशब्दस्य “शाश्वतं
[[३२४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
(सा।प्र) अचिद्विशेषवाचि पदस्य विशेष्यसमर्पकत्वे “कारणन्तुध्येय” इति सकल कारणभूतस्यै वोपास्यत्वात्तदुपासनेच “यथाक्रतुरस्मिल्लाँके पुरुषोभवति तथेतः प्रेत्यभवती” त्युक्ततत्क्रतु न्यायादचित्प्राप्तेरावश्यकत्वात्तस्याश्चपूर्वमेवसिद्धत्वादपुरुषार्थत्वाच्चप्राप्यत्वानुपपत्या चितस्सर्वकारणत्वानुपपत्तेरीक्षणाद्यर्थ विरोधाच्च विशेष्यव्यवस्थापनानुपपत्तेश्चिद्विशेषा साधारणरुद्रेन्द्रवैश्वानरादि पदवाच्यानां प्रसिद्ध रुद्रेन्द्रादीनां कार्यत्व कर्मवश्यत्वयोः श्रुत्यैवप्रतिपन्नत्वात्तद्वाचिनां तेषां विशेषव्यवस्थापकत्वानुपपत्तेः श्रीपतेरसाधारणपुरुष, नारायण, विष्णु, वासुदेव, नृसिह्म, भगवदादि पदवाच्यस्य कुत्रापिकर्मवश्यत्वाश्रवणात्तदुत्पत्तेश्च “अजायमानो बहुधाविजायत” इत्यवताररूपत्व श्रवणेन कर्मकृतत्वस्यापोदितत्वादित रोत्पत्ते स्तथावादा भावात्तस्य सर्वकारणत्वोपपत्तेस्तस्य सकलजगत्कारणत्व बोधक श्रुत्यैकार्थ्यान्नारायण परत्वंसर्ववेदान्तवाक्यानामेष्टव्यं। अन्यथापुरोवादानां सद्बह्मात्मपुरुषनारायणादिभिन्नार्थ बोधक पदवत्तया प्रत्येकं स्वव्यतिरिक्तसमस्तकारणत्वेनानेक बोधकत्व प्रसङ्गेन परस्परं व्याहतार्थत्व प्रसङ्गात् किञ्च, “वेदाह मेतम्पुरुषं महान्तं। आदित्यवर्णं तमसः परस्तात्। तमेवं विद्वा नमृत इहभवति। नान्यः पन्थाविद्यतेयनाये” त्यादिना लक्ष्मीपतेः स्वोपासनायाः मोक्षप्रदत्व मन्यनिषेधपूर्वक मुच्यते। तस्य ब्रह्मशब्द प्रवृत्तिनिमित्तभूत ब्रह्मणत्व रूपस्यानेक निष्ठत्वे परस्पर प्रतिक्षेपकत्वेनाप्रमाण्यापातादेकनिष्ठत्वे आवश्यके “ब्रह्मविदाप्नोति परं। अथपरा यया तदक्षरमधिगम्यते। ज्ञात्वाशिवंशान्तिमत्यन्तमेति। ज्ञात्वादेवं मुच्यतेसर्वपाशैः शम्भु राकाशमध्ये ध्येयः। ज्ञात्वातं मृत्युमत्येति नान्यः पन्थाविमुक्तये - नारायणे प्रलीयन्ते। नारायणसायुज्यमवाप्नोती” त्यादि सकलपरविद्यागतानां ब्रह्माक्षरशिव शम्भुनारायणादि शब्दानामे कार्थपर्यवसान बोधके नारायणानुवाके “विश्वाक्षं विश्वशम्भुवं। विश्वनारायणं देवमक्षरं परमं प्रभुम् । पतिं विश्वस्यात्मेश्वर शाश्वत शिवमच्युतम् नारायणपरम्ब्रह्म तत्वं नारायणः परः नारायण परोज्योति रात्मानारायणः परः, सब्रह्मा सशिवस्सेन्द्र स्सोक्षरः परमस्वराट्” इत्यन्तेन “ब्रह्मानारायणः । शिवश्च नारायणः शक्रश्चनारायण” इत्यादिनाच तत्तदुपनिषद्गतब्रह्माक्षर देवशम्भु शिवपरञ्ज्योतिः परमात्म परमस्वरा डित्यादिशब्दान्विशिष्योपादाय नारायण शब्देनसमानाधि करणतया निर्देशादेषां शब्दानां नारायण वाचित्वसिद्धे स्सर्व वेदान्तानां नारायण परत्वं “सब्रह्मासशिव रसेन्द्र” इत्यनेन ब्रह्मरुद्रेन्द्राद्यसाधारण लिङ्गयुक्तानामुपनिषदां प्रतर्दनविद्यान्यायेन तत्तदन्तर्यामितया तत्तद्विशिष्टनारायण परत्वं प्रदर्शितं। ननु “विश्वाधिको रुद्रोमहर्षिः। हिरण्यगर्भं जनयामास पूर्वं। विश्वाधिको रुद्रोमहर्षिः। हिरण्य गर्भं पश्यत जायमानं। कारणन्तुध्येयः सर्वैश्वर्य सम्पन्नस्सर्वेश्वरश्शम्भु राकाशमध्येध्येयः। नसन्नचासच्छिव एवकेवलः तस्मात्सर्वगतश्शिवः। विश्वस्यैकम्परिवेष्टितारमीशन्तञ्ज्ञात्वा यदा-
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३२५]]
(सा।प्र) चर्मवदाकाशं वेष्टयिष्यन्तिमानवाःतदाशिवमविज्ञायदुःखस्यान्तोभविष्यति - हृत्पुण्डरीकं विरजं विशुद्धं विचिन्त्यमध्ये विशदं विशोकं - अनन्तमव्यक्त मचिन्त्य रूपं शिवं प्रशान्त ममृतम्ब्रह्मयोनिं तदादि मध्यान्तविहीन मेकं विधुञ्चिदानन्द मरूप मद्भुतं - उमासहायम्परमेश्वरम्प्रभुं व्रिलोचनं नीलकण्ठप्रशान्तं ध्यात्वा मुनिर्गच्छति भूतयोनिं समस्तसाक्षिं तमसः परस्तात् सब्रह्मासशिव स्सेन्द्रस्सोक्षरः परमस्वराट्। सएवविश्व स्सप्राणास्सकालोक्निस्सचन्द्रमाः - सएवसर्वं यद्भूतं यच्छभव्यं सनातनं - ज्ञात्वातं मृत्युमत्येति नान्यः पन्थाविमुक्तय” इतिश्रुध्यानुगुण्यात्सर्ववेदान्तानां शिवपरत्वङ्किंनस्यादिति चेन्न। “ब्रह्म वा इदमग्र आसीत् - तदेक मेव तदेकं सन्नव्य भवत्तच्छ्रेयोरूपमत्यसृजत क्षव्रयान्येतानि क्षत्रादिन्द्रोवरुणस्सोमोरुद्रः पर्जन्योयमोमृत्युरीशानइति - एकोहवैनारायणः आसीन्नब्रह्मानेशानः - एकोहवैनारायण आसीन्नब्रह्मानशङ्करः तत एते व्यजायन्त विश्वेहिरण्यगर्भोग्नि यमवरूण रुद्रेन्दाः विष्णुस्तदासी द्धरि रेव निष्कलङ्कः अग्निर्वै देवानामवमोविष्णुः परमः तदन्तरेण सर्वान्या देवताः - अग्निरवमोदेवतानां विष्णुः परमः सोन्त स्सरुद्र स्सप्राणभृत्सप्राणनाय कस्स ईशोयोहरिरीड्योनन्तोयो विष्णुर्यः परोवरीयान्। नारायणा द्रुद्रो जायते। तदिदा सभुवनेषु ज्येष्ठं। यतोजज्ञउग्रस्त्वैषनृम्णो सद्योजिज्ञानो निरणातिशनून्। ललाटात्क्रोध जोरुद्रो जायते अथ पुनरेव नारायणस्सोन्यङ्कामं मनसाध्यायीत। त्र्यक्ष श्शूलपाणिः पुरुषोजायत। आभूद्वाइदमप्रतिष्ठे” त्यारभ्य “भूतानाञ्च प्रजापति स्संवत्सरायादीक्षिते” त्युक्त्वा “भूतानां पतिस्संवत्सर उषसिरेतो सिञ्चत्। तत्संवत्सरे कुमारोजायत। सोरोदीत्। तम्प्रजापतिरब्रवीत्। कुमार किं रोदिषि यच्छ्रमात्तपसोधिजातो सीति। सोब्रवी दनप हत पाप्माहमस्मि, नाम मेदेहिपाप्मनोपहत्या इति। तम्प्रजापति रब्रवीत्। रुद्रोसीति तस्य तन्नामाकरोत्। अग्निष्टद्रूपमभवत्। अग्नेर्वैरुद्रोयदरोदीत्। तस्माद्रुद्रस्सोब्रवीत्। जायान्वा अहमस्मिदे ह्येवन्नामेति। तम्प्रजापतिरब्रवीत्। भवोसीति। शर्वोसीति। ईशानोसीति। पशुपतिरसीति। उग्रोसीति। भीमोसीति। महादेवोसीति। प्रजापतिर्देवानसृजत। तेपाप्मनासन्दिता अजायन्त। विरूपाक्षायदत्तान्तु। जयेब्रह्मणः पुत्रायज्येष्टायश्रेष्ठाया मोघायकर्माधिपतये सोब्रवी द्वरं वृणा अहमेव पशूनामधिपतिरसानीति तस्माद्रुद्रः पशूनामधिपतिः तस्य देवस्यमीडुषोवया विष्णोरेषस्य, प्रगृहे हविभि विदेहि रुद्रो रुद्रीयं महित्वं इत्यादिभिः शिवस्य कार्यत्व, कर्मवश्यत्व ब्रह्म पुव्रत्व, अनपहत पाप्मत्व, देवता वरदान लब्ध पशु पति विष्ण्वाराधनकत्वा देरगवतत्वाद्विश्वाधिक इत्यस्यश्वेताश्व तरगतत्वात्त स्याश्चोपक्रमे “ब्रह्म वादिनोवदन्ति। किङ्कारणं ब्रह्मे” त्यारभ्य “आत्माप्यनीश स्सुखदुःखयो” रित्य नेन कालस्वभाव नियत्यात्मा दीनामचेतनत्व, कार्यत्व, कर्म वश्यत्वादिना कारण ब्रह्मत्वं निषिध्यते। “ध्यनयोगानुगता अपश्यन् देवतात्मशक्तिंस्वगुणैर्नि गूढां यः कारणानि निखिलानितानि कालात्मयुक्तन्यधितिष्ठत्येकः। अनन्तश्चात्मा विश्वरूपोन्य कर्ते” त्यादिना “एष सर्व भूतान्तरात्मापहत पाप्मा दिव्योदेव एको नारायणः सहस्र॥।
[[३२६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
(सा।प्र) शीर्षदेव” मित्यारभ्य। “यच्चकिञ्चिज्जगत्यस्मिन्दृश्यतेश्रूयतेपिवा। अन्तर्बहिश्चतत्सर्वं व्याप्य नारायणः स्थितः। एकोदेव स्सर्वभूतेषु भूत स्सर्वव्यापी सर्वभूतान्तरात्मा। मृत्योर्वैप रोदेव एकीभवति। येनेदं विश्वं परिभूतं यदस्ति। प्रथमजं देवंहविषा विधेम। स्वयम्भु ब्रह्मपरमं तपोयत्। श्रद्धया देवः। यस्सदेवो मयादृष्टःपुरा पद्माय तेक्षणः । सएषपुरुष व्याघ्र स्सम्बन्धीते जनार्दन” ॥ इत्यादिभिर्नारायणा साधारणतया वगत सर्वान्तर्यामित्व निरुपधि देवशब्द वाच्यत्वयोः प्रत्यभिज्ञापनादनन्त शब्दोपादानात् - “ज्ञात्वादेवं मुच्यते सर्वपापैः, क्षरं प्रधानं अमृताक्षरंहरः, क्षरात्मनाविशते देव एकः ज्ञात्पादेवं सर्वपाशहानिः। अद्भुवं सर्वतत्वैर्विशुद्धं। एकोहितेवः प्रदिशोनुसर्वाः। यो देवो अग्नौयो अप्सुयो विश्वं भुवनमाविवेश - य ओषधीषु वनस्पतिषु तस्मै देवाय नमोनमः।” इत्यादि लक्ष्मीपत्यसाधारण सर्वान्तर्यामित्व, मोक्षप्रदत्वयोरुक्तेरेतदुभयसमभिव्याहार बलादेत दुभयं त देवलक्ष्मीपत्यसाधारणनिरूपक देवशब्दवाच्यत्वस्य चप्रत्यभिज्ञानात् - व्यक्तं भारते - “विश्वमीश” इत्यवेश शब्दस्य पूर्वोक्तानां व्यक्ताव्यक्तात्मक विश्वभरणहेतु सामर्थ्य सत्तासाधकत्वात् - “अनीशश्चात्मे” त्युत्तरवाक्येनैव पूर्व वाक्यगतस्येश शब्दस्यर्योगिकत्व स्फुटीकरणात्। “अनन्तश्चात्मा विश्वरूपो ह्यकर्ते” त्युपक्रम वाक्येचात्मशब्देन “आप्नोतीत्यात्मा” इति व्युत्पत्या सर्वदेश सर्वकाल व्याप्त्यभि धानाद्देश काल परिच्छेद राहित्ययोर्विरूप शब्देन वस्तु परिच्छेद राहित्यस्य चोक्तेर्यौगिकत्वेन शङ्कितु मयोग्यस्य भगवति रूढ स्यानन्दपद स्योपादानात्। द्वितीय खण्डेचोपासन प्रकार मुक्त्वा तद्विशेष्यस्य नारायणा साधारणतया श्रुति पुराणादि प्रसिद्ध समुद्र शायित्व लिङ्गोप क्रमाम्भ सीत्यनुवाकगत वाक्येनैव समुद्रशायिनः प्रत्यभिज्ञापन पूर्वकं पुंसूक्तगतैरेव बहुभिर्वाक्यैः पुंसूक्त प्रतिपाद्यस्यच प्रत्यभिज्ञापना चुतुर्थे चाम्भ सीत्यनुवाक गतैरेव “तदेवाग्निः इत्यादिभिश्च बहुभिर्वाक्यै स्तत्प्रकरण गततया अणो रर्णायान् इत्यनुवाक गतैर्वाक्यैश्च समुद्र शायिनः प्रत्यभिज्ञापनान्मोक्षप्रदत्वोक्तेर्देव शब्दस्य सर्वान्तर्यामि विषय उपक्रमे प्रयुक्तस्य अत्रापि बहुश उपा दानात्पञ्चमेपि “एवं सदेवो भगवान्वरेण्य” इत्येव मेष महाशब्दो मैत्रेय भगवानिति। परब्रह्म भूतस्य वासुदेवस्य नान्यग इति वासुदेव शब्दवाच्य नारायणासाधारण तयोक्त भगवच्छब्दे नोपादानात् “सलिलस्य मध्य” इति समुद्र शायित्वोक्तेः “विश्वस्यैकं परिवेष्टितार” मितिसर्वान्तर्यामित्वोक्तेः “येविदुस्ते जहुस्तनु” मिति मोक्ष प्रदत्वोक्ते र्देवशब्दस्य बहुश उपादानात्। षष्ठेच निरुपपद देवशब्द स्योपादानात्सर्वान्तर्यामित्व स्यापि बहुश आवर्तनान्मोक्षप्रदत्वस्यापि बहुश आवर्तनात् “भुवनस्य सलिलस्य मध्य” इति समुद्र शायित्व प्रत्यभिज्ञापनाल्लक्ष्मीपत्यसाधारणस्यन्यनिषेध विशिष्ट मोक्षसाधन वचेतन विषयत्वस्य निर्देशा न्नारायण विषय तयोपनिषदन्तरेषु स्फुटा वगतानां वाक्यानां तव्र तव्र बहुश उपा दाना दन्तेचसर्वान्तर्यामि विषय तयोप क्रमोक्तस्य निरुपपद देवशब्दस्यैव “यदा चर्म वदा काशंवेष्टयि॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३२७]]
(सा।प्र) ष्यन्तिमानवाः । तदादेव मविज्ञायदुःखस्यान्तो भविष्यति । यस्यदेवेपराभक्ति” रित्युपसंहाराच्च भूयो लिङ्गाना मनुरोद्धव्यत्वात् शम्भुशिवशब्दयोश्च शिव मस्माद्भवतीति व्युत्पत्या, शिवयति परिशुद्धान्करोतीति व्युत्पत्याच नारायण परत्वोपपत्तेः। “शाश्वत शिवमच्युतं - नारायणं। शिव श्शिवानां। अशिवो शिवानां। शिवास्ते सन्तु पन्थानः शिवं कर्मास्तु। विश्व शम्भुवं विश्वं नारायणं देवं शम्भुस्स्वयं द्रुहिणः शृणुमेवचनं शम्भो पितामह पितामह । इति नारायण श्शम्भु र्भगवान् जगतः प्रभु” रित्यादि प्रयोगै स्साधारण्यावगमाच्च कारण वाक्यस्थयो र्नारायण विषयत्वेनान्यथासिध्या शिवशब्दस्य नारायणा तिरिक्त वस्तु बोधकत्वानुपपत्तेरीशशब्दस्य “दिशामीश” इत्यादिषु सर्व साधारणतया प्रसिद्धेः निरुपपदस्यापि तस्य निरुपाधिकसर्व स्वामितया। “दास भूता स्स्वत स्सर्वे ह्यात्मानः परमात्मनः । अतोहमपिते दास इति मत्वानमाम्यह” मिति रुद्रेण स्वस्य सर्वेषाञ्च निरुपाधिक स्वामित्वेनोक्त नारायण विषयत्व स्यैवमुख्यत्वात्। “शम्भुर्ध्येयः। शिव एव केवलः। ईशन्तञ्ज्ञात्वा तथा शिव मविज्ञाये” त्या दीनां नारायण विषयत्व मेव। एवञ्च श्वेताश्वतरोपनिषदि उपक्रमे। “अच्युतानन्त गोविन्द मन्त्र मानुष्टु भम्परं । ओं नम स्सम्पुटी कृत्य जपन्विष धरोहरः । अच्युतानन्त गोविन्द नामोच्चारण भेषजा” दित्यादि प्रसिध्यालक्ष्मीपत्यसाधारणस्य मोक्षहेतूपासन विषयत्वस्य बहुधानिर्देशात्सर्वान्तर्यामित्वस्यच, बहुधानिर्देशान् मध्येच भगवच्छब्दवाच्यत्वस्यनिरुपपदपुरुष शब्दवाच्यत्व महापुरुषत्व। सहस्रशीर्ष पुरुषत्व, सर्वोत्तरत्वादीनां प्रत्यभिज्ञापनपूर्वकं सर्वान्तर्यामित्वस्य बहुश उपादानात्। “योहखलुवा अस्य सात्त्विकांश : सोसौब्रह्मचारिणो योयं विष्णुः। यत्सत्वंयोहरिर्देवोयोहरिस्तत्परम्पदं । सत्वेनमुच्यतेजन्तुस्सत्वं नारायणात्मकं । सत्वेन सर्वगोविष्णुस्सर्वत्मा सदसन्मयः । तत्स्वरूपात्स्वयंविष्णुस्सत्वेनपुरुषोत्तमः । सत्वेन सर्वभूतानां परमेश्वर” मितिनारायणा साधारणतयावगतस्य सत्वप्रवर्तकत्वस्य स्फुटम्प्रतिपादनाद्बहुधामोक्ष प्रदत्वोक्तेरन्तेचसमुद्रशायित्वसमाधिकरहितत्वसर्वोत्तरत्वादीन्यनिषेधपूर्वक, मुमुक्षूपास्यत्व चतुर्मुख जनकत्वादिनारायणासाधारणानां प्रत्यभिज्ञापनाच्चोप्रक्रमोपसंहाराभ्यासोपूर्वताफलं। अभ्यासोर्थवादोपपत्तिश्च लिङ्गन्तात्पर्य निर्णय इत्युक्त षड्विध तात्पर्य लिङ्ग सद्भावान्नारायण परत्वं सिद्धम्। ननु प्रत्यभिज्ञायालिङ्गत्वाच्छिवादि श्रुतिभ्यो दौर्बल्य मितिचेन्न - शिवादिश्रुतीनां सामान्यशब्दतयान्यधासिद्धि सम्भवादनन्त फलश्रुते र्भगवत्पर श्रुतेश्चोक्तप्रकारेणानन्यथासिद्ध्या तादृशश्रुति संहितसलि लशायित्वादि लिङ्गानामाकाशाधिकरणे सामान्यानेक श्रुतिभ्योप्यनन्यधासिद्धलिङ्ग प्राबल्योक्तिन्यायेन प्राबल्याच्छ्वेताश्वतरोप निषदोक्तनारायण परत्वं सुगमं, अथर्व शिरस्युपक्रमे सर्वान्तरात्मत्वस्योपरिचानन्त शब्दवाच्य त्वस्य, पुरुषशब्दवाच्यत्वस्य, मोक्ष प्रदत्वस्य प्रत्यभिज्ञापनात्। तिस्रोमाव्राः परस्तुस” इति प्रणवार्थ मात्रा प्रतिपाद्य पुरुषत्व प्रत्यभि ज्ञापनात्सर्व सामानाधि करण्य प्रतिपादनेच प्रति पर्यायं भगवच्छब्द वाच्यत्वेनैव सर्व सामानाधिकरण्यनिर्देशाच्च॥।
[[३२८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
(सा।प्र) नारायणपरत्वमपरिहार्यम्। अथर्वशिखायामपि “प्रोक्तोविष्णुश्शिखाया मयमपिपुरुषः प्राप्ततारार्थमात” इत्युक्त प्रकारेणयोवसाने चतुर्थ्यर्थ मात्रासाविद्युमति। सर्व वर्ण पुरुष दैवत्येति तत्प्रतिपाद्यस्य पुरुषत्वोक्त्यामोक्षप्रदत्वान्तर्या मित्वयो रुक्त्याच नारायण परत्व मवर्जनीयं। किञ्च, ब्रह्माक्षरादि शब्दवन्मुमुक्षूपास्य सर्वकारण प्रकरण पठिताः शम्भु शिवरुद्रे शानादिशब्दाः “सहस्र शीर्षा पुरुष” इत्यारभ्य मोक्ष प्रदतया सकल जगत्कारण तयोक्त सहस्र शीर्ष देव विषय स्यानन्य साधारणस्य नारायण शब्दस्यार्थे छाग पशुन्याया त्पर्यवस्यन्ति। किञ्च। “सोकामयत बहुस्याम्प्रजायेयेति। सतपो तप्यत। सतपस्तप्त्वा इदं सर्व मसृजत। यदिदं किञ्च तत्सृष्ट्वा तदेवानु प्राविशत्। तदनुप्रविश्य। सच्चत्यच्चाभवत्। हन्ताहमिमास्तिस्रो देवताः। अनेन जीवेनात्मना नुप्रविश्यनामरूपेव्याकरवाणि। अनुप्रविश्य नामरूपेभ्यो व्याकरो" दितिहि। सर्वान्तर्यामित्वेनैव सर्वकारणत्वावगमा दन्तर्यामित्वस्यच। “एषसर्वभूतान्तरात्माऽपहतपाप्मादिव्यो देवएकोनारायण, इत्यादिभिर्नारायणासाधारण्या वगमात्सर्ववेदान्तानान्नारायणपरत्व मवर्जनीयं। किञ्च, शम्भुशिवशब्दयोः “कारणन्तुध्येयः - सर्वैश्च सम्पन्न स्सर्वेश्वर श्शम्भु राकाशमध्ये ध्येयः। यदातमस्तं नदिवानराव्रं नसन्नचा सच्छिवयेव केवल। " इति कारणवादेन विधिपरयो र्वाक्य योःस्थितत्वात्पुरोवादरूप पुरुषसूक्त सुबालोपनिषदादिषु सकल कारणतयोक्त नारायणविषयत्वमेव निरवधिक सुखप्रदत्वाभव त्वात्यन्तिक शुद्धिहेतुत्वरूपावयवार्थ पौष्कल्याद्युक्तं। ननु शम्भुशिव शब्दयोरुमापति समाख्यत्वात्तत्परत्वं किन्नस्या दितिचेन्न। “विश्वाक्षं विश्यशम्भुवं विश्वन्नारायणं देवं शाश्वतं शिवमच्युतं। सर्वश्शर्वश्शिवस्थाणु” रिति “नारायणश्शम्भुर्भगवानजः प्रभु’ रित्यादिषु तयोर्नारायणसमाख्यत्वस्याप्य वगमेन व्यवस्थापकत्वानुपपत्तेः किञ्च, “यदातमस्तं न दिवानरावं। न सन्नचासच्छिवएव केवल" इत्येव तमोधिष्ठातार मनूद्य तस्यशिवत्व ज्ञापकतयोपुरोवादाकाङ्क्षायामनुवादलिङ्गशून्यतयापुरोवादभूतायांसुबालोपनिषदि “यस्याव्यक्तं शरीरं। यस्याक्षरं शरीरं। यस्यमृत्युश्शरीरं - एष सर्वभूतान्तरात्मापहत पाप्मादिव्योदेव एकोनारायणः। अव्यक्तमक्षरेलीयते। अक्षरन्तमसिलीयते। तमः परेदेव एकीभवति तस्मात्तमस्सञ्जायत” इत्यादिभिर्बहुधानारायणशब्दवाच्यस्यैवतमोधिष्ठातृत्व प्रतिपादनात् स्मृतिष्वपि। “आसीदिदन्तमोभूत” मित्या रभ्य “प्रादुरासीत्तमोगुण” इत्यन्तेन तमोधिष्ठातृत्व मुक्त्वातस्यरेन नारायण स्मृत इत्युक्त त्वेन नारायणत्वोक्तेः - “तमआसीत्तमसागूढमग्रे प्रकेत” मित्यस्यापि तमसो नारायणाधिष्ठितत्वा विरोधित्वात्तमः प्रापकसर्ववाक्यानां सुबालोपनिषदेकार्थस्या वश्यकत्वाच्च शिवशब्दस्य नारायणपरत्वं सिद्धं। किञ्च, “अग्निमीडेपुरोहितं - अभित्वाशूर नोनुम। स्तौमीन्द्रन्नाधितेजोहवीमी” त्यादिवत्स्ववाक्यात् स्तुतिपरत्वा वगमात् - “अर्हन्विभर्षिसायकानिध न्वेत्याह स्तौत्येवैनमेतत् - ततोदेवा ऊर्ध्वबाहव रुद्रमस्तुव, न्नित्यादेरिव वाक्यान्तरेणापि स्तुति परत्वानवगमात् -“नमस्ते अस्तुमामाहिंसीः मानस्तोकेतनये मान॥।
।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३२९]]
(सा।प्र) आयुषि मानो गोषुमानो अश्वेषु रीरिषः। वीरान्मानो रुद्र भामितोव धीर्ह विष्मन्तोनमसा विधेमते। अग्नेनयसुपथाराये अस्मान्। भूयिष्ठान्तेनम उक्तिं विधे” मेत्यादि ष्वि वनमस्कारा निष्ट निवृत्तीष्ट प्राप्ति प्रापकाना मुप स्थापक शब्दशून्यतया स्तुतिपरत्व लिङ्गशून्यत्वात्। “विश्वाधिको रुद्रो महर्षिः। एकएव रुद्रोन द्वितीयायतस्थे। अनपहत पाप्मावा अहमस्मि नाम मेदेहि पाप्मनो पहत्या इति। विश्वस्मा इन्द्र उत्तरः। तस्य वज्र मादाय शीर्षाण्यच्छिनत् तम्भूता न्यभ्य क्रोशन् ब्रह्महन्निति। अग्नि रग्रेप्रथमोदेवतानां। अग्निं वैजातं पाप्मा जग्रा हे” त्यादिषु सर्वोत्कृष्ट तया प्रति पन्नाग्नि रुद्रादेः कर्म वश्यत्वावगमात्पुं सूक्त प्रतिपाद्यस्य कर्म वश्यत्वानवगमात्तस्य विशिष्यापहतपाप्मत्वश्रवणात्। “आकाशोह वैनाम रूपयोर्निर्वहिता। यदातमस्तं नदिवान राव्र” मित्यादीना मिवानु वादरूपत्वा भावात्। “तदेषा भ्युक्ता तदेत दृचा भ्युक्त” मिति वत्सोपदिष्टार्थ साक्षि त्वेन प्रमाणान्तरानुपस्थापना दन्यनैरपेक्ष्येण स्वार्थ व्यवस्थापकत्वात्। “तदेतदृचा भ्युक्ता। एतावानस्य महिमा। अतो ज्याया श्च पूरुषः पादोस्य विश्वा भूतानि। व्रिपा दस्या मृतं दिवी” त्यादिभि रस्य प्रमाणान्तरार्थ व्यवस्थापक तयोदाहृत त्वेन कैमुतिकन्यायेन स्वार्थ व्यवस्थापकत्वात्सर्वेषु वेदेषु पठिततयापरिग्रहाधिक्यात्तत्तद्वेदगता नेकार्थ शब्दयुक्त तत्त्वपर वाक्या नामर्थ व्यवस्थापनाया पेक्षित विशेष समर्पकत्वो पपत्तेः। “एष वैष्णवी नाम संहिता। एतां प्रयुञ्जन्विष्णुं प्रीणाती” ति छान्दोग्ये पुंसूक्तस्य विष्णु परत्वोक्तेः। अथर्वणे अष्टादश महा शान्ति प्रकरणेतत्तद्दैवत्य मन्त्र विनियोगा वसरे “वैष्णव्यं पुरुष सूक्त” मिति वैष्णव्यां शान्तौ विनियोगात्। “एत त्पुरुष सूक्तंहि सर्व वेदेषुपठ्यते । अतः श्रुतिभ्यस्सर्वाभ्यो बलवत्स मुदी रित” मिति मोक्षधर्मे सर्वाभ्यश्श्रुतिभ्यो बलवत्तरोत्वोक्त्या “वेदेषुपौरुषं सूक्तं धर्म शास्त्रेषु मानवं । भारते भगवद्गीता पुराणेषुच वैष्णवं । श्रुतिषु प्रबला मन्त्रास्तै ष्वप्यध्यात्मवादिनः । तत्रापिपौरुषंसूक्तन्नतस्माद्विद्य तेपर” मितिपाद्मेपि। पुरुषसूक्तस्य प्राबल्योक्त्या अस्यतत्व निर्णये अन्य नैरपेक्ष्योपपत्तेः एवं भूत पुंसूक्तस्य “परमव्योम वासीच पुरुषो देवता भवत् । यत्र यत्र कर्म भ्रष्टोवा, यज्ञकर्म भ्रष्टोवा, तव्र तव्रपुरुषार्थाय पुरुष सूक्त मुच्चार येत्। पूर्व सिद्धत्वात्पुरुष इति विज्ञायत” इति शौनक वाधूल सूत्र वचनाभ्यां विष्णुदैवत्य त्वावग मात्। यम स्मृतौ। “ब्रह्म यज्ञेजपेत्सूक्तम्पौरुषं चिन्तयन्हरिम् । ससर्वं जपते वेदान् साङ्गोपाङ्गान्द्विजोत्तमः, । जप्त्वातुपौरुषं सूक्तं मुच्यते गुरुतल्पगः । योनूचानं द्विजं मर्त्यो हतवानर्थलोभतः । सजपेत्पौरुषं सूक्तं स्मरन् विष्णुं जले सकृदित्युक्तेः” “आद्ययावाह येद्देव मृचातु पुरुषोत्तम” मित्यारभ्य “षोडश्योद्वासनं कुर्या देव माराधयेद्धरि” मित्यनेन शौनकेन विष्ण्वाराधने विनियोगः “ततोगत्वाहरेर्वेश्म पावनं सुमनो हरं। सर्वदा पौरुषं सूक्तं मनसैव जपेच्छुचि” रिति वासिष्ठयोग रत्नोक्तेः। “सर्वं वशेम मभवे दिति सञ्चिन्तयन्मुनिः। ध्याये त्पुरुष सूक्तेन॥।
[[३३०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
(सा।प्र) प्रतिपाद्यञ्जनार्दन” मित्युत्तरगार्ग्योक्तः ऋग्भिष्षोडशभिस्सम्यगर्चयित्वाजनार्दनं । चरुं पुरुष सूक्तेन जुहुया त्पुत्रकाम्यये” तिऋग्विनोक्तेः। आसीनः प्राङ्मुखः शुद्धश्चिन्तयन्मन साहरिं । पौरुषेणैव सूक्तेन जुहुयाद्धव्य वाहन” मिति योग वसिष्ठोक्तेः “पठेत्तु पौरुषं सूक्त मेकान्ते संस्मरन्हरि, मिति पाद्मोक्तेश्चास्य परत्व शङ्कादवीयसि पुंसूक्ते तत्समानार्थान्तर नारायणेच पुरुष शब्दस्य नारायणा साधारणत्वा वगमात्तथैव नारायणे पुरुष शब्द मुख्यार्थत्वा साधारणस्य “भगवानिति शब्दोयं तथा पुरुष। इत्यपि - निरुपाधीच वर्तेते वासुदेवे सनातने । सर्वलोक प्रतीत्याच पुरुषः प्रोच्यते हरिः । तंविना पुण्डरीकाक्षं कोऽन्यः पुरुष शब्दभाक् । गोवर्धनादि धरणा न्नाथनन्द सुतोपिसन्। पुरुषस्यांशसम्भूत त्वाञ्चय न्निरणैष्महि । असौ रामो महा बाहु रति मानुष चेष्टया । तेजो महत्तया चापि सस्मर यतिपूरुषं यथाभास्करशब्दोयं आदित्ये प्रतितिष्ठति । यथाग्नौतु बृहद्भानुः यथाबायू सदागतिः। यथा पुरुष शब्दोयं वासुदेवे वतिष्ठते । तथा शङ्कर शब्दोयं महा देवे व्यवस्थितः । यएव वासुदेवोयं पुरुषः प्रोच्यते बुधैः। प्रकृतिस्पर्श राहित्यात् स्वातन्त्र्यात् वैभवादपि । सएव वासुदेवोयं साक्षात्पुरुष उच्यते । स्त्रीप्राय मितरत्सर्वं जगद्बह्मपुरस्सर” मित्यादिभिर्वचनैः पाद्म हरि वंशोत्तर श्रीरामायण स्कान्द नारसिह्मादिपुराणेषु कण्ठोक्तेर्मुख्य वृत्या नारायण पुरुष शब्देन प्राप्यं निर्दिश्य प्राप्ति साधनस्यैव कैवल्योपनिषदुपक्रमे “अथाश्व लायनो भगवन्तं परमेष्ठिन मुपसमेत्यो वाचाधीहि भगवन् ब्रह्मविद्यां वसिष्ठसदायतिभि स्सेव्य मानानि गूढा यथा चिरात्सर्वपापं व्यपोह्य। परात्परं पुरुषमुपैति विद्वा” नितिपृष्टत्वात्, “तस्मैसहोवाच पितामहश्च श्रद्धाभक्तिज्ञानयोगादवेहि भगवन्नकर्मणा नप्रजये” त्यारभ्य “परामृतात्परिमुच्यन्तिसर्वे" इत्यन्तमुक्त्वा “विविक्तदेशेच सुखा सनस्थश्शुचिस्समग्रीव शिरश्शरीरः। वन्याग्रमस्थस्सकलेन्द्रियाणि निरुध्य भक्त्यास्वगुरुं प्रणम्य। हृत्पुण्डरीकं निरजं विशुद्धं विचिन्त्य मध्ये विशदं विशोकं अनन्त मव्यक्त मचिन्त्य रूपं शिवं प्रशान्तममृतं ब्रह्मयोनिं - तथादिमध्यान्त विहीनमेकं विभुं चिदानन्दमनूपमन्तं - उमासहायं परमेश्वरम्प्रभुं व्रिलोचनं नीलकण्ठं प्रशान्तं - ध्यात्वामुनिर्गच्छतिभूतयोनिं समस्तसाक्षिं तमसः परस्तात्। सब्रह्मासशिवस्सेन्द्रस्सोक्षरः परमस्स्वराट् - स एवविश्वस्सप्राणस्सकालोक्निस्सचन्द्रमाः सएवसर्वंयद्भूतं यच्चभव्यं सनातनं। ज्ञात्वातं मृत्युमत्येतिनान्यःपन्थाविमुक्तय।” इतितदुत्तरत्वेनावतीर्णत्वावगमादस्मिन्वाक्येचमध्ये “हृत्पुण्डरीक” मिति सर्वभूतान्तरात्म स्वरूपवस्तु परिच्छेदराहित्यस्यपृथगुक्त्या अन्यथासिद्धशङ्कानाघ्रातस्यानन्दपदस्यो पादनात्पूर्णताधिकरण न्यायात्। “रुद्रोवैक्रूर” इतिक्रूरतयोक्तादृद्रात् “शिवम्प्रशान्त” मितिव्यतिरेकावगमाद्ब्रह्माशिव इत्यादि नारायणानुवाक प्रत्यभिज्ञापनात्। “सएवसर्वंयद्भूतंयच्च भव्यं सनातन” मित्यादिना - पुरुषएवेदं सर्वं यद्भूतं यच्चभव्य “मित्यादि पुंसूक्तप्रत्यभिज्ञानात् -“तमेवं विद्वानमृतइह भवति। नान्यःपन्था अयनायविद्यत” इत्युक्त
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३३१]]
(सा।प्र) उपायान्तर निषेधपूर्वक मोक्ष साधनोपासनस्य “ज्ञात्वातम्मृत्युमत्येतिनान्यः पन्थाविमुक्तय” इत्यनेन प्रतिपादनात्। “तस्माद्विराडजायत” इत्यारभ्योक्त सर्वकारणत्वस्य “कोह्येवान्यात्कः प्राण्यात्। नहिपालनसामर्थ्यमृते सर्वेश्वरंहरि” मित्युक्तसर्वरक्षकत्वस्य “नारायणाद्द्वादशादित्या रुद्राव सवस्सर्वाणि छन्दाग्सि। नारायणादेवसमुत्पद्यन्ते। नारायणे प्रलीयन्ते” इत्युक्तस्य सर्वोत्पत्ति लयप्रकृतित्वस्य “मय्येवसकलं जातं मयिसर्वम्प्रतिष्ठितं । मयिसर्वंलयंयातितद्वह्मद्वयमस्म्यह” मिति प्रत्यभिज्ञापनादस्यापिनारायणविषयत्वमेव “भूयोलिङ्गा नामनुरोद्धव्यत्वा दुपक्रमप्राबल्याच्च। एवञ्चोमासहायत्वादिविशेषलिङ्गानां प्रतर्दन विद्याग तत्वाष्ट्रवधादि विशेषलिङ्गाना मिन्द्रान्तर्यामि नारायणोपासन रूपत्वबोधकत्ववत्प्रसिद्ध रुद्रान्तर्यामि नारायणोपासन रूपत्वावग मकत्वमेव श्वेताश्वतरप्रभृतिगत विशेष लिङ्गानामपिरुद्रान्तर्याम्युपासनरूपत्वज्ञापकत्वमेव
अन्यधा कैवल्योप निषदादिषु नारायण व्यतिरिक्तस्यकस्य चिदुपासने मोक्षसाधनत्व मुक्त्वा तद्व्यतिरिक्तस्य मोक्ष साधनत्व निषेधाच्च परस्पर प्रतिक्षेपकत्व प्रसङ्गः - ननु, प्रतर्दन विद्यान्यायेनैव नारायणोपासन पराणां नारायणान्तर्यामी रुद्रोपासन परत्वं किं नस्यात्। तथापि व्याघात शान्तेरितिचेन्न। विकल्पासहत्वात् - नारायणस्या प्यन्तर्यामीरुद्र इति किम्प्रसिद्ध रुद्र एवोच्यते ? उतप्रसिद्ध रुद्रातिरिक्तः कश्चिदिति - नाद्यः। तस्य “नारायणात् रुद्रोजायते - नारायणाद्द्द्वादशादित्यारुद्रावसवस्सर्वाणि छन्दांसि। नारायणा देवसमुत्पद्यन्ते। नारायणाद्वा दशादित्या रुद्रावसव स्सवर्विदेवा स्सर्वऋषय स्सर्वाणिच भूतानि नारायणा देवसमुत्पद्यन्ते नारायणे प्रलीयन्ते” इत्यादिभिः कार्यत्व कर्मवश्य त्वाद्यवगमात्सर्वकारणत्वानुपपत्ते स्तद्व्याप्य सर्वान्तर्यामित्वाभावेन नारायणान्तर्यामित्वा नुपपत्तेः। नापित्वितीयः सर्वेषु वेदान्तेषुप्रयुक्तानां शम्भु शिवरुद्रादिशब्दानान्तद साधारण धर्म प्रतिपादकानाञ्च -अस्मदुक्तन्यायेन साक्षान्नारायण परत्वेन प्रसिद्ध रुद्रान्तर्यामि नारायण परत्वेन चान्यथा सिध्यातद तिरिक्तवस्तु बोधकत्वासिद्धे स्स्वरूपेणा सिद्धत्वेनान्तर्यामित्वस्य दूर निरस्तत्वात् - ननूक्तन्यायेनैवप्रसिद्धरुद्रतदितर रुद्रातिरिक्त नारायणासिद्धिः - किन्नस्यादिति चेत्सत्यं - प्रसिद्ध रुद्र चतुर्मुखेन्द्रादीनाङ्कार्यत्व कर्मवश्यत्वादिना कृत्स्नजगत्कारणभूतस्य कस्यचित्सिद्धौतस्य “सहस्रशीर्षापुरुष” इत्यादिनान्य लिङ्गशून्येन सर्वकारणत्वं प्रत्यभिज्ञाप्य पुरुषशब्दवाच्यत्वं मोक्षसाधन विद्या वेद्यत्वं चावगमय्यतस्यैव “अद्भ्यस्सम्भूत” इत्यव्रन्यायानपेक्षमेव स्वेच्छया जातत्व लक्ष्मीपतित्वयोः प्रतिपादनात् “सहस्रशीर्षापुरुष” इत्यस्य “सहनशीर्षदेव” मित्यव्रनारायणशब्दे तत्पुरुष बहुव्रीहि समासद्वयार्थभूत सर्वान्तर्व्याप्ति बहिर्व्याप्त्योर्बहुशः प्रदर्शनपूर्वकं नारायण शब्दवाच्यत्वस्य बहुधोक्तत्वात्तत्तद्विद्यासु वेद्यवाचि तत्तद्विशेषशब्द वाच्यत्वस्यचप्रत्यभिज्ञापना त्सुबालोपनिषदादिषु अन्यलिङ्ग शून्येषुसर्वान्तर्यामिणः॥।
[[३३२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
—
(सा।प्र) सर्वकारणभूतस्यनिर स्तनिखिलदोषस्यनारायणत्वप्रतिपादनाच्च नारायणस्यसिद्धेः तस्योभयवादि सिद्धतया तदसिद्धिशङ्का नुत्थानाच्च। अन्यथा “हिरण्यगर्भ स्समवर्त ताग्रेभूतस्य। अग्निरग्रे प्रथमो देवतानां
• नकिरिन्द्रत्व दुत्तर” इत्यादि श्रुतिभि स्तत्तत्पुराणानुगृहीताभिः प्रसिद्ध व्यतिरिक्तहिरण्य गर्भाग्नीन्द्रादि कल्पनया सर्ववेदान्तानां तत्तत्परत्व प्रसङ्गेन सदाशिव परत्वक्लप्तेर्निर्मूलत्व प्रसङ्गात्। ननु “तस्मात्सर्वगतश्शिवः। विश्वस्यैक्यं परिवेष्टितार मीशन्तं ज्ञात्वा - विश्वस्यैकम्परिवेष्टितारं ज्ञात्वाशिवंशान्त मत्यन्तमेती” त्यादिभिः “योवैरुद्र स्सभगवा न्यश्चब्रह्मे” त्यादि सामानाधि करण्याच्च सर्वान्तर्यामित्वं रुद्रस्याप्यस्तीतिज्ञाप्यतइतिनान्तर्यामित्वस्य भगवदसाधारण्य मिति चेन्न। एतेषुवाक्येषु नारायणस्यैव प्रतीतेः। तथाहि “सर्वाननशिरोग्रीव स्सर्वभूत गुहाशयः । सर्यव्यापीच भगवान् तस्मात्सर्वगतश्शिवः " इत्यव्रान्तर्यामिण स्सहस्र शीर्षत्व प्रत्यभिज्ञापन पूर्वकं भगवच्छब्देन निर्देशा त्पूर्ववाक्येच “यस्मात्परं नापरमस्ति किञ्च” दित्यारभ्य “तेनेदं पूर्णं पुरुषेण सर्व” मिति पुरुष शब्देननिर्देशा त्पुरुषशब्दस्य निरुपपदस्य महच्छब्द समानाधिकृतस्यच “अथ पुरुषोहवै नारायणोकामयते” ति नारायणेप्रयोगात् “पूर्वमेवाह मिहासमिति। तत्पुरुषस्य पुरुषत्व” मितिकूर्मरूपी नारायणे प्रयोगात्। मैत्रायणीये “योहखलुवा अस्य सात्त्विकश स्ससो ब्रह्मचारिणो योयंविष्णु” रितिसत्वप्रवर्तकतयावगते विष्णौ “महान्प्रभुर्वै पुरुष स्सत्व स्यैषप्रवर्तक” इतिप्रयोगात्। “वेदाहमेतं पुरुषं महान्तं। आदित्यवर्णन्तमसः परस्ता” दिति श्रियः-पति विषये प्रयोगात्। “सोध्वनःपारमाप्नोति। “तद्विष्णोः परमम्पद” मिति कठवल्युक्तविष्णु विषये “पुरुषान्नपरङ्किञ्चि” दिति तस्यैव प्रयोगात्। “विश्वं नारायणं देव मक्षरं परमं प्रभुं। सोक्षरः परमस्स्वराट्” इत्यादिषु नारायणशब्द पर्यायतया वगताक्षरशब्दवाच्यान्तर्यामिविषये “येनाक्षरम्पुरुषं वेदसत्यं दिव्योह्यमूर्तः पुरुषः तेनेदम्पूर्णं पुरुषेणसर्व” मिति मुण्डकोपनिषत्प्रयोगात्। “जह्नुर्नारायणोनर” इति नरशब्द वाच्य नारायणे “यदायन्नारायणाख्यः पुरुषोमहान्भवति तदानीमेवाणु र्भवती” ति शतपथ ब्राह्मणे प्रयोगात्। “महादेवंवा महापुरुषंवार्चये” दितिकल्पसूत्रकारैर्नारायणेप्रयोगात्। पुंसञ्ज्ञेतु शरीरेस्मिन् शयना त्पुरुषोहरिः । शकारस्यषकारोयं व्यत्यासेन प्रयुज्यत” इति षकारस्यव्यत्याससिद्धिवदुकारस्यापि व्यत्याससिद्धिरेष्टव्या - यद्वा, पुरेशरीरेस्मिन्नास्त इतिपुरुषोहरिः - “यदिवापुरवासीति पुरुषः प्रोच्यते हरिः । यदिवा पूर्वमेवाह मिहेतिपुरुषं विदु” रिति “यदिवाबहुधानाद्यैर्विष्णुः पुरुषउच्यते । पूर्णत्वात्पुरुषोविष्णु पुराणत्वाच्च पूरुषः । पुराणभजनाद्वापिविष्णुःपुरुष ईर्यते । यद्वा पुरुषशब्दोयं रुढ्यावक्ति जनार्दन” मिति विष्ण्वसाधारण्यावगमादुत्तरवाक्येच “महाप्रभुर्वैपुरुषस्सत्वस्यैषप्रवर्तक” इतिपूर्ववाक्योक्तस्य एष इत्य व्यवहित प्रकृतपरामर्शिनैतच्छब्देन प्रत्यवमर्शपूर्वकं शिवशब्दनिर्दिष्टस्य मैत्रायणीय श्रुत्यवगतप्रवर्तक विष्णुत्वा वगमाच्च श्रीपति रेवान्तर्यामीति सत्व प्रवर्तक महापुरुषस्य॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३३३]]
(सा।प्र) प्रत्यभिज्ञापनात्। “विश्वस्यैकम्परिवेष्टितारं ज्ञात्वाशिवं सर्व भूतेषुगूढं विश्वस्यैकं परिवेष्टितारं ज्ञात्वा देवं मुच्यत” इत्यादीना मुपक्रमावगतस्याप्यन्ते पुरुष देवादि शब्दार्थपर्यवसानस्यैव न्याय्यत्वात्। “सर्वगतश्शिवः। विश्वस्यैकं परिवेष्टितार” मित्यनयोरपि “सर्वव्यापीचभगवान् तस्मात्सर्वगतश्शिव” इति यतः “सर्वव्यापीचभगवान् विनाहेयै र्गुणादिभि” रित्युक्त हेयप्रत्यनीकः तस्मात्सर्वगतत्वेपि परिशुद्ध इत्यर्थस्वीकारौचित्येन पूर्वोक्त शिववाच्य नारायण विषयत्व स्यैव युक्तत्वा देतेषामुत्तरव्रच “हृदा मनीषे” त्यादिना “नैनमूर्ध्वं नतिर्यञ्च” मित्यादिना “नसन्दृशे तिष्ठती” त्यादिनाच “अम्भस्यपार” इत्यव्र समुद्रशायि प्रत्यभिज्ञापनाच्च नारायणपरत्वंसिद्धं। “योवैरुद्रस्सभगवा” नित्यादि सर्व सामानाधिकरण्य बोधक पर्यायेषु प्रति पर्यायं “योवैरुद्रस्सभगवान् योरुद्रस्सभगवा” निति नियमेन भगवच्छब्दसामानाधिकरण्याद्रुद्रभगवच्छब्दयो रैकार्थ्यस्यावश्यकत्वा देवमेषशब्दो मैत्रेय भगवानिति परब्रह्मभूतस्य वासुदेवस्य नान्यगइतिवासुदेवशब्दवाच्य नारायणविषयत्वस्यान्य विषयत्व निषेधपूर्वकं प्रतिपादनादन्तर्यामी नारायण इतिसिद्धं। ननु यद्यपि पूर्वापरवाक्येषु प्रत्यभिज्ञा। अथापि उदाहृत वाक्यस्थ विशेष्य शब्दैरन्तर्यामि त्वस्यरुद्रधर्मत्वे निश्चिते एतदैकार्य्या त्तेषामपिरुद्रपरत्वे अन्तर्यामि त्वस्यरुद्रासाधारण्यमेव स्यादिति चेन्न। उदाहृत वचनानां प्रसिद्ध रुद्रपरत्वानुपपत्तेर्नारायणपरत्वे अन्तर्यामित्वस्य नारायणा साधारण्य सिद्धेः। उभयातिरिक्तान्तर्यामी परत्वस्य उभयपरत्वानुपपत्त्यधीनत्वादनुभयपरत्वानुपपत्त्या चान्यत्र तात्पर्य निश्चयाधीनत्वे थस्संश्रयादि प्रसङ्गाद्बहुषूपनिषद्भागेषु नारायणस्य सर्वान्तर्यामित्व प्रतिपादने नान्तर्यामि त्वस्य नारायण शब्दार्थत्वेन तद्विरोध प्रसङ्गाच्च ततश्च वेदान्तेषु तव्रतव्रश्रुतानां चिद्विशेषलिङ्गानां भगवदसाधारण धर्माणाञ्च भगवद्विशेषण भूतजीव विशेषणतया साक्षाद्विशेषण तयाच नारायण निष्ठत्वोपपत्तेस्सर्व वेदान्तानां नारायण परत्वंसिद्धं। ननु “ब्रह्मविष्णुरुद्रेन्द्रा स्तेसर्वेसम्प्रसूयन्ते” इतीन्द्र रुद्राद्यविशेषेण विष्णोरप्युत्पत्ति श्रवणान्नारायण स्यापि कर्मवश्यत्व प्रसक्त्या सर्वकारणत्वं नोपपद्यत इति चेन्न। नारायणोत्पत्तेरुत्पत्तित्व प्रयुक्त कर्मवश्यत्वस्य “अजायमानोबहुधा विजायत” इति श्रुत्यैवापो दितत्वात्तस्य सर्वकारणत्वोपपत्तेः ननु नारायणपरवाक्यैर्नारायण सिद्धिवद्र शिवादि परवाक्यैः कार्यरुद्रातिरिक्त कारणरुद्रस्सिध्य तीति चेन्न। एषां वाक्यानां नारायण परत्वाभावे नान्यधासिद्धौ तादृग्रुद्र सद्भावे तत्परत्वान्नारायण परत्वा भावे नान्यधासिद्धिरिति मिथस्संश्रयणात् नारायणादिपदवद्वाक्यैर्नारायण सिद्धावप्यन्योन्याश्रयणं स्यादितिचेन्न। नारायणस्योभयवादि सिद्धत्वेन तदसिद्धि शङ्काया अनुत्थान पराहतायामिथ स्संश्रयणस्य दूरनिरस्तत्वात्। किञ्च प्रसिद्ध नारायण प्रसिद्ध रुद्रारिक्त सदाशिवक्लप्ताविव तदुभयातिरिक्त नारायणकल्प नस्यान्योन्या श्रयग्रस्तत्वेपि प्रसिद्धनारायण स्यैव सर्वकारणत्वाङ्गीकारे प्रसिद्धरुद्रस्य सर्वकारणत्व बाधककार्यत्व, कर्मवश्यत्वानपहत पाप्मत्वादि
[[३३४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
(सा।प्र) वद्बाधकाभावेनातिरिक्तकल्पनाप्रसङ्गरहिततयामिथस्संश्रयणप्रसङ्गाभावात्। किञ्च, हिरण्यगर्भ रुद्रेन्द्रादीनाङ्कार्यत्व कर्मवश्यत्व श्रवणात्तेषामपि कारणत्वेन कस्यचिदपेक्षितत्वे “अजायमानोबहुधाविजायतेएष सर्वभूतान्तरात्मापहत पाप्मादिव्य” इत्यादिभिर्नारायणस्य स्वेच्छाकृ तावतारत्वापहत पाप्मत्वादेःश्रवणात्तस्यैव श्रियः-पतिभूतनारायणत्वाच्च तस्मादेव सर्वोत्पत्युपपत्तौतेनैव सर्ववेदान्तानां निराकाङ्क्ष त्वोपपत्तेरतिरिक्तकल्पने गौरवात्। ननु “सहस्राणिसहस्रशोयेरुद्रा अधिभूम्या” मित्यादि रुद्रान्तरस्यापिसिद्धिरिति चेन्न - वेदभाष्ये एवमादीनां कोपपरतया व्यख्यात तया रुद्रपरत्वासिद्धेः ननु प्रसिद्ध हिरण्यगर्भ रुद्रेन्द्राद्यतिरिक्तः कश्चिदङ्गीक्रियते चेत्तस्यैव सदाशिवत्वं वदाम इतिचेन्न। नारायणस्याप्यङ्गी कारेगौरव तादवस्थ्यात्तदङ्गी कारेऽस्मदुक्तस्य सर्वशब्द वाच्यस्य नारायणस्यैव नामान्तर व्यवहार प्रसङ्गात्। “सहस्रशीर्षापुरुष” इत्यत्र सर्वकारणत्वेनोक्तस्यहिरण्यगर्भ रुद्राद्यतिरिक्तस्योत्तरानुवाके “वेदाहमेत” मित्यादिभिरेववाक्यैःप्रत्यभिज्ञापनपूर्वकं लक्ष्मीपतित्व प्रतिपादनाल्लक्ष्म्याश्चोमातो व्यतिरेकेणैव प्रसिद्धत्वान्न तस्यविष्ण्वतिरिक्त सदाशिवत्वमिति - किञ्च “तद्ब्रह्म परमं नित्यमजमक्षरमव्ययं । एकस्वरूपञ्च सदा हेयाभावाच्च निर्मल” मित्याद्युप बृह्मणानु गुण्येना नेकार्थगो शब्दस्यादित्यस्य भाव इत्यादिन्यायादनेकार्थ शिवशब्दस्य सदाशिव मित्यादिषु सदापदयोगान्नित्यशुद्धि परत्वमेव। नन्वेवन्तर्हि “अजायमान” इत्यस्यापि रुद्रविषयत्वं; ततश्च तदुत्पत्तेरवताररूपत्वं; तथाचसतितस्ययोग्यार्थत्वं; ततश्च परमकारणत्वं, परमकारणत्वेन “अजायमान” इत्यस्यापि रुद्र विषयत्वमिति चक्रकाश्रय प्रसङ्गात् - नारायणेपीदं समानमितिचेन्न - “ह्रीश्चते लक्ष्मीश्च पत्न्यौ” इत्याद्य साधारणलिङ्गेन तत्प्रकरणस्य नारायणपरत्वात्तदुत्पत्ते रवताररूपत्वा वगमाद्योग्यार्थत्व सिध्यातस्य परमकारणत्व सिद्धेरिति। कालाग्निरुदोपनिषदस्तु “प्रस्तुत्यरुद्रवपुषः पुरुषोत्तमस्य विद्यामथर्व शिरसीरित मङ्गमस्य । भस्मप्रसक्तिरितरत्र नचास्तियद्वत्सौतामणि प्रकरणोक्तसुराग्रहस्ये “त्युक्तरीत्या अथर्वशिरसिसर्वान्न्तर्यामिणं नारायणं तदसाधारणैर्भग वदनन्त पुरुषदेवादिशब्दैः प्रस्तुत्य “तस्यद्वितीयाविद्यामति कृष्णविष्णुदैवत्यायावसानेचतुर्थ्यर्थमात्र साविद्यामति सवर्णः पुरुषदैवत्ये” त्यथर्व शिरोक्त द्वितीय चतुर्थमाव्र देवताभूत विष्ण्वाख्य पुरुषत्वं “हृदित्वमसियोनित्यं तिस्रोमात्राः परस्तुस” इति प्रत्यभिज्ञातस्यैव “विश्वं देवञ्जातवेद संवरेण्यं तमात्मस्थंयेन पश्यन्तिधीरा” इत्यनेन रुद्रान्तर्यामि तयोपासनं विधायैवं भूतोपासनङ्गतया “अग्निरिति, भस्मवायुरिति, भस्मजालमिति, भस्मेत्यादिना “भस्मगृहीत्वा विमृज्याङ्गानि संस्पृशेत्तस्माद्व्रत मेवतत्पाशुपतं पाश चिन्मोक्षाये” त्युक्त भस्मधारण प्रकार विशेष प्रश्नोत्तर रूपतया नारायण परत्वमावश्यकं। किञ्च पुरुषसूक्त कठवल्ली मुण्डकोपनिषत्सुबालोपनिषन्महोप निषत्काण्वमाध्यन्दिनशाखागतद्वित द्विविधान्तर्यामि ब्राह्मणतैत्तिरीयोपनिषत्तापनीयोपनिषद्ब्रह्मबिन्दूपनिषदादीनामनेकेषां॥।परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३३५]]
(सा।प्र) वेदान्तानान्नारायणपरत्वस्यस्पष्टत्वात् “भूयसांस्याद्वलीयस्त्व” मितिन्यायात्तव्रतव्रनारायणा साधारणान्तर्यामित्व, अपहतपाप्मत्व, मोक्षप्रदत्व, अन्यनिषेध पूर्रकमोक्षसाधन विद्याविशेष्यत्व, मुक्त प्राप्यत्व, सकल जगत्कारणत्व, ब्रह्मरुद्रादि कारणत्व, विष्णुवासुदेव देवकीपुत्रनारायण राम पुरुषानन्त जनार्दन भगवदादिशब्दवाच्यत्वादि लिङ्गयोगाच्चगतिसामान्यन्यायात्सर्ववेदान्ताना मेकार्थ परत्व मपरिहार्यम्। एवं स्थालीपुला कन्यायेनकाश्चन श्रुतयः प्रदर्शिताः एवं अन्यासां श्रुतीनामपि नारायण परत्वं उक्तन्यायेनावगन्तव्यं। एवमेव लक्ष्मीपतेः परत्व प्रतिपादकानि परस्सहस्र मुपबृह्मण वचनानि दृश्यन्ते - तव्र श्रुत्यैव “यद्वैकिञ्चमनुरवदत्तद्भेषजं। सहोवाचव्यासः पाराशर्य” इतिचाप्ततमत्वेनोक्तयोः स्मृतौ। “मन्वर्थ विपरीतातुया स्मृतिस्सानशस्यते । वेदे रामायणेचैव भारते भरत र्षभ । आदा वन्तेच मध्येच विष्णुस्सर्वव्र गीयते । वेदा नध्या पयामास महा भारत पञ्चमा” नित्यादिभि र्वेदवत्प्रमाण भूत प्रबन्ध प्रणेतृत्वेनाव गत मनु व्यासयोः कृतिषु। मनु स्मृत्या तावत्। “आसीदिदन्तमोभूत मप्रज्ञातम लक्षण” मित्यारभ्य “आपोनारा इति प्रोक्ता आपोवैनरसूनवः । ता य दस्यायनं पूर्वन्तेन नारायण स्स्मृत” इति नारायण एव सर्व कारणत्वेनोक्तः। महा भारते “एक स्तद्वेद भगवान् धाता नारायणस्स्वयं । विष्णु रेवादि सर्गेषु स्वयं भूर्भवति प्रभुः । नारायणः परोदेवः परमात्मा सनातनः । इति नारायण श्शम्भु र्भगवान् जगतः प्रभुः । सोनिरुद्धस्स ईशानो व्यक्तिस्सा सर्वकर्मसु । रुदो बहु शिरा बभ्रु विश्वयोनि श्शुचि श्रवाः । जय विश्वमहा देव जय लोक हितेरत” इत्यारभ्य “सुदुष्फार जयशार्ङ्ग धनुर्धर । भोक्तारं यज्ञतपसां सर्वलोक महेश्वरं । सुहृदं सर्व भूतानां ज्ञात्वामां शान्ति मृच्छति । ततस्ते विबुधास्सर्वे ब्रह्मातेच महर्षयः । वेददृष्टे नविधिना वैष्णवं क्रतुमारभ” न्नित्यारभ्य “तेनते युग धर्माणो भागाः परम सत्कृताः । प्रापु रादित्य वर्णन्तं पुरुषं तमसः परं । बृहन्तं सर्व गन्देव मीशानं वरदं प्रभुं । ततो थ वर दोदेवस्तान् सर्वान् अमरान् - स्थितान् - अशरीरो बभाषेदं वाक्यङ्खस्थोमहेश्वरः । नारायणात्परो देवोनभूतो नभविष्यति । एतद्रहस्यं देवानां पुराणानाञ्च सम्मत” मित्यादिभि स्तदुक्तं। उप निषद्गत धातृ, स्वयम्भु, शम्भु, रुद्र, महादेव, महेश्वरादि वाच्यत्वं नारायणस्य वदता सूत्र कारेण स्वरसेन सर्व वेदान्त प्रतिपाद्य श्रीमन्नारायण एवेति स्थापितं। ननू दाहृत वचनेषु बहुभिः रुद्रवाचि शब्दैः नारायण शब्दस्य सामानाधिकरण्य निर्देशोभूय सान्न्याया न्नारायण शब्दस्य रुद्ररूपार्थ विवक्षै वेति नभारतादिभिः नारायणस्यपरत्व सिद्धिरिति चेन्न। नारायण शब्दस्य रुद्रपरत्व विवक्षायां एकेन रुद्रवाचि शब्देन सामानाधिकरण्य निर्देश वैपरीत्य शङ्कावहत्वेपि द्वाभ्यान्त्रिभि र्वासमानाधि करणतयानिर्देशेनापि भूयसां न्यायसिद्धेस्ततोधिकैस्सामानाधि करण्य निर्देशस्यवैय्यर्थ्यं। “ऋतेनारायणा॥।
SPIR
[[३३६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
APD
प्रश
(सा।प्र) दीनिनामानिपुरुषोत्तमः । प्रादादन्यव्रभगवान्भजतेवै स्व कम्पदं । नतुनारायणादीनां नाम्ना मन्यव्र सम्भवः । अन्य नाम्नां गतिर्वष्णु रेक एव प्रकीर्तित” इत्यादि स्कान्द वामनपुराण वचन विरोधश्चस्यात्। तेषां शब्दानां नारायणत्वे ज्ञाप्येतु कस्यचि त्समानाधिकरणतयानिर्देशाभावे तस्य नारायण परत्वज्ञापनं नसिध्यतीति सर्वेषां शब्दानां प्रत्येकं सामानाधि करण्यनिर्देशो पेक्षित एवेति सिद्धं। भारतादौ सर्व वेदान्त प्रति पाद्यतया श्रीमन्नारायण एव प्रतिपाद्यत इति “रुजद्रावयते यस्मात्तस्मा द्रुद्रोजनार्दनः । ईशनादपि चेशानो महा देवोमहत्वतः । ब्रह्मणाद्बह्म नामासा वैश्वर्यादीशउच्यते । एवं नानाविधैः शब्दैरेक एवव्रि विक्रमः । वेदेषुच पुराणेषुगीयते पुरुषोत्तम” इति। ब्रह्माण्ड पुराणे रुद्रादि शब्दानांवेदान्त गतानान्नारायणपरत्वं स्पष्टमुक्तं। यमस्मृतिलोकाक्षि गृह्ययोश्च “अग्नयेपृथिव्यधिपतये स्वाहा। महासेनाय सनोधिपतये स्वाहा, रुद्राय भूताधिपतयेस्वाहा, ब्रह्मणे लोकाधि पतयेस्वाहा, विष्णवे सर्वाधि पतयेस्वाहे” ति कृछ्रहोममन्त्रे विष्णोस्सर्वाधिपत्यम्महीधारणं श्रुतं “नतेवाग नृताकाव्ये काचिदत्र भविष्यती ‘ति ब्रह्मदत्तवर वाल्मीकि प्रोक्ते श्रीरामायणेच “जृम्भितं तद्धनुर्दृष्ट्वाशैवं विष्णुपराक्रमैः । अधिकम्मेनिरे विष्णुदेवा ऋषिगणा स्तदा । व्यक्तमेष महायोगी परमात्मा सनातनः । अनादि मध्यनिधनो महतः परमो महान् । तमसः परमोधाता शङ्खचक्र गदाधरः । श्रीवत्स वक्षा नित्यश्री रजय्यश्शाश्वतोध्रुवः । मानुषं वपु रास्थाय विष्णुस्सत्यपराक्रमः । भवान्नारायणोदेवः श्रीमांश्चक्रायुधोविभुः । एकशृङ्गवराहस्त्वं भूतभव्य स्सपत्नजित् । सीतालक्षी र्भवान्विष्णुर्देवःकृष्णः प्रजापतिः । अक्षयम्मधुहन्तारञ्जानामित्वांसुरोत्तम” मित्यादिभि र्बहुशः श्रीमन्नारायण एव सर्वेश्वर उक्तः। “देवता पारमार्थ्यञ्चयथावद्वेत्स्यतेभवान् । देवता पारमार्थ्येचविज्ञानाच्चप्रसादतः पुराणकरणाच्चैवपुलस्त्य स्याज्ञयागुरो” रिति वैष्णव भारत लैङ्ग पुराणादिषु देवता पारमार्थ्यवत्तयोक्तपराशरोक्तस्मृतौ श्रीमन्नारायणस्यैव मोक्षोपायत्वमुक्त्वा तस्यैवाराधनक्रियाभिगमनादेरुक्तेश्चस एव परदेव तेति निर्णीतःकिञ्च, पराशरेण “यन्मयञ्चे” त्यादि मैत्रेय कर्तृक जगत्कारण विषय सामान्य प्रश्नस्य “विष्णोस्सकाशा दुद्भूतं जगत्तत्रैवचस्थितं । स्थितिसंयम कर्तासौ जगतोस्य जगच्चस” इत्यारभ्य श्रीविष्णुपुराणे आदिमध्यावसाने सर्वव्र विष्णोरेव सर्व जगदुत्पत्ति स्थिति विनाश हेतुत्वोक्ते र्बहुश स्सर्वेश्वरत्वोक्तेश्च नारायणस्य तस्य सर्वस्मा त्परत्व मुचितं। रुद्रादिमाहात्म्यपर पुराणेष्वपि लैङ्गेतावत्, “नहिविष्णुसमाकाचि द्गतिरन्याविधीयते इत्येवं सततंवेदा गायन्तेनात्र संशयः । त्वत्कोप सम्भवोरुद्र स्तमसाच समावृतः । त्वत्प्रसादाज्जगद्धातारज साचपितामहः। त्वमादिस्स्त्वमनन्तश्च प्रकृतिस्त्वञ्जनार्दनः । पुरुषस्त्वञ्ज गन्नाथोविष्णुर्विश्वेश्वरोभवान् । परम्ब्रह्मादिपुरुषो विश्वमूर्तिः पितामहः । तत्वमाद्यम्भवानेव परञ्ज्योतिर्जनार्दनः । परमात्मापरन्धाम श्रीपतेपरमप्रभो” इति विष्णोः परत्वमुक्तं ॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३३७]]
मूमुक्तभोग्यः ॥
(सा।दी) गणग्राहकं। शरीर शरीरि दातृयाचितृ कालविशेषानुभाव्यानुभविता कङ्क कंल ऐक्य तुल्यत्वादिलCp।
अमृतत्वसाधनLDI तत्वव्रयज्ञानं mpg देवतापारमार्थ्यज्ञान QLD की मं
Gami॥
(सा।स्वा) मुक्तभोग्यः श्रीमन्नारायणः पतिरित्यर्थः प्रमाणैक शरणानामस्मद्दर्शनस्थानामुक्ताकार विशिष्टः श्रीमन्नारायण एव परदेवतेति निष्कर्ष इत्युक्तम्भवति ॥
ऩै
Quy देवता विशेष निष्कर्ष Lon? मोक्षसिद्धिकं पूर्वाधिकारसिद्ध तत्वव्रय विवेकमात्र
? ईश्वर विशेषि
विभु चेतनत्वादि जीवादि व्यावृत्तons
सिद्धD। pr? जीवादि व्यावृत्ती wping ूगा देवता विशेषQpuCom@pg जीवादिव्यावृत्तत्वज्ञान मोक्षोप युक्तQLD “भोक्ताभोग्य” मित्यादि श्रुति सिद्धी (ऊं देवताविशेष ज्ञान कृंंं। कंण्ठ विशेष प्रयोजन (poorCL? परमैकान्तित्व सिद्धिकं प्रयोजन GILDC प्रयोजनDI & LOTTLLINOLD অकिं प्रयोजन GLog ? व्यवधानरहित मोक्षसिद्धि Glun) परमैकान्तित्व मोक्षैक प्रयोजनत्व LDT ५ अकं वैराग्यादि मात्र Dong? देवताविशेष निश्चयं Compng अपूर्वाधिकारी ईश्वरा श्रियः-पतिQum
Cor
सिद्धworm? आठ श्रीमन्नारायCom परदेवतैकी अम उपदेश मात पर्यवचन्नकं६nsum अकिन्तु उपयुक्त[iii] सारतमris (@LDIT प्रमाणोपपत्तिsruji,
(सा।प्र ) शैवेपि “अहमेव परम्ब्रह्म परन्तत्वम्पितामह । अहमेवपरञ्ज्योतिः परमात्मात्वहंविभु’ रितिब्रह्माणमुद्दिश्य भगवद्वचनतया विष्णुपरत्वमेवोक्तं - एवं नानापुराण पर्यालोचने नारायणपरत्व पराणां श्लोकानां दशसहस्र पर्यन्त मुपपादनसम्भवेपि ग्रन्थ गौरव भयान्नलिख्यन्ते ॥१७॥
एवं चोक्त प्रकारेण सर्ववेदान्तानां नारायण परत्वात्सात्त्विक पुराणानामेवैवं विध वेदान्तानुगुण्यात्तदुप बृह्मित पूर्वोक्त श्रुतिविरुद्धानि राजस तामस पुराणान्य प्रमाणानीति नारायणे सर्वोत्तरत्वस्य व्यतिरेकेव गतेपि वेदान्तेषु परत्वेन प्रतिपादितानां नारायण हिरण्यगर्भरुद्राणां प्रयाणां समुच्चित्याश्रयणस्य प्रसक्तत्वात्तेष्वेवकस्य चिदीश्वरत्वात्स ईश्वरो मोक्षं दास्यतीति परदेवता विशेषोन निर्णेतव्य इति शङ्कायां “नान्यं देवं नमस्कुर्यान्नान्यं देवं प्रपूजयेत् । नान्यन्देवंस्म रेन्नित्यं विष्णु पादाम्बुजाश्रयः । एकान्तिनस्सदाब्रह्म ध्यायिनोयोगिनोहिये । तेषान्तत्परमंस्थानं यद्वै पश्यन्तिसूरयः । तेषामेकान्तिनश्श्रेष्ठास्तेचैवानन्यदेवताः । अहमेवगतिस्तेषां निराशीः कर्मकारिणां । येतुशिष्टास्त्रयो भक्ताः ॥।
(सा।वि) शिवमच्युत” मित्यादि प्रयोगानुसारेण भगवतिवृत्ति सम्भवान्नारायणशब्दस्य देवतान्तरे वृत्य सम्भवात्तस्यपरत्वसिद्धौ सर्वसामञ्जस्या दैक्यादिपक्षाणां नावकाश इतिभावः ॥
[[३३८]]
मूउक्तवैधर्म्य
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
प्रकृति पुरुषेश्वर विवेक
" मित्यादिकf Ligu परदेवताविशेष निश्चय
“२६गनी
मऱ्ऱॊरु तॆय्वम् तॊऴाळवऩैयल्लाल्” ऎऩ्गिऱ पुस्कळिऩ् कूडामैयालुम्, परमैकान्तिकं ५६०६०५/ व्यवधानरहित LDI मोक्ष कीwww॥।
(सा।दी) उक्त वैधर्म्य [१]
A♚, Lopping दैवलं
इत्यादि। २ गीलीत्यादि। ना। भगवा। परत्वेन
१६०५। एकस्मिन्नेव परमपुरुषे अत्यन्त परत्वेनोपायत्वे नोपेयत्वेनचनिश्चयोयस्स एकान्ती। परमश्चासावेकान्तीचपरमैकान्ती। विलम्बः, व्यवधानं। “शङ्करस्यतु॥।
(सा।स्वा) बाधक परिहार misrujii, विशेषि निरूपिung Cung অ कार्यकरLDITS LITTL
लाली रहस्यत्रय निष्ठा Lojmjनान्ना उपयुक्तार्थ उपदेश मात्र LDLD? देवताविशेष निश्च यलं प्रमाणोपपत्ति निरूपणpio Com ६० ८५ (५) सम्प्रदाय (०६ग ? GQJङ्गा ूश्शङ्कुछ ऊं उत्तर Qui। उक्तवैधर्म्येत्यादिuri। उक्तवैधर्म्य iiir, गुणव्रयाश्रयत्वाणु चेतनत्व विभुचेतनत्वादिना । विष्णु रुद्रादि व्यक्ति विशेष निर्धारण Dormir Guptq। मोक्षोपयुक्तदेहात्म विवेके कालादिर्नातीवोपयुक्त इत्यभिप्रेत्याव्र प्रकृतिमाव्रोक्तिः @mji Goy अत्रादिशब्देन “श्री” कां विवक्षित [१] ५ । लङ्की श्रुतिस्मृति पुराण प्रक्रियै ८६० मङ्ग सोपपत्तिकLDITB विस्तरेण परदेवता निष्कर्षio।६१६०६० रहस्यत्रय निष्ठling निरूपण पण्ण वेणुमॆऩ्गैक्कुत्तिरुवाय् मॊऴिगळे
ङ्गळॆऩ्ऱु कलङ्का २०१६मीकुङ्की त्यादि। २६गणी क्रं। नां, सेविwn। कुङ्कु तॊऴाळॆऩ्ऱिव्वळवे यमैन्दिरुक्क उऩ्ऩित्तुत् तॊऴाळॆऩ्ऱिङ्ङऩे सॊऩ्ऩदु - यैयॊरुक्कालुन्दॊऴादाप्पोलेयत्तै णत्तिलुम् निऩैप्पदुम् @rujunनङ्ग कण्ठाळ। परमैकान्तित्वं प्रयोजनान्तर वैमुख्य मात्र १C Q
देतवतान्तर वैमुख्य विशिष्ट किं परदेवता विशेष निश्चय Comm लम्म्]। mung/मिति - परदेवता विशेष विषयी विप्रति पत्तिका ऎरुक्कळागैयाले कलक्कम् ऎवऩुक्कुम् वरुमागैयाल् ad वारादॊऴिया
क्र।सं। व्यवधानशब्देन स्वपरिगृहीतो पायव्यतिरिक्तोपाय परिग्रहेणवा प्रयोजनान्तर॥। (सा।प्र) फलकामाहि तेमताः । सर्वेच्यवनधर्माणः प्रतिबुद्धस्तु मोक्षभाक् । वैष्णवःपरमैकान्ती नेतरोवैष्णवस्स्मृतः । नावैष्णवोवृजेन्मुक्तिं बहुशास्त्रश्रुतोपिवे” त्युक्तमोक्षहेतुपार मैकान्थ्य सिध्यर्थं देवता विशेष निर्णय आवश्यक इति परिहरति उक्तवैधर्म्य [STIC इत्यादिना - २६गढी, सेव्यत्वेन निश्चित्य। wp@pn@gi upon wori, तंविनादेवतान्तरन्नभजते। व्यवधानरहितेति (सा।वि), सामान्येन। ईश्वर इति कश्चिदस्तीति सामान्येन विवेकसिद्धा वपीत्यर्थः । २६गनी, सेव्यत्वेननिश्चित्य। अ, तांविना japoni, देवतान्तरं।
ढा, नाराधयति। ढाळी, इत्युक्तं। व्यवधान रहितLDITS, “सूर्यस्यैवतुयोभक्त स्सप्त जन्मान्तरं नरः (सा।सं) देवताविशेष निर्णयस्य अकिञ्चन मुमुक्ष्व नपेक्षितत्वं परिहरति उक्तेत्यादिना, Gunj, पॊदुविले, परत्वेन शङ्कितरुद्रादिव्या वृत्तिमनभिसन्धाय - २६गनी कुङ्कु, भगवदितरेषु परत्वा सम्भवन्निश्चित्य ॥।
"
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३३९]]
मू- ८६१ ईश्वर ६० गण देवताविशेषणं । निष्कर्षिकं यम्मुण्डीं चेतनाचेतन११८ (६१५६०॥।
(सा।दी ) योभक्त” इत्यादि अन्य विलम्बेन मोक्ष
गङ्गलं॥॥
(सा।स्वा) अनुभवेनवा व्यवधानंविवक्षितं। नतुविळम्ब मात्रं। अन्यथा देवतान्तर ६० विळम्बेन मोक्षसिद्धि प्रसङ्गिकं “देवतान्तरा ५६ मोक्षंविळम्बि किडैयादॆ ‘ऩ्ऱु मेल् सॊल्लप्पुगुगिऱदु fapÜक्कुमिऱे। किडैयामैयाल् “मयिचानन्ययोगेन भक्तिरव्यभिचारिणी” की अनन्यभक्ति ५५। ईश्वरङ्ग ूङ्गा देवताविशेष मिति। परदेवता विशेष निश्चय Gloorm पूर्वं निर्देशिकं अनुगुणLDING Q परदेवतैळगळा व्यक्तिविशेष QILDorm निर्देशिकं Co१६०० १quil (१५) ऊङ्क ईश्वरा गळा देवताविशेष Quri/निर्देशिकं पूर्वाधिकार सङ्गति द्योतनार्थं। पूर्वाधिकारी ईश्वर शब्द GOLD परदेवताशब्द कीं। तथाच चिदचिन्नियन्तृत्वादिना सामान्येन पूर्वाधिकारेनिरूपित ईश्वरो नारायणाख्यदेवता विशेषरूपत्वेनास्मिन्नधिकारेविशेषतो निरूप्यत इतिसङ्गति रित्यभिप्रायः । ॐ पूर्वं परदेवताशब्द घटितLDI निर्देशिnor G ईश्वरविषये देवता विशेषनिश्चय Gung। परमैकान्तित्वं BnLin निस्समाभ्यधिक त्वेन पर@rom निश्चय
अलङ्ग फुङ्कल आ परदेवताशब्द घटितLDITB निर्दे शिलं । । ततश्च पूर्वाधि कारनिरूपित ईश्वरो निस्समाभ्यधिकत्वेन सर्वस्मात्परो नारायण एवेत्यस्मिन्नधिकारे निरूप्यते । महावाक्य तात्पर्य Long॥ निष्कर्षिकं विति। अनेकेषु प्रसक्तेषु प्रमाणोपपत्ति निरूपणेनेतर व्यवच्छेदपूर्वक मेकस्यैवनिर्धारणं निष्कर्षः। परदेवतै। जगत्कारण LDTC ब्रह्म Loon? आलं ब्रह्मरूप Loor द्रव्य Googl BITCळा तत्तदवस्थापत्तिमातलं लग सकल चेतनाचेतन रूपकं Qom गां उपपादिकण्ठ
? एकव्यक्ति विशेष मात्ररूप Currom?
Turi।त्यादि।
निष्कर्षिकण्ठ-
[[१]]
प्पक्षं
Gaunm
उत्तर वाक्य (कं
विषयसप्तमी। देवताविशेषनं निष्कर्षिकं @व्विषय की विरोधित्वेन प्रसक्त Bapu Qugu@स्सप्तम्यन्त पदं पक्षान्तरनिरसन पर ] ST शेषमाकंळीmg॥ चेतनेति। चेतन अचेतनाद्भेद GILDC चेतनाचेतनrism
मङ्गलं अवान्तर भेद विवक्षिता। अनेनप्रामाणिकस्य चेतना चेतनयो रन्योन्य भेद स्येव॥।
(सा।प्र) “सूर्यस्यैवतुयोभक्तस्सप्तजन्मान्तरं नरः । तस्यैवतुप्रसादेनरुद्रभक्तः प्रजायते । शङ्करस्यतुयोभक्तस्सप्तजन्मान्तरन्नरः । तस्यैवतुप्रसादेन विष्णुभक्तः प्रजायते । वासुदेवस्ययोभक्तस्सप्तजन्मान्तरन्नरः । तस्यैवतुप्रसादेन वासुदेवेप्रलीयत” इत्युक्तव्यवधानराहित्ये नेत्यर्थः - एवं देवता विशेष निर्णय प्रयोजनं प्रथमं प्रदर्श्य आत्मैक्यमितिश्लोकङ्क्रमेण व्याचष्टे। श्रीलित्यादिना - तव्रचिद चिदैक्यमितियाद वीयं पक्षं प्रतिक्षिपति - चेतना चेतन (LCu॥।
(सा।वि) इत्युक्तव्यवधानंविना। की, दुर्लभतयाच॥। (सा। सं), निष्कर्षणेकार्येसति॥।
[[३४०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
कङ्कील ब्रह्मद्रव्यं नढाकी
(२) ung Cw देवादिरूप प्रामाणिक Loon॥।
मूअत्यन्तभेद प्रमाणसिद्धw Gujooms परदेवतैur पक्षळं घटिung/। स्वभावसिद्ध]]] ६० जीवेश्वरभेद(pi जीव८६५६०L अन्योन्यभेद(ii सुखदुःखादिव्यवस्थै
भास्कराभि मतौपाधिक
(सा।दी) अत्यन्तभेदQILD) भेदाभेदव्यावृत्ति। स्वभावसिद्ध भेदव्यावृत्ति - Nig। G। स्वभावसिद्ध IT & Co। सुखेत्यादि “नानात्मनोव्यवस्थातः” सूव्रोक्तन्यायलंलं॥॥
(सा।स्वा) तदवान्तरभेदानामपिप्रामाणिकानामनन्तानाम्बाधः प्रसजेदितिपरपक्षे नुपपत्तिभूयस्त्वमुक्तं भवति। अत्यन्तपदेनभेदाभेदव्यावृत्तिः प्रमाणेति यथा सम्भवं प्रत्यक्षानुमानागमरूपप्रमाणव्रयoib विवक्षितं। GTITQLDorg। चेतना चेतन रूपद्रव्य [i) Glamor Gloria। ब्रह्मद्रव्य QILD CO अन्वयम्। घटिung, चेतना चेतन १६
Qu♚mकं ब्रह्मकुण्ड♚ BITLq६० स्वरूपतोभेद
स्वरूपतोऽत्यन्तभेद। प्रमाण सिद्ध
Gum यादववक्षं उपपत्ति विरुद्ध QILDrug - तथाचपरदेवतै ूङ्गा व्यक्ति विशेष Gluorm निश्चयि ५८८०GG/Ln]।लं। चेतनानामन्योन्यं स्वरूपतोऽत्यन्तभेदं QF कृा तेषा मन्योन्यं स्वरूपैक्यं की शङ्कर भास्करमतjis@yió अर्थान्निरस्त ना। “तदेवाग्नि स्तद्वायुः - हव्यकव्यभुगेक स्त्वम्पितृ देवस्वरूपधृक् आपोवा इदंसर्वं - अग्नि स्सर्वादिवताः। सर्वोवैरुद्रः। पुरुष एवेदग्सर्वं। प्रजापतिस्सवदिवता” इत्यादि प्रमाण risarno देवतैzig स्वरूपैक्यं GB ना C१६TL_Tour? अन्यथा अग्न्यादि Glamour प्रत्येकं सर्वात्मत्वं मागील प्रमाण risin अन्योन्य विरुद्धrij८६? सर्वान्तर्यामि Gurs wpm उपपन्नम् - देवतैKGGGGITL एकतत्व Liळङ्ग अभिन्नाना
क
ईश्वरा
गळा देवता विशेषQI/LD/ निष्कर्षिकं ८८। G GLo? की शङ्कg देवतैा अभिन्नQynp/ “तदेवाग्नि” रित्यादि प्रमाण १८६० कङ्ग ईश्वर अभिन्न Group Cur
“अग्निस्सवदिवता” इत्यादिनाग देवतै
गाढा अभिन्न Group -
स्वभा वेति।
Cu
? विकल्पितं उत्तर १०। Quorg/ स्वभावसिद्धos Con Gurung। सुखेति। आदिशब्देन ज्ञानतारतम्यादिकं गृह्यते यॆऩ्ऱदु प्रामाणिकमिति। जीवेश्वरभेदं। पृथ गात्मानं “द्वासुपर्णा” इत्यादिप्रमाण [img], देवतैकं & अन्योन्य भेदं “अष्टौवसवः एकादश रुद्राद्वादशादित्या” इत्यादिप्रमाण [i] सिद्धQq॥।
(सा।प्र) अव्र “पृथगात्मानं प्रेरितारञ्चमत्वा। भोक्ताभोग्यं प्रेरितारञ्चमत्वे” त्यादिकं विवक्षितं। अव्रतुल्यन्याय तया शङ्करभास्करपक्षावपिनिरस्तौ वेदितव्यौ - चेतनाचेत नैक्यस्थापक युक्तीनां तत्पक्षस्थापकस्याप्य चेतनत्वा पादकत्व रूपं स्वव्याघातञ्च न जानन्तीतिभावः - देवतैक्यपक्षं व्युदस्यति। स्वभावसिद्धमानेत्यादिना अन
“यस्यादित्यश्शरीररं। यस्याग्निश्शरीरं भीषास्माद्वातः ॥।
(सा।वि) Nuq।Cu, तेनैवप्रकारेण। प्रामाणिकLDIT जीवापरदेवतैकङ्की, ब्रह्मद्रव्यपक्षं घटिया । इति वाक्य भेदेनसम्बन्धः॥।
मूसर्वान्तर्यामि @
अभिन्न
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३४१]]
Cornogo ब्रह्मरुद्रेन्द्रादि सर्वदेवतै ईश्वर मं कील पक्ष॥।
ॐ उपपादिकं की p ६) उक्तविकल्प कीं आद्यकोटि
(सा।स्वा) जीवेश्वर भेदमौपाधिक Lon Com Gum शङ्किकं । स्वभावसिद्ध LDIGIगळी विशेषणं “निरञ्जनः परमंसाम्यमुपैति ममसाधर्म्यमागताः” इत्यादि भिर्मुक्ति दशायामपि भेद Lormi परिपूर्ण ब्रह्मानुभवाधि कारली Hosurjjg जीवेश्वर भेदमौपाधिक अभिप्रायं।
Logorm] &लं। देवतैकं अष्टौवसव” इत्यादि Lm। शङ्कि
moung भेद
देशिकण्ठULL। Qg भेदं स्वभाव सिद्ध QILD ( नियामक OLD द्युक्तिः। “नानात्मनोव्यवस्थातः” ढाळा की न्याय सूत्र की
मङ्गळा व्यवस्थै umr
अन्योन्य भेदमौपाधिक
स्वभावसिद्धत्वमति की शङ्कावारणार्थं सुखेत्या
जीवानां स्वभावसिद्ध भेदकं साधक LDI &
जीव
अन्योन्यमनौपाधिक भेदं
mulg। लव्यवस्थै सिद्धिकङ्कील ललंzoor Guml देवतै सिद्धिकं Com? Gorm शङ्कि ID देवादि रूप की विशेषणम्। ब्रह्मादि देवानामपि जीवत्वान्नोक्त शङ्कावकाश इतिभावः। आगैयाल् उक्त विकल्प ऊं श्रीं द्वितीयकोटिing। सर्वान्तर्यामीति - सर्वान्तर्यामि Guru Gor याग वेणुमॆऩ्गिऱ इव्वळवैक्कॊण्डु वुसर्गळॆल्लारुम् ऩोडुम् तऩ्ऩिल् ताऩुम् अरिराग वेणुमॆऩ्गिऱ Aसमिल्लै। इवर्गळ् ARर्गळाऩालुम् सर्वान्तर्यामिun wig
। तथाच, “तदेवाग्निस्त द्वायु स्तत्सूर्यः। अग्निस्सर्वादेवताः” इत्यादिना अग्न्यादि देवानां जीवत्वात् अन्य कं सर्वात्मत्वं अन्यपर Grm अभिप्रायम्। देवान्ना जीव रॆऩ्गैक्कु f-पुबुग मुण्डो? मत्तऩर्गळुक्कुण्डाऩालुम् ऎदुगळुक्कदुण्डो? जगत्सृष्ट्यादि८६०ना। @i ईश्वरकोटि Quo? किञ्च त्रिमूर्तिमध्ये नारायण परळ, ♚ पर निष्कर्षिला ८२। Q Com ? त्रिमूर्ति समorm त्रिमूर्ति एकतत्व, त्रिमूर्त्यत्तीर्ण ईश्वर, त्रिमूर्तिमं नान्ना ब्रह्मा, रुद्रना ईश्वर, पक्ष…।
क
(सा।प्र) पवते भीषोदेति सूर्यःतन्दैवतानां परमञ्च दैवतं - चन्द्रमामनसोजातः - चक्षो स्सूर्यो अजायत अग्निरवमोदेवतानां विष्णुः परम" इत्यादि प्रमाणं विवक्षितं - एवमात्मैक्यं, अनन्तरोक्तं देवतैक्य पक्षञ्च निरस्य तदनन्तर मुपात्तान् त्रिमूर्तिसाम्यैक्योत्तीर्णविष्णुव्यति रिक्तत्व॥।
(सा।वि) सर्वान्तर्यामि Gluruति। ईश्वर, ईश्वरेणसहच - लगी, स्वेषां परस्परञ्च । अन्तर्याम्यैक्येपिनतच्छरीरभूतजीवानामैक्यन्नशरीरस्य शरीरिणाचैक्यं सम्भवतीति
(सा।सं) सर्वान्तर्यामीति यदिसर्वदेवाः ईश्वरेणाभिन्नास्स्युस्तर्हि “यआत्मनितिष्ठन्नित्यादिना एकस्सर्वान्तर्यामीति नश्रूयेत। देवास्सर्वेपि सर्वान्तर्यामिण इत्येव श्रूयेत। तथाऽश्रवणात् - सर्वान्तर्यामी एकएवेति श्रवणाच्च। नदैवतैक्यात्मैक्यवादयोरुपपत्ति रित्यर्थः॥।
[[३४२]]
मू - द्देवतै
प्रधान
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
ग्रील ब्रह्मरुद्रेन्द्रादि (६१) कं कार्यत्वकर्मवश्यत्व risin प्रामाणिक ६६&surji, “आभूतसम्प्लवेप्राप्तेप्रलीने प्रकृतौमहान् । एकस्तिष्ठतिविश्वात्मा सतु नारायणः प्रभुः। आद्योनारायणोदेवस्तस्माद्ब्रह्माततोभवः । परोनारायणोदेव स्तस्माज्जातश्चुतुर्मुखः । तस्माद्रुद्रोभवद्देवि” इत्यादि॥।
(सा।दी) “ब्रह्मविष्णु रुद्रेन्द्रास्ते सर्वेसम्प्रसूयन्ते” ढाळ त्रिमूर्ति उत्पत्ति
यै
उत्तीर्ण जगत्कारण शङ्क परिहरि ॐ की। स्वेच्छावतीर्ण त्रिमूर्ति मध्यस्था। क्रीं उपब्रह्मणं ॥ ततस्त्वमपीत्यादि। आभूतसम्प्लवः, प्राकृत : प्रळयः॥।
(सा।स्वा) ल_कण्ठं? Guri। देवतैत्यादि। प्रधानेति। प्रधानानां कार्यत्वकर्मवश्यत्वाभ्याञ्जीवत्वे तदन्य देवानाञ्जीवत्वङ्कैमुत्य सिद्धमितिभावः। प्रामाणिकेति। प्रमाणri१५६०६७अनन्तरं कीpit - आभूतेति। आभूतसम्प्लवः। सम्प्लवः, लयः। आङ शब्दः अव्र अभि व्याप्तिपरः। व्यष्टि कार्याणां स्वकारणभूतसमष्टिरूप पञ्चभूधान्यभिव्याप्यलये प्राप्तेसतीत्यर्थः समष्टिभूतानामपिलये सतीतियावत्। महानिति। विभक्तिव्यत्ययः। महतीत्यर्थः। महत्तत्वेप्रकृतौप्रलीन इत्यन्वयः। अव्र इन्द्रिया हङ्काराणा मपिलयोर्थसिद्धः। तिष्ठति, ब्रह्मादिदेवाना मत्यन्त सङ्कचितज्ञान त्वादिरूपलयेसत्यपि तदस्पृष्टोवर्ततइत्यर्थः। “जगच्चस” इत्यादिभिरीश्वरस्यैव प्रपञ्चरूपत्वात्तस्यकथं प्रळयेवस्थान मित्यव्राह। विश्वात्मेति नहि शरीरनाशेआत्म नाशोस्तीतिभावः इत्यादि क ढाळा श्रीलंं।कंम्ं सर्वजगत्तुकं कारण GD C अन्वयम्। नारायणळा चतुर्मुख जनक या सर्वजगलं किं कारणQLD Com ? त्रिमूर्ति &&&नान्ना @Jorm] विष्णु शब्दवाच्या मङ्कीmo Com नारायणशब्द वाच्य ं? अलंलं विष्णु मं “ब्रह्मविष्णु रुद्रेन्द्रास्तेसर्वेसम्प्रसूयन्त” इत्यादि ब्रह्म रुद्र Corn तुल्यLDITS
(सा।प्र) पक्षानेकेनवाक्येनक्रमेणदूषयति। Comीत्यादिना। इन्द्रान्ग्यादीति दृष्टान्तार्थम् - यथाश्रुतिषु ईश्वरत्वेनप्रतिपादितानामग्नीन्द्रादीनाङ्कार्यत्व कर्मवश्यत्वाभ्यामनीश्वरत्वं तथाताभ्यामेवकार्यत्व कर्मवश्यत्वाभ्यां ब्रह्मरुद्रयोरप्यनीश्वरत्वमितिभावः - ननु “हिरण्यगर्भस्समवर्तताग्र" इत्यादिभिः प्रसिद्ध हिरण्यगर्भादीनां सृष्टृत्वावगमान्नारायणस्य सर्वकारणत्वं नोपपद्यत इत्यव्राह। आभूत सम्प्लव इत्यादिना “ब्रह्मादिषु प्रलीनेषु नष्टेलोके चराचर” इतिहि ततः पूर्व मुक्तं - एवञ्च"नब्रह्मा नेशान” इतिवन्नारायणा भाव बोधक प्रमाणाभावात्। तयो र्नारायणा ज्जातत्वस्य श्रुतिष्वे वदर्श नाच्च तयोर वरत्वं नारायणस्य परत्वञ्च सिद्धमिति भावः - तस्यापि “ब्रह्म विष्णु रुद्रेन्द्रास्तेस र्वे॥।
(सा।वि) भावः तस्माद्रुद्रोभवद्दे वीत्यादिनी इत्यस्य सर्वजगलं कारण GILDET मित्यने नान्वयः - ननु “ब्रह्मविष्णुरुद्रेन्द्रास्तेसर्वेसम्प्रसूयन्ते” इतिविष्णोरुत्पत्ति श्रवणात्कथं कारणत्वं॥। (सा।सं) - आभूतसम्प्लवे। आङभीविधौ - सकलभूतनाश इत्यर्थः - इत्यादि इत्यस्य TIT@g
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३४३]]
मू- " ततस्त्वमपितुर्धर्ष स्तस्माद्भावात्सनातनात् । रक्षार्थंसर्वभूतानां विष्णुत्व मुपजग्मिवान्” की स्वेच्छावतीर्णomi त्रिमूर्ति मध्यस्थ noon विष्णुनारायणादिशब्दवाच्या प्रा
पूर्वावस्थै सर्वजगनं कारण Guog॥।
(सा।दी) तस्माद्भावात्, नारायणभावात्। परस्माद्भावा@१०। रक्षार्थं, नतु कर्मं फल॥।
(सा।स्वा) उत्पत्तिश्रुतैr
सर्वजगत्कारणत्वं ८।LTD
कूड
विष्णु मं ५ उत्पत्ति कर्मकृतै
मात्र
मूलैQuorml
COILCurr? अलं श्रुति
क्
प्रायपाठादिन्यायं विष्णोरुत्पत्ति स्वेच्छा
विरोध♚♚
शलं विष्णु नारायणादि शब्दवाच्य
त्रिमूर्त्यत्तीर्ण
जगत्कारण GILD
कण्ठोक्ति
विशेषितं की
वचनß Cg
कं
ब्रह्मरुद्रतुल्योत्पत्ति ढङ्ग
उत्पत्ति स्वेच्छा मात्रमूलै
अवतरिऊं&DILLITOLDungi सर्वजगत्तुकं(५ळं कारण LDINGLD नगगी आलं वचन ढङ्ग
की pri। ततस्त्वमित्यादि। इदञ्चतुर्मुख वाक्यं ततः, मत्कृतोपासनानन्तरमित्यर्थः तस्माद्भावात्, पूर्वप्रकृता द्रूपादित्यर्थः। पूर्वव्रहि पद्मेदिव्य इत्यादिना नाभिपद्मे चतुर्मुखोत्पादकं नारायणस्य रूपं प्रकृतं। तथाच स्वस्मादेव स्वस्योत्पत्तिरूपत्वादियं उत्पत्तिर्न कर्मकृतेति भावःरक्षार्थमिति, नतुकर्मफलभोगार्थ मितिभावः। विष्णुत्वं त्रिमूर्ति मध्यस्थविष्ण्वाख्यावतार विग्रहविशिष्टत्व मित्यर्थः, अव्र विष्णु रजनिष्ठा इत्यनुक्त्वा विष्णुत्व मुपजग्मि वानित्येव मुक्त्या चतुर्मुखादि जनिवदस्य जनिर्नास्ति। किन्तुस्वेच्छ्या स्वय मेवा वतीर्णत्वमात्र मितिव्यज्यते। त्रिमूर्तिमध्यस्थस्यकथंसर्वजगत्कारणत्वं तस्यब्रह्मोत्पत्यनन्तरोत्पन्नत्वादित्यग्राह।
वित्यादि। पूर्वावस्थै॥।
(सा।प्र) सम्प्रसूयन्ते" इत्युत्पत्ति श्रवणात्त्रिमूर्तिव्यतिरिक्तः कारणवाक्य प्रतिपाद्य इत्यव्राह - तत्तस्त्वमपि दुर्धर्ष इत्यादिना - ततस्त्वमित्यस्मा त्पूर्वव्र “पद्मे दिव्येर्क सङ्काशेनाभ्या मुत्पाद्यमामपि । प्राजापत्यन्त्वयाकर्म सर्वम्मयिनिवेशित” मित्युक्तत्वान्नारायण एव विष्णुत्व मापन्न इति विष्णु नारायणयोरैक्या वगमात्तदुत्पत्तेश्च “अजायमानो बहुधा विजायत” इत्यादि श्रुत्यावतार रूपत्वावगमाद्बह्मरुद्रयो रुत्पत्ति मत्व प्रयुक्त कर्मवश्यत्वस्यानपोदि तत्वाच्च नारायण एव परमकारण मितिभावः- “तस्माद्रुद्रोभवद्देवी” त्यादि ५० इत्यस्य सर्वजगलंल।कञ्छळं कारण Quing मित्यनेनान्वयः। एतदुक्तं भवति - “ब्रह्मादिषु॥।
(सा।वि) इत्यव्राह - ततस्त्वमपीति। सनातनाद्भावात्। परभावाद्विष्णुत्वमुपजग्मि वानिति त्रिमूर्तिमध्ये रक्षार्थं स्वेच्छावतीर्ण इत्यर्थः। “अजायमानोबहुधाविजायत” इति श्रुत्याकर्माधीन जननराहित्याध्यवसायात्। सनातनादित्येतत्पदं नारायणपरमेव - “पद्मेदिव्यार्क सङ्काशे नाभ्यामुत्पाद्यमामपि । प्राजापत्यन्त्वयाकर्म सर्वम्मयिनिवेशितं” इति पूर्व वचने भगवन्तम्प्रतिचतुर्मुखोक्तेः। पूर्वावस्थै, सृष्टिप्राक्काल वृत्यवस्थयाअतो नातिरिक्त कारणशङ्केतिभावः॥।
(सा।सं) मित्यनेनान्वयः - विष्णुत्व मुपजग्मिवान्, विष्णुत्वेनावतीर्णवान्॥।
[[३४४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मू– “नित्यंहिनास्तिजगतिभूतं स्थावरजङ्गमं ऋतेत मेकम्पुरुषं वासुदेवंसनातनं” ६६q Guru Gor नित्य ६० ६० ६०० ५ umro, त्रिमूर्ति सम, त्रिमूर्ति एकतत्व, त्रिमूर्त्यत्तीर्णा ईश्वरQ/६०१६mji, त्रिमूर्तिका कं नान्ना ब्रह्मा - रुद्र६० ईश्वर
क
की साम्य ऐक्य उत्तीर्ण व्यक्त्यन्तरपक्षान्ना घटिung/। ब्रह्मरुद्रादिनां सर्वेश्वर कार्यभूत॥।
(सा।स्वा) - तस्माद्भावा दित्युक्तावस्थै। नित्यंहि नास्तिजगती वासुदेव विग्रहस्य नित्यत्व पर मिदं वचनं। “नित्यत्वं वासुदेवाह्वयवपुषिजगा” विति तत्व मुक्ताकलापोक्तेः साम्येत्यादि। ब्रह्मरुद्रयोः कार्यत्व कर्मवश्यत्वाभ्यां साम्यैक्य व्यक्त्यन्तर पक्षका चतुर्मुखोत्पादक मूलकारण LDITI स्वेच्छै ब्रह्मरुद्रमध्य की अवतरितं
की त्रिमूर्ति उत्तीर्ण पक्ष
मध्यस्थ।कण्ठ आñल मूलकारणलङ्क भेदी
त्रिमूर्ति मध्यस्थ सर्रजग कारण LDC पक्ष चतुष्टयं @bu Gupनित्य on Gagi पक्ष चतुष्टय घटियाum gorpig। त्रिमूर्ति ं सम रित्यादिमाग की कङ्क Qप्पक्ष चतुष्टय jogi साम्यैक्येत्यादिना पुनरनुवदिलं। साम्यपक्ष लण्ड ऐक्यादि प्रमाण १८ ऐक्यपक्ष की साम्यादि प्रमाण/i१८६५ मॆऩ्ऱिप्पुडैगळिले HHङ्ग ळॆल्लाम् ऒऩ्ऱोडु ऒऩ्ऱु सेरामल् ङ्गळा Gumsung@प्पक्षचतुष्टय pib अत्यन्तानुपपन्न GILDimj व्यजिप्पिकं ६०५ ऊं । ऊ। तस्मान्न वैयर्थ्य शङ्कावकाशः। ब्रह्मरुद्रयोः कार्यत्वं प्रामाणिक GQ सिद्धवत्करि । Com? श्री सिद्धं। “आद्यो नारायणो देव इत्यादिurs @iig उदाहरित्त श्रीवराहपुराणवचनां भगवतः कारणत्वमुखेन @ भगवाळा का
कार्यत्वं
माङ्गा? तटस्थ ॥ ऋष्यादिकां Quri ब्रह्म रुद्रादिनीत्यादि
कङ्क सर्वेश्वर॥।
कार्यत्वमात्र
सिद्ध অमु
CLIC प्रमाणमुदाहरिक्क Colcoorg
(सा।प्र) प्रलीनेषु आद्योनारायणोदेवः - परोनारायणोदेव” इत्यादिभिस्सृष्टृ तयावगतस्यना रायणस्यतत्स्रष्टतयातत्सृष्टसृष्टतयाचावगतयो ब्रह्मरुद्रयोश्चैक्यसाम्ययो रसम्भवाच्छ्रीपतिसृष्टयो स्तयोस्स्वकारणभूतात्तस्मापरत्वानुपपत्तेः। “सृष्टिस्थित्यन्तकरणीम्ब्रह्म विष्णु शिवात्मिकां । ससञ्ज्ञां यातिभगवानेक एवजनार्दनः” इत्यस्य “विष्णु रात्माभगवतोभवस्यामित तेजसः । हरो हरतितद्वशः, सष्टिततः करिष्यामित्वा माविश्य प्रजापते” इत्याद्यनुसारेणान्तर्यामित्वेनाप्युपपत्तेः। “अस्येशानाजगतोविष्णु पत्नी पद्मेदिव्येर्क सङ्काशेनाभ्या मुत्पाद्यमामपी” त्यारभ्य “विष्णुत्व मुपजग्मिवा” नित्यादिभिर्नारायणस्यैव त्रिमूर्ति मध्यस्थ विष्णुत्वावगमा न्नित्यंहि नास्तीत्यनेन “सहस्रशीर्षं देव” मित्यत्र नारायणत्वेनोक्तात्पुरुष शब्द वाच्य वासुदेवाद्व्यतिरिक्तस्या नित्यत्वोक्तेश्च कारणस्य त्रिमूर्त्यत्तीर्णत्वा नुपपत्तेश्च परमकारणं नारायण एवेति। एवं पक्षान्तराणा मनुपपत्तिं सङ्ग्रहेणोक्त्वा पुनरपि ब्रह्मरुद्रयोः कार्यत्व कर्मवश्यत्वे बहुभिः प्रमाणैः प्रदर्शयन् शीघ्रफल प्रदत्वादिना मनुष्यैः प्रायशस्सेव्यमानयो स्तयोरवरत्वं स्फोरयति। ब्रह्मरुद्रादि इत्यादिना॥।परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३४५]]
मू- “तद्विसृष्टस्सपुरुषोलोके ब्रह्मेतिकीर्त्यते” इत्यादि, “सङ्क्षिप्यचपुरालोकान्माय यास्वयमेवहि । महार्णवेशयानोप्सुमान्त्वं पूर्वमजीजनः । क इतिब्रह्मणोनाम ईशोहं सर्वदेहिनां । आवान्तवाङ्गेसम्भूतौ तस्मात्केशवनामवान् । अहम्प्रसादजस्तस्यकस्मिश्चित्कारणान्तरे । त्वञ्चैवक्रोधजस्तात पूर्वसर्गेसनातनः (ने)”
सिद्ध॥।
यान्ना कण्ठ
(सा।दी) भोगार्थ मित्यर्थः - श्रीरामायणवचनं। मायया, सङ्कल्प रूपज्ञानेन। तस्य, नारायणस्य। कस्मिंश्चिदिति, केनचित्कारणेनेत्यर्थः । LG, गाढा कृष्ण
@&r तिऩमुम् सॆऩ्ऱदु नी इऩि नमक्कुत्तर वेण्डुवदॊऩ्ऱुमिल्लै यॆऩ्ऱु कडऩाळिक्कुक्
SO SLC। ब्रह्म॥। (सा।स्वा) कं कार्यभूत की Q कार्यत्व विशेष कुंली उदाहरिलङ्कृ । कार्यभूत अकार्यभूत ऐक्यादिना घटिग कंळ तत्कार्यभूत त दैक्यादिकां सुतराङ्घटिwn@gm अधिक दूषण ज्ञापनार्थं तद्विसृष्टः ढङ्ग की धीम मनुवचन Lonsum तटस्थवचन GLD / तद्विसृष्टः, नारायणेन सृष्टः। “आपोनारा’ इतितव्रत्य पूर्वश्लोके नारायणस्य प्रकृतत्वात्। आदि शब्देन “यन्नाभिजातादरविन्दकोशाद्ब्रह्माविरासी द्यतएषलोक” इत्यादीनांश्रीशुकादिमहर्षि वचनानांसङ्ग्रहः। तटस्थवचनमात्र कङ्क अलग कं साधकतमा नली ii उदाहरिकं कीpi। सङ्क्षिप्येत्यादि-
ब्रह्मरुद्रवचन १८६० मन्वादि वचन Ga उदाहरि - सङ्क्षिप्य चेत्ये तद्ब्रह्म वचनं। मायया, सङ्कल्प रूप
wi-Q१शेषज्ञापनार्थ उदाहरिwrLDG भिन्न वाक्य
ज्ञानेन। कइति ब्रह्मण इत्ये तद्रुद्र वचनं। अहं प्रसादजइत्येत द्रुद्रम्प्रति ब्रह्म वचनं लं
सङ्क्षिप्यच दाग की ब्रह्म वचनjpm० D कइति ब्रह्मण की रुद्र वचन अनन्तर GILDG इन्द =ङ्गळिरण्डुम् ऎऩैक्कुऱित्तुच् चॊऩ्ऩवैयागैयाले अवऱ्ऱिऱ् ५० १९।६० ल/कञ्छ विशेष ज्ञापनार्थम्। सर्वेश्वर १६० समक्ष
LILDCs परोक्ष मण्डी यान्ना शुन्य अर्थ अन्योन्यं सहृदय
की विशेष
DTLqCp। कस्मिंश्चित्कारणान्तर इत्ये तत्पूर्वोत्तर योरन्वेति कस्मिंश्चित्प्रसाद कारण विशेषे क्रोध कारण विशेषेच सतीत्यर्थः । नीती, LG, LTT COM। अ āa Hईराऩ इरुवरिल् तोऱ्ऱवऩ् ऎरिबुत्तवऩुक्किऩि नाऩ् तॊडरक्कडवऩल्ले ऩॆऩ्ऱु स्वहस्त लिखित Lonsऊं पत्रिकै अन्यान्ना लाळिति। लोकलंली स्वामिवाक्य लंली Bri_qgळं, मध्यस्थ वाक्य, प्रतिवादि GELLG साधकतम Lion प्रकार की
(सा।प्र)
ना॥।
sum GELLq, प्रतिवादिहस्तेनैव दत्त जयपत्र तया-ब्रह्म रुद्रयो॥। (सा।वि), प्रतिवादि हस्तेनैव, दत्त जयपव्रप्रकारेण। ऋणिना ऋणं प्रत्यर्प्य उत्तमर्णेन मद्दव्यं ममार्पितमिति लिखित पत्र प्रकारेणेति केचित्।
॥॥
(सा।सं) तद्विसृष्टः, तेनविशिष्य सृष्टः - अजीजनः, उत्पादितवान्। ढालीतील GELLTfor
"
[[३]]
qu॥।
[[३४६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूकर्मवश्य कर्मविशेष ६० सर्वेश्वर ६०६०१ आराधिकं । पदान
ji, सर्वेदेवावासु देवं यजन्ते सर्वेदेवावासुदेवं नमन्ते । सब्रह्मकास्सरुद्राश्चसेन्द्रादेवामहर्षयः । अर्चयन्तिसुरश्रेष्ठं देवनारायणं हरिं । चिन्तयन्तोहियन्नित्यं ब्रह्मेशानादयः प्रभुं ॥ निश्चयन्नाधिगच्छन्ति तमस्मि शरणङ्गतः । पद्मेदिव्येर्कसङ्काशे नाभ्यामुत्पाद्यमामपि । प्राजापत्यन्त्वयाकर्म सर्वम्मयिनिवेशितं । सोहं सन्यस्तभारोहि त्वा मुपासे जगत्पतिं । युगकोटिसहस्राणिविष्णुमाराध्यपद्मभूः । पुनस्त्रैलोक्यधातृत्वं प्राप्तवानितिशुश्रुम ।
(सा।दी) रुद्रं वचन ngi सिद्ध OLD।१० ५ - निश्चयन्नाधि गच्छन्ति, ईदृश स्वरूपादि LDGlronml परिच्छेदिकं LOLLक्षा। त्रैलोक्यधातृत्वं, त्रैलोक्य सृष्टत्वं॥।
(सा।स्वा) । नां प्रस्तुतार्थ साधकतम १५। कार्यभूत सिद्धonanggi @ou कर्म वश्यकं तु नियामक (poorLIT? Quiऊना शास्त्रचोदित कर्म विशेष [i] ५६० GIT अनुष्ठिकङ्ग नियामक GILD) कर्म वश्यrr भगवाळं अug अनुष्ठिकण्ठ Gum? @ अनुष्ठान की विशेष CLIT? mo पदं कङ्काळ अनुष्ठिकं ६०क विशेष गली की प्रमाण रङ्ग CLIT?
करिबुराय्
गग
पदं
@pi। शीत्यादि। ति। ब्रह्मत्व रुद्रत्वादि रूप पॆऱुगैक्काग अारिसत्तार् कळागैयाले इवर्गळ् राय् अरिसिक्किऱार्गळ्। अप्पडि या विष्णुत्व LOIT पदं Qum कङ्काळ अळीकं केवल लोक सङ्ग्रहार्थं
कर्मवश्यmi अनुष्ठिकं
अनुष्ठिकं की pormous
आराधिका - अधिकं
लढगठीला कं
लं@g
सिलग ऎण]ऎङ्गळाले तन्दाम्बु पॆऱ्ऱार्गळ् ऎऩ्ऱिव्वळवे अमैन्दिरुक्क HRऩै । कर्मवश्यकं अकर्म वश्य साम्यैक्यादिना घटिun तदाराधककं तत्साम्यादिकां सुतराङ्घटि unlimअधिक दूषण ज्ञापनार्थं। सर्वे देवा इत्यव्र असङ्कोचाद्बह्म रुद्रयोरपि ग्रहणं। सब्रह्मका इत्यादि। कर्मवश्यतया भगव दाराधकत्वे तदधीनाति शय भाक्त्वेच ब्रह्म रुद्रयो रितरैर विशेष ज्ञापनार्थं तैस्सहेत्युक्तिः। तव्रच “कोमज्जतो” रित्यादि न्यायात्प्राधान्य मकिञ्चि त्करमिति ज्ञापनाय सब्रह्मका इत्यादिना तयोर प्राधान्योक्तिश्चेति भावः। चिन्तयन्त इत्यनेन ध्यानरूप कर्म विशेषा नुष्ठातृत्व मुच्यते। निश्चयं नाधि गच्छन्तीति कर्मणाति रोधा नादिति भावः पद्मे दिव्य इति। लोकोत्तर मेवं विध नाभि पद्मे जन्मापि। भगव दाराधन फलमित्यभि प्रायेणाव्रपूर्वार्धोऽपादानं। प्राजापत्यं कर्म, प्राजापतिपद स्थेनाधिकर्तव्यं जगत्सृष्ट्यादि कर्मेऽत्यर्थः, धातृत्वं, सृष्टत्वं॥।
(सा।प्र) र्भगवदैक्यसाम्यादिपक्षाणान्तयोर्भगवत्सृष्टत्व, तन्नमस्कर्तृत्व, तदर्चकत्व, तद्ध्यातृत्व, तदधीनव्यापारत्व, तल्लब्धैश्वर्यत्वबोधक प्रमाणविरोधमभि प्रेत्याह - @का कर्मवश्य॥॥ (सा।वि) पाशुर ring
प्राप्त वन्तः॥।
तेषामुक्तिभिश्च।
(सा।सं) प्रति व्यव हर्नैवदत्त विशुद्ध पत्रिके वस्थिता॥।
पदाना, सस्वस्थानानि। Guppies,
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३४७]]
मूविश्वरूपोमहादेव स्सर्वमेधेमहाक्रतौ । जुहावसर्व भूतानि स्वयमात्मानमात्म ना ॥ महादेवस्सर्वमेधेमहात्मा हुत्वात्मानं देवदेवोबभूव ॥ विश्वान्लोकान्व्याप्यविष्टभ्यकीर्त्या विराजतेद्युतिमान् कृत्तिवासाः ॥ योमेयथाकल्पितवान्भागमस्मिन् महाक्रतौ । सतथायज्ञभागार्होवेदसूत्रे मयाकृतः” इत्यादि की प्रसिद्ध शुन्यान्ना भगवन्माया परतन्त्र गुणवश्य ज्ञानसङ्कोचविकास ६२११७६६ नाना
वृत्तान्तान॥।
वेदापहारादि-
(सा।दी) सर्वं मेध्यत्वेन सङ्कल्प्यतेयस्मिन्यागे ससर्वमेधः सर्वभूतह विष्कः क्रतुविशेषः आत्मानञ्चजुहाव । आत्मना, मनसाभक्त्येत्यर्थः। व्याप्यविष्टभ्य, धर्मभूतज्ञानेना विश्य धृत्वेत्यर्थः - कृत्तिः, गजाजिनं वासोवस्त्रंयस्यसः। यथायेनद्रव्य मन्त्रलिङ्गादि प्रकारेण कल्पितवान्। वेदसूत्रे, वेदे आपस्तंवादिसूत्रे चेत्यर्थः - वेदापहारादिवृत्तान्तं भगवन्मायापार तन्त्र्य की सामान्यप्रमाणम् - आदिशब्द गुरुपातकादिग्रहणं।
(सा।स्वा) सर्वमेधः, सर्वभूत हविष्कः क्रतु विशेषः। स्वयमित्यादि। आत्मानं, स्वात्मानं। आत्मना, मनसा। देवदेवः देवानाम प्याराध्यः, सर्वमेध क्रतुना लब्धं फलंरुद्रस्य, नैताव देव। किन्त्वन्यद पीत्याह। विश्वा निति। विश्वान् लोकान्, अण्डान्तर्वर्तिन स्सर्वान् लोकान्। व्याप्य विष्टभ्य, धर्म भूतज्ञानेना विश्य धृत्वेत्यर्थः। अनेनाष्ट मूर्तित्व मुक्तं भवति। कृत्ति, गजाजिनं। योमेयथेति, ब्रह्म रुद्रादि सर्व देवा नुष्ठित तत्तत्क्रतु प्रसन्नस्य भगवतस्तान् प्रतिवरप्रधान रूपं नारायणीय स्थमिदं वचनं यथा येन द्रव्य मन्त्राङ्गादि प्रकारेण कल्पितवान्, कृतवान्। दत्तवानिति यावत्। वेद सूत्रे, द्वन्द्वैकवद्भावः। वेदे, आपस्तंवादि सूत्रे चेत्यर्थः प्रसिद्धमिति Quiq- रामायण भारतादि की सहस्रशः प्रतिपादि Louis
•
QC
पै
अर्थं
उप
देशिकण्ठ Cousing कृळालं। ब्रह्म रुद्रका कर्मवश्य) LG कर्मवश्य पोले ४१४ ४ यूगराग वेण्डावो? इवर्गळ् अप्पडित्ताऩिरुक्कि piri&lrm] অलं प्रमाण CLIT? गगनी। @iiीत्यादि। माया, प्रकृति : @ri माया परतन्त्र QC की कङ्क आलमायै भगवन्मायै विशेषिलङ्कृणु। तन्मायापरतन्त्रकं तत्साम्यादिनां सुतराङ्घटिया@gmअधिक दूषण ज्ञापनार्थं। वेदापहारादि वृत्तान्त []ढा माया पारतन्त्र्यादिली साधारण प्रमाण ११६। आदि शब्देनगुरुपातकादि सङ्ग्रहः। तव्रवेदाप हार वृत्तान्तः श्रीनारायणीयस्थस्तोव्र भाष्ये दर्शितः। “तावाद्याव सुरश्रेष्ठौ॥। (सा।प्र) इत्यादिना - ब्रह्मरुद्रयोरीश्वरत्वे तदनन्यत्वेच तन्मायातिरोहितत्वविरोधमभिप्रेत्याह - Qui भगवन्माया परतन्त्र इत्यादिना॥।
(सा।वि) जुहावेतिसर्वं मेध्यत्वेन सङ्कल्प्यते यागे यस्मिन्ससर्वमेधः। “मेधृसङ्गम” इतिधातुः ससमर्पणार्थः। तस्मिन्सर्वमेधे सर्वभूधान्यात्मानं जुहावेत्यन्वयः। वेदसूत्रे, वेदे आप स्तम्बादि॥।
(सा।स) विश्वशब्दवाच्यस्यनारायणस्य रूपवद्विग्रह वदत्यन्ताभिमत इतिविश्वरूपः॥॥
[[३४८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मू– “ब्रह्माद्यास्सकला देवामनुष्याःपशव स्तथा । विष्णुमायामहावर्त मोहान्ध (गर्तान्ध) तमसावृताः ब्रह्माविश्वसृजोधर्मोमहानव्यक्तमेवच । उत्तमांसात्त्विकीमेताङ्गतिमाहुर्मनीषिणः
(सा।दी) ब्रह्माद्याः
मायापारवश्ये प्रमाणं। विश्वसृजः, नवप्रजा पतिक्षा। महानव्यक्तQI/LD/५१,
सत्वगुण पारवश्यं सिद्धम्॥।
तत्तदधिष्ठान देवतापरं। सात्त्विकीगतिः, सत्वफलमानजन्मं,
(सा।स्वा) तमोरज गुणान्वितौ । बलवन्तौ गदाहस्तौपद्म नालानु सारिणौ । ददृशाते रविन्दस्थं ब्रह्माण ममितप्रभं। सृजन्तं प्रथमं वेदांश्चतुरश्चारु विक्रमौ । ततो विग्रहि णस्तान्न्तु दृष्ट्वाताव सुरोत्तमौ । जग्राह वेदान् तूराजन् ब्रह्मणः पश्यतस्तदा । अथ तौ दानवश्रेष्ठौ ग्रहीत्वातान् सनातनान् । रसां विविश तुस्तूर्ण मुदपूर्णां महोदधौ । ततो हृतेषु वेदेषु ब्रह्माकश्मल माविशत् । ततोवचन मीशानं प्राह। वेदैर्विनाकृतः ॥ ब्रह्मा ॥ वेदामेपरमञ्चक्षुर्वेदामे परमं धनं । वेदामे परमः कामोवेदामे ब्रह्मचोत्तमं । मम वेदा हृता स्सर्वेदान वाभ्यां बलादितः । अन्धकारा इमे लोकाजाता वेदैर्विवर्जिताः। वेदा नृदेहं किङ्कु र्यांलोकान्वै सृष्टु मुद्यतः । अहोबत महद्दुःख वेद नाशन जम्मम । प्राप्तन्धुनोति हृदयं तीव्रशोकामयस्त्वयं । कोहिशो कार्णवेमग्नं मामिहाद्य समुद्धरे” दित्यादि । गुरु पातक वृत्तान्तोपि मात्स्यपुराणस्थस्तोव्र भाष्येदर्शितः। “ततः क्रोध परीतेन संरक्त नयनेनच । वामाङ्गुष्ठ नखाग्रेण च्छिन्नन्तस्य शिरोमया ॥ ब्रह्मा ॥ यस्मादन पराधस्य शिरश्छिन्नं त्वयामम । तस्मा च्छाप समायुक्तः कपालीत्वं भविष्यसि ॥ रुद्रः ॥ ब्रह्महा कुलितो भूत्वा चरं स्तीर्थानि भूतले । ततोहङ्गतवान् देवि हिमवन्तं शिलोच्चयं । तव्रनारायणः श्रीमान्मया भिक्षां प्रयाचितः । ततस्तेनस्वकं पार्श्वनखाग्रेणविदारितं । महतीस्रवतीधारातस्यरक्तस्यनिस्सृता । विष्णु प्रसादात्सुश्रोणिकपालन्तत्सहस्रधा । स्फुटितं - बहुधायातंस्वप्नलब्धधनं यथे”ति। ब्रह्माविश्वसृज इत्ये तद्गुणवश्यत्वेप्रमाणं - मनुस्मृतौद्वादशेध्याये “येन येनगुणेनेमान् संसारान्प्रतिपद्यते । तान्समासेनवक्ष्यामिसर्वस्यचयथाक्रम” मित्युपक्रम्य रजस्तमोगुण वश्यान्प्रपञ्चयसत्वगुणवश्य प्रपञ्चने एत द्वचनपाठात्। अव्र मायापारतन्त्र्यादिक मप्यर्थ सिद्धम्। एवं विष्णु मायामहावर्तेत्यत्र गुणवश्यत्व मप्यार्थिकं। विश्वसृजः, नवप्रजा पतयः धर्मः महानव्यक्त GuDorg/ तत्तदधिष्ठान देवतापरं। सात्त्विकीं, सत्वगुणप्रचुरां गतिं, गम्यत इतिगतिः। प्राप्यमित्यर्थः। “देवत्वं सात्त्विकायान्तिमनुष्य त्वन्तु राजसाः । तिर्यक्त्वन्तामसानित्य मित्येषात्रिविधा गति” रितितव्रत्यपूर्ववचनानु सारात्। अव्यक्तमेवचेत्यव्र इतिशब्दोऽध्याहर्तव्यः। “ब्रह्मा, विश्वसृजो॥।
(सा।प्र) सात्त्विकीं गति मित्याहु रिति त्रिगुणवश्यत्वमुक्तं - तुल्यत्वा दिपक्षेषु ब्रह्मरुद्रयो॥।
(सा।वि) सूत्रेच। विश्वसृजः, नवब्रह्मणः। सात्त्विकीगतिः, सत्वफलभूत जन्म। अनेन सात्त्विकगुण॥।
(सा।सं) बहुवचनं ब्रह्माणं विशेषयति - विश्वसृजइति - धर्मः, यमः, महान्ः, महत्तत्वाभिमानी - अव्यक्तं, अव्यक्ताभिमानी। सात्त्विकीं, सत्वगुणप्रवर्तिकां। एतां, नारायणाख्यान्देवतां गतिं, मोक्षप्रदोपायमाहुः॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३४९]]
कळिलुम् आऩर् - इवर्गळ् तङ्गळुक्कु RIHवाऩ अवऩ् कॊडुत्त कळैक् कॊण्डु अवऩुक्कु एवल् तेवैसॆय्गिऱारॆऩ्ऩुमिडम् “पूरिङ् पऩिगळ् । रिच्क<” ऎऩ्ऱु सॊल्लप्पट्टदु॥। (सा।) एवल् - वेलै, वावु मॆऩ्ऱबडि॥।
(सा।स्वा) धर्मोमहानव्यक्तमेवचे” त्येता मुत्तमांसात्त्विकीं गति माहुरित्यन्वयः एता मिति स्त्रीलिङ्गत्व मेकवचनञ्च गतिशब्दापेक्षयाप्रयुक्तं। “शैत्यंहियत्साप्रकृति” रितिन्यायादिति द्रष्टव्यं। पूर्वजन्म की सत्वगुण ओगराय् Sh तङ्गळैप्पण्णिऩवर्गळुक्कु ३ HHG Hपुगळ् पायुङ्गळॆऩ्ऱु पुरिबुगळ् सॊल्लुवर्गळॆऩ्ऱिव्
ईत्तुक्कुत् पु। इवर्गळिप्पडि
रागिल् ऩ्सॆय्यत्तक्कदाऩ g Hakङ्गळैच्चॆय्यत्ताऩ् कूडुमो? यायिरुक्कु मवऩुक्कऩ्ऱो अदु सॆय्य HIÁ। इवर्गळ् १४७f३ g वुऩ्गळागिल् सरिवु कळैच् चॆय्युम्बडिदाऩ् ऎङ्ङऩे? माऩ्गळुक् -कऩ्ऱो अदु सॆय्यलावदु? णवुगळै इवर्गळ् तामे सॆय्दार्गळागिल् अवऩुक्कु तिऩम् ताऩ् कळ्मागादो? वॆऩ्ऩ इदुक्कु H९Hणमाग मरुळिच्चॆय्गिऱार्। इवर्गळ् तङ्गळुक्किअरिसि अ अवऩ् पुरि e वागैयाल् विगलमागादु। इवर्गळ्ऩ्गळाऩालुम् पुत्तिले अवऩ् कळैक्कॊडुक्कैयाल् अदैक्कॊण्डिवर्गळ् सॆय्यक्कुऱैयिल्लै, इवर्गळ् कळल्लरागिलुम् कत्तिल् सरि तवुत्तै ऎऩ् याले वऩ् सॆय्युङ्गणक्किले ऎङ्गळै यवऩुक्कु एवल्देवैयागच् चॆय्गिऱार्गळागैयाल् अदिलुम् मिल्लै यॆऩ्ऱु करुत्तु। ऎ रि पुवुर् ऎऩ्गिऱ विडत्तिे सरि तिरुबुर् पुत्तिल
अप्पडि aircgp तोत्तुगैया लॆऩ्ऱु करुत्तु। करिऎऩ् कॊळ्ळिल् ऒणङ्गळिले इवर्गळुक्कु पुऩ्सॊल्लुगिऱदु यादो? पुऩ् अवऩुक्कॊऴिय इवर्गळुक्कु यिल्लै यॆऩ्ऱु सिल पुगळ् सॊल्लुगैयालिवर्गळुक्कु वुयुऩ् सॊल्लुगिऱदु अवु मॆऩ्ऱिल् इङ्गु तऩ्आगलागादो? वॆऩ्ऩ तु षा अत्तै ३H४ञ् आप्ततमत्वेन आसिराय् ऎऴुक्कळाऩ qRe&कळ् साबुबुङ्गमा करिक्कैयाल्
इवर्गळुक्कु ४ मिल्लैयॆऩ्गिऱदे सरिङ्ग मॆऩ्गिऱार्॥।
[[९]]
(सा।) sfraid, I au fat - इवर्गळ् तङ्गळुक्किदि
साम्यैक्य व्यक्त्यन्तरपक्षेषु स्वीक्रियमा णेषुब्रह्मरुद्रयो र्मुमुक्ष्वनुपास्यत्व॥।
(सा।ā) पुऩर्। इवर्, पूा्। तङगळुक्कु, ४। अवऩ् कॊडुत्त, । कळै, A। कॊण्डु, ऩिदवु। एवल् तेवै, THतर्। सॆय्गिऱार्, रि॥। (सा।स) एवल्देवै, पुरिAatai॥।
[[३५०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
शुभाश्रयत्वं
“हिरण्यगर्भोभगवा न्वासवोथ
की “अशुद्धास्तेसमस्तास्तु देवाद्याः कर्मयोनयः " ६६ “आ
मूब्याङ्ककं प्रजापतिः” ब्रह्मस्तम्बपर्यन्ता जग दन्तर्व्यवस्थिताः । प्राणिनः कर्मजनित संसार वशवर्तिनः” “कर्मणां परिपाकत्वा दाविरिञ्चा दमङ्गलं । इतिमत्वा विरक्तस्य वासुदेवः परा गतिः " ऎऩ्ऱुम् “पराशरशौनकशुकादिना प्रतिपादिकान्ना यान्ना कण्ठ भगवानाश्रयणीय६०७६०६०१ muji, भगवानु आश्रयणीयsuji, “रुद्रं समाश्रिता देवा
रुद्रो ब्रह्माण माश्रितः । ब्रह्मामामाश्रितो
(सा।दी) शुभश्चासावाश्रयश्च शुभाश्रयः। शुभत्व; संसारहरत्वं। आश्रयत्व LDIGJg, ध्यानालम्बनत्वं। हिरण्यगर्भ इत्यादि। प्रजापतिः, नवप्रजापतिक्षा। जात्येक वचनं। कर्मयोनयः । हेतुकर्थं, कर्मयोनित्वा दशुद्धाः। आब्रह्म, ब्रह्माणमारभ्य
मावदु
लं
(सा।स्वा) यान्ना कण्ठ शुभाश्रयत्वमित्यादिun। शुभश्चासावाश्रयश्चशुभाश्रयः। शुभत्व Dog संसारनिवर्तकत्वं। आश्रयत्व LIQUI चित्तालम्बनत्वं। प्रजापतिः, नवप्रजापतिळा। जात्येकवचनं। Friळी Gluing। “मरुतो वसवो रुद्रा” इत्ये तेत्सङ्ग्रहणार्थं। अशुद्धाः, शुभत्व रहिता इत्यर्थः। कर्मयोनय इति हेतु गर्भं। कर्मयो नित्वाद शुद्धा इत्यर्थः। आब्रह्मेति पदच्छेदः। ब्रह्माण मारभ्ये त्यर्थः कर्मणां परिपाकत्वाला कीp श्लोक♚ली) @ig उत्तरार्धminTQलं शुभाशुभयोरैक्य साम्यादिका घटिur Glporm अधिक दूषण द्योतनार्थं। शुकादिक्षा ाङ्गली) आदि शब्दं प्रयोगिकी वचन ऋष्यन्तर प्रणीत प्रबन्धान्तर ऋष्यन्तर वचनri१८(६५कं उप लक्षण GILD Go। अन्यथा @ii आदि शब्द अन्वयालp। ब्रह्म रुद्र का सर्वेश्वर कार्यभूतमित्यारभ्य लाना Langli सिद्ध मित्यन्तेन कार्यत्वं प्रामाणिक Gluing उपपादितं। @isir कर्म वश्य इत्यारभ्य शुकादिना प्रति पादिका इत्यन्तेन कर्म वश्यत्वं प्रामाणिक QLDil उपपादितं। शुक्रं ब्रह्म रुद्रयोः कार्यत्व कर्म वश्यत्वsangli, सर्वेश्वरानं अन्य
वचन ना ला
सर्व जगलंलकिं कारणomi नित्य विग्रह विशिष्टrisungi, त्रिमूर्ति साम्यैक्योत्तीर्ण व्यक्त्यन्तर पक्षान्ना घटि@gm उपपादित। कृ नारायणां समाधिक रिसऩागैयाले अवऩे यॆऩ्ऱुम् सॊल्लित्तायिऱ्ऱु। मत्तु मिवर्गळुक्कुम् अवऩुक्कुम् पलवगैयाग वुळ्ळ farrqTkङ् ळालुम् अवऩ् ससरिवुगळ् सऩॆऩ्गैक्काग अव्यय ऎङ्गळै एणङ्गळाले सरिसिक्किऱार्। इवर्गळुक्कु षु ऩॆऩ्ऱु तॊडङ्गि रुद्रङ्गल ग ग LDTUTC। @ “रुद्रो ब्रह्माण माश्रितः ऎऩ्गिऱ
कुण्डी रुद्रकं ब्रह्मा आश्रयणीय॥।
[[९९]]
(सा। प्र) बोधक प्रमाण विरोधमभि प्रेत्याह। @याङ्कं शुभाश्रयत्वमित्यादिना ब्रह्मरुद्रयोरीश्वरत्व, तदनन्यत्व, तत्साम्यत्व रूप पक्षाः नारायणस्या नन्याश्रितत्वस्य तयोर न्याश्रितत्वस्यचबोधक प्रमाणबाधिता इत्यभिप्रायेणाह। Quiz)कं भगवानित्यादिना - पक्षत्रयस्यापि ॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३५१]]
मूराजन्नाहङ्कञ्चिदुपाश्रितः ॥ ममाश्रयोनकश्चित्सर्वेषामाश्रयोह्यहं” ६१ ला अनकं
sugnoon। @न्यान्ना उभयविभूति नाथ ६० ६० सर्वेश्वर दक्षादयः कालः रुद्रः कालान्तकाद्याश्च” इत्यादि
GL।Qq वस्त्वन्तर
प्रकारभूत ॥।
•
विभूति भूत “ब्रह्मा
तुल्य
नाना सर्वशरीरिunoor सर्वेश्वर
श
की
सा - स्वा - कीmpump भगवाड़ीं mungii आतङ्क ब्रह्माojigib BOL भगवानाश्रयणीय, सर्वेषामाश्रयोह्यह QL, रुद्रकंल भगवानाश्रयणीयाङ्ग कील ५५५/। भगवा आश्रयणीयरिङ्ग ब्रह्म रुद्रयो रवरत्वेपि तद्व्यतिरिक्ता भगवा अधिक LG शङ्कावारणार्थं - ममाश्रय - इत्याद्यर्थ मुक्तस्थिरी करणार्थं। हिहेतौ। मद्व्यतिरिक्तस्य कृत्स्नस्य मदाश्रितत्वाकश्चिदपि ममाश्रयो भवितुं नार्हतीतिभावः। org उदाहृत वचनrif) मामह मित्यादि साधारण शब्दमात्र की
भगवत्परमिति ज्ञापनार्थं। Quifीत्यादि। सर्वेश्वरी उभय विभूति नाथगण ढङ्ग अधिकं प्रयोगिलं। ब्रह्मरुद्रयो रेतद्विभूति त्वेनावरत्वेपि ब्रह्मरुद्र व्यतिरिक्तस्य कस्य चिद्भगवा विभूतिurnoon Qom शङ्का वारणार्थं विभूतिः, नियन्तव्य वस्तु। ब्रह्मादक्षा दय इत्यादौ विभूतयो हरेरेता इत्यादि वाक्यशेषो द्रष्टव्यः। ब्रह्मादक्षादयः
विभूतित्वं ग्री विष्णु पुराण प्रकरण लंली “विष्णु र्मन्वादयः” ढाङ्ग कील श्लोकी विष्णु माळा विभूतित्वं पोले इवर्गळुक्कुम् ऎरिऩ् पुग माऩालो वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। Lo♚g।नाना तुल्यमिति विष्णु र्मन्वादयः की वचनी विष्णोरेता विभूतयः ऎऩ्गैयाले तऩक्कु तऩ्ऩैप्पत्त a ऎऩ् मागैयाल् मत्तुळ्ळारोडु तुल्य बाधक कण्ठ विभूतित्वं औपचारिक ऊं ५G तुल्य नाना Com। अन्यथा
विभूतित्वं औपचारिक प्रसङ्गिकं Q५।
१०। नाना कं वस्त्वन्तरrijfीत्यादि। सिद्धि मुं प्रण ऊं की C सर्वेश्वर
मं
सहपाठी तत्तुल्य विभूतित्वं worl इदुक्कु सऩ्गिऱत्तोडे अन्वय। सर्वशरीरिङ्ग अधिकं प्रयोग ब्रह्म रुद्रयो
रेतत्प्रकारत्वेनावरत्वेपि ब्रह्मरुद्रव्यतिरिक्तस्यकस्यचिद्भगवा प्रकारभूत Comp शङ्कावारणार्थं। सर्व प्रकारि
निर्देशिकं Cool१४। ॐ सर्वशरीरि
निर्देशित तत्तद्द्रव्यकं तत्तद्गुण क्रिया मात्रं प्रकार LDC ऊंळ गुण क्रियात्मकरान्ना प्रकारभूत की TGT Gकी शङ्कावारणार्थं Qu
निर्देशिला। सर्व
LIST प्रकार भूत॥।
या
शरीरिwswo@
शरीर
(सा।प्र) दक्षान्तक कालादिवत्ब्रह्मरुद्रयोरपि भगवद्विभूतित्व प्रापक प्रमाणबाध इत्यभि प्रेत्याह Quisin उभय विभूतिनाथ नानेत्यादिना, ननु, स्थिति हेतुभूत विष्णोर्यथाविभूतित्वं औपचारिकं॥।
(नि।)
[[३५२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूवस्त्वन्तरकं, कं नारायणादिशब्द सामानाधिकरण्य६० सिद्धम्। @ ना शरीर अन्य आत्मा। “तवान्त रात्मा ममच येचान्येदेहिसञ्ज्ञिताः । सर्वेषां साक्षिभूतोसौ नग्राह्यः केनचित्क्वचित्” ६७६) ब्रह्मारुद्र ६० ६० कं मुली॥।
(सा।दी) नारायणादि शब्दसामानाधिकरण्यं इत्यादि- “विश्वनारायणं देवं सब्रह्मासशिवः, विश्वमेवेदं पुरुषः - ब्रह्मानारायणः। शिवश्चनारायणः - दिशश्चनारायणः” इत्यादिनिर्देश०१६०५॥। (सा। स्वा) लोकं गुणक्रियारूपी Quigayo शरीरंआत्माकं छ प्रकार ( ऊं ऊं ऊं ऊं ६Gp Guml । प्रकारभूत अपृथक्सिद्धविशेषणभूत Gajormula। Quiz (ब) कं प्रकारत्वं मुख्य मेव नत्वौप चारिक GILD ६१६०८८८८ वस्त्वन्तर i१८CurrCop रॆऩ्ऱबडि। इवर्गळुक्कु
नत्वौपचारिक Quग की दृष्टान्तोक्ति। Q४ वस्त्वन्तर १८ (६) Gium (कं प्रकारत्वं मुख्यQLD CLIC? वस्तु ॥ मुख्य इतर मुख्यLD & ColorGGIDorm] निर्बन्ध CLIT? Ganit। वस्त्वन्तर ११४८६) कं @utsangli Grवित्यादि। “विश्वनारायणन्देवं विश्वमे वेदं पुरुषः सब्रह्मासशिवः। ब्रह्मानारायणः । शिवश्च नारायणः। दिशश्च नारायणः। ज्योतींषि विष्णुर्भुवनानि विष्णु” रित्यादि सामानाधि करण्य Guru, Carj सामानाधि करण्यकं @is (कण्ठं मुख्य Gonpa
।
प्रकारत्वंवस्त्वन्तर ११८ (६) ऊं Com। अन्यथा वैरूप्यं तु
नाना प्रसङ्गिकं GL। लं। Quits शरीरभूतत्वात्प्रकारभूत QGGLD? “यस्य पृथिवीशरीर” मित्यादि
वस्त्वन्तरri१८५ (६५कं छळं औपचारिकQILD
অलंত
कण्ठ
६० वस्त्वन्तर ॥ Gir
शरीर भूतpriGun ब्रह्मरुद्रकं शरीरभूत Qकन्तु विशेषिका प्रमाण (p गCLIT? @कं या अन्तरात्मा विशेषि
मु
प्रमाण अCL? Guri। Quisin शरीर LDT त्यादि असाविति, नारायण इत्यर्थः । श्रीनारायणीये एतच्छ्लोकप्रकरणे “तव्रयः॥।
(सा।प्र) एवंसृष्टि संहारकर्त्रीर्ब्रह्म रुद्रयोरपि विभूतित्वमौपचारिक किन्नस्यादित्यवाह - Que इप्पडि वस्त्वन्तjilumo इत्यादिना “ब्रह्मानारायणः - शिवश्चनारायणः - शक्रश्चनारायणःआदित्या मरुतोवसवोश्विनौ ऋगोयजूंषि सामानिमन्द्रोग्नि राज्यमाहुति र्नारायणः। विश्वमेवेदं पुरुषः । सब्रह्मासशिवस्सेन्न्द्रस्सोक्षरः - भूतानि विष्णुर्भुवनानि विष्णुर्वनानि विष्णुर्गिरयो दिशश्चे” त्यादीनां सामानाधिकरण्यानां “यस्य पृथिवी शरीर” मित्यादिभिश्शरीरात्मभावो निबन्धनमिति बोधनात्तद्विहाय ब्रह्मरुद्र व्यतिरिक्त सामानाधिकरण्ये शरीर शरीरिभावो निबन्धनं तयोस्स्वरूपैक्यं निबन्धनमिति विभूतित्वस्यौ पचारिकत्वाङ्गीकारे वैरूप्यं श्रुतहानमश्रुतकल्पनं मुख्ये सम्भवत्य मुख्यस्वीकारोहस्तः करइत्यत्रैव सामानाधि करण्या सिद्धिरिन्द्रादिषु निर्निबन्धन प्रद्वेषश्चेत्येव मादिदोषा स्स्युरितिभावः। सामानाधिकरण्यस्य शरीरात्मभावनि बन्धनत्वा नङ्गीकारेचतुर्मुख वाक्यविरोधमाह। QGuisin शरीरमित्यादिना - ब्रह्मरुद्रयोर्भ गवच्छेषत्वाच्चानीश्वरत्वं॥।
(सा।वि) ब्याङ्क (कं मुकं वस्त्वन्तर [i]८ (६) ऊं, Car, सह, रुद्रकं मुलीला, रुद्रम्प्रति॥।
मू यान्ना शेषभूत। अयन शेषि अतोहमपितेदास इतिमत्वानमाम्यहं”
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३५३]]
“दासभूतास्वतस्सर्वेह्यात्मानः परमात्मनः ।
। मन्त्र राजपदस्तोत्री सर्वज्ञ रुद्रा
g सर्वप्रकार
पुण्डरीकाक्षा दृश्यते॥।
नारायणग समाधिकदरिद्र
“नपरं
(सा।दी) मन्त्रराजः, श्रीनृसिंह्यानुष्टुभमन्त्रः। “तस्यपदशस्तोव्रेमृत्यु मृत्युन्नमामि” Qu नमामिQuorg/कण्ठ अर्थ सर्वप्रकारgiii, स्वरूप रूपगुणविभूति चेष्टितri॥॥ (सा।स्वा) परमात्मातुसनित्यो निर्गुणस्स्मृतः । सहिनारायणोज्ञेयस्सर्वात्मापुरुषोहिस” इत्युक्तत्वात्। ब्रह्मारुद्र मुलगा तवान्तरात्मा श्लोकही तवममा साधारण
ब्रह्मरुद्र संवादप्रकरणात् । ब्रह्मरुद्रपरमितिज्ञापनार्थं। ढालीतील
शब्दमात्र की
GÖLG इति ज्ञापनार्थञ्च। - शेष शरीरभूतQy/२GGon? @
माै
लम्।
शरीर LOILL एकं क शााङ्की यान्ना
[LD ITS माग माट्टादिरुक्क इङ्गिवर्गळ् शेषभूतां श्रीं प्रमाण porn?
gujri @ouisना शेषभूतरित्यादि। दासभूतास्स्वतइति दासत्वे शेषत्वमन्तर्गत Lorgun @g। शेषत्वेप्रमाणDI Gloom / मन्त्र राजः, श्रीनृसिंह्यानुष्टुभमन्त्रः तत्पदव्याख्यान रूपतया ईश्वर संहितायां रुद्रेण प्रणीतं भगवत् स्तोत्रम्मन्त्रराजपदस्तोत्रं। @ring मन्त्रराज पदस्तोत्र Gum अधिक
उदाहरि भारतादि वचन Gur @ संहितावचन LDT आतङ्क संहिली मन्त्र राजपदस्तोत्रं शङ्करादि मतान्तरस्थ सर्वपरिगृहीत a no। ५ २५५ वचन, भारतादि वचन
परßल साधक&DITL_GGLD ६१६०८ ८ ८ ८। न केवलं परिग्रहातिशयतस्साधकत्वं। वक्तृवैलक्षण्यादपीति ज्ञापनार्थं सर्वज्ञत्वोक्तिः। रुद्रा लळा। परत्वेनशङ्कितं या ताऩे सॊऩ्ऩाऩॆऩ्ऱबडि - इन्द ऎरिवुगळ् कलङ्गुगिऱHI मॊऴिय अवऩ् इवर्गळैप् पोलेगलङ्गुवदिल्लै यॆऩ्ऱु करुत्तु, इप्पडि ऎऩ् सगरऩॆऩ्ऩुमिडत्तै उक्त विशेष लिङ्ग साधिकं मात्रं ? कण्ठरवेण
[[६]]
Com? @ ऎरिप्पुगप्पदॊरु ऎर् वेण्डावो? ऎऩ्ऩ इत्तै ऒरु पडिH१ मऩ्ऱिक्के पलबडियुम् सर्व प्रकार मित्यादि। सर्व जगत्कारणत्व, नित्य विग्रह विशिष्टत्व, ब्रह्म रुद्र जनकत्व, तत्पद प्रदत्व, तन्मोहापादक मायावत्व, तद्ज्ञानादि प्रदत्व, तदा श्रयणीयत्वो भय विभूति नाथ त्वादिनी) Gon प्रकार के अधिक g सम @OLD सर्व प्रकार समाधिक दरिद्र
miq॥।
नीत्यादिना एवं
(सा।प्र) वदं स्तयोरीश्वरत्वं सर्वज्ञत्वेनाङ्गीकृतरुद्रवाक्य विरुद्धं चेत्यभि प्रेत्याह - ब्रह्मरुद्राभ्यामपि स्वनियन्तृतयास्वापेक्षया देवतात्वेनचाङ्गीकृतस्य श्रीपतेस्सर्वेश्वरत्वस्येतरैर नभ्युपगमः तेषां प्रारब्ध पापकृत इतिभावः उक्तप्रमाणैश्श्रीपतेर्ब्रह्म रुद्राद्यपेक्षया स्रष्टृत्व, अकर्मवश्यत्व, मोक्षप्रदत्व, सर्वसमाश्रयणीयत्व, सर्वशरीरित्व, सर्व शेषित्वादिभि स्सर्वेश्वरत्व मर्थादुक्तं । इदानीं नारायणा साधारणविष्णुवासुदेवादि शब्दोपादान पूर्वकं वचनैरेव श्रीपतेस्सर्वेश्वरत्व मुक्तमित्याह - सर्वप्रकार♚$१ L त्यादिना॥।
[[३५४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूपुरुषर्षभ । परंहिपुण्डरीकाक्षान्नभूतन्नभविष्यति । नविष्णोः परमोदेवोविद्यतेनृपसत्तम॥ नवासुदेवा त्परमस्तिमङ्गळं नवासुदेवात्परमस्तिपावनं । नवासुदेवात्परमस्तिदैवतं नवासुदेवं प्रणिपत्यसीदति । त्रैलोक्येतादृशः कश्चिन्नजातोनजनिष्यते । नदैवं केशवात्परं - राजाधिराजस्सर्वेषां विष्णुर्ब्रह्ममयोमहान् ईश्वरन्तविजानीमस्सपितासप्रजापतिः” इत्यादि -
- श्री_mi - जायमान दशै
[[१]]
रजस्तमः प्रशमहेतु १६० मधुसूदन॥।
[[१]]
(सा।दी) बाग०६। मङ्गळं । श्रेयः पदं पावनं, अनिष्टनिवर्तकं। राजाधिराजः ब्रह्मादीना मधिराजः। की की Lism, गर्भदशै QgTrijळी भाग्यवान्कना Gun॥॥ (सा।स्वा) @अनुवादं “नपरं पुण्डरीकाक्षा” दित्यादिns QQQ&&&ील वचनrific) सङ्कुचित वृत्तित्व शङ्का वारणार्थं। परत्वोप युक्ताकारं बळ यां यागिलऩ्ऱो यवै सङ्कचित वृत्तिका Couळलं। मङळं, श्रेयः पदं। पावनं, अनिष्ट निवर्तकं। सर्वेषां राजानोब्रह्म रुद्रादयः तेषामप्यधि राजः। राजान्तर रहितोराजेत्यर्थः ब्रह्ममयः, स्वार्थे मयट्। ईश्वरन्तं विजानीमः, यतो राजाधि राजस्ततस्तमीश्वर शब्द वाच्यं निश्चिनुमइत्यर्थः। dog। सॊऩ्ऩार्गळॆऩ्ऱदु अरिÜकऩिल्लै यॆऩ्ऱुम्द्तिलुम् अवऩक्कु अf कऩिल्लै Quórmi, देवान्नी ४ इष्ट प्रापकत्वानिष्ट निवर्तकत्वा राध्यत्वङ्गri]]६) अधिकरिळं, कालत्रय मण्डळं अकं समरिGurmi राजाधि राज त्वेन निस्स माभ्यधिक
ईश्वर
sugg व्यास शौनकादि महर्षि कण्ठरवेण प्रतिपादिipugn प्रकार mob नारायण ऩुक्कु सरिल्लै यॆऩ्ऱदुगूडुमो? कीऴ्च्चॊऩ्ऩ ३१कङ्गळाले अवऩुक्कु ब्रह्म रुद्रirgin समरjva की
मम्मुळं मोक्ष हेतुत्वं शास्त्रङ्गी कं
कारान्ना
भगवान शां
सम गा? मोक्ष हेतुत्व जन्तु कङ्गना जाय मानदशैं कटाक्ष विशेष क्कळाक्कुगैया? अऩ्ऱिक्के ४४ क्कळाऩवर्गळुक्कु ३९१४रागुगैयोवॆऩ्ऱु विकल्पलंली प्रथम पक्षं मं जायमानदशै भगवाना कटाक्षिकं
यान्ना मुमुक्षुकण्ठा, ब्रह्मरुद्रदृष्ट रज स्तमः पर तन्त्रतया संसारिक ना
गळं व्यवस्थितQLD सप्रमाणons उपपादिकं श्री । क इत्यादि। $५० G४QLumi, गर्भदशै श्रीमाळा जायमानदशै अयन LOITE भगवत्कटाक्षं लभिऊं। ततः पूर्वघुणक्षतलिपि क्रमा॥।
(सा।प्र) एवंलक्ष्मी पतेः परत्वं युक्तिभिर्वचनैश्चोपपाद्य ब्रह्मरुद्रयोः परत्वेबाधक तर्कमभिप्रेत्याह - ८५६० लীbj@Luri&नाnujत्यादिना। गर्भे भाग्यवन्तो भूत्वा - प्राणिनां स्वकटाक्षेण॥।
(सा।वि)
quq, बहुप्रकारैरपि। ९०, गर्भे। डीjurismii। भाग्यवन्तोभूत्वा॥। (सा।स) कधी, गर्भेली, स्वपरस्वरूपयाथात्म्यज्ञानश्रीः॥।समभिप्लुतं”
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३५५]]
मू- W कटाक्षाङ्कनां मुमुक्षु कङ्कनी, ब्रह्मरुद्रदृष्ट [६०१६]ाण्ठां रजस्तमः परतन्त्र, “जायमानं हिपुरुषं यम्पश्येन्मधुसूदनः । सात्त्विकस्सतुविज्ञेयस्सवैमोक्षार्थचिन्तकः । पश्यत्येनञ्जायमानं ब्रह्मरुद्रोथवापुनः । रजसातमसा चैवमानसं विभळी यान्ना मुमुक्षुकं काकं अनुपास्य, शन्यान्ना कण्ठ, कारणभूत ६० ६० सर्वेश्वर ६७ याम्मुळं नान्ना मुमुक्षुकण्ठ (ना) कं उपास्य माग “संसारार्णवमग्नानां विषयाक्रान्तचेतसां । विष्णुपोतं विनानान्यक्रिञ्चिदस्ति परायणं” ६७६ळं, ब्रह्माणं शितिकण्ठञ्च याश्चान्या देवतास्स्मृताः । प्रतिबुद्धानसेवन्ते यस्मात्परिमितम्फलं “६७६m, हरि रेकस्सदाध्येयो-भवद्भिस्सत्वसंस्थितैः । उपास्योयंसदाविप्राउपायोस्मि॥।
(सा।दी) मोक्षार्थ चिन्तकः। मोक्षोपयुक्तार्थ विचारशीलोभवति। परायणं, परमसाधनं प्रतिबुद्धाः, स्वस्वरूपादि८० Digours। उपायः उपदेशा
(सा।स्वा) गत या दृच्छिक सुकृतादिरूपभाग्य gurung कर्म वश्यत्वQILDIN♚ली कङ्क मीणां कं मात्रं भगवत्कटाक्षं
mulg। रजस्तमः प्रशम हेतु
। जायमानंहि ढाङ्ग की
उपास्योयQLD
बद्धकं
Con Quगकी शङ्कावारणार्थं प्रमाण ली। मधुसूदन शब्द तात्पर्थं
q। मधुकैटभका मूर्त रजस्तमस्त्वेन भगवच्छास्त्र प्रतिपादित स्तोत्र भाष्य gmwwwgmp। विभजिULL), व्यवस्थित
शुक्र
पूर्वोक्त विकल्पल आद्य कोटि
काळङ्ग साम्यं शङ्किकङ्क
अन्य उपास्य
कङ्क
अवकाश Qum लङ्का। शनी द्वितीय कोटिलऊं काळङ्ग साम्यं शङ्किकण्ठ कं ८६। LITĐग ६० & कण्ठाळ ब्रह्म रुद्राङ्कनां मुमुक्षु कण्ठ (कण्ठ अनुपास्यQonmiti, भगवाळा सर्व मुमुक्षुकं क (C) कण्ठाळं उपास्य mjii, व्यवस्थित GLD सप्रमाण LDTs उप पादिकं कीpuri। Poin मुमुक्षुकण्ठ (C) कण्ठी junu। @isai (कं कारणभूतायाङ्कनकं
गङ्ग के नियामकं ४। सर्व मुमुक्षु कङ्क (ब) कञ्छ इवर्गळुक्कुम् मऱ्ऱुमुळ्ळ पुy कळुक्कु मॆऩ्ऱिङ्ङऩे इवर्गळै पुत्तुच् चॊऩ्ऩदु @यां&LDQQ उपासिun स्वरक्षणेप्य शक्तस्य दाग की quQuiz & अनुपास्यत्वं कैमुत्य सिद्धमिति ज्ञापनार्थं तदुपास कस्य तत्साम्य शङ्कात्यन्तासङ्गतेति ज्ञापनार्थञ्ञ्च। संसारार्णवेति। ब्रह्म रुद्रयो रपिसंसारार्णव मग्नत्वं “आ ब्रह्मस्तम्ब पर्यन्ता” इत्यादिभिः पूर्वमेव स्थापित LONEDS) @pp संसारार्णवेति वचन की Court क्रोडीकृत ५।लं। उपास्योयमिति। इव्विडत्तिलिऩ्ऩार्क्कॆऩ्ऱु fastqयामैयाले॥।
(सा।प्र) संसार हेतुत्वंस्व मोक्षार्थमन्याश्रयणं स्वस्यमुमुक्ष्वनुपास्यत्वञ्चचतयोः परत्वबाधकमितिभावः- “संसारार्णवमग्ना नां हरिरेकस्सदाध्येय” इति श्लोकद्वयस्थयो रेकपदान्य ॥।
(सा।वि) मुमुक्षुकण्ठा, मुमुक्षवोभवन्ति। सूर्यभक्त्यादेः परम्परया भगवद्भक्ति ॥।
सा स उपास्योयमिति, हरि रेवायमुपास्यः अहञ्चहरेस्मृतौतद्भक्त्युत्पत्तौ उपायोस्मीति रुद्र ॥।
[[३५६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूहरेस्स्मृतौ” नगान्ना मोक्षोपकारक सॊऩ्ऩ विडङ्गळुम् कळैप् लेरि कसक्कळागैयाले ६७६छा/निर्णीतम्। ९६]अर्थं सूर्यस्यैवतुयोभक्तः सप्तजन्मान्तरन्नरः तस्यैवतुप्रसादेनरुद्रभक्तः प्रजायते । शङ्करस्यतुयोभक्तस्सप्तजन्मान्तरं॥।
(सा।दी) सामान्योक्ति win (कं मुमुक्षुकं मं । ब्रह्मरुद्रादि मोक्षप्रदत्व वचनंßg।कं५। “उपायोस्मिहरेःस्मृतौ” माळा अर्थ♚ली तात्पर्यम् । “ईश्वराद्ज्ञानमन्विच्छेन्मोक्ष मिच्छेज्जनार्दनात्” ढाल, ज्ञानादि भक्तिवैराग्यादि सङ्ग्रहः।
अर्थं ज्ञानद्वारा मोक्षोपकारक
अर्थं।
सास्वाब्रह्मरुद्रं ८६५५ उपास्य गलं।
भागवतादिपुराण [[]] रुद्रप्रस्तुत्य
“त्वमेकस्सर्व जगता मीश्वरो बन्ध मोक्षयोः । तन्त्वा अर्चन्ति कुशलाः प्रपन्नार्ति - हरङ्गुरु” मित्यादि
@यान्ना-
मोक्षोपकारकराकाना अनुল
ढा
कीpi। २५ इत्यादि। मोक्षार्थ मुपास्य निषेधिßsur-Guruq। कण्ठ निर्णीत QLDCCL अन्वयम्। तथाच मोक्षार्थ मुपास्यji@yorm] निषेधिना - मोक्षोप कारक मागणी परम्परया मोक्षोप कारकत्वमात्र परQLD वचनान्तर मनपेक्ष्य @न्निषेध बललं।
न्याय
लाग निश्चित Lorriß@gmg॥ आचार्या दीत्यवादि शब्देन पित्रादि सङ्ग्रहः। ज्ञाना दीत्यत्रादि शब्देन वैराग्यादि सङ्ग्रहः। मोक्षोपयुक्त ज्ञानादि हेतुत्व
ईश्वरत्व सिद्धि
साम्यं
शङ्क या
मङ्ग साम्यत्तै परम्परयोपकारक निर्ण
ऊं शं आचार्यादि दृष्टान्तोविन्तः। ज्ञानादि हेतुत्वं आचार्यादिसाधारणत्वादीश्वरत्व व्याप्त शङ्किलं । प्रयोजनंm Gung न्यायमात्रं भDyGLDIT? @ वचनं CILCom ? “सूर्यस्यै वतुयोभक्त” इत्यादिurs वचन (pub २_गगी धीमी तस्यैव की अवधारणा विष्णु भक्तिरुद्री वेऱॊरु कमिल्लै यॆऩ्ऱुम् Thक्कु ससिऩ् ऒऴिय वेऱु मिल्लै यॆऩ्ऱुम् Cgguna) सूर्यादिर्नियमेन मुमुक्षू पास्यत्वापातेन देवतान्तरोपासनं विनैव मोक्षसिद्धि २०१६ ढाळा की सिद्धान्तं Cown? Apriर्थ मित्यादि।
GILD
– ज्ञानादि द्वारामोक्षोपकारक की अर्थ Glooming।
(सा।प्र) मोक्षोपायत्वनिषेधयोस्सामर्थ्या दनयोरपि मोक्षार्थं सएव आश्रयणीय इति सिद्धं - नन्वेवं तर्हि क्वचित्तयोर्मोक्ष हेतुत्वोक्तिव्याघातइत्यत्राह। @५gm @ना इत्यादिना - मोक्षहेतुत्वोक्तेः परम्परया हेतुत्वेनाप्युपपत्तेः रुद्रेण भगवदुपासने उपायोस्मीत्युक्तेश्च नव्याघात इति भावः । रुद्रस्यमोक्ष हेतुत्वं भगवद्भक्ति हेतुत्वेनैवेत्ये तत्स्पष्टयति। र्थं सूर्यस्यैवे
(सा।वि) प्रपत्यादि प्रवेशनमपिभगवतासह इतर देवतास्त्वैक्य साम्यादिबुद्धिरहितानामसुरस्वभावनियत द्वेषादिरहितानां सता मेव सूर्यादि भक्तानामपिः, “येतुसामान्यभावेने” त्यादिवचनबलाद्ज्ञायते
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३५७]]
मूनरः । तस्यैवतुप्रसादेनविष्णुभक्तः प्रजायते । वासुदेवस्ययोभक्तस्सप्तजन्मान्तरं नरः । तस्यैवतुप्रसादेन वासुदेवेप्रलीयते “नकी भी विविक्षित। सूर्यभक्त्यादिनां परम्परयाभगवद्भक्त्यादि परावरतत्व ऐक्यबुद्धिuji, व्यत्ययबुद्धिujii। समत्वबुद्धिuji,
प्रद्वेषादि ५ ६ ॥।
wwऊन्ना आसुरस्वभाव
तन्तच्छास्त्रोक्त दृष्टफलसिद्धि॥।
अवधारण की
विषय क्री
अर्थ मात्रमे
कारण Quorons प्रमाणान्तर
(सा।दी) प्रलीयते, प्राकृत नामरूप प्रहाणेनापहत पाप्मत्वादि गुणैस्समान धर्माभवतीत्यर्थः । परत्व बुद्धिujii अवरेपरत्व बुद्धिujii। देवतान्तरोपासन (सा।स्वा) विविक्षितमिति, तस्यैव ढा ढङ्ग की Driv¬तात्पर्यविषयम्। विष्णुभक्तिकं रुद्र विरुद्धonsum अली विविक्षित १० तस्यैव ढाकी अवधारण, रुद्रला अधिकारि विशेष लङ्कु।कं विष्णुभक्त्यर्थं शब्ली स्वप्रयत्नं GQGQ की अलङ्कृला। शा सूर्यभक्त तुल्य, शुलक यांऊं नियमेन मुमुक्षू पास्यत्वं wrउक्त शङ्कावकाश लं रुद्रादि भक्त परम्परया की मोक्ष अप सिद्धान्त LIST IT? देवतान्तरभक्तकं मोक्षunporn सिद्धान्तः परत्वादि बुध्या देवतान्तर [i] ८६०६IT भकिं मोक्ष
सिद्धान्त गगी शाला JnGCom ? “सूर्यस्यैवतुयोभक्त” इत्यादि वचनं परम्परयोपकारकत्व मात्रं सॊल्लुगिऱ तत्तऩै पोक्कि इऩ्ऩार्क्कॆऩ्ऱु Ae ऎक्क विल्लैये यॆऩ्ऩ इव्पु Gurgous ♚♚लगी । देवतान्तरेषु परत्वादि बुद्धि रहित is Gurmi वचनान्तर बललंल निष्कर्षिकं Googli। Qu४ सूर्येत्यादि। व्यत्यय बुद्धि । परतत्वक्लंली अवरतत्व लङ्की, अवरतत्त्वलं की परतत्त्व बुद्धिwi muy g परावरतत्व [i]]) ऐक्यबुद्धि, व्यत्ययबुद्धिuji अवरतत्व की परतत्वबुद्धिjio pig। समत्व बुद्धि, प्राचीन श्री कोशी) का ढाङ्ग की पाठ उपादेयम्। लम्बान्ना पाठrijGlrG०IT।Djjtg श्रीकोश । Diggio अनन्व यादि दोष दुष्ट ।]८ Burrogatio लेखकस्खलन कृतri१८sQ] नीत्यादि। १, एवं प्रकार LDT ६४६LTD मोहmily Glooming। : त्रिमूर्त्यत्तीर्ण की बुद्धि, ब्रह्माकंल सविकारत्वादि बुद्धि
।, विषय की Gong।; परावर तत्व OLD विषयलं॥। प्रद्वेषा दीत्यत्रादि॥।
(सा।प्र) त्यादिना। एवं देवतान्तर भजनस्यापि भगवद्भक्ति द्वारा मोक्षहेतुत्वे इदानीं मनुष्येषु प्रायशोरुद्रभक्ति दर्शनादेवमेव पूर्वमप्यनन्तजन्म परम्परासु रुद्रभक्ति सम्भवात्सर्वेषां मुक्तिस्स्यादित्यवाह Quig सूर्यभक्त्यादिsfीत्यादिना। भगवद्भक्त्यादि Gogi, भक्ति प्रपत्योरन्यतरस्यां प्रवर्तनञ्च QiLC U, एवमादि॥।
(सा।वि) इत्याह। Qug सूर्रभक्तादिति सूर्यभक्त्यादिक्षा, सूर्यभक्त्यादीनां - भगवद्भक्त्यादिf Co puji, भगवद्भक्त्यादिषुप्रवेशनमपि QL एवमादिप्रकारेषु , प्राप्तानां। Loऊण्ठाळ(@jii अज्ञानसंशयादीनां ऐक्यसाम्यादि भ्रमसंशयादीनामित्यर्थः प्रद्वेषादिकळुम्॥।
[[३५८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मू- १०६ली ऊं ५ सूर्यादि ना असं ‘येतुसामान्यभावेन मन्यन्ते पुरुषोत्तमं । तेवै पाषण्डिनोज्ञेया स्सर्वकर्म बहिष्कृताः’ इत्यादिन
ज्ञानादिक) Liwning देवान्तरभक्ति
भगवन्निग्रहणं प्रत्यवायमेफलिऊं। शुक्र
की
“त्वंहि रुद्र महाबाहो मोह शास्त्राणिकारय ।
(सा।दी) का ढाल prio
Cw मोक्षफलं
मुण्डागादो वॆऩ्ऩ
अनु। शुली त्यादि॥।
प्रद्वेषादि युक्त कं Li Gugu G मैत्र्यादिऊला मांg वचनान्तर बलकुङ्कृ
(सा।स्वा) शब्देन तत्कार्यंविक्षितं। लागण । दृष्टान्तार्थं। “सूर्यस्यैवतुयोभक्त” इत्यादिवचनं
सर्व कर्मयोग्यतापाद कLDNS सर्व भूत प्रद्वेषादिरहितां ऊं ५६m) सङ्कोचि& GQG
वचन
Lorium ऐक्य साम्यादि बुद्धिoujouring सर्व कर्म बहिष्कृतत्वं Gang बललं Qpp ऐक्यादि बुद्धि रहित ढङ्ग सङ्कोचिऊं Com। सर्व कर्म बहिष्कृता इत्यादीत्यत्रादि शब्देन “अस्मादन्यं परत्वेन चेतयानोह्य चेतनः । सपाषण्डीति विज्ञेय स्सर्वकर्म बहिष्कृत” इत्यादि सङ्ग्रहः। परम्परया PLG की। ऐक्य साम्यादि बुद्धि रहित शलकण्ठीcom ढाङ्ग ।GGLD? ऐक्य साम्यादि बुद्धिका भगव दपचाररूप []Go अकंलकृष्ण प्रत्यवाय ujpg देवतान्तर भक्ति (Gug।कम्मुखं गा फल (pio सिद्धिकं काय । Qing ज्ञानादिfCo० इत्यादि। देवतान्तर भक्तिub अल देवतान्तर (कं फलकं Ling। ऐक्य बुध्यादिना भगवदपचारमात्र रूपrism गलीकं सर्व कर्म बहिष्कृताः कीgu कर्मा नधि कारित्वा पादकri]BILDING तैरनुष्ठित सूर्यादि भक्ति अनधिकारि कृतत्वे नाज्ञाति लङ्घन रूपrijs(६) Lorron की भगवा निग्रह मुदिनं प्रत्यवाय Co वरुमॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडियिवर्गळ् ईसऩुक्कु Aरागिल् इवऩ्दाऩे कण्ठ पाशुपताद्युक्त कर्म दृष्ट फलसिद्धि ६_IT ऊं की Com? अ अनु ग्रहकार्य - Loonpr?
Gun GCom ? " त्वंहि वङ्ग (६१५ कण्ठ दृष्टफल युण्डाक्किऩाऩॆऩ्ऱु सॊल्लुगिऱ तिल्लैयो? अप्पडि युण्डाक्किऩदुवुम् A१६ प्रकार भेदलं ऊं की अनुग्रहकार्य नाकं छ नियामक (poorCL_T?
। शुत्यादि शुल
आगैयालॆऩ्ऱदु।
रुद्र महाबाहो” इत्यादिश
IT की गाड़ी
रुद्रकं
वैदिक कर्म बहिष्कृतत्वेन Quiz की अनुग्रह॥। (सा।प्र) प्रकारान्विषयीकृत्य जायमानाज्ञानसंशयादिकस्य - श्रीकं भजनस्य विपरीत फलत्वेदृष्टसिद्धिः कथमित्यत्राह शुभ
(सा।वि) प्रद्वेषादीनां अगली कङ्क, राहित्येन सूर्यादि
राहित्येन ननु रुद्रादेः परदेवतात्वेन त्वंहिरुद्रेत्यादिना - ननु॥।
Disis सूर्यादीना
श्रितानामेव। इत्येतत्। येतुसामान्य भावेनेत्यादौ कङ्गन, दृष्टव्य मित्यन्वयः सूर्यादिभक्तिः भगवत्परत्व बुध्याचेदतिशयायभवति। साम्यबुध्या चचेतनर्थाय भवतीत्यर्थः Lorpi॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३५९]]
मूदर्शयित्वाल्पमायासम्फलं शीघ्रं प्रदर्शय” न ढग की uqCw मोहनशास्त्रदृष्टफलरियुण्डाक्किऩदुवुम्, अवऱ्ऱैयिट्टु सरप्पित्तु FRकत्तिले विऴविडुगैक्काग १५। सत्यसङ्कल्प ६० ६० भगवाङ्ग @००० निग्राह्यकं ॥ ६० ‘ब्रह्मास्वयम्भूश्चतुराननोवा रुद्रस्त्रिनेत्रस्त्रिपुरान्तकोवा ।॥।
[[६६]]
(सा।दी) umri-Cyou
॥
प्रधान
कोलिऩाल्
ब्रह्मरुद्रेन्द्र रक्षिकं DILLI नागी। ब्रह्मेति अण्डाधिपत्येन प्रसिद्ध स्वयम्भूः । अयोनिजनुमा सृष्ट जगदनन्त र्भूतs upp प्राधान्यं चतुराननः। @ ngi वेदñmg प्रवर्ति प्राधान्यं स्वरूपतो जन्मतोवृत्ततश्च प्राधान्यं विविक्षितं रुद्रः, संहाराधिकार प्रधानन्। त्रिनेत्रः, सर्वलोक जित्ताग मन्मथालं जयिलंलं प्राधान्यं त्रिपुरान्तकः, “तेषामसुराणान्तिस्रः पुरआसन्” श्रुतिप्रसिद्ध॥। (स्वा।स्वा) लेशस्यापि प्रसक्ति un Gun सिद्ध दृष्टफलसिद्धि १४६_ऊं की। निग्रहप्रकारभेद OLD बालक की। नियामक OLD ५।लं। मोहनशास्त्रrilmafl Gur पाशुपतादिशास्त्र (१० Gurung। तदुक्तकर्म) Gluing $♚H]। অयÇकृती
अलङ्क शास्त्र। मोहि इत्यादि। भगवां दृष्टफलसिद्धि
शक्तरं युक्तिमात्र
क्
की वचन मोहशास्त्राणि ढाङ्गली♚ल शास्त्र११८६०ना मोहन माळा निग्रहप्रकारभेद GILD।१६०५ कं नियामक
लं।
या कञ्छ नरकादि प्रत्यवाय फलिकं GLDT १ Br@Con? ब्रह्मरुद्रादिनां स्वाश्रित न इष्टप्राप्त्य निष्टनिवृत्ति & ६० IT ii ] ६Ôण ढगण कं ठ । गाubing रक्षिurism ? स्वाश्रित ै इतरrpluging। रक्षिकं शक्त भगवानप्रति हत सङ्कल्प या निग्र हिक्कली ६० ६१ लाञ्छनां रक्षिकं सॊल्लक्कूडुमो? इदुक्कॊरु वेण्डावो वॆऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। सत्येत्यादि। स्वयम्भूः, स्वयमेव जातः। क्षेत्रज्ञ अनन्याधीनोत्पत्तिस्थित्यादि मत्वेन सर्वदेवोत्कृष्टोपीत्यर्थः चतुराननः, युगपद्वेद चतुष्टयप्रवर्त नानुकूलमुख चतुष्टयशालित्वेन विचित्रशक्तिमान पीत्यर्थः। त्रिनेत्रः, सर्वदहनसमर्थ नेत्रयुक्तोपीत्यर्थः त्रिपुरान्तकः “तेषां असुराणान्तिस्रः पुर आस”न्नि त्यादिश्रुति प्रसिद्ध दुर्जय॥। (सा।प्र) ब्रह्मरुद्राभ्यां स्वोपासकानांविष्णुद्वेषे पिरक्षणं कथन्नक्रिये तेत्यत्राह - सत्यसङ्कल्प॥। (सा।वि) Luniig व्यत्यासवतां। २६० LITऊं की, फलसिद्धिरस्तीतिकथनञ्च। अन्यल
उण्डाक्किऩदुम्, ६ तत्फलद्वारा। मोहि तत्फलप्रद देवतास्वाराध्यत्व ज्ञानमुत्पाद्य। श्रीलकण्ठ क १।लङ्ग विसर्जनार्थ भवति। C। इच्छतिचेत्। ब्रह्मास्वयम्भूरिति, ब्रह्मेत्यखिलसृष्टि कर्तृत्वेन प्रसिद्धिस्सूच्यते। स्वयम्भूरित्ययोनि जत्वेनजन्मतोपिश्रैष्ठ्यं स्रष्टु जगदन्त भूतत्वे नेतरविलक्षण तयात्कर्षवत्वञ्च सूच्यते। चतुराननइति चतुर्मुखैश्चतुर्वेद प्रवर्तकत्वेन सर्वार्थज्ञानवत्व मित्यादि गुणवृत्तवैशिष्ट्यं चोच्यते। रुद्रइति संहार कर्तृत्वेन अति क्रौर्यं। व्रिनेत्रइति सकललोक जेतृमन्मथ दाहकारि नेत्रवत्वेन प्रसिद्धतम शक्तिमत्वं। त्रिपुरान्तक इत्यनेन॥।
(सा।सं) वाक्यं।), सङ्कल्पितवांश्चेत्॥।
[[३६०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूइन्द्रोमहेन्द्रस्सुरनायकोवा त्रातुन्नशक्तायुधि रामवध्यं” नगीpung Cu देवतान्तर jiji रक्षितङ्क शक्त६०६०ñांळा। सर्वदेवतै ६ श्री सुग्रीवमहाराजादिना CL कं अन्तरङ्ग- LIL ५६०६०६०
२० “सकृ देवप्रपन्नाय " ढाकील
Lig Cu सत्यप्रतिज्ञ ६०१॥।
(सा।दी) दुर्जयत्रिपुरनं जयि Cous Quig उत्कर्षम्। इन्द्रइतिनिरुपपदेन्द्रशब्दवाच्यत्वेन प्रसिद्धomi। महेन्द्रः “महान्वायमभूद्योवृत्रमवधीदितितन्महेन्द्रस्यमहेन्द्रत्व” Quorm वेदप्रसिद्धDnor प्राबल्यं। सुरनायकः सुराणान्दिक्पालानां नियन्तावा Qयां रक्षिकं DILL। अन्ये किमुत गलं।
प्राधान्यं।
(सा। स्वा) पुरत्रयविध्वंसकोपीत्यभिप्रायः। महेन्द्रः, “महान्वाऽयमभूद्योव्रत्रमवधी” दितिश्रुत्युक्तरीत्यादुर्जय वृत्रहनन प्रयुक्त महत्व युक्तोपीतिभावः। सुरनायकः, सर्वदिक्पाल निर्वाहकोपीति यावत्। Qui रक्षिकण्ठ LOILL। अन्येकिमुतm ५। रक्षिकं शक्ती Opn तङ्गळै शुद्धुप्पोन्द साkकळ् इऩ्ऱैक्कु ४४४ क्कुळाय्त्तङ्गळै विट्टु भगवाujib उपासिकं “त्रिदशाः परिपन्थिनः “mugu विरोधिunis Corn? अदुक्कागवागिलुम् पुरग क्कळुक्कवर्गळुम् ३९१राग वेण्डावो वॆऩ्ऩ? तऩक्कु अन्तरङ्गmulgiumi विरोधिलं रक्षितङ्की ईश्वरा लं देवतै कक्षा। विरोधिलङ्कृ रक्षिकण्ठ कैमुत्यसिद्ध GILDग की अभिप्राय उत्तर pi। सर्वदेवतै$@bीत्यादिं। लालकं सर्वदेवतै सम्भूयविरोधि मॆऩ्ऱबडि। तऩ्ऩैयडैन्दवऩै तऩक्कु अत्तुर् नलिगै अससरि समऩ्ऱो QQJळा कशङ्कैयि@moji सम्म्भावित Is OLD ६० ऊं श्रीसुग्रीवाद्युदाहरणं। सुग्रीवादिना कळिबुणाऴ्वाऩैनलिय निऩैक्कगण्डोमिऱे यॆऩ्ऱु करुत्तु। नलिय निऩैत्ता Garmg। बाधिक्कq। लोकलङ्की राजादिना प्राकलना Bignor स्वान्तरङ्ग विरोधिऊङ्की सङ्गqCom? ईश्वर आश्रित रक्षणं व्रतons प्रमाण PCLI? GQQsuprri। सकृदेवेत्यादि। श्लोकत्ति उत्तरार्ध (pion @विवक्षितं। लोकलं श्री व्रत॥। (सा।प्र) भगवानित्यादिना। एवमेव ब्रह्मरुद्रादिभिर्भगवदेक भक्तस्यापिभगवत्प्रातिकूल्येनानुकूल्येन वामोक्षप्रतिबन्ध आपाद्येतेत्यत्राह - सर्वदेवतै ८५ (६) मित्यादिना mu, बाधक सङ्कल्पवन्तश्चेत्॥ (सा।वि) तेषामसुराणान्ति स्रः पुर इत्यर्थ वादोक्तसर्वदेवदुर्ज यत्रिपुर संहार जयित्वव्यञ्जनेन सकल देवतातिशायि पराक्रमवत्वमित्यादिसूच्यते। इन्द्रइतित्रिलोकाधिपतित्वेन प्रसिद्धिर्नि रतिशयैश्वर्यवत्वं। महेन्द्र इति। महान्वा अयमभूद्योवृत्र मवधीदिति वृत्रसंहार प्राप्त माहाम्त्यं। सुरनायक इति। सकलदिक्पालक नियन्तृत्वेन प्राप्ताति शयवत्वमित्यादि सूच्यते। शक्ती, समर्था नभवन्ति। बाणासुर युद्धादिषु प्रसिद्धमेतत्। ननु, ब्रह्मरुद्रादिभि र्भगवत्प्रातिकूल्येन भगवद्भक्तस्यापि मोक्षविघातः क्रियत इत्यत्रााह। सर्वदेवतै मिति मुळालळा, स्वात्मानं। ळा आश्रितवन्तं।
अडैन्दाऩ्
ऒरुवऩै एकं। modum सङ्कल्पवन्तश्चेत्॥।
(सा।सं) molum, बाधितुमुद्युक्ताश्चेत्॥।
बाधितुं
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३६१]]
- तऩ्ऩीर् कुलैयामैक्काग quवुगळैप् पोले ऒyतरिगळाय् ARIकरिक्क वेण्डुवारै ळित्तुम्, aakiकळैप्पोले पदर्गळाय् अरालिप्पिक्कवेण्डुवारै अरगऎप्पित्तुम् ऎऩ्क्कुम्। Rङ्गळ् पक्कल् “कर्दः तरिरिऩ् : " ऎऩ्गिऱबडिये टिादु इवुङ्गळाऩ तङ्गळ् कडुग रिक्क्कुम्। अवैदाऩुम् “अरिवु :क१७ aanalaam॥।
[[६]]
।
(सा।) कळै यिऩरिल्। इदुवुगऎणाऴ्वाऩुक्कु ३४४ पण्णिऩदै निऩैत्तरुळिच्चॆय्ददु। Hiraf। crafऩ् ळर् पदिय कऩिः, कऩि॥ (स।) मुडैयार् अदर् fauत्तालुम् तङ्गळ् - रित्तै विडक्कण्डदिल्लैयिऱे यॆऩ्ऱुगरुत्तु।अ ऎक् वरुम्बोदु सगत्तिले ात्तैयुम् विडक्कण्डदिल्लैयो वॆऩ्गिऱ वाचकत्तिल् अप्पडिक्कण्डालुम् “अयुक्iai a
:” ऎऩ्गैयाले इवऩ् त्तै यॊरुगात्तिलुम् विडा ऩॆऩ्गैक्काग Hq fऩ्ऩाऩ वॆऩ्गिऱ AUतु। अप्पोदन्द पसङ्गळुक्कुम् ३KHbक्कुम् S८A५४ पण्णिऩ तागैयाले अदुदाऩ् ऎ मऩ्ऱोवॆऩ्ऩ अवर्गळिल् Hvतरिगळै अन्दTऩ् तिऱत्तिलऩु काऎप्पित्तुक्कॊळ्ळुगैयालुम् अदुक्कु इसैयादे ओगैर्गळा यिरुप्पारै Aकक्किऱदु अ मल्लामैयालु मिङ्गॊरु मिल्लैयॆऩ्ऱु पुuक्किऱार्। quakयाल्। आऩाल् स वगऩाऩ अवऩिरुक्क कत्तिले सिलर् ङ्गळै अ ऎप्पदॆदुक्काग? कङ्ळैक्कडुगप् पॆऱुगैक्काग वॆऩ्ऱिल् इप्पडिक्कडुगरिक्क्कु मॆऩ्गैक्कु HIV मुण्डो वॆऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्। ikङ्गळ् पक्कलिल्
तिऩमुम्, तुळ qaf aरमुम् fafतिरम्।
टाऩालु मित्तैयिट्टु अवर्गळुक्कॊरु कfरिप्पदिल्लै यॆऩ्गैक्काग इव्वुणम्। आऩालुम् पुणऩ् इत्तै अबुरि सुक्कैयाले इदु मुळषी मऩ्ऩो? अत्तैक्कडुगक्कॊडाद पोदु Aकऩिमागादो?aikङ्गळ् पक्कल्fरिक्किऱ अन्द काङ्गळ् ताऩुम् सङ् गळागैयाल् ऎमिल्लैयॆऩ्ऱि “कर्ःे” ऎऩ्ऱिङ्गॆडुत्त ऎ-त्तिल् अप्पडित् तोत्तामैयाल् इदुक्कु ऎववुत्तॊरु ईर् वेण्डावो? वॆऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्। अवैदाऩुमिअरिसि। : : vasavai।
dan ॥।
[[९]]
ऩुक्कु
(सा।प्र) बाधनो द्युक्ताश्चेदित्यर्थः - यद्येवं भगवानेवसत्य सङ्कल्पस्तर्हि “देवान्भावयतानेने” त्यादि विहितेन्द्रादि यजनेषु फलप्रदेन्द्रादि सङ्कल्पानामन्यथा भावशङ्कया फलासिद्धि शङ्कायां यागादौ कस्यापि प्रवृत्तिर्नस्यादित्यत्राह। देवतान्तना ऊं ५६० त्यदिना। देवतान्तराणां फलप्रदत्व नियमो भगवत्सङ्कल्पाधीनोक्त्यैव “लभतेचततः कामान्म यैव विहितान्हि॥।
(स।) ऩ् अक्कुरिसिरिरिऩ्
सि aiseक्कम्॥
[[३६२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूयुष्माकञ्चपितामहः । मयानुशिष्टोभवितासर्वभूतवरप्रदः । अस्यचैवानुजोरुद्रोललाटाद्यस्समुत्थितः । ब्रह्मानुशिष्टोभविता सर्वसत्व वरप्रदः” इत्यादिig Cu भगवदधीनां। “यस्मात्परिमितं फलं, सात्त्विकेषुतुकल्पेषु माहात्म्यमधिकं हरेः । तेष्वेवयोगसंसिद्धागमिष्यन्तिपराङ्गतिं”
(सा।दी) प्रकृतत्वात्। यस्मादिति यस्मात्परिमितमेवफलं ब्रह्मादिभ्यस्सिध्यति नत्वपरिमितं मोक्षरूपफलं तस्मात्तान्प्रतिबुद्धानसेवन्ते इत्यर्थः। सात्त्विकेष्वित्यादि। सात्त्विककल्प प्रणीतपुराण हरिमाहात्म्यमधिकLDI (कं। तेष्वेव, पुराण। Loppकल्प प्रणीतपुराण) मोक्ष (सा।स्वा) इदं देवान्प्रतिभगवद्वचनं। एषचतुर्मुख इत्यर्थः। एषलोक गुरुर्ब्रह्मेति प्रकृतत्वात्। Qu
काकं भगव दधीनLDirs फल प्रदत्व (DLI) स्वर्गादि Gouro
भगव दधीनगGयान्ना मोक्ष guib Gaऊं? स्वर्गादिकां परिमित ri१८६०&um अन्य कल मोक्षं परिमित Low Quirr पक्कल् किडैया तॆऩ्ऩिल् अवत्तैप्पोल १ किडैया विट्टालुम् Aकणित्ता
की? कं मोक्ष प्रधान स्वरूप योग्यतै
ऎत्तुङ्गिडैया तॆऩ्ऱिल् अदिल् ऒरु ४७ मुण्डो? वॆऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्। यस्मादित्यादि। यस्मात्परिमित मेवफलं ब्रह्मादिभ्यस्सिध्यति, नत्व परिमितं मोक्षरूप फलं तस्मात्तान्प्रतिबुद्धान सेवन्त इति ह्येत द्वचनार्थः। अन्यथा यस्मादिति हेत्व नन्वय प्रसङ्गात् तथाच ब्रह्मादीनां मोक्ष रूपापरिमित फल प्रधान स्वरूप योग्यतानास्तीत्यत्रेदं वचनं प्रमाणमिति भावः। सात्वि केष्विति। येषु कल्पेषु चतुर्मुखस्य सत्वगुणमात्र मुद्भूतम्भवति तेसात्त्विकाः कल्पाः अस्मिन् प्रकरणे। “कल्पाश्चतुर्विधाः प्रोक्ता ब्रह्मणो दिवसाश्चते” इत्यादि कल्पानाञ्चतु र्मुख गुणोद्भवाभिभवमुखेन सात्त्विकत्वादि प्रतिपादनात्। माहात्म्य मधिक मित्यत्र निगद्यत इति क्रियापदमनुषज्यते। “सङ्कीर्णेषुसरस्वत्याः पितॄणाञ्च निगद्यत” इति प्रकृतत्वात्। “यस्मिन्कल्पेतु यत्प्रोक्तं पुराणं ब्रह्मणापुरा । तस्य तस्यतु माहात्म्यं तत्स्वरूपेण वर्ण्यत” इति प्रक्रम श्लोकस्थम्ब्रह्मणेति पदं तत्स्वरूपेणेति पदञ्चात्रानु वर्तते। तत्स्वरूपेण यस्मिन्कल्प इति पूर्व निर्दिष्ट कल्प स्वरूपेण तत्तत्कल्पोद्भूत सात्त्विकत्व राजसत्वादि स्वभावेने त्यर्थः तदुक्तं श्रुतप्रकाशिकायां। “तत्तगुण मयेन ब्रह्मणे” ति। तथाच सात्त्विकेषु कल्पेषु तत्स्वरूपेणोद्भूत सात्त्विक स्वभावेन॥।
(सा।प्र) तानित्युक्तेः - अतः क्षुद्रफलप्रदत्वं यागा देशिद्धमितिभावः नन्वेवन्तर्हितद्भक्तानां क्षुद्रफल सिद्धिव द्भगवत्सङ्कल्पाधीनतत्सङ्कल्पादेवमोक्ष सिद्धिः प्रतर्दन विद्यादिष्विवस्यादित्यत्राह - यस्मात्परिमितं फलमित्यादिना - “नान्यः पन्था अयनाय विद्यते । नाहं वेदैर्न तपसा तेष्वेवयोग संसिद्धा-” इत्यादिभिःश्रीपत्युपासनस्यैवमोक्ष साधनत्वोक्तेर्भगवद्वैमुख्येन देवतान्तरार्च नेनरकप्राप्तिरेव - नतु विलम्ब्यापि मोक्षसिद्धिरित्यर्थः - एवं मोक्षोद्देशेन देवतान्तर भजनेपि॥।
(सा।वि।) समर्थानभवन्तीतिं निग्रहसङ्कल्पवांश्चे द्रक्षितुं समर्था नभवन्तीति भावः।
A
मू - ढाळा
iisir L
गङ्गास्नान
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३६३]]
मोक्षं विळम्बिएं। सर्वेश्वरा ६० “युग
कोटिसहस्राणि विष्णुमाराध्य पद्मभूः " इयादिनj Lg Cu अतिशयित noor ऐश्वर्यादि
१६०० ६०० पाप ६० विषयस्वभाव
आनुषङ्गिकLDIES पापक्षय॥।
(सा।दी)
।Qing मोक्षार्थLD१८ अन्य आश्रयि
विलम्बि
विळम्बेन
मोक्ष m@upi। अन्यान्नीत्यादि। भगवा फलान्तरार्थमा आश्रयि मोक्ष prLib। मोक्षार्थ Lons आश्रयि विलम्ब गल Cu २६०० LTT GLD & prit सर्वेश्वराकंीत्यादि। । LUT॥।
(सा।स्वा) ब्रह्मणा अधिकं हरेर्माहात्म्यं निगद्यत इतिवाक्यार्थः। सात्त्विकेषुकल्पेषु ब्रह्मणोयथावस्थित ज्ञानहेतु भूत सत्व विवृध्द्या तत्प्रणीतानां सात्त्विक पुराणानां वक्तृ दोषाभावेन तत्प्रतिपादितं सर्वस्मा दधिकं हरेर्माहात्म्यमेव पारमार्थिकमित्युक्तम्भवति। तेष्वेवेति। योगसंसिद्धाः, अग्न्याहितादि वद्विशेषणोत्तर पद बहुव्रीहिः। तेषु कल्पेष्वेव प्राप्त योगा इत्यर्थ। सात्त्विक कल्प प्रणीत पुराणै रेवपर देवता पारमार्थ्य निश्चय द्वारा मोक्षहेतु भूतानन्य योग निष्पत्तेस्तेष्वेव योग संसिद्धा इत्युक्तं - अत्र ते ष्वेवेत्यवधारणेन राजसतामसकल्प प्रणीतेषु ब्रह्म रुद्रादि माहात्म्य विषयेषु राजस तामस पुराणेषु मोक्षहेतुभूतयोग निष्पत्तिर्नास्तीति सिद्धे ब्रह्मरुद्रादीनां मोक्ष प्रधान स्वरूप योग्यता नास्तीत्यत्रेदमपि प्रमाण मितिभावः। ऐश्वर्यं देवतान्तरri। ऊना (Dr, मोक्षं सर्वेश्वर ६०० mi, व्यवस्थित LDI) “आर्तोजिज्ञा सुरर्थार्थी” त्यादि ऐश्वर्यार्थं भगवदुपासनं QLIT? ऐश्वर्यं या पक्कल् कडुगवरुमॆऩ्ऱुम् इवऩ्बक्क लप्पडि यऩ्ऱॆऩ्ऱुम् इव्वळवे ऎबयॆऩ्ऱिल् शीघ्रकारिका यान्ना ♚s विळम्बित कारिur उपासिumi कील_uLbum उक्तदोषं तदवस्थ LIGHT? विलम्बितकारिunggi ऐश्वर्यादि फलDQuiठना कण्ठ६०८१४८६) अतिशयित Lori sun तदर्थ उपासिक उक्त दोष या ऊं अतिशयितैश्वर्थं
UGDगळं प्रमाण PCL Gii - सर्वेश्वरा त्यादि अन्यान्ना ॥ ॐ) BG] ऊं शक्य wong ब्रह्मत्वरुद्रत्वादि पदा) या मं सिद्धिñ५@gmsun अतिशयितैश्वर्यं IGLD१०८ २५ प्रमाण GLD। आदि शब्देन कैवल्यं विवक्षितं। Gun देवतान्तर (Cium स्वाश्रितविषय♚ली विषमधुतुल्य फलप्रदत्वरूपदोषं प्रसri? Grg दुःखोदर्कत्व
Down॰ दोषप्रसक्ति। प्रत्युतमहत्तरसुखोदर्क LDT ६० ८५ अतिशयितगुण
मा
की। गीत्यादि । ऐश्वर्य अनुभवि
४। मोक्ष पर्यन्त Lomi॥।
(सा।प्र) तदसिद्धिमुक्त्वापरत्वाविनाभूतं प्रयोजनान्तरार्थ मपिस्वोपासनङ्कुर्वताङ्क्रमेण मोक्षप्रदत्व रूपोतिशयो नारायणस्यैवेत्याहसर्वेश्वर त्यादिना - ऊं शब्दःपञ्चम्यर्थः॥।
(सा।वि) यान्ना ऊं, तेभ्यः। विळम्बिक, विळम्ब्यापि दुर्लभं। सर्वेश्वरा ५६०, सर्वेश्वरात्। आराधनादिनेति शेषः। _ श्रमनिवृत्यर्थं ॥।
[[३६४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूपीएं। रजस्तमान्ना ५० mins सत्वोन्मेष (poor Li जनकाम्बरीष केकयादिकंÛGuno क्रमेण मोक्षपर्यन्तomi ६२। मोक्षोपायनिष्ठ
जन्मना मन्ते ज्ञानवान्मां॥।
Cung “बहूनां
(सा।स्वा) ग्रीGGILDC अन्वयं। मोक्षपर्यन्तीति। ऐश्वर्याद्यर्थं ठाणी भगवदाश्रयणमिति शेषः - ऐश्वर्यार्थ कर्मं प्राकृत विषयानुभव मुखेन रजस्तमो वृद्धि हेतु
क्रमेण कृाळा मोक्ष पर्यन्त LOI
ताऩ् क्षयादि ऊना पीलकण्ठ
शा
GGLom? भगव दाश्रयण की आनु षङ्गि क& पाप गगणी देवतान्तराश्रयणी C& कण्ठ GuDinon sig नियामक (CDCLIT? GQ
। रजस्तमो वृद्धिहेतु urii Cg मात्र मानुषङ्गिक Long पाप क्षयादिना
@श्शङ्का वारणार्थं - विषयस्वभावेत्याद्युक्तिः। देवतान्तर / कर्म वश्य wr আ@
पापक्षयादि कक्षा अवश्यं
मं
माऩ
अशुद्ध-
पावनत्वैक स्वभाव Sumo uri आनुषङ्गिकLDI& । - or Glruism कर्म अन्योद्देशon (कङ्क उद्देशिung फल (orignal विषय स्वभाव मात्र पील ऊं ऊं ऊं ५६००/६CLIT Gourकी शङ्कावारणार्थं गङ्गास्नान दृष्टान्तोक्तिः पावन स्वभाव ॥ ८ं वापीकूपादिनी) पाप क्षयं कण्डदिल्लैयागिलुम् पुईगसमाऩ ऎदि यिल् कण्डदिऱे यॆऩ्ऱु करुत्तुआनुषङ्गिकLDITS पापक्षयमात्रं ६/६ggio ऐश्वर्यार्थ भगवदाश्रयणं मोक्षपर्यन्त Lor । ५६ÖL५/६CLIT GI शङ्किया OLD ८ जनकादि दृष्टान्तोक्तिः प्रवृत्तिधर्ममान २५/ मोक्षपयर्यन्त की प्रवृत्तिधर्मनिष्ठ कर्मयोगज्ञान योगरूपनिवृत्तिधर्मनिष्ठ वासियिल्लादॊऴियादो? अवऩैप्पोलऩ्ऱिक्के इवऩुक्कु सासबुवु Aसऩाम्बोदु मुण्डागैया लिरुवरुक्कुम् वासियुण्डॆऩ्ऱिल् अप्पडि मुण्डॆऩ्गैक्कु प्रमाण (poor CLIT? @pi। मोक्षोपायेत्यादि। मोक्षोपायनिष्ठ Qu।org/ अनन्यप्रयोजनभक्ति प्रपत्तिरूप मोक्षोपाय [i) mm अनुष्ठिकं - Gunpopulq। बहूनामिति। नाव्रबहुजन्म सद्भावमानं विवक्षितं। अनुपयुक्तत्वात्, नच बहुजन्ममाव्रस्य ज्ञानहेतुत्वं, सर्वेषा मयत्न तोज्ञानत्व प्रसङ्गात्। अतो जन्म शब्देन पुण्यजन्म शब्दं विवक्षितं। ज्ञानवान्, वासुदेव शेषतैक रसोहं। स एवममपरमप्राप्य इतिज्ञानवानित्यर्थः॥।
(सा।प्र) पढा, अनन्तरंनन्वेवं तर्हिप्रयोजनान्तरार्थभगवद्भजनस्यापिमोक्षेच्छा विरोधिपापक्षय करत्वे तदेव भजनं फलान्तरानु भवात्पूर्वमेव मोक्षेच्छा मुत्पाद्यकिमिति मुक्तान्नाकरोदित्यवाह मोक्षोपायनिष्ठomimgi- “पुण्यं प्रज्ञांवर्धयति क्रियमाणं पुनःपुनः । वृद्ध प्रज्ञः पुण्यमेव नित्यमारभ तेनर” इत्युक्त प्रकारेण तत्तत्फल साधनानुष्ठान पूर्वकं क्षुद्रफलभोगस्य “नजातुकामः कामानामुपभोगेन शाम्यती” त्यादि न्याया त्पुनश्चतादृशफलेच्छाजनकत्वेनाति चिरकालं फलान्तरे दुःखमिश्रत्वाभाव शङ्कयानुभवे तेषुतेषु फलेषु दुःखमिश्रता॥।
(सा।वि), निवर्त्य, उत्पाद्य। सत्वोन्मेष porri, सत्वोन्मेषंसम्पाद्येत्यर्थः। भगवताराधना दिकमिति कर्तृपद मध्याहर्तव्यं। ६ Gळं, चरितार्थं भवतीति भावः॥।उपाय♚ली
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३६५]]
मूप्रपद्यते। येजन्मकोटिभिस्सिद्धा स्तेषामन्तेन संस्थितिः - जन्मान्तर सहस्रेषु तपोध्यान समाधिभिः । नराणाङ्क्षीण पापानां कृष्णेभक्तिः प्रजायते” नग की १४। Cu विलम्ब (१। मोक्ष रुचि m
[[१०]]
“तेषामहं समुद्धर्ता मृत्युसंसार सागरात् । भवामि॥। (सा।दी) सिद्धाः, तपोध्यान समाधिमन्तः। अव्रसंस्थितिः, भगवत्कैङ्कर्यरूपमोक्षेनिश्चलतारुचिर्भवति॥। (सा।स्वा) तथाच। एतादृश ज्ञानित्वं बहु जन्मानुष्ठि तपुण्यमहिम्नालभ्यत इत्युक्तं भवति। पुण्यञ्चात्रैश्वर्याद्यर्थ भगव दाराधन रूपं विविक्षितं “येजन्म कोटिभि स्सिद्धा” इत्याद्यै कार्थ्यात्। एतत्सर्वं गीता भाष्य तात्पर्य चन्द्रिकयोरेत च्छ्लोक व्याख्याने “अन्तवत्तु फलन्तेषा” मित्यस्य व्याख्या नावसरे तात्पर्य चन्द्रिकाया ञ्चानु सन्धेयं। सिद्धाः, सिद्धिं प्राप्ताः। भगवतस्सकाशादिति शेषः। अत्र सिद्धयो मोक्ष व्यतिरिक्त फलानि अत्रेति। अनन्य प्रयोजन भक्ति प्रपत्ति रूप मोक्षोपाय इत्यर्थः यद्यपि श्रीपौष्करस्थमिदं वचनं श्रीपञ्च रात्र शास्त्र विषयं। तथापि तत्प्रतिपाद्यभक्ति प्रपत्ति रूप निवृत्ति धर्मे पर्यवस्य तीत्यभि प्रायेणा त्रोदाहृत मिति द्रष्टव्यम्। तपइत्यादि। फलान्त रार्थ तपोध्यान समाधिभि रित्यर्थः। क्षीणेति। पूर्वोक्त रीत्या आनुषङ्गिकLDTI पाप क्षय Dring विवक्षितं। कृष्णेभक्तिः, “एक भक्तिर्विशिष्यत” इत्याद्युक्तानन्य प्रयोजन भक्तिरित्यर्थः। इप्पडि
यामं मोक्षोपायं सिद्धिकं जन्मकोटि विळम्ब (LIT) मोक्षसिद्धिकं न्याय♚HTC कल्प कोटिविळम्ब
नाना प्रसङ्गिं व्वधि कारि इतरजन्तु ? मोक्षोपाय ६६० मोक्ष सिद्धिकं छ
कङ्कनीलं कायम विळम्ब@unm वचन सिद्ध @rivg न्याय मवतरिur
[[२]]
अधिकं प्रयोगि
कैमुत्य
वचन
Guroor
CP CLIT? Q१। मोक्षरुचीत्यादि।
DL@orm] @कं मोक्ष रुचि ऐश्वर्याद्यनुभवCLD ६ङ्गळी मङ्गळ मोक्षोपाय Guङ्गकी शङ्का वारणार्थं। आनु षङ्गिकons पापक्षयादिना । उपपादित LoC ऐश्वर्याद्यनुभवलंली ं आसक्ति मोक्ष रुचि सम्मृा।
मीत्यादि। १, शक्य। भक्तिप्रपत्ति) ग्रामं शक्या CLIC Qupq। तेषामित्यादि। २५ वचन मुपासक विषय Longjib न्याय साम्यात् प्रपन्न उप॥ (सा।प्र) ल्पत्वा स्थिरत्व, दुःखोदर्कत्व, विपरीताभिमानमूलत्वादि दोषदर्शननसांसारिकक्षुद्र परीक्षा वैराग्य पूर्वकं फलान्तरार्थैरपि भगवदुपासनै भगवदनुभवो पायानुष्ठान विरोधि पापक्षये जाते मुमुक्षया साधनानुष्ठाने प्रवर्तत इतिभावः। नन्वेवं क्षुद्रफलस्याप्यति चिरकालम्भगवताराधन साध्यत्वे सर्वफलाति शायि मोक्षस्य ततोधिक कालानुष्ठेय भगवदुपासन साध्यत्वशङ्कया कस्यापितव्र प्रवृत्तिर्नस्यादित्यत्राह - मोक्षरुचिpg इत्यादिना
क्षुद्रपुरुषार्थ वैराग्यपूर्वकं मुमुक्षयोपासने प्रवृतस्या नन्य प्रयोजनत्वं दृष्ट्ास्वयमेव भगवान् तद साध्यमपि (सा।वि) Quãog], समर्थे। उपाय कुण्डी, एकस्मिन्नुपाये। DILTT), प्रविशतिचेत्। ।
॥
[[३६६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मू-नचिरात्पार्थमय्यावेशितचेतसां” नगीmuig Cu मोक्षसिद्धिकं विळम्बson६०। स्वतन्त्र प्रपत्ति निष्ठ कण्ठलं, प्राग, विळम्बाविळम्बकं मुकं मुलं। @न्नियम॥&Q]omó “स्वातन्त्र्यमैश्वर मपर्यनुयोज्य माहुः, ६६ठा की निरङ्कुश स्वच्छन्द gur
सिद्ध]
प्रमाण॥।
(सा।दी) यित्यादि। Qjलयमrijsir, स्वतन्त्र प्रपत्ति निष्ठ
का काल CD मोक्षावधिक। मुली, अवधि। इच्छावधि विळम्बम्; इतर मोक्षोपाय सिद्धि विळम्बम्; मोक्ष कुंली; इत्यादिनियम[i] ८६। देवतान्तर भजनंशास्त्रोक्त< त्याज्य OLD TEJECT GI॥।
(सा।स्वा) लक्षण GLD कुंश विलम्ब शारीरकी- qw प्रारब्धकर्मावसानी ? अङ्ग प्रपत्ति निष्ठ GOT IT T भक्तियोगाधिकारिñण नियत Lonoor अवधिunargaib, स्वतन्त्र प्रपत्ति निष्ठugus LoLGĞon? स्वतन्त्र प्रपत्ति निष्ठी आर्तकं प्रारब्ध कर्मलं । कंलनान्ना ईषद्विळम्बमु
दृप्त/कं दृप्तितार तम्यानु गुणons बहु विधविळम्बा विळम्ब $mour? ढाळाला उत्तर । स्वतन्त्र प्रपत्तीत्यादि वाक्य द्वय मुं। ल अवधि। लघूपाय निष्ठा प्रपन्नकं कृाळा Go Gaur, Gumi, गुरूपाय निष्ठा उपासक, भगवाujurguji मोक्षोपायसिद्धिu९६) विळम्बं २६००१ GL६m, तत्फल सिद्धि
wormi, परतन्त्र
देवतान्तरri१४८६ir शीघ्रं फल प्रदQrmi, स्वतन्त्र लाला ईश्वर iilg mi इत्यादि निय मrijmना माग । Bn२G GLDI? अनियम Log, उक्तनिय मवैपरीत्येन नियम/१५६५६०२६०LITE ITBNल? प्रमाण। १८६ नियमलोक दृष्टि विरुद्ध LDTT६० ८&LI) আ प्रमाण ११८ श्री अन्यपर CLIC? अनी संGीpri। न्निय मrijson मित्यादि - ऐश्वर्यमिति। हेतुकर्भं। अपर्यनु योज्यं, पर्यनु योगानर्हं। पर्यनु योगः, प्रश्नः ईश्वर स्वातन्त्र्यमेव कुतः प्रवर्तते प्रकारान्तरेणवाकुतोन॥।
(सा।प्र) साधयित्वा अविलम्बेन मोक्षञ्चददातीति तेषां सततयुक्तानां भजताम्प्रीति पूर्वकं । ददामिबुद्धियोगन्तं येनमामुपयान्तित” इत्यादि प्रमाण प्रतिपन्नत्वान्न काचिद नुपपत्तिरितिभावः - ननु मुमुक्षयाभक्तियोग निष्ठस्याप्य विलम्बेन मोक्षप्राप्ति श्चेत्प्रपत्तिर विलम्बेन फलसाधनं भक्तिर्विलम्बेनफलसाधन मितिव्यवहारः कथमित्यव्राह - स्वतन्त्रप्रपत्ति निष्ठ/मङ्कीति - भरन्यासोपासनयोः प्रारब्ध भञ्जकत्व, प्रारब्धान्त फल जनकत्वाभ्यां विळम्बा विळम्ब व्यवहार इत्यर्थः - प्रपत्तिर विलम्बेन फलसाधनमिति व्यवहारस्य प्रारब्धे सत्यपि प्रपन्नेच्छा समकालं तत्फल जनकत्वं नियामक मिति भावः - छली, नियामकः नन्वीश्वरोदेवतान्तर भक्तान् संसारेक्षिपेत् - फलान्तरार्थमपिस्वभक्तान् क्रमेण मोचयति। अनन्य प्रयोजनानु पासकान्प्रारब्धान्तेमोचयति - प्रपन्नांस्तु तदिच्छासमकालं मोचयतीत्येवं तारतम्ये को हेतु रित्यव्राह। @jor mi इति। एवंरूप व्यवस्थास्सर्वाः - ईश्वरस्य केषाञ्चित्सं सारहेतुत्वं; केषाञ्चित्तरतमभावेन मोक्षप्रदत्वञ्च सर्वं
(सा।वि) अनाथ,
मर्यादा। सद्योमुक्तिर पेक्षिताचेत्सद्यः। नोचेद्देहान्त इतिभावः। ली, नियामकं। अवधिः-
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
मूपरतन्त्रकं सिद्ध न
[[३६७]]
देवतान्तर कां
सेव्यङ्गाग
“प्रतिबुद्धवर्जं सेव्यन्तु” ६६/ व्यवस्थै १६०। @द्देवतान्तर/s/८५६००ना भगवच्छरीरmmunis चार्वाक सेवका राजा०।) चन्दनादि ८६०ना प्रयोगिक राजशरीर की आत्मा प्रीतILDI॥
(सा।दी) (fi Quri ूव्वर्थfीत्यादि॥।
(सा।स्वा) प्रवर्तत इति केनापि प्रष्टु मनहीं। ईश्वरस्य केन चिच्छासनीयत्वा भावादिति भावः। लौकिकेश्वरां£(@bË(५०२TULA कार्य) स्वातन्त्र्यन्तद्भृत्यैर पर्यनुयोज्य [DI । । ]] ६ BIT लोकदृष्टि विरोध Dimunivg सूचित LOID। प्रमाण परतन्त्रेति। तर्कपाण्डित्य ं ६ प्रमाण स्वारस्यलं
की अनीश्वर वादं प्रसङ्गिकं ईश्वर विशेष विचारbuq।mpgmळं। नी प्रमाण परतन्त्र तत्स्वारस्य अनुसरि Coorg) केवल
नियम [i) Bromió उक्तरीत्या सिद्ध
तर्कri।८६ir अनादरणीयmins
निर्विवाद GD लं। शुभ Bn। GGLoi? मोक्षार्थमुपास्य
माग
क्क
देवतान्तर [] नां मुमुक्षुकं मं अनुपास्य Gr
“आदित्यमम्बिका” मित्यादि की तदाराधनं
नित्यं कर्तव्य DIs धर्म शास्त्र सिद्ध कङ्क अकंल भी लक शमं प्रत्यवाय कर? QQQJf\ÈQFumiीत्यादि - ना, सर्वेश्वर ब्रह्म रुद्रादि कळुक्कुम् उण्डाऩ ऎाऎङ्गळागिऱगीऴ्च्चॊऩ्ऩ अऩिङ्गळ् पुरि सऩावाऩ्, “प्रतिबुद्धस्तुमोक्षभाक्” ढाढग की अनन्य प्रयोजगढा। व्यवस्थेति। विशेष वचनल व्यवस्थितD६०५६ भी प्रत्यवाय करDITI।
व्यवस्थितत्वात् देवतत्वज्ञानादि फलसिध्यर्थ Log देवतान्तर स्पर्शं कदाचित्प्रसक्तLoon) प्रत्युत प्रत्यवाय करPLOIGILD/५५। Q देवतान्तराणां सेव्यत्व वचनम्प्रतिबुद्धेतर विषयQLDis देवतान्तरrij५०६ भगवच्छरीर Gorp उपासिकण्ठी तत्ववि किं मं Q wwng उपासिक्किर अज्ञानि
फलसिद्धितुल्य OLD
प्रसङ्गिwn? फल♚ली विकलत्वा विकलत्व रूपतारतम्यं न
अनौचित्यं
प्रसङ्गि
या
गगी शास्त्र विहिता अङ्गाङ्गि (COL अनुष्ठानं २०१५ मम्मुळं एकरूप कं
५ वस्तु वृत्ति सर्वेश्वर आराध्य (ऊं फलवैषम्य
तत्ववित्तु कङ्काल
? ६० शाकं उत्तर १०० वाक्यद्वय ♚। यान्ना उद्देशि की कङ्क
pri।
देवतान्तर [i] ८६० यित्यादि यान्ना कं सर्वेश्वरा आराध्य॥।
(सा।प्र) तत्तत्प्रमाणावगतं - प्रमाणानिचापर्यनुयोज्यतत्तत्कर्म सहकृतईश्वरेच्छायत्तत्वेन बोधयन्तीतिकिं नियामकान्तरगवेषण येत्यर्थः, नन्वेवं देवतान्तरभजनस्य प्रत्यवायकरत्वे तदुपासकः कोपिनस्यादित्यव्राह
अर्थ इति - ननु “अहंहि सर्वयज्ञानां भोक्ताच प्रभुरेवचे” त्यादि प्रमाणैस्तत्तच्छरीरक भगवत एव सर्वकर्म समाराध्यत्वावगमाद प्रतिबुद्धैश्च भगवत्स्वरूपा परिज्ञानात्तदनुष्ठितयज्ञादीनां फलजनकत्वं नोपपद्यत इत्यत्र सदृष्टान्तं परिहरति। ूद्देवतान्तर [i] ५६०६०७ इत्यादिना। यद्यपि सर्वङ्कर्म प्रमाणतो भगवताराधन रूपमवगम्यते - अप्रतिबुद्धाश्च॥।
[[३६८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
वस्तुवृत्ति ६० सर्वेश्वर
आराध्य “येप्यन्य देवताभक्ता
ऎऩ्गिऱबडिये
मू- Cu यजन्तेश्रद्धयान्विताः । तेपिमामेवकौन्तेययजन्त्य विधिपूर्वकं”
शास्त्रार्थ वैकल्य (४०६०६१२_१६०१ Lqww G फलं विकलomio। भगवच्छरीर क ळॆऩ्ऱऱिन्दु आणैङ्गळैक् कडुगप्पॆऱवेणुमॆऩ्गिऱ ऎऩत्ताले॥। (सा।दी) तद्विधिपूर्वकं नभवति, शास्त्र विहितपूर्तिमन्नभवति। शास्त्रविधिस्तु परमात्म शरीरभूत॥।
(सा।स्वा) GlrGHT Cum शङ्किOLDBT वस्तु वृत्ति
उद्देशि winggi अर्थस्वभाव
स्वभाव♚♚ॐ आराध्यत्व
ट
आराध्यना ५G
CLIT Gum शङ्कि
- Quirr
का - अनुद्दिष्ट स्याप्यर्थ चावकित्यादि दृष्टान्तो पादानं। - अविधि पूर्वक मिति - कर्मणाम्पूर्ण फलोत्पादन सिद्ध्यर्थं देवतानां भगवच्छरीर त्वानु सन्धानं विधि चोदितं - तदभावे तद्यजनं तथाविध विधि पूर्वकालं। सचविधि र्गीताभाष्या द्युदाहृतोद्रष्टव्यः - शास्त्रार्थवैकल्यQD६/ पूर्णफल साधन विधायक शास्त्रार्थ वैकल्य GILD
भगवच्छरीरङ्गली।
शरीरि
@यान्ना उपासिकं प्रसक्तिCL
तत्ववित्तु कण्ठं ५० प्रारब्धकर्म वैचित्र्य
उपासिक्क प्रसक्तिगGIL_५।
उपासिकं प्राप्तuruji ( ऊं अत्यन्त परतन्त्र
याै
शङ्कि ऊं
राग विशेषं सम्भावित
मा
क्षुद्रेत्याद्युक्तिः।
Bor
कामं पूर्णत्व N। IT ६० प्रयोजनान्तरार्थं
ऩ् तऩ्ऩैये ३पुरिप्पार्क्कु इवर्गळिल् काट्टिल् वासि यिल्लादॊऴियादो प्रयोजनान्तरपरा प्रतिबुद्धा ó “आर्तोजिज्ञासुरर्थार्थी”॥
(सा।प्र) भगवन्तन्नजानन्ति। अथापिवस्तुतो विशिष्टाराधन रूपत्वादाराधकस्य, तादृशज्ञानाभावेपि भगवता स्वाराधन रूपत्वावग मात्फल प्रधान मुपपद्यते - नचऐन्द्राग्नन्द्वादशकपालेनाग्न्याराधने इन्द्राराधनेवा तत्फला सिद्धेरत्रापि फलसिद्धिर्नोप पद्यतइति वाच्यं। सर्वस्यापि कर्मणस्तत्तदाराध्य देवता द्वारा भगवताराधन रूपत्वात् - द्वार्यज्ञानेपि द्वारभूतदेवताज्ञान सद्भावात्तत्प्रीत्याभगवत्प्रीतेरपि सिद्धेः फलसिद्धिर्युज्यते। ऐन्द्राग्नेतु द्वारद्वारिभावा भावाद्यागस्यच देवतोद्देशेन द्रव्यत्याग रूपत्वेन तव्रोभयोद्देशेन द्रव्यत्यागस्यचविहितत्वा ऐन्द्राग्न पदेनानुद्देशे इन्द्रस्याग्नि शब्दार्थत्वा भावा दग्नेरपीन्द्र शब्दार्थत्वा भावाच्च शास्त्रार्थेनानुष्ठित इति नफलसिद्धिः - प्रकृतेतु “वचसां वाच्यमुत्तमं । किम्पुनस्सर्ववचसां प्रतिष्ठायत्र शाश्वती । वेदाक्षराणियावन्ति पठितानिद्विजातिभिः । तावन्तिहरिनामानिकीर्तितानिन संशयः । सर्वेवेदायत्पदमामनन्ति - सर्वेवेदायत्रैकं भवन्ति पृच्छामिवाचः परमं व्योमेति प्रश्नोत्तरभूत ब्रह्मैववाचः परमव्यो मे” त्यादिप्रमाणैरग्नीन्न्द्रादि शब्दानांवस्तुवृत्याभगवतो पिवाचकत्वावगमात्तदज्ञानेपि तैः पदैरुद्दे शेन भगवद्यजनं सिद्धमेवेति फलं सिध्येदेवेति। विशिष्टार्चन रूपत्व मात्रानवगमा दपूर्णफलत्वमेव - भगवच्छरीरत्व ज्ञानपूर्वक मनुष्ठानेतुपूर्णम्फलं भवति - यथाराजोपज्ञंराजोपज्ञताभावेच न राजान्तरङ्गाराधने फलतारतम्यं तद्वत्, एवञ्च प्रतिबुद्धस्सर्वोपि फलान्तरार्थमपि भगवन्तमेवाराधयेदित्यपि ननियमः शीघ्र फलप्राप्तीच्छयात-
दाराधनोपपत्तेरिति भावः॥।
[[१]]
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
मू-waiisonना उपासिumsg अयं फल भगवा “आर्तोजिज्ञासु रर्थार्थी” नगी
ॐ शक न अतिशयित॥।
(सा।दी) देवतायजन पर्यन्तः।
पूर्ण। guj
फलान्तर
[[३६९]]
♚ं, देवतान्तर यजन♚ली। Gipp रागविशेषत्ताörm। अतिशयित फलप्रदनानभगवानै LG देवतान्तरयजन हेतु m। आर्तः, ऐश्वर्यात्भ्रष्टः। जिज्ञासुः, केवलात्मानुभवेच्छुः। अर्थार्थी, अपूर्वैश्वर्यार्थी। ज्ञानी, परिपूर्णभगवदनुभवेच्छुः॥
(सा।स्वा) । अनुमति (sun भगवाळा गupport-
गळा श्री। लित्यादि।
देवतान्तर॥५ना शरीरriji भगवान् शरीरिQq। प्रतिबुद्धव्यतिरिक्त Gljoriiigळं देवतान्तरशेषत्व मवर्जनीय Louis Qकं भगवान् Guppor मॆऩ्ऱु अबु पण्णक्कूडुमो? वॆऩ्ऱु परित्तियमैक्काग इप्पडि यऱिन्दालॆऩ्गिऱदु। Qqwpluginss देवतान्तर शेषत्व मवर्जनीय मण्डी Qing win देवतान्तर शेषत्वा Gorm /। प्रयोजनान्तर पर तत्वविना ॥ॐ भगवा
upon or ♚ “प्रति बुद्ध वर्जं सेव्यन्तु” । प्रति बुद्धाङ्कं देवतान्तर Loin BIT तॆऩ्गिऱदत्तऩै यॊऴिय इतरर्क्कुङ्गळ् ऎऩ् सिऩङ्गळऩ्ऱु ऎऩ्ऱदायिऱ्ऱु। आर्त इति। आर्तः, भ्रष्टैश्वर्यः पुनस्त त्प्रापु कामः। जिज्ञासुः, केवलात्मानुभव प्राप्तीच्छुः। अर्थार्थी, अपूर्वैश्वर्यकामः। @ig फलं विकल Loni, पूर्ण Luji, अतिशयित Lon Buy Long; अन्दन्द करिङ्गळुक्कु वागऩङ्गळिल्सॊऩ्ऩ कऱ्कुऱैगैयुम् कुऱैयामैयुम्, उत्कर्ष@mos। यद्वा, विकलLDOS JABJ; आनुषङ्गिक Long पापक्षयं मोक्ष पर्यन्तDI& अळQumps पूर्णत्वLDINGJI, आनु षङ्गिक पापक्षय द्वारा मोक्ष पर्यन्त १६८। अति शयित LDIOS urug; ig मोक्षपर्यन्त (puri स्वरूपतोप्युत्कृष्ट(OP LDI६० ५। पूर्व योजना @iig उक्त मूल वाक्य स्वारस्यानु गुणं। द्वितीय योज गीता भाष्यतात्पर्य चन्द्रिकाद्यनु गुणं। प्रयोजनान्त रार्थिक (६५) कं देवतान्तराश्रयणा पेक्षया भगव दाश्रयण मतिशयित॥।
ऩै
(सा।प्र) ननु भगवच्छरीरत्व बुध्या देवतान्तर भजनस्याप्य र्वाचीन फलपूर्ति हेतुत्वे विलम्बेन फलप्रदं भगवन्तं फलान्तरार्थ नकोपि भजे तेत्यवाह
Que अलङ्की, यथाराज्ञस्स्वाराधकाराधके उपकारकत्वात्स्वाराधके उपकारकत्व मधिकमेव फलान्तरस्य मोक्षपर्यन्तत्वमाधिक्यमस्तीति भावः - अयमव्र देवताराधनविभागः। शास्त्र विहितं देवताभजनं चद्विविधं - प्रतिबुद्धकर्तृक मप्रति बुद्धकर्तृकं चेति। तव्र देवतानां भगवच्छरीरत्व ज्ञानाभावेपि देवतान्तर भजन म प्रतिबुद्ध कर्तृकं। इतरेषां तच्छरीरत्व ज्ञानपूर्वकं तद्भजनमपि द्विविधं मुमुक्षु भजनं अमुमुक्षु भजनं चेति। मुमुक्षु भजनमपि द्विविधं - सद्वारक मद्वारकं चेति सद्वारकं प्रतर्दन विद्यादि - अद्वारकं दहरविद्यादीति - नन्वेवं तर्ह्य र्वाचीन फलान्तरार्थमपि भगवदुपासकानां
[[१]]
(सा।वि), एवञ्ज्ञात्वा भगवाळा, भगवन्तमेव। joggi
आश्रित्यापि॥।
[[३७०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूअनन्य प्रयोजन mm “शरीरारोग्यमर्थांश्च भोगांश्चैवानु षङ्गि कान् । ददाति ध्यायिनां नित्य मपवर्ग प्रदोहरिः” ननकीmugu फलान्त आनुषङ्गिक m।
अनुषङ्ग सिद्धैश्वर्य १६० श्री कुलशेखर GILI
७६॥।
[[१६०४५६]]
माऩ
(सा।दी) की गत्यादि। २ परिपूर्णानुभवñagu प्रार्थि । दीर्घ Loin or ऐहिकसम्पलं ल
(सा।स्वा) फलप्रदQILD म्मुख भगवदाश्रयण उत्कर्षं। नीमुखभेदेन उत्कर्षान्तरं । अनन्येयादिun, Di द्योतकं। फल विशेष साधनानुष्ठान
Gी
की
अपिशब्दं विरोध आलं फल
लम्म्।
न्यायविरुद्ध। शरीरारोग्य मित्यादि। song फलं प्रधान LDITB (५०५ न्याय विरुद्धuncongli आनुषङ्गिकDITB १०८ विरुद्ध॥।morm वचन बलादङ्गी कार्य Quorm) अनन्य प्रयोजनकं Q४४४१७५६००/६CL? व्वचन की अनन्य प्रयोजन (मं विशेषितं। Coppo ना उत्तर की अर्थीत्यादि वाक्यद्वय♚ल। अनन्य प्रयोजन [६] कुलशेखर Gurmar अनुषङ्गसिद्धैश्वर्य गा ♚ आद्यशङ्कै परिहृतैrum। jing, Com। आविशन्ति स्वयन्नः ऎऩ्ऱु सॊल्लुगिऱ वित्ताले अवुर्क्कॆऩ्ऱु अलावुत्तु तोऱ्ऱुगैयाले इदुक्कु मूल LDTToor शरीरारोग्य मर्थांश्च दाढाङ्गळी वचन । Quig Cu तात्पर्यं नाना- um) द्वितीय शङ्गैqib परिहृतै urujijmj। roru इत्यादि। १६ Gugr Color, निरति शयान न्दरूपा २_६० प्राप्य प्रार्थि। Go Com Cu दीर्घ कालानु भाव्यDior ब्रह्माद्यैश्वर्यjog अपेक्षिwing अनन्यप्रयोजन।
GoGo
C स्वयमेव॥। (सा।प्र) सर्वेषां “हरिर्हरतिपापानी” त्याद्युक्त विषयस्वभावकृतानुषङ्गिक पापक्षयवत्तासुतासु विद्यासुच ‘भातिचतपतिचकीर्त्यायशसाब्रह्मवर्चसेन। अन्नवानन्नादोभवति। महान्भवति - नास्या ब्रह्मवित्कुले भवती’ त्यादिना श्रुतानां आनुषङ्गिकाणां सर्वेषां फलानां किमविशेषेण सर्व विद्यानिष्ठेष्वन्वयः उत तत्तद्विद्या निष्ठेष्वेवेति विशये तत्प्रकरण गृहीतं तदङ्ग मिति न्यायात्तत्तद्विद्या विशेष निष्ठतत्तत्पुरुष विशेषमाव्रान्वयित्वं तेषामप्य निष्टत्वे असिद्धिञ्चानुषङ्गिक बोधक प्रमाणोपन्यास पूर्वकमाह - अनन्य प्रयोजन त्यादिना - तत्तद्विद्या विशेषाणांयथावस्थि तस्वरूपज्ञप्ति पूर्वक मुपासने प्रवृत्तस्यानुषङ्गिक विषयेजिहा सायामानुषङ्गिक फलरहित विद्यासु प्रवृत्ति सम्भवात्तद्वतीषु प्रवृतावानुषङ्गिक फलजिहासाभावेनापि भवितव्यं, एवञ्च कस्य चिदानुषङ्गिक फलवद्विद्यामाव्रोपदेशवत स्तस्ययथावस्थित स्वरूपज्ञाने चानुषङ्गिक वैराग्येसति तदभावश्चेतिभावः। लालगङ्ग००११४, त्वामेव प्राप्यं प्रार्थ्य॥ GIC, अति (सा।वि) इति। १६१०१, त्वामेव। Coorg, सर्वपुरुषार्थ भूतम्मत्वा। ji Garaj, अतिदीर्घ कालानुभाव्य ब्रह्मरुद्रैश्वर्यं। ६, अनपेक्षितत्वेपि। मुळाQuo
, स्वय॥।
(सा।सं) ११००C इत्यादि त्वामेव प्रयोजनतया पेक्ष्यमहदैश्वर्येप्यन पेक्षावन्तं स्वयमेव॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[९९]]
[[३७१]]
मू- ५० CG D GL” भनी Grami “अभिलषितदुरा पायेपुराकामभोगा जलधिमिवजलौघा स्तेविशन्तिस्वयन्नः” ६६ ईशाण्डाखं
sing स्तोत्र निबन्धिनं । विद्याविशेष रागविशेषादि नियत॥।
(सा।दी) प्रार्थिurgouts u स्वयमेव प्रार्थि
ऐहिक सम्पQ&। अभिलषितेति। अभिलषिता अपि येपूर्वन्दुरापाः दुर्लभाः काम्यमाना भोगाः ढाङ्ग। Q१ आनुषङ्गिकैश्वर्यसिद्धि अनन्य प्रयोजन ूं PCL Gupt। २५वित्यादि। २५, muq। विद्याविशेषा, मधुविद्यादिना। रागविशेषः प्रारब्धकर्म
आनुषङ्गिकैश्वर्य
प्रयुक्तः कस्यचिद्भवति। नियतम्, नियमितम्॥।
आनुषङ्गिक फलं श्रुत
(सा।स्वा) प्रार्थिनं ऐहि कैश्वर्य burns। अभिलषितेति। येपुरा अभिलषिता अपितुरापाः, दुर्लभा इत्यर्थः स्वयमिति, अस्मद्यतन मन पेक्ष्यैवेत्यर्थः नः, Qing अपेक्षिung mi यॆऩ्ऱबडि। आऩाल् अरवु पारिले सिलर्क्किप्पडि वारादॊऴिवाऩेऩ्? ढाङ्ग (@giri। विद्या विशेषेति विद्याविशेष/rigin। उपकोसलादि विद्यैकना।
“जोग्जीवति। सर्व मायुरेती” त्यादि
mp। राग विशेषः, “अभिलषित दुरापा ये पुरा” इत्युक्त रीत्या por uppराग विशेष GILD।org। अनन्य प्रयोजनत्वा वस्थै राग की
राग व्याज ऊं की ईश्वरङ्ग ला प्रीतिपरीवाहDI ऐश्वर्यादि नाकं Grg/। आदिशब्देन कर्म विशेष सङ्ग्रहः, QQQ ब्रह्मरुद्रादि जनकत्व, तदु पास्यत्व, तद्रक्षकत्व, तन्नियन्तृत्व, तच्छेषित्वादि ऊनातक सर्वेश्वर_कङ्ग विशेष भगवज्जन्यत्व तदुपासकत्वादि रूपेण तत्प्रति सम्बन्धि ब्रह्म रुद्रादिक(६) ऊं (५) मङ्गळगा विशेष रहस्य व्रय निष्ठ विशेषितं ज्ञातव्यं इवऱ्ऱै याऴ्वार्गळरुळिच्चॆय्य वेण्डावो? ऒऩ्ऱुन्देवु Aऩरिऩ् कळिरुन्दालुम् श्री। गीगा कङ्गा” इत्यादि॥। (सा।प्र) दीर्घकालानुभाव्यं ब्रह्मरुद्राद्यैश्वर्यमप्यु पेक्षमाणमेव। CGL Qubum, स्वयमेवाश्रय दैश्वर्यवत्। रागविशेषादीति, मुक्तानां निध्यानांवा लीलाविभूति प्रवेश हेतुभूतसंसार्यनु जिघृक्षारूप केवल भगवदिच्छा वदुपासक स्यैश्वर्येसति दृष्टार्थ माश्रित्य क्रमेणज्ञानमपि प्राप्नुयुरित्येवं रूपचेतन विशेषोज्जीवन हेतु केवल भगवदिच्छादिरादि शब्दार्थः । उक्तं पर॥।
[[६६]]
याग
(सा।वि) मेवा पेक्ष्यागच्छत्सम्पदिवसम्पद्भवतीतिकुलशेखरवाक्यस्यार्थः। विद्याविशेषेति, मधुविद्यादिषुव स्वादिपदप्राप्ति रूपानुषङ्गिकफलानन्तरं पश्चान्मोक्षप्राप्तिरित्युक्तं । इत रेषान्तु प्रारब्ध कर्मविशेषप्रयुक्तराग विशेषादपि भवतीत्यर्थः। अव्रब्रह्मरुद्रयोः कारणत्वाभावसाधक युक्तिनिकरमेवं सञ्जगृहुः” कार्यत्व। कर्मवश्यत्व श्रवणाद्बह्मरुद्रयोः । मायापरवशत्वाच्च “भगवत्प्रेष्यभावतः । शुभाश्रयत्वराहित्यात्तथा सापाश्रयत्वतः ॥ विभूतित्वाच्छ रीरत्वाच्छेषत्वाच्छ्री पतिम्प्रनि । प्रकारत्वाज्जायमान संसार प्रद दृक्त्वतः । अनुपास्यत्वतो मोक्षे विलम्ब्याप्यपटुत्वतः - भगवद्रोहिसन्न्राणा शक्त्या क्षुद्रार्थ दत्वतः । तत्रापि विष्ण्वधीनत्वात्सेव्यत्वाद प्रबुद्धकैः
[[३७२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
ईइप्पडि ऩुक्कुम् ऎरिवुगळुक्कु मुण्डाऩ अळऎङ्गळै “ऎम्बॆरुमाऩुण्डु मिऴ्न्द ऎच्चिल् तेवरल्लादार् तामुळरे” ऎऩ्ऱुम् “नाऩ्मुगऩै नारायणऩ् पडैत्ताऩ्। नाऩ्मुगऩुम् ताऩ्मुगमाय् सङ्गरऩैत् ताऩ्बडैत्ता” ऩॆऩ्ऱुम्॥।
(सा।) ā। इप्पडिf a az आऴ्वार्गळ् ऩारिक्कळिल् ऎऴुवागक्काणलामॆऩ्गिऱार् - इप्पडि ऎऩुक्कु मिरियोल्। ऎम्बॆरुमाऩिऩरि ऎम्बॆरुमाऩाले Hपुगत्तिले विऴुङ्गप्पट्टु तरिक्क वन्दवाऱे उमिऴप्पट्ट। नाऩ्मुगऩै ५fā - पडैत्ताऩ्, सरित्ताऩ्, मुगमाय्, HUFमाय्॥।
(स।) कळिले पुरिरिगळुक्कुम् साय्गळुम्दोऱ्ऱुगिऱदिल्लैयो? अवर्गळ् ताऩे इरिऩा ऎङ्गळैप्पलदु ऎङ्गळाले यरुळिच्चॆय्दिरुक्कैयाल्त्तल मुऩिये यिऩरिऩ् स४९ मॆऩ्ऱिल् अप्पडि पला पङ्गळाले यरुळिच्चॆय्ददुण्डो? वॆऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्। इप्पडि Hqऩुक्कु पुरियोल्। ऎम्बॆरुमा रिरिसिऩाले पिगबुसवियिले सळिसि सरिङ्गाळ् साराय्
aajqiपु राऩ
कळल्लादे ताङ्गळुम् ३पु पुराम्बडियिरुप्पर् कळिलारेऩु मॊरुवऩुण्डो वॆऩ्ऱबडि। नाऩ् मुगऩै, पुरच्चिऩै - पडैत्ताऩ्, साबत्ताऩ्। नाऩ्मुगऩुम्, अन्द ऎऴि ऎऩुम्। ताऩ् मुगमाय्,
ai{ऩाय् - सङ्गरऩैत्ताऩ् पडैत्ताऩ्, सऩै पुसरि त्ताऩ्॥।
(सा।) a G४
Hऩुक्कु रिऩा।
A
re
- इप्पडि
ऎम्बॆरुमाऩुण्डु मिऴ्न्द ऎच्चिल् तेवर्, श्रीमन्नारायणेनऽप्रळये स्वोदरे स्थापयित्वा प्रळयापग मादनन्तरं उद्गीर्णा, अतएवोच्चिष्ट वदनुपास्यादेवाः। अल्लादार् तामुळरे,
पुker
सिध्यति प्रमाणा भावादिति भावः
A : - नाऩ्मुगऩै नारायणऩ् पडैत्ताऩ्, s - नाऩ्मुगऩुम्दाऩ् मुगमाय् सङ्गरऩैत्ताऩ् पडैत्ताऩ्w प्रविष्टस्तस्य शङ्करादि सृष्टेद्वारभूतश्शङ्करं स्वयमसृजत्॥।
(सा।वि) नानयोरैक्य साम्यादिविष्णुनासर्वजिष्णुने”ति। उक्तम्पर देवता पारमार्थ्यं साक्षात्कृत परावरतत्व ऩ्ऩारिसिaर् मु । इप्पडि Hēऩुक्कुAA। ऎम्बॆरुमाऩुण्डुमिऴ्न्द ऎच्चिल् तेवरल्लादार् तामुळरे ३A। ऎम्बॆरुमाऩ्, HU। उण्डु, कवुरिऩ। उमिऴ्न्द, परिः अळवु। तेवर्, :। ऎच्चिल्, : अर
ईः। अल्लादार्,
नः। तामुळरे, सक्? arg cecie Son ईः नाऩ्मुगऩै नारायणऩ् पडैत्ताऩ्, नाऩ्मुगऩै, gå। नारायणऩ्, H: पडैत्ताऩ्, Hear। नाऩ्मुगऩुम् ताऩ्मुगमाय् सङ्गरऩैप्पडैत्ताऩ्॥।
।
aj
(सा।सु) <q ४। ऎम्बॆरुमाऩिऩ?- aकऩ्बूरिfप्पुर् प।रिक्? ताऩ्मुगमाय्, ॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३७३]]
“मेवित्तॊऴुम् पिरमऩ् सिवऩिन्दिरऩादिक्कॆल्लाम् नाबिक्कमलमुदऱ्किऴङ्गे’ ऎऩ्ऱुम् “तीर्त्तऩुलगळन्द सेव्वडिमेल् पून्दामम् सेत्तियवैये सिवऩ्मुडिमेल् ताऩ्गण्डु पार्त्तऩ्॥।
(स।) मेवियिरि। मेवि। पॊरुन्दि। तगरायॆऩ्ऱबडि। तॊऴुमवराऩ ऎरिसिऩबुसङ्गळुक्कॆल्लाम् माऩ साळिगबुळत्तुक्कु पुवुhमाऩवऩे यॆऩ्गै। तीर्त्त Aaरिवु। याऩाऩ ऩुडैय उलगळन्द। सॆव्वडिमेल्। सिवन्द तिरुवडिगळ् मेल्। पून्दामम्, पूमालैयै। सेत्ति, सबुरिरित्तु। अवैये, अन्द पूमालै
ङ्गळैये। सिवऩुडैय Kस्सिऩ्मेलेदाऩेगण्डु पार्त्तऩ्॥। (स।) प्पित्ताऩॆऩ्ऱिप्पडि। मेवि, पॊरुन्दि रायॆऩ्ऱबडि। तॊऴुम्, ससिक्कु मवराऩ। पिरमऩ् सिवऩिन्दिरऩादिक्कॆल्लाम्, ऎदु कळॆल्लारुक्कुम् कण माऩ वॆऩ्ऱबडि - नाबिक्कमल् सऩ् कबुणत्तुक्कु। मुदऱ्किऴङ्गे,HMA कामोऩवऩे। HM dhra माऩवऩे यॆऩ्ऱबडि। तीर्त्तऩिऩरि अवुराऩाऩ ऩुडैय। उलगळन्द सॆव्वडि मेल्, ऎयिल् कत्तार् पण्णिऩ सिवन्ददिरुवडिमेल्। पून्दामम्। पुष्प मालैयैच् चेत्ति, ससिवित्तु - अवैये, अन्द मालैयिल् पुष्पङ्गळैये। सिवऩ्मुडिमेल् ताऩ् कण्डु,, " पुरिरि faed” रिसि कळिऱ्पडिये ऎऩॆऩ्ऱु पेर् पॆऱ्ऱवऩाऩ ऩुडैय fsस्सिले। ताऩ् ताऩे कण्डु। पार्त्तऩ्॥।
(FT।V) मेवित्तॊऴुम् पिरमऩ् सिवऩ् इन्दिरऩादिक्कॆल्लाम्, करि Aesर् - नाबिक्कमल मुदल्गिऴङ्गे, कण भूत नाभीकमलस्य कन्दवदु पादानभूत
a३९ - तीर्त्तऩुलगळन्द सॆव्वडिमेल् पून्दामम् सेत्तियवैये सिवऩ् मुडिमेल् ताऩ् कण्डुळाविऩ् तॆळिन्दॊऴिन्दबैन्दुऴायाऩ् पॆरुमै, “पार्थो विजेता मधुसूदनस्य पादारविन्दार्पित चित्रपुष्पं । ददर्श गङ्गाधरमौळिमध्ये बभूवभूयः कृतनिश्चयार्थ” इत्युक्त प्रकारेण स्वचरणविनि स्सृत गङ्गाजलेन शङ्करस्य त्रैलोक्यस्यच परिशुद्धिहेतुत्वेनतीर्थ भूतस्य॥। (सा।fऎ) नाऩ्मुगऩुम् । तऩ्मुगमाय्, सङ्गरऩै,। ताऩ्, तॖ। पडैत्ताऩ्, सिवऩिन्दिरऩादिक्कॆल्लाम् नाबिक्कमल मुदऱ्किऴङ्गु। मेवि, करिरिबुरि क। तॊऴुम्, अर्। पिरमऩ् सिवऩिन्दिरऩादिक्कॆल्लाम्,
। नाबिक्कमल मुदल्गिऴङ्गु,
:।
मेवित्तॊऴुम् पिरमऩ्
तीर्त्तऩुलगळन्द सॆव्वडिमेल् पून्दामम् सेत्तियवैये सिवऩ्मुडिमेल् ताऩ्गण्डु पुऩि्ऩ् तॆळिन्दॊऴिन्द पैन्दुऴायाऩ्बॆरुमै। तीर्त्तऩ्, :पुर ४ः४ia arत्तसा तऩऩऩरिः सॆव्वडिमेल्,
$«AAA:
उलगळन्द,
पु
युर् कविगाळ् ५४H
पार्त्तऩ्, ९७२४। पून्दामम् सेत्ति, q Hici ४जि॥।
Hriqaरिप्पार् qkd@तॊऴुम्,
ॐलं नित्यादि, तीर्थभूतस्य त्रिलोकी मानार्थ क्रमण जनित रक्तिमवत्पद॥।
[[३७४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
तॆळिन्दॊऴिन्द पैन्दुऴायाऩ्-पॆरुमै” ऎऩ्ऱुम् “वाऩवर् तम्मैयाळुपवऩुम्, नाऩ्मुगऩुम्, सडैमुडियण्णलुम् सॆम्मैयालवऩ्-पादबङ्गयम् सिन्दित्तेत्तित्तिरिवरे” ऎऩ्ऱुम्॥।
(सा।ऎ) तॆळिन्दॊऴिन्दु इवऩे पुयॆऩ्ऱु यित्तु अवुऩायॊऴिन्दा ऩॆऩ्गै। इप्पडिप्पट्ट SAHकऩिर्गळ् तगऩाऩ ऩुडैय ४A - पेर्ददुम्, मीळवु मॆऩ्गै। वाऩवरिवु - वाऩवर् तम्मैयाळुमवऩ्, तिऩ् नाऩ्मुगऩ् सरिऎऩ्सडैगळैयुडैय मुडियऩाऩ अण्णल्, ऩाळ्
-त्तुक्कु सरियाऩसिवऩ्। इवरॆल्लारुम् - सॆम्मैयाल्, ासत्ताल् - अरीया लॆऩ्गै - अवऩुडैय ४४४त्तै - सिन्दित्तु, सत्तु - एत्ति सरित्तुक्कॊण्डु। तिरियानिऱ्पार्गळॆऩ्गै॥। (सा।) अञ्जऩ् तॆळिन्दु तणऩै रियॆऩ्ऱु रिबुत्तु। ऒऴिन्द, तीर्न्ददाऩ - ऩाले अऩ्ऱे Asaयित्तु तीर्न्ददाऩ ऎऩ्ऱबडि। इदु पॆरुमैक्कु । पैन्दुऴायाऩ्। पच्चैत्तुऴायुडैयवऩ् तिरुमेऩि मूरित्ताले कणमिगुत्तु वरुगिऱ तिरुत्तुऴायैयुडैयवऩाऩ ATCIऩुडैय वॆऩ्ऱबडि। पॆरुमै, पुKI। वाऩवरिअरि वाऩवर् तम्मैयाळुमवऩुम्, कळै VRIH पण्णुगिऱ इन्द्रऩुम्। नाऩ्मुगऩुम्
रदि ऎऩुम्। सडैमुडियण्णलुम्, वु अदोऱ्ऱुम्बडि
ऎऩायिरुन्दुम् सरियाऩ ऩुम्। सॆम्मैयाल्, अचित्ताल्। qa रिसिगरि वत्ताले यॆऩ्ऱबडि। अवऩ् VICपङ्गयम्, रिबुःपुरियिऩुडैय
पुत्तै सिन्दित्तु, जारित्तु। एत्ति, सरित्तुक् कॊण्डु। तिरिवर्। याऩिऱ्पर्गळ्॥।
(सा।प्र) लोकक्रमणसाध नऋजुतरचरणोपरि पुष्पमालांसमर्पयित्वातामेवमालाम्भगवच्छरणारविन्द गळितजलेन परिशुद्धतया शिवशब्दनिर्दिष्टस्य शिरसिस्वयमेव दृष्ट्वापार्थेननारायण एव सर्वेश्वर इति स्फुटदृष्टस्य
cilligeq qq। वाऩवर् तम्मैयाळुमवऩुम्,
नाऩ्मुगऩुम्। । सडैमुडियण्णलुम्, स
शिरस्कत्वेपीश्वरत्वाभिमानि रुद्रश्च
fnc«रिवुसॆम्मैयालवऩ् पादबङ्गजम् सिन्दित्तेत्तित्तिरिवरे, प्रयोजनान्तरपरानन्य प्रयोजन रूपाधिकारिष्व विशेषेण कृपावत्वरूप भगवतार्जवेन तत्पादारविन्द मेतेध्यात्वास्तुत्वा सञ्चरन्तीत्यर्थः॥।
(ऎi।fई) अवैये, ऎच्चि - सिवऩ्मुडिमेल्, सि। ताऩ्, ४। कण्डु, तॆळिन्दु, ३qqqkaa
•
पैन्दुऴायऩ्,विरिबुळवु। पॆरुमै, q<पुरि४४जिः वाऩवर् तम्मैयाळुमवऩुम्, नाऩ्मुगऩुम्, सडैमुडियण्णलुम् सॆम्मैयाल् अवऩ् पादबङ्गयम् सिन्दित्तेत्तित्तिरिवरे वाऩवर् तम्मैयाळुमवऩुम्,
नाऩ्मुगऩुम्, ऎ। सडैमुडि। जटाशिरस्कः अण्णलुम्, - सॆम्मैयाल् । अवऩ्बादबङ्गयम् रू॥। (सा।स) द्वयार्पित कुसुम मालासन्निवेशविशेषेणसमर्पितरीत्यैव शिवशिरसिदृष्ट्वा पार्था कृष्णस्यपरत्वं निश्चित्य अन्यपरत्वव्यामोहं त्यक्तवाळा - एवं स्वमाहात्म्य प्रदर्शकविकसद्वर सुकुमार तुलसीदामवतो महत्वं। Grouत्यादि, देवानान्नियन्ता इन्द्रश्चतुर्मुखश्च जटाशिरस्को भूत ॥
RA,
॥।परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३७५]]
“पेसनिऩ्ऱ सिवऩुक्कुम् पिरमऩ्दऩक्कुम् पिऱर्क्कुम् नायगऩवऩे” ऎऩ्ऱुम् ऒऱ्ऱै विडैयऩुम् नाऩ्मुगऩुमुऩ्ऩैयऱियाप् पॆरुमैयोऩे” ऎऩ्ऱुम् “ऎरुदुक् कॊडियुडैयाऩुम् पिरमऩुमिन्दिरऩुम् मऱ्ऱु॥।
सापेसनिऩ्ऱ विळरि - पेसनिऩ्ऱ “:” ऎऩ्ऱु रिसियिल् सॊल्लप्पट्ट।
अ पिऱर्क्कुम्, saङ्गळुक्कुम् - ऒत्तैयिé - ऒत्तै, त्ताल् अरिसिऎरिबुऩ् विडैयऩ्, ३q४ ९१कऩ् उऩ्ऩैयऱियप् पोक्कादबडि यिरुक्कुम् पॆरुमैयैयुडैयव ऩॆऩ्गै। ऎरुत्तुक्कॊडीऩरिल्। ऎरुत्तुक् कॊडियुडैयाऩ्॥।
(सा।) पेसऩ्ऱ ऎऩॆऩ्ऱुम् सिलर् सॊल्लुम्बडि अवगऩाय् निऩ्ऱ। सिवऩुक्कुम्, ईऩुक्कुम्, पिरमऩ्दऩक्कुम्, कावुक्कुम्। पिऱर्क्कुम्। मऱ्ऱुमुळ्ळ रिेल् कळोडुम् पुरिङ्गळोडुम् वासियऱ ससीर्क्कु मॆऩ्ऱबडि। नायगऩवऩे, अन्द नारायणऩे नायगऩ् कङ्गळोडु वुराऩ पुरवुरिङ्गळोडु वासियऱ सदिर्क्कुम् Aरि ऩ् ऩे ऎऩ्ऱु करुत्तु - ऒत्तै विडैयऩुम्, अरिसिरियऩाऩ ए४७ ४१६१ऩुम्। नाऩ्मुगऩुम्, ईऴ ऎऩुम्। उऩ्ऩै यऱियाप् पॆरुमैयोऩे,
उऩ्ऩैयऱियमाट्टादे पोम्बडियाऩ H१त्तै युडैयवऩे, ऎरुत्तुक्कॊडियुडैयाऩुम्, एऩमुडैय ऩुम् पिरमऩुम् कवुम्इन्दिरऩुम् - ३ऩ मऱ्ऱु मॊरुत्तरुम्, मऱ्ऱुळ्ळ ऎर्गळिल् पवुkकराऩ आरेऩु मॊरुवऩुम्॥।
(सī।ए) पेसऩिऩ्ऱ सिवऩुक्कुम्,
योग्यतयास्थितस्य रुद्रस्य
कऱि
पिरमऩ् तऩक्कुम् पिऱर्क्कुम् नायगऩाऩवऩे, सर् ne ouiवु सवुग पुर्रियुवु भावेन कर्मणापरि कल्पितानां सर्वेषां निरुपाधिकस्वामी श्रीमन्नारायण एवेतिभावः। ऒत्तैविडैयऩुम्, अरिगरियुङ्ग। नाऩ् मुगऩुम् पुरिas। उऩ्ऩैयऱियाप् पॆरुमैयोऩे, yici
A H: ऎरुत्तुक् कॊडियुडैयाऩुम्
•
इन्दिरऩुम् ३। मऱ्ऱुमॊरुत्तरुम् अरिबु तॆरिगः॥। (सा।ई) पुबुऩ् - सिन्दित्तु,
पिरमऩुम्
। एत्ति, ।तिरिवरे, सा। पेसऩिऩ्ऱ सिवऩुक्कुम् तऩक्कुम् नायगऩाऩवऩे - पेसऩिऩ्ऱ,” faa udu सिवऩुक्कुम्, - पिरमऩ्दऩक्कुम्, पिऱर्क्कु, ९ नायगऩ्, सवुगः अवऩे HV४। ऒत्तैविडैयऩुम् नाऩ्मुगऩुम् उऩ्ऩैयऱियाप्पॆरुमैयोऩे ऒत्तैविडैयऩुम्, अरिसिरिप्पुगqवु frवुः। नाऩ्मुगऩुम् उऩ्ऩै, अऱियाप्पॆरुमैयोऩे ४वु
कऩवुः। ऎरुत्तुक्कॊडि युडैयाऩुम् पिरमऩु मिन्दिरऩुम् मऱ्ऱुमॊरुवरु मिप्पिऱवि यॆऩ्ऩुम् नोय्क्कु मरुन्दऱिवारुमिल्लै। ऎरुत्तुक्कॊडियुडैयाऩुम्, : पिरमऩुम् पुः। इन्दिरऩुम् ५R: मऱ्ऱुमॊरुवरुम्॥।
•
(सा।स) णऩवु। d, सॆम्मैयाल् fA<f। एत्ति, , पेसऩिऩ्ऱ, ३cf:faiad: पुरिवु सबुfाः। ऒत्तप्पॊऱै (पिऱै) ५ल्, का rajaraर्॥।
[[३७६]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मॊरुत्तरुमिप् पिऱवि ऎऩ्ऱुम् नोय्क्कु मरुन्दऱिवारुमिल्लै, ऎऩ्ऱुम्। पल मुख [] - Grigins। परदेवातपारमार्थ्य श्री मन्त्र ॐ श्री प्रथमाक्षरी, नारायणशब्द श्री द्वय क्री
सविशेषणाना नारायण-
शब्दाठी०)गळं, चरमश्लोकी “मां। अहं” नळील शब्दाङ्कन अनुसन्धेयम्॥।
(सा। दी) वृषभ ध्वजळा।
Chrisg। संसार व्याधिकं - लङ्का, मोचनोपायñलक अली -श्रीविशिष्ट शेषि unsun सविशेषण Long/॥।
(सा।स्वा) Gris। २५५ संसारLDIT की व्याधिकं । मोचनोपायलं। अली, संसार मोचन क्षमg। रहस्य त्रयनिष्ठ। छ मिप्पडियऱियवेण्डु मॆऩ्ऱदु कूडुमो? इरऩाणङ्गळॆल्लाम् ६४४त्तिल्
zppu
Apni Qur देवतेत्यादि। @ig पारमार्थ्यं ब्रह्म रुद्रादि जनकत्वादि रूप। उक्त विशेषाना। पारमार्थ्य (GD चशब्दं प्रयोगिकं । अकारनारायण शब्दादि प्राप्य ब्रह्म स्वरूप मनुसन्धेयpriCurr। विशेष आमा अनुसन्धेयाना ढाङ्ग ६० ५ कङ्काळ। श्रीविशिष्टस्यैव परदेवतात्वमिति ज्ञापनार्थं सविशेषणेत्युक्तिः । अनुसन्धेयमिति । अकार नारायण शब्दादिक ब्रह्म रुद्र जनकत्वादिनां विशेषितं। Cappg सामान्येन सर्वकारणत्व सर्व रक्षकत्वादिना
Q) की श्शब्दाएं) ५ ६ अनुसन्धित्तु नाना ComD०१४। सर्वेश्वर६०१५ ब्रह्मरुद्रादिक (मं PTLIT विशेषा॥।
(सा।प्र) कश्चिदपि Quipmus ५, एतादृश जन्मरूपव्याधे र्भेषजं नजानन्ति। अस्य प्रबन्धस्य रहस्य त्रय व्याख्यान रूपत्वा दुक्तस्य परदेवता पारमार्थ्यस्य रहस्यत्रय पदविशेषेषु प्रतिपन्नतां स्पष्टयति। Qu guyoni जीडी श्री मन्त्र की प्रथमाक्षर श्रीमिति। “अकारेणोच्यते विष्णुः। अकारो विष्णुवाचकः - समस्तशब्दमूलत्वा दकारस्य स्वभावतः । समस्तवाच्यमूलत्वाद्ब्रह्मणोपि स्वभावतः । वाच्यवाचकसम्बन्ध स्तयोरर्थात्प्रतीयते” इत्यादि प्रमाणसिद्धे प्रणवस्थाकारे सर्वकारणत्वं, सर्वरक्षकत्वं, सर्वशेषित्वञ्च परदेवताया असाधारण धर्मा विष्णुशब्दवाच्य नारायणस्यै वेत्यनुसन्धेयमित्यर्थः - नारायण शब्द श्रीश्री। योगरूढिभ्यां लक्ष्मीपत्य साधारणतया प्रसिद्धे नारायण शब्दे सर्वान्तर्यामित्व, सर्वाधारत्व, समस्तकल्याण गुणात्मकत्व, मुक्तप्राप्यत्वादिभिस्स एवसर्वेश्वर इतिप्रतिपाद्यत इत्यर्थः - सविशेषणेत्यनेनतु लक्ष्मीपतिरीश्वर इतिस्फुटं मामहं शब्द/ijaflggj मिति “एषनारायण श्श्रीमान्क्षीरार्णवनि केतनः । नागपर्यङ्कमुत्सृज्यह्यागतोमधुराम्पुरी" मित्युक्तप्रकारेण कृष्णतया वतीर्णस्यतस्य प्राप्यत्व प्रापकत्वोपयुक्त समस्त कल्याणगुणाकरत्वस्य, हेयप्रत्यनीकत्वस्य, भरन्याससंवर्धित कारुण्य सहकृत निरङ्कुश स्वातन्त्र्यवत्वस्यच प्राकरणिकस्यविवक्षितत्वात्स एवसर्वेश्वर इत्यर्थः॥।
(सा।वि) अन्योपि Dimsg, जन्माख्यव्याधेः १०००/५५ औषधम् अली, जानन्तः Dow नसन्ति। मुख, बहुप्रकारैः सविशेषणति श्रीमच्छब्द सहि तेत्यर्थः॥। (सा।स) दुर्ज्ञेय स्वरूप माहात्म्य। QGpisg। संसारव्याधेः॥।
[[२५]]
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३७७]]
मू- @द्देवताविशेष निश्चय " - Cumin कण्णे” ऎऩ्ऱुम् “कळैवाय्दुऩ्बम् कळैयादॊऴिवाय् कळैगण् मऱ्ऱिलेऩ्”
॥।
[[९]]
(सा।दी) कळण्णढणढणीत्यादि ग००१०१५६ळङ्ग, कृष्णनेजगदृष्टि या Com जगलं दृष्टि Guns - इत्यादि - ना, संसार दुःख - ५०, कळैन्दु पोगडक्कडवाय् अऩ्ऱियेगळैयादॊऴिवाय्, कळैन्दु पोगडादिरुप्पाय् - Lo♚m, Couml - ५नाली, निर्वाहक॥।
(सा।स्वा) Gum अवश्य Gon? परदेवताविशेषनिश्चयार्थं जगत्कारणत्व, मोक्षप्रदत्व, तदभावादिरूपकतिपयविशेषना अCom, ब्रह्म रुद्रा दीनाम्मोह शास्त्र प्रवर्त कत्वं, क्षुद्रफल प्रदत्वं, विकल फल प्रदत्वं, तेषां सर्वेश्वरेण साम्यैक्यादि बुद्धा वनर्था वहत्व मित्यादि मङ्गळा निष्कर्षान्तर न CooLTC ? Gor অpi। क्रं देवताविशेषेत्यादि। द्देवता विशेष QILD ५। परदेवतै ऊं ५ अवर देवतै
कण्ठ Qig उपपादितं विशेष Grpig। अनन्येत्यादि - अनन्य शरणत्वावस्थै UJITQJg); लौकिक वैदिक सकल कार्य [gi] सर्वदेशसर्वकालसर्वावस्थैनी, भगवद्व्यतिरिक्तेषु रक्षकत्व बुद्धि wmbiguor तदेक रक्षकत्वाध्यवसायम् अनन्य शरणत्वाववस्थै एवं ऎबयॆऩ्ऱुवॆळि यिडुगैक्काग कण्णऩ् कण्णिञरिऩ् पासुरङ्गळै ३ रित्तदु। किडैया
ग। देवतान्तर [i) & (६) कं नाना अत्यन्तनिकर्ष [i] ५६०ना निश्चयrिung कं मोक्षव्यतिरिक्ताळा कार्य की काल विशेषादि ० देवतान्तरान्वयं सम्भ ूतीकण्ठलंलंलङ्क ला अनन्य शरणत्वावस्थै कीOLI gmulg। तथाच परदेवता विशेष निश्च यार्थ mowmuLti पर देवता विशेष निश्चय Lion ूव्वधि कारि¿ण अत्यन्तोपादेयDIT अनन्य शरणत्वावस्थै सिद्धिकंलकण्ठ भी अवश्य
DGD लं। गामीत्यादि। गाङ्ग, कृष्णरक्षकळा।
ऊ ण णी), तद्व्यतिरिक्त १५GQUIT रक्षकवस्तु : नीत्यादि। लाळं, संसारदुःखj। saomi, निवर्तिनं। ०, निवर्तिनी
- बाळगलं की, निर्वाहक Coumou
[[५०]]
गगग ५६७००, कृष्ण
C। त्वत्व्यतिरिक्त निर्वाहक ढाळा ॥। (सा।प्र) एवं देवताविशेषस्य परत्वं प्रतिपाद्य तत्फलत्वेव उपक्रमोक्त एकान्त्ये विशेषं वक्तुमैकान्त्यस्यावश्यकत्वं दिव्यसूरिवचनै स्सिद्धमित्याह - ूद्देवताविशेष निश्चयमित्यादिना कृपामन्तरेण। @mourism - नकोपिरक्षकोस्तीत्यर्थः
b त्वं दुःखन्निवर्तयवा। sown@gmpuri, ननिवर्तयवा ५६०६ना ५६ mm Com दुःखनिवर्त ने हेत्वन्तर रहितोऽहं॥। (सा।वि) पर देवता पारमार्थ्यं सविशेषण [ITI]]त्युक्त्या श्रियश्च परदेवतान्तर्भाव उक्तइतिस्फोरितं। & ढाङ्ग गाढा छठा गाढं Cumiगा ५ गाङ्ग ५६००६००१/नान्ना, कृष्णएवजगद्दृष्टिः कृष्णाख्यजगद्दृष्टि विना। @muri, एकादृष्टिर्नास्तीत्यर्थः । यद्वा, फळगळागाळा कृष्णस्य कृपां विना। Duri, रक्षकान्तरं नास्तीत्यर्थः ५- तॊऴिवाय् कळैगण्मत्तिलेऩ्। तुऩ्बम्॥।
सा - स - ५६, ज्ञानं। ५६०६००१ नित्यादि। कृष्णविषयकज्ञानादन्यद द्वितीयं ज्ञानन्नास्ति “तद्जानमज्ञान मतोन्य” दिति ह्युक्तमितिभावः। souri इत्यादि। ID संसाररूपन्दुःखं। निवर्तयसिवाद्य॥।
[[३७८]]
।
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मुम्॥।
“आविक्कोर् पऱ्ऱुक्कॊम्बु निऩ्ऩलालऱिगिऩ्ऱिलेऩ्याऩ्” ऎऩ्ऱुम् ‘त(व)रुतुयरम्दडायेलुऩ् सरणल्लाल्सरणिल्लै” ऎऩ्गिऱ तिरुमॊऴि मुदलाऩ वऱ्ऱिलुम् सॊल्लुम्
किडैयादु। इन्द qREEG VIKHजीत्तैत् तिरु पुरि्त्तिले कण्डु ऎप्पु पुयमाग (सा।ऎ) उडैये ऩल्ले ऩॆऩ्गै। आविक्किरि - ऎऩ्ऩात्मावुक्कु HHK त्तिले पॆरुगिवरुगिऱ वॆऩक्कु। ओर् पऱ्ऱुक्कॊम्बुम्, ओर् - मॆऩ्ऱबडि । निऩ्ऩलाल्, “अरा pag: र ऎऩ्ऱु सॊल्लप्पट्ट तेवरीरै यॊऴिय अऱियमाट्टु किरिले ऩॆऩ्गै - तरुदु यररिबुरि - कारिा माग उऩ्ऩाले तरप्पट्ट ऎत्तै अगरित्तैप्पोक्कि नीये पोक्कवेणुम् - नी तिदि तियायागिलुम् तेवरीर् तिरुवडिगळैयॊऴिय वेऱु मिल्लै - मुदलाऩवै यॆऩ्ऱदाल् कॊण्डबॆण्डिर् (स।) ऒरुवरुमिल्लै यॆऩ्ऱबडि। आविक्कु। ३TCHवुक्कु। HGत्तिले पॆरुगिप्पोगिऱ-ऎऩ् ३१(HTवुक्कॆऩ्ऱबडि। ऒर् पऱ्ऱुक्कॊम्बु, ऒर् anndaru मॆऩ्ऱबडि। निऩ्ऩलाल्, उऩ्ऩै यॊऴिय। अऱिगिऩ्ऱिलेऩ्, अऱिय माट्टु किऱिलेऩ्। तरुविरिवु। तरुदु यरम्, कारिाणमाग नी तरुगिऱ ३ःपत्तै। तडायेल्। नी
णम्बण्णादॊऴिन्दालुम्। उऩ् सरणल्लाल् सरणिल्लै, यॆऩक्कु Uमिल्लै। पुRपुदैक्कुप्पुरित्त इव् वुलAङ्गळा VIKAाणी तिरुबुरत्तिले af मॆऩ्गैक्कु ३४पुरि् यैक्काट्टा, निऩ्ऱु कॊण्डु अईम्बोले
व्वधिकारिकं अवश्या पेक्षित rijalor तदीय पर्यन्त देवतान्तर त्याग प्रतिष्ठादि पारमार्थ्य पुत्तुक्कु मॆऩ्ऱु तिरुमङ्गैयाऴ्वाररुळिच्चॆय्दा रॆऩ्गिऱार्। इन्द qeadunf, तिरु A। आऴ्वारित्तैदिरु ॥।
(सा।V) आविक्कोर् पत्तुगॊम्बु निऩ्ऩलालऱिगिऩ्ऱिलेऩ् नाऩ्। ३१७८ ४४१-irai विनानकिञ्चिदपिजानामीत्यर्थः
वुरिः तरुदुयरम् तडायेलुऩ् सरणल्लाल् सरणिल्लै, g:ave
fu uaकळ्अगरि - ऎऩ्गिऱ तिरुमॊऴि मुदलाऩ वऱ्ऱिलुम्, तरुदुळा पिजिः - arqu- प्रमाणोपन्यास पूर्वकं विशेषयति - इन्द ukar पुसाषित्तै रिसो ॥। (स।fa) :å।कळैवाय्, Aqq। कळैयादॊऴिवाय् सरिdua। कळैगण्मत्तिलेऩ्, g:afAadaaaaaai। आविक्कोर् पऱ्ऱुक्कॊम्बु निऩ्ऩलालऱिगिऩ्ऱिलेऩ्याऩ्। आविक्कु, ३१H७ः। ओर् पऱ्ऱुक्कॊम्बु, क४९Mर्। निऩ्ऩलाल्, ii। नाऩ् ३५।
त्वांविना। अऱिगिऩ्ऱिलेऩ् रिसि तरुदुयरन्दडायेल् उऩ् सरणल्लाल् सरणिल्लै, पाig
। Aaaf।सरिबु णल्लाल् सरणिल्लै, A
ऎऩ्गिऱ तिरुमॊऴिमुदलाऩ, वरुन्दुयर मि३४ वु Stheringfag। किडैयादु देवताविशेष निश्चय मुडैयवऩुक्कल्लदु ३
९॥।
(सा।७) Aaरिसु। कळैगण्, ३४१४ः iers Aad Ai
इति
आविक्किरि, तरुवेरिल् कसॆरिसि ४९४४ :-॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३७९]]
पुबुदिमाग पुऩमुमाऩबडियै “मऱ्ऱुमोर् तॆय्वमुळ तॆऩ्ऱिप्पारोडुऱ्ऱिलेऩ् उऱ्ऱदु मुऩ्ऩडियार्क्कडिमै” ऎऩ्गिऱ पाट्टिले ऩ् पक्कलिले ऩि रणम् पण्णिऩ॥।
(सा।ऎ) मक्कळिअरिसि - मऱ्ऱुमोरिऩैयॊऴियवेऱु ऒरु ९१वु देवतै युण्डॆऩ्ऱु इरुप्पारोडु कूट्टमिल्लेऩ्। उऱ्ऱदु मुऩ्ऩडियार्क्कडिमै, नाऩ्बॆऱ्ऱदुम् तेवरीरुडैय अडियार्क्कु ऎऩ्सरय् Hर मॆऩ्गै
विरऩ् रिक् ॥।
(स।) पुऩत्तिले कण्डदे यिदु तिरुसत्तिल मॆऩ्गैक्कु पुबुरि यॆऩ्ऱु करुत्तु। अन्द पाट्टिल् GERTÍत्तिले निऩ् तिरुवॆट्टॆऴुत्तुम् कऱ्ऱु नाऩ् ऎऩ् कैयाले इवरित्तैत् तिरुत्तिले कण्डारॆऩ्ऩु मिडम् ऒरुमिऱे। मागैयावदु, ५०४ रुडैय कागङ्गळालुम्, साससारिवुगळालुम्,
कळालुम् कलङ्गामै।
मऱ्ऱु । मऱ्ऱुमोर् तॆय्व मुळदॆऩ्ऱिरुप्पारो टॊऱ्ऱिलेऩुऱ्ऱदु मुऩ्ऩडियार्क्कडिमै। मऱ्ऱॆल्लाम् पेसिलुम् निऩ् तिरुवॆट्टॆऴुत्तुम् कऱ्ऱु नाऩ् कण्णबुरत्तुऱैयम्माऩे, कण्णबुर विरिवु। तिरुक्कण्णबुरत्तिले वुमाग ऎरिक्किऱ
ऩ्। नाऩ्, उऩ्ऩुडैय तबुक्कु f ऩाऩ। नाऩ्, निऩ् तिरुवॆट्टॆऴुत्तुम्, उऩक्कु रिबुक्कमाय् अमायिरुन्दुळ्ळ तिरु पुऩत्तैक् कऱ्ऱु, अऩरिरित्तु। मऱ्ऱॆल्लाम् पेसिलुम् अवु पुङ्गम् मुदलाग मऱ्ऱुळ्ळ सगाऩिङ्गळुम् अन्द तिरु अत्तिले सॊल्लियिरुन्दालुम्। मऱ्ऱुमोर् तॆय्वमुळ तॆऩ्ऱिरुप्पारोडु तगमागवुम्
देवतै ऒरु q युण्डॆऩ्ऱिरुक्कुम् एईङ्गळोडु। cadlk करोडॆऩ्ऱबडि। उऱ्ऱिलेऩ्, त्तिलेऩ्। उऱ्ऱदुम्, नाऩ् अरिसि सत्तुप्पॆऱ्ऱदुम्। उऩ्ऩडियार्क्कडिमै, पिरुक्कु यिरुक्कै। तिरुबुअत्तिले अऩि पुऩक् मुदलाऩ सगाऩ्ऩिङ्गळुम् सॊल्लियिरुन्दालु मवऱ्ऱिल् HKमाग नाऩ् पॆऱ्ऱदु
सियुम्
रिरियु मॆऩ्ऱु पाट्टुक्कु त्तिरण्ड पॊरुळ्। HAक्क सरणम् पण्णिऩदे मागग पण्णिऩ HF HIत्तै युडैयव रॆऩ्ऱबडि। इत्ता लिवरुडैय सॊऩ्ऩबडि इप्पडि ऎरिबु पुदिऩमाग Sadick ऩ् सॊऩ्ऩ इवर् “पारुरुविले” ऎऩ्गिऱ पाट्टिले मूवुरुवमे ऎऩनिऩ्ऱ ऎऩ्ऱु ऎदु कार् कळुडैय काङ्गळुक्कु ४ सॊल्लि मुव्वुरुवम् कण्ड पोदॊऩ्ऱाम्
सोदि यॆऩ्ऱिन्द काङ्गळिलुळ्ळ ३४ ४ सॊऩ्ऩविदु कूडुमो? वॆऩ्ऩ अन्दप् पाट्टुक्कु वित्तिले पुदिमु मिल्लै। सयै सुरिक्किऱत्तिले॥।
मऱ्ऱुमोर्त्तॆय्वमुळ तॆऩ्ऱिरुप्पारोडॊऱ्ऱिलेऩ् अन्योपि cu fedeinef: उऱ्ऱदु मुऩ्ऩडियार्क्कडिै
ivuka॥।
॥।
(स।fa) aq किडैयादिऩवुः। मऱ्ऱुमोर्त्तॆय्वमुळ तॆऩ्ऱिरुप्पारो टॊऱ्ऱिलेऩ्,
अरिः। उऱ्ऱदु मुऩ्ऩडियार्क्- AAHऩ् पक्कलिल्, H<
कडिमै
सकलरहस्यार्थभूत दास्य॥।
(स।) मऱ्ऱुमोर् सि
सळि,
(१५।११५)
[[३८०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
ई-आऴ्वा ररुळिच्चॆय्दार् - इवर् पारुरुविल्नीर् ऎरिगाल् ऎऩ्गिऱ पाट्टिले पिरित्ताले राऩ मूवरै निऱुत्ति अवर्गळ् मूवरिलुम्
९४१०।rत् ताले यिरुवरैक् कऴित्तु॥।
(सा।ऎ) किऱदु - इव्वाऴ्वार् तिरुनॆडुन्दाण्डगत्तिल् पुरिवुत्तै Aoffपुत्तार् ऎऩ्गिऱार् - इवर् पारुरुविलित्यादियाल् ११ मूवरै निऱुत्ति, मूवरुमे ऎऩ निऩ्ऱ इमैयरै ऎऩ्ऱु ऎदु रागिऱ fञ्जरिरि॥।
(सा।) सि मॆऩ्ऱु काट्टुगिऱार्। इवरि अरिसि याल्। अन्दबाट्टावदु तिरुनॆडुन्दाण्ड कत्तिले। पारुरुविल् नी रॆरिगाल् विसुम्बु मागि प्पलवेऱु समयमुमाय्प्परन्दु निऩ्ऱ। एरुरुविल् मूवरुमेयॆऩ निऩ्ऱविमै यवर्दम् तिरुवुरुवम् वेऱॆण्णुम्बोदु, ओरुरुवम्बॊऩ्ऩुरुव मॊऩ्ऱुसॆन्दीयॊऩ्ऱुमागडलुरुवमॊत्तु निऩ्ऱ, मूवुरु वुङ्गण्ड पोदॊऩ्ऱाम् सोदि मुगिलुरुव ऎम्मडिगळ् उरुवम्दाऩे यॆऩ्ऱरुळिच्चॆय्द पाट्टु। : उरुविल्, अUS णङ्गळाऩ पुरविङ्गळिले। पार् अरिसिः, नीर्, ऎ। ऎरि ऎऩ काल् ९१ः विसुम्बुम्, ३मुम्, आगि A। ताऩ् ३९ाय् तरिचित्तॆऩ्ऱबडि - इत्ताल् सबुरिञ् जरिसि सॊल्लित्तु - पल्वेऱु, समयमुमाय् H४४ङ्गळु माय् - इङ्गु H४पुमावदु, पुजि - ३४
।
।
ऎङ्गळैयुम् नङ्गळाऩ वुळिा
ङ्गळाऩ पुरि रिऩ् पुविङ्गळैयुम् सरिबत्तु यॆऩ्ऱबडि। परन्दु निऩ्ऱ पुत्तुनिऩ्ऱ - इदुक्कु आंसोदि ऎऩ्गिऱत्तोडे अवुबुबु - एरुरुविल्, अऴगिय त्तिल्। माऩत्तिलॆऩ्ऱबडि। मूवरुमेयॆऩ निऩ्ऱ, मूऩ्ऱु पेरे Háरॆऩ्ऱुम्बडि निऩ्ऱ त्तिले। ३राऩ सदैगळिल् रिवुगळैक् कऴित्तु त्ताले मूवरे रॆऩ्ऱु ऎङ्गळ् सॊल्लुम्बडि निऩ्ऱवर्गळाऩ वॆऩ्ऱबडि। इमैयवर्दम्, अरिबुवुडैय।
ऎऩ कार्गळुडैय ऎऩ्ऱबडि तिरुवुरु।ङ्गळाऩ सङ्गळै।इङ्गुदमक्कु Aतिराऩ ऎङ्गळुडैय त्तै तिरुवुरुवॆऩ्ऱु
त्तुAत्तदु अवर्गळुम्
रॆऩ्गिऱ इव्वागत्तै निऩैत्तुच्चॊऩ्ऩबडि, वेऱु, तऩित्तऩिये। ऎण्णुम्बोदु,
अक्कुम्बोदु। i सॊल्लुगिऱ HTVङ्गैप्पारादे इवर्गळैत्तऩित्तऩिये Adराग अरिक्कुम्बोदॆऩ्ऱबडि। ओरुरुवुम्, ऒरु॥।
(सा।x) - पग iva sळि। इवर् पारुरुविलिऩा पारुरुविलि अबुबुजिः उरुविल्, ३६ - पार्, ओरिसिः - नीर्, ऎ। ऎरि
Tarifa :काल्, a१४ः विसुम्बुम्, क। आगि ।ः पल्वेऱु समयमुमाय् ऎfa
परन्दु निऩ्ऱ, सिऩ ताऩ्ऩारिऩ् ऎ एरुरुविल्, अfa । मूवरुमे ऎऩ निऩ्ऱ वु ag
रिर्। इमैयवर्दम् अरिबुणर्। तिरुवुरु रिसु॥।
(सा।ऎ)ऩिगळ्। पण्णिऩ त४ः। आऴ्वार्, त९१९ः पुगडीर्ः अरुळिच् चॆय्दार्,
Hasa: निऱुत्ति इरुवरैक् कऴित्तु, afAk॥।
(सा।स) पार्, रिसिः पारुरुविले, अरिसिA। नीर्, ऎऩ्। ऎरि अरिसुः, काल्, ऎदुः॥।
।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३८१]]
ईरित्त पुर्स्साऩ ऒरुवऩै “मुगिलुरुवम् ऎम्मडि कळुरुव” मॆऩ्ऱु निणित्तार्॥।
य
(सा।ऎ) कळैनिऱुत्ति। तऩ् तिरुवुरु। इवर्गळ् तङ्गळुडैय साङ्गळै अळित्तु ऎत्तु। ऒरुरुवम्बॊऩ्ऩुरुवम्, वाऩ ऒरुवऩुडैय कप्पॊऩ्ऩुत्कॊत्त ;ऒऩ्ऱु सॆन्दी ऩुडैय अरगर् सिवन्द अरिबोऩ्ऱ कळ्। ऒऩ्ऱुमागडलुरुवमॊत्तु निऩ्ऱ वुणाविऩुडैय
कत्तु कॊत्तु निऩ्ऱदु - इप्पडिप्पट्ट मुव्वुरुवम् कण्डबोदु, इम्मूऩ्ऱु कात्तैयुम् पुरिक्कुम् पोदु - त्ताले यिरुवरैक् कऴित्तु पुळिबुगात्ताले पुळि त्तुप्पार्क्कुम्बोदु ऎऩ्ऱबडि ऒऩ्ऱांसोदि, अवऱ्ऱिल् वैत्तुक्कॊण्डु ऒऩ्ऱेयाम् सोदियॊरुवऩे।१४०
:ळ्॥।
त्तिले ङ्गळाऩ
(सा।) SACR। पॊऩ्ऩुरुवम्, पॊऩ्ऩिऩ् सम्। कणित्तिळ् ९४f१q४
णङ्गळुम्बण्णुगैक्कु युमायिरुक्किऱाप्पोलोविऩुडैय रि मायिरुक्कु मॆऩ्ऱबडि। ऒऩ्ऱु सॆन्दी, ऒरु ऎळच् चिवन्द अरिसि पोले यिरुक्कुम्। अरिच्चसि (१६) मायिरुक्किऱाप्पोले ऩुडैयमायिरुक्कु मॆऩ्ऱबडि। ऒऩ्ऱु मागडलुरुवम्। ऒरु पुणिवु मायिरुक्कुम्। सम्बोल Hऩुडैय अबुदमाय् सळिबुगाबु पूगमायिरुक्कु मॆऩ्ऱबडि। ऒत्तु निऩ्ऱ, सेर्न्दु निऩ्ऱ। अवर्गळुडैयङ्गळोड सेर्न्दु निऩ्ऱ वॆऩ्ऱबडि। इव्विडङ्गळुक्किप्पडि अक्षि मॆऩ्ऩुमिडम् पॆरिय वाच्चाऩ् पिळ्ळै काणलाम्। मूवुरुवम्, मूऩ्ऱु Hङ्गळैयुम् कण्डबोदु, VAŪङ्गळैयुम् कूट्टिक्कॊण्डु HHÜङ्गळॆल्लात्तालुम् अक्कुम् पोदॆऩ्ऱबडि। आम् सोदि ऒऩ्ऱु,समाऩ स् ऒऩ्ऱु। ऎरित्तुक्कुम् ३कमुम्युम् वरिदियुमाऩ स् ऒऩ्ऱे। मऱ्ऱिरण्डुम् अऩ्ऱॆऩ्ऱबडि। मुगिलुरुवन्दाऩे, HugT ऎमे। ऎम्मडिगळुरुवम्, अर्गळ्। अन्द पुरिवरिबुत्त पुरिAस्साऩदु ऎ ऩाऩAवुः पुरियॆऩ्ऱबडि। मूवुरुवङ्गण्ड पोदॊऩ्ऱाम् सोदियॆऩ्गिऱ त्तिऩ् त्ताले इप्पाट्टु निqqkमाग वेण्डावो ऎऩ्ऱु रि त्तु अदु
आऴ्वार्क्कु मल्लामैयालुम् कणoaत्तालुङ्गूडामैयाल् ऒ इप्पाट्टु qaqa Au॥।
पुणि
पुक्
(सा।ए) वेऱॆण्णुम्बोदु, पक्पुरि - ओरुरुवम् मुगवु कऴिवुगळ्। पॊऩ्ऩुरुवम् णि सार्। ऒऩ्ऱुसॆन्दी पक्करिक्कळ् - ऒऩ्ऱुमागडलुरुवम् महाविष्णुरूपं, महा समुद्र सदृशं - ए तेन सृष्टि स्थिति संहाररूपा व्यापारास्तदुपयुक्ता गुणाश्चविवक्षिताः। ऒत्तुऩिऩ्ऱ मूवुरुवम् कण्डबोदु, सरि
प्ा
[[६]]
सिबर् सॆसर्ः पुfna - ऒऩ्ऱांसोदि “A ऋतेतमेकं पुरुषं वासुदेवंसनातन” मित्युक्तप्रकारेण नित्यज्योती॥।
(स।fई) ऎम्मडिगळुरुवम्
अऩ् मुगिलुरुवम्,
पु॥। (स।च्) ऎम्मडिगळुरुवम् पुरिबुर् रगः। मुगिलु रुवम् पुबुगार्॥।
[[३८२]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूरूप विशेष कुंल २००LW परमपुरुष
६० सर्ववेदसारभूत प्रणव प्रतिपाद्य
सर्ववेद प्रतिपाद्य परतत्व “@u
मूऩ्ऱुमात्तिरै युळ्ळॆऴ
(सा।दी) ज्योति। ढाळा ज्योतिv @orm परिशेषिकं QLD।
परञ्ज्योतिivGQUITOLDq-B६TIT
ऩवऩुडैय काम्मु किलुरुवन्दाऩे, इङ्ङऩम् कागबुबुबुगऩॆऩ्ऱु Aरिवित्ताराय्त्तु
Q५ श्यामळरूप देवतै सर्व वेदसार प्रणवप्रतिपाद्य
po
Arung@jmming रूपेत्यादि)। रूपविशेषं, श्यामळरूपं। सर्ववेद प्रतिपाद्य LDITI परतत्वं प्रणवप्रतिपाद्यङ्ग - त्यादि। सकलवेदमूल Lo
jopw, गिरामस्म्येक मक्षरQLD। प्रणवं कुण्डी त्रिमात्रैulgi Crumbug - “ओमित्येतं त्रिमात्र” Quormula Cu त्रि॥।
(सा।स्वा) परQLDTळान्ना Guorg। नारायणानु वाकादि प्रमाण परामर्श
परदेवतैWITTE
Tus प्रमाणानुसन्धान
रुद्रादिकलनाuyió परतत्व
निष्कर्षिलं
। प्रमाणानुसन्धान कृ
Gunmulg। नील मेघ वर्ण
पुरुषा
/
GCom? अथर्व शिखादि प्रमाण risin
?
रूप POLIC सर्व वेद
प्रतिपाद्या परतत्व Dj प्रमाण शकला ना अन्यपर (i) नागा सर्ववेद
प्रतिपाद्यळा ढा ङ्ग॰nळकं(ण) नियामक
m। Dig रूपेत्यादि। @rig परम
पुरुष शब्द निर्देशß “युःपुनरेतं त्रिमात्रेणो मित्यने नैवाक्षरेण परम पुरुष मभिध्यायीत” ढाङ्गळील श्रुति विवक्षिल। सर्ववेद सारभूतमान
LDQ&iguq। “यः पुनरेत” Glory श्रुति सिद्धिलंल अन्यळा ) ढाळाण्ठी
की कुङ्किं तात्पर्य परम पुरुषं प्रणव प्रतिपाद्या ढाळान Lq माळा नीलमेघ वर्णाळा सिद्धिकण्ठ
विल्लैये यॆऩ्ऱु रियामैक्काग इङ्गु पॆरियाऴ्वार् पासुरम्द्तदु। इदुअन्द
श्रुतिकं उपब्रह्मणup। Quis श्रुति वर्णा परम पुरुष प्रणव प्रतिपाद्यत्वं सिद्धिकं
ढाङ्गलं नियामक
५। (मित्यादि।
नीलमेघ
सर्व वेद प्रतिपाद्य छा
सी। “यद्वेदा दौस्व रः प्रोक्तः "
ढाङ्गळीmuqw सकल वेद मूल। @jom Gujr। “गिरामस्म्यैक मक्षरं”॥।
(सा।प्र) रूपमेकं Tool & Coupon अस्मत्स्वामिन श्श्रीमन्नारायण स्यैवरूपं।
काळमेघश्यामलं। सांसारिक श्रमहर मित्यर्थः। Q१। उभौनेत्युक्त्वा। @jop Gwgirl, “यद्वेदादौस्वरः प्रोक्तः” इत्युक्तस्य वेदमूल भूतस्य प्रणवस्य। । Lo
Quri “यः पुनरेतन्त्रिमात्रेण ओमित्यनेन परमपुरुषमभिध्यायीते” त्युक्त प्रकारेण॥। (सा।वि) u gopuLDIT
की
CoinDUTT NOT DIG सकल वेद मूलभूत मेकमक्षरं प्रणवं की २@your ri, मात्रात्रयं। अन्तर्गतं कृत्वा “यः पुनरेतं त्रिमात्रेणोमित्यनेनैवाक्षरेण परमपुरुषमभिध्यायीत॥।
(सा।स) Poon इत्यादि अन्त रुज्जृम्भित नादशिरस्क विमात्र प्रणवेन वेदमूलभूतेन जलधिव॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३८३]]
- वाङ्गि वेलैवण्णऩै मेवुदिरागिल्” ऎऩ्ऱुबॆरियाऴ्वा ररुळिच्चॆय्दार् ऎत्तिल् रिबुः पुरि पुऩ्ऩुक्कु र् ओदिऩबडियैनिऩैत्तु॥॥ (सा।ऎ) ४१७माग - वाङ्गि, ३ रित्तुक्कॊण्डु - ३पुर् [वाग त्तुगॊण्डु ऎऩ्गै यागवुमाम्। वेलैवण्णऩै, uafaqaayauraमाऩ
Hffणत्तै। मेवुदि रागिल्, qkaa यॆऩ्ऱु अप्पीरागिल् ऎऩ्गै। इङ्गे ४४ऴुदवु ऩॆऩ्गैया लिप्पासुरम् ‘‘q: yaka fङ्ग q४gqसरि” ऎऩ्गिऱ मॆऩ्ऱु सरि - पॆरियाऴ्वारुम् पुत्तिल् qkded पुग आरियै ळि रत्ता रॆऩ्गिऱार्। पुत्तिरिऩयाल्। पुसत्तिल्
" ऎणिबु” ऎऩ्ऱु रिऩ्बुःपुरिवु कत्त पुगऴुवुऩुक्कु ‘“पूऩ् पुऩ मॆऩ्ऱु कीऴऩुवागक्तिल् सॊऩ्ऩ पूऩुक्कु॥॥
(सा।स) ऎऩ्गिऱ Hत्तै। मूऩ्ऱुमात्तिरै, अबुवुमाग। उळ्ळॆऴ, वॆळियिले केळामल् त्तुक्कुळ्ळे ताऩे यॆऴुम्बडियाग। ३९र्वाग वॆऩ्ऱबडि। वाङ्गि, उच्चरित्तुक्कॊण्डु। वेलैवण्णऩै, अन्द uafaऩाऩ - साणिऩै। मेवुदिरागिल् समाग प्पीरागिलॆऩ्ऱबडि। इप्पडि ९४मुवुऩे da मॆऩ्ऱाऴ्वार्गळ् रित्तार् कॆळॆऩ्ऱदु कूडुमो? अप्पोदु मूऩ्ऱान्दिरुवन्दादियिल् “तिरुक्कण्डे” ऩॆऩ्ऱु पुरिसिक्कै यालुम् “सार् वुनमक्कु” ऎऩ्गिऱ पाट्टिले ये नमक्कुम् < कळिक्कैयालुम् इवळे पु<वुमॆऩ्ऱु fरिक्कैयालत्तोडु यादो वॆऩ्ऩ अन्द ३पुदसप्पुगळुक्कु मरुळिच्चॆय्गिऱार्। रियाल्। वादयोदिऩ । तिरुक्कण्डेऩॆऩ्ऱु ३९ करित्तु रि इवळुक्कु GRP सॊल्लवन्ददऩ्ऱु। आरीरियिलेयु मॆऩ्ऱु तॊडङ्गि
ऎवुणवु” ऎऩ्ऱु काऩाऩ ४ पूवुऩुक्कु fपुः पुरिरिवु कत्ताले cal-kaर् सॊल्लि यिरुक्कै याले यिङ्गु मत्तैच् चॊल्लवन्ददत्तऩै। इङ्ङऩऩ्ऱागिल् अवऩुक्कु पुरिमुम् इवळुक्कु पुऩिऩ वु मुम् सॊल्लुगिऱ अन्द करिक्कु मॆऩ्ऱु करुत्तु। सार्वुम् नमक्कॆऩ्गिऱ पुमुम् मिवळे युम् सॊल्लवन्ददऩ्ऱु। इप्पाट्टिले सक्करत् ताऩिऩरि याले ४४मुवुऩैयुम् सॊल्लि यिरुक्कैयाले इबु कळिरुवरैयुम् सॊल्लवन्द तॆऩ्ऱु करुत्तु॥।
(सा।) - वेलैवण्णऩै मेवुदिरागिल्,
नप्रणवेनध्यायथचेत्। ननुभवद्भिश्श्रियः-पतित्व चिह्नेनकिल देवता विशेष निर्णयः कृत : - सतुदिव्यसूरि भिर्नोक्त इत्यव्राह तैत्तिरीयत्तिलित्यादिना “ह्रीश्चते लक्ष्मीश्चपत्न्या” वितिवाक्ये श्रुतां महापुरुषस्य लक्ष्मीपतित्वकृतां व्यावृत्तिमभि सन्धायेत्यर्थः॥।
(स।fa) कलगबH:। वेलैवण्णऩै, श्रीर्। मेवुदिरागिल्
- सरिवुगुसिऩाग-अबुत्तिलिऩ्।
रियोदिऩबडियैनिऩैत्तु, “पुऩ्॥
[[३८४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
- “तिरुक्कण्डेऩ् पॊऩ्-मेऩिगण्डेऩ्” ऎऩ्ऱु ३९तमित्तु “सार्वु नमक्कु” ऎऩ्गिऱ पाट्टिले॥। (सा।) ऎरिणिवुरिमऩ पडियैयॆऩ्गै। तिरुक्कण्डेऩ्बॊऩ्मेऩिकण्डेऩ् यॆऩ्ऩाऴिवण्णऩ्बाल्, ऎऩक्कु याय्ऩाऩ त्तिऩ्बक्कलिल् इप्पोदु पिराट्टियैमुन्दरक्कण्डेऩ्। अऩर् “अरिसि” मॆऩ्ऩ वुग त्तैक्कण्डेऩ्। ३ तिरुक्कैगळिल् तिङ्गळैक्कण्डे ऩॆऩ्ऱु HGFHत्तै पुदरिबुत्तु मुडिविल् सार्वु नमक्कॆऩ्ऱु मॆऩ्गिऱ पाट्टिल् तण्डुऴाय्त्तार् वाऴ्वरैमार्बऩ्, कुळिर्न्ददिरुत्तुऴायैयुडैय रिक्कु मदाय् पुळिमोऩ तिरुमार्बै युडैय Hऩुम्। वण्डामरै नॆडुङ्गण्, Au॥।
॥।
(स।) तिरुक्कण्डेऩ्, यैक्कण्डेऩ्। पॊऩ्-मेऩिगण्डेऩ्, इवळुक्कु Aसमाऩऩुडैय युबुरॊत्तैक्कण्डेऩ्। सार्वु नमक्कॆऩ्गिऱबाट्टावदु सार्वुनमक्कॆऩ्ऱुम् सक्करत्ताऩ्, तण्डुऴाय्त्तार् वाऴ्वरैमार्बऩ्-, ताऩ्मुयङ्गुम् कारार्न्द वाऩमरुमिऩ्ऩि मैक्कुम्, वण्डामरै नॆडुङ्गण् तेऩमरुम्बूमेल् तिरु। ३q: सक्करत्ताऩ्, पुदत्तै युडैयवऩाऩ-इदु ४४ पूऩ्ऩुक्कु म्तण्डुऴाय्त्तार् वाऴ् ओरिरि सळ् मालैवाऴुगिऱ तिरुमेऩि सत्ताऩ सिञ्जाबुरिल्गळ् पवुग४रिवु माय्क्कॊण्डु ऎरिक्किऱ वुमाऩ वॆऩ्ऱबडि - वरैमार्बऩ्
सऩि तमोऩ JH स्सैयुडैयवऩाऩ ४४कऩ् ताऩ् मुयङ्गुम्, इप्पडिप्पट्टवऩ्-ताऩुम् सरि क्कुम्बडि यिरुक्कु मवळाऩ
[[६६]]
[[९९]]
ऎ मॆऩ्ऩुम्बडि यिऱे अवऩिरुप्पदु - इङ्गिप्पडि सॊरिवर् सॊऩ्ऩदुबिराट्टि नमक्कुÀयुमाऩदुऩुम् ताऩुङ्गूड वेयॊऴियदाऩ् HIā तऩित्तऩ् ऱॆऩ्ऱु ऎऩप्पिक्कैक्काग - कार्, नीलमाऩ - आर्न्द ३५त्ताऩ। वाऩ्, पुत्तिले - अमरुम्, अमर्न्दिरुक्किऱ - मिऩ्, तादु - इमैक्कुम् माम्बडि यिरुक्किऱ ९४ पुरुषवक्षस्थितैurroor ला कान्तिwn बृहत्तर नीलमेघ स्थिरविद्युत्तुतिरोहित प्रकाश Lomolg अत्युज्वलै याऩ वॆऩ्ऱबडि - इदु तिरुवुक्कु forर्। वण्डामरै, वण्। माऩ - तामरै aiiq म्बोलिरुक्किऱ - नॆडुङ्गण्, ३वु ऎङ्गळैयुडैवळाऩ॥। (सा।V) तिरुक्कण्डेऩ्, “अबुदावूर् सारु पुरिबुर् तुाऩ” कगऩ् का
पॊऩ् मेऩिगण् डेऩ्, अय्बु<aq ४ सार्वु नमक्कॆऩ्ऱुम् सक्करत्ताऩ्-तण्डुऴाय्त्तार् वाऴ्वरैमार् पऩिदि, असाग पुरियुः a naya: - ताऩ्मुयङ्गुम् प भूतोपि यथामुह्येत्तथावर्तमाना। “नजीवेयं क्षणमपि विनातामसि तेणा” मित्युक्तप्रकारेणेतिभावः कारार्न्दवाऩ, पुऩ् अरुमिऩ्, ऎदु इमैक्कुम् वण्डामरै नॆडुङ्गण्
-काs A Hq - तेऩ मरुम्॥। (सा।fa) ऎदार् ऎरिबुऩर् पॊऩ्मेऩि कण्डेऩ् मूऩियुऩ॥।
(सा।ī) of ayरिसा freerush origear पॊऩ्मेऩि कण्डेऩ्, मूरिबु॥।
९परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३८५]]
स राऩ नमक्कु प्पॆरियबिराट्टियारुडऩे इरुन्दॆऩ्ऱु म्ऒक्क प्परि किऩ्ऱ) प्परि माऱुगिऱविवऩै यॊऴियKमुम्मिल्लै। इरारिरिगळे सरण्यरुम् ऎऩ्ऱु रिसिक्कप्पट्टदु॥।
(सा)याऩ। तेऩमरुम् पूमेल्दिरु,
याऩ कबुरिबुष्पत्तिल् ऎरिक्कुमवळाऩ पिराट्टियुम्। नमक्कॆऩ्ऱुम्, ३९यिलुम् ३९४यिलुम्। सार्वु,
याऩमुम् युमुम् वेऱिल्लै यॆऩ्गै। परिगिऩ्ऱ ७४ पादिक्किऩ्ऱ वॆऩ्गै। इव्अवुत्तै॥।
(सा।ई) तेऩमरुम्बूमेल् तिरु। पुविka aise yऩ्बुरि ऎरिक्किऱ पिराट्टि - ऎऩ्ऱुम्, आबत्तुळ्ळ पोदोडु, इल्लाद पोदोडु वासियऱ H कळत्तिलु मॆऩ्ऱबडि। नमक्कु। प्रति ओराऩ नमक्कु, सार्वु। ३९ाजिर् कायुम् D मॆऩ्ऱबडि। कीऴ्वुरिऩप्पित्त पडिये
ऩुन्दाऩुमाग इरुवरु ङ्गूड, नमक्कु युरुम् रु मॆऩ्ऱु । इप्पाट्टिलिन्द अ ऎऩैक्कुप् पॆरिय वाच्चाऩ्बिळ्ळै त्तोडु facuमिल्लै। अङ्गु अवुत्तु मुवु कावु कळिगयिल्लामैयालुम्, अाबित्तुळ्ळ पोदोडिल्लाद पोदोडु वासियऱ पिराट्टि अळवु मॆऩ्गैयाले इप्पाट्टु पूवु hika ४१९ मऩ्ऱॆऩ्ऱु तोऱ्ऱुगैयालुम्
[[६]]
त्तिल् Rसमाऩ अडिबुरिक्कैयालुम् अव्विड मिन्द अऩ्ऩैक्कु अUमिऱे। इप्पडि इरिगळे ळरुम्रु मॆऩ्ऱु सार्वु नमक्कॆऩ्गिऱ पाट्टुक्कु सायमाग ऩ्यै युम् ऎळ्गळिल् साऩोडु ४ मागच्चॊऩ्ऩदु कूडुमो? “g कऩि ऩ् क ऎऩ्बु” रिबुगळिले पुळिवुगळुम्, “तामरैयाळ् केळ्वऩ् ऒरुवऩैये नोक्कुमुणर्वु” ङ्गळिले आऴ्वार्गळु मॊरुवऩैये ऩागच्चॊल्लुगिऱ तोडु यादो? मऱ्ऱ कळिऱ् काट्टिल् अवुरिञ्जराऩ
ररुम्,
मऱ्ऱैयाऴ्वार्गळिऱ्काट्टिल् अबुरिरि्सराऩ नम्माऴ्वारुम् इत् ेबुर्गळिरुवरैयुम् ४ मागवरुळिच्चॆय्गैयाले इङ्गु सत्त ईऎङ्गळुक्कुम् इप्पडिये १९ कॊळ्ळ वेण्डुगैयाल् अवुईऩङ्गळ् “ऩ् " टॆऩ्गिऱबडिये पुऩिवुरिगवुवु पुङ्गळा मॆऩ्ऩिल् इवर्गळ् अप्पडि अरियराऩ पडियॆङ्ङऩे? इरुवरैयुम्॥।
(सा।ऎ) पूमेल् तिरु, पुळिस<पु ऎरिया
racicqle< faqq aeri Aaरिक्काागबुवुविः पॆरि यबिराट्टियारुडऩे इरुन्दॆऩ्ऱुम् ऒक्कप्परि माऱुगि
प्रधानादिव्यापारान्कुर्वन्तं नारायणं। एवं श्रियः पतेः परत्वं “देवता पारमार्थ्यञ्च यथावद्वेत्स्यते भवा” निति पुलस्त्य
लि <aa॥।
(सा।fa) Ti। पॆरियबिराट्टियारुडऩे इरुन्दॆऩ्ऱुम् ऒक्कप्परिमाऱुगिऱ इवऩै ऒऴिय,वु
वुसा। ऎऩ्ऱु ३तरिचित्तु सार्वु नमक्कॆऩ्ऩु ऎऩ्गिऱ पाट्टिलेरुम् रुम्, ऎऩ्ऱु रिसिक्कप्॥।
(सा।च्) fरक् a। सार्वु, । ऎऩ्ऱु मॊक्कप्परि माऱुगिऱ इवऩै यॊऴिय,
[[३८६]]
मूशव्वर्थलं विष्यति”
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
“देवता पारमार्थ्यञ्च यथावद्वेत्स्यतेभवान् । पुलत्स्येन यदुक्तन्ते सर्वथैतद्भ पुलस्त्यवसिष्ठ वरप्रसाद परदेवता पारमार्थ्यज्ञान (powermi Guru “तस्मैनमोमुनिवरायपराशराय” न आदरिgworm श्रीपराशर ब्रह्मर्षि “देवतिर्यङ्गनुष्येषुपुन्नामाभगवान्हरिः । स्त्रीनाम्नीलक्ष्मीर्मैत्रेय नानयो र्विद्यतेपरं”॥।
(ना।दी) श्रीपराशरब्रह्मर्षिui सच्छिष्यकं उपदेशिला। @र्थ इत्यादि। देवतापारमार्थ्यञ्च ढाङ्ग पुलस्त्यवरप्रसादम्। पुलस्त्येनयदुक्तQLD वसिष्ठवरप्रसादम्। Quw pg@luri, yaroußgmi @misual Quormन्वयं। देवतिर्यगिति। देवतिर्यङ्गनुष्येषु जगत्सुQurns। पुमान् सर्वोपि भगवान् हरिः, हरेर्विभूतिभूत इत्यर्थः। स्त्रीनाम्नी, सर्वा स्त्रियो लक्ष्म्याविभूतिः। अतोऽनयो र्लक्ष्मीहर्योः। परं, श्रेष्ठं। वस्तुनविद्यते ६७६०१६०५। श्री विशिष्ट Co॥।
(सा।स्वा) @aisi समप्रधानons अनु? गा उत्तरी- Qui। शव्वर्थ इत्यादिवाक्यद्वय m। देवतापारमार्थ्यञ्च ढाङ्ग की। “पुलस्त्येन यदुक्त QILDढङ्ग की। वसिष्ठ वाक्यं” पुलस्त्येत्यादि। २५ “पुलस्त्य वसिष्ठवर प्रसादलब्ध परदेवता पारमार्थ्य ज्ञानवतो भगवतः पराशरा” म्राकील भाष्यं प्रत्यभि ज्ञापित Liour
भाष्यकार आद
gi। पुलस्त्यादि वरप्रसाद लब्धदेवता
रिलं। सूचितील। wi, पारमार्थ्य ज्ञान pibhii पूर्वा चार्य का आदरिलsuji oj ऋषि मं अन्यान्नी♚q Quit अभ्यर्हित Qom । ब्रह्मर्षि निर्देशिकं । परब्रह्म साक्षात्कर्तृत्व ज्ञापनार्थं। BCA “नित्यैवैषाजगन्माता विष्णो श्श्रीरन पायिनी” । प्राप्यत्व प्रापकत्वादि सर्वावस्थैकी अनपायित्व उपक्रम “यथासर्व गतोविष्णु” रित्यादि wro @ सम प्रधान सर्वावस्थान्व यिक नाग विस्तरेण उपपादिjpg। नानयोरित्यादि। अनयोः परं; आभ्यामन्य दित्यर्थः कम्म्प्रकार argवॊऩ्ऱुमिल्लै यॆऩ्ऱबडि। इप्पडि इरुवर्क्कुम् ४कळ् सॊऩ्ऩवित्ताले Qbout परदेवतात्वं सिद्धिं प्राप्यत्वादि समप्रधान L
तॆऩ्ऱु करुत्तु। आऩा लिव्वजीत्तै॥।
(सा।प्र) ज्ञानवता श्रीपराशरेणा प्युक्तमिति प्रामाणिकतममेवेत्यभिप्रेत्याह।
अर्थjog इत्यादिना। Guru
puri अत्यन्त पूज्या यामुनाचार्याः - विस्तरेणोक्त्वा, एवं भूतस्य॥।
(सा।वि) Lीत्यन्वयः। Guri अत्यन्त श्रेष्ठभूतयामुना चार्यैः। शुक्रीqwron आदृतः, ब्रह्मर्षि, पराशरः usual विस्तरेणोक्त्वा॥।
(सा।सं) श्रियासहैवरक्षक मेनंविना Gulmi, यामुनाचार्याः। निगमित्यनेन ब्रह्मादिकारणभूत श्रीमन्नारायणस्यैवेश्वरत्वं नशङ्करादे रित्युक्त्वा नारायणविशेषणभूतायाश्श्रियोपीश्वर तत्वान्तर्गतत्वमेव। उपायत्व प्राप्यत्वादिकञ्चतस्याः पराशर पराङ्कुश प्रबन्धोपन्यसनमुखेन दृढयितुं प्रवृत्तं
नर्थलं इत्यादिवाक्यजातं ॥।
- ऎऩ्ऱु GRHREE मदिनलमरुळप्पॆऱ्ऱु
वारुम् “ऒण्डॊडियाळ्
ऎऩ्ऱरुळिच्चॆय्दार्॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३८७]]
ऩ ऩुक्कु पुळित्ताऩ्। इत्तै “मयर् वऱ :९ः” ऎऩ्गिऱबडिये H९R
नम्माऴ्
तिरुमगळुम् नीयुमेऩिलानिऱ्पक्कण्डसदिर्गण्डु”
(सा।) वुमॆऩ्ऱुम् अत्तै नम्माऴ्वाररुळिच्चॆय्दा रॆऩ्गिऱार्। इत्तै मयर् वऱऩॆऩ् याल्। ऒण्डॊडियाळिऩरिल् - ऒण्डॊडियाळाऩ तिरुमगळुम् सरिसाविऩाऩ नीयुमिरुवरुमे - निलानिऱ्प रिबु निऱ्कुम्बडि नीगण्ड तॊरु ई मुण्डु अत्तैक्कण्डु अडियेऩ्। कण्डु केट्टिऩ्॥।
(स।) मऱ्ऱ पुगगळिवरैप्पोलेवुरुमागच् चॊल्लादॊऴिवाऩे ऩॆऩ्ऱु वरऐया मैक्काग ४RHREऩरिः। इऩ४४३६कयादैयवर्गळ् वुhमागच् चॊल्ला तॊऴिन्दार्गळॆऩ्ऱु करुत्तु। इत्तै यॆऩ्ऱदु इरिगळे युरुम् ऒरु मॆऩ्गिऱ अरित्तै यॆऩ्ऱबडि। मयर् विरिवु। मयर् वऱ, मऱ। ऎऩित्तिले तॊडङ्गि ३१७ ईसमिल्लाद पडियॆऩ्गै। मदि, ईत्तैयुम्। नलम्, रियैयुम्। अरुळप्पॆऱ्ऱु, Hन्दऩ् किरुबैयाले ताऩे veif क्कप्पॆऱ्ऱॆऩ्ऱबडि। इत्ताल्मऱ्ऱैयाऴ्वार् कळिऱ्काट्टिल् अवुfरऩ् सॊऩ्ऩबडि। ९। इत्तालुम् तिरवुम् सॊल्लित्ताय्त्तु। ऒण् डॊडियाळिरिवु। ऒण्डॊडियाळ्, अऴगिय त्तैयुडै यवळाऩ। तिरुम कळुम् नीयुमे, पॆरिय पिराट्टियारुम् नीयुमे। निलानिऱ्प। निल्लानिऱ्क - उङ्गळ् अरिसात्ति लडङ्गिक्किडप्प तॊऴिय मऱ्ऱॊरु g इल्लादे नीङ्गळिरुवरुमे तीराय् निऱ्कुम्बडियॆऩ्गै कण्ड सदिर् - नीबार्त्तुवैत्त वाय्प्पु fAवुगळोडॊक्क सरिसाक्कळुक्कुम् नी असरिरियाग करिवुत्तु वैत्त मुऩि॥।
(सा।प्र) लक्ष्मी विशिष्टस्यैव “लक्ष्म्या सहहृषी केशो देव्याकारुण्य रूपया । रक्षकस्सर्वसिद्धा न्तेवेदा न्तेषुचगीयत” इत्याद्युक्तप्रकारेणोपायत्व मुपेयत्वञ्च साक्षात्कृत सर्वेश्वरै श्श्रीशठकोपैरप्युक्त मित्यभिप्रेत्याह। इत्तैमयर् वऱमदि नलमिऩो, मयर् वऱमदि नलमरुळप्पॆऱ्ऱु, q-YH। q। “॥।
(सा।fई) पुऩित्ताऩ्, ।aaaaifan fऩ् विशिष्टस्यैवेश्वरत्वादिकमितिभावः। “लक्ष्म्यासहहृषीकेशो देव्याकारुण्यरूपया । रक्षकस्सर्वसिद्धान्ते वेदान्तेषुचगीयत” इत्युक्त प्रकारेण साक्षात्कृत सर्वेश्वरै श्श्रीशठकोपैरुपायत्वमुपेयत्वञ्च श्रीविशिष्टस्यैवोक्त- ५। इत्तै ३रि। इत्तै, ३४४ऩी। आऴ्वाररुळिच्चॆय्दाk:। किऩाः मयर् वऱमदिनलम्बॆऱ्ऱु, मयर् वु, अज्ञानविपर्रयसंशयाः। अऱबु, अरियारिऩ्, नल्। पॆऱ्ऱु, ।ः ऒण्डॊडियाळिदि। Halakवुः कण्ड सदिर्गण्डु, gज्
साक्॥।
।
रि
(स।ई) मयर्वऱमदिनलमरुळप्पॆऱ्ऱ नम्माऴ्वारुम् लाभवन्मद्रक्षकोवकुळधरोपिqwnीकी श्लाघ्यवलयादिभूषितया श्रियासहतदितरविरहितस्सन्यदात्वमवस्थितोसिनदा कणां मयित्वयादृष्टाकिञ्चन्यमुखेनमद्रक्षण सामर्थ्यन्त्वयिप्रत्यक्षीकृत्य
[[३८८]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
(सा।दी) का ६०० w
IT C ६०
घ्राण veg जिह्वै
G, १६२
CSLG, त्वगिन्द्रिय♚♚।
परिभ्रमि
६६orii- पञ्चेन्द्रिय द्वारा अनुभवि siGi ऐश्वर्यसुखं नाही - दुर्ज्ञेयomi ऐश्वयपिक्षयातिशयितomi भगवत्परिपूर्णानुभवा पेक्षया क्षुद्रसुख QILD।G
Lori
LD BE Toor केवलात्मानुभवसुख -
परित्यजि - शु
परिपूर्णानुभव कुङ्किङ्काळ -२६गकी शरण wrsium Corn।
(सा।स्वा) Guruji।imu। ५०६, ५ळा साक्षात्करि - द्दम्पति mujib ईश्वर त्वेनसमप्रधान प्राप्यत्व शरण्यत्व riji समप्रधान cons च्चॊल्लित्तागिऱ तॆऩ्ऱु करुत्तु - इप्पडि इत्सबुरिगळिरुवरुम् Hमाग रॆऩ्ऱु
@ परदेवतै की श्री विष्णु पुराण वचन jog उदाहरि मुप्पत्ताऱा यिरप्पडियिलुम् “ऒण्डॊडियाळ् तिरुमगळुम् नीयुमे यॆऩ्गिऱ इदऩ् व्याख्यान♚ली ूं “नानयोर्विद्यते पर” QILD ♚s mo र्गळिऱे इङ्गुयॆ"ऩ्ऱिप्पडि यङ्गु सॊल्लप्पट्टदिऱे - इप्पडि इरुवरुम् ४ प्रधानmins परदेवतैनात की ऊँ अधिकारी सर्वावस्थै सपत्नीक अधिकारोप क्रम श्लोकीं श्रीमान्नारायणः m fiGo- यिवळैमाग इवर् तामे सॊल्लुगिऱदु afÜयादो? वॆऩ्ऩिल् अदु विरोधिwn। Trijoor Quo; हविर्विशेष अग्नी षोमादिक्षा Cum o
आत्म हविरुद्देश्यquiujpori समप्रधान मं इवळुक्कुण्डाऩ पुबुऩित्तैप्पऱ्ऱ इवळै अप्रधानons निर्देशिकं की पत्नीत्वप्रयुक्तonor पारार्थ्य आत्महविस्समर्पणादि क्रियाविशेष (६) समप्रधानतया उद्देश्यत्व विरोधं @OLDI
(सा।प्र) देविपरित्यक्तंसकलम्भुवनव्रयं । विनष्टप्रायमभवत्वयेदानींसमेधित “मित्याद्युक्तप्रकारेणश्रियोपिसर्वरक्षकत्व, सर्वफलप्रदत्व, विभुत्व, मोक्षप्रदत्वान्युक्तानि - तानिच जीवे नसम्भवन्तीति लक्ष्म्या जीवत्वं नोपपद्यते। ईश्वरत्वञ्च नोपपद्यते । श्रियो नारायणाद्भिन्नत्वे ईश्वरत्वेच” न तत्समश्चाभ्यधिकश्च दृश्यते” इत्यादि श्रुति विरोधेश्वर द्वित्वान्यतर वैयर्थ्यादि प्रसङ्गात्। अभिन्नत्वे नारायणस्यैव विष्णुवासुदेव नामान्तर वच्छ्रीरित्यपिनाम विहितं स्यात्। तथाच वस्त्वन्त रासिद्धेस्तद्वैशिष्ट्याभावात् दाम्पध्यानुपपत्याश्रियः-पतित्व चिह्नासिद्धेस्तच्छब्दवाच्यत्व मात्रस्य सर्वव्रसम्भवाद्देवता विशेषासिद्धिरिति शङ्कायां” ईश्वरीं सर्वभूतानां। श्रियंलोकेदेवजुष्टामुदारां। श्रियंवसाना अमृतत्वमायन्। कामवत्सामृतं दुहाने” तिश्रुतावुक्तेःश्रीपाञ्चरावेच-
“सामऋग्यजुर्मयीं देवीं वेदगर्भाम्मनस्विनीम् । लोकेशेषविभूतीनाङ्कारणयन्नि रीक्षण” मिति मङ्कणसंहितोक्तेःस्वायम्भुवेच “सर्वकामप्रदां रम्यां संसारार्णवतारिणीं । क्षिप्रप्रसादिनीं लक्ष्मींशरण्यामनुचिन्तये” दित्युक्तेः। ब्राह्मेच लक्ष्मीनाम पठने “परनिर्वाणदायिनी॥।
(सा।वि) अस्तितदृष्ट्या क्षुद्रसुखाभिलाषं परित्यज्यपरिपूर्णानुभवार्थंशरणङ्गतोस्मीत्यभिप्रायः॥। (सा।सं) त्यक्तप्रयोजनान्तर प्रापकान्तरदुराशस्सन् त्वच्चरणार विन्दे एवउपायत्वेनाश्रितोहं॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३८९]]
मूश्रन्यन्यीषय कुंलीं वक्तव्यQD६०६ चतुश्लोकीव्याख्यानी परपक्षप्रतिक्षेप पूर्वकLDINES परक्कच्चॊऩ्ऩोम्। अङ्गे कण्डुगॊळ्वदु॥।
(सा।दी) कार्यत्वकर्मवश्यत्व श्रवणाद्ब्रह्मरुद्रयोः । मायापरवशत्वाच्च भगवत्प्रेष्यभावतः ॥ शुभाश्रयत्व राहित्यात्तथासापाश्रयत्वतः । विभूतित्वाच्छरीरत्वा च्छेषत्वाच्छ्री पतिम्प्रति ॥ प्रकारत्वाज्जायमान संसारप्रददृक्त्वतः। अनुपास्यत्वतोमोक्षे विळम्ब्याप्यपटुत्वतः ॥ भगवद्रोहिसन्न्राणाऽशक्त्याक्षुद्रार्थ दानतः । तव्रापिविष्ण्वधीनत्वा त्सेव्यत्वा दप्रबुद्धकैः ॥ नानयोरैक्यसाम्यादि विष्णुना सर्वजिष्णुना । इतिजानन् पुमान् विष्णावेकान्ती मोक्ष भाग्भवेत्
(स्वा।स्वा) शास्त्र [ri
समप्रधान
॥।
का
नीना अप्रधान,
विरोध।
कार♚ल ला उपपादि नी। "
अर्थ ५००g सिद्धोपायशोधनाधि-
एक शेषित्वाश्रयquo
हविर्विशेषri]sf] अग्नाविष्णुप्रभृतिका Cum आत्म हविस्समर्पण प्रति सम्बन्धिनामुळं युवत्वादावित्यारभ्य युवयोरात्मनि भिदा दाग की pugu पत्नि कञ्छ
एकळा
कुऱैयिल्लै नित्यपतिपारार्थ्य♚$६० यागतन्त्र मुंली GLC६० पतिप्रधान Lons शास्त्र [i) उपदेश । यजमान । Lonium एक व्यपदेश
m। unmin
CB१ IIT (१
Chri porio की कं तात्पर्य” मॆऩ्ऱरुळिच्चॆय्दारिऱे। आगैयालिवळुक्कु मागाऩ् सॊल्लुमिडङ्गळिलुम् आर्थिकLDIs पत्नीत्व प्रयुक्ता प्राधान्य P।६। शाब्दions अप्राधान्यं soggi आर्थिक DIN तत्तत्क्रि यासु सम प्राधान्य
५६GG
भगवतश्शक्त्यहन्तादि रूपLDIT अचतेन तत्वLDIroqui, चेतन तत्व न अणु
विभु ईश्वरत्व Qumi, २६०० अपराधीन o द्वीप्रमाणrilsmarujii, तर्क
की पक्षा विस्तरेण प्रतिक्षेपिurg पोदु इङ्गु सगमाऩ अऩुAक्कुमो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। शीषयीत्यादि॥।
(सा।प्र) ज्योतिष्मत्यमृतावहा” इत्युक्तेरीश्वरत्वं मोक्षप्रदत्वञ्चसिद्धमेव। अथापि “ह्रीश्च ते लक्ष्मीश्च पन्त्या वितिपतिपारार्थ्यं रूपशेषत्वोक्त्या भेदावगमादीश्वरकोटित्वेपि शेषत्वादेव नारायणस्य निस्समाभ्यधिकत्वस्यापि बाधोनास्ति - भगवच्छेषत्वा देवेश्वरद्वित्व प्रसङ्गोपिनास्ति। ईश्वरीत्वे नोक्तायाश्शेषत्वा नुपपत्तिस्तु नहिवचन विरोधेन्यायः प्रवर्तते इति न्यायेन निरस्ता। लक्ष्म्यास्सर्वकारणत्वे मोक्ष प्रदत्वे चान्यतर वैयर्थ्य प्रसङ्गश्च भगवद्ज्ञानशक्तिभ्यामेव सर्वोपपत्ते र्भगवत्स्वरूपान धीनत्वं तदधीनत्व बोधक प्रमाणेनेवलक्ष्म्या मोक्षकारणत्वादि बोधकप्रमाणेननिरस्तः। अतोभगवतः श्रियः-पतित्वमुपपद्यत एवेत्यभि प्रेत्याह।
व्विषय॥ ६०ीत्यादिना ॥॥
(सा।वि) उपाय दशाया मपिलक्ष्मीवैशिष्ट्यं श्रीशठकोपसूरे रभिप्रेतमिति सिद्धं। लक्ष्म्या ईश्वरत्व साधन विषयप्रपञ्च श्चतुश्लोक्याधिकारे द्रष्टव्य इत्याह। धीषयलंलीगीति॥।
[[३९०]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
-वादियर्मऩ्ऩु न्दरुक्कच्चॆरुक्किऩ् मऱैगुलैय, च्चादुसऩङ्गळडङ्गनडुङ् गत्तऩित्तऩिये, आदियॆऩावगै॥।
(सा।सु) इरिसिगावित्तैप्पाट्टाल् सगरिगत्तरुळिच्चॆय्गिऱार्। वादियरिऩरिवु। वादियर्, रिवुगळ्। मऩ्ऩुन्दरुक्कच्चॆरुक्किल्, fKमाऩागत्ताल्। पक्पुरिऩोदॆऩ्गै। सरियुञ्जाळि। मऱैगुलैय, “iaa:” ऎऩ्गिऱबडिये सॆङ्गळ् नडुङ्गुम्बडियुम्। सादु जऩङ्गळडङ्गनडुङ्ग, परम क साङ्गळॆल्लारुम् नडुङ्गुम्बडियुमाग। तऩित्तऩिये आदियॆ ऩावगै, अदावदु, ऩ् ऩ् ऩ् पुरि वेऱे वस्तु वॆऩ्ऩादबडि॥।
(स।FAT) इन्द qaa q<४णि त्तुक्कु कीऴ्च्चॊऩ्ऩबोले सिल ऎङ्गळुम् पqi- मॆऩ्ऱुगाट्टा निऩ्ऱुगॊण्डु अम् पूत्ताले अदऩुडैय अवुर् पुत्तैयुम् रिप्पिया निऩ्ऱु कॊण्डु इन्द पु«AqiR४ऩी ऎष् णार्ः yapवु मॆऩ्गिऱार्। वादियरियोल्। वादियर्, वुगळ्। इदुक्कु त्तऩित्तऩिये आदियॊगगिऱदोडे अवुबुम्। मऩ्ऩु। वुमाऩ kमाऩ वॆऩ्ऱबडि। तरुक्कच्चॆरुक्किल् चित्ताले सरिबुवि सबर्। मऱैगुलैय, “:” ऎऩ्गिऱबडिये ऎसङ्गळ् नडुङ्गुम्बडि। सादु जऩङ्गळ्, सादु ऎाङ्गळ् - सदिबुरि सराय् सरिसिगरायिरुन्दुळ्ळ रॆऩ्ऱबडि। अडङ्ग, कार्त्स्न्येन नडुङ्गईराम्बडि। तऩित्तऩिये आदि यॆऩावगै, gaffपुगळ् तन्दामुक्कुत्तोऱ्ऱिऩ पडि वेऱेवेऱे वॆऩ्ऩादबडि। अदावदु।
पुऩ्॥।
(v) vireqq५। वादियर् मऩ्ऩु मऩ्ऩु तरुक्कच्चॆरुक्किल् मऱैगुलैयसादुसऩङ्गळडङ्ग नडुङ्ग वादियर् तऩित्तऩिये आदियॆऩावगै आरणदेशिगर् नम्बोदमरुन्दिरुमादुडऩ्निऩ्ऱ पुराणऩैये अरिस यॆऩ्ऩ सात्तिऩर्ः - वादियरिऩरि - वादियर् - alaka: मऩ्ऩु। ÑÅ - तरुक्क ऎरिः सॆरुक्कु, सिः इलिर्, ४४वुः कार् fak ऎरळ साणिारिजेविः ऎदरियर् fARE HHIङ्गणरिऩ् - कुलैगै, m:। मऱैगुलैय, कळ् सासर् मरिऩिलुगळि - सादुसऩङ्गळ्, सः अडङ्ग का
नडुङ्ग
quracy:॥
।
।
।
यु। तऩित्तऩिये पङ्ग्। आदि अङ्गळ रिAवुजिः। ऎऩावगै,
(स।fई) वादियरिदि। मऩ्ऩुदरुक्कच्चॆरुक्किऩ्,
“जग साHत् परिवुळ्” ऒग
ति। मऱैगुलैय, स। सादुसऩङ्गळ्, :।
"
en
अडङ्ग, कजी नडुङ्ग, क। तऩित्तऩिये,
(सा।सं) इत्थं श्रियः पतेरेव जगत्कारणत्व रूपम्परदेवता पारमार्थ्यं उपनिषदर्थं निर्णेतृभिः कऩसदगर्। वादियरिदि, रिसर्ga
पुगine
पाण्डित्यगर्वेण यथा वेदोबिभेति तथाच साधुजनास्सर्वे विप्रकम्पन्ते तथा रुद्रएव॥।
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[३९१]]
H-आरणदेशिगर् साऱ्ऱिऩर्, नम्बोदमरुम् तिरुमादुडऩ् निऩ्ऱ पुराणऩैये//१३//
(सा।दी) भुली, वेदान्ताचार्या शुकना ।
लीONFILÔालंrm
नम् आचार्यर्गळ्। नम्बोदमरुम् u। hb परत्वेन सर्वशास्त्रप्रसिद्धri Lal, पुष्पं - कमल
लीला मङ्कीला - अली कीलकं L - श्री। श्रीयाकी युवति -
सर्वकालpळं सर्वकं
शरण्या पुराण पुरुषा
मा♚ली, “सत्यंसत्यम्पुनस्सत्य” Gopiqui
(सा।स्वा) शिवळा परळा, इन्द्रा परनित्यादि प्रकारेण
Lor आदिजगत्कारणा परदेवतैQurm
//१३//
।
UTT)
@$
वेदानांसाधुजनानाञ्च साध्वचनि वृत्ति, दुर्विदग्ध वाद निवृत्तिuy Long @ अनिष्ट निवृत्तिs पर देवतापारमार्थ्य ज्ञान प्रयोजन GILD।
मी। वेदान्ताचार्य का
ऩा
hóआचार्यकक्षा। mió, प्रसिद्ध। लीली शब्दः प्रसिद्ध परः परत्वेन सर्व शास्त्र प्रसिद्ध OT Guruq। CLBLD, पुष्पलं की कण्डी - Cung, पुष्पं। पद्मवासिनियान Goog की आग, की युवतिCor - Borm, सर्व काल सर्वकं प्राप्य शरण्यरुuomi [B]६orm - L। ६००६०६, ब्रह्म रुद्रादिsariLIT उत्पत्यादि का
wris “त्वमादि देवः पुरुषः पुराणः” इत्यादिनी प्रसिद्ध पुरुष। मामुंली। “सत्यं सत्यं पुनस्सत्य” QILDढङ्गठी quit
ना - नीली इत्ये तत्समभि व्याहारात् QC आदि
तात्पर्य॥। ॥ १३ ॥
(सा।प्र) तथा। “हरिर्देवोहरोदेवोभास्करो देवइत्यपि । कालएवस्वधावश्चकर्म चेतिपृथक्पृथगि” त्युक्तप्रकारेण ब्रह्मरुद्रेन्द्रादयः प्रत्येकं सर्वकारणभूत परदेव तेतियथानवदेयुस्तथेत्यर्थः - शुकालीकां, “आरण्यकञ्च वेदेभ्य” इत्युक्तोप निषदुपदेष्टारोस्मदाचार्याइत्यर्थः मीणां अवोचन्, नारायण एव सर्वेषा मादिकारणमित्य वोचन्नित्यर्थःआदिशब्दः अनुषञ्ज नीयः। pib, अस्माकं। अलक, स्थितिः।
पुष्पेस्थितया। की(Cong। लक्ष्मीः। तथाविकासिकमले स्थितेत्युक्तेः कमलवासिन्या श्रियेत्यर्थः २ळा, सह। लीळा, स्थितः
IIT, पुराण पुरुषं श्रीमन्नारायण मेव सर्वेश्वरत्वेन साधयन्तीति भावः ॥१३॥ (सा।वि) दैवमेवच। काल एवस्वभावश्चकर्म चेतिपृथग्जगुरि” त्युक्तरीत्या। शुश्री, आदिकारणमिति। Guruji, वादिनः Tom। यथानवदेयुस्तथा। मां वेदान्ताना मुपदेष्टारो वादिहंसाम्बु वाहाः। ó, परत्वेन सर्वशास्त्रसिद्धः Grg, पुष्पे। अस्थितया की। लक्ष्म्या। २१६० १६१६or सहस्थितः ४००६TC, पुराण पुरुषएव। आदिरित्यनुषज्यते। कारणमिति। माली अवोचन् ॥ १३॥ (सा।सं) कारणं हिरण्यगर्भ एवकारणमित्यादिकान् यथानवदन्ति तथाउपनिषदर्थ निर्णे तारोदेशिका स्सत्यं सत्यमित्यादिनाकांस्य नादमकुर्वन् कमलोदर स्थित्यर्हमदीयश्रिया सहैव रक्षकतयास्थित पुराणपुरुष एवकारणमिति ॥ १३ ॥
[[३९२]]
मूजनपदभुवनादिस्थान
(सा।दी) ूप्परदेवतापारमार्थ्य
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
सहस्रकुण्डी
Gri। जनपदेति। अविद्ययादन्तुरे,
विषमितेस्मिन् जगति सहस्रेषु कश्चिज्जन्तुः पुमान्, परचित निगमान्तस्सन्, आचार्य प्रसादा ल्लब्धमान वेदान्त[i]sf]६) कृत बहुपरिश्रम mii। जनपदेत्यादि। जनपदः, देशः। भुवनं, लोकः। आदिशब्द स्वर्ग कैलास ब्रह्मलोकादिगृहीतं। तएवस्थानानि तेषु॥।
(सा।स्वा) परदेवतापारमार्थ्यनिश्चय । सर्वदेश सर्वकाल सर्वावस्थै लौकिक वैदिक सकल कार्य [[]]g] रक्षकान्तरान्वयi Ambug भगव देक रक्षकत्वा ध्यव सायं प्रयोजन Gluing pum यिट्टदु कूडुमो? आऴ्वार्गळैप्पोले H ार्गळायिरुप्पार् सिलर्क्किव् अध्यवसाय १८५६_gi इतर जन्तु ऊन्ना देशाधिपति प्रभृति ५० Gur (कं रक्षक पॊरुगैयाल् अन्दक्कळुक्कु इङ्गण्डदिल्लैये? अवर्गळिले सिलर् वेदान्त श्रवण ंQuppl५५५ Cguib bg देशाधिपति प्रभृतिलाu worm misbÈg रक्षक ms up unprit नाळा, आलं जन्तु कम्बी मुडैयवऩायुम् ऒरुवऩ् कत्ति लुण्डागक्काण्गैयाल् ३ Gummi - जनपदे त्यादि - लन्धि कारी OLD की प्रथमश्लोकी सङ्ग्रहीत
माळगळा अर्थ
अध्यवसाय मिल्लै
आत्मैक्य
सोपपत्ति ५LDIN &
Cumi
प्रयोगिकं wo यालुम्
अनन्य शरणत्वा वस्थांश सङ्ग्रहिß६०५५५५Q श्लोक - मुक्तिदः pig विशेष रक्षकत्व सामास्य परा गति शब्द श्लोक की लौकिकेश्वर (६) कं (ril नश्वरत्वं मामी लौकिक वैदिक सकल कार्यig रक्षकान्तरान्वय ♚ surrळी अनन्यशरणत्वावस्थै श्लोक त्तात्पर्य Loकीली जनपदः, देशः। भुवनं लोकः - आदि शब्देन अण्डं सङ्गृह्यते - जनपद भुवनान्येवस्थानानि, व्यवहार योग्य प्रदेशाः। एतेन जनप दाधिपतेर्जन पदान्तरे, भुवनाधिपतेः॥।
(सा।प्र) ननुब्रह्मरुद्रयोर्विष्णु साम्यैक्य सर्वेश्वरत्वादीनि सन्तोनाद्रियन्ते इत्युक्तं। तव्रकोहेतु रित्यव्र तयोर्मनुमान्धात्रग्नीन्द्रादि वदनित्यत्वं अज्ञत्वं चेतिवदन्नेवं रूपज्ञानस्य प्रयोजनं भगवद्रक्षकत्व ज्ञानमित्याह - जनपदभुवनादीति, अविद्यादन्तुरे जगति परिचित निगमान्तः एकोजन्तुः जनपदभुवनादि स्थानजैव्रासनस्थेष्वीश्वरेषु अनुगत निजवार्तं नश्वरेषु सत्सुश्रीसहायं गतिं पश्यतीत्यन्वयः। “अविद्याकर्मसञ्ज्ञान्या तृतीयाशक्ति” रित्याद्युक्ताऽविद्याख्य पुण्यपाप रूपकर्मणा विषम विपाकेन निम्नोन्नते स्वामि भृत्यभावेन स्थितेचेतनवर्गे - भाग्यशालीकश्चि द्वेदान्तेषु वेदान्त व्याख्यान भूत भाष्यादौच परिशीलनेन श्रियः-पति व्यतिरिक्तानां भुवना द्याधिपत्य सूचक॥।
(सा।वि) “मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद्यतति सिद्धये । यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मां वेत्तितत्वतः’ इति परदेवतापारमार्थ्य वेदिनोदौर्लभ्यं वदन् तद्ज्ञानस्य तदाश्रयण प्रयोजन मित्याह। जनपदेति। जनपदोदेशः। भुवनं, लोकः। आदिशब्देन त्रैलोक्यं ब्रह्माण्डञ्च गृह्यते। धान्येवस्थानानि॥।
(सा।स) श्रुतवेदान्तेष्वप्येवम्परदेवतापारमार्थ्य ज्ञानवानधिकारीदुर्लभ इत्याह - जनपदेति। जनपदन्नगरं, भुवनं, मण्डलं। आदिपदाद्द्रहिरण्य गर्भादि स्थानग्रहणं, जनपदादिरूपस्थानेषु॥।
[[२६]]
परदेवतापारमार्थ्याधिकारः
[[१५०]]
[[३९३]]
मूजैव्रासनस्थे ष्वनुगतनिजवार्तं नश्वरेष्वीश्वरेषु । परिचितनिगमान्तःः पश्यति श्रीसहायं॥। (सा।दी) जैव्रासनानि, सिह्मासन। तेषुतिष्ठन्तीतितत्स्थाः तेष्वीश्वरेषु, देशाधिपतिलोकाधिपतित्रैलोक्याधिपतिषु। अनु, स्वनाशानन्तरं गता, नष्टा। निजवार्ता, स्वीयकथा यस्मिन्कर्मणि। यद्वा, अनुवृत्तानिजकथा यस्मिन्कर्मणि। कथा वशेषमित्यर्थः तथा नश्वरेषु, नाशशीलेषुसत्सु - श्रीसहायं॥।
I
(सा।स्वा) भुवनान्तरे, अण्डाधिपतेरण्डान्तरे, च व्यवहारसामर्थ्यन्नास्तीतिद्योतनात्तत्तदैश्वर्यस्यात्यन्त परिमितत्वं व्यज्यते । तेषुस्थानेषु जैव्रासनानि, प्रशासितृत्वापादनार्हाण्यासनानि। अव्रासनस्य जैव्रत्वोक्त्या @iis@कञ्छ प्रशासि तृत्व मधिकार लाभ प्रयुक्त का Curऊं की स्वाभाविक Lom व्यञ्जित की। अनुगता, निजवार्ता - स्वकीय कथा यस्मिन्कर्मणि - jib कथै (GTJBL अनुमरण Lori पोम्बडि रा यॊऴिन्दबिऩ्बॆऩ्ऱबडि - अवर्गळ् कवुक्कुङ्गूड यिल्लै
Quorm♚ल यान्ना कम्मुनान्ना ईश्वरत्व अति स्वल्पकालवर्ति Qworm कील। ब्रह्मादिzL ईश्वरत्वं किञ्चि दुत्कृष्ट देशाधिपति प्रभृति s सहपाठ♚$ “कोमज्जतो” Gorm न्याय अत्यल्प कालवर्तित्वादिनी की ६०
- लं अत्यन्त परिमितत्वादि दोष [COL
Guru Gurmi व्यञ्जितकी वासियिल्लै यॆऩ्ऱुम् निरूपणकञ्छ अनन्य शरणत्वा ध्यवसाय
अन्य (poorLIGILD
/ वेदान्त श्रवणpping
शङ्कावारणार्थं परचितेत्युक्तिः - वेदान्त श्रवणमात्र Luniऊं शं
- चिर परिश्रम (POLunisG
२०१८ - लोकलङ्की । ।
सङ्ग LCom?
LTT Curr
Gum
अफ्रী
आक परिचय
pri - एकः
P@LumiŠg लंलङ्ग अळं पश्यतीति - ढाङ्क कण्ठ २६० LITॐ ॐ ॐ ॥ ॥ [B]rporm] &लं । पश्य ढाळाळी वर्तमान निर्देश ॥।
(स।प्र) श्लाघ्यासनाद्यधितिष्ठतामत एवेश्वरत्वशङ्कास्पदानां ब्रह्मरुद्रादीनाञ्जनपदाद्यधिपतिवत् “नामापिनश्रूयत” इत्युक्त प्रकारेण तेषां विनाशस्याप्यति चिरकालान्तरिततया तत्कथापि यथाविनश्येत्तथानाशं दृष्ट्वा तेषा मपिसृष्टिस्थिति संहारकारकं श्रियः-पतिमेव स्वस्यरक्षकं जानातीत्यर्थः जनपदं - ततोधिकं भुवनं आदियस्य तथोक्तं । त्रिभुवन चतुर्दश भुवनादिरादि शब्दार्थः - तादृशेषु॥।
(सा।वि) तेषां जैव्रासनानि, तत्सम्बधिसिह्मासनानि। तव्रतिष्ठन्तीति तत्स्थाः। तदधिकारिणः देशसिह्मासनस्थाराजानः, भुवनसिह्मासनस्थाश्च क्रवर्तिनः, त्रैलोक्यसिह्मासनस्था इन्द्रादयः, अण्डाधिपतयश्चतुर्मुखाः, तेषु । आविद्या दन्तुरे, कर्मपरवशविषमिते जगति। अनुगतनिजवार्तं, नष्ट निजवार्तं। “नामापिनश्रूयत’ इत्युक्तप्रकारेण कथामाव्रशेषोपि यथानस्यात्तथेत्यर्थः। नश्वरेषु, विनाश शीलतया प्रतिपन्नेषुसत्सु। एकोजन्तुः, भाग्यवानेकश्चेतनः “प्राणीतु चेतनोजन्मी जन्तुजन्य शरीरिण” इति निघण्डुः। परिचितनिगमान्तः, “श्रोतव्योमन्तव्य” इति शास्त्रजन्य तत्व ज्ञानस्सन्। श्रीसहायं, श्रीविशिष्टं॥।
(सा।स) तत्तदधिपोहमि तिजैव्रासनस्थेषु वीरासनादि साम्राज्यासनादिसमालम्ब्यजितम्मयेत्यास्थि तेषु ईश्वरेषु नश्वरेषु सत्स्वप्य विद्याबलात्तानेवपरत्वेन सर्वेपिपश्यन्ति, परिचित निगमान्तेष्वष्येक एव॥।
[[९]]
[[३९४]]
व्याख्यानपञ्चकसहित श्रीमद्रहस्यव्रयसारे
मूजगतिगतिमविद्यादन्तुरे जन्तुरेकः ।
इति श्रीकवितार्किक सिह्मस्य सर्वतन्त्र स्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य वेदान्ताचार्यस्य
कृतिषु श्रीमद्रहस्यव्रयसारे परदेवता पारमार्थ्याधिकारष्षष्ठः ॥
श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ॥
(सा।दी) श्रियः-पतिन्नारायणमेव। गतिम्पश्यति, सर्वस्मात्परत्वेनप्राप्यम्प्रापकञ्चनिश्चिन्वन्तिा ॥५६॥
इति श्री सारदीपिकायां परदेवता पारमार्थ्याधिकारष्षष्ठः ॥
(सा।स्वा) अर्थ♚ली अनुभव प्रमाण GIL, कालव्रयळं अर्थमा ल अनुवृत्तिum - वेदान्तपरिचय GLDQLD की कङ्क २१ ऩुक्के यॊऴियमऱ्ऱप्पेर्क्किल्लादॊऴिवाऩेऩॆऩ्ऱु तिरित्तु यामैक्काग वरुळिच् QFulprit। अविद्यादन्तुरेजगतीति - अविद्याव्र विद्याविरोधि प्राचीनङ्कर्म - दन्तुरं, निम्नोन्नतं। बहुविध न्यूनाधिक भावा पन्नकर्मयुक्ते जगतीत्यर्थः तथाच लोकलङ्की विरोधिकर्म प्राचुर्यQUITळा कक्षा तिरळागैयालुम् अन्द fiu कसिङ्गऴिन्दवर्गळ्अāk रागैयालु मिवर्गळुक्
विरोधि smbu opping कीलकं ॥ ५६ ॥
इति श्रीसारास्वादिन्यां परदेवता पारमार्थ्याधिकारष्षष्ठः ॥
वा
(सा।प्र) स्थानेषु इद मनेनजितमितिज्ञान हेतुभूतेषु आसनेषु अवस्थि तेष्वित्यर्थः। अनुगतनिजवार्तं, अनुगता नष्टानिजावार्ता स्व विषयोवृत्तान्तो यथा भवतितथेत्यर्थः ॥ ५७ ॥
इति श्री सारप्रकाशिकायां परदेवता पारमार्थ्याधिकारष्षष्ठः ॥
(सा।वि) नश्वरब्रह्मरुद्रादिकारणं नित्यभूतं। गतिं, उपायं। पश्यति, ब्रह्मादीन्वार्तामात्र सहितं च सर्वान्जानन् श्रीसहाय मेवोपायत्वेनजानातीत्यर्थः। अव्रजनपद भुवनग्रहणन्दृष्टान्तार्थं - यथानाशशीलतया प्रत्यक्ष प्रमितान् राज्ञश्चक्रवर्तिन श्चोपायत्वेन नाश्रय तितथा “नब्रह्मानेशान” इत्यादि वाक्यैर्नश्वरतया प्रतिपन्नान् ब्रह्मरुद्रादी नप्युपायत्वेननाश्रयतीत्यर्थः ॥५८॥
इति श्रीसारविवरिण्यां परदेवतापारमार्थ्याधिकारष्षष्ठः ॥
(सा।सं) श्रीसहायं नारायणं प्रापकं प्राप्यञ्चपश्यतीत्यर्थः ॥ ५८ ॥
इति श्री सारप्रकाशिकासङ्ग्रहे परदेवता पारमार्थ्याधिकारष्षष्ठः ॥