श्रियैनमः
श्रीमतेरामानुजायनमः
श्रीमते निगमान्त महादेशिकायनमः
तत्त्वत्रयाधिकारः ॥
मूलंप्रकृत्यात्म
(सा।दी।) प्रकृत्यात्म भ्रमस्याथ स्वतन्त्रात्म भ्रमस्य च । विरोधिनो निवृत्यर्थं तत्वत्रयनिरूपणं ।
॥।
[[१९५]]
अर्थ पञ्चकpó अनुसन्धेय कङ्क अली प्राप्यप्राप्तृ विरोधि रूपचिदचिदीश्व॥
सम्बन्ध pii अर्थ पञ्चक(primiअर्थं लीप
(सा।स्वा।) मुमुक्षुकं रहस्यत्रयी
Colorq oor कृळচএ♚। ८nQGuorr? तत्वत्रयमात्र उपदेशिg/iGump सम्प्रदायjp विरोधिwng? तत्वत्रय विशेषिलं उपदेशिकं की ल
लं Lo♚लीyonosun विरोधी षडर्थ निरूपणादेव त देकदेशतत्त्वत्रय विशेषितं। ज्ञात
कण्ठ लन्त्तत्वत्रयमात्र कृणी उप
माऩालु
देशिकं मं प्रयोजन (CP CLIT? प्राप्यत्वप्राप्तृत्वाद्याकार[i] निरूपित LD #चिदचिदीश्वर ८६०ाअन्योन्यविभाजकोपाधि विशेष तदवान्तरभेदल प्रयोजन QILD) वुपाधिविशेषा तदवान्तर भेदली।
॥।
(सा।प्र।) पूर्वाधिकारे तत्पूर्वाधिकारे चार्थपञ्चकस्य सम्बन्धस्य च मुमुक्षुभिः प्राधान्येन ज्ञातव्यत्वमुक्तं । तन्मुमुक्षुभिरवश्यज्ञातव्यतया तत्वत्रय प्रतिपादकानां “पृथगात्मानं प्रेरितारं च मत्वा, भोक्ता भोग्यं प्रेरितारं च मत्वा जुष्टस्ततस्तेनामृतत्वमेती"त्यादि श्रुतीनां तदनुरोधिनां सम्प्रदायप्रवर्तकाचार्य वाक्यानां च विरुद्धमित्यत्रालौकिकश्रेयस्साधनेषु क्वाचित्कप्रवृत्ते रपि प्रतिबन्धकतया देहात्मभ्रमस्यातिक्रूरत्वात्स्वतन्त्रात्म भ्रमस्य निरीश्वर भ्रमस्य च “योन्यथासन्तमात्मानमन्यथा प्रतिपद्यते । किं तेन न कृतं पापं चोरेणात्मापहारिणा। विद्याचोरो गुरुद्रोही वेदेश्वरविदूषकः । त एते बहुपाप्मानस्सद्यो दण्ड्या इति श्रुति।’ रित्यादिभिरत्यन्त बाधकत्वोक्तेश्च भोक्तेत्यादि ॥।
[[९९]]
(सा।वि।) ननु अर्थपञ्चकं शेषशेषिभावेन सह ज्ञातव्यं चेत्पूर्वाचार्यैस्तत्वत्रयस्य ज्ञातव्यत्वोपदेशकथनं श्रुतिषु तत्वत्रयमात्रविभागकथनं च विरुध्यत इत्याशङ्क्य प्रकृत्यात्मभ्रमादि निवृत्ति ॥।
(सा।सं।) इत्थं सम्बन्धेन सह ज्ञातव्येप्यर्थषट्के भोक्तृभोग्यमित्यादिरूपतत्वत्रयविवेकादमृतत्वप्राप्तिपरश्रुतेः को विषयः तथा विवेकस्य वा किम्फलमिति जिज्ञासायामधिकारान्तर मारभमाणः
[[१९६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंभ्रान्तिर्गळति चिदचिल्लक्षणधिया तथा जीवेशैक्यप्रभृति कलहन्तद्विभजनात् ।
(सा।दी।) की तत्वत्रयमात्र विशेषि अवश्यज्ञातव्यत्वेन निगम ११ ६ ना विभजि । रित्तदुक्कुम् करुत्तैक्काट्टा निऩ्ऱुगॊण्डु आरिरिसॊऩ्ऩऩ्ऩदॆऩ्ऱु दर्शि कंळी प्रकृतीति। प्रथमं चिदचि लक्षणज्ञान विभागं सिद्धिकं@sumr प्रकृति देहादिनीं आत्म भ्रान्तिmob। Nugu जीवेशैक्य प्रभृतिकलहः, जीवेशयोरैक्यभ्रान्ति ं प्रभृतिशब्दकृ स्वतन्त्रात्मनिरीश्वरवाद रुचि@। तद्विभजनात्। जीवेश्वjisकञ्छ लक्षण विभागं सिद्धिकं।
(सा।स्वा।) HTT?
प्रयोजनomibulq।u९g/कं निबन्धनं? अधिकार
उदाहरिqwशास्त्रर्थपञ्चकरूपेण
प्रयोजनI LILL
“प्राप्यस्य ब्रह्मणो रूप" मित्यादिuns तत्वत्रय विभजिऊं ऊं छ
२०ÈQFuuß
कै
प्रमाण[HD]L_T? इत्यादि चोद्य[i]](@अधिकार @jog सङ्ग्रहिñश्री। प्रकृतीत्यादि। प्रकृतौ, देहेन्द्रियादि रूपायामात्मत्वभ्रान्तिरित्यर्थः । गळति, यत्नान्तरंविना स्वयमेवोन्मूलिता भवति। प्रभृतिशब्देनानीश्वरत्वसङ्ग्रहः। जीवेशैक्यप्रभृतिविषयेकलहः, विवादः। कलह इत्युक्त्या एतन्मूलभूतभ्रमस्य पण्डितम्मन्यगतत्वेन पामरगतदेहात्मभ्रमापेक्षया कृछ्रनिवर्त्यत्वं द्योत्यते - एवं वैषम्यसत्वादेव तथेत्यतिदेशः - तद्विभजनात्, जीवेशयोरन्योन्य वैधर्म्येण विविच्य ॥। (सा।प्र।) श्रुतीनां सम्प्रदायप्रवर्तकाचार्योक्तीनां चातिक्रूरभ्रमाणां झडिति निवर्तनं प्रयोजनमिति तथा प्युपदेशस्सम्भाव्यत इति न विरोध इत्यभिप्रयन् तादृशभ्रमत्रयनिवर्तनप्रकारमाह । प्रकृत्यात्मभ्रान्ति रित्यादिना । प्रकृत्यात्मभ्रान्तिश्चिदचिल्लक्षणधिया गळति । जीवेशैक्यप्रभृतिकलहस्तद्विभजनात्तथा। अतोऽक्षतधियो भोक्ता भोग्यं तदुभयनियन्तेति निगमैर्विभक्तं तत्वत्रयं नः उपदिशन्तीत्यन्वयः । प्रकृत्यात्मभ्रान्तिः। “निर्वाणमय एवायमात्मा ज्ञानमयोमलः । दुःखाज्ञानमला धर्माः प्रकृतेस्तेन चात्मन” इत्यादिषु प्रकृतिशब्दस्य देहेप्रयोगाद्देहात्मभ्रान्तिरित्यर्थः । यद्वा, केषाञ्चिच्छरीराणां पाञ्चभौतिकत्वात्केषाञ्चित्पार्थिवत्वादन्येषा माप्यत्वादपरेषां तैजसत्वात्पुनश्च केषाञ्चिद्वायवीयत्वात्केषाञ्चित् जीवानां भूतसूक्ष्ममात्र ॥
॥।
(सा।वि।) रूपप्रयोजनवशाद्विशिष्य ज्ञातव्यत्वोपदेशपरतया न विरोध इत्यभिप्रेत्यार्थपञ्चकान्तर्गत तत्वत्रयं विशिष्य प्रतिपादयिषुश्श्रोतृबुद्धिसौकर्याय श्लोकेन सङ्गृह्णाति। प्रकृत्यात्मेति । चिदचिल्लक्षणधिया, चिदचितो र्लक्षणज्ञानेन - प्रकृत्यात्मभ्रान्तिः, प्रकृतिपरिणामरूपदेह एवात्मेति भ्रान्तिः - गळति, निवर्तते - अयं भावः। चितो लक्षणं ज्ञानाश्रयत्वं; अचितो लक्षणं ज्ञानरहितत्वं तथा च ज्ञानरहितत्वविशिष्ट प्रकृतिपरिणामरूप देहस्य ज्ञानाश्रयत्वलक्षणात्मात्मत्वं कथं ? विरुद्धत्वादिति व्यावर्तकधर्मदर्शनेन तद्भान्तिर्निवर्तत इति । तथा, तद्विभजनात्, जीवेश्वरयोर्विभजनात् द्वासुपर्णा सयुजे” त्यादिश्रुतिषु कर्मफलभोक्तृत्व तदभोक्तृत्वादि विरुद्धधर्मपुरस्कारेण विभागकथनात् जीवेशयोरेक्यमित्यादि कलहः गळतीति सम्बन्धः । प्रभृतिशब्देन निरीश्वरवादादि सङ्ग्रहः ।
॥।
(सा।सं।) प्रतिपाद्यं सङ्गृह्णाति। प्रकृत्यात्मेति । प्रथमतस्तत्त्वं चिदचिच्चेति लक्षणतो विभज्य ज्ञाते प्रकृत्यात्म
तत्त्वत्रयाधिकारः
मूलंअतो भोक्ता भोग्यं तदुभयनियन्तेति निगमैर्विभक्तं
[[१९७]]
(सा।दी।) अतः, एतत्सिध्यर्थं । निगमैः, उपनिष। भोक्ता भोग्यं तदुभय नियन्तेति। “भोक्ता भोग्यं प्रेरितारं च मत्वा" ढाङ्ग विभक्तं। अर्थपञ्चकं विभजिLL/Qत्तत्वत्रयjog (सा।स्वा।) कथनात् - पण्डितम्मन्यगतत्वेन वैषम्यसत्वेपि दृढतरप्रमाणैर्जीवेशयोर्वैधर्म्यनिरूपणे सति भ्रममूलंः पण्डितम्मन्यकलहोपि पामरभ्रमनिर्विशेषङ्गळतीति भावः - अतः, एतत्सिध्यर्थं - उक्तभ्रान्त्यादि निवृत्त्यर्थमिति यावत् - प्रयोजनेहेतुत्वविवक्षया तसिल् प्रत्ययः - भोक्तेत्यादि - Qig “भोक्ता भोग्यं प्रेरितारं च मत्वा" इत्यादि श्रुतिना विवक्षिता - तत्वत्रय रू
(सा।प्र।) सम्बन्धानां तथैक्यभ्रमवत्वाच्चैवमादि नानाविध भ्रम विषयाणां सर्वेषां च प्राकृतत्वात्सर्वसङ्ग्रहार्थं प्रकृतिशब्देन देहात्मभ्रमविषयस्य निर्देशः । गळति, नश्यति । चिल्लक्षणधिया ज्ञानाश्रयत्वं स्वस्मै भासमानत्व मित्यादि - अचिल्लक्षणधिया ज्ञानानाश्रयत्वं परस्मा एव भासमानत्वं, बन्धकसत्वाश्रयत्वं, प्रकृतित्वं, प्रथम विषमविकारत्वं, महत्वं, इन्द्रियोपादानत्वं, सात्त्विकाहङ्कारत्वं, शब्दतन्मात्रोपादानत्वं, भूतादित्वं, सात्त्विक तामसव्यतिरिक्ताव्यवहितमहद्विकारत्वं, राजसाहङ्कारत्वं, रूपादिषु पञ्चसुमध्ये शब्दमात्राश्रयत्वमाकाशत्वं, शब्दस्पर्शमात्राश्रयत्वं, वायुत्वं, उष्णस्पर्शवत्त्वं तेजस्त्वं, शीतस्पर्शवत्त्वं अप्त्वं, गन्धवत्त्वं पृथिवीत्वं। तत्तद्भूतसूक्ष्मावस्थात्वं तत्तन्मात्रत्वं, कलाद्याकृतित्वं कालत्वमित्याद्यपि लक्षणधिया वेत्यर्थः। तथेत्यादि। जीवस्येशस्य चैक्यविषयः । कलहः, विवादः । जीवो ब्रह्मणो भिन्नाभिन्न इति विवादो जीवेशवैपरीत्यविवादादिश्च प्रभृति शब्दार्थः । तद्विभजनात्। एते विवादा जीवेश्वरयोर्विभागेन लक्षणानां प्रदर्शनात्तथा गळन्तीत्यर्थः । स्वतो लक्ष्मीशेषत्वे सति चेतनत्वं, अणुत्वे सति चेतनत्वं, चेतनत्वे सति स्वतोलक्ष्मीनियाम्यत्वमित्यादीनि जीवलक्षणानि। कर्मवश्यत्वं दुःखित्वं सङ्कुचितज्ञानत्वमित्यादीनि बद्धलक्षणानि। सुकृत दुष्कृतयोर्निश्शेष निवृत्तावाविर्भूत स्वरूपत्वं, प्रकृतिपरवशत्वे सति निश्शेषतन्निवृत्तिमत्त्वमित्यादीनि मुक्तलक्षणानि। अनाद्याविर्भूतस्वरूपत्वे सति लक्ष्मीपरतपन्त्रत्वं, अणुत्वेसत्यनाद्याविर्भूत भगवदनुभवत्वमित्यादीनि नित्यलक्षणानि। विभुत्वे सति चेतनत्वं, अनन्याधीनत्वं, निरुपाधिकशेषित्वं, निरुपाधिकनियन्तृत्व मित्यादीनीश्वरलक्षणानि । एवंरूपाणि लक्षणान्यूह्यानीति भावः । एवंविधलक्षणलक्षिततया चेतनाना मीश्वरस्यच ज्ञाने अतस्मिंस्तद्बुध्यात्मकप्रकृत्यात्मभ्रमस्वतन्त्रात्मभ्रमो निरीश्वरात्मभ्रमश्च कदापि न स्या द्विशेषदर्शनस्य स्थितत्वादिति भावः । अतः, यतो विभज्य लक्षणोक्त्या संसर्गाग्रहमूलभ्रमस्सर्वोपि निवर्तते। अतो, हेतोः, भोक्तेत्यादिना “भोक्ता भोग्यं ॥।
(सा।वि।) अतः, देहात्मभ्रमनिवृत्यादिरूपप्रयोजनवशात्, भोक्ता जीवः। भोग्यं प्रकृतिः। तदुभयनियन्ता, जीवप्रकृतिप्रेरक ईश्वर इति निगमैर्विभक्तं “भोक्ता भोग्यं प्रेरितारं च मत्वे” त्यादि श्रुतिभिर्विभज्य ॥। (सा।सं।) भ्रमो निवर्तते । तत्र चिच्च जीव ईश्वरश्चेति लक्षणतो विभज्य ज्ञाते तयोरैक्यभ्रमोपि निव॥।
[[१९८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
अर्थं कङ्क Qu♚ एकदेशा
मूलंनस्तत्वत्रयमुपदिशन्त्यक्षतधियः ॥११॥
सम्बन्धpळं अर्थपञ्चक
तत्वत्रय मुं
(सा।दी।) अक्षतधियः, सर्यज्ञ आचार्य ना। नः, D। उपदेना ॥१४॥
प्रश्न। सम्बन्धमित्यादि।
Q श्लोकाभिप्राय
(सा।स्वा।) पेणापि विभाग प्रमाणं ८१४६०७१९
सम्प्रदायं
नः, ढाळाळी
अर्थ पञ्चक
तत्वत्रयसम्प्रदाय (pi (अवश्योपादेयQ/LD/५ - अक्षतधियः,
@ommon क्षोभ्य ज्ञान आचार्यश्री ॥१४॥
शनी मंळाळा चोद्य(१६) षडर्थसम्प्रदायस्य तत्वत्रयसम्प्रदाय विरोधचोद्य मुं सोपपत्तिकDIBBILL
अकं अत्तर pri। सम्बन्धमित्यादि। विशेषिñu Con Co &@vस्सम्प्रदाय []]] ऊं अन्योन्य
एकदेशमिति। @g/उपपत्तिसूचनं । एकदेशLDT इतर ॥ ८५६१अनावश्यक विरोधoring कुं। विशेषिकं । न चिदचिदीश्वर १८६०
&ğÖ।•
ढाढणम्।
॥
॥।
(सा।प्र।) प्रेरितारं च मत्वे” त्यादिश्रुतिः स्मारिता । प्रेरितारमिति पदं तदुभयनियन्तेति व्याख्यातं । अणुत्वे सति भोक्तृत्वं जीवलक्षणं । भोग्यतैकशेषत्व मचिल्लक्षणं। निरुपाधिकनियन्तृत्वमीश्वरलक्षणञ्चास्यां श्रुतौ विवक्षितं । अक्षतधियः, तादृशभ्रमानाघ्रातबुद्धयः । भोक्तृभोग्य नियन्तृरूपेण वेदान्तैर्विभक्तं चिदचिदीश्वर रूपं तत्वत्रयं। स्वयमेतादृशज्ञानवत्तया भ्रमादिगन्धरहिता आचार्या अस्माकमपि पूर्वोक्तभ्रमनिवृत्तये उपदिशनत। एवंविध भ्रमोत्पत्तिप्रतिबन्धकत्वशक्तियुक्तभचेतनिर्णयो यथा भवेत्तथोपदिशन्तीत्यर्थः ॥१५॥
षडर्थ सङ्क्षेपादिष्वर्थपञ्चकेन सह सम्बन्धस्य ज्ञातव्यत्वसमर्थनात्तदनुसारेण स्वयमपि तेषां ज्ञातव्यत्वमुक्त्वा तत्वत्रयमात्र निरूपणस्याप्यामुष्मिक पुरुषार्थसाधन प्रवृत्ति प्रतिबन्धक देहात्म भ्रमस्यात्यन्त बाधकत्वात्स्वतन्त्रात्मभ्रमस्य निरीश्वरत्वभ्रमस्य च “योन्यथासन्तमात्मानमन्यथा प्रतिपद्यते। किं तेन न कृतं पापं चोरेणात्मापहारिणा। विद्याचोरो गुरुद्रोही वेदेश्वरविदूषकः। त एते बहुपाप्मानस्सद्योदण्ड्या इति श्रुति’ रित्यादिभिरत्यन्तबाधकत्वोक्तेश्च तेषां भ्रमाणां झडिति निवर्तनं प्रयोजनमित्येतत्प्रश्नपूर्वकमाह। सम्बन्ध अर्थ (सा।वि।) प्रतिपादितं तत्वत्रयं अक्षतधियः कुतर्काप्रतिहतमतयोस्मदाचार्या उपदिशति यद्यपि पूर्वत्रेश्वर शेषत्वादयो निरूपिताः - तथापि तेषां चिदचिदीश्वर स्वरूपानिरूणे असिद्धि शङ्काग्रस्ततया भ्रम निरासकत्वानुपपत्तेः लक्षणप्रमाणाभ्यां तत्वत्रय निरूपणे सति विशेष दर्शनाद्भमनिवृत्तिसम्भवाद्विशिष्योपदेश आवश्यक इति भावः ॥११॥
॥।
श्लोकार्थमेव प्रश्न पूर्वकमुपपादयति । सम्बन्ध (pubइत्यादिना। अर्थं muq।कण्ठ (सा।सं।) तन्ते - अतः इत्थं भ्रम निवृत्तये - तत्वानां लक्षणतो विभज्य ज्ञेयत्वात् । अक्षतधियः, उक्तभ्रमाभिहति रहितबुद्धयः ॥ १४ ॥
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[१९९]]
४-वुक्कु ऎत्तऱिय वेणुमॆऩ्ऱु ऩीर्गळ्३त्तुप्पोरुगैक्कडि यॆऩ्ऩॆऩ्ऩिल्, अदुक्कडि पदवुम्ामुम् इदुक्कुमाऩ युमागिऱ ४afaRiAकळैमुऱ्पडक्कऴिक्क VIHमागै। इत्तैनिऩैत्तु उदवुवु
furर कवुत्ताले॥।
(सा।ऎ।) इदुक्कु, मुऱ्पड, मऱ्ऱैयर्गळुडैय पुRत्तुक्कु मुऩ्ऩेयॆऩ्गै। ॥। (सा।७) अवुरिङ्गबुरिऩङ्गळालुम् aakA Eङ्गळालुम् ऎलरिऎत्तॆऩ्ऱबडि।
त्तुप्पोरु
कैक्किइदुक्कडिसॊल्लाविट्टा ल्इत्त्तै ऎरित्तऱिगिऱ माट्टामैयालिव् पुस मागादॆऩ्ऱु करुत्तु। इत्तालिव्कत्तुल् यॆऩ्ऱदाय्त्तु।
पडिये यङ्गु मुमॆऩ्ऩवेण्डियिरुक्क इप्पडिच्चॊल्लुवाऩे ऩॆऩ्ऱाल्? । इव्विरण्डु मिगत्तिले वु पुत्तालुम् रित्तालुम् सरिवुऩङ्गळ्। इवैगळै ऒगङ्गळाक्कुगैक्काग इङ्गु H *पुमॆऩ्ऱबडि Achत्तदु। इदुक्कु, पुत्तुक्कु। saare scanfanthaiqq:। अदावदु ऩिल्लैयॆऩ्गिऱ सiHTमुम्; अवऩुण्डाऩालुम् पुऩोडु पगऩॆऩ्गिऱ
४मुम्; इवैगळ् yagnAवुत्तुक्कुम् Aarमागैयाले इप्पुअङ्गळिल् पिऱक्कुम् ईयुम्, पुai यॆऩ्ऱु करुत्तु। इदु कत्तिल् मागाविट्टालुम् कलहशब्दलं सूचितं । महाविरोधीति । देहात्मभ्रमस्य पारलौकिक सर्वपुरुषार्थप्रवृत्तिप्रतिबन्धकत्वात्स्व- ४४ fourपुः। मुऱ्पड, पुऩि त्तैक्कॊण्डु HRyजि रिवुगळिलेऩ्गळैक् कऴिप्पदऱ्कु मुऱ्पडवॆऩ्ऱबडि।HIHमागै, ईरमागै। इन्दरिऩ्गळैक्कऴिक्क HTHमागैयिदुक्कु Aaruमागैयालिन्द पुत्तै यिप्पडि A ऎत्तऱिगै ९७१९समाग माट्टुमॆऩ्ऱु करुत्तु। इत्ताल्iकळ् कळिङ्गळै यऱिगैक्कागवे इत्तै
ऎगबुरिलिगळाले ऎरित्तु मुऱ्पडवऱियवेण्डुगैयाल् इगरण्डुम् पुऩिऩबु - कङ्गळागैयाले
fARTHमिल्लै यॆऩ्ऱदाय्त्तु। इत्तुक्कु XHIUTमागच् चॊऩ्ऩ आर्गळिले “CHA” ऎऩ्गैयालेā सॊल्लुगिऱदॊऴिय रवुर् स स Aai करिवुमॆऩ्गिऱ सॊल्लविल्लैयेयॆऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्। इत्तैनिऩैत्तिfल्। इङ्गु तर्बु ॥।
[[६६]]
[[९९]]
(सा।७) ७ऩगमु म्ऩे! मुऱ्पडक्कऴिक्क VIHमागै, एवुबु सबुरिः (सा।fa।)
ऎlaaagर्गळ्,
aff।fu
पुजिः । रषर् पुरिaff-४-४
त्तुप्पोरुगैक्कु, उपदेष्टुं प्रवृत्तेः अडि, Hi। ऎऩ्ऩॆऩ्ऩिल्, f पुळिबुगळै, पुaर्। मुऱ्पड, रवुर्। कऴिक्कै, fAki Hमागै, farrulere HA ईः। इत्तैनिऩैत्तु, पू (सा।च्) अडि,
Aai अदुक्कु, anifaqeereq। अदुक्कुअडि ३ मुऱ्पडक्कऴिक्क, HH मगै : इत्तै निऩैत्तु, पुद ४ A
[[२००]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंशास्त्रतत्व विवेकला। शील, अचेतनापरार्था च नित्या सततविक्रिया।
(सा।दी।) @jmmm।त्यादि, CP♚। शनी तत्वत्रय स्वरूप CLDO गा @prit। @uppत्यादि। अचेतना परार्था चेत्यादि । अचेतना, ज्ञानशून्या। परार्था, पर (सा।स्वा।) न्ता कण्ठ (६) कण्ठ रूप - @ig श्रुति) विवक्षित Dior परस्पर व्यावृत्ताकारं । अन्य भोक्तृत्वं । सर्वेश्वर सर्वप्रेरकत्वळीङ्गाल भोक्तृत्व (pb, भोग्यत्व pii, जीवेश्वर
मा भोक्तृत्वनियन्तृत्व [१]
श्रुति) पूर्वापरपद
वर्थं तत्वनवनीत की
की
प्रेरिता
(@mun@ @लंल भोग्यत्वpib सर्वनियन्तृत्व। b। Qg परस्पर व्यावृत्तLDIs तत्वविवेकं Lungib पण्णुगैयालुम् शाकं दृष्टार्थत्व कल्पनं न्यायwwwwwwng पारलौकिक सर्वपुरुषार्थ प्रतिबन्धक भूत पूर्वोक्तभ्रमनिवर्तन j$ C तात्पर्यं Qक्षा ६०s उचित तद्द्वारामृतत्व साधनत्व की
श्शास्त्रri१८६५Èg]]]]। जीवेश्वर व्यतिरिक्त तत्व [१] in प्रकृति कालादि रूपेण नानाour & अङ्गीकरिßgouts (६५) कं तत्व निय॥। ८। Guor? कालादि (@LD महदादि ५० Currop प्रकृत्यवान्तर भेदQILD) अपसिद्धान्त LIST? अवान्तर भेदी ६ं) जीवेश्वर तत्वान्तर्गत LDIOLDC तत्व सङ्ख्याधिक्यं प्रसङ्गिung? Qugu नित्य मुक्त अवान्तरभेदDDIQ, बद्धां तदवान्तर भेद Dongअप सिद्धान्त ? अवान्तर भेदा@mpईश्वराचेतनरूपतत्वद्वयान्तर्गत Lonoun तत्वसङ्ख्याधिक्यं प्रसङ्गिwmgm? प्रकृति कालादिक्षा अचेतनत्वरूपैकोपाधि एकतत्व Dog बद्धादिनां जीवत्वरूपै Gomb अनिरुद्धाकारयुक्तत्वादन्योन्यमवान्तर
कोपाधि एकतत्व
भेदा ं१८६६TOLDurragji उक्तशङ्कु m। ii अवकाश Dj Gun प्रकृति कालादिना अन्योन्याविरुद्धाकारयुक्तri१८ नाग (मुळं, बद्धादिक DIG न्योन्यमविरुद्धाकार Goog प्रमाण ril ८५ ६५ ६Öङ्ग CL_m?
वाक्यद्वय♚ला। शुक्र
उत्तर
।
त्यादि
मङ्ग। लं चिदचिदीश्वर तत्व अन्तर्गतं ढाळणी कंQ/ळंा। प्रकृतिकालादि ५६ अचेतनत्वेनैकतत्व Lori बद्धादि sir जीवत्वेनैकतत्व mulg Qत्तत्वत्रय♚ं।कण्ठनाना Gumb अन्तर्गत Long सिद्धवत्करि@mulg। परार्था, न तु स्वार्था। सतत विक्रिया, प्रळय दशायामप्यविशदसततपरिणामवत्त्वादिति भावः।
लि
(सा।प्र।) न विषयाक्रियमाणदेहादिरूपेण चक्षुषा प्रतिपन्नस्याचेतनस्य स्वरूपं प्रथममाह त्यादिना स्वभावं ♚त्यन्तेन। ६, एतत्तत्वत्रयमध्य इत्यर्थः तत्रा चेतनत्रैविध्यं दर्शयन् कालस्यापि विशेष्यतया प्रतीयमान घटपटाद्युपादानभूत प्रकृतिसन्द्भावे प्रमाणं दर्शयन् तल्लक्षणानि च सूचयति - अचेतनेत्यादिना - “गौरनाद्यन्तवती सा जनित्री ॥।
(सा।वि।) तत्व विवेकं की, तत्वविवेचनं क्रियते । शास्त्रस्थतत्वविभागकथनस्य इदमेव प्रयोजनमिति भावः। @ou ६, एतत्तत्वत्रयमध्ये। प्रकृति सद्भावे प्रमाणं अचेतना परार्था
[[१४]]
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२०१]]
मूलंत्रिगुणा कर्मिणां क्षेत्रं प्रकृते रूप मुच्यते॥ अनादि र्भगवान्कालो नान्तोस्य द्विज विद्यते। कला मुहूर्तादि मयश्चकालो न यद्विभूतेः परिणामहेतुः।
(सा।दी।) प्रयोजनैकप्रयोजना। कर्मिणां कर्मवश्यानां । क्षेत्रं भोगभूमिः। शरीरादिरूपं ।
(सा।स्वा।) क्षेत्रं शरीरं । कर्मवश्यानां महदादिपरिणाममुखेन शरीरभूतमित्यर्थः। क्षेत्र मित्यन्तानां विशेषणानां प्रकृतिरिति विशेष्यपदमध्याहर्तव्यं । प्रकृते रूपमिति वाक्यान्तरं - रूपं । स्वभावः । एवं प्रकृतेस्स्वभावस्तत्र तत्र शास्त्रेषूच्यत इत्यर्थः । अनादिरिति । कालस्यापि जगत्कारणत्वे कारणद्वित्वप्रसङ्ग परिहारार्थं भगवान्काल इति सामानाधिकरण्येन कालशरीरकत्वोक्तिः । तथाप्ययं श्लोकश्शरीरभूत कालपरः । नान्तो विद्यते। प्रकृतलयो नास्तीति श्री विष्णुचित्ताचार्यैर्व्याख्यातं । तथा च कालो महदादिवत्प्रकृति परिणामरूपो न भवतीति भावः। कला मुहूर्तेति । अनेन शुद्धसत्वस्य त्रिगुणवत्कालकाल्यत्वं नेत्युच्यते। यद्विभूतेः, यस्य भगवतश्शुद्धसत्व रूप
(सा।प्र।) भूतभाविनी। सितासिता च रक्ता च सर्वकामदुघा विभोः - पिबन्त्येनामविषमामविज्ञाताः कुमारकाः - अजामेका” मित्यादिश्रुतिरत्र विवक्षिता । अचेतनेति चेतनव्यावृत्तिः - त्रिगुणेति नित्यविभूति कालव्यावृत्तिः - परार्थेति प्रयोजनोक्तिः - सततविक्रियेति, व्यापारोक्तिः - कारणावस्थायां सदृशा विकाराः कार्यावस्थायां विशदृशा महदादयः । नित्यायाः प्रकृतेर्महदादिरूपेण विकारवचनादसत्कार्यवादनिरासो प्यभिप्रेतः। कर्मिणां क्षेत्रमिति जीवानां देहरूपेणोपयोगविशेषो दर्शितः, “इदंशरीरं कौन्तेय क्षेत्रमित्यभिधीयत” इत्युक्तेः । एतेन बन्धकसत्वाश्रयत्वं, रजोगुणाश्रयत्वं, तमोगुणाश्रयत्वमित्यादीनि लक्षणान्यभिप्रेतानि। अथ विशेषणतया प्रतीयमानकाल लक्षण सूचकं प्रमाणमाह - अनादिर्भगवानित्यादिना । कालस्यापि कारणत्वे कारणद्वित्वप्रसङ्गपरिहार्थं भगवानित्युक्तं - शरीरत्वेन विशेषणत्वाद्विशिष्टमेकमित्यर्थः “अप्युच्छिन्नास्त तस्त्वेते सर्गस्थित्यन्तसंयमा” इत्युत्तरार्धेन कालानवच्छिन्नत्वरूप कालनित्यत्वस्य सृष्टिस्थिति संहारविच्छेदहेतुत्वोक्तेः। कालस्य सर्वकार्यापेक्षया कारणत्वमर्थसिद्धमिति भावः जडत्वे सति प्रकृति परिणामनिमित्तद्रव्यं कालः - कलाकाष्ठादिव्यवहारासाधारणकारणं काल इत्यादि।
(सा।वि।) चेत्याद्युक्तं - कालसद्भावे प्रमाण मनादिर्भगवान्काल इति - कालस्य सर्वकारणत्वे कारणद्वित्वं स्यादित्याशङ्कापरिहाराय भगवानिति - कालशरीरको भगवान्कारणमिति न कारणद्वित्वमिति भावः। नित्यविभूतिसद्भावे प्रमाणमुक्तं । कलामुहूर्तादिमयश्च काल इति । तत्र नित्यविभूतौ सः, परमात्मा। कालं पचते नियमयति। तत्र, कालो न प्रभुः, कार्यभूत परिपाकं कर्तुं न क्षमते। किन्तु कालस्य स्थितिमात्र मिति भावः। स्वभावं Q&äं॰♚, स्वभाव उक्तः। तत्र अविषम सत्ताश्रयत्वमविषमरजोगुणाश्रयत्वमित्यादि प्रकृतिलक्षणानि। तत्कार्येति व्याप्तिवारणायाविषमेति । तेषां विषमसत्ताद्याश्रयत्वात्। जडत्वे सति परिणाम निमित्त द्रव्यत्वमित्यादि काललक्षणं । परिणाम ॥।
(सा।सं।) यद्विभूतेः नित्यविभूतेः, परिणामहेतुर्न स कालः । कलामुधूर्तादिमयश्चेत्यन्वयः॥
[[२०२]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंज्ञानानन्दमया लोकाः। कालं सपचते तत्र न कालस्तत्र वै प्रभुः” इत्यादि
सत्वरूप ri]८६६६०५ त्रिविधाचेतन ८६५६०L स्वभावं
मर्त्योवा। क्षरस्सर्वाणि भूतानि कूटस्थोक्षर उच्यते ।
६० त्रिगुणकाल शुद्ध
। “पुमान्न देवो न नरः । नायन्देवो न
(सा।दी।) “महाभूधान्यहङ्कार” इत्यारभ्य एतत्क्षेत्रं समासेन सविकारमुदाहृत” मिति गीतायामुक्तेः कालमिति, मोक्षधर्मवचनं । सः परमात्मा - तत्र नित्यविभूति - कालं पचते - नियमयति शुक्र - तत्र कालो न प्रभुः, स्वकार्य ११६ पाक
DILLI - केवलं सत्तैयावर्तिनं ५ Guruq। पुमानित्यादि । स्वतो देवत्वादि विशिष्ट - २/जीव (COLI सामान्य रूपं। “क्षरस्सर्वाणिभूतानि” ढाळा बद्ध विषयं । सर्वाणि भूतानि, ब्रह्मादिस्थावरान्त [[]]] - प्रकृति सम्बद्ध।१८६१६१०१क्षर शब्दवाच्य[i] ना। ज्ञानङ्क्षरि ०८। कूटस्थ इत्यादिमुक्तविषयं ।
ळ
(सा।स्वा।) विभूतेः । आनन्दमयाः आनन्द स्वरूपाः । सः - परमात्मा । तत्र - नित्यविभूतौ। पचते - कलामुहूर्तादि विकारयुक्तं करोत्येव । तथापि तत्रकालो न प्रभुः । तत्रत्यविकाराणां परसङ्कल्पविशेषमात्राधीनतया लीलाविभूतिविकारवत्कालविशेषनियमसापेक्षत्वं नास्तीत्यर्थः । त्रिविधा चेतनेति। अचेतनत्रै विध्योक्तिॐ अचेतनत्व रूपैकोपाधिum प्रकृतिकालादिना एकतत्व Gloom ज्ञापित। पुमानित्यादि। स्वतो देवत्वादिविशिष्टोनेवित्यर्थः । देवोहं सुखीत्यादि प्रत्यक्ष देह भोक्ता♚♚♚♚s अचेतनत्व भिन्न।org जीवामृतत्व (pr? Gorm शङ्किIT OLD ८०८ पुमान्न देवः । नायं देवः । ढाङ्गली वचन । देवोहमित्यादिप्रत्यक्षं लोहितः पिण्ड इत्यादि प्रत्यक्षं Guno संसर्गविशेष रूपदोष मूलruji। Q दोषमूलत्वेनान्यथासिद्ध सम्भावनै बाबाल दीपैक्यप्रत्यभिज्ञानादिअनन्यथा सिद्धप्रमाण बाधित
कुङ्कु। क्षरस्सर्वाणि भूतानीति बद्धविषयं । क्षरशब्दनिर्दिष्ट पुरुा क्षरण स्वभावप्रकृति संसृष्टब्रह्मादि स्तम्बपर्यन्त सर्वभूत [i) (C) GILDq। अक्षरशब्द निर्दिष्टः पुरुषः कूटस्थः - अचित्संसर्गवियुक्तः मुक्तात्मा। स क्वचित्संसर्गाभा ॥। (सा।प्र।) काललक्षणमिति भावः । अथ नित्यविभूते र्लक्षणमभिप्रेत्याह - ज्ञानानन्दमया इत्यादिना ज्ञानानन्दस्वरूपलोकत्वं कालनिरपेक्ष परिणामित्वमित्यादि नित्यविभूतिलक्षणमिति भावः । एवंलक्षिता चेत नैक्यभ्रमविषयभूतं जीवमाह । पुमान्न देव इत्यादिना - आद्यवचनाभ्यां चेतनसामान्याकार उक्तः । क्षर इति कर्मकृतस्वभावविकारवत्त्वं बद्ध लक्षणं - कर्माधीनज्ञानसङ्कोचविकासवत्त्वमित्यर्थः - निश्शेष निवृत्तकर्मत्वं मुक्तलक्षणं कूटस्थ इत्यत्र विवक्षितं। लक्ष्मीशेषत्वे सति नित्यासङ्कुचितज्ञान
[[१]]
(सा।वि।) निमित्तद्रव्यत्वमीश्वरेतिव्याप्तमिति जडत्वे सतीति - परिणामोपादानेतिव्याप्तिवारणाय निमित्तेति नित्यविभूतिलक्षणान्याह ज्ञानानन्दमया इति । कालनिरपेक्षत्वे सति लोकत्वं तल्लक्षणं आत्मन्यतिव्याप्तिवारणाय लोकत्वमिति - प्राकृतेतिव्याप्तिवारणाय कालनिरपेक्षेति। त्रिविधजीवस्वरूप माह - पुमान्नदेव इत्यादिना । नायं देव इति चेतनसामान्याकार उक्तः । क्षरस्सर्वाणि भूतानीति बद्ध लक्षणं । कर्माधीनज्ञानसङ्कोचविकासवत्त्वमित्यर्थः । कूटस्थ इति मुक्तविषयं । निश्शेष निवृत्त
(सा।सं।)
कूटस्थः, मुक्तः -
॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२०३]]
मागै याल्।
मूलंयद्वै पश्यन्ति सूरयः" इत्यादि ८६६० त्रिविध जीव प्रकार LL। “सर्वज्ञस्सर्व(कृत्) दृक्सर्वशक्तिर्ज्ञानबलर्धि मान् । -क्लमतन्द्रीभयक्रोधकामादिभिरसंयुतः” इत्यादि ॥। (सा।दी।) यद्वै पश्यन्तीत्यादि नित्यसिद्धविषयं “सदा पश्यति सूरयः” । प्रत्यभिज्ञात । सर्वज्ञ इत्यादि ईश्वर विषयं । सर्वं स्वरूपतस्स्वभावतश्च जानातीति सर्वज्ञः सर्वदृक्व - सर्वशक्तिः, सर्वेषु कार्येषुशक्तः। ज्ञान बलर्धिमान्, ज्ञानबलैश्वर्यादि कल्याणगुणवत्त्व मुक्त। क्लमतन्द्रीत्यादिना हेयप्रति भटत्वमुक्तं।
स्वभाव
(सा।स्वा।) वादचित्परिणामविशेषब्रह्मादिदेहासाधारणो न भवतीति कूटस्थ इत्युच्यत इति श्रीमद्गीताभाष्यं । यद्वै पश्यन्तीति नित्यविषयं । “सदा पश्यन्ति सूरय” इत्यस्य प्रत्यभिज्ञानात् । त्रिविधजीवेति । जीवत्रैविध्योक्त्या जीवत्व रूपैकोपाधिur बद्धमुक्तादि एक तत्व QILDLIदर्शित। प्रकारमित्यादि
प्रकृत्यादि)Ë(८ अचेतनत्व त्रिगुणत्वादि८६ ईश्वरकं सर्वज्ञत्वादि स्वभाव Lo&pmium बद्धत्वमुक्तत्वri१५६७ जीव
स्वभावशब्दं प्रयोगgg। जीवातिरिक्तLDI ईश्वर गङ्ग तत्व PCL? उपचितपुण्यविशेषा जीव सर्वनियन्तृत्वादि लालबाबा ईश्वर तत्व pii जीवतत्वान्तर्गत २०१८? २ पूर्वोक्त तत्त्वद्वयविरुद्धस्वभाव LII तत्वान्तर LDISCग स्वभाव
कंसं प्रमाणpoor CLI? Gujri सर्वज्ञ इत्यादि । सर्वश्चासौ ज्ञश्चेति विग्रहः। दिव्यात्मस्वरूपेकात्स्न्येन ज्ञानाश्रयत्वं ६६०१।१९। सर्वशब्देन सर्वशरीरत्व (pio, ज्ञानशब्देन चेतनत्व
@mojom। ज्ञानं साक्षात्काररूप GILD। विशेषिक g/। सर्वदृगिति। सर्वसाक्षात्कर्तेत्यर्थः। सर्वशक्तीति, सर्वपदं ज्ञानादिष्वप्यन्वेति @ging साक्षात्कार सामान्यविशेष रूपसर्वविषयQD६१m/ विशेषि। श्री विष्णुचित्तीय व्याख्यातं। असंयुतः, कालत्रयेपि सकलहेय ।
(सा।प्र।) त्वं - अणुत्वे सति नित्यासङ्कचितज्ञानत्वमित्यादि नित्यलक्षणं “यद्वै पश्यन्ति सूरय” इत्यत्र विवक्षितं - “एकान्तिनस्सदा ब्रह्मध्यायिनो योगिनो हि ये - तेषां तत्परमं स्थानं यद्वै पश्यन्ति सूरय” इत्यस्य “सदा पश्यन्ति सूरय” इति श्रुतिस्मारकत्वान्नित्यसूरिषु प्रमाणत्वमिति भावः - एवमचिज्जीवयोर्लक्षण मुक्त्वा तदुभयनियन्तुरीश्वरस्य लक्षणमभिप्रेत्याह - सर्वज्ञस्सर्वकृदित्यादिना - सर्वज्ञ इत्यनेन “कृत्स्नः प्रज्ञानघन एवे” त्यादि श्रुतिप्रक्रियया विभुस्वरूपस्य ज्ञानरूपत्वं विवक्षितं। एतेन “ईशस्सर्वस्य जगतः ईश्वरस्सर्वभूताना” मित्यादिभिस्सर्वशक्तित्वेन नियन्तृतयोक्तस्य श्रीपतेः “सत्यं ज्ञानमनन्त मित्यत्रानन्तज्ञान पदाभ्यां विवक्षितं विभुत्वे सति चेतनत्वं लक्षणं सूचितं - सर्वकृदिति च स्वेतरसमस्तव्यावृत्तिः। एतेन “यतो वा इमानी"त्यादि विवक्षितं सर्वकारणत्वं च लक्षणं सूचितं। क्लमतन्द्रीत्यादिना हेयप्रत्यनीकत्वमुक्तं - एतेन मोक्षप्रदत्वं ॥।
"
(सा।वि।) कर्मत्वं मुक्तलक्षणं “यद्वै पश्यन्ति सूरय” इति नित्यविषयं। “एकान्तिनस्सदा ब्रह्मध्यायिनो योगिनो हि ये। तेषां तत्परमं स्थान” मित्यस्य चतुर्थचरणमेतत्। अनेन “तद्विष्णोः
(सा।सं।)
क्लमः, श्रमः - तन्द्री, निद्रा।
[[२०४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
ई शेशितव्य रूपuroor तत्वत्रयम
मूलं - ६० ईश्वरस्वभाव (स्वरूप) मुपदिष्ट। [५]now “स्वाधीनत्रिविधचेतनाचेतनस्वरूपस्थितिप्रवृत्तिभेद” QILD - त्रिविध चेतन।org/ बद्धलrujii, मुक्तoruji, नित्यoruji,
॥।
ङ्ग
(सा।दी।) श्री। श्रीभाष्यकार Groom शेषं। स्वरूपस्थिति प्रवृत्तीनां भेदः स्वरूपस्थिति प्रवृत्तिभेदः। भेदशब्दं प्रत्येकं स्वरूपादि सम्बधि ऊं। त्रिविधचेतनाचेतनानां स्वरूपस्थिति प्रवृत्तिभेदः त्रिविधचेतनाचेतनस्वरूपस्थिति प्रवृत्तिभेदः। स्वाधीनः त्रिविधचेतनाचेतनस्वरूपस्थिति प्रवृत्तिभेदो यस्य सस्स्वाधीनत्रिविधचेतनाचेतनस्वरूपस्थितिप्रवृत्तिभेदः । विग्रहं। क्य♚ली (सा।स्वा।) शून्य इत्यर्थः । @pg तत्वत्रय apib तदवान्तरभेद/i][८] (ii) तद्वैधर्म्य [१८] बहुवादिविप्रति पन्नrison ९०५०suITC) तीर्थकरसम्प्रदाय १६ss प्रमाणमात्र jujon निश्चयंस कं कूडुमो? इप्पडि ऎऎङ्गळ् मूऩ्ऱॆऩ्ऱु कॊळ्ळुम्बोदु rak Hiऩ्बडियुमागादो? वॆऩ्ऩ
JfsQs&pri - ईशेशितव्येति। सेश्वरसाङ्ख्यळाई शेशितव्य भाव
तत्वत्रय jog स्वतन्त्र&ÈQFq]quई शेशितव्य रूपत्वोक्तिकं कंळलं। ल♚Göpm, तत्तल्लक्षणप्रमाण [i] BTC) परस्पर वैधर्म्येण व्यवस्थित स्वभाव Lou (ऊं की मर्या। ईशेशितव्य [i) (६) (नाना नानाप्रकार भेद ईशेशितव्य [i) चेतनाचेतन भेद नाग आवान्तर भेदpó धर्मधर्मिभेद DOLLq। तत्तद्वैधर्म्य । १८६०६७ विशेषि/ Gig &া&GLDা&ীpg]। অलङ्ग
विशेषिया श्रीभाष्यकार श्रीयामुनाचार्य (Ji स्वाधीनेत्यादि वाक्य jog wQFii sum “द्वाविमौ पुरुषौ लोके - उत्तमः पुरुषस्त्वन्यः” ढाळा त्रिविधचेतन ईश्वरअन्तर्गत गां स्वाधीनाङ्गpg।BL_mum त्रिविधचेतन junoon Quri। त्रिविधेति। @ig चेतनशब्दं गोबलीवर्द न्यायेन जीवविषयQ/LD/। त्रिविधाचेतन ॥। (सा।प्र।) लक्षणञ्च सूचितं। नन्वेवं लक्षण प्रमाणाभ्यां चिदचिदीश्वर निरूपणेप्यपहतपाप्मत्वाद्यष्ट गुणानां जीवेपि श्रवणाज्जीवेश्वरलक्षणानां परस्परासङ्कीर्णवृत्तित्वानिश्चयाद्भेदो न निर्णीतस्स्यदिति शङ्कायां तत्तदवान्तरविशेषाणां सङ्ग्रहेण प्रतिपादक श्रीभाष्यकार सूक्तिव्याख्यानमुखेन तत्तद्विशेषानस्फुटमाह।
ईशेशित व्यत्यादि महावाक्येन। एतेन वक्ष्यमाणार्थानां साम्प्रदयिकत्वं दर्शितं स्वाधीनेत्यादि वाक्यं क्रमेण व्याकरोति। त्रिविधचेतन Glycorpg। इत्यादिना॥॥
(सा।वि।) परमं पदंसदा पश्यन्ति सूरय” इति प्रत्यभिज्ञापितं। ईश्वरभिन्नत्वे सति नित्यासङ्कचितज्ञानत्वं नित्यलक्षणं। श्रीश्रीपत्योरतिव्याप्तिवारणाय ईश्वरभिन्नत्वे सतीति - मुक्तेतिव्याप्तिवारणायँ। नित्येति। बद्धेतिव्याप्तिवारणायासङ्कोचेतेति। जडेतिव्याप्तिवारणाय ज्ञानेति। ♚Gii mow, तत्त्वस्य स्थिति प्रकारं। ५०/i१६, सङ्ग्रहेण। स्वाधीनत्रिविधचेतनेत्यादि भाष्यकार श्रीसूक्ति व्याख्यानमुखेन तत्त्वत्रयं सावान्तर विभागं स्वरूपस्थितिप्रवृत्तिभिस्सह विशदयति। त्रिविधेत्यादिना। अही॥।
(सा।सं।) ल♚G Bmwww, लक्षणतस्सत्तां। &, सङ्ग्रहेण। इमामेव भाष्यकारसूक्तिं विवृणुते। त्रिविधचेतनीत्यादिना।तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२०५]]
मूलंत्रिविधाचेतन QILD स्वरूपQ/६org/! स्वासाधारणधर्म निरूपित Loon धर्मिow। स्थिति! कालान्तरानु वृत्ति। ॥ नित्यवस्तु कङ्कं नित्यैया iii। अनित्य वस्तु कंळकं ।
त्रिगुणद्रव्य, काल, शुद्धसत्व द्रव्य jio।
माऩ यै
(सा।दी।) क्रमेण पदार्थ। प्रमाण LDTTQUIT)।
॥।
(सा।स्वा।) Glosbrmg॥ “मूलप्रकृतिरविकृति” रित्यादि साङ्ख्योक्तरीत्या प्रकृतिरूपं विकृतिरूपमुभयरूपQILD६१m त्रिविधाचेतन Long तत्त्वचन्देशोक्तसम्प्रदायान्तररीत्या व्यक्ताव्यक्त काल शुद्धसत्वं सङ्गृहीत LDIN IT? Gupi। त्रिविधाचेतनमित्यादि। त्रिविधशब्दं द्वन्द्वात्पूर्वLDI६nsumC अचेतन शब्द COLD अन्वयिकQ८jg/। चेतनाचेता/i१८♚१४।६० गं स्वरूपQLD FIT? OLDING तावन्मात्रं
भिन्न Long स्वरूप चेतनाचेतनशब्दार्थमुंलीं धर्म्यंश मात्र jog Quगी) निर्विशेष प्रतीति
बुद्धिस्थons LomLG GLom? Logó धर्म
निरूपित Lori
स्वरूपQDorm] -
विशेषिकं Bur
- स्वरूपमित्यादि - धर्म्यंशमात्रं बुद्धिस्थ
बुद्धिस्थलsong धर्म्यंशल
धर्म ना स्वासाधारण Goo
स्वासाधारण धर्म निरूपणीयत्वं स्वरूपशब्दस्य प्रवृत्तिनिमित्त १६ दर्शित
♚ - शुलzump स्वासाधारण धर्म निरूपणीय Limb, निरूप्य QILD, तत्वचन्देश मङ्की, मितगद्याधिकारी स्वाधीनेत्यादिवाक्यस्थस्वरूपशब्दार्थं व्याख्यात Loui♚m। एतेनेयमपि शङ्कापास्ता। स्वरूपशब्दस्य धर्म्यंशमात्रवाचकत्वे निर्विशेषबोधकत्वप्रसङ्गः। तत्तदसाधारणधर्मविशिष्ट वाचकत्वे तेषां धर्माणामपि स्वरूपशब्दार्थत्वात्स्वरूपनिरूपकत्वं न स्यादिति। स्थितिunroug), गतिनिवृत्ति प्रवृत्ति शब्दार्थातर्भूत Diggi, मर्याल
मा
मागैयालुमिङ्गुत्तऩित्तु च्चॊल्ल वेण्डादॊऴियादो? वॆऩ्ऩवरुळिच् Glimi। स्थितिइत्यादि। @uppu, त्रिविधचेतनाचेतन १५१५६५६०L। २५५६) त्रिविध चेतनाचेतनानां स्वरूपं च स्थितिश्च प्रवृत्तिश्चेति विग्रहस्सूचितः। कालान्तरानुवृत्ति, कालान्तरसम्बन्धसन्ततिः। कालान्तर सम्बन्धश्च कालव्यतिरिक्तानां तत्तत्कालसंयोगरूपः। कालस्य तु तत्तत्कालभेदरूप इति ध्येयं। @rijG स्थिति; कालान्तरानु वृत्ति॥। Gon?
कालान्तरानुवृत्तित्वरूपाकार
क्
GILDIronommpu द्रव्यस्वरूप [[]]C) चेतनत्वाचेतनत्व, त्रिगुणत्व, कालत्वादिquo; व्यापार/rjf प्रवृत्तित्व, निवृत्तित्व, पाकत्व, यागत्वादिsir Gurooqib; परस्पर विरुद्धाकारं स्थिति मं अन्योन्यं भेदं GET IT? उत्तर मरुळिच्चॆय्गिऱार्। इदुदानिऩवु यिरुक्कुमॆऩ्ऩु मळवाले। इन्दHकळिल् वेऱॊरु विरुद्धाकारं परिच्छिन्नत्वा परिच्छिन्नत्वriji परिच्छिन्नत्वे पि तारतम्य risargji भेदं
लं। नित्यै छम्मुळं, विच्छेदरहिल ॥
ur u LIT
सा।वि।) एतस्य धर्मिणः - अनित्यवस्तु कङ्क (मङ्क, स्थितिरित्यनुषज्यते।
(सा।सं।) स्वरूपशब्दस्य व्यावर्तकाकारमात्रपरामर्शित्वभ्रमं वारयति। स्वासाधारणेति।
॥।
[[२०६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
नली,
मूलंईश्वर सङ्कल्प निवृत्तिरूपDoor व्यापार
(सा।दी।) ूं
वाक्य मुंली
वस्तु
कण्ठ, शं, प्रवृत्तिwng! प्रवृत्ति
प्रमाण प्रतिनियत पीकं ॥॥
निवृत्तिमीश्वराधीनमा ५ worm अभिप्रायं।
।
, स्वरूप स्थित्यादिनां प्रमाण प्रतिनियतं, प्रत्यक्षादि प्रमाण । क ब &LQbulquil CougL४OG GILD। असाधारण धर्म निरूपितमान धर्मिou स्वरूपQD६गालाpri। Ququit स्वरूपभेदं ॥।
(सा।स्वा।) unrui (कं। वस्तु नित्य Lonsor कालjgir सम्बन्धि कुङ्की (ऊण्ड vujpor कालान्तरानुवृलंलीuj♚कं नियामकQLDQgm शङ्कावारणार्थंईश्वरेत्याद्युक्तिः। सर्वस्य तादधीन्यं Qouß निवृत्ति GDGC१६०१४४ अङ्क प्रवृत्तिमात्र ल Qu♚GCorr? Q। प्रवृत्ति इत्यादि। प्रवृत्ति शब्दो व्यापार सामान्येपि शक्तः। निवृत्तिरप्यकरणसङ्कल्परूपत्वेन व्यापार एव। यथोक्तं मितगद्याधिकारे। “प्रवृत्ति र्व्यापारः। निवृत्तिरप्यकरणसङ्कल्परूपप्रवृत्तिविशेष” इति - भेदशब्दं स्वरूपस्थिति प्रवृत्ति५६५६०L व्यावृत्तिwww।mg व्यावर्तक धर्मjung mp@ स्वरूप स्थिति प्रवृत्ति (६५) कण्ठ व्यवस्थित १ १ ८ १ १ ० स्वरूप
व्यवस्थित [१८] नाग ६० कं Qwwwnमिति। वस्तु कङ्क बां & व्यक्तितोपि व्यवस्थितत्व
तदधीनत्वं
स्थित्यादि fी भेद शब्द
? परस्परव्यावृत्तत्वेन
तात्पर्य QIL
(Gujri @mau
स्वाधीनेत्यादि वाक्य की स्वरूपशब्द QILD
GrmQD६गळीņधी♚ल चेतनाचेतन १५६५ वर्गतोमात्र
नियामक CP CLIT?
CDGIL६१६० ऊं
स्थित्यादि ५६१ व्यवस्थित
प्रतिनियत शब्दलं
क
५। प्रमाणेति स्वरूप
ढङ्ग का प्रत्यक्षादि प्रमाण १५ ना नियामक img। परस्पर
व्यावृत्तत्वेन व्यवस्थित ri१८ ] स्वरूपस्थिति प्रवृत्ति
ज्ञापित
भेदः परस्पर व्यावृत्तस्वरूपं यस्य
परिहृत♚mi - प्रमाण
की। - ५
६० भेदशब्द ( त्तात्पर्य
स्वाधीनः त्रिविधचेतनाचेतनस्वरूपस्थितिप्रवृत्तीनां स्वरूपस्थितिप्रवृत्तीनां तदधीनत्वाभावचोद्यं नाग ६१ Com? तत्तद्वस्तु सङ्कलना
लभि
ujjig व्यवस्थापक
प्रकाशित ऊंळी व्यñलकं प्रतिव्यक्ति व्यवस्थितत्व प्रमाण ११।५६ प्रकाशितीकण्ठ ूं? वस्तु व्यावर्तक धर्म ११८६० jio
नाग प्रमाण वस्तु मात्रं
प्रकाशिsum अर्थाद्व्यवस्थापक
॥।
(सा।प्र।) तत्र जीवेश्वरयोस्स्वरूपनिरूपकधर्माणां प्रदर्शने तेषां च परस्सरासङ्कीर्णवृत्तित्वात्कृत्स्न भ्रमनिवृत्तिस्स्यादिति तयोस्स्वरूपनिरूपकधर्मान् दर्शयिष्यन् प्रथमं स्वरूपनिरूपक धर्म
(सा।वि।) सङ्कल्प । SL, सङ्कल्पानुगुणं। muji, अधिकं। की, सङ्कोचं प्राप्य च। केषा ञ्चिदधिककालस्थितिः; केषाञ्चिदल्पकालस्थिरिति भावः, स्वाधीनेत्यादिवाक्ये। वस्तु कङ्कना Commiti, प्रतिवस्तु। om, एताःस्वरूपस्थितिप्रवृत्तयः। प्रमाणप्रतिनियत पीकं (५, (सा।सं।) नली (१) मिति। अनुवृत्तैर्दीर्घ कालत्वाल्प कालत्वे उक्ते, स्वरूप स्थितिप्रवृत्यादिकं। वस्तुßा, तत्तद्वस्तुनि प्रमाण प्रतिनियतं, नियमेन धर्मिग्राहक प्रमाण ॥।
॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२०७]]
मूलंप्रमाण वस्तु कं नाकं LGC वस्तु का स्वरूप, स्वरूप निरूपक धर्मrirujii, निरूपितस्वरूपविशेषण ६० jii, व्यापार ८६uji, Bio।
(सा।दी।) BLG काळ सामान्येन धर्मयोगनियम
साधिकं की।
@ प्प्रमाण rijfत्यादि। स्वरूप निरूपकानां घटत्वादिनां निरूपितस्वरूपविशेषण, श्यामत्वादिना। Qu॥।
(सा।स्वा।) Gym♚m।m५५ऊं की व्यावर्त्य [[]]] ५६४, व्यावर्तक/१८६१८६२jii, नाना Quir& वस्तुCpm] &p?mp@gइद्धर्मकं व्यावर्तकत्वं ८०। GGLDI? धर्म कृत्स्न धर्मिस्वरूपप्रतिपत्यर्थ [११] व्यावर्तक mॐ गन्धवत्वादि ज्ञानाभावे पृथिव्यादि स्वरूप ज्ञानं
प्रसङ्गि? स्वरूपतः प्रतिपन्नधर्मिकं धर्म/का व्यावर्तक मात्र निर्धर्मक Long धर्मिस्वरूपं प्रतिपन्न D) निर्विशेषप्रतीत्यङ्गीकारं प्रसङ्गिung? किञ्च धर्मधर्मिणां प्रत्यक्षादि सिद्धring शुक्तिरजतादिवद्भान्ति सिद्ध नागाद्धर्मधर्मि ५५ कं& कळुक्कु सत्यत्वंprison। प्रमाणीत्यादि। Ginीत्यादि प्रमाणं वस्तु ूकं&LLली वस्तु सिद्धि। Gonी इदमित्थ GILDònpBITL_Gonzum यथानुभवं व्वावर्त्यव्यावर्तकरूपनानावस्तु सिद्धिकं(५QDorm] ५५लम्म्॥ स्वरूपनिरूपकेत्यादि। स्वरूप निरूपकाः, धर्मिस्वरूपप्रतिपत्त्यर्थाः यथा पृथिवीत्वघटत्वादयः। तैःप्रतिपन्नस्य धर्मिस्वरूपस्य विशेषका धर्माः निरूपितस्वरूपविशेषणानि यथा, श्यामत्वमृद्विकारत्वादयः। एवन्धर्माणां द्वैविध्ये सति स्वरूपनिरूपकधर्मविशेषविशिष्टतयैव धर्मिस्वरूपप्रतिपत्तेर्न निर्विशेष प्रतीत्यङ्गीकारप्रसङ्गदोषः सर्वेषां धर्माणां स्वरूपप्रतिपत्त्यर्थत्वाभावात्गन्धवत्वादिज्ञानाभावेपि पृथिव्यादि स्वरूपप्रतिपत्तेरपि न विरोध इति भावः। व्यापारेति । सर्ववस्तु कण्ठ (मं व्यापार (१५ ना प्रमाण सिद्ध।१८६७६०&ur सत्त्वलक्षणLDIT] अर्थक्रियाकारित्व की (१५५६०५६) सत्यत्वं दुरपह्नवQLD/। स्थितिवद्व्यापाराणामपि निरूपितस्वरूपविशेषणान्तर्गतत्वेप्यत्र तेषां पृथगुपादानं व्यापाररूपार्थक्रियाकारित्वप्रदर्शनन वस्तूनां सत्यत्व समर्थनार्थमेवेति द्रष्टव्यं। अत्यन्त निर्व्यापार Lung सत्वलक्षणonor अर्थक्रियाकारित्व कीं तुच्छत्वं प्रसङ्गिकं साध्योपायशोधनाधि ॥।
(सा।प्र।) वैशिष्ट्येनैव सर्वस्य ज्ञातव्यत्वमाह। श्री स्वरूप इत्यादिना - प्रमाणमिति शेषः। ज्ञायमानतया उत्पत्स्यमानज्ञानकारणत्वैकज्ञानवेद्यत्वरूप विशेषानादरेणानन्यवृत्तिना येन विना यत्स्व ॥ (सा।वि।) प्रत्यक्षादि प्रमाणादिप्रतिनियतास्सिध्यन्तीत्यर्थः तदेव विवृणोति प्रमाणा इति। BITLQLDCurrg], प्रदर्शनसमये - BmQLळं, प्रदर्शयेयुः - प्रमाणrisळित्येतत् कर्तृपदं - अतो व्यवस्थिततया पदार्थास्सिध्यन्तीति भावः - ननु, केषाञ्चित्स्वरूपनिरूपकधर्मत्वं, केषाञ्चिन्निरूपितस्वरूपविशेषणत्वमिति वैषम्यं कुत इत्यत्र स्वरूपनिरूपकत्वं निरूपयति।
(सा।सं।) विषयं। प्रमाणप्रतिनियतत्वमेव T ६०० ६००दित्यन्ते नोपपादयति। @ प्रमाण [i] Bfत्यादिना ॥।
(
[[२०८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलं - भी स्वरूप स्वरूप निरूपक धर्म
विशिष्ट Los Gii। अलङ्क
त्तैच्चॊल्लुम्बोदु अव्वो परिङ्गळै यिट्टल्लदु सॊल्लवॊण्णादु
अयm
(सा।दी।) धर्मयोग
६ शशविषाण
॥।
साधि असाधारणनिरूपकधर्मयोग poiugu Gori। अक्रीनीत्यादिum)। आচवित्यादि। निरूपकधर्मविशिष्टons Comium, व्यवहरिgung।
मप्पडिये
॥।
(सा।स्वा।) कारकुण्डी
@imp। शु पृथिव्यादि धर्मि स्वरूपं पृथिवीत्वादि धर्म निशिष्टongou प्रकाशिकं नियम (poor।pmg पृथिवीत्वादि ८६०६७ स्वरूप निरूपकri१८Glाङ्गळाQ६। श्यामत्वादिकला प्रकाशिकीpium कदाचित्पृथिवीत्वादि
कलनाujib gojijg। स्वरूपमात्रं प्रकाशि५० Quगा
। श्रीत्यादि। विशिष्ट इति। स्वरूपमात्र प्रतिपत्तेरनुपलब्धि बाधितत्वात्कल्पकाभावाच्चेति भावः शु@go, सर्वप्रमाण rij (@ii विशिष्ट GST GOLD ६० ६१ ॐ BG GLDIT? प्रत्यक्षादिस्थली धर्म धर्मिकीण कण्ठ प्रकाशन सामग्री Gunmun wiiig विशिष्ट विषयत्व नियम मुण्डागिलुम्द्तिलप्पडि नियममुण्डोवॆऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्। अन्दद इत्यादि। जातिगुण क्रियारूप धर्मQLoopn विशिष्ट स्वरूप लंली शब्दानां
या
शक्तिग्रहण LDToBurrari विशिष्टविषयत्वनियम (GL)। लाघवात्स्वरूपमात्र शब्दशक्ति ? विशिष्टशक्ति nggi वाक्यार्थ बोधदशै स्वरूपमात्र पर गाल? जीवादिवाचका मकारादिनां स्वरूपमात्रपर १५१५] शङ्करादिना Q&@@jur pri। pop इत्यादि। निर्विशेषप्रतीति अनुप लब्धिबाधितैun@sum) लाघवमात्रं अकिञ्चित्करQ५। मकारादिकं शङ्करादि कुदृष्टिका go अर्थं बहुप्रमाण विरुद्ध QILD। मूलमन्त्राधिकारि@@@@img/ (सा।प्र।) रूपं ज्ञातुमेव न शक्यते तत्तस्य स्वरूपनिरूपकमिति भावः,
या
joiीति,
स्वरूपनिरूपकं विहाय ज्ञानेच्छायां शशविषाणवद्ज्ञातुमेव न शक्यमित्यर्थः - ननु शशविषाण तुल्यत्वोक्ति स्स्वसिद्धान्तविरुद्धा। अयोग्यपदसमभिव्याहाररूपत्वेन शशविषाणशब्दस्यार्थबोधकत्वानङ्गीकारादिति चेन्न। प्रत्यक्षस्य स्वरूपनिरूपकधर्मविशिष्टतया निरूपितस्वरूपविशेषणेषु योग्यधर्मव्यापारादि विशिष्टतया च स्वार्थबोधकत्वस्य सर्वलोकसिद्धत्वात्भ्रमादेश्चोर्ध्वत्व ॥।
(सा।वि।) अक्रीति। विशिष्टons Cou, विशिष्टमेव। BITGL, प्रदर्शयेत्। प्रमाणमिति शेषः। व्यवहारोपि तथैवेत्याह। अñलस्वरूप इति। Couधर्म, तत्तद्धर्मग्रहणं विना। QQQUIT, वक्तु मशक्यं। @poop, स्वरूप निरूपकधर्मान्। की, परिहृत्य। Limiऊङ्की), दर्शनेच्छायां शशविषाणतुल्यमिति सिद्धान्ते घटत्वादेरवयवसंस्थान रूपत्वात्तत्परित्यागे (सा।सं।) तेषां धर्मिग्राहकविषयत्वाभावे बाधकमाह। pop इति ॥।
मूलंतुल्यomi - शु निरूपक धर्म (१६०) बा सॊल्लक्कडवदु
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२०९]]
जीवस्वरूप ज्ञानत्वभानन्दत्व ममलत्वमणुत्व मित्यादि काठमा निरूपि । ज्ञानमानन्दममलमणु इम्मुख ना
(सा।दी।) ComD०। स्वरूपभेदं ILi। ललित्यादि। धर्म विशिष्ट Lorrasou
वस्तु कंsar
॥।
(सा।स्वा।) Qq।) ज्ञानानन्दादि स्वरूपमात्र पर शब्द ) जीवादिस्वरूप jiog यॆङ्ङऩे? अवै माग वॊरुसचित्तैच्चॊल्ल विल्लैये? सॊल्लुमागिल् तद्विशिष्टjmjÈQFmqjung दण्डी कुण्डलीत्यादिवन्मत्वर्थप्रत्यययुक्त/१६१८६६& GLCount?
गÈQFuii।इत्यादि। शुल, धर्मना स्वरूप♚@gÈQF। आदिशब्देन प्रत्यक्त्वादिकं गृह्यते। निरूपकेत्यादि। निरूपं, व्यावृत्तLDIB ग्रहिलं। ज्ञानादि शब्द) जीवस्वरूपं जडादि व्यावृत्तong ग्रहिकण्ठ UG@sum व्यावर्तक/१८६७६०१ ज्ञानत्वादि धर्म / १८६०४४ vशब्द अवश्यं Gang
नानाCGng द्धर्मनां दण्ड कुण्डलादिLL स्वरूपनिरूपकत्वेन अपृथक्सिद्ध॥८६६०८ तद्विशिष्टं मत्वर्थप्रत्ययापेक्षै go उक्तशङ्कावकाश Dंलं। तत्त्वत्रयं प्रस्तुतकं ig जीवस्वरूप j
स्वाधीनेत्यादि वाक्य की प्रथमोद्दिष्ट चेतनतत्व । PLL स्वरूप निरूपक मुंलीं
विशेषिकं
स्वरूपभेद॥५। ०६०५५५५। जीव श्री मन्त्र की प्रथमपद अनन्तर ॥।
(सा।प्र।) शुक्ल भास्वरत्वादि धर्म विशिष्टतयैव ग्राहकत्वान्नैय्यायिकाद्यभिमत निर्विकल्पकस्य च सार्वलौकिकस्वानुभवविरुद्धत्वेनासिद्धेरनुमानस्य च व्यापकतावच्छेदकवैशिष्ट्येनैव ग्राहकत्वस्य सर्वसम्मतत्वाद्वाचक शब्दस्यापि शक्यतावच्छेदक धर्मपुरस्कारेण बोधकत्वाल्लाक्षणिकादेश्च मुख्यार्थ सम्बन्धादिविशिष्टतयैव बोधकत्वात् - पटस्य शौक्ल्यमित्यादि निष्कर्ष शब्दानां च धर्मिविशिष्टतयैव बोधकत्वात्सर्वेषां प्रमाणानां विशिष्टबोधकत्वमेवेति तद्व्यतिरिक्तानां निर्विशेषस्वरूपं निर्विशेषवस्त्वित्यादि शब्दानामर्थावबोधकत्वं शशविषाणतुल्यमित्यभिप्रेतमिति न विरोधः - स्वाधीनेत्यत्र प्रथमं चेतनो पादानात्सर्वविषयज्ञानानामाश्रयत्वेन ज्ञानेभ्यस्तद्विषयत्वेन तदुपसर्जनभूतेभ्यो विषयेभ्यश्च जीवस्य प्राधान्याच्चिदचिदीश्वरज्ञानानामपि चेतनार्थत्वेन च तत्स्वरूपनिरूपकं प्रथममाह
आगैयाल् जीवस्वरूपjmg इत्यादिना। “विज्ञानं यज्ञं तनुते - एषोणुरात्मापहतपाप्मे” त्यादि ॥। (सा।वि।) स्वरूपं प्रतीतिपथं नारोहतीति भावः। अतस्स्वरूपनिरूपकधर्मविशिष्टरूपेणैव धर्मिसिद्धेः प्रतिनियतवस्तुसिद्धौ न किञ्चि द्वाधकमिति भावः एवं सामान्येन साधितस्य प्रेम्णा प्रतिनियतधर्मत्वस्य प्रकृतोपयोगितां दर्शयति। ललिति। शुल, स्वरूप निरूपक धर्मं विना ज्ञातुमशक्यत्वात्। ज्ञानत्वमानन्दत्वममलत्वमणुत्वमित्यादिना निरूपकधर्मी, इत्यादि निरूपक धर्मैः। निरूपिलं, अवगाह्य। ज्ञानमानन्दं मुख, एवं प्रकारेण। @@;&g,
सॊल्लक्कडवदु, शब्दाभि लापात्मक व्यवहारः क्रियत इत्यर्थः॥॥
aircon
(सा।सं।) शुल, धर्ममुखेनैव धर्मिणः प्रमाणैरपि निरूपणीयत्वात्। ज्ञानत्वं कस्यचित्प्रकाशत्वं - अनुकूलत्वविशेषितज्ञानत्वमानन्दत्वं - अमलत्वं, स्वतो मलरहितत्वं जीवस्य ॥।
DES
[[२१०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंवतत्त्वं सर्वेश्वर कं शेष or www।ji, शेष, अयोगान्ययोगव्यवच्छेद ii) B। प्रथम पद सम्बन्धरूपosumo सम्बन्धिस्वरूपं निरूपित
जीवनं निरूपित स्वरूप विशेषण GILD।
शा
॥।
६०० अलग
निरुपाधिक
शेषत्वम्
(सा।दी।) ww।jii व्यवहरि C। शेषomu Gum स्वस्मिन् शेषत्वायोगव्यवच्छेदं।
C Guiशेषत्वकं भगवदितरप्रतियोगित्वं व्यवच्छेदि की॥ सम्बन्धि, जीवळा। (सा।स्वा।) प्रतिपन्नाा ज्ञानत्वादिका प्रथम प्रतिपन्न Loor शेषत्व
ग? स्वरूपनिरूपक QLD QUIT TITLDG) निरूपित स्वरूप विशेषण QILDOT COM Gum ज्ञानत्वादिTLCLQ) यावदात्मभाविur
कण्ठी धील स्वरूप निरूपकGLD निरूपित स्वरूप विशेषण LDLCuto
Q&। ज्जीवतत्वमित्यादि। शेष मिति। लंश्शेषत्वं स्वरूप निरूपक LDISI की शङ्क मं बीजDvoशेषत्व की L यावदात्म भावित्व QILD। दर्शितमा निरूपाधिक शेष GILDrg/ यावदात्मभाविशेषत्वस्य स्वरूपनिरूपकत्वाङ्गीकारे नित्यसूरीन्प्रति शेषत्वस्यापि तथात्वेन तस्यापि जीवस्वरूपनिरूपकत्वं स्यादित्यतिप्रसङ्गवारणार्थं। तस्य भागवतत्वोपाधिकत्वेन निरुपाधिकत्वाभावान्नातिप्रसङ्ग इति भावः। @ निरूपाधिकत्व, शेषत्वस्य स्वरूपनिरूपकशङ्काबीज
क्कु
m।
प्रथमपदलंली, प्रणवली Guru। लं यावदात्मभावित्व निरूपाधिकत्वरूप शङ्काबीजrijb६०cr प्रणव ६० दृढीकरि Lig सम्बन्धीत्यादि। तथा च स्वरूपप्रतिपत्यर्थत्वाभावान्न स्वरूपनिरूपकमिति भावः। शुं पूर्वा ॥
af॥।
(सा।प्र।) श्रुध्यानुगुण्येन “ज्ञानानन्दमयस्त्वात्मा - निर्वाणमय एवाय” मित्यादिस्मृध्यानुगुण्येन अहमित्यनुकूलतया स्वानुभवानुगुण्येन च प्रणवस्थमकारे मन ज्ञान इत्यादि व्युत्पत्त्या ज्ञानत्वाणुत्वादि स्वरूप निरूपकैस्सह जीवस्वरूपप्रतीतिरिति भावः प्रणवे अकारे लुप्तचतुर्थ्या प्रतिपन्नं जीवस्य शेषत्वं किं ज्ञानत्वादिवत्स्वरूपनिरूपकं; उत निरूपितस्वरूपविशेषणमित्याकाङ्गायामुभयथापि निर्वाहोस्तीत्याह Qज्जीवतत्त्व मित्यादिना - शेषत्वस्य निरूपाधिकत्व मुपाध्यनु ॥।
(सा।वि।) “विज्ञानं यज्ञं तनुते - एषोणुरात्मे” त्यादिभिर्ज्ञानत्वादि प्रकारेण वावगाह्य तथैव व्यवहारः क्रियते अतः प्रतिनियतधर्मवत्तया सिध्या प्रकृत्यात्मभ्रान्त्यादि र्निवर्तत इति प्रघदृकाभिप्रायः - जीवस्येश्वर शेषत्वं सम्बन्ध रूपत्वान्नि रूपित स्वरूप विशेषण मित्याह। ज्जीवतत्वमिति शेषom Cu इत्यनेन अयोग व्यवच्छेदः। या त्यन्ययोगव्यवच्छेदः - सम्बन्धरूपं भवतीति शेषः शुल, सम्बन्धरूप तया। सम्बन्धि स्वरूपं निरूपित L, सम्बन्धि स्वरूपं निरूपितं न चेत्। TOLDING, ज्ञातुमशक्यतया। @g, सम्बन्ध रूपं शेषत्वं। निरूपित स्वरूप विशेषणं। ढगा, इति वक्तुं शक्यं - कं प्रति कस्य शेषत्वमित्यत्र ईश्वरं प्रति जीवस्येति ॥।
मं
(सा।सं।) ज्ञानत्वादिवच्छेषत्वादि च किं स्वरूपनिरूपकधर्मः; उत निरूपितस्वरूपविशेषणमिति विशये द्वेधापि घटत इति सोपपत्तिकमाह। ज्जीवेति। आय शेष एवेत्ययोग व्यवच्छेदः। आयैवेत्यन्य योग ॥।
मूलंअणुत्वे सति चेतनत्व
शेषत्वं जीवनं
तत्त्वत्रयाधिकारः
स्वतश्शेषत्वे सति चेतनत्व जीवलक्षण स्वरूप निरूपक GILD ६०१६७६२/omb।
[[२११]]
(सा।दी।) अणुत्वे सति ढाळा ईश्वरव्यावृत्ति। चेतनत्व QILDorm पृथिव्याद्यचेतनव्यावृत्ति। स्वतः ईश्वरव्यावृत्ति। ईश्वर आश्रितविषयीं औपाधिक शेषत्व (०।orig। Cm। द्वितीयलक्षणं लक्ष्मीजीवकोटि
(सा।स्वा।) चार्यांील स्वरूप निरूपकLDING। अणुत्व इत्यादि। स्वत इतिः श्शेषत्वानं स्वतस्त्वं पूर्वोक्तायोगान्ययोगव्यवच्छेद १५६TT सिद्धि ऊं की mom pour, समर्थwww। मतान्तर स्थ@@guri__ggjib प्रमाणोपपत्ति ८६५६OL बल लक्षण
क्
मा
Q१५। एतदर्थ मेवात्र दृष्टान्तोपादानं। जीवस्य विभुत्ववादिभिरणुत्वा नङ्गीकारेपि ज्ञानमात्र स्वरूपात्मवादिभिः चेतनत्वानङ्गीकारेपि यथा प्रमाणोपपत्तिबलादणुत्वे सति चेतनत्वं जीवलक्षणार्हं। एवं शेषत्वे सति चेतनत्व मपीति भावः। @श्शेषत्वमिति। @pg शेषत्वमात्रं लक्षणrgळं लक्षणान्तःपातित्वेन स्वरूप निरूपकLDITS६०ITQILD। स्वरूपनिरूपकमिति। अयं भावः। स्वरूपनिरूपकशब्दलंलीं विवक्षाभेदंßz ँ स्वरूप निरूप का द्विविध स्वरूपमात्रप्रतिपत्त्यर्थ १८ mi सजातीय विजातीय सकलव्यावृत्त स्वरूप प्रतिपत्त्यर्थ। अली शेषत्वस्य सम्बन्धरूपत्वेनाद्याकारासम्भवेपि द्वितियाकारस्सम्भवतीति। @ig जीवलक्षण अणुत्व pii, स्वतश्शेषत्वpi, विशेषणour? ईश्वराद्व्यावृत्ति♚। ईश्वरा ॥।
(सा।प्र।) क्तेरिति भावः। निरूपित स्वरूप विशेषणत्वस्य स्वाभिमतत्वात्प्रथमं सोपपत्तिकं तदुक्तिः स्वतश्शेषत्वे सति चेतनत्व pीति। शेषत्वस्याचेतनेतिव्याप्तेस्तद्व्यावृत्यर्थं चेतनत्वे सतीति - चेतनत्वमा त्रोक्तौईश्वरेतिव्याप्तिः - अतस्वतश्शेषत्वे सतीति। तथाप्यवतारेषु दशरथ वसुदेवादि शेषभूते तत्रैवाति व्याप्तिव्यावृत्यर्थं स्वत इति पदं - स्वरूपप्रयुक्तलक्ष्मीशेषत्वविशिष्टं चेतनत्वं जीवलक्षणमित्यर्थः - एवं च न लक्ष्म्यामतिव्याप्तिः। एवं जीवासाधारणधर्मानुक्त्वा जीवलक्षणे व्यावर्त्यतया ॥।
(सा।वि।) वक्तव्यत्वाज्जीवनिर्देशं विना शेषत्वस्य वक्तुमशक्यत्वान्निरूपितस्वरूपविशेषणमिति भावः। जीवस्वरूपनिरूपणार्थं शेषत्वस्याप्युपयोगित्वात्स्वरूपनिरूपकमित्यपि वक्तुं शक्यमित्याह - अणुत्व इति जीवलक्षण, जीवलक्षणतया प्राप्ततया अत्रशेषत्वस्याचेतनेतिव्याप्तेश्चे तनत्वमिति। श्री श्रीपत्योरतिव्याप्तिवारणाय शेषत्वे सतीति। प्रथमपदप्रतिपन्नजीवशेषत्वस्य लक्ष्मीवाचकोकारसमभिव्याहारादिना श्रीविशिष्ट भगवत्सम्बन्धिकत्वेन तादृशशेषत्वस्य लक्षणे विवक्षितत्वान्न लक्ष्म्यामतिव्याप्तिरित्याशयात्। एवञ्चाणुत्वेसति चेतनत्वं। स्वतश्शेषत्वे सति चेतनत्वमिति लक्षणद्वयं समानविषयं भवति। अवतारेषु दशरथ वसुदेवादिशेषभूते भगवत्यतिव्याप्तिवारणाय स्वत इति। तत्रौपाधिकं शेषत्वमिति भावः ढाळा/LDIib, इत्यपि वक्तुं शक्यं विभुत्वे सतीति।
(सा।सं।) व्यवच्छेदः। सम्बन्धत्वं निरूपितस्वरूपविशेषणताप्रयोजकं। लक्षणत्वं स्वनिरूप निरूपकताप्रयोजक मित्युभयाकार योगादुभय विधत्वमिति ढाळीत्यस्याभिप्रायः। ब्रह्मणश्शेषत्वम ॥।
[[२१२]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलं- Qug विभुत्वे सति चेतनत्व (pi अनन्याधीनत्व निरूपाधिक शेषित्वादि & ईश्वर लक्षणां। (सा।दी।) अभिप्राय m। Queत्यादि ईश्वर लक्षणं - प्रसङ्गाजीवकालव्यावृत्यर्थं विशेषणद्वयं ईश्वर कोटिQw पक्ष की अति व्याप्तियिं। जीवकोटि ढापक्ष♚लीं अनन्याधीनत्वं लक्षणं। शेषित्वं पित्रादिभागवतसाधारण १०११६०६६) निरूपाधिकपदं। उपाधि, शेषिसम्बन्धpii कर्म apib। शेषित्वादिकनी, स्वामित्यादिकना। स्वाङ्गशेषियागादिव्यावृत्ति। स्वतश्शेषित्वादिनां मामला
(सा।स्वा।) व्यावर्त्य या ज्जीवलक्षणप्रतिको टिलक्षणयुक्त ६० ५६ ColorGansuri bß लक्षणQLD? विभुत्वे सति चेतनत्व (pii निरूपाधिक शेषित्वादिक गुQLDगणी) विभुत्वादिनां ८०G GLon? जीव ईश्वर कंQLDI अणुत्व, व्यापित्व, शास्त्रसिद्धuomui (this जीव । व्यापित्ववचनमन्यधासिद्धomi अणुत्व CompriGun@ ईश्वर]igiअणुत्वCLD? ईश्वरा ज्ञानमात्र स्वरूपां
चेतनत्वा ८०। GGLDI? ईश्वरस्य शेषित्वेन्याधीनाति शयवत्व नाना अनन्याधीनत्वभङ्गप्रसङ्गादिकं शेषित्वा Com? Gori। Q इत्यादि। अणुत्वे सति चेतनत्वादिनां जीवलक्षण
प्रमाणोपपत्ति बल
ईश्वरलक्षण pg। ईश्वर अणुत्व व्यपदेश अणुत्व विभुत्वrilsomeruji ६ जीवपरविभागं Gangam श्रुतिवाक्यं प्रबल Lungi ईश्वरकण्ठ विशेषिjg। स्वरूपव्याप्ति GlĐngjansangg अणुत्वव्यपदेशं प्रकारान्तरेण निर्वाह्य LONG अणुत्व n। Cu सर्वज्ञत्वादि श्रुति बलji ज्ञानस्वरूपस्यापि ज्ञानाश्रयत्वं प्रदीपप्रभान्यायादुपपन्न Longjio चेतनत्व (pio Gii। स्वशेष भूतवस्तु का अतिशय porgi मुण्डाऩालुम् “स्वया दीप्त्या रत्न” GLD की न्याय मृत अतिशय मनन्याधीनत्व भञ्जकDITOLD अनन्याधीनत्व apib, निरूपाधिकशेषित्व (pi, लक्षण su♚।
वर्थना विरोध परिहाराख्यप्रबन्धक m। आदिशब्देन निरुपाधिक नियन्तृत्वादिकं गृह्यते। विभुत्वे सति चेतनत्वमीश्वरं लक्षण QILD १६०७८० G Com ? “महान्तं विभुमात्मा” नमित्यादिfCo० ईश्वर song आत्माकं विभुत्वं GFq@sun Q५ लक्षण । अति व्याप्तिy? आत्मा ईश्वररूप
n॥।
(सा।प्र।) प्रसक्तस्य परमचेतनस्येश्वरस्यासाधारणधर्मानाह। विभुत्वे सतीत्यादिना अनन्याधीनत्वमिति अभावघटितत्वाद्गुरुत्वमिति तत्परित्यागेन स्वतन्त्रत्वमित्युक्तौ ईश्वरेच्छाधीन स्वातन्त्र्यस्य जीवेष्वपि सद्भावात्स्वत इति विशेषणे तस्यापि तदर्थकत्वस्यावश्यकत्वाद्विशेष्यस्य वैयर्थ्यं स्यादित्यनन्याधी नत्वमित्येवोक्तं - स्वतस्सर्वज्ञत्वसर्वकारणत्वादीन्यादिशब्दार्थः - ननु, स्वाधीनेत्यत्र चेतनशब्दस्य जीवमात्रविषयतया प्रयोगात्प्रसिद्धिप्राचुर्याच्च तत्प्रवृत्तिनिमित्तं चेतनत्वं जीवस्यैवेति जीवलक्षणे ॥ (सा।वि।) प्रमाणानुसारेण लक्ष्म्या अपि विभुत्वस्येष्टत्वान्नातिव्याप्तिः। अनन्याधीनत्वमित्यत्र लक्ष्यतावच्छेदकेश्वरत्वावच्छिन्नान्यानधीनत्वमर्थः तथा च लक्ष्म्या भगवदधीनत्वेपि नातिव्याप्तिरिति भावः। (सा।सं।) प्युक्तद्व्याकारयोगीति सिद्धं विभुत्वे सतीति जीवव्यावृत्यर्थं। पित्रादिव्यावृत्तये निरुपाधिक
॥।
॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
। “एषोणुरात्मा" Gorm आत्माकं अणुत्वं मा
[[२१३]]
मूलंजीवेश्वररूप DIGIT आत्मवर्ग ६००mb Gaon लक्षणं चेतनत्व प्रत्यक्त्व चेतनत्व - ज्ञानाश्रय ११६०५। प्रत्यक्त्व [LDING धर्मभूत ज्ञान निरपेक्ष ♚ - @ug चेतनत्वादिकळ् ईश्वर १५ जीवनुकं पॊदुवागै। (सा।स्वा।) GuymQ।लढगढग श्रुतिwnG विरोधिwn? आभाळाला आत्मा जीवरूपा विरोधी यॆऩ्ऩिलिप्पडि र् कळिरुवरुक्कुम् lHC मुण्डागिलिन्द एरिङ्गळुक्कुप्पॊदुवाऩ लक्षणं Qng आत्मत्वं सिद्धिकं CID Gopi। जीवेश्वरेत्यादि। जीवेश्वररूपी मतान्तर Comio दर्शन आत्मतत्वं जीवेश्वर भिन्नं अतिव्याप्त्यादिदोषी दर्शित। आत्माकं ल ूनां कङ्गना की ऊं छठी मुलीला वर्गशब्दं प्रयोगिलं। जीवतत्त्व लंली Cum ईश्वरतत्व की अवान्तर भेद (DoQLOD ५।
लण्ड quiईश्वर तत्त्वान्तर्गg ww विभुत्वे सति चेतनत्व GILD की ईश्वर लक्षण कुं। ऊं की लक्ष्य अति व्याप्ति दोष
m।
व
चेतन ू/rrm]ळं, प्रत्यß ू, लोकलङ्की समानार्थLoing प्रयोगि sun) चेतनत्व (pub प्रत्यक्त्व (po कमऩ्ऱोवॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार् एक DpQ१TQQuini - चेतनत्व मित्यादि। समानार्थक [i) Bo पर्याय॥STITOLD प्रवृत्ति निमित्त नाभिन्न। कृणकं मुलं काढण zp।msung। स्वविषय ज्ञानाश्रयत्व Dorm? । चेतनत्वान्तर्गत LIBIgnor JÈ@suprit - Gीत्यादि - Gung), नित्यत्वाणुत्वादिधर्मnis अहन्त्वमात्रेण स्वरूपं$♚mbur@gmtq। अहमर्थस्य स्वयम्प्रकाशत्वाद्धर्मभूतज्ञानमनपेक्ष्य स्वरूपेणाहम्मिति प्रकाशमानत्वरूपं प्रत्यक्त्वमत्र लक्षणत्वेन विवक्षितमिति भावः चेतनत्वमात्मवर्गßल।कं@mi लक्षण जीव लक्षण) जीवलक्षण ही स्वतश्शेषत्वादिविशेष कं
कङ्गना । चेतनत्वेत्यादि। सामान्य लक्षण प्रयोजनं६६L_ggi विशेषलक्षणं प्रयोजन
&ß। (सा।प्र।) णुत्वेसतीति विशेषणवैयर्थ्यमित्यत्राह। जीवेश्वररूप त्यादिना - चेतनशब्दप्रवृत्तिनिमित्त भूतज्ञानवत्त्वसाधारण्यात्। “चेतनश्चेतनाना” मिति प्रयोगसाधारण्याच्च चेतनत्वं जीवेश्वर साधारणमेव। भाष्यकारप्रयोगस्तु गामानयेतिवद्विशेषकटाक्षणेति मन्तव्यं। चेतनत्वघटितस्वा ॥।
॥।
छ
(सा।वि।) ज्ञानाश्रय Dinos, ज्ञानाश्रयत्वं। मङ्गळा, स्वस्मै स्वयम्प्रकाशमानत्वं। bròm]gm♚miò। शाली स्वरूपप्रदर्शनार्थमुक्तं स्वशब्दोल्लेखेपि तात्पर्यं। अहमिति भासत इत्यर्थः। Gung। साधारणतया एवं च स्वाधीनत्रिविधचेतनेत्यत्रचेतनशब्दो ॥। (सा।सं।) पदं - आदिशब्दान्मोक्षप्रदत्वादि सङ्ग्रहः - ज्ञानाश्रय LDT ६०५ इत्युक्त्या ज्ञानक्रियाकर्तृत्वं चेतनत्वं चेति फलितं। सिद्धान्ते ज्ञानस्यापि द्रव्यत्वकृता तथोक्तिः। कैश्चिदात्मनो जडस्यैव स्वविषय धिषणाकारत्वरूपं प्रत्यक्त्वमित्यभ्युपगतं। तदुक्तं च न तद्विधं। किन्तु, स्वस्मै स्वेनैव भानरूपमित्याह। Gunीली। स्वविषयधिषणाभावदशायामित्यर्थः। अन्यज्ञानदशायामपि ॥।
[[२१४]]
मूलं- wn
अयनी
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
व्यावृत्ति
के
म ूकीला। प्रथमाक्षरी चतुर्थितादर्थ्य/ सर्वरक्षक श्रियः-पति जीवात्मा निरुपाधिक शेषकं
सम्बन्धं ८६०g]ns अयोग व्यवच्छेदम् ॥।
ूलक
(सा।दी।) जीवलक्षण कुण्डी विशेषण का
शेष
यावत्स्वरूपं
जीवलक्षण
स्वतश्शेषत्वादिना उपाधि Qunoo
प्रस्तुत Dior अयोगान्ययोग
व्यवच्छचेतनं।कं अर्थ। प्रथमाक्षरी त्यादि। उपाधि, । - निरूपाधिक LIC Bun उपाधि निवृत्त्या शेषत्व
लम्म्। - ।
उपाधि
निवृत्तिuruDum) नित्यत्वं सिद्धं
शेषत्वं
॥।
CGCom? मं अयोग व्यवच्छेदं
(सा।स्वा।) ईश्वरस्य भागवतादि विषये स्वेच्छया शेषत्वसद्भावात्स्वतः पदाभावे शेषत्वमात्रेणेश्वर व्यावृत्तिर्न सिध्येदिति तदर्थं स्वतःपदं। स्वतः, स्वरूपतः। स्वेच्छारूपोपाधिं विनेति यावत्। ूज्जीवतत्वं सर्वेश्वर कं शेषomu ui big GuDulq अयोगव्यवच्छेदं प्रणव श्रीनान्ना प्रणवलंली अक्षरत्रयलंही CGL सॊल्ललावदु। अदुवे यॊऩ्ऱालुम् सॊल्लविल्लैये? अदुदाऩ् सॊऩ्ऩालुम् पु®q एवढा विशेषण सङ्गत एव कार
@अयोग व्यवच्छेदकQILDG लगा । प्रथमाक्षर कीलित्यादि। चतुर्थीति तादर्थ्य चतुर्थी Cwmलोपि लण्ठी एकं ६०५ शेषत्वं भलं। उपाधीत्यादि। @श्शेषत्वकं कर्माद्युपाधिकत्व की तन्निवृत्तौ निवृत्तिरवश्यं भाविनीश्शेषत्वं कादाचित्क LorGumsily विशेषण सङ्गतेवकाराभावेपि तत्फलभूत Lorror यावत्स्वरूप सम्बन्ध सिद्धि । शब्दस्यासङ्कचितवृत्ति स्वाभाव्यलंल uqq यावत्स्वरूपं सम्बन्धं glsCuring अयोग व्यवच्छेद LDIकीलीला]] ५००लं५]। सर्वरक्षकेति। प्रथमाक्षरकी प्रतिपन्न Door रक्षकत्व विच्छेद
उपाधि
(सा।प्र।) भाविक शेषत्वस्यान्यूनानतिरिक्त वृत्तिधर्मत्वात्तेन स्वरूपं निरूपयितुमपि शक्यमिति भावः एवं जीवलक्षणभूतस्य निरूपाधिकशेषत्वस्य मन्त्रे कुत्र प्रतीतिरित्यत्राह - प्रथमाक्षरीत्यादिना। प्रथमाक्षर प्रतिपन्नस्य शेषत्वस्य उपाध्यन्तरानुक्तेस्स्वरूपोपाधिकत्वमिति यावत्सत्तं शेषत्वं सिद्ध्यती ॥। (सा।वि।) गोशब्द इव स्त्रीव्यक्तौ प्रसिद्धि प्राचुर्याज्जीवे प्रयुक्त इति ध्येयं। १४।६०, तदपेक्षया। अन्य ॥। (सा।सं।) स्वापादिष्विव नित्यस्य धर्मिस्फुरणस्यानपायात्स्वविषयधिषणाभावदशायामपि स्वस्मै स्वे नैवाहमित्यहमर्थो भासत इति हृदयं। स्वतश्शेष त्वादिनीकी। न च जीवलक्षणमिदं लक्ष्मीस्वरूपेतिव्याप्तं। शेषित्वपर्याप्त्यधिकरणं प्रति स्वत इत्येव तदर्थात्। “अस्या मम च शेषं हि विभूतिरुभयात्मिके ‘ति भगवतोक्तं। अतस्तत्पर्याप्त्यधिकरणत्वं दम्पत्योरेव यद्वा, मच्छेषभूता सर्वेषामीश्वरीत्युक्तशेषत्वस्य भगवन्मात्रनिष्ठ शेषित्वनिरूपितत्वेन एकव्यक्तिमात्रनिष्ठतया जीवत्वमात्रनिर्वाहकता। जीवत्वनिरर्वाहकमेव शेषत्वं जीवलक्षणे प्रविष्टमिति लक्ष्मीस्वरूपे तदभावादेव नातिव्याप्तिः। स्वत इत्यस्य स्वरूपकृतत्व मर्थः - तत्पदं च ऐच्छिकशेषत्ववति भगवत्यतिव्याप्तिवारणाय अस्य लक्षणस्यजीवे प्रणवेनैव सिद्धिं तेनैव शेषत्वस्य अयोगान्ययोगव्यवच्छेदसिद्धिप्रकारं चाह। प्रथमाक्षरीलिति। यावत्स्वरूपं सम्बन्धमिति, कदापि शेषो नेति न इति शेषत्वा ॥।तत्त्वत्रयाधिकारः
या
[[२१५]]
मूलंमध्यमाक्षर श्री अवधारण सामर्थ्य
निरूपाधिकशेषं यतु कण्ठ निरुपाधिकशेष६७/m६७६०५ अन्ययोग व्यवच्छेदम् - @श्शेषत्वं भागवतशेषत्व पर्यन्त sig - कील चेतन प्रवृत्तिwrong ! पराधीन (Comi
CDC६० ८६०६०&&L
परार्थ (ponsor कर्तृ ॥।
(सा।दी।) अन्ययोगमुं
व्यवच्छेदिमङ्की भागवत शेषत्व QILDING। @श्शेषत्व QILDr। CDC, पुरुषार्थ काष्ठाधिकारी, चेतन प्रवृतङ्की भेद निरूपिकpri। Quiq त्यादि॥॥
(सा।स्वा।)
सर्वविषयQLD का अयोगान्ययोगव्यवच्छेदं मागधी_कुंली कं५LDTT६० सर्वेश्वरत्व jg उपपादि। श्रियः-पतिकं, पतिशेषQLD॥mb पत्निकं शेष QILD१की लोकवेदसिद्धन्यायसूचनार्थं। पत्युःपत्न्या अपीति लोकसिद्धं। “उभयाधिष्टानं चैकं शेषित्व" मित्यादिना अर्थं उपपादिGpp। Quig अयोग व्यवच्छेदं ८०।१qonggaib अन्ययोग व्यवच्छेदं गळा Lon? प्रणव की अन्ययोग व्यवच्छेदक शब्दubcon@DCu? २_६öring Dirivg अन्य योगनं व्यवच्छेदि।५ ५।५८। GOLD? जीवनं पित्रादीन्प्रति शेषत्वं लोकवेद सिद्धD६m?
(g अन्ययोग व्यवच्छेदQui। मध्यमेत्यादि, अवधारणेति। उकारमनेकार्थक Logi श्रौतप्रयोग अवधारण की सामर्थ्य (poor_Insuri Gug अन्ययोग व्यवच्छेदक QLD (लं। निरूपाधिकेति। पित्रादीन् प्रति शेषत्वं सोपाधिक LIC अन्य orijn निरुपाधिकशेषत्व विरोधी Quorm॥। Quwn भगवच्छेषत्व मात्र भागवतशेषत्व piइतर शेषत्व GunG अनुपादेय LIST? Qvशेषत्वमित्यादि। JIT (Log इति । इतरशेषत्वbusing भागवत शेषत्वं भगवच्छेशत्व परीवाह रूपDiosum ४ उपादेय ॥। तत्वत्रय जीवतत्व की इतरतत्त्वापेक्षया व्यावृत्त LDIT] स्वरूप लगाऊं तथाविधा स्थिति एरियुमॆदु? इदुदाण् Aagक्कळुक्कु AR या यिरुक्कु मॆऩ्ऱु मुऩ्बेबॊदुविले
jio नित्य [i) B (मन्नाना अवान्तरस्थितिभेदां स्थितिभेदं गढाळा व्यापारमात्रमचि Qu Qumsung कर्तृत्व भोक्तृत्व ईश्वर
व्यावृत्तLDITO प्रवृत्ति
व्यवच्छेदिकं उपादेय Lov (Gumii।
जीव कीत्यादि।
(सा।प्र।) त्यनुपाधिकत्वादेवायोगव्यवच्छेदस्सिद्ध इत्यर्थः - मुमुक्षोरैकात्यस्यावश्यकत्वान्मध्यमाक्षरेणै वान्ययोगव्यवच्छेदेनैकान्त्यसिद्धिरित्याह - मध्यमाक्षरकीलित्यादिना - नन्वन्ययोगव्यवच्छेदेनान्यशेषत्व व्यावृत्तौ भागवतशेषत्वमपि व्यावर्त्येतेत्यत्राह - @श्शेषत्व मित्यादिना - एवं चेतन स्वरूपमुक्त्वा सत्तानुवृत्तिलक्षणस्थितेः - स्थिति, कालान्तरानुवृत्तीत्यत्रोक्तत्वात्प्रवृत्तिं निरूपयति - Quig
कङ्कीत्यादिना - बद्धमुक्तनित्यचेतन प्रवृत्ते र्लक्षणद्वयमत्राभिप्रेतं
॥।
(सा।वि।) योगव्यवच्छेदभङ्गमाशङ्कयाह। Qvशेषत्वं भागवतेति। Luig, यथा वर्धेत तत्प्रकारं। CDC, अग्रे। पुरुषार्थकाष्ठाधिकारे। Coumb, वक्ष्यामः। एवं चेतनसामान्यस्वरू
॥।
[[२१६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
कं
मूलंत्व, भोक्तृत्व (p। ईश्वरन् भोक्तृत्वार्थ LD ujïगा_कं®msuns) परार्थना - बद्धचेतन कं किं की वासनारुचि प्रकृति सम्बन्धयुक्त uns - शब्याङ्ककं अनोन्यं • ब्रह्मादि स्तम्बपर्यन्त [i) B। (सा।दी।) स्थितिuji) निरूप्य विशेषQum ५। चेतन
कर्तृत्वभोक्तृत्व [i] ८५।६० ६७ ६० भेदं; अविद्याकर्म ज्ञानसुखादि भेद
स्वरूप स्थितिप्रवृत्ति
८०नाकं अन्य♚लीळा भेदलं। बद्धचेतन कीत्यादिum)। Bisujirani, अन्यतं। सुखादियेQuorm शक्त्यादि ग्रहणं।
(सा।स्वा।)
४,
मङ्कीं। ज्ञानत्वानन्दत्वादिgjib स्वतश्शेषत्वे सति चेतनत्वादि ५६
मितरतत्व व्यावृत्त स्वरूप की Gurung। Quig स्वरूपभेदं का अनुवदितं । Q च्चेतन कं प्रवृत्ति wogमात्रं निरूपिinsuri) स्थिति Quorm द्योतित Long। चेतन कर्तृत्व भोक्तृत्व १ १८६०ना स्वार्थ
Gopu परार्थ
m।
वक्तव्य
कीদकञ्छ
विवै उङ्गळाम्बडि
परार्थimbula Gurjar Guruji। ईश्वरनित्यादि। १८ कंয परार्थत्वं जीवेच्छायत्त कीäg ईश्वरेच्छायत्त
y
मुळा भोक्तृत्वार्थLDI गायन फलिQuor ज्ञापि६०५८। Qच्चेतनQjo
माग यॆऩ्ऩदु अवऩ् ज्ञानत्वानन्दत्वादि ना पूर्वोक्त जीवलक्षण ringgit एकरूप मं
बद्ध प्रतीकं मं भेदकाकार GILD। बद्धचेतनकीत्यादि। किङ्कीपनाना, व्यतिरिक्त। अविद्यादि युक्त सर्वशरीर की मङ्की आत्मा लाघवादेक (कण्ठ बद्धचेतन Gorming स्वरूप बहुत्व नाबालक निर्देशिकं ८।in GuDI? प्रतिशरीरं ज्ञानसुखादि भेदी (C) बहुत्वनानी आलं भेदño wpuj GTTEJECT GluÖr६T१Qmi @याङ्क मङ्कीत्यादि। कण्ठना, प्रतीकना। (सा।प्र।) पराधीनकृतिभोगान्यतरत्वं परार्थकृतिभोगान्यतरत्वमिति च - ननु जीवप्रवृत्या जीवे कर्मफल भोगदर्शनात्कथं परार्थत्वमित्यत्राह - ईश्वराला भोक्तृत्वार्थ Lonjarदिना - ईश्वर लीलाभोगरूप प्रयोजनद्वय हेतुत्वात्परार्थत्वमिति धावः - एवं चेतनानां साधारणस्वरूपस्थितिप्रवृत्तयो दर्शिताः - अथ भाष्यकार वचनस्थ भेदशब्दविवक्षितावान्तर तत्तदसाधारणस्वरूत स्थिति प्रवृत्तीः क्रमेण दर्शयिष्यन् बद्धानां स्वरूपभेदमाह बद्ध चेतन कीत्यादिना - एतेन बद्धानां लक्षणं कर्मवैशिष्ट्यं दर्शितं । बद्धचेतनानन्त्यात्प्रत्येकं स्वरूपभेदानामुक्त्य सम्भवाद्यथाप्रमाणं द्रष्टव्य मित्याह - @iiig अन्योन्य मित्यादिना - तत्तच्छरीरोपाधिक ज्ञान सुखाद्यवान्तर स्वभावहेतु कर्माणि तेषां स्वरूपभेदा इत्यर्थः
कण्ठना, शरीर प्रकारा। (सा।वि।) पस्थितिप्रवृत्तिभेदान् प्रदर्श्य भगवद्भाष्यकारवाक्यस्थभेदशब्दसूचितजीवावान्तरभेदभिन्न स्वरूपस्थित्यादीन् र्निरूप यिष्यन् प्रथमं बद्ध जीवानामितरेभ्यः स्वरूपभेदं दर्शयति। बद्धचेतनर्किति। किङ्की
नानां भेदं, अन्येभ्यो भेदः। कं, शरीरादिप्रकारेषु। ब्रह्मादि स्तम्बपर्यन्त ॥। (सा।सं।) भिधानमित्यर्थः। कर्तृत्व भोक्तृत्वयोः परार्थताविरोधं परिहरति। ईश्वळ शस्त्रक्षतादिजनितदुःखादिभोक्तरि च भटे राजदत्तकर्तृत्वभोर्तृत्वयोः राजार्थ ॥।
॥।
गीति। युद्धादिकर्तरि
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२१७]]
मूलंब्बद्धचेतन
कर्मानुरूप ईश्वर
शरीर ना धर्मिस्वरूप
धर्मभूत ज्ञान
धरिwnjuinsir। धर्मिwn
की धारणं शरीर की
सत्तै प्रयोजक
कङ्कं। जाग्रदाद्यवस्थै
धर्मभूत ज्ञान
की शरीर धारणं ॥।
(सा।दी।) सृष्टिभेदं॥
[[५]]
वशLDq। धर्मिळ इत्यादि प्रासङ्गिकं।
(सा।स्वा।) कळन्ना। बद्धव्यक्तीनामानन्त्येन प्रत्येकं ज्ञानसुखादि भेद प्रमाणोक्त्यसम्भवाद्यथा प्रमाणं स्वयमेव भाव्यQID४। सृष्टेः पूर्वमचित्कल्प शब्बद्ध चेतन (कं नित्यमुक्तादि BoorLiCun) इदम्मम शरीर Glucom/अभिमानिigibiqui Gung सङ्कल्प
माऩ
ब्रह्मादि
स्तम्बपर्यन्तLDI६or शरीर विभागं bug Quinor? Quiz (@g सङ्कल्प Dog ईश्वराjung। लळा सङ्कल्प शरीर नााङ्क (कङ्काल विभागं वरुमॆऩ्ऱिल् अवऩडैत्तालुम् करैप्पोले यिवर्गळुक्कु री कयिल्लामैया याङ्कनाuñom धरिbuqQuinor? सृष्टिदशैकं धर्मभूतज्ञान कुङ्किंल विकासा__T६०८० धरि सुषुप्त्यादि दशै धरि Qu प्रसङ्गिuman? Tळा। ब्बद्धेत्यादि। अ। लाना वशऊण्डीग Gojirpuq। Quiz (@big ईश्वर सङ्कल्प धारणशक्ति __TGILD ५५)। मी गांउत्कृष्ट शरीरpuळं, मीoviiig निकृष्ट शरीर (pub, Gurjin Guor Quगकी शङ्कापरिहारार्थ ing कर्मानुरूपत्वोक्तिः। धर्मीति। सुषुप्ति धर्मभूतज्ञान ईश्वर सङ्कल्प धर्मिस्वरूप
मागैयालित्ताले अरि्प्परॆऩ्ऱु करुत्तु। आऩालिरण्डालुम् प्परॆऩ्ऱदु For G Com ? सुषुप्ति जागरादिदशै धारणung? ढा ढङ्ग गयी।कं उत्तर Li धर्मित्यादि वाक्यद्वय। Quin प्रयोजन भेदी (Cogni धारणं नाना अन्यतरOLD छलं॥ धर्मभूतज्ञानं सुषुप्ति piing) सङ्कल्पाद्यवस्थापन्न Lowing & धारकत्व nGuorm) ज्ञापि८६०८८८८ जाग्रदादिविशेषणं। धर्मभूतज्ञानस्य शरीरधारकत्वं धर्मिumouó धारणं unmisकादाचित्क। शरीर सत्ताप्रयोजकLDI& ॥। (सा।प्र।) नन्वीश्वरस्य “यस्य पृथिवी शरीरं - अन्तः प्रविष्टश्शास्ता जनाना” मित्यादिभिस्सर्वशरीरत्वावग मात्सर्वं तेनैव धृतमिति कथं बद्ध चेतनस्येदं शरीरं स्यादित्यत्राह - शब्बद्ध चेतनां कृष्ण कीत्यादिना। ईश्वरधार्यमपीदं शरीरं तत्सङ्कल्पवशेनैव जीवेनापि स्वरूपेण सङ्कल्पेन चध्रियत इत्युभयापेक्षयापि शरीरत्वमित्यर्थः - ननु कृत्स्नस्येश्वरधार्यत्वे जीवशरीरस्यापि तदधीनस्वरूपस्थितिप्रवृत्तिकत्वाज्जीवस्वरूप धर्मभूतज्ञानाभ्यां धारणं व्यर्थमित्यत्राह - धर्मिun की धारण मित्यादिना - यथाश्रुति बलादीश्वरस्य धारकत्वमुच्यते; तद्वदेव जीवसत्वे सत्वं जीवनिर्गमनेन ॥।
(सा।वि।) शरीरभेदो यथा कर्मतारतम्यकृतः तथा ज्ञान सुखादिभेदोपीत्यर्थः। ईश्वर, ईश्वरदत्तानि। शरीरiriusor, शरीराणि, धरिना, धरन्ति।
(सा।सं।) तावदिति भावः। दुःखभोक्तृत्वमपि जीवानां तल्लीलार्थमिति तद्भोक्तृत्वार्थत्वं बोध्यं…
[[२१८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
ऩाऩ
कृतोपाय ६० परमैकान्तिकं भगवदनुभव कैङ्कर्य [i)
(६५) कं (५)
मूलंपुरुषार्थतदुपायानुष्ठान [i) B (६) । ( उपयुक्त छं। पाप कृलं किं मं श्शरीरधारणं विपरीतफल कामं हेतु या
ज्जीवन @श्शरीर मुंशीग सङ्घातं ॥
।
तुकं मुकं।
(सा।दी।) पुरुषार्थेत्यादि। राजादिस्वर्ग्यादिदेहधारणं शब्दादिस्वर्गाद्यनुभवोपयुक्तं मनुष्यादिनी म देहधारणं त्रिवर्गापवर्गरूपपुरुषार्थानुष्ठानोपयुक्तं कृतमोक्षोपाय Lu देहधारणं भगवत्कैङ्कर्याद्युपयुक्तमित्यादि। स्वरूपेण धार्यत्वप्रकार व्यतिरेकप्रदर्शन स्थिरीकर mai। @ज्जीवीत्यादि)। सङ्घातं, संसर्ग विशेषम्। शरीर ॐ तदंश नी कं ऎङ्ङऩे? अवैगळुम् सिमिऱे यॆऩ्ऩिलरुळिच्चॆय्गिऱार्।
या
(सा।स्वा।) LDILLI ज्ञापित की। कृतोपाय उपायनिरपेक्षoomi परमै कान्तिunosun ला पुरुषार्थ गाया की कुण्डी उक्तप्रयोजन
@@@@श्शरीर धारणं प्रसङ्गिwn? ढाळाळी शङ्कावारणार्थं कृतोपायेत्याद्युक्तिः। Q शरीर धारणं पुरुषार्थोपयुक्त Lo@श्शरीर धारण POLuming मुडैयार्क्कु व्याध्यादि दुःखानुभव
प्रसङ्गिung? ढाळगा। पापेत्यादि। प्राणधारणार्थDI६०] भोजनं विषसंसर्ग ५० मारणombur Quorm &ß५)। सत्तै श्री प्रयोजक GILD जीवान्ना Ging शरीररूप द्रव्य किं सत्तैm Gummum) अवय विवाद मुंलीला Liqu द्रव्य स्वरूपोच्छित्ति
? ग। @ज्जीवीत्यादि। सङ्घातः। संसर्ग विशेषः परैरसमवायि कारणतयाभ्युपगतोवयवानां संयोग विशेष इति यावत्। ८० ला, न तु द्रव्यस्वरूपोच्छित्तिरिति भावः। Sळाला सत्ता प्रयोजकत्व द्रव्य स्वरूप gujp Cr सङ्घात विशिष्ट jogiupp Goo ज्ञापित। तथा च द्रव्यस्वरूपं नित्य Dis प्रमाणसिद्धomi तत्तदवस्थानाशLD सर्वत्र द्रव्यनाश Loon suring सङ्घातनाश शरीरनाश Gig सङ्घातं ५०० की मात्र GDP द्रव्यस्वरूपं गाऊं? जीवान्ना मुकं सत्ता ॥।
Gmour
(सा।प्र।) नाश इत्यन्वयव्यतिरेकसिद्धं जीवस्य धारकत्वमपि नापह्नोतुं शक्यं - “साधुकारी साधुर्भवति - पापकारी पापो भवतीत्यादिश्रुत्यन्यथानुपपत्या जाग्रदवस्थासु स्वेच्छानुगुण्येनापतनेन धारणस्य स्वानुभवसिद्धत्वाच्च जीवस्वरूपसङ्काल्पाभ्यां धार्यत्वं सिद्धमिति भावः - ननु शरीरस्योभयधार्यत्वे जीवस्य निर्याणेपि निरपेक्षधारकेश्वरनिर्याणाभावाच्छरीर नाशो न स्यात् - नाशे वा भगवच्छरीरनाशोपि स्यादित्यत्राह - ूज्जीवकश्शरीर इत्यादिना - नहि वयं न्यायमत इव जीवशरीरभूतद्रव्यनाशं वदामः। किन्त्विवस्थायाः। तथाचैतच्छरीरस्यैतच्छरीरत्वेन स्थितिर्जीवेश्वरोभयाधीनेति एकाप (सा।वि।) LL_६), त्यजन्ति चेत्। श्री सङ्घातं, एतत्करचरणादि समुदायः।
॥
(सा।सं।) पापकृलंंं/छञ्छ(@ऊङ्कीति। जाग्रदाद्यैवस्थै ॥ इति शेषः - शरीरस्य धर्मिकृतधारणे नियामकमाह। Qज्जीवति तर्हि वियुक्तावस्थायां शरीरोपादान द्रव्यस्य
॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२१९]]
मूलंलिङ्किंल उपादान Door द्रव्य [mil sir ईश्वर शरीर का कङ्की, बद्ध चेतन कण्ठ इतर &lq।६०, स्थिति भेदळं, संसार सम्बन्धं, यावन्मोक्षमनुवर्ति ८६०६। प्रवृत्तिभेदम् पुण्यपापानुभय रूप]] ६६०] त्रिविध प्रवृत्ति।
(सा।दी।) उपादानेत्यादि। बद्धकं इत्यादि - संसार विशिष्ट वेष की सत्तैmन्मोक्षमनुवर्तिños बद्ध (ऊं (५) स्थिति ढाङ्ग। मोक्षार्थ प्रवृui अनुभय प्रवृत्यन्तर्भूतं। मी मुक्ति विशिष्ट कं॥।
Gurjar
(सा।स्वा।) प्रयोजक
। @supri। शरीरमं। मङ्कीत्यादि। उपादान द्रव्य ना, सङ्घातावस्थारहित द्रव्य [i) B।ना। लां ईश्वरधृतQILD (ऊं ईश्वर शरीर Quorm]मागा। द्रव्य risin सङ्घातविशिष्ट दशै तद्रहितदशै॥१। जीव।कं शरीर mm ज्ञापित। द्रव्य सङ्घात विशिष्टदशै @hoti grils शरीर iOLDING सङ्घातरहित दशैom जीवा विट्टालुम्ऩ् मागैयालवऩालेयिवै सरि्पॆऱ्ऱिरुक्कु मॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडि
बद्धकं कण्ठी नानी १४ ६० स्वरूप भेद DILjib चेतन नित्यsun स्थिति एकरूपै कङ्क बद्धां स्थिति भेद Goog। बद्धचेतनंऊंळीत्यादि। स्वरूपस्थितिभेदाभावेपि संसारविशिष्टवेषेण स्थितिभेद DIL &Èा। बद्धानां मोक्षकालस्या नियतत्वाद्यावन्मोक्षमित्यने नै वानान्तरस्थितिभेदोप्युक्तो भवति। कर्तृत्वभोक्तृत्वरूपप्रवृत्तिका चेतन Gyajani Gunी बद्धकं प्रवृत्तिभेद
लगानी प्रवृत्तीति। @rig अनुभय [i) BITTQ१६ ? अविहिताप्रति षिद्ध॥८६० करणाधीनप्रवृत्तिका। प्रवृत्ति की चार्थ
प्रत्येकं कङ्कujimãं प्रवृत्तिभेद Dorm]॥ त्रित्वमात्रं अधिक विधाशब्दं प्रयोगिल Cum अवान्तर भेद ज्ञापित। बद्धकं अवान्तर प्रवृत्ति भेदpanी। आविर्भूतस्वरूपत्वं ईश्वरादि साधारण Lon
॥।
(सा।प्र।) गमेपि शरीरनाशो युक्तः। शरीरत्वावस्थाश्रयभूतद्रव्यं पुनर्नित्यमीशवरधार्यमितीश्वरशरीरतया तस्य स्थितिरप्युपपन्नेति भावः एवं बद्धानां स्वरूपभेदमुक्त्वा स्थितिप्रवृत्तिभेदौ वाक्यद्वयेनाह। बद्धचेतनळीतरती ळाली - बद्धानां स्वव्यतिरिक्तेभ्य इत्यर्थः - बद्धानामन्योन्यं स्थितिप्रवृत्ति भेदयोरानन्त्यादन्योन्यं स्वरूपभचेतन्यायेन द्रष्टव्यत्वमभिप्रेत्य मुक्तानां स्वरूपभेदमाह-
॥।
(सा।वि।) नश्यति। ननु, शरीरे नष्टे तदंशाः कथं तिष्ठन्तीत्यत्राह। शरीर उपादान Door इति। ईश्वराधीनेति। जीवविश्लेषे तत्कर्मोपाधिकशरीरावस्थानाशेपि तदाश्रयभूतं द्रव्यं पुनर्नित्यमीश्वरधार्यमिति तस्य स्थिति रुपपन्ने।तिभावः वस्तुतत्वकथनमिदं शरीरावस्थानाशाभावेपि जीवविश्लेषे नानुपपत्तिः। ईश्वरधार्यत्वात्। बद्धानामितरस्थित्यपेक्षया स्थितिभेदमाह बद्धचेतन इतर की बद्धानामितरप्रवृत्यपेक्षया प्रवृत्तिभेदमाह। प्रवृत्तिभेदमिति। मोक्षार्थप्रवृत्तिरप्यनुभयप्रवृत्यन्तर्भूता। अनभिसंहितफलत्वेन पुण्य रूपत्वाभावात्। मुक्तानामितरा ॥।
(सा।सं।) किङ्कृतं धारणमित्यत्राह । कंल इति।
११५)
[[२२०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंमुक्तकण्ठ किङ्कीत भेदं प्रतिबन्धकनिवृत्ति आविर्भूत स्वरूप
स्थितिभेदम्; पूर्वावधि yer अन्योन्यं स्थितिभेदम् आविर्भाव प्रवृत्ति भेदम्, अनादिकाल
कैङ्कर्यतद्विशेष[i]ssin - नित्य तुकं किं
(सा।दी।) स्वरूपस्थिति प्रवृत्ति भेद
अविर्भानं उत्तरावधिक
(PLG G♚GS/६६६
&।
यान्ना कम्ं mms।
परिपूर्णभगवदनुभवजनितप्रीतिकारित LDToom] यथाभिमत
नातं भेदम् - अनाद्याविर्भूतस्वरूप mui परतन्त्र us।
निरू की। मुक्तकण्ठीत्यादिu६iD। प्रतिबन्धक निवृत्ति
प्रतिबन्धकं निवृत्त Lorrajनान्ना नाग। शं नित्यव्यावृत्ति। स्वरूपं, अपहतपाप्मत्वादि। porñom इत्यादि। पूर्वावधि, कालतार तम्यम्। तद्विशेष risir, तत्तत्काल विशेष Quisin Glguijmjio कैङ्कर्यविशेषrisना। अन्योन्यं प्रवृत्ति भेदं ♚। परतन्त्र, भगवत्पर तन्त्रmu।
sun) मुक्तकण्ठ
(सा।स्वा।)
स्वरूप भेद Doggiri। मुक्तांigइत्यादि। @rig स्वरूपमपहतपाप्मत्वादिकं बद्धान्ना अवान्तरस्वरूपभेदं Gur मुक्तकं मुकं मां बद्धकं समर्थित Door अन्योन्य स्वरूपभेदLD मुक्तां मं ( LDIOsurrou urißलगी♚g।ÈQm Com C। आविर्भाव उत्तरावधि ईश्वरादि साधारण LDTong स्थितिभेद GLDQg gumi। स्थिति भेदमित्यादि। इदु ४५ रॆल्लार्क्कुम् पॊदुवागैयाले यिवर् कळुक्कु Aक मॆदॆऩ्ऩ नÈQFui&pri। @मङ्कीत्यादि। pppवित्यादि। उत्तरावधौ तारतम्याभावेपि पूर्वावधौ तारतम्यमेव स्थितिभेद इति भावः। भगवदनुभवजनितकैङ्कर्य [५] ८६ बद्धं परमैकान्ति कं नित्यकंg Guru ( मुक्तकण्ठ प्रवृत्तिभेद CD। प्रवृत्तिभेदमनादिकालमित्यादि। QpjgQpp इत्यनेन नित्यव्यावृत्तिः। परिपूर्णेत्यादिना परमैकान्तिव्यावृत्तिः। तद्विशेष[i]८५६f]त्यनेनावान्तर प्रवृत्तिभेदोप्युक्तः । अनाद्याविर्भूतस्वरूपत्वमीश्वर ji GS नित्याङ्कण्ठ ंÊऊङ्कujनाना स्वरूपभेद - नित्यमङ्कीत्यादि। इङ्गु नित्यßgrअवान्तरस्वरूपभेदं नित्य सिद्धि॥
॥।
कळुक्कुम्
(सा।प्र।) मुक्तकंळीत्यादिना “इक्षुक्षीरगुडादीनां माधुर्यस्यान्तरं महत् । तथापि न तदाख्यातुं सरस्वत्यापि शक्यत" इति न्यायान्मुक्तानामन्योन्यस्वरूपभेदो निर्वक्तुमशक्योपि प्रामाणिकत्वात्सिद्धएवेति धिया तेषामवान्तर स्थितिभेदमाह - कामं अन्योन्यमित्यादिना - मुक्तानां प्रवृत्ति भेदमाह प्रवृत्तिभेदमित्यादिना - मुक्तावान्तरप्रवृत्तिविशेषो दुर्वच इति निध्यानामितरेभ्यस्स्वरूपभेदमाह नित्यं कङ्कीत्यादिना - परतन्त्र, स्वतो लक्ष्मीपारतन्त्र्यमित्यर्थः - तेषां ॥।
(सा।वि।) पेक्षया स्वरूपस्थितिप्रवृत्तिभेदानाह। मुक्तकण्ठीत्यादिना। मुक्तानामेवान्योन्यस्थितिभेदमाह। Qui&क्विति। CP♚LIGGING BL (५, पूर्वोत्तरकालप्राप्तावाधिक्यन्यून भावः। @g, अभावे सति। Gupp, प्राप्य। निध्यानां स्वरूपभेदानाह। नित्य इति।
(सा।सं।) poor।jpCujp&&&&मिति। कालकृतपूर्वावधितारम्यमात्रमित्यर्थः। शेषितत्त्वानुभवमिति।>
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२२१]]
मूलंयान्ना कण्ठ कंम्बान्ना (४६) स्थितिभेदम्। अनाद्यनुवृत्त LD ६० शेषितत्वानुभवम्। । नित्यrssooni Qq@कं अन्योन्यम् स्थिति वैषम्य
याङ्कण्ठ प्रवृत्तिभेदम् अनादि प्रवाहनित्य कैर्य विशेष। अनन्त गरुडादिकं ५ अधिकार विशेष [i] (LD
॥।
(सा।दी।) विशेषण द्वयं मुक्तभगवद्व्यावृत्ति। अनादीत्यादि। तदनुभवविशिष्टा सत्तै ग अनाद्यनुवृत्ति स्थितिभेद GILD६०१६०५। अनादीति। अनादिप्रवाहरूपेण नित्य [i) B। अनन्तगरुडेत्यादि प्रासङ्गिकं। अधिकार विशेष, पर्यङ्कभाववहनजगन्निर्वहणादिक्षा। तदुचित कैङ्कर्यं । (सा।स्वा।) धर्मिग्राहकप्रमाण बहु सिद्धि ५ ऐक्यशङ्गैrg प्रसक्ति यिल्लामैयालिवर्गळुक्कु सॊल्लवेण्डु वदिल्लै यॆऩ्ऱु करुत्ताले। ब्रह्मानुभवमनादि &अनुवर्तिनं ब्रह्मकं नित्यकं कं
कै
BMTLq स्थितिभेदCDg? स्वशेष्यनुभवमनादिns अनुवर्तिनं Quगी। এmi tqibung। QUCpQQ१६६१५।कंळीत्यादि। शेषिQum मात्रं CH अधिकuors तत्त्वशब्दं प्रयोगिनं । पतिमात्रं शेषितत्त्व॥ “उभयाधिष्ठानं चैकं शेषित्व” मित्यादि मीठाqCu द्वन्द्वCo शेषितत्त्व QILD॥। तथा च, द्वन्द्वं Dig निरुपाधिक शेषि ढाळाली।९१q सम्बन्धगर्भDI६०७ अनुभवमनादिng अनुवर्तिकं कामं स्थितिभेदQ/D६०]& लम्म् पूगरैप्पोले रियिल् मुऩ्बुऱ्ऱ एऱ्ऱच्चुरुक्क मिल्लामैयालुम्बिऩ्बुमदिल्लामैयालु
(C) अन्योन्यं स्थितिभेद Dog Giri। । नित्यQLDीत्यादि। इऴन्दु पॆऱ्ऱवॆऩ्ऱु पूगरुडैय र्गळैगमागच्चॊऩ्ऩवित्ताल् वुरुडैय प्रवृत्ति) नित्यै ५। अ। GOLD? प्रवृत्ति momb क्रियारूपत्वाद नित्य [[]]]]pm? Turi। Quis (@ig प्रवृत्तिभेदमनादिप्रवाहेत्यादि - स्वरूपेण नित्यत्वाभावेपि प्रवाहरूपेण नित्य [i) BT SONG/LD/५। कैङ्कर्यशब्देन ईश्वरप्रवृत्तिव्यावृत्तिः @ri कैङ्कर्य [i१८ (६) विशेष Dog), प्रमाण सिद्धतत्तदधिकारोचितत्वं - ॐ निध्यानामवान्तर प्रवृत्ति भेदp सङ्गृहीतम् - कैङ्कर्य विशेष व्यवस्थित òागाऊंĐn।jGuor? अधिकार/i१८६ir व्यवस्थित नगी Ling नित्यouji, मुक्तouji upp “अशेषशेषतैकरतिरूपे” त्यादिunsol की गद्य विरोधिung? ढाङ्ग कीअभिप्राय♚शङ्कि mi - अनन्तगरुडेत्यादि। आदिशब्देन विष्वक्सेनादि सर्वनित्य सूरिसङ्ग्रहः। नित्य व्यवस्थित अधिकार pp। अधिकार विशेष, शय्यावहनसेनापतित्वादिना॥।
is
क्
॥।
(सा।प्र।) स्थिति भेदमाह - कामं किङ्कालित्यादिना - निध्यानां सर्वेषामवान्तरस्वरूप भेदस्य दुर्वचत्वादवान्तरस्थितिभेदतन्मात्रसाधारणप्रवृत्योरभावाच्चान्योन्यासाधारण प्रवृत्तिभेदमाह @@ प्रवृत्ति भेदमित्यादिना - निध्यानामनन्तगरुडादीनां कैङ्कर्यरूपप्रवृत्तिभेदस्य व्यवस्थितत्वे “सोनुन्ने सर्वान्कामा” नित्यादिश्रुत्यर्थतया सर्वेषां सर्वविधकैङ्कर्यबोधकाशेषशेषतै करतिरूपेत्यादिभाष्यकार वचन विरोध इत्यभिप्रायेण शङ्कते
॥।
[[२२२]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे व्यवस्थित
कङ्क, नित्याङ्कंळं, मुक्त, सर्वविधकैङ्कर्य
अभिप्राय
मूलं - तदुचित कैङ्क १५ सिद्धिकील अर्थम् on Go G६६) ! स्वामि
प्राकंल अरिवुबुरङ्गळाऩ कङ्गळिले किडैयादवै यॆऩ्ऱुमिल्लामैयालुम्, ऒरॊरुत्तर्क्कु व्यवस्थितri१८६६८] कैङ्कर्य [१८६० नां नानुष्ठि ॥।
(सा।दी।) निवासशय्यासन दासस्सखा परिजननियमादिका। “सङ्कल्पमात्रावक्लृप्तजगज्जन्मस्थितिध्वंसादि के श्रीमति विष्वक्सेने” तदुचितकैङ्कर्यं, Quii भगवत्प्रीतिहेतु] कैर्यं। धर्मभूतज्ञान pub द्रव्यमा (सा।स्वा।) तदुचित कैङ्कर्य १६१८६, शयनानुकूलवृत्तिवहन सेनानिर्वहणादि ५६१। नित्य कण्ठीत्यादि, कैङ्कर्य विशेष १८६ा व्यवस्थित नागा मुक्तकं नित्यागी बु मॊरुवर्सॆय्युम् तुवि मॊरुवर्क्किल्लैयॆऩ्ऱुम् fरिक्क्कैयालॆऩ्ऱु करुत्तु। स्वामि इत्यादि। ९ युगपत्सर्वकैङ्कर्यकरण (PGCIL ६०१६०९ ८ अनुपपन्न Linin लङ्ग इच्छिलं कैर्यश्री का गद्यवाक्यानं तात्पर्यं नानाCG, तत्तद्व्यवस्थित कैर्या इच्छि०८ स्वाम्यभिप्राय/ कण्ठ नुगुण मल्लामैयाले ताऩप्पडि ऒयामैयालु मिङ्गु fakiaमिल्लै यॆऩ्ऱु करुत्तु। कङ्कीत्यादि। व्यवस्थितकैङ्कर्यjogi (कं (इच्छिung) स्वाम्यभिप्रायानुगुणLDOrg मात्रñogum। “नित्याभिवाञ्छितपरस्परनीचभावैः। याभिस्त्वं स्तनबाहुदृष्टिभिरिवे" त्यादि न्याय Co ओरॊरुवरसक्किऱदे तङ्गळुक्कु ४४४ऩऩिमायिरुक्कैयालुम्यार्गळॆऩ्ऱु ५५।लं। Qu४ गद्यवाक्यं कैङ्कर्य अनुष्ठान परning विरोधQuorm Bqणी स्वपरकृतसर्वविधकैङ्कर्येषु प्रीत्यविशेषमात्र परम grQu
(सा।प्र।) अनन्तगरुडादि८ (६५) ऊं श्रीत्यादिना परिहरति । स्वामित्यादिना - यद्यपीश्वरेच्छा कृतं नित्यमुक्तानां कैङ्कर्यवैषम्यं प्रामाणिकं तथापि निध्यानां मुक्तानां चाविशेषेण सर्वविधकैङ्कर्यसिद्धिश्चा विरुद्धा सर्वविधकैङ्कर्यशब्देन स्वाम्यभिमतसर्वविधकैङ्कर्यस्य विवक्षितत्वात् सकलकर्मनिवृत्त्या भगवच्छेषत्वाविर्भावपूर्वकं सर्वज्ञताप्राप्तानांहि स्वाम्यभिमतमेव स्वाभिमतम्भवति - नतु, तदनभिमतमपि एवं च स्वाम्यभिमतं सर्वविधकैर्यं तत्सिध्यतीति न विरोध इति - नन्वनन्तगरुडादिभिः क्रियमाणस्य कैङ्कर्यस्य मुक्तैः करणेच्छायां तस्य व्यवस्थितत्वात्तत्करणासम्भवान्मुक्तस्य न सर्वविधकैङ्कर्यसिद्धिरिति वदन्तं प्रति किमुत्तरमित्यत्राह - व्यवस्थित त्यादिना - व्यवस्थितविषयकैङ्कर्येच्छायाः कर्महेतुत्वान्मुक्तानां च निश्शेषकर्मनिवृत्तेः ॥
॥।
(सा।वि।) कीourgmoti, दुर्लभस्यैकस्याप्यभावाच्चेत्यर्थः। ९०।लं।मञ्छ, एकस्य। व्यवस्थित rij बाळा कैङ्कर्य [१८६०ना, व्यवस्थितकैङ्कर्याणि। अनुष्ठिकं Coo स्वयमनुष्ठातव्यानि ढाङ्ग की अभिसन्धि, इत्युक्ताभिसन्धेः कंं, अन्यस्य।
jio, अनुत्प॥।
(सा।सं।) परायत्तशेषितत्त्वानुभवमित्यर्थः - अनन्तेत्यादि n।GGLIगी) इत्यन्तेन “सर्वावस्थोचिता शेषशेषतैकरतिरूपे" त्यादि गद्यविरोधमाशङ्कयस्वामि वित्यादि विरोध इत्यन्तेन त्रेधा विरोधपरिहारः कृतः तत्र मुक्तौ कस्यापिस्वाम्यभिसन्धिविरुद्धाभिसन्ध्यभावात्स्वाम्यभिसन्ध्यनुगु
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२२३]]
मूलं - कङ्ग की अभिसन्धि Com Gonनुष्ठिकं कैङ्कर्य (pi स्वामिकं प्रिय Liquino तदुचितकैङ्क १५१०८६५०६१५३१० सर्व
प्रीति सर्व सर्वविधकै ङ्कर्य विरोध।
प्रिय worris कैङ्कर्य फल
[[६६७६०]]
सिद्धि
(सा।दी।) जीऊं शकुं
BLOळीpri। ॥।
स्वाधीनत्रिविधचतुर्विधाचेतन अभिप्रायं
(सा।स्वा।) अनुष्ठान परDung विरोध।
मित्यादि॥
स्वामिळीत्यादि। स्वरूपं Qigong कैङ्कप्रिय स्वानुष्ठितत्वप्रयुक्तकं स्वामि प्रियत्वप्रयुक्तDiosum) परानुष्ठितकैङ्कर्य (pi स्वानुष्ठित कैङ्कर्य is CLn Goo प्रिय।लं। प्रीतिujounr८ी इत्यादि। अनुष्ठि C। अं
शाळा अनुष्ठिकं निर्बन्ध ागलं। सिद्धिइत्यादि। सिद्धिशब्दं ‘अशेषशेषतैकरतिरूपनित्यकैङ्कर्यप्राप्त्यपेक्षया” ढाळा की गद्यवाक्य की प्राप्तिशब्दस्थाने प्रयोगिनं ५५/। Q♚ल गद्यवाक्य मुंली C) कैङ्कर्यानुष्ठान शब्द Dormir कैङ्कर्यप्राप्तिशब्दमात्र १५६०५०g/ स्वयं कैङ्कर्यानुष्ठान♚g।कंळं स्वपरानुष्ठित कैङ्कर्याणां स्वामिप्रियत्वेनानुभव । Gujrrorisनुष्ठान
परत्व निर्बन्धDänGum ज्ञापित। सिद्धिशब्द अनुष्ठान (मुळं अनुभवलं किं साधारण m। spत्माकं मं धर्मभूत DIB ज्ञान QILD वस्तु सॊऩ्ऩदुवु मिदु सवुमाम्बडि इत्तै k क मागच्चॊऩ्ऩदुवु ङ्गूडुमो? इप्पडि आत्म धर्मत्वेनाचेतन Lori ज्ञान QILD द्रव्य (poor की स्वाधीनेत्यादि ॥।
(सा।प्र।) स्वाम्यनभिमततादृशकैङ्कर्येच्छा न जायत इत्यर्थः - नन्वेवं तर्ह्यनन्तगरुडादिभिस्स्वैस्स्वैः प्रत्येकं व्यवस्थया क्रियमाणकैङ्कर्यजनितभगवत्प्रीत्या तेषामपि प्रीत्याधिक्यं स्यादिति पुनर्वैषम्यं तदवस्थमित्यत्राह - अनुष्ठि मित्यादिना - सर्वस्वामिविषये एकेनापि क्रियमाणस्य कैङ्कर्यस्य स्वकर्तृक प्रीतिजनकत्वं स्वजनितस्वामिप्रीतिसाक्षात्कारद्वारैवेति विगतबन्धस्य स्वामिमुखोल्लासैकप्रयोजनस्य सर्वस्यापि प्रीतिं जनयेदेव। एवं च केनचित्क्रियमाणं किञ्चिदपि कैङ्कर्यं स्वामिप्रीतिरूपपुरुषार्थ साधकत्वात्सर्वेषां प्रीतिकरमेवेति सर्वेषां सर्वविधकैङ्कर्य फलसिध्यविरोध इत्यर्थः - एवं च कर्मवश्यत्वं बद्धत्वं। अविद्यान्वये सति निश्शेषनिवृत्ताविद्यत्वं मुक्तत्वं - स्वतो लक्ष्मीशेषत्वे सति कर्मरहितत्वं नित्यत्वमिति लक्षणानि सूचितानि - एवं त्रिविधचेतनं निरूप्य त्रिविधा ॥।
(सा।वि।) त्याच॥CGLDQiअनुष्ठि कैङ्कर्यम्, येनकेनाप्यनुष्ठितं कैङ्कर्यम्। त्रिविधचेतनान् स्वरूपस्थितिप्रवृत्तिभेदैस्सह निरूप्य त्रिविधाचेतनानि निरूपयिष्यन् प्रथमं धर्मभूतज्ञानस्याप्यचेतनद्रव्यतया चतुर्थस्याचेतनपदार्थस्य विद्यमानत्वात्कथं भाष्यकारैः त्रिविधाचेतनेत्युक्तमित्याशङ्क्य चेतन इत्यत्र चैतन्यवांश्चेतन इत्यात्मविशेषणतया सिद्धत्वान्न पृथक्परिगणितमतो
(सा।सं।) ण स्वाभिसन्धावलभ्यकैङ्कर्याभावात्। असूयाकृधान्यकैङ्कर्याशायाः अन्यस्याभावेन च तत्तदनुष्ठेय कैङ्कर्याणां तथैव स्वामिनः प्रियत्वेन सर्वप्रियतया कैङ्कर्यफलभगवत्प्रीतौ तारतम्याभावाच्च सर्वेषामपि सर्वविधकैङ्कर्यसिद्धिरस्तीति परिहारग्रन्थार्थः। त्रिविधचेतना चेतनेत्यत्र ॥।
[[२५]]
म
[[२२४]]
मूलं - स्वरूप विशेषण
(सा।दी।)
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
त्माकन्न, धर्मि स्वरूप
धर्मभूतज्ञान (pio, द्रव्य नीलङ्काएं। चेतन
की wiques। शुद्धर्म भूतज्ञानम् विषय प्रकाशदशै
(१) कङ्क शक्री ग विशिष्टमण्डी स्वाश्रय किंल
॥
माळnining मित्यादि। चेतना बुद्धिरेषामस्तीति चेतनाः ६१६००/ मत्वर्थीयाच् प्रत्ययान्त Door विशिष्ट प्रयोग की विशेषणत्वेनान्तर्भूत Loni धर्मभूत ज्ञानं सिद्धिssunlm।
द्धर्म भूतज्ञान ॥
(सा।स्वा।) वाक्य की चतुर्विधाचेतन Glim? आगैयाल् मिल्लैयॆऩ्ऩादल् इदु निणैवु
मऱादल् कॊळ्ळवेण्डावो? इङ्ङऩल्लादबोदित्तैच् चॊल्लादॊऴिन्ददुक्कु वेऱु Adrar मुण्डो? ऎऩ्गिऱ यीश्शङ्कानुवाद पूर्वक मुत्तर। व्वात्माऊं कीत्यादि। आत्मा का कण्ठ धर्मभूत GD६६६० अहं जानामीत्यादि प्रत्यक्ष प्रमाण Gurmi २ g/ चेतन भिन्न Gurji ज्ञापित n। mining बद्धव्यतिरिक्तानां धर्मभूत ज्ञानं नास्ति नढाकील पक्षव्युदासार्थं। धर्मिस्वरूपं । न्याय सिद्धाञ्जनादि धर्मभूतज्ञानं द्रव्यं
‘ज्ञानत्वादात्मवत्" की द्रव्यत्वसाधकानुमानसूचनार्थं। स्वरूप, स्वासाधारण
[[६६]]
[[१]]
धर्म निरूप्य Diloon धर्मिणी की पृथक Gumplus यहं । चेतन Gyrongवित्यादि। स्वासाधारणधर्मविशिष्टधर्मिसिध्यर्थ DIs CG। माग वऩ्ऱोविङ्गुत्तऩित्तुच्चॊल्लवेण्डुवदु। विशेषण - कीम श्रीलङ्का अर्थात्स्वासाधारणधर्मविशिष्ट सिद्धि तऩित्तुच्चॊल्लवेण्डु वदिल्लैयॆऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडि कारिल् ऎत्तिले उपात्तं चेतन कं मं किं स्वरूपस्थितिप्रवृत्ति भेदं विशेषितं? ६०० स्वरूप भेद विशेषितं कृन ं। द्धर्मभूत ज्ञानमित्यादि। विषयप्रकाशेत्यनेन शुद्धसत्वव्यावृत्तिः। स्वाश्रयं । कंळीत्यनेनात्म ॥
॥।
(सा।प्र।) चेतनं निरूपयितुं धर्मभूत ज्ञानस्याप्यचेतनद्रव्यत्वेनाचेतन त्रैविध्योक्ति विरोधमाशङ्क्य परिहरन् चेतनविशेषणतयैव लब्धस्वरूपस्य धर्मभूतज्ञानस्य विशेष्यवाचिचेतनशब्दप्रवृत्तिनिमित्तत्वेन तेनैवोपात्तत्वाद्धर्मभूतज्ञानं प्रथमं निरूपयति - व्वात्मानङ्कं मित्यादिना - तस्य स्वरूपं निरूपयति - इद्धर्मभूत ज्ञानमित्यादिना - अनेन वाक्येन सकर्मकावभासत्वं सकर्तृकावभास
@ring
mung, अनभिधाय।
॥।
वर्जयित्वा। sugus
(सा।वि।) न विरोध इत्याह। व्वात्माimoniig मिति। शुक्र स्वरूप, एतद्धर्मभूतज्ञानस्वरूपस्य। कृष्णीलङ्का, प्रत्येकशः। स्वाधीनेति वाक्ये। चेतनyoonamGjg विशिष्टमण्डी, चेतन इत्युक्त विशिष्टार्थे। विशेषण Lomi विशेषणतयान्तर्भूयस्थितिमूलकं। चेतन इत्यत्र विशेषणतया धर्मभूत ज्ञानस्य सिद्धत्वात्पृथगनुक्तिरिति भावः। धर्मभूतज्ञानस्वरूप माह। द्धर्मभूतज्ञानं विषयप्रकाश दशै स्वाश्रय किञ्छ
॥।
(सा।सं।) धर्मभूतज्ञानस्य पृथगनुक्तौ नियामकमाह। iques विति। चैतन्यं ज्ञानं। तदाश्रयश्चेतन इति चेतनपदे विशेषणत्वेन तस्यबुध्यधिरोहात्पृथगनुक्तिरिति भावः। इत्थं निरूप्यत्वेन सङ्गत धर्मभूतज्ञानस्वरूपं निरूपयति - द्धर्मभूतेति। विषय प्रकाशनदशै, विषय व्यवहारानु ॥मूलं स्वयम्प्रकाशकं
Lojmjironisg संसारावस्थै
तत्त्वत्रयाधिकारः
- ईश्वर, नित्य, नित्यविभुळं कर्मानु रूप Loss बहुविध सङ्कोच विकास, मुक्तावस्थै
॥।
[[२२५]]
(सा।दी।) मित्यादि वाक्यं साधारण स्वरूपं ♚। ईश्वरमित्यादिun नित्य(@Luqi Lo♚miri मित्यादिun) बद्ध(Luji, मुक्तावस्थै पत्यादि
मुक्त; ॥।
(सा।स्वा।) व्यावृत्तिः। स्वयं प्रकाशमित्यनेन त्रिगुण कालव्यावृत्तिः।
अवान्तर स्वरूप
भेदQILDBI? विषय प्रकाशकत्वादिना ईश्वर नित्यमुक्तादि L धर्मभूत ज्ञान mising g Gorp
उत्तर । ईश्वरकं मित्यादि वाक्य द्वयjpmCov। नित्यंविभुoumi, ९८६०] सङ्कोचगन्धDID६) नित्यं विभुοJumqg Lommirmiäg कदाचिद्विभुQQ) बद्धांg Liquing Cour_Curr? मुक्तावस्थैu मात्रouqurri संसारावस्थै तारतम्य युक्तीकं GDगी/कं नियमाक DOT १५ÈQ&uspiri। commami कीत्यादि। तारतम्ये कर्मविशेषं नियामक GILD ५।लं। बहुविधत्वं विकासस्यापि विशेषणं। बहुविधेत्यनेन बद्धानां धर्मभूतज्ञानेष्ववान्तरस्वरूपभेदोपि प्रदर्शितः। ॥। (सा।प्र।) त्वं चेति लक्षणद्वयमस्य विवक्षितं - लक्षणद्वयेपि सकर्मकसकर्तृक पदाभ्यां नित्यविभूति चेतनेश्वराणां व्यावृत्तिः - अवभासशब्देन प्रकृतिकालयोः - स्वाश्रय क्विति सकर्तृकत्वं विवक्षितं
त्तु विषयप्रकाशशब्देन सकर्मकत्वं विवक्षितं - स्वयम्प्रकाशशब्देनावभासत्वं विवक्षितमिति - धर्मभूत ज्ञानस्यावान्तरस्वरूपभेदमाह - ईश्वर कीत्यादिना - ननु संसृतौ बहुविधसङ्कोचविकासवत्त्वं मुक्तौ विभुत्वञ्चानुपपन्नं - विकल्पासहत्वात् - तथाहि - किमिदं धर्मभूतज्ञानं सावयवं ? उत निरवयवं ? नाद्यः - विभुत्वविरोधात् - नापि द्वितीयः - विभोर्निरवयवत्वे क्षरणविरोधादिति चेन्न श्रुत्यैक समधिगम्ये यथाश्रुति स्वीकार्यत्वात् - “अनृतेन हि प्र (सा।वि।) स्वयम्प्रकाशom पीकं छमिति एवंस्वरूप स्थितावुच्यमानायां विषयप्रकाशदशै ँ इत्यनेन स्वसत्तयैव स्वाश्रयं प्रति कस्यचिद्विषयस्य व्यवहारानुगुण्यापादकत्वं स्वाश्रय किं स्वयम्प्रकाश कम्ं मित्यनेन स्वसत्तयैव स्वाश्रयाय प्रकाशमानत्वमिति भाष्योक्तं लक्षणद्वयं सूचितं। तथा च भाष्यं। “अनुभूतित्वं नामवर्तमानदशायां स्वसत्तयैव स्वाश्रयं प्रति प्रकाशमानत्वं स्वसत्तयैव विषयसाधनत्वं वेति” श्रुतप्रकाशिका। “अनुभूतिशब्दो ज्ञानमात्रपरः न तु, स्मृतिविलक्षणपरः। प्रकाशमानत्वमित्युक्ते घटादेरप्यनुभूतित्वं स्यादिति तद्व्यावृत्यर्थं स्वाश्रयं प्रतीत्युक्तं। अणुत्वनित्यत्वाद्यात्मधर्माणां ज्ञानान्तर प्रकाश्यत्वात्तद्व्यावृत्यर्थं स्वसत्तयैवेत्युक्तं। अतीतानुभवे असम्भवव्यावृत्यर्थं वर्तमानदशायामित्युक्तं। यद्यप्यतीतानुभवस्य ज्ञानान्तरमन्तरेण प्रकाशोपपत्तेरर्थादसम्भवव्यवच्छेदः
[[९९]]
।
(सा।सं।) गुण्यापादनदशायां। स्वयम्प्रकाशी (कंळं, ज्ञानान्तर निरपेक्षतया स्वयमेव स्वव्यवहारानुगुणं सद्वर्तत इत्यर्थः। स्वयम्प्रकाशत्वे विषयप्रकाशाभाव दशायामपि स्वाश्रय ॥।
[[२२६]]
मूलं- ६० नैज (एक) विकास
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
६०६ यावत्कालं विभुकंg।
(सा।दी।) विशेषण भूतचेतनै ८६५६०Lw६/साधारण स्वरूपं ६६j॥ सङ्कोच विकासवत् m नित्यविभु नित्यसत्तानुवृत्तिरूपस्थिति सिद्धं - नित्य विभुoumi, नित्यं विभुou। नैजं, स्वाभाविकं -
(सा।स्वा।) मुक्तावस्थैत्यादि। एकविकास, एकरूपविकास। तारतम्यनियामक कर्माभावान्मुक्तावस्थायां सर्वेषां विकास एकरूप इति भावः। बहुविध सङ्कोच
m
Dum walijag विकासमनवच्छिन्न LDIT) यावत्कालं विभुत्व OLD सिद्धिकं ( GILD छलङ्क॥ शलंलं मुक्तानां धर्मभूतज्ञानेष्ववान्तरस्वरूपभेदQuin सूचितं। सङ्कोच विकास वलंलङ्ग बद्धां कंGPTUL स्वरूपतो नित्यQLD सिद्धि मङ्की क विशेषिjg। स्थितिभेदं Glamoroup। शुकं प्रवृत्ति भेदं GF६०♚ ĐnGCom ? धर्मिस्वरूपं ज्ञानरूपQLD१६०५ प्रकाशकत्वादि ना। कं मुकं
शरीरादि प्रेरकत्व (pibap
? अकर्ता
(सा।प्र।) त्यूढाः - अनृतमपिधानं - तमसा गूढमग्रे - मायया सन्निरुद्धः - अनादिमायया सुप्त इत्यादिभिस्स्वप्रकाशजीवतिरोधानो क्त्यनुपपत्या धर्मभूतज्ञानतिरो धानोक्ते रनु च्छित्तिधर्मेति नित्यतयावगतस्य “स चानन्त्याय कल्पते - सर्वं ह पश्यः पश्यति स्वेन रूपेण अभिनिष्पद्यत’ इत्यादिभिर्मुक्तौ विभुत्वस्वाभाविकत्वयोरवगमाद्वचनविरोधेन्यायस्यैव दुर्बलत्वाद्विभोरपि कर्मणा सङ्कुचितस्य क्षरणोपपत्तेश्चेति भावः - स्थितेस्स्पष्टत्वात्सामान्यप्रवृत्तिमवान्तर प्रवृत्तिं चाह॥॥
।
(सा।वि।) तथाप्यतीतस्य ज्ञानान्तरेण सिद्धिं परानभिमतां व्युत्पादयितुमिदं विशेषणं। विषयसम्बन्धस्य वर्तमान दशायां स्वसत्तया प्रकाशमानत्वमित्युक्ते परानुभवे तदसम्भवात्तद्व्यावृत्यर्थं स्वाश्रयं प्रतीत्युक्तं । तल्लक्षणं स्वयं प्रकाशत्ववादिनामेवेष्टमिति सर्वसम्प्रतिपन्नं लक्षणान्तरमाह। स्वसत्तयैवेति। स्वाश्रयं प्रति वर्तमानतादशाया मिति पदद्वयानुकर्षणस्य उपलक्षणं स्वसत्तयैवेति पदं साधनमित्युक्ते दण्डचक्रादेरपि तथात्वात्तद्व्यावृत्यर्थं विषयसाधनमित्युक्तं चाक्षुषज्ञानं श्रावणविषयं नसाधयतीति सर्वविषयसाधनत्वासम्भवात्तद्व्या वृत्यर्थं स्वपदं इन्द्रियादिकं न केवलं स्वसत्तया प्रकाशं। अपितु, ज्ञानोत्पादनद्वारा। वर्तमान दशाया मित्यतीतानुभव व्यावृत्तिः। स्वाश्रयं प्रतीति परानुभव व्यावृत्तिरिति। सारप्रकाशिकायां तु “द्धर्मभूत ज्ञानमिति वाक्ये विषयप्रकाशेत्यनेन सकर्मकावभासत्वं। स्वाश्रयं । कीत्यनेन सकर्तृकावभासत्वमिति लक्षणद्वयं विवक्षितं। सकर्मकसकर्तृकपदाभ्यां नित्यविभूतिजीवेश्वर व्यावृत्तिः। अवभासशब्देन प्रकृतिकालयोर्व्यावृत्ति” रिति व्याख्यातं। पीळा, पश्चात्।
।
॥।
(सा।सं।) चेतनं प्रत्यपि स्वप्रकाशतास्यादिति बाधकद्वयपरिहाराय विषयप्रकाशदशै स्वाश्रय हूं। कङ्कीली पदद्वयं नित्यविभुति, सर्वदा सर्वविषयकं सदित्यर्थः - तथापि यद्वस्तु व्यवह्रियते तदवच्छिन्नं ज्ञानमपि व्यवह्नियत एव। तदितरावच्छिन्नांशस्तु समूहालम्बनज्ञानांशवदवतिष्ठत ॥।
मूलंकिंल प्रवृत्ति
प्रेरिsuji, बद्धदशै
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२२७]]
! विषय । ५६ प्रकाशिsuji प्रयत्नावस्थैuno) शरीरादि ५६ बा
सङ्कोचविकास आनुकूल्यप्रातिकूल्यप्रकाशनमुख
भोग की अवस्थै wwsuji, भोग प्रतिकूल Los
अनुभविक,
॥।
प्
(सा।स्वा।) ११। मं प्रवृत्ति इत्यादि। विषया इति। @iig विषयDIQ] ५० Qumping। धर्मिस्वरूपं ५६६१६०६०१ मात्रं प्रकाशि। ॥ ऊं ५०५० कृं तऩ्ऩै यॊऴिन्ददॊऩ्ऱै कॆळिप्पियामै याल्अदुक्कु fपु कऩ मिल्लैयॆऩ्ऱु छलंम्म्॥ प्रयत्नेति। मृाळा प्रयत्न रूप परिणीप्रेरिQuq। धर्मिunm ५।लं। शरीरादीत्यत्रादिशब्देनेन्द्रियादिकं गृह्यते। बद्धदशै नीति। बद्ध धर्मभूतज्ञान॥८@कंइतर ज्ञानापेक्षया प्रवृत्तिभेदं ६१६१९। बद्धदशैत्यनेनैव सङ्कोच विकासri१८(६)Èg अन्तःकरणगतगुणत्रयवैषम्याधीनत्व (pi विवक्षित LIST) प्रभादिसङ्कोचविकास व्यावृत्तिः। आनुकूल्यादिप्रकाश ज्ञान । भोगरूपत्वं अन्यनुकूल QILD। प्रति कूल Gurmili भोगuoirs प्रसङ्गिungr?
की
GLD?
वस्तु कङ्गना ग्रहिमङ्कील Cumming ज्ञान मं (अनुकूल LDI ji प्रतिकूल LDI ८६२। मनुभविकं भोगQLDLig ला] (] ऊञ्छ प्रतिकूल DIs Gopujii अनुभविwng ईश्वरादि ज्ञान किं भोगरूपत्व
? ढाळगा। भोगत्यादि।
॥।
up अन्यतरानुभवं भोगशब्दार्थ Loi surलुक्तशङ्कावकाश । अनुकूल Los urg प्रतिकूल Lons goom अनुभविकं भोगQLD GOLD? वस्तु कण्ठं (आनुकूल्यं पारमार्थिक Lorrकी प्रातिकूल्य
? प्रातिकूल्यं पारमार्थिक LDIB आनुकूल्य (सा।प्र।) कण्ठ प्रवृत्तित्यादिना - विषय प्रकाशकत्वं शरीरेन्द्रियादि प्रेरकत्वञ्च सामान्यप्रवृत्तिरिति भावः। नन्वानुकूल्यप्रातिकूल्यप्रकाशनं भोग इत्यनुपपन्नं - आनुकूल्य प्रातिकूल्ययोर्विषयगतत्वे कदाचिदनुकूलतया प्रतिकूलतया च प्रतीतयोः कालान्तरे देशान्तरे तद्देशतत्कालयोः पुरुषान्तरे च विपरीतानुभवाभावप्रसङ्गात् - सर्वेश्वर नित्यमुक्तैश्च सर्वस्य सर्वदानुकूलतयानुभवबोधकप्रमाण विरोधप्रसङ्गाच्च विषयगतत्वाभावे च तत्प्रकाशस्य भ्रमरूपत्वप्रसङ्गेन कुदृष्टिमतप्रसङ्ग इत्युभयतः पाशारज्जुरित्यत्र सर्वस्याप्यत्यन्तानुकूल्यस्य स्वाभाविकाकारत्वेपीश्वरनित्यमुक्तैस्तथैवानुभवेप्युष्ट्राणां निम्म्बे स्वादुतमत्ववत्पवनतनयवालवह्निनीत्या च पुरुषभेदेन तेषामेव कालदेशभेदेन च तत्तत्कर्मानुगुण्ये नाल्पानुकूल्यप्रातिकूल्या ॥।
(सा।वि।) प्रेरिñ०५, प्रेरणं। अनुकूल, अनुकूलं वा। प्रतिकूल LIST, प्रतिकूलं वा। @mp। अनुभवी। एकस्यार्थस्यानुभवः। अनुकूलानुभवस्सुखं। प्रतिकूलानुभवो दुःखमिति भावः। (सा।सं।) इति भावः प्रयत्नावस्थैbf इति - अविशरणानुगुणधारणस्यैव स्वरूपायत्तत्वं पतनाद्यभावमुखेन शरीरधारणं तु प्रयत्नादिदशासुधर्मभूतज्ञानकृतमेवेति भावः LDIT]gइति। ज्ञानस्य स्वविषयगतानुकूलत्वादिविषयकतयापि स्वयम्प्रकाशोऽनुवृत्तश्चेत्तद्ज्ञानं ॥।
कन्नुकूल
[[२२८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंईश्वर विभूति सर्ववस्तु कङ्कं आनुकूल्यम् स्वभाव on wig ईश्वर, नित्य, मुक्त, अनुभविक संसारिकङ्काल भेद, पुरुष भचेतनं, देशभेद, अल्पानुकूल muyii, प्रतिकूल comjio, उदासीन comjio, कङ्कडील भाग॥। (सा।दी।) ईश्वर विभूति वित्यादि प्रासङ्गिकं - Quig अनुकूल Lors चिद्वस्तु विशेषण विशेष्य ११५६०
॥।
[[१]]
(सा।स्वा।) ं? २७ पारमार्थिक QLD १०५ विरुद्ध १ mi गगगगQL पार मार्थिक mggiii विरोधका स्वाभाविक GILDirmiti, Loलंg/औपाधिक Qom उपपादिmi। ईश्वर विभूतीत्यादि)। ईश्वर विभूतिunoon Gorm हेतुकर्भविशेषणं। प्रातिकूल्य स्वभाव IT / विभूति♚w विभूतित्वादेव सर्ववस्तु कं Lorनुकूल्यं स्वभावलं। गुळ प्रातिकूल्यं प्रत्यक्ष सिद्धuomui (कङ्गzumळा स्वभाव ? नुकूल्य मीश्वरादि॥। प्रत्यक्षानुभव सिद्धuomuli(sung Lनुभवमन्यथा सिध्यर्हDunggo संसारिOLLI प्रातिकूल्यप्रत्यक्षमन्यथासिध्यर्ह Loggurung।अल्पानुकूल्यौदासीन्य १५६५१ स्वभावors प्रसङ्गिकं एकस्य विरुद्धानेकस्वभावत्वाना प्रसङ्गिकीक प्रत्यक्षं नियामकons LoILLg उपपादिकं Q ईश्वरीत्यादि। Qu Guorg/अनुकूल Lorry। GoGo अल्पानु कूल QILDO Bum uriisनिरतिशयानुकूल्यं विवक्षितं। Go कालभेदादिना प्रातिकूल्यादि भेदं
ईश्वर नित्यमुक्तां८६५६०Lu अनुभव मेकरूपQuorm Gamsungjuriin अनुकूलैकरूपत्वं विवक्षितम्। Q५। संसारि५६५६ अनुभव अव्यवस्थित विषयD
COL अनुभवमन्यथा सिध्यर्ह Lijg। प्रातिकूल्यादि प्रत्यक्ष Luno संसारिक Gorl निर्देशिß०&una ईश्वरादिकं निर्दोषत्वं (COL अनुभव Gur कर्ममूल now अनुभवमन्यथा सिध्यर्ह लगा । @व्विभागं, लौकिकप्रत्यक्षसिद्ध विभागं। Qig विभागशब्दjgjg अल्पानुकूल्य प्रातिकूल्यादि कळोरॊऩ्ऱिल् ताऩुम् अqlk ाङ्गळ् ऎङ्गळॆऩ्ऱु सवुदिऱदु। इत्तालिन्द लौकिक प्रत्यक्ष कुङ्कुमं अन्यथा सिद्धि अवश्यवक्तव्यै Quorngnia। स्वभावसिद्धा
विभाग [mujib स्वभावसिद्ध/ii८६om एकस्य विरुद्धानन्त
॥। (सा।प्र।) नुभयरूपत्वानां भगवतैवोत्पादनात्स्वाभाविकाकारस्यात्यन्तानुकूलस्य तिरोहितत्वाच्च बद्धानां तथा तथानुभव इति न काचिदनुपपत्तिरित्यभिप्रेत्याह - ईश्वर विभूति] सर्ववस्तु कङ्क (C) कं मित्यादिना
नन्वेनं तर्हि रुमाक्षिप्तकाष्ठादावुत्पन्नलवणत्वादेश्सर्वैरनुभववदौ ॥।
क्क
(सा।वि।) ईश्वर विभूतिwn सर्ववस्तु, ईश्वर विभूतिभूतस्य सर्वस्यवस्तुनः। आनुकूल्यं स्वभावuomii, आनुकूल्यं यथा भवति तथा। Q, एतत्प्रकारेण। सर्ववस्तुप्रकारतया। ईश्वा, ईश्वरे, नित्य मुक्त, नित्येषु मुक्तेषु च। अनुभविws, अनुभवत्सु सत्सु। सर्ववस्तुप्रकारकईश्वरानुभवे सर्वेषा मनुकूलतया भासमाने सतीति भावः विभाग, विभागास्सर्वे॥।
॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२२९]]
i -क्कळुक्कु सङ्गळऩ्ऱु। इदु इवर्गळुडैय कसिङ्गळुक्कीडाग Hr H#qऩाऩ $qRऩ् इवर्गळुक्कु WcUGI-४ पण्णिऩ VhR४। इक्करि ४०१४३४रिवुक्कैक्कु ऎऩक्कु तैयुम्, पुगेरियुदैयु मुण्डु। वुदै अदै म्। ऎरुक्कुम्, पूगरुक्कुम्,
युण्डेयागिलुम्
तैयाले
केळि तै
(सा॥) ईऩङ्गॊळ्ळ रि क्कु मॆऩ्ऱु करुत्तु। आऩाल्लऩ् तऩक्कुबुबुऩङ्गळाऩ शीव्वल्पानुकूल्य प्रातिकूल्याद्याकार ८० विभूति याऩ इऩक्कळिले युण्डाक्किऩदॆदु? इव्अागगङ्गळ्दाऩ् मुगत्तालुम् कारैत्तालुम् Fishङ्गळावाऩेऩ्? इप्पडि यॊरु ऎवेदत्तिले ३रगमुम्aतमुमागत्ताऩ्गूडुमो? वॆऩ्ऩवरुळिच् चॆय्गिऱार्। इदु इवर्गळुडैय रि। कऩ्। इवैसळ कवुत्ताले यॆऩ्ऱु करुत्तु। सरि। ऒरु ऎऩवे पुदगत्तिलदमुम् तॊमु मागै माऩालु मिवऩ्निऩैत्तबडि मुडिक्कवल्लवऩागैयाले कूडुमॆऩ्ऱु करुत्तु। इवर्गळुक्किऩाऩ्। तऩक्क]पुत्पु माऩालु मिदु रुक्कागच्चॆय्द तॆऩ्ऱु करुत्तु। इङ्गु कवऩित्तदु Hकरमाऩ We९GHत्तिले इदुवु मॊऩ्ऱॆऩ्गैक्काग। becauक मायिरुक्कुमिऱे। इप्पडि qKEक्कागच्चॆय् ताऩॆऩ्गै कूडुमो इवर्गळित्तै ३ळवुक्कैक्कु पुबुगिलऩ्ऱो यिप्पडिच्चॊल्ललावदु करित्ताले यिवर्गळ् पुरॆऩ्ऩिल् अदु शास्त्रार्थातिलङ्घनरूप मागैयाले अन्दगरिल् समऩ्ऱो? आगैयालिवर्गळुक्कु ऎयुर् इल्लैये यॆऩ्ऩगसङ्गळाऩ पुर् कळिरण्डिलेदेऩुमॊऩ्ऱिल्लै यागिलऩ्ऱो यिवर्गळुक्कु qiqa यिल्लैयॆऩ्ऩलावदॆऩ्ऱु कणिचित्तु इङ्गवर्गळुक्किरण्डु मुण्डॆऩ्गिऱार्। इक्करियाल्। इङ्गु
किऩ्बक्कल्सरुमागैयाल् यॆदॆऩ्ऩ
वरुळिच्चॆय्गिऱार्। करि सगेरियु
कळालिमागैयाल् करि यॆदॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। करिल् Aऩर्क्कुम् पूhर्क्कुम् इjै४७ vafओयादो? Haa यिल्लामैयाले रसयादॆऩ्ऩिल् Hमावदु A कैयाल अदु Aकयाल् कळिले क कळुक्कदुवु मुण्डिऱे यॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। fAजर्क्कुमिऩरि॥॥
। ॥।
(सा।प्र।) पाधिकाकारः किमितीश्वर नित्यमुक्तैर्नानुभूयेत । बद्धैरेव वा किमित्यनुभूयत इत्यत्र नियामकमाह। इ#fhc१४] ७विक्कैक्किदि - ऩ कारिर् (ऎ।fa) वु रिङ्गळ
- अवुः। a, fक् तळ ३०। इवर्गळिदि। aan " सर् (सा।सं।) भोगावस्थ मित्यर्थः - एवं बद्धे धर्मज्ञानस्यावस्थाभेदमापादयत्कर्मस्वरूपमपि क
[[६]]
[[२३०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंईश्वराभिमत विपरीतानुष्ठान
सहकारियोग्य । ईश्वरा सर्वप्रशासिता कङ्कंल शासनीय swo० परतन्त्रचेतनत्व की स्वरूपयोग्यnguq६०। स्वतन्त्र ६६० स्वतन्त्राज्ञातिलङ्घन की सहकारियोग्यतैयु १६०६०६०। जीवेश्वररूप ॥ ॥।
(सा।दी।) साधारणा साधारणाकार (१) विवेकिकीmni। जीवेश्वरेत्यादि। स्वस्मै स्वयम्प्रकाश॥। (सा।स्वा।) ईश्वरेति। आलं परानिष्टकरणमीश्वराभिमत Loin अपराध ६mm लङ्का। करुत्तु। @ring अपराध/LD/ परानिष्टकरणमात्र Lormi । किन्तु, स्वनियन्तुरनभिमतानुष्ठान QILDorm gming॥ ईश्वर स्यापिभागवताद्यधीनत यापरतन्त्र चेतनत्वरूप स्वरूपयोग्यतै प्रारब्ध कर्मफलप्रधानेनतद्वि षयलं की सापराधतया सहकारियोग्य guy PrLsun कर्मफलानुभवं प्रसङ्ग
Fuii। ईश्वरनित्यादि। सर्वप्रशासिता
वा
कं शासनीय हेतु १९। ईश्वर स्वतन्त्रा। तद्व्यतिरिक्तQjni परतन्त्रQjol ५। शासनीयत्वं, स्वाभाविकनियाम्यत्वं। ईश्वर मं भागवताद्य धीनत्वंऐच्छिक LDITING स्वाभाविक स्वरूप योग्यतानुप्रविष्टDior परतन्त्रत्वं, सर्वप्रशासितृत्वं श्वराभिमत की माङ्ग
ईश्वरत्वं नियन्तृत्वमात्र LD। किन्तु, सर्वप्रशासितृत्व QLD । आज्ञातिलङ्घनेति। @gm
गाळा विपरीतानुष्ठान(pi अनभिमतानुष्ठान मात्र। किन्त्वाज्ञातिलङ्घनरूपQLormi ८०५५८/। तथा च प्रारब्धकर्मफलप्रधानादिभिः। ईश्वर भागवतादि विषयी अनभिमतानुष्ठान (DIL@D। आज्ञातिलङ्घनरूपDIOLDurg) Louisiा सर्वप्रशासिता
स्वतन्त्रDurg ।कं स्वतन्त्राज्ञातिलङ्घन Lonकी सापराधत्वरूपसहकारियोग्यतैjung Qi आनुकूल्यस्वभाव [i]ण वस्तु कण्ठकं पातिकूल्यं कर्मोपाधिक QLD/उपपन्न LDIO Sun अनुकूल Doug प्रतिकूल गनुभवि ०५ भोग Com
भोगQLD की अवस्थै धर्मभूत ज्ञान प्रवृत्तिभेद QILD/२० Dj घट्ट लङ्का तात्पर्यं। आत्माकं कं ज्ञानं स्वरूप GL
विरोध
इङ्गदै यवर्गळुक्कु परिमाक्कि यदुक्किप्पडि तऩित्तु कबुरिवुfाग सॊऩ्ऩदु
BnQGon? प्रभाप्रभावद्रूप
Longwalg] nQQ
वाक्यत्रयलं। जीव
तेजvium विरुद्ध स्वभाव तैun ज्ञान (pii द्विविध विरुद्ध स्वभाव विवेकिक mi। जीवेश्वरेत्यादि धर्मभूतज्ञानविकास ॥।
(पा।प्र।) तत्स्वयम्प्रकाशत्वं निर्वक्तुं धर्मभूतज्ञानलक्षणे सकर्तृकत्व सकर्मकत्व पदव्यावृत्या प्रसिद्धि शङ्कानिरासार्थञ्च जीवेश्वर स्वरूपं स्वस्मै स्वयम्प्रकाशमित्याह - जीवेश्वररूप लाई ॥।
(सा।वि।) अत्रायं पुरुषस्स्वयञ्ज्योति” रित्यादिषु आत्मनोपि विज्ञानत्वस्वयम्प्रकाशत्वोक्तेः कथं भेद इत्या शङ्कय धर्मभूत ज्ञानापेक्षया धर्मिभूतात्मनो वैलक्षण्यमुपपादयति। जीवेश्वररूपाली॥
॥।
(सा।सं।) दाचिदस्वप्रकाशं कारयति किमिति प्राप्तेनेत्याह। जीवेश्वर रूप ली। एवं धर्मज्ञानस्य स्वयं ॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२३१]]
मूलंआत्मा का
आत्माऊञ्छीनां
बद्ध(कण्ठ (TLL G
(सा।दी।), धर्मभूतज्ञान धर्मिज्ञान rij (@ig असा
स्वरूपं स्वस्मै स्वयम्प्रकाशं - द्धर्मि स्वरूप प्रकाश कुङ्किंल सङ्कोच विकास ६०६०६०। सर्वात्माकं (६१५६०Luji धर्मभूत
प्रकाशिकं
[[९९]]
♚। धर्म
मं स्वस्वरूपं
(सा।स्वा।) लसुषुप्त्यादिदशै स्वयम्प्रकाशGILDÖागा “यो वेत्ति युगपत्सर्वं प्रत्यक्षेण सदा स्वतः ऎऩ्गिऱबडिये धर्मभूतज्ञानलं स्वस्वरूप सर्व सदा साक्षात्करिण मङ्कील ईश्वरÈG स्वस्वरूपं स्वयम्प्रकाश GILD/६६०७८ ८०G CLI? की शङ्कापरिहारार्थं जीवेश्वरेत्याद्युक्तिः। आत्मा॰।४ÅG स्वयं प्रकाशत्वं श्रुत्यादि सिद्ध आत्मत्वा विशेषादीश्वर स्वरूप । स्वयम्प्रकाशत्व PCL कङ्क आत्मशब्दप्रयोगं। Qg स्वयम्प्रकाशत्वं कानान्ना १० १४०० १४ ईश्वरकंGळं स्वस्वरूपं नित्यत्व विभुत्वादि धर्मविशेष विशिष्ट रूपलं सदा धर्मभूतज्ञान वेद्यomngió प्रत्यक्त्वैकत्वादि विशिष्ट रूप स्वयं प्रकाश
लंÖ।
व्वर्थ।joy CDC ूद्धर्म धर्मिQib इत्यादि वाक्य ♚G BIGL। धर्मिस्वरूप लं धर्मभूतज्ञानापेक्षया विरुद्धाकारं स्वस्मैस्वयम्प्रकाशत्वमात्र। कदाचिदपि सङ्कोचविकासराहित्य (pi विरुद्धाकार Guri। @द्धर्मि स्वरूपेत्यादिuri। बद्ध धर्मभूतज्ञान वद्धर्मि स्वरूपप्रकाशस्यापि सङ्कोचविकास ११५६७ सम्भावित []
तद्राहित्य (pii विरुद्धाकारLDI& LOIL GOLD? की शङ्कापरिहार्थं बद्धकं PILGठी। काल, सुषुप्त्यादि दशायामपि तदानीमपि धर्मिस्फुरणस्यानुभवसिद्धत्वादिति भावः वाक्यद्वय धर्मिकं(मङ्गळाआकारद्वयापेक्षया प्रत्यनीकLDING धर्मभूतज्ञान किं नाना आकारद्वय एक वाक्य♚लत &LGळीpi। सर्वात्मानं त्यादि - धर्मभूतज्ञानं स्वयम्प्रकाश Gloory बद्धकं Gulguru नित्य
(सा।प्र।) त्यादिना - ननुबद्धानां स्वरूपं स्वयम्प्रकाशमिति वक्तुं तथा सति सुषुप्त्यादौ तदवभासप्रसङ्गादित्याशङ्कय स्वयञ्ज्योतिष्ट्व श्रुतिबलात्सुखमहमस्वाप्समिति परामर्शबला तदाप्यात्मस्वरूपप्रकाशस्सिद्ध इत्याह। द्धर्मि स्वरूपेत्यादिना - नन्वेवं तर्हि सुषुप्तौ धर्मभूतज्ञानस्य प्रसरणाभावात्सकर्मकत्वसकर्तृ कत्वयोरसिद्ध्याऽव्याप्तिरित्यत्र कदाचिद्विषयप्रकाशकत्वस्यैव लक्षणत्वान्न दोष इत्यभिप्रेत्याह - सर्वात्माऊं कीत्यादिना। ननु ज्ञानत्वं वा
(सा।वि।) पूर्वं जीवेश्वररूप आत्मवर्ग or लक्षणं चेतनत्व (pub प्रत्यक्त्वति स्वस्मै प्रकाशमानत्वलक्षणप्रत्यक्त्वेभिहितेपीह धर्मभूतज्ञानवैलक्षण्य प्रतिपादनार्थमुपात्तत्वान्न पौनरुक्त्यं। धर्मभूतज्ञानवद्बद्धानां वा स्वरूपभूतज्ञाने किं सङ्कोचविकासा विद्येते त्याह। ूद्धर्मीति। अणुस्वरूपस्य सङ्कोचविकासौ न भवत इति भावः। बद्धर्कु CDGTLL, बद्धानामपी त्यर्थः। धर्मभूतज्ञानं कीदृश मित्य त्राह। सर्वात्मा ॐ& Loj मिति। स्वस्मै प्रकाश
(सा।सं।) प्रकाशत्वमपि सर्वात्मसाधारणमिति निष्कर्षाय प्रागुक्तमेव धर्मज्ञान लक्षणं स्मारयति। सर्वा
[[२३२]]
मूलंज्ञानं विषय प्रकाश
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
या
DIT
स्वाश्रय स्वयम्प्रकाश। ज्ञानत्व स्वयम्प्रकाशत्व ं धर्मधर्मिकं साधारण धर्म भूत ज्ञानं विषयित्व apps (सा।दी।) धारणाकारं कीpi। धर्मभूतेत्यादि। पराक्त्वप्रतिकोटिungun) स्वस्मै प्रकाशमानत्व प्रत्यक्त्वं। स्वस्मै स्वयम्प्रकाशशु) पौनरुक्त्यं। विषयित्वं (सा।स्वा।) मुक्तादिsigGunGo) सुषुप्त्युच्छेदं प्रसङ्गिकं । स्वयं प्रकाशLDISLOIL GGLDIT विषय प्रकाशन वॆऩ्ऱु सत्यमैक्काग सरिसाक्कळुडैयवु मॆऩ्गिऱदु CourQuot&p♚$ बद्धदशै कदाचिद्विषयप्रकाशन Donisis सङ्कचित Lor u (कं। (@Dorm) फलिßsun सङ्कोचविकासार्हत्वं धर्मभूतज्ञानानं धर्म्यपेक्षया विरुद्धाकारQLD। Q।लं। सुषुप्त्युच्छेद चोद्य (pib परिहृतं। स्वाश्रय कीति। धर्मभूतज्ञानकं धर्म्यपेक्षया विरुद्धाकारान्तरं FT। द्धर्म धर्म विरुद्ध स्वभाव की ज्ञानशब्दाद्यनुवृत्तिQuriJs६०१? ज्ञानत्वस्वयम्प्रकाशत्वरूपसाधारण धर्म♚Gov Gurung@g Curr विषयित्वप्रत्यक्त्व ११५ साधारण नाऊ प्रसङ्गिकं धर्मभूतज्ञान / कञ्छ प्रत्यक्त्वप्रयुक्तuDns आत्मत्व धर्मिकं विषयित्वप्रयुक्तLDIB सङ्कोचविकासार्हत्व? QQJळाकी @रशङ्के बा परिहरिकं की। ज्ञानत्व मित्यादि वाक्यत्रयलं। विषयित्व Goppमित्यादि। न♚♚ळं, अधिकं। असाधारण Gorig। सर्ववस्तुकं साधर्म्य (pio, वैधर्म्यpi, प्रमाणप्रतिनियत
ज्ञानत्वादिना साधारण । ji,
विषयित्वादि ५६०६ा असाधारण [imoji, यथाप्रमाणमङ्गीकरि प्राप्त
क्क
(सा।प्र।) स्वयम्प्रकाशत्वं वा लक्षणमस्तु - लाघवात्। न च प्रत्यगात्मव्यावृत्यर्थं विशेषणं देयमिति वाच्यं अहं जानामीति ज्ञानधर्मितया प्रतीते र्ज्ञानभिन्नत्वेन ज्ञानत्वासिद्धेः स्वयम्प्रकाशत्वस्य दूरापास्तत्वादित्यत्राह ज्ञानत्व (Pubीत्यादिना - अहं जानामीति ज्ञानधर्मितया प्रतीतस्य धर्मिणोपि तेजोभूतप्रभाश्रयवयादित्यादेश्ते जस्त्ववत् ज्ञानस्वरूपत्वे विरोधाभावात् “अत्रायं पुरुष स्स्वयञ्ज्योति बौद्धा विज्ञानात्मा पुरुषः अनन्तरो बाह्यः कृत्स्नः प्रज्ञानघन एव विज्ञानं यज्ञं तनुत” इत्यादिभि र्धर्मिणः प्रत्यगात्मनोपि ज्ञानत्वं सिद्धमितिभावः। ननु धर्मधर्मिणोर्ज्ञानत्वसाम्ये धर्मधर्मिणोर्वैलक्षण्यासिद्धेः - धर्मधर्मिभाववैपरीत्यव्यवहारः किं न स्यादित्यत्राह - धर्मभूतज्ञान/लं/ कण्डीत्यादिना। ज्ञानत्वसाम्येपि विषयप्रकाशकं धर्मभूतज्ञानमित्युच्यते- (सा।वि।) मानं धर्मि स्वरूपं। स्वाश्रयाय प्रकाशमानं धर्मस्वरूपमिति विवेकः। पूर्वं द्धर्मभूतज्ञानं विषय प्रकाशदशै ँ स्वाश्रयमं स्वयम्प्रकाशकं मित्यभिहितेपि धर्मिस्वरूपापेक्षया वैलक्षण्य प्रदर्शनाय तत्रोक्तस्यैवेह कीर्तनान्न पौनरुक्त्यदोषः। एवं द्वयोरसाधारणाकारं प्रदर्श्य साधरणाकारमाह। ज्ञानत्व pii स्वयम्प्रकाशत्वति प्रमाणप्रतिपन्नमुभयमुभयोरङ्गीकर्तव्यमिति भावः ननु ज्ञानत्व स्वयम्प्रकाशत्वयोस्साधारण्ये धर्मधर्मिभावव्यवस्था कथं सिध्यतीत्यत्राह धर्मभूत ज्ञान । कण्ठीति। ज्ञानत्व साम्येपि विषयप्रकाशकं
(सा।सं।) त्माऊं (ML ४ति। धर्मिणो विषयित्वाभावे ज्ञानत्वं कथमित्यत्राह।
[[१६]]
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२३३]]
मूलंधर्मिunroor आत्मस्वरूप प्रत्यक्त्वं । ज्ञानत्व! कस्यचित्प्रकाशत्व। अ तऩ्ऩुडैयवागवुमाम्। वेऱॊऩ्ऱिऩुडैयवागवुमाम्; एदेऩु मॊऩ्ऱिऩुडैय
व्यवहारानुगुण्य क्रं।
(सा।दी।) विषयग्राहकत्वं। उक्त ज्ञानत्व, स्वयं प्रकाशत्व, विषयित्व, प्रत्यक्त्व ११ ५६० r निरूपिकङ्कीpri। ज्ञानत्वLDITQJत्यादि वाक्यचतुष्टयलं। व्यवहारानुगुण्यं, व्यवहारयोग्य m।
(सा।स्वा।) उक्तशङ्कावकाशQ। धर्मिकं ढग कङ्क आत्म स्वरूप/लं/मङ्का/अधिक पदं प्रयोग प्रत्यक्त्व Common आत्मत्वCLD नियामकQLDGrm BIGsकण्ठाळ। धर्मभूत ज्ञान । विषयित्व QILD LIL इदमहञ्जानामीति प्रत्यक्षसिद्ध DIC waj नियामकापेक्षै । व्युत्पत्तिurosun ज्ञानन्धा त्वर्थक्रियारूप
कळङ्ग धर्मभूत ज्ञान
असाधारण
GJQFuii। ज्ञानत्व मित्यादि। कस्यचित्
उक्तदोषं तदवस्थLD?। प्रकाशत्व ज्ञानत्व OLD
। ज्ञायत इति ज्ञान CILD ज्ञानत्वं सकर्मकप्रकाशत्वादिरूप comais
साधारण QLD सकर्मकत्वं
G Com?
आत्माश्रय दोषpto our C?
भी♚ॐ
यंা१५ÈQF। अत्यादिक
ज्ञानत्वं सकर्मक प्रकाशत्व रूप। कर्मons LOILL p। @gm ज्ञानत्वं धर्मभूत ज्ञान असाधारण LD६।Con
प्रकाशित या धर्मभूत ज्ञान कं । प्रकाशत्वं व्यवहारानु गुण्यहेतुत्व ॥।
Lo GILDòाकीधी♚लता ज्ञायत इति व्युत्पत्ति की धात्वर्थ क्रिया रूपत्व pub, तत्प्रयुक्त/१&TITT सकर्मक त्वादि॰ ं, लाळ GQ&Tळङ्ग ६ उपपन्न LDITGILD॥। व्यवहारेति (सा।प्र।) तादृश प्रकाश फलित्वात्प्रत्यग्भूतं ज्ञानं धर्मीत्युच्यत इत्यर्थः - नन्वात्मधर्मभूतस्यैव ज्ञानत्व प्रसिद्धेश्श्रुत्युक्तं प्रत्यगात्मनोज्ञानत्व मौपचारिकं किन्नस्यादित्यत्राह - ज्ञानत्व LIQीत्यादिगा - ज्ञानशब्द प्रवृत्तिनिमित्त पर्यालोचनायां किञ्चिद्विषय व्यवहारहेतुत्व ।
॥।
(सा।वि।) ज्ञानं धर्मभूतज्ञान मित्युच्यते। घटमहं जानामीति तस्यैवाश्रयाय स्फुरणादात्म निष्ठत्व प्रतीतेश्च तादृश प्रकाशफलित्वात्पृथग्भूतं ज्ञानं धर्मीत्युच्यत इत्यर्थः। नळं, अधिकं। ज्ञानत्व स्वयम्प्रकाशत्वा पेक्षया अधिकमित्यर्थः नन्वात्मधर्मभूतस्यैव विषय प्रकाशकत्वेव ज्ञानत्वसिद्धेः श्रुत्युक्त प्रत्यगात्मनो ज्ञानत्व मौपचारिकं किन्नस्यादित्यत्राह। ज्ञानत्व Looीति। ज्ञानशब्दप्रवृत्ति निमित्तपर्या लोचनायां किञ्चिद्विषय व्यवहार हेतुत्व स्वरूपस्य तस्य धर्मधर्मिणो रविशेषा न्मुख्यत्वे सम्भवति गौणत्व स्यान्याय्यत्वात् प्रभाप्रभाश्रययो स्तेजस्त्वजात्या एकजातीयत्व दर्शनाच्च विरोधाभावा न्मुख्यमेवेति भावः अव्य, तन्नाम। ना, स्वस्यवा। Com, अन्यस्यवा।
CL, यस्य॥।
(सा।सं।) ज्ञानत्व LDTTQJतिति। स्वव्यतिरिक्तमादायैव कस्यचिदित्युक्ति र्विश्राम्यति चे दिष्टासिध्या आह। अलहीली। कस्यचि त्प्रकाशत्वं धर्मिणि स्वमादाय धर्मे चान्यदा दायापि विश्राम्यतीतिनेष्टा सिद्धि ॥।
[[२३४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंस्वयम्प्रकाशत्व LII ! ५६०६०६०१ विषयीकरि ज्ञानान्तर अपेक्षेwor प्रकाशिक ॥।
(सा।स्वा।) LDITMENT) आत्माश्रयदोष
m। व्यवहारानुगुण्य हेतुत्वमात्र ज्ञानत्वं CGLDIL । ज्ञानत्वं धर्मधर्मिकं साधारण मॆऩ्ऱुदोऱ्ऱुविक्कैक्काग वल्लदु iIAagaHक च्चॊऩ्ऩबडियऩ्ऱु। एदेऩु GILGO औदासीन्यंील। व्यवहारानु गुण्यं, व्यवहारानर्हता निवृत्तिः। व्यवहारा नर्हताच व्यवहारविशेषकारण सामान्याभावः। व्यवहार विशेष कारणानिच व्यवहर्तव्यज्ञानं व्यवजिहीर्षा व्यवहारानुकूल प्रयत्नश्च तथाच विषयस्य घटादेर्विषयिणश्च धर्मभूत ज्ञानस्य धर्मि रूप ज्ञानस्य चानुगतं व्यवहारानु गुण्यं व्यवहार विशेष कारण सामान्या भाव रूपाया व्यवहारानर्हतयानिवृत्तिः। धर्मरूपस्य धर्मिरूपस्यचज्ञानस्यतद्धेतुत्वं नामतदा पादन स्वभावत्वं ज्ञाने विद्य मानेहि व्यवहार विशेषकारण सामान्याभावो निवर्तते - धर्मिकं ज्ञानत्वं प्रमाण सिद्धusum सकर्मक प्रकाशत्वादिना ज्ञानलक्षण Gluconoguib Gurgjअव्याप्त्यादिदोषं य ज्ञानत्वं साधारण
निर्वचिॐ Coum
womb न्यायसिद्धाञ्ञ्जन तत्वटीकादि
b। @i ज्ञानत्वं साधारण Lormi स्वयं प्रकाशत्वं साधारण GILD G Com? स्वाश्रयभूत धर्मि रूपज्ञान सापेक्ष Lois Co प्रकाशिकी धर्मभूतज्ञान किं ज्ञानान्तर निरपेक्ष प्रकाशत्व रूपस्वयम्प्रकाशत्वं Qui। स्वयमित्यादि। ५०० यित्यादि। धर्मभूतज्ञानं धर्मि सापेक्ष प्रकाशित धर्मि विषयीकरिun Dunउक्त शङ्कावकाशं। शु॥।
ऩै
(सा।प्र।) रूपस्यतस्यधर्म धर्मिणोरविशेषेण सत्वान्मुख्यत्वे सम्भवति गौणत्वस्यान्याय्यत्वाच्चमुख्यमे वेतिभावः - ननु, धर्म भूतज्ञानस्य विषय व्यवहारानुगुण्या त्किलभाष्यादौ स्वयम्प्रकाशत्वं समर्थितं तदभावेकथं धर्मिणस्स्वयम्प्रकाशत्वमिति शङ्कायांस्वयं ज्योतिष्टृश्रुत्यैव तत्सिद्धिरित्यभिप्रेत्य स्वयम्प्रकाशत्वं निर्वक्ति - स्वयम्प्रकाशत्व LDING/ इत्यादिना - स्वविषयज्ञानान्तरमनपेक्ष्य स्वव्यवहारानु गुण्यभाक्त्वमित्यर्थः
धर्मत्व धर्मित्व व्यवस्थापकयो विषयित्व ॥।
(सा।वि।) कस्यचित्। व्यवहारानु गुण्य jogi, शब्दाभिलापात्मक व्यवहारानुगुण्य सम्पादनं। ज्ञानत्वमिव स्वयं प्रकाशत्वमपि उभयत्र मुख्य मेवेत्याह। स्वयम्प्रकाशत्व Lदिति। ०, स्वात्मानं। विषयी करि, विषयी कुर्वता। ९ ज्ञानान्तर, एकज्ञानान्तरेण। अपेक्षैw, अपेक्षारहितं। लग प्रकाशिßळ्ळ, स्वेनैव प्रकाशनं। स्वप्रकाशनाया न्यापेक्षां विनैव दीपेन ॥।
(सा।सं।) रिति भावः। व्यवहारानुगुण्य ०१६००/६०८ इति प्रकाशत्व शब्दार्थः।
T६००/६०५ इति प्रकाशत्व शब्दार्थः तस्यचव्यवहारानुगुण्य करणत्व मित्यर्थः तेन तत्कारणत्वमात्र विषयादौनाति प्रसङ्गः। यथाज्ञानत्वं साधारणं तथास्वयं प्रकाशत्व मपिसाधारणमित्याह। स्वयं प्रकाशत्व LDIT]दिति, स्वसत्तयैव इत्यर्थक अपेक्षैwn इत्यनेन धर्मि धर्मादिस्स्वपरज्ञान विषयत्वेपि नस्वयम्प्रकाशत्वहानिरिति सूचितं। प्रकाशि०५,
मावतत्त्वत्रयाधिकारः
मूलंधर्मभूत ज्ञान किं विषयित्व!j
m।
[[२३५]]
(सा।स्वा।) धर्मभूत ज्ञानलं विषयित्वCLD GILD/२GGLD? विषयित्वLDITGJg। अर्थ प्रकाशकत्व LDIT&T ५६ प्रकाशिऊण्ठी धर्मिकं साधारण इद्धर्म भूतेत्यादि। लं@umjgदित्यादि। धर्मिला प्रकाशित
ढगा
यॊऴिन्ददॊऩ्ऱै करिप्पियामैयाले यिदुक्कु पुवु मिल्लैयॆऩ्ऱुगरुत्तु। धर्मिwn अह प्रत्यक्त्वादि विशिष्ट प्रकाशि५० स्वव्यतिरिक्त १८६० प्रत्यक्त्वादि ५६०६ruji प्रकाशिक ढगळ स्वयम्प्रकाश ८६०० कालना प्रकाशिकीं। असं Gun)? घटमहं जानामि Gurm धर्मभूतज्ञानं प्रकाशिकी/कर्मons प्रकाशिकी घटादिना Cumss प्रकाशिकी ज्ञानत्वं स्वयं प्रकाश LDC अहGLD धर्मि स्वरूपं प्रकाशिकी Cung धर्मि रूपज्ञान मं।कं कर्मDIC प्रकाशितं
Comp।
स्वयं प्रकाश Gorm
Cs धर्मभूतज्ञानं घटादि ५०वा विषयी करिकीpiCurr
धर्मभूत ज्ञान
धर्मिuji प्रत्यक्त्वादिना विषयीकती की
मङ्गला विषयित्वं स्वापृथक्सिद्ध धर्मव्यतिरिक्त वस्तुप्रकाशकत्व QILD Com कल्पिकं विषयित्व Log
muj
LG वाक्य “प्रत्यक्त्वएकत्व विशिष्टतयातु स्वप्रकाशता” इत्यादिना न्यायसिद्धाञ्जनादिवाक्य [i) B (GI विरोधि कं। विशिष्टं स्वयम्प्रकाशQD६१६०१ विशेषण pii स्वयं प्रकाशकली। विरोध परिहार GILD की रहस्यलङ्की “आत्म स्वरूप की आनुकूल्यं निर्विकार स्वरूप प्रकाशत्ता Tungi C GILD। आनुकूल्य jog धर्मिरूप ज्ञानाधीन स्वप्रकाश
तुल्ययोगक्षेम (१८५
प्रत्यक्त्वादि Louwung स्वयं प्रकाशGILD १६५ विरुद्धम
(
धर्मभूतज्ञान माश्रय प्रकाशाधीन om@@ प्रकाशिकीpium @igआनुकूल्य (pi प्रत्यक्त्वादि॰ळं अपृथक्सिद्ध विशेषण ii) प्रकाशि०८ आश्रय प्रकाशाधीन
प्रकाशिऊञ्छना
कूल्यादिना धर्मिरूप ज्ञान
तात्पर्यं विरोध। आनु
विषयमाक Crispr
माग
विरोधpनानाम्॥ धर्मिप्रकाशाधीन Lons प्रकाशि॥।
(सा।प्र।) प्रत्यक्त्वयोस्स्वरूप ज्ञानायविषयित्व स्वरूपमाह - धर्मभूतज्ञानं
"
इत्यादिना - स्वसंयुक्त
प्रकाशकत्वं विषयित्व मित्यर्थः - स्वगतैकत्वानुकूलत्व प्रत्यक्त्व प्रकाशभूते धर्मिण्य तिव्याप्ति परिहारार्थं स्वसंयुक्तपदं - नन्वहं जानामीति सर्वसम्प्रतिपन्नं ज्ञातृत्वमेव प्रत्यक्त्वं ॥।
(सा।वि।) स्वस्येवस्वेनैव प्रकाशमितिभावः। धर्मधर्मिभाव व्यवस्थापकयो विषयित्व प्रत्यक्त्वयोः स्वरूपमाह। लाळ्ळा इति। कृ, स्वात्मानं वर्जयित्वा गळा, एकस्यान्यस्य। BIGs, प्रदर्शनं - स्वेनसाक मन्यप्रदर्शनमिति भावः। घटमहं जाना मीति ज्ञानेन सहैव घटस्यापि स्फुरणात् स्वसंयुक्त प्रकाशत्वं विषयित्वमिति फलितार्थः स्वगतैकत्वानुकूल्य प्रत्य क्त्व
(सा।सं।) व्यवहार्यत्वं। जडस्यहिव्यवहार्यत्वं ज्ञानापाद्यं। ज्ञानज्ञातृशुद्ध सत्वानान्त्वजडत्वात्त
॥।
[[२३६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलं - आत्माऊं का कण्ठ प्रत्यक्त्व moigg ! स्वस्मैभासमानत्वम्। प्रा प्रकाश का फलिwn
कंलक॥।
(सा।दी।) लाळा फलिया, मृळा व्यवहारकर्ता Qurus -
(सा।स्वा।) अलण्ठधर्मिulaना विषयीकरि माकं मुकं गळा विषयीक
या
या
धर्मभूतज्ञान कंiCurcumas ज्ञानं अपेक्षैwp। प्रकाशिGworm
स्वयम्प्रकाशत्व लं । कं ४। प्रत्यक्त्वं आत्मा ऊं ऊं असाधारण GILD।org/८२।६ Guor? प्रतीपमञ्चति व्युत्पत्ति प्रत्यक्त्वं। अम्लताळा घटादिना स्वव्यतिरिक्त ज्ञान स्वेनैव भास मानत्व रूप स्वयं प्रकाशत्व Loin B
@supri - आत्माऊं ऊं कीत्यादि
६०० लोकदृष्ट विपरीत LDIT & भासमानत्व १Domper भासिकीmins तद्विपरीत LDING
वरुळिच्चॆय्गिऱार् धर्मभूत ज्ञान ।
धर्मभूत ज्ञान । Qu - स्वस्मैभासमानत्व CLD प्रत्यक्त्वा Quo लोकदृष्ट घटादिभासन विपरीत
प्रतीपमञ्चतिQuorg व्युत्पत्ति winosi mumum ५ - घटादि स्वव्यवहारार्थं भासमान १०० स्वस्मैभासमानत्वमति प्रसक्त? स्वशब्दं प्रत्यगात्म परQLD१pmgitळं प्रत्यगात्मनेभासमानत्व pi सर्वसाधारणorp
अहीत्यादि। कृगी
pri
स्वशब्दं प्रत्यगात्म त्वेन प्रत्यगात्मा।
किन्तु समभिव्याहृत पदान्तर प्रतिपन्नादभिन्नार्थत्वं मं व्युत्पत्ति सिद्ध इङ्गुत्तैच्चॊल्लुगिऱदॆऩ्ऱदाय्त्तु। इङ्गुप्पत्त करिऩमावदु पुगा साध्यव्यवहारादि रूपप्रयोजनभाक्त्वं। ५ घटादिना स्वव्यवहारार्थं भासमान [i) B।T
मा
अचेतन(१८६०५ फलिLL। तथाच स्वस्मै भासमानत्वं स्वप्रकाश फलित्वLDIs पर्यवसित घटादिष्वतिप्रसक्तm ५। Qing प्रकाश फलित्वमनति प्रसक्तLDITING) सामान्यरूपत्वेन लघु प्रत्यक्त्व GILDITCH? स्वप्रकाश फलित्व GILD ६Ör Colony Guor। “अहम्बुध्वापरागर्थान्प्रत्य गर्थोहि ॥।
(सा।प्र।) किन्नस्यादित्यत्राह। आत्माकं प्रत्यक्त्व इत्यादिना। प्रत्यक्त्वञ्च प्रतीपमञ्चतीति व्युत्पत्या अञ्चतेर्गत्यर्थस्य बुध्यर्थत्वात्तत्फलित्व रूपं स्वप्रकाश फलित्वमेव प्रत्यक्त्वं युक्तमित्याह - ला प्रकाशतं/कङ्कीत्यादिना - ननु, घटादि प्रकाश फलित्वमेवात्मनोदृष्टमितिनस्वप्रकाश फलित्वं ॥। (सा।वि।) प्रकाश भूतेधर्मिण्यति व्याप्ति परिहारायस्वसंयुक्तपदं - पूर्वोक्त प्रत्यक्त्वमेव धर्मित्व व्यवस्थापकतयास्मारयति। प्रत्यक्त्व LONG/दिति ज्ञातृत्वं प्रत्यक्त्वमिति लक्षणं विहायस्वस्मैभास मानत्वमिति वदतोयं भावः प्रतिस्वात्मानं प्रति अञ्चतिभासत इति शब्दार्थानुगुण्यात् अञ्च तेर्ग त्यर्थस्य ज्ञानार्थत्वात्तथाच स्वयम्प्रकाश फलित्वमेव प्रत्यक्त्वमितित देवाह। ५ळा प्रकाश । कीति। इत्यस्येति यावदित्यर्थे पर्यवसानं ननु धर्मित्व व्यवस्थार्थं घटादिगोचर प्रकाशा श्रयत्वंवा वक्तुमुचितं। नतु प्रकाशफलित्व लक्षणं प्रत्यक्त्वमित्याशङ्कय त दुभयसिध्यर्थमेवैत देष्टव्यं
[[१]]
॥।
१९,
(सा।सं।) त्स्वत एवेति भावः। प्रानिरुक्त मेव प्रत्यक्त्वं विशदयितुमाह। प्रत्यक्त्वदिति। स्वस्मै इति चतुर्थ्यर्थमाह। लळा प्रकाशला फलि। स्वस्यफलित्वं नाम प्रकाश रूपव्यवहार
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२३७]]
मूलं- Glucormulq -
वस्तु प्रकाश फिलिल सामान्याकार संलग प्रकाश लङ्का लंलङ्ग फलिQworm विशेषित्तm प्रत्यक्त्वomb। विशेष वस्तु कण्ठ
स्सामान्य(pio।
॥।
(सा।स्वा।) गर्थोहिभिद्यते” की अहम्बुध्यादि निमित्त
फलित्वमात्रQLDrp) अन्यात्माQjigअन्यात्माळा ) अहम्बुध्यादिना Qu] प्रसङ्ग)
अलंल प्रत्यक्त्व QILDO
फलित्व n। sumo अनुगत
प्रत्यक्त्वं प्रकाश
स्वप्रकाश फलित्वं तत्तदात्म प्रकाश
अनुगतions प्रत्यक्त्वं सिद्धि
?
विशेषितं मात्र ५० CL कण्ठी
प्रत्यक्त्व womb।
य
GLDIT?
ढाङ्गळा অन ूষupi। Com इत्यादि। सामान्याकार
कंलकी অआकारं भिन्नQLormi Gaur / G अनुगत विशेषण भचेतनं विशेष्यभेदं Giri परमत sonig अनुगतत्व
५। प्रत्यक्त्व मात्र आत्माकं (१) कण्ठ असाधारण LDTS उक्तरीत्या प्रकाशफलित्व चेतनत्व असाधारण [i] pr? प्रत्यक्त्व org gवुक्कु अवैगळु मिल्लामैयाले इत्तै अeaमागच्चॊल्लवे अवैगळुमप्पडि यॆऩ्ऱदागैयाल् अवैगळैत्तऩित्तुच्चॊल्लवेण्डुवदिल्लैयॆऩ्ऱिल् ४४ प्रकाश फलित्व विशेष तदभावे तदभावं सिद्धिकं Com? लोकलङ्की विशेषाभावे सामान्याभाव ं ूं। व्याप्ति गळा श्री। @व्वि शेषमित्यादि। का विशेषरूप सामान्य मं मं उपजीव्य DISTT तदभावे तदभावं सिद्धिकं GILD ५।लं। चेतना@om ममेद Gloom स्वार्थ Long उपादानं १५ स्वप्रकाश साध्यस्व व्यवहारादि पूर्वक LDLDC प्रकाश फलित्वा मं स्वप्रकाश फलित्व मुपजीव्य m। प्रत्यक्त्वं प्रकाश फलित्वा उप जीव्य
चेतनत्व ॥।
(सा।प्र।) युज्यत इत्यत्राह - वस्तु इत्यादिना - प्रकाशत इत्युक्ते कस्येति फलित्वेनप्रति सम्बन्ध्याकाङ्क्षा नियमाद्भेदे अन्यप्रकाश फलित्ववदभेदेपि प्रकाशस्वाभाव्यादेव स्वस्यापि फलित्वं माञ्जानामीति स्वानुभवेन सिध्यत्येव - प्रकाश स्वरूपत्वञ्च श्रुतिसिद्धं - यथा ज्ञान लक्षणज्ञाने सर्वञ्ज्ञातमिति ज्ञानेच स्वस्य स्वव्यवहार हेतुत्वं एवमेवेतर प्रकाश फलित्व वत्स्वप्रकाश फलित्वमपीतिभावः - आत्मनस्स्व प्रकाश फलित्वानङ्गीकारे अनिष्टमाह - शेष वस्तु कङ्कीत्यादिना। ॥।
(सा।वि।) एतदभावे तदुभयासिध्या धर्मित्व व्यवस्था न सिध्येदित्यभिप्रायेणाह। Com GLong इत्यादिना। विशेषिjounp, विशेषणे विशेष्य पर्यवसानेकृते सतीत्यर्थः। प्रकाश इत्युक्ते कस्येति प्रति सम्बन्ध्याकाङ्क्षा नियमादेव प्रकाश फलित्ववत्स्वस्य स्वप्रकाशाभेदेपि स्वप्रकाश स्वाभाव्यादेव स्वप्रतियोगिकत्वसिद्धौ स्वप्रकाशफलित्व लक्षणं प्रत्यक्त्वं भवतीति भावः एतदनङ्गीकारे यत्किञ्चि त्प्रकाश
॥।
(सा।सं।) कर्तृत्वमेव - व्यवहारोप्यहमित्याकारः - एवं प्रत्यक्त्वस्य स्वस्यैवस्वव्यवहाररूप फलसिध्यर्थत्वात् स्वस्मै इति चतुर्थ्यर्थस्तादर्थ्यमिति सिद्धं। एवंसत्यनु व्यवसायाश्रयत्वेनवा प्रकाश फलित्वमात्रेण वा न प्रत्यक्त्व विश्रम इति सूचयन्नेवं भूतो मन्मते प्रत्यक्त्व विश्रम इत्याह - मिति। शेषमिति। धर्मिणः स्व प्रकाश फलित्वं विशेषाकारः - स्वपर साधारण ।
[[२३८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलं - Gव्याप्त Door चेतनत्व (p। ूद्धर्म धर्मिGiळं स्वयं
प्रकाशमा॥।
(सा।दी।) चेतनत्व (pii, ज्ञानाश्रयत्व pib।
(सा।स्वा।) ♚ं।कण्ठउपजीव्य Door की ऊं ऊं तदभावे तदभावं सिद्धिकी शङ्कावारणार्थं व्याप्तमित्युक्तिः। उपजीव्याभाव प्रयुक्त gb व्यापकाभाव प्रयुक्त Lons सिद्धिकं ५१०५। Q प्रत्यक्त्व OLD GLD ६० ६०७ / ८०। १४ or rog to धर्मधर्मि yor Gib स्वयं प्रकाशमगा GLDI? स्वयं प्रकाशत्वे ज्ञानान्तर वेद्यत्व ? श्री कुङ्किं नित्यत्वादिनां सिद्धिकं Curr? स्वगत afकळै इवैगळ् ताङ्गळुम् करिप्पिक्किऱदिल्लैये यॆऩ्ऩवरुळिच् Guri। @द्धर्म धर्मिणीत्यादि। @G कंळं स्वयं प्रकाशत्वं कतिपयधर्म विशेषमात्र विशिष्टरूप jogaib ज्ञानान्तर वेद्यत्वं यथा सम्भवं स्वीयसर्व धर्म विशिष्ट रूप
व्यवस्थै
प्रत्यक्त्वे ॥।
__ विरोध। धर्मी स्वयं प्रकाश (सा।प्र।) श्रुत्यास्वानुभवेनचस्वप्रकाश फलित्वस्य परप्रकाश फलित्वस्यचसर्वात्म निष्ठत्वावगमाद्व्यभिचारा दर्शनाच्च तस्य स्वपरविशेषानादरेण प्रकाशफलित्व रूपसामान्याकार व्यापकत्वाव गमाद्व्यापक निवृत्याव्याप्य निवृत्तिरितिभावः - ननु स्वयम्प्रकाशस्य ज्ञानान्तरानपेक्ष प्रकाशत्वेन स्वरूपस्यच स्वप्रकाशत्वेन तस्य प्रत्यक्त्वानुकूलत्वैकत्वातिरिक्ता प्रकाशकत्वादात्मस्वरूप नित्यत्वादीनां सिद्धिर्नस्यादित्यत्राह। ूद्धर्म धर्मिणीत्यादिना - उभयमपीत्यर्थः - नन्वस्स्त्वात्म नित्यत्वादीनां ॥।
(सा।वि।) फलित्वं यत्किञ्चित्प्रकाशाश्रयत्वन्न सिध्यतीत्युपपादयति। @व्विशेषति। GHODIGILDI इत्यनेन स्वव्यतिरिक्तस्येत्यसिद्धेः स्वस्यापि तनान्त् र्गतत्वात् तदन्तर्गत स्वात्म प्रकाश फलित्वं विशेषः तदेवप्रत्यक्त्वं। यत्किञ्चित्प्रकाश फलित्वं सामान्यं तथाचयत्रयत्किञ्चित्प्रकाश फलित्वं तत्र स्वप्रकाशफलित्व मितिव्याप्तौव्यभिचारादर्शना दचेतने यत्रस्वप्रकाश फलित्वा भावः तत्र यत्किञ्चित्प्रकाश फलित्वाभाव इति व्यतिरेकव्याप्ति दर्शनाच्च स्वप्रकाश फलित्वस्य व्यापकत्वा द्वययापक निवृत्या सामान्यरूपयत्किञ्चि त्प्रकाश फलित्व रूपव्याप्यनिवृत्तिस्स्यादिति भावः। C, यत्किञ्चित्प्रकाश फलित्वरूप सामान्येन। यत्र चेतनत्वं तत्रयत्किञ्चि त्प्रकाश फलित्व मितियत्किञ्चित्प्रकाश फलित्वाभावे चेतनत्वमपि नस्यादिति भावः। यद्यपि स्वप्रकाशफलित्वरूप विशेषाभावेपि घटादिप्रकाश फलित्व मादाय सामान्य सिद्धिस्तथापि स्वप्रकाशफलित्वा भावेस्वव्यतिरिक्त यत्किञ्चि त्प्रकाश फलित्वमिति वाच्यतया सामान्यतो यत्किञ्चित्प्रकाश फलित्वा भावेस्वव्यतिरिक्तयत्किञ्चि त्प्रकाश फलित्वमिति वाच्यतया सामान्यतो यत्किञ्चित्प्रकाश फलित्वस्या स्थिति रित्यत्रतात्पर्यं धर्मभूतज्ञानस्य धर्मिभूतज्ञानस्यच स्वप्रकाशत्वेन स्वरूपसिद्धावपिस्वगत नित्यत्वादि नसिध्येत्। मानाभावा दित्यत्राह। इद्धर्मधर्मिक शीळङ्ग Quीति। “नविज्ञातु र्विज्ञाते र्विपरिलोपो ॥।
(सा।सं।) प्रकाश फलित्वं सामान्याकारः - चेतनत्वञ्च एतदुभयसमनियत धर्म इति उक्तविशेष धर्मान्वये तदितर धर्मद्वयान्वयस्तदभावेच तदभाव इति धर्मिस्वरूपे उक्त धर्मत्रयान्वयः फलित इति भावः - एवं स्वयम्प्रकाशे ज्ञानान्तर निरपेक्षावपिइमौ स्वगत नित्यत्वादि प्रकाशे तत्सा पेक्षावेवेत्याह - ूद्धर्म ॥।
मूलंनित्यत्वादि धर्म विशेष विशिष्टरूप
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२३९]]
ज्ञानान्तर वेद्य। धर्मभूत
ज्ञानं लक्ष्णकण्ठ ज्ञानान्तर वेद्य
प्रसरण भेदमात्र
(सा।दी।) नित्यत्वादीत्यादि शब्द
ज्ञानान्तर व्यपदेश।
विभुत्वाणुत्वादि ग्रहीतं - विशिष्टरूप १०, विशिष्टवेषं
स्वयम्प्रकाश Lorn&urlq। धर्मभूतज्ञान org धर्मभूतज्ञानलं। कं ज्ञानान्तर uमॆङ्ङऩेयॆऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्। तऩ्ऩुडैय वित्यादि।
(सा।स्वा।) कत्वानुकूलत्व मात्रविशिष्टरूप, धर्मभूतज्ञानं स्वयं प्रकाश
ज्ञानत्व सुखत्वादि
कतिपय धर्ममात्र विशिष्टरूपQgi, b ज्ञानान्तर वेद्यDog नित्यत्वादि स्वीयसर्वधर्म विशिष्ट
धर्मभूतज्ञानी
विकारिद्रव्य Low स्वगत नित्यत्वादि गोचर कामं विकास सामग्री विशेषबल
रूपलंलQDm। @
वेद्यQLD ६०१ ६०) & ८n२। ६] CLDIT?
५१QQL एकदेश♚ली
कूडुमॆऩ्ऱिल् अप्पोदु अत्तै
ज्ञानान्तर
[[२००५]]
मॆऩ्ऩप्पोमो वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्।
गीत्यादि।
६ीत्यादि। धर्मिभेद Dog घटज्ञान पट ॥।
तऩ्ऩुडैय
(सा।प्र।) “अविनाशीवा अरेयमात्मे"त्यादि वाक्यजन्य ज्ञानवेद्यत्वेन ज्ञानान्तर वेद्यत्वं धर्मभूत ज्ञान नित्यत्वादेश्तु धर्मभूत ज्ञान द्वया नभ्युपगमादात्म स्वरूपस्यच तदग्राहकत्वान्न ज्ञानान्तर वेद्यत्वं - किञ्चएकेनापि स्वनित्यत्वादि ग्रहणं नोपपद्यते - तथाहि - स्वयम्प्रकाशत्व वेळाया मेवहि तस्य स्वस्वरूप ग्रहण पूर्वकं स्वनित्यत्वादि ग्राहकत्वं वाच्यं - तच्च विषयप्रकाशावस्थायामेव तद्व्यतिरिक्तावस्थायाङ्कस्याप्यग्राहकत्वात्। साचावस्थानित्या। तस्यानित्यत्व ग्रहणे भ्रमत्वप्रसङ्गः - अतोधर्म भूतज्ञानान्तरा नभ्युपगमात्स्वेनच ग्रहणा सम्भवान्न ज्ञानान्तर वेद्यत्व व्यपदेश सिद्धिरित्यत्र “नहिविज्ञातुर्विज्ञातेर्विपरि लोपोविद्यते। अविनाशीवा अरेयमात्मानुच्छित्ति धर्मा। यथानक्रियते ज्योत्स्नामल प्रक्षाळनान्मणेः। दोष प्रहाणान्न ज्ञानमात्मनः क्रिय तेतथे”त्यादि श्रुतिस्मृति जन्यानित्यावस्थाया एवपरोक्षरूपायानित्यत्व ग्राहकत्वेतादृशावस्थस्चचज्ञानस्य प्रकृत्यवस्थावन्महदवस्थ द्रव्यस्येव नित्यज्ञानाद्भेदाद्ज्ञान नित्यत्वादीनां ज्ञानान्तर वेद्यत्व व्यपदेश उपपद्यत एवेत्यभिप्रेत्याह - ५६ धर्मभूतज्ञान मित्यादिना एवन्त्रि ॥।
(सा।वि।) विद्यते। अविनाशीवा अरेयमात्मे” त्याद्यागमैर्नित्यत्वादि विशिष्ट तयाज्ञानान्तर वेद्यत्वात् नित्यत्वादि सिद्धिरिति भावः ननु धर्मभूतज्ञान नित्यत्वादे र्ज्ञानान्तर वेद्यत्वं नसम्भवति। एकस्य धर्म भूतज्ञानस्य नानात्वा नभ्युपगमात्। किञ्च, प्रकाश वेळायामेवहितस्य स्वरूप ग्रहणपूर्वकं स्वनित्यत्वादि ग्राहकत्वं वाच्यं तच्च विषय प्रकाशावस्थायां वाच्यं तद्व्यतिरिक्तावस्थायाङ्कस्याप्य ग्राहकत्वात्। साचावस्थानित्या, तस्या नित्यत्वग्रहणे भ्रमत्व प्रसङ्गः। अतोधर्मभूतज्ञान नित्यत्वं ज्ञानान्तर वेद्यमिति वक्तुं नशक्यत इत्यत आह। लति। “नविज्ञातेर्वि ज्ञातुर्विपरिलोपो ॥।
।
•
(सा।सं।) धर्मिणीति। ज्ञानान्तर वेद्य (GLOमिति तथाचनित्यत्वादि विशिष्टतयाज्ञानान्तर वेद्यतायामपि नास्वप्रकाशत्वाद्यापत्तिरितिभावः। प्रसरणं नामविषयसम्बन्धः - तद्भेदश्च विषयभेदकृत इतितथोक्तं । ॥।
[[२४०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंत्रिविधाचेतन १५ पर कङ्कं - अचेतनत्व ! ज्ञानाश्रय m॥।
(सा।स्वा।) ज्ञानादिना अवस्थाभेदमात्र
ज्ञानान्तर
व्यवहरिकं५IQILD१६T१४। Qu४ धर्मिस्वरूपं ज्ञानान्तर वेद्यQILD) पर (OL ज्ञान / कं वेद्यQD६rm] सिद्धिकं परस्मैभास मानत्वरूप पराक्त्वं प्रसङ्गिकं “अहम्बुध्यापरागर्था त्प्रत्य गर्थोहिभिद्यते” Quorm धर्मिकं माङ्गा परागर्थ भेदं Gon? परस्मा एव भासमानत्व CD पराक्त्वonosungjiळं अस्वस्मैभासमान धर्मिकङ्कीngi Garmi परस्मा एव भासमान [i]८६८ मी वस्तु शाकं उत्तरं mms निरूपणीयत्वेन क्रमप्राप्त risar त्रिविधा चेतन
prit। त्रिविधेत्यादिwm। त्रिविधाचेतन ii) (५) की
स्वरूपभेदं
श्री अपि शब्दं
त्रिविध [i)
स्वस्मैभास मानत्वं Dig अह मर्थत्वं स्वस्मैभासमान गाऊङ्का&
कृत्स्न(PGD।१०८८१७८। अचित्परिणाम Dior अन्तः करण ।
कीपरमत व्युदासार्थ) चेतन [५] Qjzकात्स्न्योक्तिः पर(CCDC @♚लीकण्ठकं BLU
कण्ठ Gorm]अधिकं प्रयोगि@migo स्वस्मैभासमान त्व@r गाळा की शङ्कावारणार्थं, चेतनत्वं स्वस्मै भासमानत्व योग्यतैwn@sumo भागैयाले E इवै रुक्केदोत्त अयुङ्गळत्तऩै यॊऴियत्तऩक्कु त्ताऩ्दोत्तुगैक्कु योग्य। अचेतनं त्रिविधQLD ८। G GLom? अचेतनत्व ज्ञानराहित्य LDIT प्रळयादि अचिदविशिष्टा जीव मागैयाले इदु
ऎऩुक्कु मिल्लैयोवॆऩ्ऩ @supri अचेतनत्व मित्यादि। श्री ज्ञानाश्रयत्वात्यन्ता भावं Gmळाळाq। तथाच जीवकं प्रळयादिनी अत्यन्त सङ्कुचितons ज्ञानळी (insur।Co तदत्यन्ताभाव m। परकं Cs Gurm अवधारण स्वार्थत यै व्यवच्छेदिßbiGLICLDIT? अचेतन स्वव्यवहारार्थं भासमान [i) ५०० स्वार्थ तोत्तविल्लैयो वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्।
॥।
(सा।प्र।) विधचेतनशब्दोक्तचेतनानान्तद्धर्म भूतज्ञानस्यच स्वरूपस्थिति प्रवृत्तिभेदान्निरूप्य अनन्तर पदोपात्तस्यात्माभिमान विषयभूतस्याचेतनस्य स्वरूपस्थिति प्रवृत्तिभेदान्निरूपयति। त्रिविधाचेतनi त्यादिना। अचेतन शब्दार्थमाह - अचेतनत्व DIGI दित्यादिना - एतेनधर्म भूतज्ञान सहित ॥।
माव
(सा।वि।) विद्यते। यथानक्रियते ज्योत्स्नामल प्रक्षाळनान्मणेः॥ दोषप्रहाणान्न ज्ञानमात्मनः क्रियतेतथा” इत्यादि श्रुतिस्मृति जन्यानित्यावस्थाया एव परोक्षरूपायाः नित्यत्वग्राहकत्वेतादृशावस्थस्यच ज्ञानस्य प्रकृतिद्रव्या न्महदवस्थद्रव्यस्येव नित्यज्ञानाद्भेदसिद्धेर्ज्ञान नित्यत्वा दीनां ज्ञानान्तर वेद्यत्वव्यपदेश उपपद्यते। अवस्थानामनित्यत्वेपि प्रकृतिभूत ज्ञानस्य नित्यत्वं चोप पद्यत इतिनित्यत्व ग्राहकत्वं चोपपन्नमिति भावः । स्वाधीन त्रिविध चेतनाचेतनेत्यत्रोक्त त्रिविधा चेतन स्वरूप स्थितिप्रवृत्तिभेदान्निरूपयितु मुपादत्ते। त्रिविधाचेतनङ्गळुमिति। त्रिविधाचेतना न्यपीत्यर्थः। अपिशब्देन धर्मभूत ज्ञानस्यापि सङ्ग्रहः। परis लङ्ग ऊं ऊं ऊं, परेषामेव भानार्हाणि तिष्ठन्ति। अचेतनत्व ीति। ज्ञानाश्रय m। is, ज्ञानाश्रयित्वा भावः।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२४१]]
मूलं लक पिऱरुक्केदोऩ्ऱुगैयावदु! तऩ् कात्तुक्कुत् ताऩ् करियऩ्ऱिक्केयॊऴिगै
गळं धर्मभूत ज्ञानादिकं मुकं तुल्य। त्रिविधाचेतन []]]६m Gjg प्रकृतिujii, काल, जड। शुद्धसत्व LII द्रव्य जड । Avi ना। जडत्व ! स्वयम्प्रकाश
(सा।दी।) @Jio अचेतनत्वमुम् पराक्त्वमुम् - आदि शब्द QQQuizंा ढाळा कृकं अभिमतं
स्थापिकं ६०० १४ जडत्वकं BITLGpri। जडत्व ॥।
॥।
गुणक्रियादि ग्रहणं। मीगां
की। अजडत्व jog
(सा।स्वा।) परकं ]दित्यादि। स्वार्थत्वं व्यवच्छेद्य। किन्तु स्वप्रकाश फलित्व GluDoorm] ५।५५। QC अचेतनत्व (pii पराक्त्व pii त्रिगुण कालशुद्धसत्वरूप त्रिविधा चेतन rij (६) कम्ं स्वरूप भेदरूप असाधारण धर्म Q१LD G Com ?
Gungl धर्मभूतज्ञानादिकं लंQuin सिद्धिकं चेतनत्वादि प्रसङ्गिwn Bm? यङ्गÈQFuji। मित्यादि। आदिशब्देन शब्दादिगुण क्रियासङ्ग्रहः। @rigअचेतनत्व (pub पराक्त्व त्रिविधा चेतन mi&@jig स्वरूपभेद QILD१। जीवेश्वर व्यावृत्यर्थ Djor Currऊं की धर्मभूत ज्ञानादि व्यावृत्यर्थ LDT॥। Q अचेतन (poonmig GurQuor स्वरूप भेदं Gmail अवान्तर स्वरूप भेदं । त्रिविधेत्यादिum)। प्रकृति काल ।isfyöणकं शुद्ध सत्वद्रव्य अन्योन्य मवान्तर स्वरूप भेदं जडत्वा जडत्व is Glamor
पॊदुवाऩ
Bğम्]। Cum शुद्धसत्व द्रव्य जडQLD की सम्प्रदाय विरोधिung? QQJङ्गÈQF। शुद्धसत्वमित्यादि। सम्प्रदायान्तर LDIOS विरोध
अदु
Q। शुद्धसत्व द्रव्य प्रकृति काल/i१८(सङ्क॰ं शुद्ध सत्व द्रव्यलं । कं
जडत्वG GLDIT? जडत्व मल्पज्ञत्व LD
प्रसङ्ग BITCOD अचेतनत्व OLD जडत्व QILD Com
चेतनत्वं प्रसङ्ग
?
gujpri। जडत्वमित्यादि। जडत्वं स्वयं प्रकाशत्वाभाव अचेतनत्व उक्त शङ्कावकाशänGum ५। ज्ञान स्वयं प्रकाश ॥। iii, श्रुतिस्मृत्यादि C) शुद्धसत्व द्रव्यम्। ज्ञानरूपत्वं Gungi, धर्मभूत ज्ञान किं, धर्मिरूप ॥। (सा।प्र।) त्रिविधाचेतनस्य परस्मा एवभासमानं द्रव्यत्वं - ज्ञानानाश्रय द्रव्यत्वमिति लक्षणद्वयमभिप्रेतं एवकारश्चेतनव्यावृत्यर्थः - कालप्रकृत्योरेकं लक्षणमभिप्रेत्याह - त्रिविधाचेतन [i]]) इत्यादिना। जडद्रव्यत्वं प्रकृतिकालयो र्लक्षणं। तच्चस्व व्यतिरिक्तमात्रजन्य व्यवहारानुगुण्यवत्वं - मात्रपदेन स्वजनित व्यवहारानु गुण्यानामीश्वर जीवतद्धर्म भूतज्ञाननित्यविभूतीनां व्यावृत्तिः
(सा।वि।) परस्मै भासमानत्वं विवृणोति। परकं इति। ला फलिwormis Gurls, स्वस्य फलित्वाभावः। अळा इत्यभाववाची। भाषास्वाभाव्यात् s इति त्यागवाचि पदप्रयोगः धर्मभूतज्ञान सहित त्रिविधाचेतनस्य परस्मा एवभासमानत्वं ज्ञानानाश्रयत्वमितिलक्षण द्वयन्तुल्यमिति प्रतिबन्द्योक्त्या विशदयति। धर्मभूतज्ञानेति। धर्मभूत ज्ञानादीत्यादि शब्देनत्रिगुणा कालशुद्धसत्व । (सा।सं।) गीली - ज्ञानाश्रयत्वाभाव प्रकाश फलित्वाभावावित्यर्थः - शुद्धसत्वमादि पदार्थः,
॥।
[[२४२]]
मूलं-
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
लीक २५५०५। भगवच्छास्त्रादि परामर्श मी यान्ना ज्ञानात्मकत्वं शास्त्र
सिद्ध &um ६० शुद्ध सत्वद्रव्य क्रं स्वयम्प्रकाश Dr।
(सा।दो।) LIQ। भगवच्छास्त्रादीत्यादि। स्वयं प्रकाशत्वं भगवच्छास्त्रादि सिद्ध puomio। शास्त्रान्तरा विरुद्ध puorrib। आदिशब्द
(सा।स्वा।) ज्ञानं।कं
पुराणादि सङ्ग्रहं। शुक्र
स्वयम्प्रकाशत्वा भावात्मक ॥।
प्रत्यक्षादि प्रमाणसिद्धी जड
सॊऩ्ऩदे ऒhमायिरुक्क वेऱे सिलर् इत्तै कामॆऩ्ऱत्ताले सॊल्लुवारॆऩ्ऩ @summit। भगवदित्यादि। “ज्ञानानन्द मयालोका” इत्यादि वचनris विवक्षितं। आदिशब्देन “किमात्मिका भगवतोव्यक्ति”रित्यादि रहस्याम्नाय सङ्ग्रहः। ज्ञानरूपत्वं प्रमाणान्तर सिद्ध@mi__gji श्रीपाञ्चरात्रादि शास्त्रसिद्धम्प्रमाणान्तर विरुद्ध
भगवच्छास्त्रादि परामर्श।गाङ्ग निर्देशिकं ६०० शास्त्रसिद्ध GLD।
शास्त्रशब्दं भगवच्छास्त्रादिपरं।
परामर्शööङ्गणी गाQuiान्ना
Gunguny
माळाला
लं।
ग
कण्ठ भगवच्छास्त्रादि सम्प्रदाय (pii श्रीपाञ्च रात्रादि
शास्त्रार्थ५०५
शास्त्र परामर्श मूल१५६ प्रबल m। jp सम्प्रदाय www।porm Lo व्यञ्जिकं६०८ कङ्काल - परामर्श - केवल तर्क
समीचीन तर्क
बाधिकं
निरूपि०५। स्वयम्प्रकाशत्वे प्रत्यक्षविरोधं प्रसङ्गिकं शास्त्रं ॥।
(सा।प्र।) ज्ञानात्मकत्वेन सङ्गतायानित्य विभूते र्ज्ञानात्मकत्वमुपपादयति। भगच्छास्त्रादि परामर्श मित्यादिना “किमात्मिका भगवतोव्यक्तिः - यदात्मको भगवान् - ज्ञानात्मको भगवान् - स्वसत्ताभासकंसत्वं गुण सत्वाद्विलक्षण” मित्यादिषु नित्यविभूति परिणामस्य भगवद्विग्रहस्य ज्ञानात्मकत्वोक्तेस्तस्या अपि ज्ञानात्मकत्वं सिद्धमिति भावः शुद्धसत्वद्रव्यस्य स्वयम्प्रकाशत्वं किन्धर्म भूतज्ञान वच्चेतन विशेष नियतं उत सर्वप्रति सम्बन्धिकमिति विकल्पे आद्येनित्यमुक्तेश्वर साधारण्येन स्वतस्तद्भानन्नस्या
(सा।वि।) परिग्रहः। भगवच्छास्त्र परामर्शणान्ना, श्रीपाञ्चरात्र परामर्शिनः। ढाङ्कना, वदन्ति। ननु, शुद्धसत्वस्य स्वयम्प्रकाशत्वे संसारिणां शास्त्रैक वेद्यत्वं कथमित्याशङ्क्य कर्मोपाधिक भगवत्सङ्कल्प प्रतिबद्ध स्वयम्प्रकाशत्वतया तदानीन्नस्वयं प्रकाशत इत्यस्मदा द्यनुपलम्भ सहकृतस्वप्रकाशत्व ग्राहक प्रमाणवशा न्नित्यमुक्ताना मेव स्वयं प्रकाशते न संसारिणा मिति ॥।
(सा।सं।) भगवच्छास्त्रादीति यद्यपिशुद्धसत्वस्य स्वयम्प्रकाशत्वे “किमात्मको भगवान् ज्ञानात्मकोभगवान् किमात्मकोलोकः, ज्ञानात्मकोलोकः अमृतन्दिवीत्यादि” श्रुतय एववर्तन्ते। तथापि भगवच्छास्त्रस्य श्रुतितुल्य प्रमाणत्व सूचनायतथोक्तिः। भगवच्छास्त्रशब्देन “ज्ञानानन्दमयालोका” इत्यादयोविवक्षिताः - आदिशब्देन “चिन्मयैस्स्वप्रकाशैश्च अन्योन्यरुचिरञ्जनैः - स्वसत्ताभासकंसत्वं गुणसत्वाद्विलक्षण” मित्यादि गृह्यते। द्योतते, प्रकाशते। स्वयमेवेति श्रुतिगतद्युशब्दार्थः - इत्थं प्रमाणमस्तीत्येव शुद्धसत्वस्य स्वयम्प्रकाशत्वे बद्धोपिशास्त्रेण तद्ज्ञानेन प्रयते तेत्यादीन् पर ॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
मूलं - u स्वयं प्रकाश की ६० संसारिक कण्ठ
५६१६ स्वयम्प्रकाशमा तु कं स्वरूपं क्रकं
सर्वात्माकं
स्वयं प्रकाश
वेद्य worm
४,
धर्मभूतज्ञानं
स्वाश्रय किं छ
स्वयम्प्रकाश६०६०।
नियत ॥।
(सा।दी।) जडत्वं घटिका। @ig शुक्र। स्वस्मैस्वयम्प्रकाश LOND। LDITOLDUIT संसारिक शास्त्रमनपेक्ष्य नित्यमुक्तjisis स्वयं प्रकाश Lorig। ननु ॥
[[२४३]]
शास्त्र वेद्यg jio स्वरूप (pi, धर्मभूतज्ञान (pio,
ज्ञानान्तर
स्वयं प्रकाश Louis इतर कं
स्वयमित्यादि। स्वयम्प्रकाशत्वमन्यापेक्षया
ला
अकंल असाधारण ComD०५। नियतविषय Long विति।
(सा।स्वा।) शुद्ध सत्वस्यज्ञान स्वरूपत्वjLG CLI? शङ्कि की। स्वयम्प्रकाशमित्यादि। संसारिक (६५) कं स्वयं प्रकाशं
प्रत्यक्ष विरोधं
प्रसङ्ग संसारि व्यतिरिक्त छं स्वयं प्रकाश Dog ज्ञानस्वरूपत्वं @gm शास्त्रं चरितार्थ Lonosumo प्रत्यक्ष विरोधं प्रसङ्गिLDING शास्त्रं ज्ञानस्वरूपत्वjmgQLDILG GILDङ्ग की अभिप्रायाला परिहरिॐ&pmi। सर्वात्माऊं (COL) वित्यादि। स्वयं प्रकाशत्वे सर्वानपि चेतनान्प्रत्य विशेषेण स्वयं प्रकाशत्वापत्या नियत विषयत्वानुपपत्तेश्शास्त्र वेद्यत्वं नस्यादिति ज्ञानान्तर वेद्यत्वाभाव पर्यन्त मापद्यतेवाः आहोस्वित्स्वयं प्रकाशत्वस्य नियत विषयत्वं नसम्भवतीत्येतावन्मात्र मापद्यतेवेति शङ्कितुरभिप्रायं विकल्प्य तत्परिहारार्थं क्रमेण दृष्टान्तद्वयोपादानं। स्वयं प्रकाशस्यापि ज्ञानान्तर वेद्यत्व (po, नियत विषयत्वapi, दृष्टं ८०० Q।५। शुद्धसत्वं स्वयम्प्रकाशकं नियत DIs Going विषयं की pm शास्त्री ज्ञानस्वरूपत्व?
Quit विषयं की शङ्कि । परिहरिकri।
यथावा
(सा।प्र।) दितिदूषणस्य स्फुटत्वाद्द्वितीये संसारिणामपितत्वानं शङ्कते, Qu स्वयम्प्रकाश इत्यादिना - परिहरति - सर्वात्मानं(COL ६ मित्यादिना। यथात्म स्वरूपस्य स्वस्मा एवस्वयम्प्रकाशमानत्व मितरेषां स्वयमेव प्रकाशानुपलम्भ सहकृतात्स्व प्रकाशत्व बोधक प्रमाणान्नियम्यते धर्मभूतज्ञानस्य स्वाश्रयायैव स्वयम्प्रकाशमानत्व मपि तेनैव हेतुनानियम्यते; तथानित्य विभूते रप्यस्म दाद्यनुपलम्भसहित स्वप्रकाशत्वबोधक प्रमाणान्नित्य विभूतिरकर्मवश्यानामेव स्वयमेव प्रकाशते इतरेषान्तु स्वप्रकाशत्वस्य प्रतिबन्धान्न प्रकाशत इति नियम्यत इतिभावः - धर्मभूतज्ञानेन सर्वदा सर्वं साक्षात्कुर्वतां नित्यमुक्तेश्वराणां शुद्धसत्व ॥।
(सा।वि।) सदृष्टान्तं परिहारमाह। स्वयम्प्रकाश GILD ६ीलिति। ढाळगणी, इत्युक्तौ। शास्त्र वेद्यDI५६४६TL_TCH, शास्त्रवेद्यत्वं विनैव। CLICIT, स्वयमेव किन्नस्फुरति। ढाङ्गणी), इतिचेत्। riGunajib यथास्वयम्प्रकाशं नभवति तथा। ननु धर्मभूत ज्ञानेन सर्वदा सर्वं साक्षात्कुर्वतां नित्यमुक्तेश्वराणां धर्मभूतज्ञानेनैव शुद्धसत्वस्यापि विषयीकृत त्वात्कथं स्वयं ॥। (सा।सं।) कुतर्काननेक प्रतिबन्द्या परिहरति। Queत्यादिना - विषयप्रकाशकाल♚ली प्रकाशिur ॥।
इत्यारभ्य
[[२४४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंविषयDITS स्वयम्प्रकाश विरोध
“योवेत्तियुग पत्सर्वं प्रत्यक्षेण सदास्वतः।
तम्प्रणम्यहरिं शास्त्रं न्यायतत्वं प्रचक्ष्महे”
६७६० mqw धर्मभूतज्ञान सर्व
सत्वद्रव्यम् स्वयम्प्रकाशकी
साक्षात्करिकं ६०० १९०५ मङ्कील ईश्वर ०१ कण्ठ शुद्ध
Com Gorf ? धर्मभूतज्ञानम्
दिव्यात्म स्वरूप एक सर्वgi विषयीकरिwn Bjs दिव्यात्म स्वरूपम् स्वयम्प्रकाशमाकिरा स्वयं प्रकाश
m। giu। नित्यकं तुल्यम्।
स्वरसतः
(सा।दी।) योवेत्ति युगपत्सर्वं प्रत्यक्षेण प्रत्यक्ष सर्वं विषयQLD
gm]nsurrãं ज्ञानान्तरानपेक्ष प्रकाशत्व LDITा स्वप्रकाशत्व Gloriorum शङ्किलं/उप पादिऊं कीpri। योवेत्तीत्यादिwn। स्वाधीन प्रकाश
परिहाराभिप्रायम्। नित्यविभूति;
॥।
(सा।स्वा।) योवेत्तीत्यादि। @pg श्लोक
सम्प्रदाय ग्रन्थत्वज्ञापनार्थं ।
सिद्धि
पूर्वार्धमात्र
।
स्वप्रकाशत्व
की कङ्क उत्तरार्ध
स्वरसतः
पठि
D प्रमाण १८ बा अन्यधाकरि कुङ्कु अन्यधा करिमङ्की) असिद्धान्त LONGILD शङ्काभिप्राय Long। धर्मभूत ज्ञान इत्यादि। युगपत्सर्वं प्रत्यक्षेण ढाङ्ग की थी प्रत्यक्ष सर्वं विषयQLD प्रतीयDITIOggib, धर्मभूत ज्ञान तथाविध प्रत्यक्ष Lons imgio, शुद्धसत्वद्रव्य धर्मभूत ज्ञानरूप प्रत्यक्षंलंंं।कम्ं विषय
१६०६०१ विषयी करि ज्ञानान्तर अपेक्षैum प्रकाशि@sunकील स्वयम्प्रकाशत्व । दिव्यात्म स्वरूपं (५६१८ वित्यादि। ईश्वरकं स्वकीय सर्वधर्म विशिष्ट स्वरूप प्रकाशं धर्मभूतज्ञानाधीन onomajib Guroor स्वरूप प्रकाशं तदधीन स्वयं प्रकाश Gun शुद्ध सत्व द्रव्याकं स्वीय सर्वधर्म विशिष्टप्रकाश मीश्वर धर्मभूतज्ञानाधीन Lomoongi स्व निरूपक धर्ममात्र विशिष्ट स्वरूप प्रकाशं तदधीन LD GOITOLDING ईश्वरी। स्वयं प्रकाश ८qQuorm]८५५। Qu ईश्वरकं स्वयं प्रकाश विशेषिगणी नित्याङ्कं स्वयम्प्रकाश@mom फलिumn? नचेष्टापत्तिः। निध्यानामिदं स्वयं प्रकाशं नेत्यत्रनियमका भावाri। Q इत्यादि - ईश्वर विशेषि। मङ्गा। तन्मात्र विषय Lons शङ्क mn surro GF५jCLITऊं की नित्य व्यवच्छेदार्थ॥। मुक्तकण्ठीमा ॥ (सा।प्र।) द्रव्यं कथं स्वयम्प्रकाशेतेत्याशङ्कय परिहरति - योवेत्तियुगपत्सर्व मित्यादिना - अनन्यधासिद्धस्व प्रकाशत्व प्रापक प्रमाणं नापह्नोतुं शक्यमिति भावः - ननु, ये पूर्वं संसरन्ति त एवकालान्तरेमुक्ता इति तेषामेव नित्यविभूति द्रव्यं कदाचित्स्वयमेव प्रकाशते कदाचिच्चनेति नयुज्यते
॥।
(सा।वि।) प्रकाशत्वमित्या शङ्कयपरिहरति, योवेत्तीत्यादिना। Lu, अस्यभगवतः धर्मभूतज्ञानेदिव्यात्म स्वरूपं विषयी कुर्वत्यपि दिव्यात्म स्वरूपं यथा स्वयम्प्रकाशं एवं धर्मभूतज्ञान विषयीकृतमपि शुद्धसत्वं स्वयम्प्रकाशं भवतीति भावः ननु येपूर्वं संसारिण स्त एवकालान्तरे ॥।
।तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२४५]]
मूलंविषय प्रकाशकाल की धर्मभूतज्ञानम् स्वाश्रयमात्र स्वयं प्रकाश मुक्तयां कं भययवस्थैा स्वयम्प्रकाश ६६ विरोध। धर्मभूतज्ञान॥। (सा।दी।) मुक्तकं स्वयम्प्रकाशक BL। भुमी बद्धदशै स्वयम्प्रकाश LDIT&CujD। विषय प्रकाशेत्यादि।
(सा।स्वा।) स्वयम्प्रकाश? नित्यग्रहणमुपलक्षण LDT
स्वयं प्रकाश CLIC? मुळा
Gugg स्वयम्प्रकाश आत्म
ऒरुवऩुक्कु
नाना बद्धावस्थै स्वरूपं सर्वावस्थैulgi कण्ठ स्वयम्प्रकाश on कङ्कण कं स्वयं माऩदु अवऩुक्कु ऎळिवुयिलु मप्पडिये यागवेण्डावो? वॆऩ्ऩवरुळिच् Quiprit । विषयेत्यादि धर्मभूत ज्ञानqjun Guj सर्वकालमण्डीगळं स्वयम्प्रकाशकं Coupon नियम@um];] Qq मुक्तकं स्वयं प्रकाश की बद्धावस्थै) स्वयं प्रकाशन? स्वयम्प्रकाश वस्तु।कण्ण स्वात्मप्रकाशनशक्ति प्रतिबद्धै GunG Com? आत्म स्वरूप लीळा स्वयम्प्रकाश शक्ति बद्ध कं नांLL काल की प्रतिबद्धै ऊं
वित्यादि। धर्मि शक्ति प्रतिबन्धं
गगनÈQ&। धर्मभूत ज्ञानी (सा।प्र।) विरुद्ध धर्मप्रसङ्गादित्यत्राह - विषय प्रकाशकाल की इत्यादिना - कालभेदेनावस्थाभेदोत्पत्तेर्न विरोध इतिभावः - ननु, धर्मभूतज्ञानस्य विषयावगाहनाभावे प्रकाशाभावः कर्मकृत इतिस्वयं प्रकाशत्व शक्ति प्रतिबन्धात्तस्य कादाचित्कत्वमुपपद्यते, नित्यविभूति प्रकाशस्य अन्यप्रयुक्तत्वा भावात्कथं तत्स्वयं प्रकाशत्वस्य कादाचित्कत्व मित्याशङ्कय यथा स्वाभाविकानामपि जीवात्मनोपहतपाप्मत्वाद्यष्ट गुणानामनाद्य विद्यया प्रतिबन्धः एवमेव स्वाभाविक स्यापि नित्य विभूति स्वयम्प्रकाशत्वस्य कर्मणा प्रतिबन्ध इति तत्स्वयम्प्रकाशत्वस्य कादाचित्कत्व मुपपद्यत इत्यभिप्रायेणाह - धर्मभूत ज्ञान मन्त्यादिना ननु, सुषुप्त्यादौ ज्ञानप्रकाशाभावस्य विष ॥।
(सा।वि।) मुक्ता इति तेषामेव नित्यविभूति द्रव्यं कदाचित्स्वयं प्रकाशते कदाचिन्नेति नयुज्यते। विरुद्ध धर्मप्रसङ्गा दित्यत आह। विषय प्रकाशकाली इति। एकस्यैव मुक्त पुरुषस्य धर्मभूत ज्ञानं संसारकाले विषयप्रकाश दशायामेव स्वाश्रयमात्रस्य स्वयम्प्रकाशमपिमुक्त्यवस्थायां सर्वदा सर्वं साक्षात्कुर्व त्स्वयं प्रकाशमित्यत्र यथा नविरुद्ध धर्म प्रसङ्गः तथा नित्यविभूति द्रव्यस्यापीतिभावः ननु धर्मभूत ज्ञानस्य विषयावगाहाभावे प्रकाशाभावः कर्मकृत इतिस्वयं प्रकाशशक्ति प्रतिबन्धात्तस्य कादाचित्कत्वमुपपद्यते इति नित्यवितिप्रकाशस्य स्वाभाविकत्वात् कथं तत्स्वयं प्रकाशत्वस्य कादाचित्कत्व मित्याशङ्कय यथा स्वाभाविकाना मपि जीवात्मनोपहत पाप्मत्वादि गुणानां अनाद्य विद्यया प्रतिबन्धः। एवमेव स्वाभाविक्या अपिनित्य विभूति स्वयम्प्रकाशशक्तेः कर्मणा प्रतिबन्ध इति तत्स्वयं प्रकाशत्वस्य कादाचित्कत्वमुप पद्यत इत्यभिप्रेत्याह। धर्मभूत ज्ञान इति। स्वात्मप्रकाशनशक्ति, स्वात्मप्रकाशनशक्तिः ॥।
[[२४६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलं स्वात्मप्रकाशन शक्ति, विषय प्रकाश काल कर्मविशेष
प्रतिबद्धै woonj Gun शुद्ध सत्व की
प्रतिबद्ध
स्वात्मप्रकाशन शक्ति बद्धदशै
शुद्ध सत्वं बद्धाङ्कं प्रकाशित की। “धियस्स्वयं प्रकाशत्वं मुक्तौ
स्वाभाविकं यथा। बद्धे कदाचि
(सा।दी।) धिय इत्यादि - धर्मभूतज्ञान
स्वयम्प्रकाशत्वं मुक्तावस्थै ॥ स्वाभाविकं॥॥
(सा।स्वा।) का
धर्मभूतज्ञान की
शुद्ध सत्व की G
लं। धर्मभूतज्ञान स्वयम्प्रकाशत्व दशानन्तरमपि विषय प्रकाशनाभावे तदभावं ५११०&um अलग शक्ति प्रतिबन्धा है Qui शुद्ध सत्व स्वयं प्रकाशत्व दशानन्तरं तदभावं । श्री शक्तिप्रतिबन्धार्है
की कङ्क बद्धदशै
प्रतिबद्धै Gun GCom? Gori। धिय इत्यादि। स्वाभाविकं, स्वरूप प्रयुक्तत्वेन कदाप्य संरुद्धं। कदाचिदिति। विषय प्रकाशनाभाव दशायामित्यर्थः।
(सा।प्र।) यावगाहने तत्प्रकाशस्यच दर्शनात्प्रति बन्धतद्विगमकल्पनास्यात् - नित्यविभूतेस्तु प्रकाशा भावदर्शनेपि प्रकाश दर्शनात्कथं प्रतिबन्ध तदभावौ कल्प्यौ - किञ्चनित्यविभूति स्वयं प्रकाशत्वस्य तत्तन्मुक्ति समय भावित्वेनागन्तु कत्वेनौपाधिकत्वं किन्नस्या दित्यत्र यथाधर्मभूत ज्ञानस्यैव “सर्वंहपश्यः पश्यती” त्यादि श्रुतिवशान्मुक्तौ सर्वविषयत्वं तदवस्थाभावित्वाच्च तस्यस्वाभाविकत्वं बद्धेतस्य कर्मणातिरोधानञ्च स्वीक्रियते तथाऽत्रापिस्वयम्प्रकाशत्व प्रमाण वशादेव कर्म सम्बन्ध राहित्ये स्वयं प्रकाशत्वं तदवस्थाभावित्वात्तस्य स्वाभाविकत्वं तस्य बद्धे प्रतिबन्धश्च स्वीकार्य इत्यभिप्रेत्याह। धियः स्वयम्प्रकाशत्व मित्यादिना - ननु, विषमोदृष्टान्तः। धर्म
॥।
।
(सा।वि।) प्रतिबद्धै, प्रतिबद्धतया। प्रकाशिकी, नप्रकाशत इत्यर्थः ननु सुषुप्त्यादौ ज्ञानप्रकाशा भावस्य विषयावगाहने तत्प्रकाशस्यच दर्शनात्प्रतिबन्धक विगम कल्पनायुक्ता। नित्यविभूतेस्तु कदापि प्रकाशाननु भवात्कथं प्रतिबन्ध तदभावौ कल्प्यौ। किञ्च, नित्यविभूति स्वयम्प्रकाशस्य तत्तन्मुक्ति समय भावित्वेनागन्तुकत्वं किन्नस्यादित्यत्र यथा धर्मभूत ज्ञानस्यैव “सर्वंहपश्यः पश्यती”ति श्रुतिवशाबमुक्तौ सर्वविषयत्वं तदवस्था भावि त्वेपि तस्यस्वाभाविकत्वं बन्धेतस्य कर्मणातिरोधानञ्च स्वीक्रियते। “तथा स्वसत्ताभासकं सत्वं गुणसत्वाद्वि लक्षणं - किमात्मकोभगवान् किंशरीरक इत्यर्थः। अत्र ज्ञानात्मको भगवान्” इत्युत्तरं ज्ञान शरीरक इत्यर्थः इत्यादि स्वयं प्रकाशत्व बोधक प्रमाणादेव कर्म सम्बन्धदशायाङ्कर्मणा तिरोधानं। तस्यप्रतिबन्धापगमे प्रकाशनं स्वयं प्रकाशत्वस्य स्वाभाविकत्वञ्च स्वीक्रियत इतिकारिकयासङ्गृह्य दर्शयति। धिय इति धियः, धर्मभूत ज्ञानस्य। स्वयं प्रकाशत्वं। बद्धे, जीवे, कदाचित्, विषय प्रकाशन दशायां। संरुद्धं, कर्मणाप्रतिबद्धं। मुक्तौ, मुक्तिदशायां। कदाचिदप्यसंरुद्ध ।
२३।
(सा।सं।) बली की वित्यन्तेनोक्त मर्थं सङ्गृह्णाति - धिय इति धियः। धर्म भूतज्ञानस्य। स्वयम्प्रकाशत्वं मुक्तौस्वाभाविक मपिकाल विषय सङ्कोचरहितमपि। बद्धे, बद्ध दशायां कदाचि द्विषय ॥।
RA
मूलं-
तत्त्वत्रयाधिकारः
त्संरुद्धं तथात्रापि नियम्यते”
(सा।दी।) कदाप्यसंरुद्ध, बद्धावस्थै प्रतिबद्ध Lonulomin
पण्णप्पडुमदागवॆऩ्गै ।
शुद्ध सत्व
[[२४७]]
विषयप्रकाशन कालव्यतिरिक्त काल / Bf ॐ)
स्वयम्प्रकाशन विषयी
(सा।स्वा।) अत्रापीति, शुद्धसत्व विषयेपीत्यर्थः। शुद्धसत्व
मुक्तिदशै
नियमं
स्वयम्प्रकाशत्वदशानन्तरं
कूडा तॆऩ्ऩप्पार्क्किल्
तदभावं ॥ कृमात्र लङ्ग बद्धदशै शक्ति प्रतिबन्धं
क। धर्मभूतज्ञान किं मुक्तिदशै स्वयं प्रकाशत्व दशानन्तरं तदभाव
बद्धदशैनान्ना
शक्ति प्रतिबन्ध मिल्लादॊऴिय प्रसङ्गिकं Gool & G♚ • स्वयम्प्रकाशकी आत्म स्वरूपं Cmo नित्य प्रकाशतयासततैक रूपकं कलङ्क धर्मभूतज्ञान शुद्धसत्व[i]sfy Gigiळं प्रकाशं आगन्तुक Lonium going॥। (सा।प्र।) भूतज्ञानस्ययदासङ्कोचस्तदैवसर्व विषयत्वानभ्युपगमान्न विरोधः - नित्यविभूतेस्तु कर्मवश्यापेक्षया स्वयम्प्रकाशत्व प्रतिबन्धावस्थायामेव नित्यमुक्तेश्वरापेक्षया स्वयम्प्रकाशत्वाविर्भाव इति विरोधः - किञ्च, कस्मिंश्चिन्मुच्यमाने नित्य विभूति स्वयम्प्रकाशत्व प्रतिबन्धकं निवर्तत इतिवाच्यं - तथासतिवह्न्यादि दाहकत्व प्रतिबन्धक मण्यादि निवृत्ति वत्सर्वापेक्षयाचसास्यात्। तच्चप्रत्यक्ष विरुद्धं - पूर्वाचार्याणामनेकेषां मुक्तेश्शास्त्रतोवगमेपि कर्मवश्यानां ॥।
(सा।वि।) मित्यध्याहृत्ययोज्यं इदमुपलक्षणं। मुक्तौ संसारेवा विषय प्रकाशदशायामसंरुद्धमत एव स्वाभाविकं यथा, येन प्रकारेण भवति तथात्रापि, शुद्ध सत्व द्रव्येपि। नियम्यते, व्यवस्थाप्यते। प्रतिबन्धक कर्मापगम दशायां तस्य स्वयम्प्रकाशत्वं अन्यधासंरुद्धत्व मितिव्यवस्थाप्यते। स्वप्रकाशत्वम स्वप्रकाशत्वञ्च यद्यप्येकत्रन सम्भवतः तथापिधिय इवास्यापि सर्वदास्वयं प्रकाशत्वमेव। किन्तु प्रतिबन्धक वशात्कदाचिद सत्कल्पं वर्तते। तस्मान्मणे रौज्वल्ववद्वह्नेर्दाहकत्ववच्च स्वाभाविक मितिभावः। एतेन कादाचित्कत्वाद स्वाभाविक मितिशङ्का एकं प्रत्येवकालभेदेनापि स्वप्रकाश त्व तदभाव समर्थनञ्चानुपपन्नमिति शङ्काचनिरस्ता। ननु विषमोयं दृष्टान्तः। धर्मभूत ज्ञानस्य विषयाव गाहन दशाया मसङ्कुचितत्वा त्स्वयं प्रकाशत्वं विषयाव गाहनाभाव दशायां सङ्कुचितत्वा त्स्वप्रकाशत्वं प्रतिबद्धमिति युज्यते। इहतु, नित्यमुक्तेश्वरापेक्षया स्वयम्प्रकाशत्वा विर्भावावस्थायामेव कर्मवश्यानां नित्यविभूति स्वयं प्रकाशत्व प्रतिबन्ध उच्यमानो विरुध्यते। नहिधर्म भूतज्ञानवन्नित्य विभूतिद्रव्यं प्रतिनियतमस्ति। येन तन्नित्य विभूतिद्रव्यं कर्मणा सङ्कुचितं नप्रकाशत इत्युच्यते। नहि वह्नेर्दाहकत्व दशायां केषां चिद्दाहकोनभवतीति (ओषधि विशेषरसलिप्ताङ्गानां दाहकोनभवतीति) चेन्न स्वयं प्रकाशेवस्तुनि फलितयाङ्गीकृत चेतनस्वयं प्रकाशवस्तूभय व्यतिरेकेण सम्बन्धाद्यन पेक्षणेन तत्प्रति बन्धोक्त्ययोगात् फलितयाङ्गीकृत चेतन स्वरूप प्रतिबन्धस्य स्वरूपनाश पर्यवसि तत्त्वात् ।
(सा।सं।) प्रकाशाभावदशायां संरुद्धं, कर्मणासङ्कुचितं यथातथात्रापि शुद्धसत्वेपि नियम्यते - मुक्तादीना मेव स्वप्रकाशत्वं नबद्धानामिति नियम्यत इत्यर्थः। स्वयम्प्रकाशत्व स्यैववस्तु स्वरूपते॥।
[[२४८]]
मूलं - (सा।दी।)
साधारण LDITT
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
अवस्थान्तरापत्ति विकारिद्रव्यानं विरुद्ध १०६०१ -
॥।
नीत्यादि - विमानगोपुरादि रूपेण भीतीकं शुद्धसत्व अविकारि
म
(सा।स्वा।) माग गरी अस्थापत्ति विरुद्ध pro की तटस्थ शङ्गै उत्तर Gupt। @वित्यादि। या नामान्तर भजन पर्यन्त pq। विकारि द्रव्य, नामान्तर भजनार्ह
Lorributq।winoor स्वरूपान्यधाभावरूप माम्बडियाऩ
शीलLDI६०१
विकारितया नामान्तर
सुतरां
स्वरूपान्यधाभाव शील DI] द्रव्यमुकं - आत्मस्वरूप भजनार्हावस्थापत्तियु [i) BL विरुद्ध ही मङ्कील विरुद्धा pm]&लं। नन्वेवं शुद्धसत्वे स्वयं प्रकाशत्वस्य नियत विषयत्वं ईश्वर नित्यमुक्तज्ञानैस्सदा साक्षात्क्रियमाणस्यापि तन्निरपेक्ष प्रकाशत्वं बद्धापेक्षया शक्ति प्रतिबन्धो मुक्ता पेक्षया आगन्तुक प्रकाश इत्याद्यनेक कल्पन क्लेशापेक्षया स्वयं प्रकाशत्व त्याग एववर मित्याशङ्कायान्तत्त्यागः किं प्रमाणा भावात्। उत प्रमाणप्रतिपन्नेपि प्रबलयुक्ति विरोधाद्वेति ॥।
(सा।प्र।) नित्य विभूतेस्साक्षात्काराभावात्। तस्मात्तत्स्वयं प्रकाशत्व मौपचारिकङ्किन्न स्यादित्यत्राह Q१Q]नाQjअवस्थेत्यादिना - इहलोकेपि विकारि द्रव्यस्य पुरुषभेदेन एकस्मिन्काल एवैकस्यानुकूल्य प्रतिकूल्ययो दर्शनान्नित्य विभूतेरीश्वर नित्यसूरितत्तन्मुक्तापेक्षया स्वयम्प्रकाश परिणाम विशेषाणान्तादात्वि केश्वरेच्छयातत्तन्मुक्तिकाले जातत्वात्तेषाञ्च भिन्नभिन्नत्वान्न कोपि विरोध इतिं। ननु नित्यविभूत्यैक रूप्येपि वस्त्रादि पिहितनेत्रैः क्रमेणपिधान विमोचने निरीक्ष्यमाण घटादि वत्तत्तन्मुक्तैरनुभूयमान सदेक रूपभगवत्स्वरूपादि वच्च तत्तन्मुक्तान् प्रतिस्वयम्प्रकाश मानत्वोपपत्ते र्नावस्थान्तरं अङ्गीकार्य मिति चेन्न परप्रकाश्येषु तथात्वेपि स्वयम्प्रकाशवस्तुस्वरूप
(सा।वि।) नित्य विभूतावेवतत्तज्जीवापेक्षया प्रकाशशक्ध्यानन्ध्यानङ्गीकारेण तत्तच्छक्ति प्रतिबन्धककल्पने गौरवात्; तस्मात्प्रति बन्धक कल्पनयापि संसारदशायां नित्यविभूतेर स्वप्रकाशत्वं दुरुपपादमित्यत आह।
नीति, एतन्मर्यादायां स्वयम्प्रकाशत्वस्य प्रामाणिकत्वमर्यादायां विकारिद्रव्यवानं, विकारिद्रव्यस्य - गोपुरमण्टपादि रूपेण परिणामिद्रव्यस्य। अवस्थान्तरापत्ति, तत्तन्मुक्ति कालेतादात्विकेश्वरेच्छया स्वयं प्रकाश परिणाम विशेष इत्यर्थः विरुद्ध, विरुद्धानभवति। अनन्त विकारवत्वेन सिद्धायास्तस्या स्तत्तन्मुक्ति समय सिद्ध तत्तत्स्व प्रकाशत्व योग्यतत्तदवस्था पत्यङ्गीकार एवोचितः। अतस्तत्परिणामस्य भिन्नत्वात्तत्तत्प्रति बन्धक निवृत्तौ तत्तदाविर्भाव इतिनकोपि विरोध इति भावः ननु पूर्वं शुद्धसत्वत्ति OIL स्वात्मप्रकाशन शक्तिjib बद्धावस्थै प्रतिबद्धयाकै इति
•
शक्तिप्रतिबन्ध उक्तः। सकिं प्रातिस्विकशक्त्यङ्गी कारेण तत्तच्छक्ति प्रतिबन्धोवा, उतसर्वसाधारणशक्ति प्रतिबन्धोवा, नाद्यः गौरवेण प्रातिस्विक शक्त्यनभ्युपगमात् - नद्वितीयः साधारणशक्ति प्रतिबन्धे नित्यमुक्तेश्वराणां स्वय मनाविर्भाव प्रसङ्गात् - शक्त्याः प्रतिबद्धत्वाद्बन्ध परम्पराया स्सार्वकालिकत्वेन कदाप्यनाविर्भाव प्रसङ्गाच्चेति चेन्न - प्रातिस्विक ॥।
(सा।सं।) केषाञ्चि देवकदाचिदेव तथेत्यादि नस्यादित्यादि युक्ति विरोधं परिहरति - QUIT Gीति
तत्त्वत्रयाधिकारः
मूलंशुल प्रमाण प्रतिपन्नार्थकं युक्तिविरोधं
[[२४९]]
कङ्क
उपचार♚६० निर्वहिmins ६० आत्मस्वरूप श्री ज्ञानादिशब्द i] ८६०ना उपचार ६० अन्य
परान्ना कण्ठ ॥।
॥।
विरोध
(सा।दी।) आगन्तुक धर्ममात्रं विरुद्ध। ज्ञानादि स्वयम्प्रकाशत्व ग्रहणं - अन्य (सा।स्वा।) विकल्प्यनोभयमिति परिहरन्नुप संहरति। शुत्यादि। शुल, स्वयम्प्रकाशत्वे भगवच्छास्त्रादिकं प्रमाण मित्युक्तत्वाद्युक्ति विरोधानां सम्प्रतिपन्न युक्तिभिरेव परिहृतत्वाच्चेत्यर्थः। प्रमाणेति। प्रमाण मूलत्वादनेक कल्पनमपि नदोष इतिभावः। शास्त्र प्रतिपन्नस्वयं प्रकाशत्व । मङ्गळग Co१६örlquil (कण्ठ, प्रमाण प्रतिपन्नार्थकं सामाबया। धर्मभूतज्ञानस्य प्रत्यक्षादि प्रमाण सिद्धonoor स्वयं प्रकाशत्व शुद्ध सत्वस्य शास्त्र सिद्धLDIT स्वयं प्रकाशत्व (Dii युक्ति भिश्चालयितुन्न शक्यQILD) व्यञ्जिऊङ्गा। श शास्त्रमत्यन्त निरवकाश Lip Quq अनेक कल्पन क्लेशं सहिऊं GOITGJBI। उपचार वृत्तिous Gii शास्त्र निर्वहिCLD Gurur इत्यादि।
गाली कुंलीं मुख्यार्थ स्वीकार is Quoq। उपचार BTC, लक्षणैयाले। शुद्ध सत्वस्यनिरुपाधिक ज्ञान विकास हेतुत्वा दायुर्धृतमित्यादि वत्तत्र ज्ञानशब्द लक्षणयायुज्यत इति भावः। आदिपदेन स्वयं प्रकाशादि शब्दग्रहणं। अन्यपरं, ज्ञातृत्वादि परं। अनेक कल्पन क्लेशस्यात्म ॥।
(सा।प्र।) तत्तत्फलि स्वरूपव्यतिरिक्तस्य सम्बन्धादेः कस्याप्यनपेक्षणात्। फलितयाङ्गीकृत चेतनस्वरूप प्रतिबन्धस्य स्वरूपनाशपर्यवसितत्वाद्धर्म भूतज्ञान सङ्कोचस्याकिञ्चित्करत्वान्नित्य विभूतावेव तत्तज्जीवापेक्षया अनन्तप्रकाश शक्त्यङ्गीकारेण तत्तत्प्रतिबन्ध कल्पने गौरवादनन्त विकारवत्वेन सिद्धायास्तस्या स्तत्तन्मुक्ति समय सिद्धतत्तत्स्व प्रकाशत्व योग्यतत्तदवस्थावत्वाङ्गीकार एवोचित इत्यवस्थान्तरोक्तिरितिभावः - नन्वेवं नित्यमुक्तेश्वराणां ज्ञानस्य विषयत्वान्नित्य विभूतेस्स्वयं प्रकाशत्व समर्थनं व्यर्थंस्यादित्यत्राह - C इत्यादिना - नहिवयं नित्येषु मुक्तेषु वा कस्यचिन्नित्य विभूतिस्तद्धर्म भूतज्ञानेन नप्रतीयत इति तस्य व्यवहारार्थं तत्स्वयम्प्रकाशत्वं कल्पयामः। किन्तु प्रामाणिकेर्थे युक्ति विरोधोद्भावनं युक्त्या प्रतिक्षिपामः इतोधिकयुक्ति कथनेपि “नहिवचन विरोधेन्यायः प्रवर्तत” इति न्यायान्नकाचित्क्षतिरितिभावः नन्वपुरुषार्थ स्वीकारादपि प्रमाणस्यौपचारि कत्वाङ्गीकारो वरमित्यत्र प्रतिबन्द्या परिहारमाह ins इत्यादिना। एतद्वैपरीत्येन। ननु नित्य विभूति द्रव्यस्य ज्ञानस्वरूपत्वे चेतन चैतन्ययो (सा।वि।) शक्त्यभ्युपमेनैवतथोक्ते रुपपन्नत्वान्नित्यमुक्ते श्वराणां ज्ञानस्य सर्वविषयत्वात् नित्यविभूतेस्स्वयम्प्रकाशत्व समर्थनं व्यर्थ मित्यत्राह शुति। व्यवहारार्थं तस्या स्वयं प्रकाशत्वन्न कल्पयामः। किन्तु प्रमाणबलात् नहिवाचनिकेर्थे युक्तयः क्षमन्त इतिभावः - नन्व प्रयोजनार्थ स्वीकारादपि प्रमाणस्यौप चारिकत्वाङ्गीकारो वरमित्यत्र प्रतिबन्द्या परिहार माह।
कण्ठ इति। @C, अन्यथा। शुकं भवेयुः।
[[१]]
॥।
[[२५०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंस्वयं प्रकाशनं काळं रूप रसादिगुण,
पृथिव्यादि विभाग,
परिणामादि८६५ळं, Đon। OCL वैषम्य[i]८६०६७ प्रतिबन्दिसङ्ग प्रमाण बल परिहृत।
की चोद्य (pi, धर्मभूतज्ञान, धर्मिज्ञान / ०२_६६०
(सा।दी।) पर बा, ज्ञातृत्वादि पर ना स्वयम्प्रकाशri।नी ं) का
स्वयम्प्रकाश ♚ं मुं। कं ] ५६ हेतुकर्भं - १०० ५०। परिणामादिक्षा, विमानादिरूपेणQoung। २_६ळण्ठा__६वैषम्य[i]८६TTQ? विषयित्वा विषयित्व is (CLD, सङ्कोचविकासवत्व तदभाव, विभुत्वाणुत्वादिणु ं - शुद्धसत्वमात्म वस्तु स्वतन्त्र स्वयम्प्रकाश यिरुक्कैयाल् ऎरित्तिल् सेर्क्क वेण्डावो वॆऩ्ऩ ॥।
•
(सा।स्वा।) स्वरूपेपितुल्यत्वादिति भावः तत्रज्ञान शब्दमुख्यवृत्तिमूलत्वे नानेककल्पन क्लेशस्य दोषत्वाभावश्च प्रकृतेपि तुल्य इत्यभिप्रायः। स्वयं प्रकाश
माळा नियत विषय त्वादिनां धर्मि रूपज्ञान♚लीगळं, धर्मरूप ज्ञान, यथा सम्भव sun शुद्ध सत्वogji रूप रसादिक्षा स्वयं प्रकाश
वस्तुविग
शुद्ध सत्व की
LI की अभिप्राय शङ्कि । परिहरि mi। स्वयं प्रकाश कुङ्कु। कण्ठी त्यादि। परिणाम॥Bir, “सएकधाभवती"त्यादि श्रुति सिद्धा देहेन्द्रिय विषया द्यवस्थैा। धर्म भूतेत्यादि। धर्मभूत ज्ञान लंंं।कण्ठळंङ्ग वैधर्म्यं विषयित्व इच्छाद्वेष प्रयत्नादि विभागpio सङ्कोच
विकासri१८(@ji। धर्मिज्ञानमङ्गळ वैधर्म्यं प्रत्यक्त्व (Dii जीवेश्वर विभाग ज्ञातृत्वादिsi। प्रतिबन्दीत्यादि। स्वयं प्रकाश १८६६ वस्त्वन्तरी) रूप रसादिमत्व वैधर्म्य (१५६० शुद्धसत्वं स्वयं प्रकाश Domom धर्म धर्म रूपज्ञान is (@io अन्योन्यन) का विषयित्व प्रत्यक्त्वादि वैधर्म्यंßल स्वयं प्रकाशात
प्रसङ्गिकं ॥ सर्व वस्तुकं (कं कळं साधर्म्यpti, वैधर्म्यpii, प्रमाण प्रति नियत LoIT६६) यथा प्रमाण मङ्गीकार्य Lou ল स्वयं प्रकाशri)&ST GD C शुद्ध सत्व स्वयं प्रकाशत्व की प्रमाण LD (कं$उक्त वैधर्म्य आलं प्रमाण बल कम्पन्या स्वयं ॥।
।
(सा।प्र।) रिवरूपाद्यभावः पृथिव्यादिरूप पञ्चोप निषदाख्य परिणाम विशेषाभावश्चस्यादितिशङ्कामनूद्य परिहरति - स्वयम्प्रकाशलङ्कीकी। धर्मधर्मिणो र्ज्ञानस्वरूपत्वा विशेषे सत्यपि कस्य चिद्विषयित्वं, कस्य चित्प्रत्यक्त्व मितिविशेष वत्कस्यचित्स्वरूप विकारः, कस्य चित्तदभाव इति विशेषवच्चात्रापियथा प्रमाणं रूपादि मत्वं पृथिव्यादि विभागश्चेति वैषम्य मङ्गीकार्यमितिभावः - नन्वेवमजडत्वेन ॥।
(सा।वि।) वैषम्य [i) ५६ना, धर्म धर्मिज्ञानयोः। स्वयम्प्रकाशत्व साम्येपि विषयित्व प्रत्यक्त्वसङ्कोच विकासवत्व तदभाव विभुत्वाणुत्वादि वैषम्यानि प्रतिबनदिकङ्ग, प्रतिबन्दितया स्वीकृत्य। परिहृतं, परिहृत प्राय मित्यर्थः कथञ्चित्साधर्म्यन् क्षिपतिनहि वैधयर्म्य मितिभावः नन्वेवं नित्यविभूतेरात्मवत्स्वतन्त्र तयास्वप्रकाश तयाच आत्मवर्ग एवपठनंयुक्त मित्याशङ्कय ज्ञानाश्रयत्व लक्षण चेतन शब्दार्थत्वाभावाद्धर्म भूत ज्ञानस्येव चेतन सहोपादान नियत ॥।
।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२५१]]
मूलं- Quig स्वयं प्रकाश Don शुद्ध सत्वद्रव्य ज्ञातृत्व Cris♚ - ून्यं अचेतन विचित्र परिणामादिनां -
त्रिविधाचेतन १८
img प्रवृत्ति ? ईश्वर सङ्कल्पानुरूप) ६ OT त्रिगुण द्रव्य स्वरूप भेदकं गुणत्रयाश्रयत्वं । ॥।
(सा।दी।) ज्ञानाश्रयत्वं चेतन शब्दार्थ Lon BCQLITQ
इत्यादि। अचिमं प्रवृत्ति mumi - अचेतन millm। स्थिति, अर्थसिद्धं। शनी अचिलं।कण्ठ स्वरूपादि
भेदली।
यै
स्सत्वरजस्तमो रूपा यस्य तत्रिगुण द्रव्यं।
त्यादि। त्रयोगुणा
(सा।स्वा।) प्रकाशLDITS॥ शुकं स्वयम्प्रकाशत्वं भाष्य काराद्यसम्मत Doipmr? सम्मत Lomकी स्वाधीनेत्यादि वाक्य की जड
Quòा गगन ÈQ Fuini - स्वयं प्रकाशमित्यादि। त्रिविधा चेतनेति। Quin Cgjßzn♚gg। ज्ञातृत्वाभाव Gum स्वाधीनेत्यादि वाक्य का अचेतन पद ज्ञापक ५। Qium त्रिविधा चेतना ऊं इतरापेक्षया स्वरूप भेदpio AMJECTÈ(अन्योन्यं जडत्वा जडत्व रूपावान्तर स्वरूपभेद piGg स्थिति भेद (pus प्रवृत्ति भेद (PGCILDBI ? नित्य वस्तु कण्ठं नित्यै कंQLDC QFj५zun @rig स्थितिभेदं GGGGurgo क्रियामात्रं सऩुक्कुम्बॊदुवागैया लिवत्तुक्कु माऩ aftयॆ तॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। इव् अचेतन mi१८६fत्यादि। क्रियामात्रं Gunjib स्वरूपान्यधा भावादिनां जीवनुकं व्यावृत्त ।] & GT ६११५। काल स्वरूप परिणामादिक ६५ ६ GL न्याय सिद्धाञ्जनादिzf Luis साधिकLLSG। विचित्रत्वोक्तिरवान्तरभेद ज्ञापनार्था। अचेतनत्वा विशेषे परिणामस्य वैचित्यं कथमिति शङ्कावारणार्थ मीश्वरेत्यादि विशेषणं। परिणामा दीत्यत्रादि शब्देनापक्षय विनाशादयो गृह्यन्ते। अचेतना पराक्त्वविकारि द्रव्यत्वादिनां पॊदुवा यिरुक्कविवत्तिलॊऩ्ऱे सवुमॆऩ्ऱु पिरिक्कैक्कुमेदॆऩ्ऩ
@supri।त्यादि गुण ॥
॥।
(सा।प्र।) नित्यविभूतेर्धर्म भूतज्ञानवत्रिविधचेतनेन सहवक्तव्यत्वात्त्रिविधाचेतनमिति जड प्रकृति कालाभ्यां सहोपादानं कथमिति शङ्कायां धर्मभूतज्ञानस्येवा जडेन सहोपादान निमित्तस्यनित्यविभूत्य साधारणस्य चेतन विशेषणत्वादेरभावा ज्जडेनाव्यक्तेन सहोपादान निमित्तभूत ज्ञानानाश्रयत्वरूपादिमत्व देहन्द्रियादिरूप परिणामित्वादे स्सद्भावाच्चतेन सहोपादान मित्यभिप्रेत्याह - स्वयम्प्रकाशon Corत्यादिना - एवं
Q त्रिविधाचेतन साधारण स्वरूपमुक्त्वा स्थितेस्सत्तानु वृत्तिरूपत्वेन स्पष्टत्वात्साधारण प्रवृत्तिं दर्शयति
अचेतनjiji porm मित्यादिना - अथ त्रिविधाचेतनस्य प्रत्येकं स्वरूपस्थिति प्रवृत्तिभेदान् दर्शयति - त्यादिना।
॥।
(सा।वि।) तद्विशेषणत्वा देरभावाज्जड सहोपादान निमित्तज्ञानानाश्रयत्व रूपादि मत्वादि सत्वाच्च अचेतनमध्ये परिगणन मित्याह। Quइति। Carijg, सहपठनं। एवं त्रिविधाचेतन साधारण स्वरूप मुक्त्वास्थिते स्वरूपानुवृत्ति रूपत्वेनेष्टत्वादुपेक्ष्य त्रितय साधारण प्रवृत्तिन्दर्शयति। अचेतनमिति। अथत्रिगुणद्रव्य स्यासाधारण रूपं तदवान्तर रूपञ्चाह।
त्रिगुणेति।
[[२५२]]
मूलंसतत परिणामशील महाप्रळय; विषम moon शी विकृत
प्रदेश
(सा।दी।) प्रकृतिQpq। व्यपदेशयोग्यावस्थै ५६नाऊं
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
द्रव्य किं सत्वरजस्तमा अन्योन्यं सम सृष्टिस्थिति ना। गुणवैषम्य नान्ना प्रदेश की ६० महदादि विकार ना।
guji, विकृत nor प्रदेश gujii dal प्रकृति महदहङ्कार तन्मात्र
॥।
नित्यसत्तानुवृत्तिरूपस्थिति सिध्यर्थ LDITS महाप्रळय सृष्ट्यादि की। सतते त्यादि। सतत परिणाम शील GILD प्रळयावस्थै सूक्ष्म सन्तति LLD। स्वरूपं नित्य GILD
नडक्कुमॆऩ्ऱदाय्त्तु। इत्ताल् मॆऩ्गैयाल् स्थिति विशेषं सिद्धं। त्रिगुणत्तिळा अवान्तर भेदलं। गुण वैषम्यमित्यादि। @m अनेकावस्था भाक्का Cung/अवस्थाभेद QILD तत्वभेद चतुर्विंशति तत्व Q DoogbuqQGQuor of Gumii। २ विकृत मित्यादि। अवस्थैकाअंश भेदßल
(सा।स्वा।) त्र्याश्रयI
अंश
सृष्टिस्थितिनाश ११६ सर्वदा प्रसङ्गिकं sun प्रळयादिव्यवस्थै
QLIT lung? सत्वरजस्तमivon कक्षा स्थित्युत्पत्तिलय (i) ५ (६५) ऊं (५) विशेषकारणत्वेन शास्त्र
उत्तर १। सततेत्यादि वाक्यद्वय
सिद्धानाङ्ग कारण[i)&ाग ू)
साम्यpio, वैषम्यpus, कालविशेष व्यवस्थितLDI प्रळयादि व्यवस्थै ĐonG GILD। प्रळयावस्थै समग्र गुणत्रय “सततविक्रिया” इत्यादि Big Cu समविकार सन्तानं
। व्यवस्था भञ्जक व्यञ्जिकं सतत परिणाम शीला तन्नाशri]sf]Ğoup सृष्ट्यादि व्यवहार GILD॥। शुभ मूलप्रकृति Glucorró निरवशेषLDI महत्तत्व Lomi परिणमिung?
शरीर [१८] चतुर्विंशति तत्वात्मक
mum
Lmpung?
विशेष
LITT
mor
की विशेषणं। महदादि रूपविषम विकारं
गुण वैषम्य
ung प्रकृति Quorतत्व शास्त्रं ।
। गुणेत्यादि। प्रकृति एक देशमेQu
कृत्स्न (pio परिणमिया OLD उक्त शङ्कावकाश अनेकावस्थाभाऊंmbungl अवस्थाभेद Gomblu द्रव्यभेद
Guorm। शास्त्रङ्गन) । dn Guor?
५]ांrró स्वरूपतस्त्रिगुणद्रव्यादभिन्न[i]
देशं अहङ्कार ॥
॥।
मु। शुGILDI
Dwn तत्व [i] ना चतुर्विंशति Q। त्यादि। महदादि एक देशं महत्तत्वं - एक
मूलप्रकृत्ति
(सा।प्र।) त्रिगुणस्य प्रवृत्ति भेदं सामान्येनाह - सततपरिणामशीलेत्यादिना। ननु, प्रकृत्यादीनां महदादिरूपत्वेन परिणामे पूर्वावस्था प्रहाणं वाच्यं - अन्यथा तत्वान्तरत्वानुपपत्तेः - तथाच “महीघटत्वं घटतः कपालिका कापालिका श्चूर्ण रजस्ततोणु” रितिन्यायेन चतुर्विंशति तत्वासिद्धि रित्यत्राह - शुक्र विकृत Longत्यादिना - प्रकृति महदहङ्कारादीनामेकैक देश एवोत्तरोत्तरावस्थां ॥।
(सा।वि।) ननु प्रकृत्यादीनां महदादिरूपत्वेन परिणामे पूर्वावस्था प्रहाणं वाच्यं। अन्यथातत्वान्तरा नुपपत्तेः तथाच “महीघटत्वं घटतः कपालिका कपालतश्चूर्ण रजस्ततोणु” रितिन्यायेन चतुर्विंशति तत्वा सिद्धिरित्यत्राह। लं विकृत Dongति, प्रकृति महदहङ्कारादीनां एकैक देशा ॥।
।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२५३]]
मूलं - भूतेन्द्रिय [i) G२
तत्व शास्त्र
ऎङ्गळाले ओरॊरुविडङ्गळिले raङ्गळै येऱवुम् सुरुङ्गवुम्
- त्वां अवान्तर ॥।
(सा।दी।) भिन्न स्वरूप
तत्वसङ्ख्याहानिQw०५। महद्रूपेणाविकृतप्रकृत्यंशं अहङ्काररूपेणा विकृत महदंश Big उत्तरोत्तर रूपेणाविकृत पूर्वपूर्वंश ] ८६ तत्वगणना विवक्षित ji sir। मीविवक्षेत्यादि। अव्यक्ताक्षर तमivorus (@L भचेतनं विवक्षि॥। (सा।स्वा।) Gilg पूर्व पूर्वावस्था विशिष्टैक देशी उत्तरोत्तरावस्था विशिष्टांश Join भिन्नभिन्न insun चतुर्विंशति / GOLD। तत्व (कुं Borm]सङ्ख्यानियमं GnG GLD? आप्तशास्त्रं पञ्चविंशका परमात्मा Gourm,
सप्तविंशक mium जीव ग चतुर्विंशक ळा]ITH, षड्विंशक ), नाना Consuतत्व नाका मुऩ्ऱागवाद लिरुबत्तञ्जाग वादल्गॊळ्ळवेण्डावो? इरुबत्तु नालॆऩ्गैक्कु ge मुण्डॆऩ्ऱिलप्पोदु एऱवुम्, सुरुङ्गवुम्, सॊल्लुवदॆत्ताले यॆऩ्ऩ १५\ÈQFu]]pri। £वित्यादि। अक्षरतमो वस्थैा महदादिवदत्यन्त विषम [i)
Dum मूल
प्रकृतिwnएक LDITऊं की कुङ्गळा कण्ठ सूक्ष्म वैषम्य मात्र लं
अन्य♚लीQorm]कं प्रकृत्यपेक्षयाभेद विवक्षैun God Cup। “अन्यश्चराजन्सपरस्तथान्यः पञ्चविंशकः। तत्थ्सत्वादनु पश्यन्तिह्येक एवेति साधव” इत्याद्युक्त रीत्याजीव परमात्माऊंळकं (मुनान्ना ऐक्य a सॆसियाले सुरुङ्गच्चॊल्लुगिऱदु। इप्पडिमऱ्ऱुमेऱ्ऱच्चुरुक्कम् सॊल्लुमिडङ्गळिलु मिन्द कण्डु कॊळ्वदॆऩ्ऱु करुत्तु
विवक्षाविशेष ५G ना - कृत्वा प्रत्येक मवान्तर भेदाj८Q? @mulgi अभिमानि देवलकनां मृतां? वेण्डामैयालिङ्गवै सॊल्ल वेण्डावॆऩ्ऱिलप्पोदवैत्तै
॥।
पाऩे
[[९९]]
Qus तत्वत्यादि। शास्त्रं तत्त दुपा सनाधि कारि मात्र (सा।प्र।) प्राप्नुवन्तीति नसङ्ख्याविरोध इत्यर्थः - Tiris।मिति “महानव्यक्तेलीयते अव्यक्तमक्षरेलीयते। अक्षरं तमसिलीयत” इत्यादौ तत्वाधिक्यं - “आत्मन आकाशस्सम्भूतः आकाशाद्वायु’ रित्यादौ तत्व न्यूनता चेत्यर्थः - प्रत्येकं चतुर्विंशति तत्वावान्तर भेदानान्तत्तदभिमानि देवतानाञ्च ज्ञानस्यात्यन्तोपयोगात्परित्यज्यैता वन्निरूपणस्य प्रयोजनं चेतनस्वरूपस्य प्रकृति प्राकृत वैलक्षण्यानु सन्धानमित्याह - Qलंलत्वङ्ग अवान्तरीत्यादिना - (सा।वि।) एवोत्तरावस्थां प्राप्नुवन्ति - तथाच महद्रूपेणा विकृतं प्रकृत्यंशः अहङ्काररूपेणाविकृतं महदंशः। एवं प्रकारेण विद्यमानत्वान्न चतुर्विंशति सङ्ख्या हानिरितिभावः। Gang, विभज्य वदन्ति। द्वीविवक्षेत्यादि। अव्यक्ताक्षरादि विशेषैरित्यर्थः। ९, एकत्रस्थले। “महा नव्यक्तेलीयते। अव्यक्तमक्षरे लीयते” इत्यादौ। poji, अधिकं। (]], न्यूनं। (सा।सं।) नहिवचन विरोध इतिन्यायादिति भावः - विवक्षा विशेष बहिर्भावाभ्यामित्यर्थः, moji & i] मिति, अधिक सङ्ख्ययान्यून सङ्ख्ययाच।
♚।
॥।
इति - अन्तर्भाव कन्त्व - अचित्
[[२५४]]
मूलंअन्य
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
अभिमानिदेव
आत्माकं का कण्ठ भव्यली ४० व्यावृत्ति सर्वेश्वरं अस्त्रभूषणादि रूप
(सा।दी।) महदादिकलना
अन्य
उपासनाधिकारि ल
५० प्रधानं
♚gi mwmw।
अत्यन्त वैषम्यं
अभेदविवक्षितं
।
ूं ूग्रह्ण]pG५६१०८। BLOG - मुमुक्षुकं Dig। @ig परिणामादिरहितLDITI गुण ii) B (मं (५ साम्यवैषम्य। १५६६१६१? मधुरत्वादि गुण ii) ईषन्मधुरत्व, मधुरतरत्व, मधुरतमत्वादिj Gun सत्व रजस्तम ढivory कङ्ग। अहीं ईष द्रजcivoni अतिशयित सत्व अत्यन्ताति शयिततम ढांUGUD LOITLD
ईषत्ता की साम्यं। Q प्रकारान्तर श्रीरा अस्त्रभूषणादि रूपेण Big Boob
वैषम्यं -
५६ïठाG]]कानाम्]। ूत्तत्व (६) ईश्वर
BLOG उचित QILD॥।त्यादि। अस्त्र भूषणादि Quorm आदि शब्द ॐ ॐ
श्रीवत्स संस्थान खड्गकोशादि सङ्गृहीतं।
(सा।स्वा।) विषय own
चतुर्विंशतितत्व ज्ञान
sun।
तत्तदुपासन प्रधानomi प्रधान
आलं तत्वज्ञान (pio Com
देवताज्ञानbum
आत्मा० कङ्कीत्यादि
→ßG - £àgiĞur
देहाद्व्या वृत्तिwmins
माग
उपासना
?
up तत्तदभिमानि @supri
। तत्व निरूपणq।५०ऊञ्छ, अकिञ्च नाधिकारि ५ उपसनार्थLDIT & Cog आत्माकं चतुर्विंशति तत्वात्मक कण्ठ प्रधान LIST) तदर्थLos तत्वज्ञानं फलं। शुकं चतुर्विंशति तत्वात्मना विभजि mugguor? प्रकृत्यात्मनो र्गुणणत्रया श्रयत्वानाश्रयत्व ज्ञानमात्र♚♚rogjiळं आत्मा ६४८८ देहाद्व्यावृत्ति सिद्धि ? @ ईश्वर अस्त्र भूषण रूपomi निऱ्कुम्बडियऱिय वेण्डु कैयाल् इवत्तै अत्तऱियवेणुमॆऩ्ऱिल् एबुरिरिक्कङ्गमल्ला मैयालदुदाऩ् वेणुमो? इवै माम्बडि ताऩॆङ्ङऩेयॆऩ्ऩवरुळिच्
श्रीवत्स संस्थान खड्गकोशादि सङ्ग्रहः।
@suprri। @mumमित्यादि। आदिशब्द
॥।
(सा।प्र।) ननु, पृथिव्याद्यवान्तर भेदानिरूपणेपियथात्मनः प्रकृतिप्राकृत कृत्स्नवैलक्षण्य ज्ञानं तद्वत्प्रकृति महदहङ्कार मात्र निरूपणेपि तच्छक्यमित्यत्र पूर्वाधिकारे अस्त्र भूषण विशिष्टत्वेनानुसन्धेयतयोक्त भगवदनु सन्धानेप्येतावन्निरूपणमुपयुज्यत इत्यभिप्रेत्याह।
मित्यादिना।
(सा।वि।) उक्तं स्यात्। महदादिवदत्यन्त वैषम्या भावादिति सूक्ष्मावस्थात्वेन अभेदविवक्षयाक्वचित्पृथगनुक्तिरिति भावः BILL, चतुर्विंशति तत्वापेक्षया। अलील, ज्ञानं। Dig, मुमुक्षोर्मम। अस्त्र भूषणादीत्यादि शब्देन श्रीवत्सादि सङ्ग्रहः। ♚GBmwww। स्थिति प्रकारस्य। अस्य अली मित्यत्र सम्बन्धः।
(सा।सं।) तत्त्वार्गताक्ष्यादित्यादि स्थानकेध्येये तदवान्तर भेदादयस्तत्तदुपासकै रेवज्ञेया इत्यर्थः, एते भगवतः किम्भूता इतिज्ञात्वा आत्मनस्तद्व्यावृत्तिर्ज्ञे येत्यत्राह। Quoीति। ल♚ळं, २० वितिशेषः।, स्वभावः।तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२५५]]
४i - पुरुडऩ् मणिवरमाग प्पॊऩ्ऱामूलप्पिरगिरुदिमऱु वागमाऩ्दण्डाग, त्तॆरुळ् मरुळ् वाळ्मऱै वागवाङ्गारङ्गळ् सार्ङ्गम् सङ्गाग
रूपं
(सा।) yasfqfé। करुडऩुरुवाम्मऱैयिऩ् पॊरुळाङ्गण्णऩ्, करुडऩुक्कु क sckमायिरुक्किऩ्ऱ मऱैगळुक्कु - सिाङ्गळुक्कु पुऩाग निऩ्ऱुळ्ळ तऩऩ् - पुरुडऩ् मणिवरमागवुम्, साक्कळ् मागवुम् पॊऩ्ऱामूलप्पिरगिरुदि, नाबलमिल्लाद पुदर्। मरुवाग, स मॆऩ्ऩुम् मरुवागवुम् - माऩ्, ४६१ - तण्डाग, पयागवुम् तॆरुळ्मरुळ्,ङ्गळिरण्डुम् - वाळ्मऱैवाग, ७कमागिऱवाळु मदिऩुडैय वुऱैयागवुम् - आङ्गारङ्गळ्, ३५६chङ्गळिरण्डुम् - यार्ङ्गम् Vङ्गाग, GIHH Skमागवुम्। सरिगासमागवुम्।
नाबबमिल्लाद४४तर्।
(स।) पुरुडऩिऩरिवु। पुरुडऩ्, ऒवु। सऩॆऩ्ऱबडि। मणिवरमाग, समाग। सरियाऩ वॊरु कबुरिप्पु रगऩा यिरुक्कैयाले अव्वरिसिसरि सरियोडु अऩ्सत्तै ऎरित्तु मॆऩ्गिऱदु। इप्पडि मेलुम् Aकळाग पुत्तुक्कॊळ्वदु। पॊऩ्ऱा, पॊऩ्ऱुदल्, ईरित्तल्। सरियाददाऩ। मूलप्पिरगिरुदि, Hर्। मरुवाग, समाग। माऩ्, ४६१७, ४५Flq मॆऩ्ऱबडि, तण्डाग, मोग। पयाग वॆऩ्ऱबडि। तॆरुळ् मरुळ्,कळ्। वाळ्मऱैवाग, USTमुम् अदऩ् उऱैयुमाग। आङ्गारङ्गळ्, ३४६५-९६रङ्गळ्। सार्ङ्गम्
सङ्गाग, GIHE SEChi तिमुम् सरिगा मुमाग वॆऩ्ऱबडि।
(सा।प्र।) अस्त्रभूषण विशिष्टानु सन्धान प्रकारं स्त्रीशूद्रादीनामपिसुग्रहत्वायद्राविडभाषया सङ्गृह्णाति पुरुडऩ्मणि वरमागो, १९१८ : - पुरुडऩ्, yq: - ९५। मणिवरमाग, Hfa, iaa - पॊऩ्ऱा, पॊऩ्ऱुदल्, सावुः। रा । मूलप्पिरगिरुदि, कः मरुवाग, - माऩ्, HBF। तण्डागः तॆरुळ्,। मरुळ् । वाळ्, अरिसुः। मरैयाग, पुः। ७fa। सुसुः॥ वाळ्मऱैवाग,अरिसि - आङ्गारङ्गळ्, ३१६तूर् रिदिः - सार्ङ्गंसङ्गाग,
।
॥।
(सा।सु) पुरुडऩिदि, पुरुडऩ्, वु। मणिवरमाग, क। पॊऩ्ऩामूलप् पिरगिरुदि, A पु कॆर्ः मरुवाग। जि। माऩ्, ४। तण्डाग,
तॆरुळ्मरुळ्,। वाळ्मऱैवाग, वाळ्, :। मऱैवु,
। आङ्गारङ्गळ्, सरिङ्ग ऎH। सार्ङ्गम् सङ्गाग, q। (सा।सं।) कस्य कस्स्वभाव इत्याकाङ्क्षायां अस्त्रभूषणाध्यायोक्तप्रक्रियया अयमस्यस्वभाव इति सङ्गृह्णाति
पुरुडऩिदि, ऒवुः। पुरिuवुः, पॊऩ्ऩुदल्, fri९r:, पॊऩ्ऩा अरिसिसरिऩ्, ४। तण्डु, तॆरुळ्मरुळ्। वाळ्मऱै, आङ्गारङ्गळ्, राजस, सात्त्विकाहङ्कारयुगं शार्ङ्गशङ्खरूपे।
मरु।
विदऩ्,
H, LOITGOT। माऩ्।
[[२५६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
Hi - मऩन्दिगिरियाग, इरुडिगङ्गळीरैन्दुम् सरङ्गळाग इरुबूदमालैवऩमालैयाग, करुडऩुरुवा मऱैयिऩ् पॊरुळाङ्गण्णऩ् करिगिरिमेल् निऩ्ऱऩैत्तु॥॥। (स।) मऩन्दिगिरियाग, ४कमागवुम् - इरुडिगङ्गळीरैन्दुम्, कागङ्गळॆऩ्गिऱ रिबुङ्गळ्बत्तुम् पाणङ्गळागवुम् - इरुबूदमालै, यिरुवगैप्पट्ट पुवाङ्गळिऩुडैय क। सऩङ्गळागिऱ तङ्गळैन्दुम् पुरिवुऩच्चु अरियाऩ कळैन्दु मॆऩ्गै - वऩमालैयागवुम् कत्तुक्कॊण्डु निऩ्ऱुयॆऩ्ऱादल् इवत्तैणमागवुडैय कण्णऩॆऩ्ऱादल् ३पु४ - करिगिरिमेल्। पेररुळाळराय्निऩ्ऱु - अऩैत्तुम्,
रियिल्
(सा॥) मऩम्, पुस्साऩदु। तिगिरियाग, तमाग। इरुडिगङ्गळ्, कळ्गङ्गळ्। ईरैन्दुम्, रिसिबुङ्गमुम्। मूरिऩङ्गळुमॆऩ्ऩबडि, सरङ्गळाग, ऎUङ्गळाग। इरुबूदमालै, । मायुम् काealiयिरुन्दुळ्ळ पु रि ऎऩ्ऩबडि। वऩमालैयाग, योग - इव् तङ्गळुक्कॆल्लाम् मऱैयिऩ् पॊरुळा मॆऩ्गिऱत्तोडे अवुर्। करुड ऩुरुवाम्मऱैयिऩ्,
“ARपुगळिऩ्बडिये ६Sऩुक्कु कवुमाग निऱ्किऱ ऎसङ्गळुडैय - ada aत्ताल् पोले
पूस मागिऱ तॆऩ्ऱुअवु
- पॊरुळाङ्गण्णऩ्, षीमाग निऱ्किऱ तणऩ् - इप्पडि ऎदिरिऩङ्गळुम् तऩक्कु असfé युमाग ऎसङ्गळाल् परिप्पुरिक्कप्पडुगिऱ तऩ ऩॆऩ्ऱिव्वा सऩङ्गळॆल्लात्तुक्कुम् - करिगिरिमेल्निऩ्ऱु, सदियिऩ् मेलेऩिऩ्ऱु - कुऩ्ऱुमेल् विळक्कुप्पोले सिर्क्कुङ्गाणलाम्बडि निऩ्ऱुऎऩ्ऱबडि - अऩैत्तुम्, HHत्तैयुम् (सा।V।) मऩम्, सरीA:। तिगिरियाग, । इरुडिगम्, कळिगळि “कळिक्” Aai: करिबुरिविः - ईरैन्दुम्, hg, सरङ्गळाग। । इरुबूदमालै, AH। वऩमालैयाग, He qलुक् qad Hवुः - करुडऩ्, T६S:।
उरु,
a
tsq’
मऱै, सॆः। पॊरुळ्, वुः इत्यादेर्मूलभूताहि श्रुतिः गरुड शरीरत्वेनोक्तासुश्रुतिषु पञ्चविंशतितत्वात्मकास्त्र भूषण भूषिततया प्रतिपादित ३q: - कण्णऩ्, तऩः त - करिगिरि।
क। मेल्, ३९। निऩ्ऱु, स्थित्वा। वु। अऩैत्तुम् सच्चरिबु।
(सा।ई) मऩम्, ४७ः। तिगिरियाग, ऎत् । इरुडिगङ्गळ्, ईरैन्दुम् सरङ्गळाग, :। इरुबूदमालै,
वऩमालैयाग,
कारिरि रिरिणिः
वु। आम्,
। अ४ fG:। करुडऩ्, ५५४। उरु, :। मऱैयिऩ्, । पॊरुळाम्, पुः। कण्णऩ्, तऩः। करिगिरिमेल्, स
[[१]]
(सा।४) मऩन्दिगिरि,ळ् इरुडीगङ्गळीरैन्दुम्। कळिगाkara ar<T: इरुबूदमालै, ७९qH।
।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२५७]]
[[१]]
मूलं कसं की or
ऎऩ्गिऱ कट्टळैयिले यऱिगैयुसिदम्।
misruji
(सा।दी।) सर्वलोक [i) - काऊं की। प्रसङ्गात्रिगुणलं श्रीछा नानात्व ल शोधिकं की mi।
(सा।स्वा।) छाऊं की ढाला, अनिष्टनिवृत्तीष्ट प्राप्तिका
संरक्षिगळा - सर्वतत्व (Lib अस्त्रभूषणादि रूपेण ५६ऊं यथेष्ट विनियोगार्ह उपकरण LDTLqow woअला
तऩक्कु सर्वोत्कृष्टmi भोग्यतमनु Liqui वचेतना परोक्ष ग्रील बाCou umrii Curie “wbपरोक्ष श्लोक लीग qw हस्तिगिरि सर्व प्रत्यक्षलकण्ठq।कं
विश्व
महावाक्य तात्पर्यं।
उचितमिति। Quqwm प्रपी II gjb दास स्वाम अतिशय ॥।
(सा।प्र।) काऊण्डीगroor, रक्षति।
अस्त्रभूषण भूषितस्सर्व शरीरी भगवान्नारायणः परवासुदेवो हस्तगिरौवरदराजतयावतीर्य परमैकान्तिनो देवतान्तर परांश्च सर्वान् रक्षतीतिभावः । “आत्मानमस्य जगतोनिर्ले पममगुणामलं । बिभर्तिकौस्तुभमणी स्वरूपं भगवान्हरिः। श्रीवत्ससंस्थानधर मनन्तेच समाश्रितं । प्रधानं बुद्धिरप्यास्तेगदारूपेण माधवे। भूतादि मिन्द्रियादिं चद्विधाहङ्कारमीश्वरः । बिभर्तिशङ्खरूपेण शार्ङ्गं रूपेणचस्थितं । पञ्चरूपातुयामालावैजयन्ती गदाभृतः। साभूत हेतुसङ्घातो भूतमालाचवैद्विज । चलस्वरूपमत्यन्तजवेनान्तरितानिलं । चक्रस्वरूपं चमनोधत्ते विष्णुकरेस्थितं । यानीन्द्रियाण्यशेषाणि बुद्धिकर्मात्मकानिवै शररूपाण्य शेषाणितानिधत्ते जनार्दनः । बिभर्तियच्चासिरत्न मच्युतोत्यन्तनिर्मलं । विद्यामयन्तु तद्ज्ञानम विद्याचर्मसंस्थितेत्यादेः।’ अविषमरजो गुणवत्वं प्रकृते र्लक्षणं। सत्वं यथार्थ ज्ञानहेतुः - रजोरागहेतुः - तमो विपरीतज्ञानादि हेतुः “सत्वात्सञ्जायते ज्ञानंरजसोलोभ एवच ॥ प्रमादमोहौ तमस” इत्युक्तेः। अध्यवसाय हेतुर्महान् अभिमानहेतु रहङ्कारः - इन्द्रियोपादानं सात्त्विकाहङ्कारः - शब्द तन्मात्रोपादानन्तामसाहङ्कारः - उभय सहकारित्वं - राजसाहङ्कारत्वं रूपादिषु पञ्चसुमध्ये प्रत्येकं रूपस्पर्शमात्र ग्राहकत्वं चक्षुस्त्वगिन्द्रिय योर्लक्षणं॥॥ (सा।वि।) om, स्थित्वा जल, सर्वजगत्। ऊङ्कीळा, रक्षति।
[[९७]]
६६Ôা&Luj, इत्युक्तस्थिता वित्यर्थः अत्र प्रमाणानि। “आत्मान मस्य जगतो निर्लेपमगुणामलं । बिभर्ति कौस्तुभमणि स्वरूपं भगवान्हरिः । श्रीवत्स संस्थान धर मनन्तेच समाश्रितं । प्रधानम्बुद्धि रप्यास्ते गदारूपेण माधवे। भूतादि मिन्द्रियादिञ्च द्विधाहङ्कारमीश्वरः । बिभर्ति शङ्खरूपेण शार्ङ्गरूपेणच स्थितं। पञ्चरूपातु यामाला वैजयन्ती गदाभृतः । साभूत हेतुसङ्घाता भूतमालाचवैद्विज । चलस्वरूप मत्यन्तं जवेनान्तरितानिलं । चक्र स्वरूपञ्च मनोधत्ते विष्णुः करेस्थितं। यानीन्द्रियाण्य शेषाणि बुद्धिकर्मात्मकानिवै। शररूपाण्य शेषाणि ॥।
(सा।सं।) स्थितवेद तात्पर्य भूतस्सन् कृष्णः करिगिरि शिखरेस्थित्वा सर्वमपिरक्षतीत्यर्थः।
[[२५८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
अन्योन्यं स्वरूप भेद अन्य
लक्षण सिद्धम्। काऩवऱ्ऱुक्कुम्
मूलं - ८४१ इवऱ्ऱिल् काजीमाऩ इरुबत्तुमूऩ्ऱु rcङ्गळुक्कुम्, इवऱ्ऱाल्
यिल्वरुम् एऱ्ऱच्चुरुक्कङ्गळ् Mङ्गळिले रिबुसमाऩ पडिये कण्डुगॊळ्वदु।
(सा।स्वा।) विशेष (५१८०mm भोग्यतम LG Com २०
गी
तत्व अन्योन्यं स्वरूपभेद Gog
Gummit। शीत्यादि। लक्षण “समत्रैगुण्यामूल प्रकृतिः। अव्यक्ताहङ्कारावस्था व्यवहितोत्तर पूर्वावस्था विशिष्ट त्रिगुणम्महा” नित्यादि न्यायसिद्धाञ्जनाद्युक्त लक्षण ना। आत्मनो देहाद्व्यावृत्ति रूप प्रधानांशं त्रिगुण द्रव्य सामान्य लक्षण ज्ञानमात्र सिद्धिकं लं मृ ujirij (अवान्तर भेदrij &ना विशेषि। महदादिकाळा प्राकृत वस्तु कण्ठाळं प्रकृति द्रव्यादभिन्ना अßgium नित्य && प्रसङ्गिकंnsurrouमुङ्ग स्थिति नाना Couplung? तद भिन्नत्वेन स्वरूपेण नित्य [i) BIT IT अवस्था विशेष विशिष्टत्वेन कार्य [i) ५
की ग स्थितिuCo♚♚È&ऊं ऊं किं ४००० श्रुति सृष्ट्यादि प्रकरण लं
ऎत्तुच्चॊल्लामैयालित्तै यऱियुम्बडि यॆङ्ङऩे यॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। शीलित्यादि आरब्धा अण्ड ११५६१ तदन्तर्वर्ति लोक ब्रह्मादि स्तम्बपर्यन्त शरीरादि &@D। बहुषु पुराणेषु विस्तरेण विशिष्य प्रतिपादितDIT
कंलक॥।
(सा।प्र।) शब्द गन्धरसज्ञानानाङ्कारणत्वं श्रोत्रघ्राण रसनानां प्रत्येकमेकैकं लक्षणं - वाक्पाणिपादपा यूपस्थानां कर्मेन्द्रियाणामुक्ति शिल्पगतिमूत्र मलोत्सर्ग कारणत्वं प्रत्येक मेकैक मेकैकस्य लक्षणं - रूपादिषु पञ्चसुमध्येशब्द मात्र गुणक आकाशः - शब्द स्पर्शमात्र गुणको वायुः - उष्णस्पर्शवत्तेजः - शीतस्पर्शवज्जलं - गन्धवती पृथिवी। तत्तद्भूतत्वा वस्थापूर्वभावि तत्तत्सूक्ष्मा वस्थातत्तन्मात्र मित्येवं रूपाणां चतुर्विंशतितत्व लक्षणानां सुगमत्वादेतै स्तत्तत्स्वरूपे भेदोज्ञेय इत्याह - २ तत्व १८८८ इत्यादिना, एवं चतुर्विंशति तत्वानां स्वरूप भेद उक्ते तेषां स्थितिभेद जिज्ञासायां प्रकृति स्थितिभेदस्योक्तत्वान्महदादि त्रयोविंशतितत्वानां तदवान्तर कार्याणाञ्चस्थिति भेदकथनस्य प्रकृते अत्यन्तोपयोगा भावात्तज्जिज्ञासायामन्यत्र द्रष्टव्यमित्याह - श कार्यमानेत्यादिना - ननु, प्रकृतिद्रव्यं किं परिच्छिन्नमुतापरिच्छिन्नं । नाद्यः ॥।
(सा।वि।) तानिधत्ते जनार्दनः - बिभर्ति यच्चासीरत्नमच्युतोत्यन्त निर्मलं - विद्यामयञ्चतद्ज्ञानम विद्याचर्म सञ्ज्ञिते"त्यादीनि।, एतेषु चतुर्विंशति तत्वेषुमध्ये। कार्य मानेति। प्रकृतेरकार्यत्वा दितिभावः। ननु प्रकृति द्रव्यङ्किम्परिच्छिन्नं अपरिच्छिन्नंवा। नाद्यः, तदनन्तं असङ्ख्यातप्रमाण मित्यादि विरोधात्। नद्वितीयः। “तमसः परमोधाता शङ्खचक्र गदाधरः । प्रधान परम ॥।
(सा।सं।)
Courलक्षण इति, अव्यक्तसमत्रै गुण्यातमश्शब्दवाच्या मूलप्रकृतिः - व्यक्तसमत्रै गुण्य मूलप्रकृति र्महान्। इन्द्रियावस्था व्यवहित पूर्ववस्थाविशिष्टं त्रिगुणमहङ्कारः - गन्धादिज्ञान करणत्वं चक्षुरादीन्द्रियस्य लक्षणं - आनन्दकरण मिन्द्रियमुपस्थः। विसर्ग करणं इन्द्रियं पायुः - तत्तद्भूतोपादानत्वं तत्तन्मात्र लक्षणं। गन्धाद्याधारत्वं पृथिव्यादेरित्यादि लक्षणै रित्यर्थः ॥।
[[१]]
तत्त्वत्रयाधिकारः
swoo
[[२५९]]
मूलं- “स्वसत्ताभासकं सत्वगुण सत्वा द्विलक्षणं । तमसः परमोधाता। अप्राकृतंसुरैर्वन्द्यं” इत्यादि ८६० BUG Co०६ देशविशेषं सिद्धिकं “अनन्तस्यनतस्यान्त स्सङ्ख्यानं वापिविद्यते । तदनन्तमसङ्ख्यात प्रमाणं चापि वै यतः” इत्यादि नित्यविभूति अवच्छिन्नwsong प्रदेश ♚ मूलप्रकृति आनन्त्यं की।
[[१]]
कळा
ॐ
अन्तं,
(सा।दी।) स्वसत्तेत्यादि - स्वसत्ताभासकं, स्वयम्प्रकाशं। अनन्तस्य, प्रकृति तत्वस्य कालपरिच्छित्तिः। सङ्ख्यानं, योजनादि प्रमाणसङ्ख्यै। अनन्तम सङ्ख्यात प्रमाण Gun शास्त्र सिद्धuoronsummअर्थं - त्रिगुण मनन्तं तदव्याप्त प्रदेश तद्विरुद्ध Doon शुद्ध सत्वLDIT तृतीया चिLIT की चोद्यं परिहृतं - भोगाप वर्गलीलार्थत्वनं (सा।स्वा।) unrigवक्तव्य प्रसिद्धेत्युक्तिः। मूलप्रकृति कार्यक
pon]]१६०१८nQGuorm? शुद्ध सत्व द्रव्य (pio गुणत्रयान्तर्गत सत्वाश्रय LoC ५६ परिणाम विशेषorrs Coor_nor? सत्वं प्राकृत सत्वापेक्षया विलक्षण LDI तदाश्रय আচ द्रव्यं प्राकृत omगली अली प्रमाण POLIT? अपृथिव्यादि विभागव @@@sun অअप्राकृत पृथिव्यादिक प्राकृत पृथिव्यादिना इङ्गेगाणवुम् परित्तु यादो? अदु पुदरिैक्कि मेलायिरुक्कु मॆऩ्ऱिल् अप्पडि प्रमाण pळङ्गCLrr? प्रकृते रानन्त्य वचन ं विरोधिwng? ११&si। स्वसत्ता भासकमित्यादि। स्वसत्ताभासकं, स्वयं प्रकाशं। सत्वं, सत्वगुणाश्रय द्रव्यं। गुणसत्वात्, रजस्तमो गुणयुक्तसत्वात्। अत्रसत्वशब्दो गुणविशेषपरः। तदाश्रय द्रव्यपरोवा। उभयथापि तद्विलक्षणत्वं शुद्धसत्वस्य स्वनिष्ठ सत्वगुण द्वारकं विवक्षितं अनन्तस्य, शास्त्रेष्वनन्तत्वेनव्यवह्रिय माणस्य प्रकृतितत्वस्य। अन्तः, कालपरिच्छेदः। सङ्ख्यानं, योजनेयत्तादिश्चनास्ति। तत्, प्रकृतितत्वं। अनन्तं, नाशरहितं। असङ्ख्यात प्रमाणं, योजनादिभिर परिच्छिन्न परिमाणञ्चेति यत श्शास्त्रेषु प्रसिद्धमत इत्यर्थः। वैशब्दोत्र प्रसिद्धि परः। अवच्छिन्न Loong वित्यादि आप्तवचन ऊञ्छ विरोध परिहारार्थं व्यवस्थैानान्ना Go Gun) सामान्यरूप आनन्त्य वचन कुङ्किं सङ्कोचं
दोषावह अत्यन्त सङ्कोच (Guns। Qu४ महदादीनां स्थितियनित्यै wmwali ५ की
स्थितिनित्यै Quormium, शुल
तुमं
त्व
मूलप्रकृत्तिकं छ
त्रिगुणद्रव्य किं व्यावृत्त॥।
(सा।प्र।) तदनन्तरम सङ्ख्यातमित्यादि प्रमाण विरोधात् - नद्वितीयः - तमसः परमोधाता प्रधानपरमव्योम्नो रन्तरे विरजानदीत्यादि विरोधात्। अतः प्रकृतिः दुर्निरूपेत्यत्राह - स्वसत्ता भासक ॥।
(सा।वि।) व्योम्नोरन्तराविरजानदी”त्यादि विरोधात्। अतः प्रकृतिदुर्निरूपेत्यत्राह। स्वसत्ता भासकमिति। अङ्ग प्रदेश♚, नित्यविभूत्यनवच्छिन्न देशेन। मी, उच्यते। त्रिगुण द्रव्यस्य प्रवृत्ति (सा।सं।) अनन्तस्येत्यादि त्रिगुणानन्त्योक्ते रुपपत्तिमाह - स्वसत्तेत्यादिना - स्वगोचरज्ञानं विनैव स्वे नैवस्वभासकं शुद्धसत्वमित्यर्थः। गुणसत्वात्, त्रिगुणान्तर्गत सत्वात् - तस्य, त्रिगुणस्य। तत्, त्रिगुणं ॥।
[[२६०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंत्रिगुणद्रव्यं किं प्रवृत्तिभेद बद्धचेतन ६०Lw भोगापवर्ग १६ ईश्वर लीलारस का कङ्क समय, विषम, परिणामसन्ततिwww देहेन्द्रियादि पुत्ताले अव्वोवुङ्गळैयुम् पण्णुगै। इदु Hस्सुक्कळैयिट्टु जीर्क्कु तत्वrs/८६६f]६ग २_६०८१६०mm / विपरीत ज्ञान ४४६०० की भोगार्थ m। अपवर्गार्थ LDITB सत्वविवृद्धि तत्वना यथावत्प्रकाशि
(सा।दी।) कण्ठीri। । रजस्तमivon कंीत्यादि वाक्यत्रय m।
& @
(सा।स्वा।) प्रवृत्ति GIFT GLon? परिणाम देहेन्द्रियादि रूपेण व्यापरिकं suji शुद्धसत्वßg।कं(५ळं तुल्य।? (p। त्रिगुण द्रव्य मं । कीत्यादि। सममिति। प्रळय दशायां समपरिणामः। सृष्ट्यादि दशायां विषम परिणामः। शुद्धसत्व । परिणामादि
LITTQgjio बद्धकं भोग मोक्षार्थ [१८] (@i ईश्वर लीला प्रधान rij ( मल्लामैयालु मङ्गु सुवु मिल्लामैयाले यिङ्गुबोले सबुबुदु मिल्लामैयालु मिन्द
५परिणामादिना शाकं व्यावृत्तLDI] प्रवृत्तिUIT GILD ५।५)। २। भोगार्थत्व apib तद्विरुद्ध Door मोक्षार्थत्व (pio nG Con? तत्वयाथात्म्य तिरोधान प्रकाशन रूप मुखभेद कूडुमॆऩ्ऱिल् अवुवु माऩअन्द पु न्दाऩ्ऒऩ्ऱुक्कुण्डाव तॆत्ताले यॆऩ्ऩ उत्तर Fri। । रजस्तम स्सित्यादि वाक्यद्वय कृ। सत्ववृद्धीति। कालविशेषे रजस्तमसोरभिभवpळं, सत्वस्य वृद्धि सम्भविun Gung यथावत्प्रकाश @rrung।तिरोधान PQD५ ०५।५५१। Qq सृष्ट्यादिदशैनान्ना विषम परिणाम GILDomb बद्ध(OL भोगमोक्षार्थ Lo@mong समपरिणाम मात्रं ईश्वर लीलार्थ GILD ६ ००१४०zwm६० सृष्ट्या की मनीं ईश्वर कं लीलै Quormशास्त्रं विरोधिwnCan? Gonorr (सा।प्र।) मित्यादिना - अथप्रवृत्ति भेदमाह - त्रिगुणद्रव्य ॐ । ॐ श्रीत्यादिना - सम Disab विषमorsquळीति, प्रळयस्यापि लीलात्वेन तदासम परिणामः सृष्टौ विषम परिणाम इत्यर्थः एवं प्रकृति परिणामानां भगवदर्थत्व मुक्त्वाजीवोपकारकत्वमाह - रजस्तमा इत्यादिना - जीवोप कारोपि (सा।वि।) भेदमाह। त्रिगुण द्रव्य किं प्रवृत्ति भेदमिति। “समीति प्रळयार्थं प्रळयस्यापिलीला रूपत्वात्। अत एव “जन्मस्थेम भङ्गादिलीले। विभवलयलील” मित्याद्युच्यते। विषम [LDI ति। सृष्ट्यर्थं। २_६००१ OLD, याथार्थ्यं। Doomjg, विस्मार्य। २६०० LTT कण्डीला, घटयति - Cor, इयं प्रकृति रेव। यथावत्प्रकाशिकी, यथावत्प्रकाशयति। सत्वरजस्तम इति गुणाः प्रकृति सम्भवाः । निबध्नन्ति महाबाहो देहे देहिन मव्ययं । तत्रसत्वं निर्मलत्वात्प्रकाशक मनामयं । सुखसङ्गेन बध्नाति ज्ञानसङ्गेनचानघ । रजोरागात्मकं विद्धि तृष्णासङ्ग समुद्भवं । तन्निबध्नातिकौन्तेय कर्मसङ्गेन देहिनं । तमस्त्व ज्ञानजंविद्धि मोहनं सर्वदेहिनां । प्रमातालस्य निद्राभिस्तन्निबध्नाति भारत। सत्वं सुखे सञ्जयतिरजः कर्मणि भारत। ज्ञानमावृत्यतुतमः ।
मागवु
(सा।सं।) समDI ५०४ मिति, कारणावस्थायां - विषम मिति, कार्यावस्थायां २६०७६०LD, यथावस्थित स्वरूपं ॥।
मूलं-
तत्त्वत्रयाधिकारः
i ईश्वर / लीलारसावही मण्डळ - शुद्धसत्व
[[२६१]]
स्वरूपभेद नित्य LD IT of
रजस्तमस्सु कं CG ५० सत्वगुणाश्रीकं। की स्थितिभेद मण्ट पगो पुरादिकी, ईश्वरनु wojii, नित्यरुoLwoji, विग्रहविशेष ूळं, नित्यomulgigळं। नित्यरु wojii, मुक्त, ईश्वरwajii, अनित्येच्छेunroo ourjo विग्रहादि अनित्य ॥
॥।
(सा।दी।) नित्यLDIO वित्यादि। मुक्तकं नित्ये च्छे un) की आद्यन्तव । ॐ बाळा विग्रहrisCrujirबालू), नित्यविग्रह। सशरीरनाjio अशरीर m।
iismami
D
Dur
॥।
(सा।स्वा।) मित्यादि। एकस्योभयार्थत्वं विरुद्ध जीवभोगमोक्षार्थानामपीश्वर लीलार्थत्वं JnG५। शुद्ध सत्वकं विलक्षण सत्वाश्रयत्वलंली ं प्रकृत्यपेक्षया स्वरूपभेदं माङ्गा। GOLD? विलक्षण सत्वाश्रयत्वं प्रकृतिकं(५) महदादि का विकृति& कं& Curr? सत्वगुणा उत्कर्षाऽपकर्षादि BTC) परस्पर विलक्षण ? प्रसक्त शङ्गै परिहरिकं६०८५८०५ उद्देशक्रमानु सरणं विनापि कालनिरूपणात्पूर्वं शुद्धसत्व स्वरूपभेदं की। शुद्धसत्वत्यादि I। ५०, समानाधिकरण Long। प्रकृति प्राकृत द्रव्य नियमेन गुणत्रयाश्रय LouiÈल&ura) अन्य सत्वकं रजस्तम स्समानाधिकरणत्व रूपवैलक्षण्य उक्त चोद्यावकाशळीं स्वरूपभेदं माळीनं स्थितिभेदं सॊल्लक्कूडुमो? इदऩ् AAङ्यॆऩ्ऱालिदुक्कु पुरि्सरिसिगळुण्डॆऩ्ऱु कीऴ्च्चॊऩ्ऩदु विरोधिwn? “स एकधा भवती” त्यादि श्रुति का मुक्तनित्येश्वराणां इच्छै विग्रह[i]in जनिकण्ठ की विरोधिung? शनी अनित्यै Gun “दिव्यं स्थानमजरञ्चा प्रमेयं। नित्यसिद्धेतदाकार” इत्यादि का स्थानादि ईश्वरनु, नित्य, विग्रह।i१८(@jió नित्य।१८। विरोधि ? उत्तर १०। लीळा स्थिति भेदमित्यादि वाक्यद्वय
प्रवृत्तिभेदं
Con? बद्ध
(सा।प्र।) भगवल्लीलार्थ इत्याह-mumbईश्वर इत्यादिना - एवं त्रिगुणस्य स्वरूपादिक मुक्त्वातदुपर्यवस्थिततया तत्परिच्छेदिकायाः प्रकृतिवत्पञ्चोपनिषच्छब्द वाच्यपृथिव्यादि परिणामवत्तया बुद्धिस्थाया नित्यविभूते स्स्वरूपभेदमाह - शुद्ध सत्व किं इत्यादिना - रजोऽसमानाधिकरण ॥। (सा।वि।) प्रमादे सञ्जयत्युत । रजस्तमश्चाभिभूय सत्वं भवति भारत । रजस्सत्वं तमश्चैवतमस्सत्वं रजस्तथा। प्रवृत्तिञ्च निवृत्तिञ्च कार्याकार्ये भयाभये। बन्ध मोक्षञ्च योवेत्ति बुद्धिस्सापार्थ सात्वकी । ययाधर्म मधर्मञ्च कार्यञ्चा कार्यमेवच । अयथावत्प्रजानाति बुद्धिस्सापार्थ राजसी । अधर्मन्धर्म मितिया मन्यते तमसावृता। सर्वार्थान्विपरीतांश्च बुद्धिस्सापार्थ तामसी” त्यादीन्यत्र द्रष्टव्यानि सत्वस्य सुखसङ्गेन बन्धहेतुत्वेपि विवृद्धतया मोक्षहेतु ज्ञानहेतुत्वं। अत एव सत्वविवृद्धि इत्युक्तं। सत्वप्रसङ्गाच्च बुद्धिस्थ शुद्धसत्व स्वरूपादिकमाह। शुद्धसत्वकीति। ५००, असंसृष्टे त्यर्थः “सदेवसोम्येद मग्र आसीत्। पृथिव्य प्सु ॥।
कम्मुळं। (क्रीन) प्रवृत्तिभेद
कैङ्कर्योप करणjibms। काल मुण्डकं
[[२६२]]
मूलंक्री प्रवृत्ति भेदक Lomaji, शेषभूत
व्याख्यानपञ्चकं सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
इच्छे परिणामादि ६० शेषिकं भोगोपकरा
टाग
स्वरूपभेद जडomi विभुouT
कङ्क। शलीन स्थिति, कालावच्छेद
६० नित्यै
कलाकाष्ठादि विभाग♚
६० सृष्ट्यादि (६५) कं
उपकरण
कंळील qu।
(सा।दी।) काल मुंं। मङ्कीत्यादि, विशेषणद्वय
(सा।स्वा।) Gou भोगमोक्षार्थ (pubईश्वर
प्रकृतीश्वर व्यावृत्ति । ॥।
लीलारसार्थ (@pooong परिणामादिना नित्यविभूति
पीनगनाना काल मुंली बद्धचेतन L धर्मभूत ज्ञान की mum? छत्रचामरशय्यावाहनादि रूपेण शेष शेषि &COL कैङ्क भोगळं उपकरणmi jo g प्रवृत्ति भेद Dog त्रिगुण द्रप्यंGum? गायी प्रवृत्ति
भेद मित्यादि। इच्छानुगुण त्वोक्त्या कर्मानुगुण त्रिगुण परिणामादि व्यावृत्तिः। परिणाम विशेष GILDOTC सामान्य cons निर्देशिकं तद्व्यावृत्ति। त्रिगुणीं कृत्स्न परिणाम १८ mi कैङ्कर्याद्युपयुक्त/i][pr। आदिशब्देन नित्योप करणेषु चलनादि क्रियासङ्ग्रहः। उपकरण त्वोक्त्या कालादि व्यावृत्तिः। “नकालस्तत्र वैप्रभुः” ६७६१०८ कालं नित्य विभूति नाना चेतनाचेतन व्यापार [१८] कारण Dormim। धर्मभूत ज्ञान (Boir] कैङ्कर्य हेतुकं
पुरुष कं
व्यापार रूपri१०० छत्र चामरादिनां GLCD उपकरण Lmp; व्यापार भिन्न निमित्त कारण
शुद्धसत्व ।
लोक स्वरूपभेदादिना
उपकरण शब्द
काल
@@@@। Qua स्वरूपभेदं &&& GOLD? जडत्वं । कालीत्यादि। जडत्वादीश्वर व्यावृत्तिः। स्थितिभेदं GnG Com ? स्वस्य स्वस्मिन्
वर्तमानत्वायोगेन कालस्य सर्वकाल वर्तमानत्वं BOLITOLDUINT ६) कालं नित्य QILD६१६०T GLQUIT
त्रिगुण साधारण Loop?
विभुत्वात्त्रिगुणव्यावृत्तिः
सर्वस्याप्य नित्यत्वं प्रसङ्गिकं
काल (pio नित्य OLD
शुभाकं प्रवृत्तिभेदं
अनित्य (
Dogji Dung की क्रीळा स्थिति
दुर्निरूपैorp Gori। क्रीळा स्थिति इत्यादि। कालस्य कालावच्छेदा
भावात्तत्स्थिति र्नित्येत्यर्थः। कालानवच्छिन्नत्व
सर्वेष्वपि नित्येष्व नुगतLDI] नित्यत्व Lisun
उक्त शङ्कावकाश १५/ Lon? सृष्ट्यादि ५६०ना ४४४६५६०५ प्रकृतिकं
कर्ता६४ LOIN BITD।) निमि guous
ईश्वर@jig Gug/p? उपादान सृष्ट्यादि ५०ru] __Ti suji ईश्वरेच्छादि साधारण Loonmm शक्रीळंा प्रवृत्तिभेद मित्यादि। कलाकाष्ठादि विभाग शब्द guib उपकरण शब्द रिच्छादेश्च व्यावृत्तिः।
। कलाकाष्ठादि रूपपरिणाम
pri। प्रकृतीश्वरयो काल । कण्ठ
छ तदुक्ति
ग्रन्थ विस्तारं
नित्यनैमित्तिक प्राकृत सृष्ट्या द्युपकरणत्वं बहुप्रकार
कळिले Aatu अऱिन्दु कॊळ्वदॆऩ्ऱबडि। इप्पडि
वरुगैयाल् पू Q ११
द्रव्य (१) नित्य, अनित्य । विभाजिG Com ॥।
॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२६३]]
मूलं - द्रव्य विशिष्टतै
स्वरूपेण नित्य (in कं। नामान्तर भजनार्हावस्था विशेष
अनित्य नाकील। भालं सजातीय
अवस्थान्तर ॥
(सा।दी।) इ व्यं, त्रिविध चिदचि/६LD - नामान्तरं, महान् - अहङ्कारः, देवः, मनुष्यः, कला, काष्ठा इत्यादि कक्षा - wou♚om, नित्य विग्रहादि की नामान्तर
Qu
(सा।स्वा।) अनित्यत्व स्वरूपोचच्छित्ति
मावदु
winguin असत्कार्य वादं प्रसङ्गिमं ६० अपसिद्धान्त Lonsng? अनित्यत्वं अवस्थान्तरापत्ति मात्र रूपLoin & win प्रसङ्ग un@gm
Gung। द्रव्यस्य सर्वस्याप्य नित्यत्वं प्रसङ्गिकं निध्यानित्य विभागं Lung? द्रव्य]]]somb संयोगाद्यवस्थान्तरापत्ति अवर्जनीयै? उत्तर । Qद्द्रव्य [[]&@arcomमित्यादि वाक्यद्वय ♚। स्वरूपेणेति। अनित्य [i) BILL द्रव्यó स्वरूपेण नित्य [i) ना असत्कार्यवाद प्रसङ्ग
लं। नामान्तर भजनार्हावस्थै SITTQJr, महत्वाहङ्कारत्वा काशत्वादि, घटत्व कपालत्व चूर्णत्वादि, देवत्व मनुष्यत्वादिs@ji, कलाकाष्ठात्वादि ५ GILDI६r] स्वरूपान्यधाभाव रूपा वस्थै ५Gig। संयोगाद्य
कळुमाऩ वस्थामात्रं सर्वद्रव्यलं । नामान्तर भजनार्हा वस्थाश्रयत्वLD अनित्यत्व LIC सर्वद्रव्य
निध्यानित्य विभागं Q द्रव्य
स्वरूपतो नित्यत्व की शास्त्री प्रवाहतो नित्यत्वं @@]]]ा? स्वरूपमात्र
CB अवस्था विशेष विशिष्ट वेष
नित्यत्व विशेष Pळङ्गGIL_६१६०५ ऊं तक
अवस्थै अनित्यत्व । २५ की नित्यत्वßb।कं६२ mumbulg Quining त्यादि। विजातीयावस्थाया नामान्तर भजनार्हत्वेना नित्यत्व प्रयोजकत्वेपि सजातीया वस्थाया स्तथात्वाभावात्तत्सन्तत्य नुच्छेदं प्रवाह नित्यत्वाख्य नित्यत्व विशेष : ॥।
अदु
कुम्म्।
(सा।प्र।) सत्वाश्रयत्वं तल्लक्षणं - ननु नित्यविभूतौ लीलाविभूतौ च केषाञ्चिदनित्यत्वोक्तिः “सर्वं द्रव्यं नित्य’ मिति सिद्धान्त विरुद्धास्यादित्यत्राह - इद्रव्य त्यादिना “सदेवसोम्येदमग्र आसी दित्यारभ्य “तद्धैक आहुः - असदेवेद मग्र आसी” दित्यादिनोपक्षिप्त मसत्कार्यवादं “कुतस्तुखलु सोम्येवं स्यात्कथ मस तस्सज्जायेते” ति निषिध्य “सत्वेव सोम्येदमग्र आसी” दित्यादिभि द्रव्य नित्यत्वस्य साधनात् “पृथिव्यप्सु प्रलीयत” इत्यादिभिर नित्यावस्था वैशिष्ट्यस्या नित्यत्वस्यसिद्धेश्चेति भावः - नन्वेवं तर्हि प्रवाहा नित्यत्वस्य द्रव्यरूप नित्यत्वाभेद इत्यत्राह - इत्यादिना - विशदृशावस्थानन्त रितसुसदृशावस्थाभाक्त्वं प्रवाह नित्यत्वमित्यर्थः। कङ्क, सर्वदा -
॥।
(सा।वि।) प्रलीयत" इत्यादि नित्यबोधक प्रमाण विरोध परिहारायाह। द्रव्य ढीली। नित्यत्वापेक्षया प्रवाह नित्यत्वस्य भेदमाह। अलङ्कृति। CHO, अतीतेनसह। सजातीय, सजातीयानां। अवस्थान्तर ११८, अवस्थान्तराणां। Cogi, उत्तरत्रापि। पूर्वस्यनाशानन्तर मपीत्यर्थः।
(सा।सं।) द्रव्यं, त्रिगुणकाल शुद्धसत्वानि। अलं इति। नष्ट प्राचीनावस्थास जातीय
(॥)
[[२६४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलं - प्रवाह नित्यमप्पदार्थ
स्वरूप स्थितिप्रवृत्ति भेद ईश्वर
स्वाधीन कं
? ईश्वर सत्तैmwuyio
ईश्वरेच्छे muji @ किं सत्तादिना - शुभस्समस्त वस्तु कंळकं५ळं स्वभाव सिद्धानु कूल्यं ईश्वरेच्छायत्तio।
(सा।दी।) त्रिविधचेतना चेतनस्वरूपस्थिति प्रवृत्तिभेद GuDorm अंश
स्वाधीन
की अंश भी की। प्पदार्थीत्यादि w। सर्ववस्तु कङ्कं स्वरूपादिकांईश्वरेच्छा विषयLD Sun) स्वाभाविकानुकूल्य pळङ्ग -
मायिरुक्कुमॆऩ्गिऱार्। आगैयालॆऩ्ऱु
टै
ऩ
॥।
ईश्वरेच्छायत्त
(सा।स्वा।) २। स्वाधीनेत्यादि वाक्यं त्रिविध चेतना चेतन पद/ii८@_अर्थ जीव तद्धर्मभूत ज्ञान त्रिगुणादि L स्वरूपादिना उपपादितriggi @बहुव्रीहि समासार्थ ईश्वरी- , स्वरूपादिना स्वाधीन ग/८GOLD? स्वाधीनत्व Long, ईश्वर स्वरूप जन्यत्व Lonoongjib तदिच्छाजन्यत्व Long Lio नित्यद्रव्य [i) B (६५६०L स्वरूप श्री विरुद्धा । @दार्थ नीत्यादि। ईश्वर सत्तै इत्यादि। स्वाधीन शब्दस्याऽसङ्कोचात्स्वरूपेच्छा धीनत्व [i) Go विवक्षित बाळगलं। शं स्वाधीनत्वं तज्जन्यत्व D॥। किन्तु, ईश्वर स्वरूप pib इच्छेumww इल्लैयाग परिसुक्कु मॆऩ्ऩुम्बडि निऱ्कैयागैयाले इदु Aऩङ्गळिलुम् मल्लामैयाल्ऎल्लाम् ऎङ्गळॆऩ्ऱदु कूडुमॆऩ्ऱुगरुत्तु। इवत्तुक्कॆऩ्ऩदु। स्वरूपस्थिति प्रवृत्तिभेद ५। सत्तादीत्यत्रआदि शब्देन कार्यकरत्वं विवक्षितं। Q निर्वाचिjoggio नित्य [i) B (६५) ८ (८) तदिच्छायत्तत्वं Common? रिरि कप्पदुण्डाऩालऩ्ऩो इप्पडिच्चॊल्लवेण्डुवदॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। शुक्रनीत्यादि। ४ निर्वाचि ईश्वरेच्छे सर्वमुकं सत्तैQu॥ स्समस्तवस्तु कङ्कं मित्यादि। प्रत्यक्षादिदृष्टrior प्रातिकूल्यादिक्षा कर्मोपाधिक) की स्वाभाविक
ponCu उपपादि♚। ईश्वरेच्छायत्तमिति।
(८
विशेषार्थं
वस्तु (कण्ठ
m।
॥।
(सा।प्र।) एवम्भाष्यकारवाक्यस्थ त्रिविधचेतना चेतनस्वरूपस्थिति प्रवृत्तिभेदमित्ये तत्पदार्थ मुक्त्वावाक्यार्थंवदन् स्वाधीनेति पदस्याप्यर्थ माह - @प्पदार्थ [ifीत्यादिना - “कोह्येवान्यादि” त्यादि प्रकारेण भगवद्व्यतिरिक्त सत्तादि निर्वाहक शून्यत्वमित्यर्थः - इयता प्रबन्धेन स्वाधीनेत्यादि वाक्यार्थ निरूपणस्य किम्फल मित्यत्राह - शुस्समस्तेत्यादिना। भगवत्स्वरूपस्य सर्वानु कूलत्वं यथा (सा।वि।) (@sur, प्राप्त्या। विशदृशावस्थानन्तरि तसुसदृशावस्था भाक्त्वम्प्रवाह नित्यत्वमित्यर्थः। स्वाधीनेति वाक्यस्थ स्वाधीन शब्दार्थमाह। ूप्पदार्थी इप्पदार्थri१८६६०००१♚ली, पूर्वोक्त सर्वपदार्थनां।, विना।, सम्भवाभावः। सर्वपदार्थस्य भगवदधीन स्वरूप स्थितिप्रवृत्ति प्रतिपादनस्य फलमाह। बद्धानां प्रातिकूल्यादिना ॥।
इ
मिति।
ति।
(सा।सं।) मुत्तरोत्तरावस्थानमिति तद्वताम्प्रवाह नित्यत्वोक्तिरित्यर्थः। @दार्थ []]॥ त्रिविधचेतना१८
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२६५]]
स्वभाव सिद्धानुकूल्य (६१६) ईश्वर,
मूलं- (१६०) ईश्वरेच्छेwn
अनुकूल on
नित्यकंgळं, मुक्तकंं, सर्व(pi
कं।
(सा।दी।) इच्छा विषयी आनुकूल्य (CDGi - ईश्वरेच्छे इत्यादि। यद्वा, स्वरूपादिना ईश्वरेच्छायत्त LONG SING) स्वाभाविकानुकूल्यं ईश्वरेच्छायत्त QILD। आगैयालॆऩ्ऱु स्वभाव सिद्धानुकूल्यCLT
F।
ईश्वरेच्छैur यित्यादि। शुमी बद्ध स्वाभाविकानुकूल्यं CorrCurr
वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्।
॥।
(सा।स्वा।) Quig निर्वचि अनित्य [i) कं तदिच्छायत्तत्वं स्वभाव सिद्धतया नित्यLDnoon आनुकूल्य / कं तदिच्छायत्तत्वरूप विशेषार्थं सिद्धिकी लङ्का शा रिरि याविट्टालॆऩ्ऩ? इत्तालॊरु मुण्डागिऩ्ऱा यिदुदाऩ् रिक्क्कवेण्डुव
गगनींQ८। लित्यादि। आनुकूल्यं ईश्वर के स्वेच्छायत्त Downlq। ईश्वर, नित्य (मं, मुक्तकं, सर्व (pio अनुकूलuomui (कण्ठ नीमूकं प्रयोजन Quor।लं। सर्व वस्तूनां स्वभाव सिद्धानुकूल्यं ईश्वर । (८) स्वेच्छायत्त Dnging ईश्वर, नित्य कम्मुळं, मुक्त, सर्व (pio अनुकूल LDI (Dim नियम। लोकल विभूति (कं वस्तु कं पुरुष कण्ठ स्वेच्छायत्तानु कूल्य ॥ नागमं ग्रां पुत्रादिकं अनुकूल on Cu uil (१५) ऊं ऊं कं ठ ढङ्गाली) ama@un। ईश्वरादिकं सर्व नियमेन अनुकूल कण्ठी प्रयोजन कुङ्किङ्काळ या स्वभाव सिद्धानुकूल्यं ईश्वरेच्छायत्त अवश्यं परमतात्पर्यं । @miig ईश्वरे च्छे wir स्वभाव सिद्धानुकूल्य वाक्य की पदस्थान♚ली पाठान्तर LDIऊं। मी कोशाङ्ग की लेखक दोषमूल Glim काङ्गQQ]ना]]। दासत्वादि सम्बन्ध quits नित्यमुक्त विषयी सर्ववस्तु ईश्वरा सङ्कल्पितं स्वभाव सिद्धानुकूल्यं, बद्धां विषयी सम्बन्ध साम्याद विशिष्टकं बद्ध सर्वjmgujio नित्यonium अनुकूलLDITB अनुभवि ॥।
सिद्धिकं
(सा।प्र।) भगवदायत्तं। एवन्तद्विभूतेरपि सर्वानुकूलत्वस्यस्वाभाविकत्वं भगवत्सङ्कल्पाधीनमिति भावः ननु, सर्वस्यानुकूल्यं स्वाभाविकं चेत्तथैव प्रतीये तेत्यत्राह - ईश्वरमित्यादिना। “सुखन्त्वेव विजिज्ञासितव्यं भूमात्वेव विजिज्ञासितव्य" इत्यादिना - निरतिशयसुखरूपत्वेन सिद्धं परमात्मानं “अथात आत्मादेश” इत्यारभ्य “आत्मैवेद” मित्युक्त्वा “सवा एष एवम्पश्यन्नेवं मन्वान एवं विजानन्नात्मरतिरात्म क्रीड आत्ममिथुन आत्मानन्द स्सस्वराड्भवति तस्य सर्वेषु लोकेषुकामचारोभवति। अथ येन्यथातो विदुरन्य राजानस्तेक्षय्यलोकाभवन्ती” त्यादिना। स्वतोनिरतिशयानन्दरूप परमात्मात्मतया स्वतस्सर्वस्यानुकूल्यं सिद्धं। “नवा अरे सर्वस्यकामाय सर्वं। प्रियम्भवति। आत्मनस्तु कामाय सर्वं प्रियम्भवती” त्यादिभिस्सर्वस्य स्वाभाविकानुकूल्यं भगवत्सङ्कल्प कृतमितिचसिद्धं तत्सर्वस्य स्वाभाविकानु कूल्यं ईश्वरस्य नित्यमुक्तानाञ्च सर्वदाप्रतीयत इत्यर्थः - नन्वेवं ॥।
[[२६६]]
मूलंबद्धकं कर्मानुरूप अल्पानुकूल्य,
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
पुरुष भेद, कालभेदी प्रातिकूल्य & Co,
G।
(सा।दी।) बद्धां ऊं। अपेक्षिलं बद्धावस्थैी त्याज्यत्व, मुक्तावस्थै॥उपादेय
(सा।स्वा।) शब्याङ्ककं कर्मफल LDTT६०T प्रातिकूल्यादिना अनुभी Golcoolgooglio स्वभाव सिद्ध Door आनुकूल्य jo guji कदाचिदनु भविक
n। बद्ध कण्ठी दि। कालभेदं देशभेद उपलक्षणं। प्रातिकूल्यादिषु परिदृश्यमान परस्पर विरुद्धवैचित्रय निर्वाहार्थं अनुरूपत्वोक्तिः विरुद्धानां प्रातिकूल्यादीनां कथमेकत्र समावेश इति शङ्कावारणार्थं पुरुषभेदाद्युक्तिः आनन्त्यज्ञापनार्थं प्रातिकूल्य [i) कीत्यादौ बहुवचनं। अल्पानुकूल्य मौदा सीन्यस्या प्युपलक्षणं। ♚ीति। प्रातिकूल्याद्य नुभवं विच्छेद
अनुवृत्त
Curg@swr स्वभाव सिद्धानुकूल्यं अनुभी कंलकण्ठ बद्धदशै काल की अवसरGurm। कर्मानुरूप प्रातिकूल्यादिनां कण्ठी) बद्धकं स्वात्म स्वरूपpió कदाचित्प्रतिकूल DISC ऊं सर्वदा अनुकूल मण्डी भी कण्ठ नियामकDQgi॥
॥।
(सा।प्र।) तर्हिअस्मदादीनां किमिति न प्रतीयत इत्यत्राह - बद्धकं कर्मानुरूप Disत्यादिना प्राकृतेष्वानुकूल्य प्रातिकूल्येसप्रतिसम्बन्धिकतयावगम्येते। तथाच यथा नित्यविभूतिः कर्मणाकर्मवश्यान्नां तिरोहिता तथालीला विभूतेरपि तत्त द्वद्धापेक्षया तत्तत्कर्मणा स्वाभाविकानु कूल्य तिरोधान पूर्वकं प्रतिकूलाः किञ्चिदनुकूला श्चावस्थाविशेषा उत्पाद्यन्ते - अत ईश्वरादीनां स्वाभाविक मानुकूल्यं प्रतीयते - बद्धानान्तु कर्मकृतं प्रातिकूल्य मल्पानुकूल्यञ्चं प्रतीयते - एवमेव तत्तत्कर्मणा कस्यचिदनुकूलतयान्यस्य प्रतिकूलतयाचजायते। तथाकस्य चित्कदाचिदनुकूलतयास्थितं तस्यैव कालान्तरे कर्मान्तर वशात्प्रतिकूलञ्च जायत इतिभावः - नन्वेकस्यैव वस्तुनः पुरुषभेदेनकालभेदेनच तत्तत्कर्मभिः प्रातिकूल्यानु कूल्योपपत्तावप्येकं पुरुषं प्रत्येकदैवैकस्य वस्तुनः आनुकूल्य प्रातिकूल्ये विरुद्धे - एवञ्चानु कूलतया प्रतीयमानानां शरीरतदनु बन्धिनां स्रक्चन्दना दीनाञ्च “मांसासृक्पूय विण्म्त्रस्नायु मज्जास्थि संहरतौ। देहेचे त्प्रीतिमान्म्ढो भविता नरकेपिसः । संसारसर्पदष्टानां भोग्यास्स्रक्चन्दनादयः । मोहेनमधुरायन्तॆनिसर्गान्निम्बसन्निभा” इत्यादि शास्त्रेण तेषान्त्याज्यत्वोपदेशः क्रियते। त्याज्यत्वञ्च प्रतिकूलतया; त्याज्यत्वोप देशश्च मुमुक्षार्थत्वात्तात्विक विषय इतिप्रातिकूल्यस्य तात्विकत्वमवर्जनीयं - किञ्च, कृत्स्नाचिन्निरूपण मपित्याज्यत्वा येतिच सम्मतं। एवञ्च तात्विकस्यौत्पत्तिकस्यच प्रातिकूल्यस्याप्सरसा देरिव स्वाभाविकत्वादानुकूल्यस्यापि स्वाभाविकत्वे विरोध इत्यत्रात्मैक्य भ्रमाच्छरीरभोग्यता बुद्धिरिति सुगमत्वात् तन्यायेन सांसारिकेष्वानुकूल्य प्रातिकूल्ययोरौपाधिकत्वं
(सा।वि।) वस्थानं कर्मवशादिति पूर्वं निरूपित मपीहप्रसङ्गात्स्मारयति। बद्धकीति। Loung
॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२६७]]
मूलंबद्धां श्राक(६) कं स्वात्म स्वरूपं, सर्वदानुकूल LOITB ईश्वरेच्छासिद्ध। Qug अनुकूल Lolor आत्मस्वरूप♚GO एकत्वभ्रम, कर्मवश हेय Loor शरीरं ज्ञानहीन (कञ्छ ॥ (सा।स्वा।) बद्धां लाएं। मम्मित्यादि। सर्व लीला स्वभावसिद्धानुकूल्यं ईश्वर काळा लाल स्वेच्छायत्त बद्ध कर्मवश्यomgao नित्य Lip सम्बन्धलं @याङ्कं स्वरूपमात्रं सर्वदानुकूल Loui (कंguq।ईश्वरनिच्छिs win @ ईश्वरेच्छै । नियामक QILD ५।१।
माग
लंलं कर्मानुररूप प्रातिकूल्यादिना BL बद्ध स्वात्म स्वरूप व्यतिरिक्त वस्तुविषयलंलीला स्वतन्त्र सङ्कल्प नियत। Qium बद्ध कं& स्वात्मस्वरूपमात्रं सर्वदानुकूल LDI & ईश्वरेच्छा सिद्धQLDOG Gon? शरीर (pugu gun सर्वदानुकूल LDI ईश्वरेच्छा सिद्ध LDLCour? QQFi - Queत्यादि। मांसा सृक् पूय विण्मूत्रादि मयत्वेन शरीरं हेय मागैयालुम् र्गळुक्कु-कामागत् तोत्तामैयालुम्
अनुकूल
ज्ञान हीन कं अनुकूल अनुकूल Door आत्म स्वरूप ऐक्य भ्रमादि मूलQLD स्पष्टं? शुलं आत्म स्वरूपमात्रं सर्वदानु m। OLDIT ईश्वरेच्छा सिद्धQLD JnGQ/D६७m१८लं। कर्मवशमांसादि मयत्वेन हेयत्वं प्रत्यक्ष सिद्ध Chuyi अकार्यकर १८५४ शरीर ०५ अनुकूल Dirs Com कर्मबल / स्वभाव सिद्ध& आनुकूल्य (pi, कर्मोपाधिक Lo प्रातिकूल्य (pub, सर्व।कङ्ग Gom? Gung। त्याज्यत्वो पादेय त्वरूप विरुद्ध धर्म समावेशं प्रसङ्गिungn? मुमुक्षुत्याज्यत्वं मुक्त
gnizउपादेयत्वQLD व्यवस्थित LQjg? मुमुक्षु तत्ववि
विरोधी
मं
की
व्यवस्थित
सर्वकं नान्ना स्वभावसिद्धानुकूल्य ६० ग्रहिujj&लनाgत्याज्यत्वं Gaming। मुक्ता सर्वjogi साक्षात्करिii।p वऩागैयाले तऩ्ऩैप्पत्त विवऱ्ऱिल् मुऩ्बुळ्ळ प्रातिकूल्य ño guji ग्रहिल♚ उपादेयत्व (pi Ganpur उत्तरं ॥।
(सा।प्र।) स्फुटमित्याह – बद्धा (कण्ठ मित्यादिना। अयम्भावः - यद्यपिशरिरादेः प्रातिकूल्यं तात्विक मौत्पत्तिकञ्च। अथापि न स्वाभाविकं - किन्तुरु माक्षिप्तकाष्ठादौ लवणत्वादि वदौपाधिकमेव। सचोपाधिः कर्मैव - एवञ्च शरीरस्यात्यन्तानु कूलात्मैक्य भ्रमात्कर्मणाच कृता देहेत्यन्तानु कूल्य स्वाभाविकत्व बुद्धिः। अल्पानुकूल तयाकर्मजनितानां स्रक्चन्दनादीनां दुःख प्रचुरत्वञ्च प्रामाणिकं। दुःख प्रचुरत्वञ्च कर्मकृतमेव - तथाचौपाधिकाकारस्त्याज्य इति शास्त्रेषूपदि ॥।
(सा।वि।) प्रवर्तते। बद्ध, बद्धानामपीत्यर्थः। कर्मवश, कर्मवशत्वेन खलुत्याज्यत्वमिति। “मांसासृक्पूय विण्मूत्र स्नायुमज्जास्थि संहतौ । देहेचेत्प्रीतिमा न्मूढो भवितानरकेपिसः ॥ संसारसर्प दष्टानां भोगास्सृक्चन्दनादयः । मोहेनमधुरायन्ते निसर्गान्निम्बसन्निभा” इति विवेकिनः प्रतिकूल तयाभानात्त्याज्यत्व बुद्धि रुत्पद्यत इत्यर्तः॥॥
[[२६८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मुमुक्षु
मूलंअनुकूलomi कला कण्ठ कर्मोपाधिक Door प्रतिकूल रूपलं mißत्याज्यत्वं स्वाभाविक Door अनुकूल स्वरूप मुक्त अन्य कृष्ण क उपादेयत्वम्। अहङ्कार ममकार युक्त स्वीकरि
प्रतिकूल (rism।
(सा।दी।) त्व pii TTC
कर्मोपाधिकमान प्रतिकूलाकार
नी।
कीत्यादिurr
स्वाभाविक अनुकूलाकार jmguji Bipi
अहङ्कारेत्यादि वाक्य” द्वय♚॥॥
(सा।स्वा।) श्री। कण्ठीत्यादि वाक्यद्वय स्वभाव सिद्धानुकूल्यम्
असत्प्रायmii कर्मबल प्रतिकूलत्व वेषLDL०&@g नाना प्रातिकूल्यं साक्षात्करिLongoing कर्मं
शास्त्रतोवगतongjib मुमुक्षु
मुक्तकण्ठ लगाß
निश्शेष निवृत्तDITsumo प्रतिकूलत्व वेषं । स्वभाव सिद्धानुकूलत्वाकार नडक्कैयालिप्पडि
व्यवस्थित ५०१QLD ५।
विषयादिकं शास्त्रr मुमुक्षु
प्रतिकूलरूपलं त्याज्यत्वQLD प्राकृत
त्याज्यत्वं
mung?
प्रत्यक्षादिका अन्य अनुकूल
प्रतिकूल rigor pur
Quprri। अहङ्कारेत्यादि।
कर्मोपाधि
अनुकूल
अहङ्कार
गीती कङ्क
ममकार मूलस्वार्थत्व बुध्यादिना
(सा।प्र।) श्यते। अतो न सर्वेषा मानुकूल्यस्वाभाव्य विरोध इति। ननु, कर्मणाबद्धापेक्षया प्युत्पन्नं प्रातिकूल्यं मुक्तानामपि प्रतिकूलतयैव प्रतीयेत - अन्यथा तेषां भ्रम प्रसङ्ग इत्यत्राह - स्वाभाविकमानेत्यादिना - यद्यपि बद्धापेक्षया कर्मणाप्रातिकूल्य मुत्पन्नं,तच्च नित्यमुक्तेश्वराणां “सर्वंहपश्यः पश्यती” त्याद्यनु सारात्सर्व विषयं ज्ञानं तथैव विषयी करोति - अथापि यथाराज्ञाक्रियमाणं स्वाज्ञातिलङ्घ यितृपुरुषपीडनार्थं बीभत्सप्रदर्शनं राज्ञाराज भृत्यैश्च विषयी क्रियमाणमाज्ञातिलङ्घ यितृप्रतिकूलमिति राजराजभृध्यानामनुकूल मेवभवति, तद्वदेवबद्ध प्रतिकूलतया संसारं विषयीकुर्वद्ज्ञानं नित्यमुक्तेश्वराणा मनुकूलमेवभवतीति भावः - ननु, मुमुक्षुत्वावस्थामारभ्य यावच्छरीर पातं प्रतिकूलतयात्याज्यत्वेनानु संहिताया लीलाविभूते र्देहविगमोत्तरक्षण मेवात्यन्ता नुकूलत्वेनोपादेयत्वं कथमिति शङ्कायां पूर्वं स्वामिन्य पराधात्कारागारगतेन राजकुमारेण प्रतिकूलतयानु संहितस्यापिकारागारस्या पराधक्षा मणेन तस्मान्निर्गत्य यौवराज्यप्राप्तौ स्वामि विभूतित्वेनानु कूल्येनानु सन्धानवद्भगवन्निग्रहि हेतूनां निश्शेष निवृत्तिपूर्वकं तदन्तरङ्गत्व प्राप्तौ लीलाविभूते रानुकूल्यस्य साक्षात्कारो युज्यत इत्याह - अहङ्कारममकार युक्तइत्यादि। स्वाधीनेत्यादि ॥।
(सा।वि।) उपादेयत्वमिति। पूर्वं स्वाभाविकानुकूलत्वं सदपिकर्मवशात्तिरोहितं। प्रतिकूलत्वं कर्मोपाधिकं। अत एकस्यैव पुरुषस्यैकमेव वस्तु कालभेदे नापि कथ मनुकूलं प्रति कूलञ्च
॥।
(सा।सं।) चेतनानामित्यर्थः, शरीरभूत प्रकृत्यादीनां। is, त्याज्यतयोक्तानामेव। उपादेयत्वञ्च। “सर्वंहपश्यः पश्यती” त्यादिना सिद्धं। प्रतिकूल river Coइति, मोक्षविरुद्धानिभवन्ती ॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२६९]]
४i -म्बिऱन्दु मॆऩ्ऱुगाणप्पुक्काल् ऎल्लाम् अमाम्। इऩप्पु पुरियरि-ऩा सॊल्लुमिडत्तिले परक्कच्चॊल्लक्कडवोम्। इप्पडि ७७
पुरिगळैयुडैयवऩायिरुक्किऱ
(सा।ऎ।) इप्पडि त्तुक्कळै सरिबुत्तुऩुडैयदैयरुळिच् चॆय्गिऱार्। इप्पडि ऩऩि ॥।
(H।T।) त्तक्कदागैयाले रिग ऎऩाऩ पूरगवुक्कु कमागैयाले अवैयुम् अरिन्दबगङ्गळ्बोलेरिगङ्गळा मॆऩ्ऱुगरुत्तु। इप्पडि यिवै ४४ वैप्पत्त रिङ्गळ् ऎऩ्ऩक्कूडुमो? अप्पोदप्पडिये Herj सिक्कवेण्डावो? आऴ्वार् कळुळ्ळिट्ट ४४ क्कळ् ावुङ्गळै यॆल्लाम् मागवुम् रसिक्कविल्लैयो? fत्तु, इप्पडि पुरिदङ्गळागि लिवै पुनर्क्कु पुबुङ्गळामो? अदा मऩ्ऱो ३४मागत्तक्कदु।
सfAऩ् नडवानिऩ्ऱालुम् मुऩ्बु नॆडुङ्गालमिवैनमक्कु सरि तऩङ्गळा यिरुन्दवै यॆऩ्गिऱ ऎ कलसि यिरुक्कैयाले Hīरुक्कुच्चिलवऱ्ऱिल् अऩमुम् सऩ् मागैयाले यॆल्लाम्३११७मामो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। इ। जिऩ ऒरिक्कलसादबडि तॆळिन्दऩ्याय्
मॆऩ्ऱु Akमाग
अळिक्कत्तॊडङ्गिऩाल् पुरिga fa rani aea६ मागादबडिHमाय् सदिमुम् अरदामेयाम्। इन्दऩ् पूनर्क्कुम् मुऴुक्कनडक्कैयाले मायेयिरुक्कुम्। आऴ्वार्गळ् उळ्ळिट्ट मुमुक्षक्कळुक्कु इन्द ऩि इप्पडि मुऴुक्क नडवामैयाले मैागवुम्, कवुमागवुम्, अरणवाळि क्कलामॆऩ्ऱु करुत्तु। ऒरुवऩैप्पत्तरित्तामायिरुन्ददु वेयवऩैप्पत्त HI मॆऩ्ऱुम् कत्तिल् कण्डागिलऩ्ऱोइङ्गु मिप्पडिसॊल्ललाव तॆऩ्ऩअरुळिच्चॆय्गिऱार्। इऩवु ऱूरिल् परक्कविल्। ऩुक्किल् ऎङ्गळाले
Aकप्पुगुगिऱो मॆऩ्ऩबडि। कडवोमॆऩ्गिऱ वित्ताले यिन्द
३पुगिऱदु। इप्पडि सरियिले सदिमुम् अदामाय्क्कॊण्डु मऩ्ऱु सॊऩ्ऩदुगूडुमो? सरियावदु A ऎ ऩ्ऱो?
“वज् रियाग मुऩ्बु
त्त HHÜङ्गळालेबुसमाये यिरुक्कु मॆऩ्ऱिलिन्द VHIVङ्गळॆल्लाम् अवुङ्गळागैयाल् अन्द वुलवुङ्गळ् पुसाविङ्गळाग माट्टुमो? अवैसजीङ्गळागिल् ARu कळुमप्पडियागैयाल्दुक्कु कऩवुगळुम्, करिवुगळुम्, करिरिरिगळमुम्, सत्यादो वॆऩ्गिऱ शङ्कै ५६
कळै पुरिया निऩ्ऱुगॊण्डु वुत्तिल् रिच् ऩाऩऩुडैय कळै पुक्किऱार्। इयु-रिबुणत्ताले। इङ्गुलऩुडैय वु (सा।प्र।) पदस्य बहुव्रीहि समासान्तत्वेनान्य पदार्थ प्रधानत्वादन्यपदार्थत्वेन विवक्षित स्यभगवतस्स्वरूपादिकं A - इप्पडि क्कळै सवुमाय्गवु॥। (सा।fā) ऩ् n fAked। काणप्पुक्काल्, agi स्वाधीनेत्यादि पदार्थ स्वरूप मुक्त्वा वाक्यार्थभूतेश्वर स्वरूपमाह। Quig स्वाधीनेति। (सा।सि।) ऎविः। अदामाम्, सरिः
[[२७०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलं - ईश्वर स्वरूपं सत्यत्वादि स्वरूप निरूपक धर्म सत्य, ज्ञान, अनन्त comi, आनन्द, अमल कं।
(सा।दी।) त्यादिur - सत्यत्वादि धर्म सत्यादि पदवाच्य Dirus (कं ( GLD गng। @♚लअनृतादिव्यावृत्ति ॥।
सा।स्वा।) DC
यित्यादिungअनुवदितं स्वाधीनेत्यादि वाक्य की Li @jg समासार्थLD१६० ईश्वर
माऩ
कङ्क ऊँ निरूपित्तअर्थ
पदार्थ निरूपण। शा बहु व्रीहि समास
स्वरूपं निरूपिss is
mig शलं प्रकरण कुङ्किं पदार्थ निरूपण परLDI पूर्व प्रकरण;CCL सङ्गति ज्ञापनार्थं। स्वाधीन सर्वसत्ताकत्वेन जगत्कारणत्वादेः परमार्थत्वेपिईश्वर स्वरूपस्य जडत्वादि प्रसङ्गोनास्तीति ज्ञापनार्थञ्च। सत्यor Gluormi gm अमल इत्यन्त जडत्वादि शङ्कै परिहृतै wing। ला सविशेषत्व pib Gaggio सत्यादि पद अनृतादि व्यावृत्तिमात्र मुखेन निर्विशेषत्व परागकी कुदृष्टि शङ्कावारणार्थं सविशेषत्व jog उपपादिकं कण्ठ सत्यत्वादि काकील स्वरूप निरूपक धर्म/i१sarno Guorm अधिकांशं प्रयोगिलं। तथाहि प्रयोजकत्वे तृतीया। सत्यत्वादि स्वरूप निरूपक धर्म। सत्यज्ञानादि रूपकं GLD आश्रयDळा धर्मिस्वरूप निरूपक धर्म
m
सत्तैm कण्ठ GLD१४। अक्रया, लोकल स्वरूप
प्रमाण सम्बन्धार्हत्वरूप सत्तासिद्धि
विरोध परिहारलं की
कील
"
मुंली
धर्मिस्वरूप सत्तै स्वरूप निरूपक धर्माधीनै ६७६६१६०१७ १४। व्वर्थमुं umun mi” इत्यादिना LITVOणत्तापर्यं म्रुत नं। शुभ
स्वरूपßb।कण्ठ तुच्छत्वं प्रसङ्गिकं
Qui
स्वरूप निरूपक धर्मान्ना Cung ईश्वर निर्विशेषत्वं क्रं। सत्यं, सदैकरूपं।
६० कारणत्वादिना जडत्वादि प्रयोजका
निर्विकारत्वेन निरूपाधिक सत्ता योगीत्यर्थः। अनन्तं, त्रिविध परिच्छेद रहितं। अमलं, रागद्वेषादि सर्वदोष रहितं। सत्यज्ञानादि रूपLDITB शास्त्र सिद्ध LDILLIQDwn जडत्वादि प्रसञ्जक LIST। Qug सत्यत्वादिनां स्वरूप निरूपक [i) Bा की ६० स्वरूप
विशिष्ट की त्Qui अनुसन्धिकं Corrum? उपासकरनु सन्धि Guru गुणानुभव (pi॥।
(सा।प्र।) मुक्तव्यावृत्तिः - सङ्कोचविकासराहित्येन सततैक रूपत्वंहि सत्य शब्दार्थ : तथाचविशेषानुपादानात् स्वरूपस्वभावाभ्यामपीति बद्धाचितोर्व्यावृत्तिः। ज्ञानमायिति, जडव्यावृत्तिः अनन्तमायिति, नित्यव्यावृत्तिः - तेषां धर्मतो विभुत्वेपि स्वरूपतः परिच्छिन्नत्वात् - आनन्दमायित्य पुरुषार्थाद्व्यावृत्तिः - अमलमायिति। हेय प्रत्यनीकत्वोक्तेरैश्वर्य कैवल्य व्यावृत्तिः - एवञ्च भगवतोत्यन्तानु कूलरूपत्वोक्त्या तद्ज्ञानस्य स्वयं प्रयोजन सुखरूपत्वमुक्तं - अनुकूलवचेतन रूपत्वात्सुखस्य - यद्वा, ज्ञानमायित्यनेन मुक्तव्यावृत्तिः - कर्मकर्त्रनवच्छेदेननिर्देशात्प्रकाशत्वरूपं प्रवृत्ति निमित्तमादाय धर्मधर्मिणोर्बोधने ज्ञानपदस्य स्वतोसङ्कुचित
तत्त्वत्रयाधिकारः
मूलंव्वर्थ “शीन suji”
“लङ्क नीjufw &
शुजानुसन्धिकान्ना।
ईश्वर १५ निरूपित स्वरूपविशेषण
"
नान्ना गुण
(सा।दी।) win सत्यादि पद लक्ष्यं ब्रह्म QILD
तुकं मुकं ॥।
[[४४]]
[[२७१]]
“२” Giri,
“अ” इत्यादिना दिव्यमङ्गळ विग्रहादिकGwjob
कुदृष्टिमतं निरस्तं - नामङ्क, नशिung
bigoधनाऊञ्छ, २_ri Pymovi, परिपूर्ण
ज्ञानस्वरूपज्योतिivGau! ना lumi, परच्छेत्तु मशक्यने ज्ञानानन्दं - छ, प्रकृति व्यापिलंही मङ्कील जीवात्म तत्व
&L_गं ज्ञानाCD, स्वयम्प्रकाशज्ञानानन्द स्वरूपं। नानावित्यादि - ज्ञान बलैश्वर्यादि करुणादि८६५G@LD१०८। आदि शब्दलंलं ॥
m।
(सा।स्वा।) कैङ्कर्य यात्री की प्रपन्नव्वर्थनं ६० अनुसन्धि कुण्ठा CLIT? गंQFui व्वर्थत्यादिना, नशिung ज्योतिav Cou! सततैकरूप स्वयं प्रकाशLD ६४। सत्यत्वमुळं ज्ञानत्वं। अनाmumi, परिच्छेत्तुं शक्यDang/Gr। लं। अनन्तत्वं Q।२, परिपूर्ण ज्ञानानन्द स्वरूपं। (ij), सर्वव्याप्त comi)। अली, गुणमात्रेण बृहñल मुक्तात्मा ॐ स्वरूपतो गुणतश्च बृहत्वेन Qulu। &, प्रभायुक्त ज्ञान Lon &Lii, प्रभै। @iig धर्मभूत ज्ञानं विवक्षितं। उभाभ्यां बृहत्व द्योतनार्थं प्रभातद्वतो रुभयोर्ग्रहणं। QGLD, आनन्दCo। Que सत्यत्वादिपञ्चक मात्र LD स्वरूप निरूपक OLD CLICLDI? निरूपाधिक सर्वज्ञत्व निरतिशयानन्दादि गुण ]ggiii, पुण्डरीकाक्षत्वादि विशिष्टदिव्यमङ्गळ विग्रह नित्यविभूतिsangli, शारीरक शास्त्र♚लईश्वर स्वरूप निरूपि स्वरूप निरूपणा? Qাकीं ईश्वर कं स्वेतरसमस्तव्यावृत्ति wi६गणी कङ्गाल विशेषण (ऊं ऊं ऊं नG GLDI? Gii। comत्यिादि। निरूपितेति। शुना सत्यत्वादि ना स्वरूपप्रति पत्यर्थ ना अन प्रतिपन्न LDTT६ स्वरूप लम्ं । असाधारण धर्मत्वेन स्वेतर समस्तव्यावृत्ति wiगणी कळङ्गG पृथिवीत्वेन प्रतिपन्न स्वरूपस्य गन्धवत्व निरूपितस्वरूप विशेषण [i) शास्त्र (सा।प्र।) ज्ञानवाचित्वेन धर्मिस्वरूपासङ्कोचस्येवधर्म स्वरूपासङ्कोचस्यापि बोधकत्वात् - लीना& अना♚♚lumn ।त्यनेनदेशतः कालतोवस्तुतः परिच्छेद रहितज्ञानरूपत्वमुक्तं - २ (PB LD त्यनेन कात्स्न्येनज्ञानत्व मानन्दत्वञ्चोक्तं - “सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म
“सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म - आनन्दोब्रह्मेत्यादि” श्रुतेः (का, कृत्स्नंव्याप्य। अली गळं, ततोप्यधिकं प्रकाश ॥। (सा।वि।) pigॐ ॐ इत्यादि व्याख्यातं। डी।, प्रकृति व्याप्यस्थितजीवात्मनोपि। Guru, अधिकं। &LI आग, स्वाभाविक ज्ञानानन्द स्वरूपं। (सा।सं।) सत्यत्वे मानं? bjgir Cg इति। नाशरहित स्वप्रकाशेत्यर्तः। अना, परिच्छिद्यविजानता दुर्ज्ञेयम्। २ moi, कात्स्न्येन ज्ञानघनः। कात्स्न्येनानन्दघनः Gips, व्याप्तं। अली, अचित्तत्वादपि Q, व्यापकं। त्यादि। स्वप्रकाश ज्ञानात्मकसुखैक रूप। Aळा
सुड
यै
[[२७२]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंगुग्गुण १६० ज्ञानबलैश्वर्य वीर्यशक्तितेजक पीलकण्ठळं। सौशील्य वात्सल्यादिना सौलभ्योप युक्त सर्वकालमण्डीगळं स्वरूपाश्रित नाती - परव्यूहादि विभाग
gomळं शंरूपना
गुण
परत्वोपयुक्त
कं
गुण
गुणनियमम्
कील
अनुसन्धिunii
सर्वेश्वरा आविष्क ती कं कळं
गुणविशेषाङ्क सङ्कल
(सा।दी।) विभूति गृहीतं। ज्ञान Long, सर्वसाक्षात्कारं बल। उभयविभूति धारण सामर्थ्यं। ऐश्वर्यं, नियन्तृत्वं। वीर्यं, जगदुपादानभावेपि विकारविरहः शक्तिः, अघटित घटनारूपा। तेजः, कार्येषु सहायनैरपेक्ष्यं। सौशील्यम्, महतो मन्दैस्सह नीरन्ध्रेण संश्लेषः। वात्सल्यं। दोषानादरः। आदिशब्देन स्वामित्वादि गृहीतं। परव्यूहाद्यवस्थैकी गुणनियमं मुळा / []ळ (C) कण्ठ सर्वकालं स्वरूपाश्रितत्व QILDING। परव्यूहादीति।
(सा।स्वा।) सिद्धrism
कञ्छ लं। ईश्वरस्य मुमुक्षूपास्यत्व सिध्यर्थं चित्तालम्बनादि मुखेनदिव्यमङ्गळ विग्रह मुपयुक्त Lorenggili ूग्गुणवर्ग Big उपयुक्त LDC निरर्थक Loop? इतर व्यावृत्ति पूर्वोक्त स्वरूप निरूपका लभिwnam? ईश्वर आश्रयणीय त्वार्थLDIा परत्वसौलभ्योप युक्त L सार्थक
prr?
?
ज्ञानबलादीनामपि सङ्ग्रहणार्थं
QQ कं उपयुक्तDI& LOITLG GLDI? GQJउत्तर । @ग्गुणीत्यादि वाक्यद्वयलंलं। इप्पडि व्यवस्थित [i) Bari कङ्ग उपयुक्त) ना विरोधDo@unm]कलं। घंशु ढाळा सङ्ख्या निर्देशं गणी । परत्वोपयुक्तत्वेन षाड्गुण्य प्रतिपादन परLDI or “सर्वातिशायिषाड्गुण्य” मित्यादि प्रमाण प्रत्यभि ज्ञापनार्थं। @ग्गुण milsin परत्वसौलभ्योप युक्तrij$६। BG GLDI? @ विग्रहाद्युपाधि गत स्वरूप गतrijG
कालीं परत्वादिनी QQQJ&@gu&mi। ूग्गुणrisत्यादि। नंGGILD - सर्वकाल श्री स्वरूपाश्रितानां स्वरूप प्रयुक्त/mus काळङ्ग स्वरूपकुण्डीमुळं व्यापिलं की तुमं QLD सिद्धि शास्त्र परव्यूहादि की गुण विशेष नियम विरोधिwn? गुणविशेष नियमोक्ति इतर गुणव्यवच्छेदार्थ oorm? @@न्निय मोक्तिQugj Giri
परेत्यादि - गुणनियमोक्तिअन्यधा सिद्धैusum स्वरूपकुण्ड Gorigin व्याप्त काग विरोध Quor - व्यूहादीत्यत्रादि शब्देन विभवान्तर्याम्यर्चावताराणां सङ्ग्रहः आविष्क ती कङ्क, योगदशै साक्षात्कृत - कुङ्कळा, ०५ सॊल्लुगैक्कागवत्तऩै, नतुव्यापित्वाभावं लागलं - अन्यधा परव्यूहादिषु सर्वेष्वपि ॥। (सा।प्र।) ज्ञानानन्दस्वरूपः - समाश्रयणोपयुक्त गुणानाह - ग्गुण [i]ति, तत्तद्रूपोपासकानां साक्षात्कार दशायागुणद्वय प्रकाशनोक्त्यर्थमेव - नतु गुणान्तरा भावात् - (सा।वि।) मां कण्ठीलङ्का, साक्षात्कार दशायां प्रकाश यिष्यमाण गुणविशेष कथनार्थमात्रं (सा।सं।) हेयप्रतिभटः। रूपानी, तत्तद्विग्रह विशिष्टतया। आविष्कती, प्रकाशनं ॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
मूलंऔपनिषदविद्याविशेषrmin Comio अनुसन्धेयगुणविशेष नियत स्त्रोक्त DIoor रूपविशेषानुसन्धान / गुणविशेष नियतनयं
[[२७३]]
भगवच्छा
पररूपी ज्ञानादि
गुण द्या। व्यूह, शास्त्र व्यूह (०६०_mul(कं व्यूह वासुदेव रूपकं पररूपी १४६० अनुसन्धेय गुणभेद त्रिव्यूह QD६ग की। प्पक्ष, “गुणैष्षड्भिस्त्वेतैः प्रथम तर मूर्तिस्तवबभौ तत स्तिस्र ॥। (सा।दी।) ूप्पक्षñलक, चतुर्व्यूह पक्षलं। प्रथम तरमूर्तिः, व्यूह वासुदेवरूपं - तिस्रः ॥। (सा।स्वा।) विग्रहेषु भगवत्पूर्णत्व, प्रख्यापक बहुप्रमाण विरोध प्रसङ्गादि तिभावः- @isদकंয ईश्वरङ्ग कृळा गुणविशेष []ना व्यवस्थित Ling आविष्करिium Coron? तत्तद्रूपानु सन्धान निष्ठiii g अनुसन्धेय गुण विशेषrisना व्यवस्थित, mb उपास्य Vङ्गळायिरुक्क यिप्पडि वारिदिरङ्गळॆऩ्ऩक्कूडुमो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार् औपनिषदेत्यादि - Tomb उपास्य गुणा गुणोपसंहार पाद मण्डी माळा न्यायं तुल्य unmuna उपनिषjun भगवच्छास्त्री प्रकरणादि विनियोजक प्रमाण बल लग्गुण १५१ ८६ना व्यवस्थित [१८] Garg - Que रूपान्नी वेद्य गुण [i] ५ in नियत ११८ Com ? व्यूहानं वेद्य [i) Boor ज्ञान बलादि गुण बाधीत पररूपी वेद्या गुणं Cum Quirri अभीत्यादि।
अव्विडत्तिलॆऩ्ऩदु नियत [५] STILL। अगङ्गळिलोरॊऩ्ऱिल् इरण्डिरण्डागप्पिरित्तु Hॊङ्गळाऩाप् पोलऩ्ऱिक्के इङ्गु। समुदितवेद्य गुणं नियत QLDLD Tom & jg]। Quig विग्रहाना परव्यूह मित्यादिns विभजि ॥ JnG GLD? व्यूह GLD) पतङ्ग परस्पर भिन्नतया, अवस्थित विग्रहाका व्यूह शब्दार्थ [[]]]? षाड्गुण्य की गुणविभाग विशेष युक्ता विग्रह विशेष शब्द योगरूढ कञ्छल अ प्रमाणGLD? व्यूहानां काढाल? Guruji - व्यूहीत्यादि। [ing व्यूह GLD शास्त्र सिद्धक बाधिकण्ठQITTING त्रिव्यूह GILD की ? सिद्धवस्तुनि विकल्प (Dii Bap गगनÈQ&। त्यादि। पररूपति। व्यूह वासुदेवस्यापि षड्गुणतयानुसन्धेयत्वात्तस्य पररूपादभेदस्य विवक्षितत्वात् चिव्यूहोक्तिरिति भावः। त्रिव्यूहपक्ष CGL ६६० कण्ठ सम्प्रदाय por_कीङ्ग Qil निर्वहिनी। ूप्पक्ष इत्यादि - @प्पक्षñल, त्रिव्यूह पक्ष, प्रथमतरमूर्तिः, परवासुदेवरूपं ततः, अनन्तरं। (सा।प्र।) गुणैष्षड्भिस्त्वेतैः प्रथम तरमूर्तिस्तवे।” त्यारभ्य “भवान् सर्व त्रैवत्वगणित महा (सा।वि।) नतुगुणान्तराभावादित्यर्थः। औपनिषद विद्याविशेषrisir Garmi, प्रत्यौपनिषद विद्याविशेषं। @प्पक्ष, चतुर्व्यूहपक्षं - त्रियुगेति सम्बोधनं। हेत्रियुग, षड्गुणसम्पन्न। तव
॥।
॥।
व्यूह
(सा।सं।) कुर्वन्। विग्रहभेद मात्रेण गुणनैय्यत्यं दृष्टान्तमुखेन स्थापयति। औपनिषदेति। हिरण्य श्मश्रुत्व संयद्वाम त्वादि गुणविशेष नैयत्यवदित्यर्थः। पररूपी ४, परवासुदेव रूपापेक्षया। ूप्पक्ष, चतुर्व्यूह पक्षं। प्रथम तरमूर्तिः, व्यूहेप्रथमवासुदेव
[[२७४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
भूलंस्तेषां त्रियुगयुगळैर्हि त्रिभिरभुः” ननकील श्लोकसङ्ग्रहिलं। प्परव्यूह
गुणक्रिया विभाग, “षाड्गुण्याद्वासुदेवः पर इति सभगवान्मुक्त भोग्योबलाढ्यात् बोधात्सङ्कर्षणस्त्वं
(सा।दी।) मूर्तयः ढाळा) शेषं तेषां, षड्गुणानां। भोत्रियुग, त्रिभिर्युगळैः ढाळा। अभुः, भादीप्तौलङ्। षाडुण्यादिति। हेभगवन्! भवान्परोवासुदेव इत्युक्तः। षाड्गुण्यादिति षड्भिगुणै र्हेतुभिः मुक्तकं भोग्य। मुक्तकं भोगदानं व्यापारः। व्यूह्य ती। सङ्कर्षणोभवान्। बलाढ्यात्, बलसहितात्। बोधात्, ज्ञानात्। संहरसि, वितनुषेच।
ग।
माळगळा गुणद्वन्द्व
(सा।स्वा।) तिस्रः, मूर्तय इति शेषः। त्रीणियुगानि ज्ञानबलादिद्वन्द्वानि यस्य सत्रियुगः तस्य सम्बुद्धिः। तेषां, षण्णाङ्गुणानां त्रिभिर्युगळैरित्यन्वयः - अभुः, भान्तिस्म। “भादीप्तौ” त्रिभिर्युगळैm सामान्येन अन्द आलं रूपाङ्कनकं प्रति नियत
? मत्स्यकूर्मादि मूर्ति) वेदाहरणादि Borum @प्पर व्यूह की प्रतिनियत क्रिया विशेष Cungl
क्रिया विशेष
? ध्यानालम्बन comi Gulmi@प्परेत्यादि। षाड्गुण्यादिति। सभवान्,
शाकं वैयर्थ्यं प्रसङ्गिकं
[D]♚ns सर्वमूर्ति साधारण
सर्वोत्कृष्ट स्वरूप स्वभाव युक्तोभवान्, परो वासुदेव इति, इतिशब्दोत्र प्रकार वचनः। परवासु देवाख्य प्रकारेणेत्यर्थः। परवासुदेव विग्रह विशिष्टतयेति यावत्। षाड्गुण्यान्मुक्त भोग्यः, षड्गुण समुदायोस्य गुणविभागः। मुक्तानां भोग प्रतिसम्बन्धितया नित्य मवस्थानमस्य व्यापार इत्युक्तम्भवति। व्यूह्य, पीतीलङ्काक। तत्तद्व्यूह विग्रहविशिष्टतयापृथग्भूयेतियावत्। त्वंसङ्कर्षणस्सन् ॥।
।
(सा।वि।) प्रथम तरमूर्तिः, व्यूह वासुदेवमूर्तिः। एतैष्षड्भिर्गुणैः उपासकानामनुसन्धेयैरिति शेषः। बभौ, भातिस्म। ततः, अनन्तरं तेषां, षड्गुणानां मध्ये। त्रिभिर्युगळैः, ज्ञानम्बल मित्येकंयुगळं। ऐश्वर्यं वीर्यमित्यपरं युगळं। शक्तिस्तेज इत्यन्यद्युगळ मित्येवं प्रकारै स्तत्तन्मूर्त्यपासकानु सन्धेय भूतैस्सहितास्तिस्रस्सङ्कर्षण प्रद्युम्ना निरुद्धमूर्तयः। अभुः, भान्तिस्म। भादीप्तावित्यस्माल्लिङि प्रथम पुरुषः षाड्गुण्यादिति। हेरङ्गाधि राज - पर इति कथितो वासुदेवस्त्वं षाङ्गुण्यान्मुक्त भोग्योभवसीत्यर्थः - मुक्तानां भोगप्रधानं वासुदेवव्यापारः। तथा व्यूह्य, व्यूह रूपेण स्थित्वा। बलाढ्यात् बलसहितात् - बोधात्, ज्ञानात् - त्वं सङ्कर्षण स्सन्हरसि, संहारं
(सा।सं।) मूर्तिः - ततः परवासुदेवात्। तिस्रोमूर्तयः तेषां, ज्ञानादिषड्गुणानां मध्ये। हेत्रियुग। “अम्भस्यपारे भुवनस्य मध्येनाकस्यपृष्ठे महतोमहीया” नित्युक्त त्रिस्थानक। यद्वा, ज्ञानादियुगळ त्रयपरिपूर्ण। अस्याश्श्रुतेः। क्षीराब्धि श्रीशैल परमपदरूपस्थानानि क्रमेणार्थ इति केचित्। “आपोनारा” इत्युक्त विधेजले, कार्यावस्थ प्रपञ्चमध्ये परमपद इति क्रमेणार्थइति बहवः - युगळैस्त्रिभिर्हि, एकैक युगळाविष्करण करणकैकमूर्तिस्सन् त्रिधा अभुः, अभूरित्यर्थः। षाड्गुण्यादिति त्रिव्यूह पक्षाभिप्रायः तत्रमुक्तभोग्य इत्यन्तोक्तः परवासुदेवः। बलाढ्यादित्यादिना व्यूहत्रय मुच्यते। बलाढ्याद्बोधात्, ज्ञान बलाभ्यां संहारक स्सङ्कर्षणः
॥।तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२७५]]
मूलंहरसिवितनुषे शास्त्रमैश्वर्य वीर्यात् । प्रद्युम्नस्सर्ग धर्मौनयसिच भगवन् शक्ति तेजोनिरुद्धो बिभ्राणः पासितत्वं गमयसिचतथा व्यूह्य रङ्गाधिराज” ढाङ्ग कील श्लोक मण्डी ६० सङ्ग्रहिssuLLm। जाग्रदादिपद (सा।दी।) प्रद्युम्नस्त्वमैश्वर्य सहिताद्वीर्यात्सर्गं धर्मञ्चनयसि। अनिरुद्धस्त्वं शक्तितेजोबिभ्राणः जगद्रक्षसितत्वञ्च ज्ञापयसि Quor। २ व्यूह की जाग्रदादिस्थान भेदा अहीनान्ना विशेष & C @LDarbour सङ्ग्रहिLL Grri। जाग्रदादीत्यादि। व्यूहjib क्रमेण (सा।स्वा।) बलाढ्यात्, बलसहितात्। बोधात्, ज्ञानात्। हरसि, जगत्संहारं करोषि। शास्त्रञ्चवितनुषे। प्रद्युम्नस्सन्, ऐश्वर्यवीर्यात्। द्वन्द्वैकवद्भावः सर्गधर्मौनयसि, सृष्टिं धर्मञ्च प्रवर्तयसि। अनिरुद्धस्सन् शक्ति तेजः पूर्ववद्वन्द्वैकवद्भावः शक्तितेजसी बिभ्राणस्सन्। पासि, जगद्रक्षणं करोषि तत्वङ्गमयसिच, गत्यर्थोत्र बुद्ध्यर्थः। बोधय सीत्यर्थः सङ्ग्रहिLL। भगवच्छास्त्र की नाना संहिली विशकलित वेषेण विस्तृत DIGIT सर्वकं सुबोधार्थं सङ्कलय्य दर्शित श्रीलम्मृगं भगवच्छास्त्र वचन/grQuळा ढाळी शङ्गै Guoguib सङ्गृहीत QLDTD तात्पर्यं ६। श्रीसात्त्वती “सर्वक्रया विनिर्मुक्तम मूर्तं परमार्थतः। चातुरात्म्यन्तदाद्यंवै” इत्यादि सङ्कर्षणादि व्यूह m।in निर्व्यापार/BIT @nirjig क्रिया विभागं मग। GOLD? जाग्रदादिस्थान विशेष[i] चातुरात्म्यं नालुमुण्डॆऩ्ऱु सॊल्लि यिरुक्कैयाल् अदिलॆयॊरु अवुत्तैयङ्गु निर्व्यापारQD६१ कील
विरोधी) चातुरात्म्यं [br]b२_६TGIL_६७m१६०&ऊम्मुळे अन्य निर्व्यापारत्व सव्यापरत्वादि विशेष/i१&C५६G_६१६०८८/(५) सम्प्रदाय porLI? Glri - जाग्रदादीत्यादि। विशेषGDOG/LD/ जाग्रदादि स्थानभेदrijfC) विग्रह is (ब) मं बाबा मूर्तत्वा मूर्तत्व,
(सा।प्र।) मङ्गळ गुणः जाग्रदादिपद भेद
[[१]]
॥।
नाग
परिहृतं। Qua
तवानन्त गुणस्यापिषडेव प्रथमेगुणा” इत्यादि प्रमाणादितिभावः।
।
(सा।वि।) करोषि - शास्त्रवितनुषे, जगत्संहारश्शास्त्र करणञ्चतस्यव्यापारः - ऐश्वर्यवीर्यादिति, समाहारद्वन्द्वः ऐश्वर्य वीर्याभ्यां प्रद्युम्नस्सन् सर्गन्धर्मञ्चनयसि, सृष्टिकरणं धर्मप्रवर्तनञ्चतस्य व्यापारः - शक्ति तेज इत्यत्रापि समाहारद्वन्द्वः शक्तिं। तेजश्चबिभ्राणोनिरुद्धस्सन्पासि, रक्षसि तत्वङ्गमयसि, ज्ञापयसिच। रक्षणं तत्वज्ञापनञ्च तस्य व्यापारः - इत्येवं प्रतिनियत व्यापार उक्तः जाग्रदादिपदभेद विष्वक्सेन संहितादिषु “उपासकानुग्रहार्थं स्वप्नादिपद सञ्ज्ञित” मित्यादिना उक्तावस्थाविशेषाः जाग्रत्स्थानं, स्वप्नस्थानं, सुषुप्तिस्थानं, तुरीयस्थानमिति सञ्ज्ञिकाः। अयनान्ना ।
(सा।सं।) अयञ्चरुद्राधिष्ठाता। ऐश्वर्य वीर्याभ्यां सृष्टिकर्ता; धर्मप्रवर्तकश्च प्रद्युम्नः अयञ्चतुर्मुखाधिष्ठाता। तेजश्शक्तिभ्यामनिरुद्धः। पासि, स्थिति कर्तासि तत्वानिप्रवर्तयसिच। तथा, व्यूह्य इत्थमात्मानं विभज्य यद्वातत्वं, परमार्थं मोक्षं गमयसि, प्रापयसि एवं प्रधानव्यूहा नुक्त्वातदवान्तर व्यूहान् प्रदर्शयति। जाग्रदिति।
।
•
[[२७६]]
मूलं-
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
भेदी (भेद (C)
नाना विशेष Groomi,
(सा।दी।) जाग्रत्स्थानं, स्वप्नस्थानं, सुषुप्तिस्थानं, तुरीयस्थान Glucorm स्थानभेदं &LDQU♚लीयनान्ना गुणाभरणायुधादि ू ं, भगवच्छास्त्र GULL @श्लोकं सङ्गृहीत risair
(सा।स्वा।) सक्रियत्व, निष्क्रियत्व
सायुधत्व रेखारूपायुधत्वादि (CLDI की अवान्तर विशेष[[]]mar GD १४। अमृता, परमव्योम्नि शुद्ध सत्वद्रव्य परिणामरूपः करचरणादिरहितः स्थूणाकारोमहत्तरायाम परिणाहो विशाख यूपाख्यः कश्चिद्भगवतोरूपविशेषोस्ति। तस्मिन्नूर्ध्वाधः प्रदेशेषु जाग्रत्स्वप्न सुषुप्तितुरीय सञ्ज्ञिकानि चत्वारिस्थानानिसन्ति तत्रविशाख यूपस्य मूला दुपरिक्वचिन्मध्यप्रदेशे जाग्रत्सञ्ज्ञकंस्थानं। तदुपरि स्वप्न सञ्ज्ञकं तदुपरि सुषुप्ति सञ्ज्ञकं। अग्रप्रदेशे तुरीय सञ्ज्ञकं। तत्र जाग्रत्स्थाने जाग्रद्व्यूह सञ्ज्ञकं वासुदेव सङ्कर्षणादि मूर्ति चतुष्टयं विशाख यूपस्यशाखा चतुष्टय वत्परितः प्रागादि क्रमेण वर्तते। तस्य विशेषस्सृष्टि स्थित्यादि जगद्व्यापारः। सितरक्तादयो त्युत्कृष्टावर्णाः, सर्वायुधाद्युपकरण वत्वञ्च। स्वप्नस्थानेच, स्वप्न सञ्ज्ञकं वासुदेवादि चातुर्व्यूहं पूर्ववद्वर्तते - तस्य विशेषस्तुसृष्टि स्थित्यादि व्यापारेच्छामात्रं। नतु तद्व्यापारः। जाग्रद्व्यूहं प्रतिहेतु तयावस्थानञ्चास्य विशेषः सितरक्तादि वर्णाश्च नात्युत्कृष्टाः। आयुधादि मत्वेपि ध्वजाद्युपकरण रहितत्वञ्चेति। सुषुप्तस्थानेच सुषुप्त सञ्ज्ञकं चातुर्व्यूहं पूर्ववदेव वर्तते तस्य विशेषस्तु सृष्ट्यादीच्छापिनास्ति। किन्तु स्वानन्दानुभवमात्रं। तत्रप्राग्भागस्थ वासुदेवाख्य व्यूहस्य करचरणादि युक्त विग्रहोनास्ति। किन्तु विशाख यूपस्य शाखावत्परिणतेन शुद्ध सत्वद्रव्यैक देशेन शरीरतया योगमात्रं षाड्गुण्य प्रकाशन मात्रञ्च। दक्षिण भागादिस्थितानां सङ्कर्षणादि सञ्ज्ञानां द्वितीयादिमूर्तीनाञ्चकरचरणादियुक्त विग्रहवत्वेपि आयुधादिकन्नास्ति - अपितुकरतलेषु रेखारूपशङ्खलाङ्गलाद्यायुध चिह्नवत्वं। सितरक्तादिवर्ण भेदाभावश्चेति। तुरीय स्थानेचतुरीयाख्यं चातुर्व्यूहं पूर्ववदेववर्तते तस्य विशेषस्तु चतुर्णामपिकर चरणादि युक्त विग्रहो नास्ति। अपितु सुषुप्त वासुदेवतुल्य शरीरत्वं। तत एव चेतन व्यापार चिह्नराहित्यञ्च। प्राग्भागस्थ वासुदेवस्यषाड्गुण्य प्रकाशनं। इतरेषां तत्तगुणद्वन्द्व प्रकाशनञ्चेत्येषां चातुर्व्यूहानां जाग्रत्स्वप्नादि सञ्ज्ञत्वं व्यापार बाहुळ्य तदल्पत्व निर्व्यापारत्वादि रूपलोकदृष्टसादृश्य प्रयुक्तं तत्तत्स्थानानान्तु तत्तच्चातुर्व्यूह सम्बन्ध प्रयुक्तमिति मन्तव्यं। उक्तेष्वर्थेषु प्रमाणं श्रीलक्ष्मीतन्त्रे “पूजितस्तेजसांराशि रव्यक्तो मूर्तिवर्जितः । विशाखयूप इत्युक्तस्तत्तद्ज्ञानादि ब्रह्मितः॥ तस्मिंस्तस्मिन्पदेतस्मान्मूर्ति शाखाचतुष्टयं।
॥।
(सा।प्र।) rifीति - विष्वक्सेन संहितायां - “सुषुप्तिस्वप्न सञ्ज्ञंयज्जाग्रत्सञ्ज्ञं तथापरं । चातुरात्म्यं महाभागे’ त्यारभ्य “उपासकानुग्रहार्थं स्वप्नादि पदसञ्ज्ञितं । स्वप्नाद्यवस्था भेदास्तुध्यायिनाङ्खेदशान्तये । तत्तत्पदस्थजीवानान्तन्निवृत्यर्थ मेवच । स्वप्ना द्यवस्थजीवाना मधिष्ठातार एवते"
(सा।वि।) विशेषriji, तेषु विद्यमान गुणाभरणायुधादयः। ६
सम्बध्यते।
सङ्गृहीतjisamrajइत्यनेन
मूलं-
तत्त्वत्रयाधिकारः
“जाग्रत्स्वप्नात्यलसतुरीय प्राय
[[२७७]]
(सा।दी।) जाग्रदित्यादि। जाग्रत्, जागरावस्थै। स्वप्नः, स्वप्नावस्थै। अत्यलस, सुषुप्त्यवस्थै। तुरीय, तुरीयावस्थै। मूर्छावस्थै। इमाः अवस्था येषां ते तथोक्ताः। जाग्रत्प्रायास्स्वप्नाद्यवस्था प्राया ये ध्यातार उपासकास्ते स्वात्मानन्तत्तदवस्था विशिष्टत्वेनध्यायन्ति -
(सा।स्वा।) वासुदेवादिकं शक्र प्रादुर्भवति वैक्रमात्॥ तुर्यादि जाग्रदन्तं यत्प्रोक्तं पदचतुष्टयं । वासुदेवादिना प्रोक्तमनि रुद्धान्तिमेनतु ॥ तत्र तत्र पदेशैव चातुरात्म्यं तथा तथा । व्यूहाद्व्यूह समुत्पत्तौ पदाद्यावत्पदान्तर” मित्यादि। अत्र विशाख यूभाग्र स्थिततुर्य व्यूहस्थान स्यादित्वं विवक्षित्वा जाग्रत्स्थान स्यान्त त्वोक्तिः । श्री सात्वते। तुर्य व्यूहस्य विशाख यूभाग्रस्थानकत्वेन विशिष्योक्तेः। एषां विशेषास्तुश्री सात्वतोक्ताः। यथा “सर्व क्रिया विनिर्मुक्त ममूर्तं परमार्थतः। चातुरात्म्यं तदाद्यंवै शुद्धं संविन्मयम्महत्॥ वट्ट्यर्केन्दु सहस्राभ मानन्द स्पन्दलक्षणं। चातुरात्म्यन्तु तद्विद्धि द्वितीय ममलेक्षण ॥ भिन्नं सितादि भेदेन ऊर्ध्वाधस्संस्थितेनच। चातुरात्म्यं तृतीयन्तु सुधा सन्दोहसुन्दरं ॥ स्थित्युत्पत्ति प्रळय कृत्सर्वोप करणान्वितं । चतुर्थं विद्धि तद्यस्य विश्वं तिष्ठतिशासना" दिति “अनुझ्जित स्वरूपस्तु प्राग्भागे षड्गुणात्मना। बलसंवलितेनैन ज्ञानेनास्तेथदक्षिणे । । ऐश्वर्येणतु वीर्येण प्रत्यग्भागे प्रतिष्ठिते। तेजश्शक्त्यात्मना सौम्ये सुस्थितः परमेश्वरः ॥ किन्तु द्वितीय मूर्तेर्वैशुभ पाणि तलद्वये । स्फुटोरेखा मयश्शङ्ख स्सुव्यक्तं लाङ्गलम्मह" दित्यादिच। अस्यसर्वस्य श्रीसात्त्वतोक्तं हृदयेध्यान प्रकारं सङ्ग्रहीतुं प्रवृत्त श्श्रीवरदराज पञ्चाशद्गतो “रूढस्य चिन्मय तये”ति श्लोकश्चात्रानु सन्धेयः। प्रकृते जाग्रत्स्वप्नेत्यादि श्लोके स्वप्न शब्दस्य अर्श आद्यजन्तत्वमभिमतं तेन जाग्रदादि पदस्यापि धर्मि परत्वसिद्धिः। अत्यलसोत्र सुषुप्तः। तुरीयो मूर्छितः तत्प्रायाः, तत्सदृशाः। ध्यातारः, उपासकाः। अत्र जाग्रत्प्रायत्वं नाम ध्याने प्रवृत्तस्यापि जाग्रत्पुरुषवद्विषयेषु बाह्येन्द्रिय व्यापार बाहुळ्यं। स्वप्न प्रायत्वं नाम ध्यान परिपाकेन बहिरिन्द्रिय व्यापार निरोधेपि स्वप्न दृक्पुरुष वद्विषयेष्वन्त रिन्द्रियमात्र व्यापारवत्वं। अत्यलसप्रायत्वं नाम ततोप्वधिक परिपाकवतस्सुषुप्तवद्विषयेष्वन्त रिन्द्रिय स्यापि व्यापारराहित्यं॥
(सा।प्र।) इत्यत्रोक्ता विशेषा इत्यर्थः - जाग्रत्स्वप्नेत्यादि “तस्मादपिविनिर्मुक्ता’ इत्यारभ्य निर्याणाधिकारोक्त मार्गगामिनामुपासकानां - जाग्रत्प्रायत्वं नामविषयान्तर सञ्चारबाहुळ्येपि भगवत्स्म
(सा।वि।) जाग्रदित्यादि - हेस्वामिन् चातुर्व्यूह्यं स्वार्थेष्यङ्। चतुर्व्यूहान्, वासुदेव सङ्कर्षण प्रद्युम्ना निरुद्धान् जाग्रत्स्वप्नात्यलस तुरीयप्रायध्यातृक्रमवदुपास्यः। अत्यलसशब्देन सुषुप्त उच्यते - तुरीयशब्देन मूर्च्छित उच्यते - जाग्रत्प्राय, स्वप्नप्राय, सुषुप्तप्राय ।
॥।
(सा।सं।) पदशब्दोवस्थार्थकः। प्रायशब्द स्सादृश्यवाची। प्रत्येक मभि सम्बन्ध्यते। उपासकानां जाग्रत्प्रायत्वं नामविषयान्तर सञ्चारबाहुळ्येपि भगवत्स्मृतिमत्वं - स्वप्न प्रायत्वन्नाम ॥।
[[२७८]]
मूलं-
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
ध्यातृक्रमवदुपास्यः। स्वामिंस्तत्तगुण परिबर्ह
(सा।दी।) तैरुपासकैः क्रमेणोपास्योभवति। भगवान् व्यूहावस्थः तत्रजाग्रदादिस्थान विशिष्टध्यातृभिरुपास्यो व्यूहवासुदेवः क्रमेण जाग्रत्। स्वप्न, सुषुप्तः। मूर्छ इतिव्यपदिश्यते। एवं सङ्कर्षणादिष्वपि अर्थं GL५/ पूर्वार्ध। उत्तरार्ध हेस्वामिन् तत्तद्गुण परिबर्हः। परिबर्हः, परिच्छदः तत्त ॥।
(सा।स्वा।) तुरीयप्रायत्वं नाम पुष्कलध्यान परिपाक महिमवतो मूर्छित पुरुषवद्विषयव्यापारार्हत्व चिह्नस्याप्यभावः। नहि सुषुप्त इव व्यापारार्हत्व चिह्न मुच्छ्वास निश्वासादिकं मूर्छिते दृश्यते। एवं चतुर्विधा वस्थाध्यातारः। तेषां क्रमवत्, रीतिवत्। अस्य चतुर्धावहसीत्यनेनान्वयः। अयम्भावः। यथोपासका स्स्वावस्थां जाग्रत्प्रायत्वादि रूपेण चतुर्धावहति तद्रीतिवदुपास्यस्त्वमपि चातुर्व्यूह रूपां स्वावस्थां जाग्रद्व्यूहत्वादि रूपेण चतुर्धावहसीति। अत्र आश्रिताकारानुकरण वर्णनेनाश्रितेषु भगवतः प्रेमातिशयो व्यज्यते। तत्क्रतुन्याय विपरीतं किमिदं चित्रमिति विस्मयश्च तत्तद्गुणेति, तेते प्रतिव्यूह भिन्नभिन्ना गुणाः विग्रह कान्तयः परिबर्हाः आयुधादि परिच्छदाश्चयस्य सतथोक्तः इदम् विधेय विशेषणं। व्यूहाः ॥
(सा।प्र।) रणवत्वं - स्वप्न प्रायत्वं नामाल्पाल्प विषयान्तर सञ्चारेपि परिचयाधिक्येन भगवत्स्मरण बाहुळ्यं। अत्यलसप्रायत्वं नाम सुषुप्तौप्रहारेवचेतना द्यनुभववद्विषयान्तर सञ्चाराभावेपि स्वप्नसुखदुःखादिभिरीषदन्तरित भगवत्स्मरण वत्वं - तुरीय प्रायत्वन्नाम मूर्छायां केवल ।
(सा।वि।) मूर्छितप्राय, ध्यातृक्रमवानुपास्यस्सन् चतुर्धावहसि - एकैकं व्यूहञ्चतुर्भेदभिन्नङ्करोषि । ध्यातृक्रमवांश्चासावुपास्यश्चेतिकर्मधारय समास : अयम्भावः; जाग्रत्प्रायत्वं नाम विषयान्तर सञ्चारबाहुळ्येपि भगवत्स्मरणवत्वं - स्वप्नप्रायत्वन्नाम; अल्पाल्प विषयान्तर सञ्चारेपि परिचयाधिक्येन भगवत्स्मरण बाहुळ्यं। अत्यलसप्रायत्वन्नाम; सुषुप्तौ विषयान्तर सञ्चाराभावेपि प्रहारेवेद नाद्यनुभववत्स्व सुखदुःखादिभि रीषदन्तरित भगवत्स्मरण वत्वं। तुरीयप्रायत्वं नाम; मूर्छायां केवलस्वानुभववत्तैल धारावदविच्छिन्न स्मृति सन्ततिमत्वं। एतादृशध्यातृक्रमेण उपास्योवासुदेवादिरपि जाग्रत्स्वप्नः सुषुप्तः मूर्छित इति व्यपदिश्यत इत्येकैकस्य चातुर्विध्यमिति। Cत्युक्त विशेषमाह - तत्तद्गुण परिबर्ह
इति - परिबर्हः, परिच्छदः
(सा।सं।) अल्पाल्प विषय सञ्चारेपि परिचयाधिक्येन भगवत्स्मरण बाहुळ्यं। अत्यलसप्रायत्वं नाम सुषुप्तौ वचेतनाद्यनुभववद्वि षयान्तर सञ्चाराभावेपिस्व सुखदुःखादिभिरीषदन्तरित भगवत्स्मरणवत्वं। तुरीय प्रायत्वं नाम मूर्छायां केवलस्वानुभव वत्तैलधारा वदविच्छिन्नस्मृति सन्ततिमत्वं। एवंविध ध्यातृक्रम वद्भिरुपास्य इत्यर्थः। परिबर्हः, परिछ्छदः। आयुधवर्ण भूषणादयः। सहशब्दः। अविनाभावार्थः तत्तत्सह परिबर्हः। तत्तद्व्यूहा विनाभूत परिच्छदस्सन्निति बहुव्रीहिः। चतुर्धातत्तदुपास्य क्रमभेदेन चतुर्धा व्यवस्थितं। चातुर्व्यूह्यं, चतुर्व्यूहभावं । वहसीत्यर्थः - चतुर्धा चातुर्व्यूहमित्युक्त्या चतुर्व्यूहष्वेकैक व्यूहस्यचत्वारो वान्तर
॥।
मूलंश्चातुर्व्यूह्यं वहसिचतुर्धा” रूपri (६) व्यूहान्तर। विभव
तत्त्वत्रयाधिकारः
। सङ्गृहीत । केशवादिना णी गङ्ग
[[६१६]]
[[२७९]]
(सा।दी।) त्स्थानेषु योग्या गुणाः परिबर्हाश्चयस्यसन् तत्तद्ध्यातृभिः क्रमेणोपास्योभवसि। एवञ्चातुर्व्यूह्यं, चातुर्व्यूहं। स्वार्थेष्यङ्। श्रीवासुदेव सङ्कर्षण प्रद्युम्ना निरुद्धभेदेन भिन्नं चतुर्धावहसि। प्रत्येकं जाग्रत्स्वप्ना त्यलसतुरीये त्युक्त चतुष्प्रकारेण निर्वहसि ढाळग। यथोक्तंरामानुज विपश्चिद्भिरेतच्छ्लोक व्याख्यानावसरे “तत्तदुपासक भेदेन चतुर्धा व्यवस्थितं चातुर्व्यूह्यं चतुर्व्यूहभावं वहसि। चतुर्व्यूहेष्वेकैकस्य चत्वारो वान्तरावस्था स्सम्भवन्ति। एवमुपासनं तत्तद्गुण परिबर्ह भेदास्सर्वमपि श्रीपाञ्चरात्रतन्त्रेषु प्रसिद्ध" मिति। व्यूहान्तरrism
pui प्रादुर्भवि। नीविभव ५६० T
इत्यादि॥॥
i। विभव
(सा।स्वा।) वासुदेवादिमूर्तयः। चत्वारोव्यूहा एवचातुर्व्यूहं। स्वार्थिकोण् प्रत्ययः। व्यूहाना कूडुमो? मऱ्ऱुम् गतिगळाऩ काङ्गळिरुक्कविल्लैयो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। केशवेत्यादि। अळ ूनीjag व्यूहं Cu Cum) (pibeos पतलं शास्त्रrij८f] व्यूहान्तर / सञ्ज्ञै Gujjun
HLqn Quorm]
१।
व्यूह
m
व्यूहाकारानु वृत्तिनाना विग्रह १८६० व्यूह भेद/im अदिल्लामल् २६१g ङ्गळायु मिरुक्कु मवैगळै वुळॆऩ्ऱु QqC विभव भेदं विभवान्तर Gloory सञ्ज्ञैामं अर्थ भचेतन
परव्यूहादि व्यतिरिक्त Long विभव
Goomi, विभूति Qum, पर्याय LDC इश्वर विभूति
कळिल् सॊल्लुम्। शु
GCom? विभव
परव्यूह विग्रहó
रूप में गग।
विभवशब्दं विग्रह विशेष
रूढीं वित्यादि। आदिशब्देन ध्रुवादि सञ्ज्ञित
विभव ॥ नाग? @ ढा♚लङ्गनागেळा । विभव रूपसङ्ग्रहः। यथोक्तं श्रीसात्त्वतादिषु “पद्मनाभो धुवोनन्त रशक्त्यात्मा मधुसूदनः । विद्याधिदेवः
॥।
(सा।प्र।) स्वात्मानुभववत्तैल धारावदविच्छिन्न भगवत्स्मृति सन्तति मत्वमित्यर्थः - विभव //Goor त्यादि पद्मनाभादिनाळा (puमिति - विष्वक्सेन संहितायां “पद्मनाभादिका स्सर्वेवैभवीयास्तथैवच । षट्त्रिंशत्सङ्ख्या सङ्ख्याताः प्राधान्येन गणेश्वर। षट्त्रिंशद्भेद भिन्नास्तु पद्मनाभादिकास्स्मृता” इत्युक्तेः अहिर्बुध्न्यसंहितायाञ्च “विभवाः पद्मनाभाद्यास्त्रिंशच्चनव ॥।
(सा।वि।) तत्तत्स्थानेषु योग्यागुणाः परिहार्थ्श्चयस्य सतथोक्तस्सन्। एतत्सर्वं श्रीपाञ्चरात्रागमतन्त्रेप्रसिद्धं - एकैक व्यूहस्य त्रिधाप्रादुर्भावेन केशवादयोद्वादश जाता इत्याह, केशवादिति - विभवावतारानाह विभवनति। पद्मनाभादयः। मङ्गळ, त्रिंशतः किञ्चिदधिक मिति- ॥।
कळाऩ
(सा।सं।) व्यूहाः - केशवादयः। तानपिभेदान्वहसीत्यभिप्रेतं, अभिप्रेतमेवार्थमाह। केशवादि ॥ इति प्रयोजन वशलंल इति। मत्स्याद्यवतारदशकस्य “परित्राणाय साधूना” मित्युक्त प्रयोजनत्रयैदं पर्यमस्तीति सर्वलोक प्रसिद्धिकरण रूप प्रयोजन वशेनेत्यर्थः, पद्मनाभादि ॥।
[[२८०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंपद्मनाभादि) ६०
रूपङ्गळ्।
(सा।स्वा।) कपिलो विश्वरूपोविहङ्गमः । क्रोडात्माबडबावक्त्रोधर्मो वागीश्वरस्तथा। देव एकार्णवशयः कूर्मः पाताळ धारकः । वराहो नारसिह्मश्चा प्यमृता हरणश्चवै। श्रीपति र्दिव्य देहोथ कान्तात्मा मृतधारकः । राहुजित्काल नेमिघ्नः पारिजात हरोमहान्। लोकनाथस्तु शान्तात्मा दत्तात्रेयो महाप्रभुः । न्यग्रोध शायी भगवानेक शृङ्ग तनुस्ततः । देवो वामन देहस्तु सर्वव्यापी त्रिविक्रमः । नरोनारायणश्चैव हरिः कृष्णस्तथैवच । ज्वलत्परशुधृग्रामोरामश्चान्यो धनुर्धरः । वेदविद्भगवान् कल्की पाताळ शयनः प्रभु" रिति। coin, b। तत्तत्संहिनी in Go आऱॆऩ्ऱुम्, ऎट्टॆऩ्ऱुम्, ऒऩ्बदॆऩ्ऱुम् सॊल्लि यिरुक्कैयाल् इप्पडिच्चिल्वाऩ Guruji। विभव
एक देश
(सा।प्र।) चैवहि। पद्मनाभोद्भवोनन्तश्शक्त्यात्मा मधुसूदनः । विद्याधिदेवः कपिलोविश्वरूपोविहङ्गमः क्रोडात्मा बडबावक्त्रो धर्मोवागीश्वरस्तथा। एकाम्भोनिधिशायीच भगवान् कमलेश्वरः । वराहोनारसिह्मश्च पीयूषाहरणस्तथा। श्रीपतिर्भगवान् देवः कान्तात्मामृतधारकः । राहुजित्कालनेमिघ्नः पारिजातहरस्तथा।लोकनाथस्तुशान्तात्मा दत्तात्रेयो महाप्रभुः। न्यग्रोधशायीभगवानेक शृङ्गतनुस्तथा। देवोवामनदेहस्तु सर्वव्यापी त्रिविक्रमः । नरोनारायणश्चैव हरिः कृष्णस्तथैवच । ज्वलत्परशुधृग्रामो रामश्चान्यन्यश्चतुर्गतिः। वेदविद्भगवान्कल्की पाताळशयितः प्रभुः । त्रिंशच्चनवचैवैते पद्मनाभादयोमता” इति सङ्ख्या भेदप्रतिपादना दुभयोर्भिन्न भिन्न सङ्ख्याबोधकत्वेपि सङ्ख्याभचेतनिर्देशस्य प्रमाणतमत्वेन तत्वत्रयमर्थ पञ्चक मित्यादिवद्विवक्षा विशेषेणोपपत्ते विरोधा भावात्सङ्ख्याद्वय सङ्ग्रहार्थं सामान्यतो puj गा रूपमिति। त्रिंशत उपरिकिञ्चिच्छब्दस्य पर्यायेण चिन्नशब्देननिर्देशः - यद्वा, मळा, चिबहमित्यर्थः एवञ्च चिन्नशब्दस्यकिञ्चिच्छब्दस्यच सङ्ख्याद्वय सङ्ग्राहकत्व मपूर्ति सूचकतयेतिज्ञेयं-
(सा।वि।) अयम्भावः विष्वक्सेन संहितायां “पद्मनाभादिकास्सर्वे वैभवीयास्तथैवच । षट्त्रिंशत्सङ्ख्यासख्याताः प्राधान्येन गणेश्वरे" त्युक्तं । अहिर्बुध्न्य-संहितायां “विभवाः पद्मनाभाद्यास्त्रिंशच्चनवचैवही” ति। एवं सङ्ख्याभेदेशति अर्थ पञ्चकं तत्वत्रयमिति वत्किञ्चि द्विवक्षाभेदेनोभय सङ्ख्योपपत्तेरुभयोप लक्षणतया
गळा मित्युक्तं । चिन्नशब्दः किञ्चिद्वाचि त्रिंशत उपरिकिञ्चित् । षड्वानवेति “पद्मनाभोधुवोनन्त श्शक्त्यात्मा मधुसूधनः । विद्याधिदेवः कपिलो विश्वरूपो विहङ्गमः क्रोडात्मा बडबावक्त्रो धर्मो वागीश्वरस्तथा। एकाम्भो निधिशायीच भगवान्कमलेश्वरः । वराहोनारसिह्मश्च विषाहरणकस्तथा। श्रीपति भगवान् देवः कान्तात्मामृत धारकः । राहु जित्कालनेमिघ्नः पारिजात हरस्तथा । लोकनाथस्तु शान्तात्मादत्तात्रेयो महाप्रभुः
(सा।सं।) विभवानामपि भगवदवतारत्वमेव गुण व्यापाराभ्या मभिव्यज्यत इति मग रूप नीत्युक्तं
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२८१]]
ऒरु
विशेषितं
Coulg।६०७
- ना मूलं यली मत्स्यकूर्मादिना ६० अवतार प्रयोजनवश G६०ULLLL_६। @विभव) ईश्वरन् कार्य विशेष, JVIङ्गळै वेण्डिऩबोदु मऱैत्तुम्, वेण्डिऩ पोदु पगरिप्पित्तुम् नडत्तुम्। (सा।दी।) pump (ऊं दशावतार QILD विशेषिकं हेतुG कीpri। @ouñलीत्यादिun)। “मत्स्यः कूर्मोवराहश्च नारसिह्मोथ वामनः । रामो रामश्च रामश्च कृष्णः कल्कीतितेदश” Torm]LL विभवावस्थैली) व्यूहjun गुणविशेषा विष्कार नियम Quoण की । @व्विभवानीत्यादि win। Goo Cung, रामावतारलंली प्रायिक LDI B ज्ञानबलादि ५ बाळा। कृष्णावतार की जरासन्धादि युद्धानी @gim। प्रकाश, जटायुकं परगति प्रधानं ण णी गाळा।
‘चापमानायसौमित्रे। जगत्स शैलं ॥।
(सा।स्वा।) Loniदशावतारमात्र GuQ&।
विभव GILD शास्त्री) विशेषि
लित्यादि। अत्र यद्यपि श्रीसात्त्वतादि वचनेषु मत्स्यरूपं विशिष्यनप्रतीयते। तथापि एकशृङ्गतनुशब्देन तद्रूपं विवक्षित मितिवा संहितान्तरेषु विशिष्योक्तिर स्तीति वा अभिप्रेत्य ब्लीत्युक्तं। PO
ऒरु प्रयोजन वश♚ल, सौलभ्याति शयतन्मूला श्रयण सौकर्यादि रूपा । GLDIT प्रयोजनवश। रामकृष्णादि रूप/ijor साक्षाद्भगवदवतार/i१८]n Gum?
ज्ञानशक्त्यादिकं @HTT यॊरुक्कालिल्लै यागक्काण्गैयाले यिवैगऎगाङ्गळा मत्तऩैयऩ्ऩो? तऩक्कुळ्ळ कुणङ्गळै यिवऩ्दाऩे यॊरुक्काल् मऱैत्तॊरुक्काल् पुगरियप्पिक्कु मत्तऩैबोक्कि यिवै युण्डावदुम् सरि ऎप्पदु मिल्लैयॆऩ्ऩिल अप्पोदिन्द omji, प्रकाश, कर्मवश्य (१) Gium C तत्तत्काल (१० विचित्र Lons Lium? तल याऩालऩ्ऱो यिप्पडि नडक्कलावदॆऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्। कार्य विशेष नाग विचित्र कार्य १८q। विचित्र []) तदनुगुण गुण is & G
की ऊं की ॥।
@व्विभव ji Bfीत्यादि BL♚ Color १४। ६०७ कार्य omji, प्रकाश, विचित्रomi
माग
(सा।वि।) न्यग्रोध शायी भगवानेक शृङ्ग तनुस्तथा । देवोवामन देहश्च सर्वव्यापी त्रिविक्रमः । नरोनारायणश्चैवहरिः कृष्णस्तथैवच। ज्वलत्परशु धृग्रामो रामश्चान्यश्चतुर्गतिः। वेदविद्भगवान्कल्की पाताळशयितः प्रभुः । त्रिंशच्च नवचैवेति पद्मनाभादयोमताः” इत्येषां नामानिज्ञेयानि। नन्ववताराणांषट्त्रिंशदादि रूपत्वेकथं दशावतारत्व प्रसिद्धिरित्यत्राह। मत्स्यकूर्मादीति।
LL, उक्ताः। विभवेषुव्यूह तद्गुण विशेषाविष्कारनियमो नास्तीत्वभिप्रेत्याह। व्विभव rijfीति। _gung), अनपेक्षित समये। Longo, अप्रकाश्य। Co०T१४६०७CL, अपेक्षित काले। प्रका, प्रकाश्य।, प्रवर्तते। रामावतारे प्रायेण ज्ञान बलयोः प्रच्छादनाज्जटायुषः परगति प्रधानात्। “चापमानयसौमित्रे। जगत्सशैलं परिवर्तया म्यह”
(सा।सं।) यद्वा, प्रयोजन वश इत्यस्यमत्स्यादि शरीरपरिग्रहे प्यजहत्स्व स्वभाव इति ॥।
[[२८२]]
मूलं - अवान्तर भेद
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
“कृष्णरूपाण्य सङ्ख्यानी” त्यादि fugu अनन्त m। Que विभवान्तरri१८ (६) ५६। जीव ना विग्रह विशेष, शक्ति विशेष, अधिष्ठितं। अतिशयित कार्य १८६०६१५ की विभव भेद।
(सा।दी।) परिवर्तयाम्यह" QILD। अवान्तर भेदाना, लक्ष्मीनृसिह्मा, योगानन्द नृसिह्मा, चतुर्भुजाष्ट भुजादि नृसिह्मन् इत्यादि रूपेण, मदन गोपालन्, चतुर्भुज गोपालनित्यादि रूप ♚$@jib अनन्त॥ऊना। शनी आवेशावतार भचेतनाऊण्ड Gri। ८० जीवना इत्यादि। व्यासजामदग्यादिना
॥।
(सा।स्वा।) कर्मवैचित्रिwn L५mm लं। व्यूह )
@व्वि
ऎङ्गळिलुम् मुण्डो? उण्डागिल् अवैऎत्तऩै ऎऩ्ऩ वरुळिच्चॆय्गिऱार्। श ूलंलीत्यादि। अत्रादिशब्देन नृसिह्मादि रूप बाहुळ्य प्रतिपादक प्रमाण सङ्ग्रहः। केशवादिकक्षा व्यूहान्तर
विभवान्तर १०४C_rr? Gui। Qugu इत्यादि। Qu Gun१९। ५६० GG, केशवादि ५०CC
२_६ÖठाL& AM]&
गाम्। अनन्तrij
यॆऩ्ऩदु
सुप्रसिद्ध नाग की श्री सात्वतादिनी शक्तीशादि सञ्ज्ञिकग विभव [i] (C) कं द्विभुजत्व
चतुर्भुजत्वाद्याकार भेदं QF
IT GIDorm]
कुङ्कु। भगवत्प्रादुर्भाव ११५६८ अवतार (१५६१ ? जीवाधिष्ठान
नाग
शास्त्र॥ ूं
मिश्रा का
कङ्कील
हिरण्य गर्भ रुद्रबुद्धादि रूप मुंल व्यूह विभवादि अन्तर्गत
? Gun ११ (५ÈQ Fuii। जीवना इत्यादि। हिरण्य गर्भादि रूपना मुख्य प्रादुर्भाव की गौण प्रादुर्भाव rism श्री पौष्करी अली । परमत भाऊ मुंली @qui विभवभेद उक्त शङ्कावकाश Qum।)। विग्रह विशेष अधिष्ठिकं । तत्तज्जीव शरीरानु प्रविष्टमुख्य विभव विग्रह विशेषयुक्त मङ्ग तत्तज्जीवकलना नियमित शक्ति मात्र नियमिßs शक्ति विशेषाधिष्ठान QILD ५G ना। विग्रह विशेष अधिष्ठितर् हिरण्यगर्भ रुद्रादिकना। परमत भङ्गलं की “हिरण्यगर्भ रुद्रबुद्धादि क्षेत्रज्ञान्ना विद्याधि देवादि प्रादुर्भाव अधिष्ठितQrj”omgruoup। विभव riflow अन्तर्गत ringgit श्रीरङ्गादि स्थानrius) ल♚ळं रूप अन्तर्गत ? अर्चेQअवतार प्रकार ॥। (सा।प्र।) मी जीवा इति, “सृष्टिततः करिष्यामित्वामाविश्य प्रजापते। विष्णुरात्मा भगवतोभवस्यामि ततेजस" इत्याद्युक्त प्रकारेण ब्रह्मशिवादीनधिष्ठायेत्यर्थः - सर्वान्तर्यामि भगवदनुप्रवेशेनैव लब्धस्वरूपस्थिति प्रवृत्तिकेचतुर्मुखे पुनरनु प्रवेशोनामशक्ति विशेषा विष्करण मितिज्ञेयं - अर्चा ॥॥
"
(सा।वि।) मित्याद्युक्तेश्च कृष्णावतारे जरासन्ध युद्धादिषु पलायनाद्यैश्चेदं द्रष्टव्यं। Qua विभवान्तर क्री, नृसिह्माद्यवतारेषु योगानन्द नृसिह्यश्चतुर्भुजनृसिह्म इत्याद्याद्रष्टव्या इतिभावः। मी जीवतीली। DL५५] की ं, प्रवर्तयति। एते शक्त्यावेशावतारा ब्रह्म रुद्र व्यास जामदग्न्यादयः ॥। (सा।सं।) सतामवतार रहस्यज्ञानसिद्धय इत्यर्थः - जीवान्ना इति। आदित्यादि जीवेविग्रह विशेष :। व्यासादौ ॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२८३]]
मूलंपरव्यूहादि रूपना काम आश्रितां कण्ठाळ समागत्यावतिष्ठते" नढाकीmulgu लङ्कीला
का रूप विशेष
यान्ना अपेक्षिquo)। “बिम्बाकृत्यात्म नाबिम्बे अर्चावता। सर्व
हृदय मङ्गलङ्कील n। अन्तर्या म्यवतार।
६० सूक्ष्म
(सा।दी।) Gluorons परव्यूहादि Glucorpआदि शब्दं विभव ग्राहकं। बिम्बेसमागत्य, Qui प्रार्थनैwn आर्चा बिम्बली । बिम्बाकृत्यात्मना। बिम्ब, अर्चे। तस्येवाकृतिर्यस्य तदात्मना। अवतिष्ठते, सान्निध्यं करोतिQu।१६०५। सर्व (६०४ त्यादि। अन्तर्यामित्वं, द्विविधं।
(सा।स्वा।) Growing परव्यूह विभवादि रूपेणत्रिप्रकार
परव्यूहाद्यन्तर्गत Lo
भगवद्रूपं पञ्चप्रकार GDBp अएकरूप &
। परव्यूहादि
भगवद्रूपQLD की शास्त्रं विरोधिung? @g। परव्यूहादि &GOL परिणाम विशेष QILD विवक्षित LOTTOSI) विरोधि w@gòminलील शास्त्रान्तरं विरोधि? किञ्च, परिणामिकं? विचित्रuorruএ(०५ कं६०५ऊं(मु नियामक लगानी। परव्यूहेत्यादि। आदिशब्देन विभवसङ्ग्रहः। बिम्बः, आराधकैर्यथारुचि सुवर्ण रजतादि निर्मिता प्रतिमा। तस्याकृतिरिवाकृतिर्यस्य सबिम्बाकृतिः। सचासा वात्मा चेतिकर्मधारयः। आत्रात्म शब्दोविग्रहपरः। बिम्बसदृश विग्रहेणेत्यर्थः। बिम्बे, प्रतिमायां समागत्य, समित्ये कीकारे। नीरक्षीरवद विभागेन संश्लेषं प्राप्येत्यर्थः परिणामDonggjb in देशकालादि विप्रकर्षं अ मांस चक्षुivan अनुभविकं लागलं की ललकी mounठी न♚ प्रकार LDT८८० शास्त्रं किं विरोधवाक्य तात्पर्यं शु अन्तर्यामि रूपं परव्यूहादि अन्त र्गतQLD।
DjCg विरोधिwn? । पररूपमङ्कीळा परिणाम विशेष विरोधि लगीं। पररूपान्तर्गत LGums शास्त्रेषु भगवद्रूपाणां पञ्च प्रकारत्वोक्ति विरोधिungm? Qui। सर्वत्यादि। सर्व Gung सर्व(OL की उपासन योग्यतै तिर्यक्कुमा हृदय मुङ्गीठ रूपंQuorm ली। सूक्ष्मेति। पररूपस्याति बृहत्वात्तदादाय हृद्देशे सन्निधाना
मा
(@&&b
ली अवतार
आऩालुम् भगवद्रूपं त्रिप्रकार
(सा।प्र।) वतार स्वरूप माह - परव्यूहादि रूप [i]ना लळा इति “परावस्था परेशस्य व्यूहाश्च विभवादयः । शक्त्यावेशावतारास्तु विष्णोस्तात्कालिकास्स्मृता” इतिपाद्मे व्यूह विभवयोः परविग्रहतुल्यावस्थत्वोक्तेः पञ्चरात्रेच “देवो वैकुण्ठनाथस्तु अनन्तासन संस्थितः। सेव्यश्श्रीभूमिनीळाभिः प्रादुर्भावैस्तथाखिलैः। बिम्बाकृत्यात्मनाबिम्बे समागत्यावतिष्ठत” इत्यादिभिः परविग्रहवद्व्यूह विभव विग्रहाणामप्यर्चा विग्रहप्रवेशोक्तेः परविग्रह समीपवर्तित्वोक्तेश्च तेषां नित्यत्वमेवेतिभावः - अन्तर्यामि स्वरूपमाह सर्वरु_w६॥मिति - ननुवेदान्तेषु। “तस्याश्शिखायामध्ये परमात्माव्यवस्थित’
॥।
(सा।वि।) अर्चावतार रूपमाह। परव्यूहादीति। आदिशब्दोविभव सङ्ग्रहकः। अन्तर्याम्यवतारमाह। सर्व(@Lwqीति। रूपविशेष, विग्रह विशेषं। ग, गृहीत्वा ननु,
॥।
[[२८४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलं- @g/ सर्वान्तर्यामिuroor दिव्यात्म स्वरूप jgu अनु सन्धिकws “अष्टाङ्ग योग सिद्धानां हृद्यागनिरतात्मनां । योगिनामधिकारस्स्यादेकस्मिन् हृदयेशये” इत्यादि क
(सा।दी।) स्वरूपान्तर्यामित्पहार्दान्तर्यामित्व pii। अशी हार्दान्तर्यामि रूपं। स्वरूप op वेदान्त) “य आत्मनितिष्ठ” न्नित्यादि) सर्वान्तर्यामिwww। हार्दान्तर्यामित्व QLDIC Guiसर्वान्तर्यामिunoor वित्यादिuri। Hlop, द्वारं। अष्टाङ्गेति। अष्टाङ्ग योगेन सिद्धानां - हृद्यागः, हार्दध्यानं। योगिनां, हार्द योग वतां। एकस्मिन् हृदयेशये अन्तर्यामिणि। @ri हृदयशब्दं आत्म स्वरूपं विवक्षितं - ॥।
(सा।स्वा।) नुपपत्ते रितिभावः तथाच, पररूप लीळा परिणाम
देशविप्रकर्षom सर्व
यिट्टु इत्तैत्तऩित्तदोर्
अßgiumorss ♚कीmunam T♚♚♚og
मिल्लैयॆऩ्ऱु
हृद्देशही सन्निहित
मागच्चॊल्लुगिऱदागैयाल्
५।लं। अवतार अन्तर्यामिQ६०६०१ के ८। G Com ? दिव्यात्म स्वरूप worm वेदान्तri१ziा अन्तर्यामिQlum Gr। अलंßअन्तर्यामि GunG & सम्बन्ध विशेषjmg
कङ्कं अन्तर्यामि सञ्ज्ञै ४६ १६०
अन्तर्यामि
शास्त्र
प्रमाण ला
कृठं
pum
GULL गली, आतङ्क सम्बन्ध विशेषं? Gauri। सर्वान्तर्यामित्यादि। अगाधDI तटाकादि वेऱुवऴिगिडैयादाप्पोले इङ्गु वेऱुवऴिगिडैया तॆऩ्गैक्काग वित्तैत्तुऱै Gluाकीmg]। अष्टाङ्गेति। अष्टाङ्गयोगेन सिद्धानां आत्मावलोकनं प्राप्तानां - हृद्यागः, मानसपूजा - योगिनां, ब्रह्मोपासकानां हृदयेशये, हृदयकुहर वर्तिनि अन्तर्यामि विग्रहे - एकस्मिन्, एकमूर्तितयावस्थिते। श्रीसात्त्वते एतच्ल्छोकाव्यवहित ग्रन्थे “व्यामिश्रयागमुक्तानां विप्राणांवेदवादिनां । समन्त्रेतु चतुर्व्यूहेत्वधिकारोन चान्यथे” त्यादि ना चातुर्व्यूहाद्युपासनाधिकारिणां वक्ष्यमाणत्वात्तदपेक्षया ॥।
(सा।प्र।) इति सर्वान्तर्यामितयावगतं भगवद्दिव्यात्म स्वरूपमेव “अथयदिदमस्मिन् ब्रह्मपुरेदहरं पुण्डरीकं वेश्मदहरोस्मिन्नन्तर आकाश” इत्यादिभिरुपास्य तयाबोध्यते। एवञ्च विग्रहान्तर्यामित्वोप देशोव्यर्थ इत्याशङ्कयआह - Qल। सर्वान्तर्यामि इति। opuri, शुभाश्रयीभूय। अन्तर्यामि विग्रहस्य शुभाश्रयत्वे प्रमाणमाह। अष्टाङ्गयोग सिद्धानामिति। हृदयेशय इतिविग्रहस्य हृदय गुहान्तर्वर्तित्वं विवक्षितं। ननु, सर्वदा स्वतस्सर्वज्ञस्य हेयप्रत्यनीकस्या कर्म वश्यस्याकाल
(सा।वि।) वेदान्तेषु सर्वान्तर्यामि तयावगतं दिव्यात्म स्वरूपमेव “यदिदमस्मिन् ब्रह्मपुरेदहरं पुण्डरीकं वेश्म। दहरोस्मिन्नन्तर आकाश” इत्यादिभि रुपास्यतया बोध्यते। किंविग्रहान्तर्यामि त्वोपदेशेनेत्यत्राह। २। सर्वान्तर्यामि uncorइति। अनुसन्धिमंळ, अनुसन्धातुम्। कं, प्रविशतां। gopus, द्वारत्वेन। चित्तालम्ब नार्थत्वान्नवैयर्थ्य मिति भावः ननु सर्वदा ॥।
।
तुऱैयाग,
(सा।सं।) शक्ति विशेषः। दिव्यात्म स्वरूपस्यैव सर्वान्तर्यामित्वेपिहार्द रूपस्य अन्तर्याम्यवतार त्वोक्तेर्नियामकमाह । सर्वान्तर्यामि विति। अवतार रहस्य gu/मिति-परत्वेसत्यप्याश्रयणा ॥।
ाऩदत्त्वत्रयाधिकारः
मूलं - win अन्तर्यामि रूपGirl Ganguly अवतरिक रूप
बाळं शुद्ध सत्वद्रव्यमय [i) min कर्मतत्फल CG
शुद्ध सृष्टि Guwi Qu♚ली॥॥।
(सा।दी।) कर्म तत्फलris Cons, कर्महेतुक सुखदुःखानुभव
यै
अत एवतत्फल
[[२८५]]
(सा।स्वा।) एकमूर्क्युपासनाधिकारिणो भिन्ना इति ज्ञापनार्थ मत्रैकस्मिन्नित्युक्तं। आदिशब्देन “मन्त्र स्समाधि विषयेनाना भूमिजयेषुच । निराकारोनिरङ्गश्च स्मर्तव्यो ब्रह्मलक्षणः । तत्प्राप्त्युपाये प्रथमे यागहोमादिकेतुवै । साकारं संस्मरेत्साङ्ग” मित्यादि का तत्प्रकरणस्थ वचन १८६ विवक्षिता। “निराकारो निरङ्गश्चस्मर्तव्यो ब्रह्म लक्षणः” दिव्यात्म स्वरूप विषय समाधि “तत्प्राप्त्युपाये साकारं संस्मरे” लं@sur लं प्रकरण कुण्डी
pus@Gm gorm ५। लङ्का शक व्यूह विभवादि रूप का दिव्यात्म स्वरूपाद भिन्न द्रव्य is Corn? भिन्न द्रव्य iis? आद्ये दिव्यात्म स्वरूपस्य परिणामापत्या निर्विकारत्व श्रुति विरोधिलं। द्वितिये श्रीलक्ष्मी तन्त्रादि मागा। शुद्धा दिव्यात्म
शास्त्र [i]
स्वरूप
ूलं शुद्ध सृष्टि
नानाविध विग्रहरूप LOIN की
युक्त/imoji,
पक्षी
शुद्ध
सृष्टि। व्यूहादिना शुद्ध सृष्टिका पीक यg जगत्सृष्ट्यादि व्यापार प्रयोजन व लम्बा, माळा २G Com? व्यापारादिना BFतालीकङ्कीङ्ग
शुद्धसृष्टि Q। देव मनुष्यादि रूपै अशुद्ध सृष्टिील Gurgo दिव्यात्म स्वरूपातिरिक्तLDIा उपादान द्रव्य pii, चतुर्मुखादि शरीर मुं सृष्ट्यादि व्यापारादि ५ L शुद्ध सृष्टिं
क्रं
QuगেगनÈQF।
विभवमित्यादिun&&&mळगा राशिका
न
अवतरि की वित्यादि। १५, व्यूहम् । GILDr। शुद्धसत्वेति। दिव्यात्म स्वरूपभिन्न द्रव्यत्वेपि
त्रिगुणद्रव्य मयत्वा भावाद्व्यापारादि सत्वेपि ॥।
(सा।प्र।) वश्यस्य नित्यपरिपूर्णस्येश्वरस्यरामाकृष्णादि रूपेणोत्पत्तिर्नतात्विकी। शरीर सम्बन्धस्यज्ञानसङ्कोचापादकत्वक्चर्म मांसादिमयत्वेन हेयत्व, कर्ममूलत्व, कालवश्यत्व, सुखदुःखानुभव साधनत्व, प्रसङ्गाद्विभवाद्य सिध्यातन्निरूपणमयुक्त मित्यत्र सप्रमाण मुत्तरमाह -अवतती ॐ की Cpत्यादिना। “बहूनिमेव्यतीतानि जन्मानितवचार्जुने”ति जीवेनसमं शरीरात्ययस्योक्तत्वात्सत्यत्वं सिद्धं। “धान्यहं वेदसर्वाणि नत्वं वेत्थपरन्तपे” तिज्ञान सङ्कोचकरत्वाभाव उक्तः “प्रकृतिं स्वामधिष्ठाये ‘ति विग्रहस्यशुद्ध सत्वमयत्वेनचर्म मांसादिहेय प्रत्यनीकत्वमुक्तं “सम्भवाम्यात्म
॥।
(सा।वि।) स्वत स्सर्वज्ञस्य हेयप्रत्यनीकस्याकर्मवश्यस्याकाल वश्यस्य रामकृष्णादि रूपेणोत्पत्तिर्न तात्विकी। तात्विक शरीर सम्बन्धस्य दुःखहेतोरसम्भवा दतोमिथ्याभूतेति वाच्य मित्यत अह। Qu अवतरिकņली। बहूनीति। “बहूनिमे व्यतीतानि जन्मानि तवचार्जुन। धान्यहं वेदसर्वाणि नत्वंवेत्थ परन्तप। अजोपिसन्न व्ययात्मा भूताना मीश्वरोपिसन्॥ प्रकृतिं स्वामधिष्ठाय सम्भवाम्यात्म मायया” अजत्वाव्ययत्व सर्वेश्वरत्वादि सर्वं पार मैश्वरम्प्रकार ॥।
[[२८६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलं अवतार ६६० ज्ञानादिसङ्कोचं,॥।
सत्य । काग, ईश्वर
(सा।दी।) ♚Gg६ स्पर्श। व्ववतार/१८]मित्यादि। “बहूनिमेव्यतीतानि”
श्लोकं तवचा जन्म [१] क ब] (कं मुकं तुल्यQLD
जालिकbur मिथ्या; सत्या
ऐन्द्र
“अजोपिसन्” ढाङ्ग की श्लोक की अजोव्यय
ऩाऩ
ईश्वरोपिQu।१०&IT) अवतार दशै अजह त्स्वस्वभावत्व guji॥। (सा।स्वा।) तस्य कर्मादि सम्बन्धाभावाच्च शुद्ध सृष्टित्वमुपपद्यत इति भावः। Qq Gung सृष्टि विशेष DIGG Com? निखिल हेय प्रत्यनीक ईश्वरा परिग्रहिऊं की @ng रूप samb ऐन्द्र जालिक वन्मिथ्या भूत ना? @ss सत्य& शरीर सम्बन्ध प्रयुक्तons क्षेत्रज्ञवदज्ञत्वाल्प शक्तित्वादि दोषं प्रसङ्गिकं ६०५ ईश्वर स्वभाव प्रच्युति वारादो? इवत्तिल् सिल वुङ्गळ् Hai Hकङ्गळागक्काणप्पडानिऱ्क इवैयॆल्लाम् शुद्ध सत्वमय [i) GCom? कर्म तत्फलris Gujpur लाळा उपपन्नuorr? शरीर GILDomb कर्ममूलत्व, कर्मपरिपाक कालनियतोत्पत्तिकत्व, तत्फल भोगार्थत्व व्याप्त opn? किञ्च, चित्तालम्बनं पररूप Dj की ऊंळ व्यूहाद्यवतार (१८६०ना शं निरूपितं निष्प्रयोजन Dop? @gium शुभाश्रय m। samsun निरूपिणीं शुभाशय mung नित्य सिद्धेतदाकारे इत्यादि५fjLiqui पररूप मवश्यं ज्ञातव्य LDIO DITQBT? व्ववतार/i१८६०Quor Dig निरूपितं किं अधिक प्रयोजन गCL? QQQ श्शङ्के कं प्रमाण बललं
उत्तर नीpi व्ववतार Gीत्यादि। जन्मनस्सत्यत्वाभावे “बहूनिमेव्यतीतानि” Gluconam श्लोक की बहुत्वातीतत्व वचनं स्वरस Dogi तवचा दृष्टान्त रूपेण भगवज्जन्म सत्यत्व समर्थन परं निष्प्रयोजन LIB प्रसङ्गिunggli सत्य"अजोपिसन्” ढाळाकील
Q जन्म १५१ ८५।६०७६१७ ऐन्द्रजालिक LGC) मिथ्याकं अनन्तर श्लोकलङ्की “अजोपिसन्”। अव्ययात्मापिसन्। ईश्वरोपिसन्” ६७६१६०८५७६) अस्मदादिवद्ज्ञानादि सङ्कोच miss अवतारदशै अजहत्स्व स्वभावत्व “प्रकृतिं ॥।
(सा।प्र।) मायये” तिमायावयुनञ्ज्ञानमित्येत दानुगुण्येन भगवदिच्छा मूलत्वोक्तेः कर्मवश्यत्वा भाव उक्तः। ‘यदायदाहि धर्मस्यग्लानिर्भवति भारत। अभ्युत्थानमधर्मस्यतदात्मानं सृजाम्यह” मितिकाल नियमाभाव उक्तः। “परित्राणाय साधूनां विनाशायच दुष्कृतां । धर्मसंस्थापनार्थाये”त्यनेन साधुपरित्राण फलत्वोक्तेस्सुख दुःखानुभवार्थत्वाभाव उक्तः। “जन्म कर्मचमे दिव्यमेवं योवेत्तितत्वतः । त्यक्त्वा देहं पुनन्जन्मनैति मामेति सोर्जुने” त्यनेन मोक्षहेतु
॥।
(सा।वि।) मजहदेवस्वां प्रकृतिं स्वस्वरूपं “आदित्यवर्णं तमसः परस्तात्। य एषोन्त रादित्येहिरण्मयः पुरुष” इत्यादिषु “प्रसिद्धरूप मधिष्ठाय स्वीकृत्य आत्ममायया स्वसङ्कल्पेन सम्भवामी’ति गीताभाष्ये व्याख्यातं। “यदायदाहि धर्मस्य ग्लानिर्भवतिभारत। अभ्युत्थानमधर्मस्यत दात्मानं सृजाम्यहं । परित्राणाय साधूनां विनाशायच दुष्कृतां। धर्मसंस्थापनार्थाय ॥।
शुद्धसत्व मय
तत्त्वत्रयाधिकारः
नाली
[[२८७]]
मूलं- २६ विग्रहं
ईश्वरेच्छा मात्र CD कारण, धर्म रक्षणं ६६००/६०० BC काल Gum, साधुपरित्राणादि प्रयोजन।
व्वर्थी अनुसन्धिminig एक जन्म की ६० स्वाधिकारानुगुण समीहितोपाय पूर्ति
जन्मान्तरं अनुभविwn॥
॥।
(सा।दी।) प्रकृतिं स्वाळा अंशी विग्रहा
“सम्भवाम्यात्म मायया” ढाळा
स्वेच्छामात्र निदानत्व
धर्मग्लानौ समुदय muji “परित्राणायेति” श्लोक मुंली कर्मचमेदिव्य” GILD की ॥
guji
शुद्ध सत्वमयत्व “यदायदाहि” ना श्लोकही ढङ्ग साधु संरक्षणार्थत्वjpui “जन्म
अवतार विग्रहस्य गुणत्रयमयभूत नाकील अंशी मायावयुनं
जन्मनः पुण्यपापादि मूलत्व ढाङ्गळील तृतीय श्लोकी जन्म कण्ठ Co६००१४६०० BCD काल, सुखदुःखानुभवं प्रयोजन Loonmiss साधु
(सा।स्वा।) स्वामवष्टभ्य” ढाङ्ग की थी। स्वाQLD सङ्घातात्मकत्व Dòms शुद्धसत्व मयत्व pii “आत्म मायया” ज्ञानगळी।qw मायाशब्द मिच्छारूप ज्ञान पर LDCs स्वेच्छामात्र कारणकत्व pib “यदायदाहि” अस्मदादिवत्कर्म विपाक काली धर्म रक्षणं
“परित्राणाय’” ढाङ्गळीmporio श्लोक मुंलीं जन्मलं परित्राणादिका प्रयोजन Gm, “जन्मकर्मच मेदिव्य” GLD की श्लोक अर्थं अनुसन्धिunii फलक। नीळा, शास्त्रलG सदाचार्थोप देशादि मुख♚ं HTC संशय विपर्यय Lom निश्चयितुं श्लोकं तत्वतः ढाढालील पदलंलीण तात्पर्यं। अनुसन्धि
ध्यानिmuq। इश्लोकत्तिल्
“योवेत्ति” ढाङ्ग की। शब्दजन्यज्ञानमात्र पर १०६। उत्तर श्लोक की “बहवो ज्ञानतपसा ढाढील तप ध्यान पर्यन्त QILD ५। जन्मान्तर व्यवधान रहित मोक्षोप युक्त अवतार रहस्यानु सन्धानं अताराQumb निरूपितं । ५ अधिक प्रयोजन GLoormभिप्रायं। अवतार रहस्यानु सन्धानश्लोक ली फलं की। ८। Guor? प्रारब्ध कर्मावसान एव मोक्ष GILD शारीरक की निर्णीत LOTUS (कञ्छ जन्मान्तर LD६orm is एकजन्मलंही मुक्त रावा@juji, भक्ति प्रपत्ति भ्यामेव मोक्ष सिद्धि नियमित Lorruiऊंs @ ज्ञानमात्र मोक्ष CGL, विरुद्ध omr कील शङ्का वारणार्थं स्वाधिकारेत्याद्युक्ति। अत्रभक्ति प्रपत्योर्द्वयोरपि सङ्ग्रहणार्थं स्वाधि कारानु गुणेत्यादि सामान्य निर्देशः। @rigउपाय पूर्ति, जन्मान्तरारम्भक पापांश प्रशमन समर्थ पुष्कलोपाय निष्पत्तिः।
लङ्ग उपाय पौष्कल्य हेतुत्वेन परम्परया मोक्षोप योगि Q विरोध@gmg/। जन्मान्तरेति। प्रारब्धकर्मावसान एवमोक्ष QILDing/ औत्सर्गिकLDIT (सा।प्र।) त्वोक्तेस्तत्व ज्ञानस्यैव मोक्ष साधनत्वादुक्तार्थस्य सर्वस्यतात्विकत्वमेवोक्त मितिभावः। “अवतारस्य सत्यत्वमजहत्स्वस्वभावता। शुद्ध सत्वमयत्वञ्च स्वेच्छामात्र निदानता। धर्मग्लानौसमुदय (सा।वि।) सम्भवामि युगे युगे। जन्म कर्मचमे दिव्यमेवं योवेत्ति तत्वतः । त्यक्त्वादेहं पुनर्जन्मनैति मामेति सोर्जुन” इति गीताचार्योक्ताः पञ्चश्लोकाः। अत्र “अवतारस्य सत्यत्व मजह त्स्व ॥।
॥।
याल्
॥।
[[२८८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंमुक्त, “बहूनिमेव्यतीतानि” । श्लोक भनी क्षणलंली महा विश्वासादि ८६० ना स्थिरीकती । उपकारक m।
गीताचार्या
। स्वतन्त्र प्रपत्ति निष्ठ६०१६ शरण्यगुण विशेष ज्ञानमुख ६ उपायानुष्ठान
(सा।दी।) श्लोक की अर्थं अनुसन्धिuming फल api sms। अवतार रहस्य ज्ञानमुत्तरोत्तरं आधेयातिशयLori चिरकाल साध्य LDIा भक्तिकण्ठ पूरकons। क्षणकाल साध्यuonor प्रपत्तिकं (८६Trijbj६or उपकारक
- m। g स्वतन्त्रैत्यादिun।
-
मुक्त
अवतार रहस्य मुक्तmori।
महाविश्वासादि स्थिरीकरण
प्रत्यक्ष सिद्धDoor प्राकृत द्रव्य
(सा।स्वा।) Go व्ववतार रहस्यचिन्तन विधानं श्राकं (अपवाद Din एक जन्मल मोक्ष गगकी / विरुद्ध चिन्तनङ्कर्मयोगादिवदुपासनादि का कङ्क आतङ्क LDLD शाळङ्गल की जन्मान्तरं TLCg मुक्त ८४।२५अवतार रहस्यचिन्तत उपासक उपाय पूर्तिगी उपकारक Logib स्वतन्त्र प्रपत्तिनिष्ठ उपकारक Lomog GTriJIEC६१? प्रारब्ध नाशकत्व सामर्थ्यं प्रपत्ति स्वतस्सिद्धं उपासनjgur अन्यसापेक्षorm Gluupi।त्यादि । शव्वनुसन्धान QILDq आदिशब्देन तीव्रमोक्षाभिलाषादि सङ्ग्रहः - स्थिरीक♚। उपायानुष्ठान क्षणलं की महाविश्वासादिना स्थिरrij&नांn gung। जन्मान्तर (pio सम्भावित मुखेन उपायपूर्तिकरDI Gloom ५। (सा।प्र।) स्साधु संरक्षणार्थता। इति जन्मरहस्यं योवेत्तिनास्यपुनर्भव” इत्यादिरत्रानु सन्धेयः एवमवतार रहस्यज्ञानस्योपासनोप कारकत्व मुक्त्वा प्रपन्नेप्युपयोगमाह - स्वतन्त्रप्रपत्ति निष्ठीति। गुणविशेषाः, सौशील्य वात्सल्य सत्यकामत्व सत्यसङ्कल्पत्व कारुण्यादयः - ननु परव्यूह विभवान्तर्यामि विग्रहाणां शुद्धसत्वमयत्वाद्धेय प्रत्यनीकत्वेन मुमुक्षूपास्यत्वं युक्तं - अर्चावतार विग्रहस्य प्रत्यक्ष सिद्धत्वेन शुद्ध सत्वमयत्वानुपपत्तेः कथं मुमुक्ष्पास्यत्वमित्यत्र “पञ्चोपनिषदात्मानं दिव्यमङ्गळ विग्रहं । स्वामिन् लक्ष्मीशभगवन् सन्निरुन्धस्वविग्रह” इत्याद्युक्त प्रकारेणाप्राकृत विग्रह विशिष्टवेषेण भगवदधिष्ठानात्तस्यैव हेय प्रत्यनीकत्व सम्भवात्। “विशत्यपास्तदोष” इत्यादि प्रमाणाच्च शुभाश्रयत्वं युज्यत इत्यभिप्रायेण तस्य (सा।वि।) स्वभावता। शुद्ध सत्वमयत्वञ्च स्वेच्छामात्र निदानता। धर्मग्लानौ समुदयस्साधु संरक्षणार्थता। इति जन्मरहस्ययो वेत्तिनास्य पुनर्भव” इत्युक्तार्थाः विवक्षिताः। नन्ववतार रहस्य ज्ञानं चिरकालसाध्य भक्तियोगस्याहरहरभ्यासाधेयातिशयतया तद्वैशद्य सम्पादकत्वे नोप कारकमपि क्षणकर्तव्यप्रपत्तेः कथमुपकरोतीत्यत्राह । इति। नन्वर्चावतार विग्रहस्य प्राकृतत्वेन प्रत्यक्ष सिद्धत्वाच्छुभाश्रयत्वा भावेन मुमुक्षूपास्यत्वं नसम्भवती त्याशङ्कायां “पञ्चोपनिषतात्मानन्दिव्यमङ्गळ विग्रहं । स्वामिन् लक्ष्मीशभगवन् सन्निरुन्ध स्वविग्रह" मित्युक्त प्रकारेणाप्राकृत विग्रह विशिष्ट वेषेण भगवदधिष्ठानात्तस्य शुभाश्रयत्वं युज्यत एवेत्यभिप्रायेण ॥
तत्त्वत्रयाधिकारः
मूलं- Quig Cu अर्चावतार, (२) मोक्ष
[[२८९]]
“सुरूपां
प्रतिमांविष्णोः प्रसन्नवदनेक्षणां । कृत्वात्मनः प्रीतिकरीं सुवर्णरजतादिभिः॥ तामर्चयेत्ताम्प्रणमेत्तां यजेत्तां विचिन्तयेत्। विशत्यपास्त दोषस्तुतामेव ब्रह्मरूपिणीं" । श्रीशौनक भगवान
ऎऩ्ऱु
॥।
(सा।दी।) @ig। Gu इत्यादि। विभवं जन्म रहस्य ज्ञान उपाय पूरक मोक्ष अर्चावतारapii स्वार्चन प्रणामादि sanggili उपाय पूरक Lorrijअयनेन मोक्षप्रदQ/LD/६०१६०५। ब्रह्मरूपिणीं, ब्रह्मात्मिकां मूर्ति। ब्रह्म अभेदोपचारं -
(सा।स्वा।) अर्चाविग्रह
विभवार्चावतार ॥।
परव्यूहादिवन्मोक्ष प्रदDI LILL
शाङ्गा। निष्प्रयोजन Lormi ? बिम्बाकृत्यात्म नेत्युक्त LDI or तदनु प्रविष्टरूपं शुद्ध सत्वमय@sur मोक्षप्रदons LOIL GOLD NC चक्षुर्गोचर Dris मानसैक वेद्य@uswo p परव्यूहादिson? Bigoori अधिक
बिम्ब (pi, तादृश अनायासेन
प्रयोजन DILIG@अवतार (CPLIT CG ? आकरूपं Qisबिम्बjCOL नीरक्षीर वदेकीभविनं । चक्षुर्गोचर Lonosungi, तत्संश्लेष विशेष प्रभावातिशय msung, अर्चन प्रणामध्यानादि सौकर्यातिशय मोक्षप्रदoruji (कंns अर्चावतारकं अधिक प्रयोजन Dगणी अली प्रमाण CpCLIT? Qui। Queत्यादि। Quigurung/ अवतार रहस्यानु सन्धान कुङ्की ला
ऊण्ड, आयासop। अवतार रहस्यानुसन्धानं जन्मान्तरानु भवायासomp मोक्षोपयोगि wn&pmium अर्चावतार (pi चक्षुर्गोचर Dong, परव्यूहादिकं “यथोपयोगं शक्यत्वात्कर्तुं पुष्पादि पूजनं । चक्षुषः प्रीतिजनना" दित्यादि श्री पाञ्चरात्र रक्षै श्रीsung qu अर्चन प्रणामादि आया समोक्ष कलङ्क GLDq। तामेव विशति, अर्चन प्रणामादि विषय भूतां तां आप्नोत्येव नतुताञ्जहाति। तत्क्रतु न्यायादिति भावः। कथमस्या लौकिकार्चायाः प्राप्यत्व मित्यत्राह। ब्रह्मरूपिणीमिति। ब्रह्म शब्दोत्र मूर्तं ब्रह्मेत्याद्युक्त पर विग्रहपरः। तद्रूपिणीं, तत्स्वरूपां। तदभिन्ना मितियावत्। तदुक्तं तात्पर्य चन्द्रिकायां चतुर्थाध्याये ‘अर्चावतार रूपेपि पररूपत्वानु सन्धानन्दर्शितं। यथास्मरन्ति तामेव ब्रह्म रूपिणीमिती’ ति। अत्रनीरक्षीरवदेकीभावा भिप्रायेण ब्रह्मरूपिणी मित्य भेदोप चारः। तथाच पर रूपेण संश्लेष विशेषा दर्चाया अपिप्राप्यत्वं युज्यत इति भावः। व्यूह विभवयोरपि पररूप परिणामत्वेन ॥।
(सा।प्र।) मुमुक्षूपास्यत्वे प्रमाणमाह। Qugu आर्चावतारमुमित्यादिना।, अनायासेन। आर्जवेनेतिवा। आर्चा विग्रहस्य सन्निहितत्वात्सुलभत्वाच्चाक्षुषत्वाच्च सुखेन ध्यानप्रपदनयो ॥।
(सा।वि।) तस्यमुमुक्षूपास्यत्वे प्रमाणमाह। Qg अर्चावतारमिति। @mism, अनायासेन। ५०, दद्यात्। तांयजेत्, आत्महविषातत्रैव शरणवरणं कुर्यात्। तांविचिन्तयेत्, उपासनमपि तत्रैव कार्य मित्यर्थः। ब्रह्मरूपिणीमिति, ब्रह्मणासह अभेदोपचारेण निर्देशः॥॥
[[२९०]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंशुद्धं अवतार रहस्य guji अर्चावतार वैलक्षण्य juji प्रचुर ones अनुसन्धिनं। इदऱ्कुप्पेरणियाग qqत्तैक्कण्डु पोन्दार्गळ् - इप्पडि यिरुक्किऱ svakऩ् तऩ्३७ नन्दनम्मूञ्छप्परीवाह
व्यापार का सकल जगत्सृष्टिस्थिति संहारमोक्ष प्रदत्वादिनां ।
॥।
G
(सा।दी।) वैलक्षण्य jong usb अनुसन्धि
। परत्वत्तै विरुम्बिऩार्गळ् ऎऩ्गिऱार्। आऴ्वार्गळुम् ३४सियाल्, पेरणियाग, POLLDI& अनुसन्धित्ताना। परिवाहः, कडवायत्तल् ॥ (सा।स्वा।) तदभिन्नत्वात्सर्व स्याप्यर्चाव तारस्य ब्रह्म रूपिणीमिति पररूपाभेदोक्तिर्युज्यत इति ध्येयं। Quig अवतार रहस्य (pub, अर्चावतार (pii, अनायासेन मोक्ष
मंqu श्रीशौनकादि महर्षिöउपदेशादिकलना BL♚ जन्मान्तरादि विळम्बक्ष मन पररूप jog अनुसन्धि
अनुमित्यादि। प्रचुर DM &
। आश्रयण दशैयैuji, भोग दशैowing। Gurums, मूल बलLDITB। परत्व नं० ५ ५ ६००७ १४ ति। पररूप विशिष्टः परः तस्यभावः परत्वं। पररूप Goog कण्डुबोन्दार्गळ्। कण्ड४१७मत्तऩै पोक्कि अवैत्तैप्पोले Vामाग सरि सत्तदिल्लै यॆऩ्ऱबडि। इत्तालिवत्तैप्पोले यत्तै इवर्गळ् (tion Quor। ईश्वर i५ चेतना चेतनापेक्षया स्वरूपभेद मुपपादित माऩालुम् RAAÄयागैयाले इदु पुरिवुत्तुच्चॊल्लवेण्डा विट्टालु मिवऩुक्कु असाधारण Dior व्यापार? “षाड्गुण्याद्वासुदेव” इत्यादि ना
LDT जगत्सृष्ट्यादिनां कृतगामी) परिपूर्णत्वेन प्रयोजन निरपेक्ष लाऊं की OT व्यापार_१६_mjDulq Tu gui।
मण्ठी वित्यादि। मण्डी सत्य ज्ञानीत्यादिना पूर्वोक्त गुण विग्रहादि सर्वप्रकार विशिष्ट अवतार दशास्वपि परिपूर्णत्वादि स्वभावं मुलकी (मं।अनुवाद प्रयोजन निरपेक्षत्वा द्व्यापारं की शङ्काबीज द्योतनार्थं। ईश्वर स्वरूपभेदं @msungi, स्थिति वक्तव्य ढङ्गी व्यापार भेदं Gian Quin सङ्गति द्योतनार्थञ्च चतुर्मुखादि व्यापाराद्व्या वृत्यर्थं सकलेत्युक्तिः। आदिशब्देनान्तः प्रवेश नियम नादिकं विवक्षितं। जगत्सृष्ट्यादिना ॥
॥।
(सा।प्र।) स्सम्भवादितिभावः अवतार रहस्यज्ञानस्यार्चावतारानु सन्धानस्यच सर्वसुलभत्वादकिञ्चने तयोरत्यन्तोपयोग इत्यभिप्रायेणाह - i त्यादिना। Gurjun, नासीरसु भटरक्षार्थं पृष्ठतोनु गच्छदधिकसेनात्वेन दाढ्य हेतुत्वेनेतिभावः। ५G Gurji, अमन्यन्त एवमीश्वरस्य स्थितिभेद उक्तः। अथप्रवृत्तिभेदं दर्शयति - कण्ठी ईश्वरनिति। लक्ष्मी विशिष्टस्यैव भगवतो ॥। (सा।वि।) Curooflurs, अग्रेसरभट संरक्षणार्थं पृष्ठतोनुगच्छ दधिकबलं Gurgof इत्युच्यते। परत्व jog, परत्वं। ८६०१६ Guj५mm, अमन्यन्त। अर्चावतारे सौलभ्यादिति भावः एवमीश्वरस्य स्थितिभेद उक्तः। अथ प्रवृत्तिभेदं दर्शयति। Q मङ्कील इति। ननु लक्ष्म्याः किञ्जीवतत्वे प्रवेशः उतेश्वरत्वे नाद्यः। (सा।सं।) नुकूल गुण प्रचुरत्वरूप रहस्यमित्यर्थः। वैलक्षण्य शब्दः परत्वाभि व्यञ्जकत्वदृष्टि चित्ताकर्षकत्वादिपरः। Gurooflurrs, निर्वाहकमूलबलतया। इत्थमीश्वर तत्वस्य ईश्वरांशे ॥।
॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२९१]]
(सा।स्वा।) स्वेतरव्यावृत्त व्यापार
सर्वावस्थै
सहधर्मचारिणि
Quiz? @rigईश्वर माना
ईश्वर कोटि
विरोधDin Quòागी ईश्वर द्वित्वं [implung? “विष्णोश्श्रीरनपायिनी।
सङ्ग Guor? धिकारी
मी
स्वोक्ति विरोधं
चेतनाचेतन मात्र व्यावृत्ति पर Goo उपलक्षण Lungi, स्वोक्ति
प्रधान नाना अप्रधानैक
मं निस्समाभ्यधिकत्व
muji” इत्यादि वचन
LG सर्वावस्थान्वी
या
कळागैयालदु कूडुमॆऩ्ऩिल् इव्ङ्ङ्गळो? इवत्तिल् पिराट्टिक्कु सर्वावस्थान्वयित्व ं लळा व्यक्तील? की @रशङ्के ८६०ना परिहरि m
QQ कळै निऩ्ऱुगॊण्डु स्वरूपस्थिति प्रवृत्ति भेद निरूपणानन्तरं तदवान्तर @rigiईश्वर तत्व किं स्वरूप स्थिति
ॐ चेतना चेतन तत्व तत्वrij$@bÈ५ स्वरूपस्थिति प्रवृत्ति भेदं प्रवृत्ति भेद निरूपणानन्तरं तदवान्तर तत्व ।
।
स्वरूपस्थिति प्रवृशं श्री कनीनान्ना भचेतनं
प्रमाण॥।
(सा।प्र।) जगत्कारणत्व, मोक्षप्रदत्व, सर्वेश्वरत्वादय इत्यभिप्रायेण लक्ष्म्यास्सर्वावस्थासान्निध्यंसप्रमाण ॥।
(सा।वि।) “ईश्वरीं सर्वभूतानां। अस्येशानाजगतो विष्णु पत्नी “त्यादि विरोधात्। “यथा सर्वगतोविष्णुस्तथैवेयं द्विजोत्तम । त्वयाच विष्णुना चाम्ब जगद्व्याप्तं चराचर” मित्यादिभि र्विभुत्व प्रतिपादनेन “एषोणुरात्मे ‘ति अणुपरिमाणत्वरूपजीवधर्मा भावाच्च। नच धर्म भूत ज्ञानद्वारा सर्वगतत्व प्रतिपादकं तदिति वाच्यं। “यथासर्वगतोविष्णु” रिति स्वरूपेण सर्वव्यापि विष्णु दृष्टान्त विरोधात्। “त्वयाच विष्णुना पाम्बे’ ति समुच्चय विरोधात्। जीवादतिशयोक्त्य भाव प्रसङ्गाच्च। इतरापेक्षया अतिशयो ह्यस्या अत्रप्रति पादनीयः नच “देव तिर्यङ्मनुष्येषु पुन्नामा भगवान् हरिः । स्त्रीनाम्नी लक्ष्मीर्मैत्रेय नानयो विद्यतेपर” मित्यभिमानि देवतात्वेन तद्व्याप्त्या तयोरितर वैलक्षण्योक्त्यैक तात्पर्यकत्व मितिवाच्यं। प्रमाणान्तर विरोधेहि स्वारसिकार्थ परित्यागेन क्लिष्टार्थ परिकल्पनं। नहि श्रियो जीवत्वाणुत्व वाचकं वचनशकल मस्ति। प्रत्युत विभुत्व प्रतिपादक वचनानीश्वरत्वप्रतिपादक वचनानि बहूनि दृश्यन्ते तानि विनाकारणं नान्यधा नेतव्यानि। नच “भोक्ता भोग्यं प्रेरितारञ्च मत्वे” त्यादि श्रुतिषु प्रेरितारमित्याद्येक वचननिर्देशादीश्वर कोट्यनन्तर्भावा ज्जीवकोट्यन्तर्भाव स्स्वीक्रियत इतिवाच्यं। “ज्योतिष्टोमेन स्वर्गकामोयजेते” त्यत्र पुंस्त्वेकत्व निर्देशेपि पत्न्याः कर्तृत्व फलभाक्त्ववत्कारणत्वोपास्य त्वाद्युपपत्तेः नद्वितीयः ईश्वरद्वित्व प्रसङ्गा दित्यत्र ईश्वरकोटित्वे भगवतः प्राधान्याल्लक्ष्मास्तच्छेषत्वा च्चेश्वरद्वित्वस्या बाधकत्वा त्पतिपत्नीभावस्य परस्परे च्छया नियतत्वा दनुमन्तृतयापि जगत्सृष्ट्यादि कारणत्वोपपत्तेश्च श्रीविशिष्टस्यैव निरतिशय बृहत्व लक्षण ब्रह्मशब्द मुख्यार्थत्वा दीश्वरत्वस्योभय साधारण्येनेश्वर कोटित्वाङ्गीकारे न बाधकं किञ्चिदित्यभिप्रेत्य सृष्टिस्थिति संहारादि सर्वावस्थासु लक्ष्मीवैशिष्ट्येनैब परमात्म स्वरूपमनु सन्धेयमित्याह॥।
[[२९२]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
“तत्वेनयः
jig। Gu सर्वावस्थै
मातापिता” नढाकी
ऎऩ्गिऱ
मूलंईश्वर, “नित्यैवैषा जगन्माता विष्णोश्श्रीरनपायिनी’ इत्यादि
सपत्नीक ६०० १४५ कं
श्लोकrif६० उपकार विशेष ॥
(सा।दी।) Q।५। सर्वावस्थै, सृष्ट्यादि ज्ञान प्रधान शरणवरणप्राप्त्य वस्थैीं। उपकार विशेषßल, प्रबन्धमुखेन तत्व [i]८६०ा निर्ण@०५। @ द्दिव्यदम्पति (१) कं छ सर्वव्यापारpti
॥।
(सा।स्वा।) सम्प्रदायोपपत्ति पूर्वक Lipi। व्वीश्वर Triv& व्वीश्वरतत्वjmguji, ईशितव्य तत्व isrujio, यथाप्रमाण@gu प्राप्त। सर्वावस्थैी Quorg/ परव्यूहादि पञ्चप्रकारावस्थै उपायत्वो पेयत्वा द्यवस्थै, सकल जगत्सृष्टृत्व रक्षकत्वाद्यवस्थैg Gurung। उदा हृतवचन की अनपायिनी ढाकाकी अयोग व्यवच्छचेतनंHIC सर्वावस्थै कं नियमेन अन्वयं की gm) लम्म्॥ सपत्नीकormi GT/पत्निकं व्ववस्थै ना (p। तत्पर तत्तदवस्थै Gmb ऎऩ्ऱदु पतिßsurri तत्तद्दशासु पत्न्यास्सन्निहितत्व मात्रपर। शब्दव्युत्पत्ति विरोधात् सर्वावस्थैीरा सपत्नीक Glooryã दम्पतिली सर्वावस्थान्वी बाळगली शब्दार्थ या। मूल मन्त्राधिकार मुंली ईश्वरा शेषिumibunal “अस्याम मच शेषंहि” ढाङ्ग
की वाक्य♚ली शेषिumbung/ सपत्नीक ४। शेषित्वान्वय परDIऊङ्गी। शु@ig अनु मन्तृत्व प्रेरकत्वा द्याकारेण पल्यास्सर्वावस्थान्वयं विवक्षित गली) अमान्य व्युत्पत्ति विरुद्धं। २००४ कण्ठ मेक रूपान्वय कुण्डी Coum शब्द स्वारस्यं। लं स्वारस्य किं बाधक Dळाली।कंCs कण्ठ सृष्ट्यादौQQuiii कर्तुत्वं Quiig अनुमन्तृत्वादि मात्र Dorming वैरूप्यं कल्पिßong अतिक्लिष्टublGp। @ming सपत्नी कQGGI पीकं सपत्नीक ऩाय्क्कॊण्डॆऩ्ऱिप्पडि अरिक् सॊऩ्ऩदु इवळुक्कु मिल्लादबोदवऩुक्कुम् अन्वय m Gurm व्यतिरेक मुखेन दृढी करणार्थं
सर्वावस्थान्वयित्वं सॊऩ्ऩत्ताले इवळुम् कयॆऩ्ऱुमिप्पडि aacमाऩ विवर्गळिरुवरिल् स्त्रीत्वपत्नीत्वा प्रधानत्वादिना १४ अवान्तर स्वरूप भेद, पुंस्त्व, पतित्व, प्रधानत्वादिक Garbgjig अवान्तर स्वरूप भेदQILD♚♚। उपकार विशेष Gurm “अनन्यपराव्यामिश्रव्यक्त तात्पर्य सङ्क्षिप्त सात्त्विकोपब्रह्मण प्रधानतम पुराण निर्माणेन” ढाळा, “पराशर प्रबन्धादपि वेदान्तरहस्य वैशद्यातिशय हेतुभूतैस्सद्यः परमात्मनि चित्त रञ्जक तमैः (सा।प्र।) माह - व्वीश्वरा इत्यादिना। नन्वेवं सति लक्ष्मीः किञ्जीवः उतेश्वरः नाद्यः। चेतनवैलक्षण्येनेश्वरीत्वेन बोधकस्य “ईश्वरीं सर्वभूताना” मित्यादेर्विरोधात् - नद्वितीयः - ईश्वरद्वित्व (सा।वि।) ूव्वीश्वरनिति। यद्यपि सर्वावस्थास्वपि वैशिष्ट्यं पूर्वं सप्रमाणमुपपादितं। तथापि तत्वत्रय निरूपणे ईश्वरकोटावन्तर्भाव ज्ञापनाय पुनःप्रतिपादनं। नन्वीश्वरकोटित्वे “प्रशकनबल (सा।सं।) उक्ता स्स्वरूपस्थिति प्रवृत्तयस्सर्वेपीश्वर्यं शेपि समाना इत्यतोदम्पती ईश्वरतत्वमिति सूचनायाह - व्वीश्वरइति। दम्पत्योस्सर्वव्यापार साम्यभ्रमं वारयति।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२९३]]
मूलंसादर Loss विशेषि
[[६६]]
पराशर पराङ्कुश प्रबन्धङ्गांय-
स्तोत्र
विशेषिकं। Gum, “तस्मै
(सा।स्वा।) सर्वोप जीव्यैरुप ब्रह्मणै र्मधुरकवि प्रभृति सम्प्रदाय परम्परया नाथमुनेरप्युपकर्तारं काल विप्रकर्षेपि परम पुरुष सङ्कल्पात्प्रादुर्भूय साक्षादपि सर्वोपनिषत्सारोप देष्टार भाष्य कुंलीङ्गा उपकारातिशय ♚Go GuruG। सादर नमो मुनिवराय” ढाङ्गलं “श्रीमत्तदङ्घ्रियुगळ” Duji मीठी।मुं।५।१४। पराशरेत्यादि “यथासर्व गतोविष्णु स्तथैवेयं द्विजोत्तम । अर्थो विष्णुरियंवाणी” त्यारभ्य “किमत्र बहुनोक्तेन सङ्क्षेपेणे दमुच्यते। देवतिर्यङ्मनुष्येषु पुन्नामाभगवान् हरिः । स्त्रीनाम्ती लक्ष्मीर्मैत्रेय नानयोर्विद्यतेपर” मित्यन्ते कृत्स्ने अष्टमाध्याये। नवमेच “नमामि सर्व लोकानां जननी मब्धि सम्भवा” मित्या दावध्याय शेषे। ऒण्डॊडियाळ् तिरुमगळुम् नीयुमे। उऩ् तामरै मङ्गैयुम् नीयुम्। निऩ् तिरुवरुळुम्बङ्गयत्ताळ् तिरुवरुळुम्। वेरिमाऱाद पूमेलिरुप्पाळ् विऩैदीर्क्कुमे। AB Boor @muji। CSC LOILDCT” इत्यादि । इत्यर्थः अत्र श्रीविष्णु चित्ताचार्य चरणाः। नित्येति। जगत्पितु र्विष्णोरन पायिन्येषा जगन्मातृत्वेन तद्वन्नित्या। यथेति। सर्वगतो विष्णुर्यथा यत्स्व भावः इयमपितथा तत्स्वभावेति विष्णोस्सर्व गतत्व सत्यज्ञानादि स्वरूप कल्याण गुणादीना मति देशः। तयोस्सर्वात्म कत्व मनपा यित्वं चोपपादयति। अर्थ इति। नानयोरिति, अनयोः, आभ्यां। परं, अन्यत्। सर्वस्योभयात्म कत्वेपि तत्र तत्राभि मुख्यातिशय विशेषादर्थ वाण्यादीनान्तदात्मकत्व मुक्तमिति। नम्रनीjg।नाug।Quoव्वर्थ संशयादि & COLuniiii “विष्णोश्श्रीरन पायिनी "
विस्तरेण विशेषिjigg msg GL।
सामान्येनाळा अर्थ
संशय विपर्ययादिना निश्चय
मुपपादित Logi स्थिति
माऩालुम्
व्यावृत्त। १८६१११६ण व्यापार
अवान्तर स्वरूप भेद
वक्तव्य विशेष
@कं
अन्योन्यं
?
पुंस्त्वपितृत्वादि प्रयुक्त Door दण्ड धरत्व, गमीन्ना मं दण्डधरत्वा
QJG स्त्रीत्व मातृत्वादि प्रयुक्त[i] BIT IT] पुरुष कारत्वादि द्यभावे सर्वकार्य हेतुत्वा भावा दीश्वरत्वं प्रसङ्गि
(सा।प्र।) प्रसङ्गादित्यत्रेश्वर कोटित्वेपि भगवच्छेषत्वान्न कोपि विरोध इति मत्वा उभयोस्सर्वेश्वरत्वेपि सर्वगुणवत्वेपि “देवतिर्यङ्मनुष्येषु पुन्नामाभगवान्हरिः । स्त्रीनाम्नी लक्ष्मीमैत्रेय नानयोर्विद्यतेपर” मित्यादिना “युवत्वादावित्या’” दिनाचगुण विभूति विभागस्य स्वेच्छाकृतत्वादुभयोर्नगुण विभूतिन्यूनता प्रसङ्ग इत्याह-
(सा।वि।) ज्योतिर्ज्ञानैश्वर्ये त्युक्तज्ञान बलैश्वर्यादि गुणानां विभूतीनाञ्चसाम्यात् “देव तिर्य मनुष्येष्विति “युवत्वादौतुल्ये” इतिच गुणविभूति व्यवस्थाकथनं कथमुप पद्यत इत्याशङ्कय गुणविभूति विभागस्य राजराजपत्नी प्रतिनियतारामादि विभाग न्यायेनेच्छाकृतत्वान्न विरोध इत्याह। ॥।
[[२९४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंकङ्क्री६० दण्डधरत्व(pib, पुरुषकारत्वादि, TG Lळं, कूऱाग!ऎत्त
॥।
(सा।दी।) साधारण Com
नीत्यादि
दण्ड
धरत्व pouorm शब्दार्थ Lon २un स्वातन्त्र्यादि ग्रहीतं - पुरुष कारादीत्यादि शब्द॰) म्रदिम पतिपारार्थ्य ग्रहणं। @murti यथासङ्ख्यLDING योज्यं - अतिदिश्या धर्माधार कुङ्कु कण्ठ उपदिश्यLDror प्रकृति धर्मQwomb अतिदेश) urmiउपदिश्य धर्माधारी॥ विशेषोपदेशßHअधिक धर्मवत्वं न्यायसिद्धं। “तद्धर्म धर्मिणी” । भगवद्धर्मं mig अतिदेशिकण्ठÚULLB/ शु दण्डधरत्वादिकं प्रसक्त amo विरोधशङ्क परिहरिॐ&pmi।
(सा।स्वा।) wrznr? Gी। कीत्यादि। Long Limitq_कंळं, सर्वावस्थान्वयित्वेन ईश्वरत्वं गळा वाक्य की मृगाङ्क (कं(मुळं स्वरूप♚ली अवान्तर भेदं lumii @नीव्यापार भेदमात्रं
। पुरुष कारत्वा दीत्यत्रादि शब्देन गद्य भाष्योक्त मुपाय स्वरूप निर्वर्त कत्वादिकं विवक्षितं। विति, लौकिक दम्पति कलीयाङ्कंळं भूषणादिनी प्राप्ति, तद्विनियोग शक्ति GLDI की Cg, यथोचित विनियोगानु गुणभूषणादि ना अन्योन्यं स्वेच्छँwn ५ ला भाग क f[ऎत्तुक्कॊण्डु यिरुक्कु माप्पोले इवर्गळुम् सगोचित्तिलुम्, तङ्गळुक्कु ारिसियुम् शक्ति Quo♚ली ऊं ऊं ऊं Cub, स्वेच्छेwn अनादिuns in विभजिक कं कॊण्डिरुक्किऱ H१७मत्तऩैबोक्कि पिराट्टिक्कु सिल कारित्तिल् सारिसियादल् वरिक्याद @rrmour worm शुक्र ईश्वरत्वा भाव प्रसङ्ग m। ईश्वरत्व
LONG? सर्वकार्य समर्थत्व मात्र LDä००g। तत्फलो पधान Dormi। अन्यथा पुरुष कारत्वादि व्यापाराभावादीश्वरस्याप्य नीश्वरत्व प्रसङ्गा दितिभावः। Q। पुरुष कारत्वादि व्यापार भेदम् विभजि
विभजिjpgmai ऐच्छिक wow♚ली । प्रयोजक LOTTा स्त्रीत्व मातृत्वा प्रधानत्वादि। स्वरूप भेद
Curung प्रसङ्गिungi? ung “यथा सर्वगतो विष्णुः। नित्यं तद्धर्मधर्मिणी” त्यादिभि रतिदिश्यमान धर्माधार या मञ्छ अनी स्वतस्सिद्धDI] वैषम्य GILDI॥। (सा।प्र।) धनधी_लंली॰ीति। “अस्येशाना जगतो विष्णु पत्नी” त्याद्यनुसारेण प्रशकनबलेत्यादिनाषाङ्गुण्यं, तदन्तर्गत सकल गुणानां विग्रहगुणानाञ्चोभयत्र साम्यमुक्त्वाअनन्तरं “युवत्वादौतुत्ये” पीत्यादिना स्वेच्छया गुणविभागोक्तेरितिभावः। “यथासर्वगतो विष्णुस्तथैवेयं द्विजोत्तमे” तिदृष्टान्तदाष्ट्रीन्तिक भावेन निर्देशात्परस्पर वैलक्षण्यंसि द्धमिति पूर्वाचार्यवचन मप्येता दृश ॥
कूऱाग
(सा।वि।) मुंली इति। दण्डधरत्वमुमित्येतत् अपरवश ता शत्रुशमनस्थिर त्वादीन् कृत्वा भगवति गुणान्पुंस्त्व सुलभानित्यादिना मुपलक्षणं। पुरुष कारत्वादि कळुमिति। आदिशब्देन म्रदिम पति पारार्थ्यकरुणा क्षमादीनीत्युक्तानां ग्रहणं। ।, विभागोयथास्यात्तथा। ननु तद्धर्मधर्मिणीति भगवद्धर्मत्वं लक्ष्म्या अतिदिश्यते। तथाच भगव दपेक्षया लक्ष्म्या अतिशय स्सिध्यतीत्यभि ॥।
(सा।सं।) नीति । स्वरूपादिभिः परस्परसमतयोक्ते ईश्वरतत्व इत्यर्थः।तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२९५]]
विशेषं
मूलंव्यापार risir। उपदिश्यमान धर्माधारी अतिदिश्यमान धर्माधार स्वतःप्राप्त Go६org/२_६१ugu विभाग वैषम्यमंली तात्पर्यम्।
“युवत्वादौ॥।
(सा।दी।) उपदिश्यमानेत्यादिuni। Quing दण्ड धरत्वपुरुष कारत्वादियोग ० तात्पर्य QILD ६६१६०५। तद्धर्म (सा।स्वा।) @mum? तथाचसति; २QQuigg/विरोधिunam? GlQuo JhalÈQzu१&pri। उपदिश्यमानेति। विशेषं, वैषम्यं। २oir, मध्यस्थतं। विभागति। नतु स्वरूपप्रयुक्त वैषम्यलङ्कीQrmuq। आठ स्वतः प्राप्तQ/LD/ स्वरूप प्रयुक्तत्वपर। किन्त्वतिदिश्यमान धर्माधारस्य उपदिश्यमान धर्माधारापेक्षया वैषम्य की अतिदिश्य मान धर्मा धारत्व Guru Coup HH तेडवेण्डुवदिल्लै यॆऩ्ऱिव्वळवे सॊल्लुगिऱदत्तऩै यॆऩ्ऱु करुत्तु। Q१कम्मुनाना वैषम्य QLDumb उभयेच्छाधीन विभाग प्रयुक्त QILD) सिद्ध_wi वाक्य लंलकण्ठी तात्पर्यं । पत्यपेक्षया मनान्ना वैषम्यं उभयेच्छाधीन विभाग प्रयुक्त Dog समान संवित्सं वेद्य
लक्ष्म्य पेक्षया यान्ना अवऩुक्कुळ्ळ पुंस्त्व प्रधानत्वादि वैषम्य (pubउभयेच्छाधीन ors प्रसङ्गिung? / इष्टप्रसङ्ग लगा इप्पडिक्कु HUEIq मुण्डागिलऩ्ऱो यिप्पडि सॊल्ललावदु। आगैयालिदु Af यिक्क
PqjCom? Giri। ५ युवत्वेत्यादि।
वैषम्यं उभयेच्छाधीन विभागलं की अर्थ QLDq। युवत्वादाविति। “युवत्वादौ तुल्येप्य परवशताशत्रु शमन स्थिरत्वादीन् कृत्वा भगवति गुणान् पुंस्त्व सुलभान् । त्वयिस्त्रीत्वैकान्तान् म्रदिमपति पारार्थ्य करुणा क्षमा दीन्वा भोक्तुं भवति युवयो रात्मनिभिदा” ढाङ्ग की श्रीगुण रत्नकोशी Qluormulq। अत्र स्थिरत्वादी नित्यत्रादि शब्देन अपराधिषु क्रोधादिकङ्गृह्यते। क्षमादीनित्यत्रादि ॥। (सा।प्र।) वैलक्षण्येनैव चरितार्थ मित्याह - उपदिश्यमानेति - लक्ष्म्याविभुत्वाद्यनुपप त्युद्घाटक । (सा।वि।) प्रायेण पूर्वैरुक्तं उपदिश्यमान धर्माधारी अतिदिश्यमान धर्माधारानं विशेषं स्वतः प्राप्तमिति। एवं चातिदिश्यमान धर्माधार स्योपदिश्यमान धर्मणः प्रकृतितया तदीय यावद्धर्म वत्वेसति प्रकृत्यपेक्षयाधिकोपदिश्य मान धर्मवत्वं न्यायसिद्ध मिति लक्ष्म्या अप्युपदिश्यमान धर्मपरम पुरुषया वद्धर्मव्रत्व प्राप्त्या दण्डधरत्वादिकमपि लक्ष्म्यास्स्यादित्याशङ्कय पूर्वेषां वाक्यस्य नतदीय यावद्धर्म वत्वे तात्पर्यं। नहिसौर्यस्याग्ने र्नयावद्धर्म वत्वमस्ति। अग्निदेवतादे रभावात्किन्त्व विरुद्ध धर्मवत्वं; तद्वदत्रापि सर्वव्याप्त्याद्यविरुद्ध धर्मवत्वेपि स्त्रीत्वादि प्राप्त म्रदिमपति पारार्थ्य करुणादीना मिच्छा कृत विभाग प्राप्त वैषम्ये तात्पर्य मित्याह। उपदिश्य मानेति। स्वतः प्राप्त वैलक्षण्याभावे प्रकृति विकृति भाव एवनस्यादिति भावः २_out, पूर्वैः। अ, उक्तस्यापि सारप्रकाशिकायान्तु “यथासर्वगतो विष्णुस्तथै (सा।सं।) उपदिश्यमानेति। २uii, मध्यस्थाः। तेचभाष्यकृतोर्वाचः नञ्जीयाख्यमुनेः प्राचीनाः - अयम्भावः
ऎम्बॆरुमाऩैच्चॊऩ्ऩ विडमॆङ्गुम् पिराट्टियै युम् सॊल्लित्तासि,े श्रीभाष्यकृत्सूक्त्या उपदिश्यमान धर्माधारत्वमीश्वरस्य अतिदिश्य मान धर्माधारत्वं श्रिय इति कृत्वा २_ouriइत्युक्तेरित्युक्तं। विशेषं ॥।
[[२९६]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंतुल्येपि” नढाकी श्लोक की निर्णीत। “@mpuru”
(सा।दी।) धर्मिणी ढाळा प्रायिकाभिप्राय Quorm परिहाराभिप्रायं। तात्पर्यम् निर्णीत ननु दण्डधरत्व पुरुषकारत्व विभाग Cown नाना। उपायत्व
॥।
अन्वयं।
वैषम्य
muri। oppo इत्यादि। @pow, शेषिwinoor
ईश्वर MIOL स्थिति। २rioufig, मन्दमति काळा ॥
ईश्वर
॥।
(सा।स्वा।) शब्देनवात्सल्यादिकं गृह्यते। वाशब्दश्चार्थकः, कृत्वाभोक्तुमित्यन्वयः। उत्तरश्लोके विभज्येति दर्शनादत्रापि कृत्वेति शब्दो विभागपरः। युवयोरित्ये तत्समभि व्याहारा द्विभागस्योभयेच्छाप्रयुक्तत्व सिद्धिः। आत्मनि, स्वरूपे। भिदाभवति - स्त्री विग्रह विशिष्टत्व रूपः पुंविग्रह विशिष्टत्व रूपश्च भेदोनादि तयावर्तत इत्यर्थः। ईश्वर तत्वमङ्गीकरि सिद्धान्ति अप्पडिये नम्मुदलिगळुम् पिराट्टियैमाग Aकबित्तु ऎम्मॆरुमाऩॊरु
ईश्वर mpm निष्कर्षि
शुकं विरुद्ध & शुद्धीतम्भान्नी पीना ईशितव्य तत्व LDB Guw ईश्वर तत्व LD IT & अङ्कीकत Curr GuDupi। op इत्यादि। २op, ईश्वरतत्वं। @mpo ujario,, ईश्वर तत्वस्थिति आल। आणि, अशक्यं, अवहितmi, चिरकालंसत्सम्प्रदायjgCL बहुशास्त्र श्रवणमनन नागी
शक्य
(सा।प्र।) युक्तयस्तु प्रमाण विरोधादनादेया इत्यभिप्रायेणाह - mp २०ीति। ईश्वर स्वरूपस्थिति दुर्विज्ञेयेत्यर्थः
"
(सा।वि।) वेयन्द्विजोत्तमे” तिदृष्टान्त दाष्टन्तिक भावेननिर्देशात्परस्पर वैलक्षण्यं सिद्धमिति पूर्वाचार्यवचन मप्येतादृश वैलक्षण्येनैवचरितार्थ मित्याह उपदिश्यमानेतीति” व्याख्यातं। ननु “ब्रह्मविदाप्नोति पर” मिति ब्रह्मज्ञानस्य मोक्ष हेतुत्वोक्तेः अनन्तरमेव “सत्यं ज्ञान मनन्तं ब्रह्मो” तिब्रह्मलक्षणोक्ते स्सद्बह्मत्वादि शब्दानां “एकोह वैनारायण आसी” दिति विशेषे पर्यवसानोत्तेस्तस्य ब्रह्म शब्दार्थत्वात्तच्छेषभूत लक्ष्म्या स्सातिशय बृहत्वेन निरतिशय बृहत्वाभावात् ब्रह्मशब्दार्थत्वा भावात् “तस्माद्वा एतस्मा दात्मन आकाश स्सम्भूत’ इत्यादिषु प्रकृतं ब्रह्मैव परामृश्य कारणत्वोक्ते स्तस्येकस्यैवानन्द मये परि समापनात् “असद्वा इदमग्र आसीत्। ततोवै सदजायत। तदात्मानंस्वय मगुरुते” त्यादिषु तस्यैवो पादानत्वाद्युक्तेर्न श्रियोमोक्ष प्रदत्व कारणत्वादि। अतोनविभुत्व मपि; युक्ति बाधा दत ईश्वरत्व साधक प्रमाणा न्यन्यधा नेतव्यानीत्याशङ्कयाह। @mpBouqionीति। @mp, ईश्वरस्य।, स्थितिः।२, दुर्ज्ञेया।
।
(सा।सं।) स्वतः प्राप्तमिति। अस्यवाक्यस्यतयोः परस्परमत्यन्त वैलक्ष्यण्य मेवस्वरूपादिनापि प्राप्त मित्यर्थ इति पराभिमानः तथासति “यथामयाजगद्व्याप्तं स्वरूपेण स्वभावतः । तया व्याप्तमिदं विश्वं नियन्त्रीचतथेश्वरी” त्यादि बहु प्रमाण विरोधात्। विशेषशब्दस्य विभक्तव्यापारा दिविशेष एवतात्पर्यमिति। इत्थं तात्पर्य निर्णायकं किमित्यत्राह। २ युवत्वादाविति भट्टा रकैरुक्त मित्यर्थः। Dom २_Qg, ईश्वर तत्वस्थिति ज्ञानन्दुर्ल भमित्यर्थः।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[२९७]]
[[२०]]
४७ - आऴ्वाररुळिच्चॆय्द निलत्तिले एदेऩु मॊरु सवरिऩ्समागादु। “: अदि॥।
(सा।) ३४ळिगळुक्कु ऒबुमॆऩ्गै। एा fAcfपु, पुबुबु। आगैयालऩ्ऱो पूरिगळ् मुदलाऩनाम् ३ करैप्पोलऩ्ऱिक्के HHIVय्रुगिऱ तॆऩ्गिऱार्। तरि रियाल्। लिगाः। ऎः, ऎदिबुरि तॆऩ्गै। तf
तवार्॥।
(सा।) आऴ्वारिल्। मयर्वऱमदि नलमरुळप् पॆऱ्ऱवराय्नम्माराऩ आऴ्वार् तामे
वागङ्गळिले पुरिAर्> पण्णुवार्क्कल्लदु तिqkaऩ् Aकरिक्क मुडियादॆऩ्ऱरुळिच्चॆय् यानिऱ्क अरिऩबुत्तिल् H४f=राऩ इतर fकान्दिगळ् सॊऩ्ऩत्तैयॊरु सरियागच्चॊल्लुगैयुम्, नाम् ताऩे करिक्किऱो मॆऩ्गैयुम्अमॆऩ्गरुत्तु। एदेऩु मॊरु ऎऩ्ऱदु ऩ्गळ् सॊऩ्ऩार् कळॆऩ्ऱादल् नाम् कणिक्किऱोमॆऩ्ऱादल् नम्मुदलिगळ् कत्तार् कळॆऩ्ऱादलिप्पडि faoकङ्गळुम् अरिगङ्गळुमाय् अगङ्गळु माऩवॆऩ्ऱबडि। अम्मुदलिगळुम् सऩ्योडु सळियोडु वासियऱवॊरु रिबुरसबऩ मॆऩ्ऱिप्पुडैगळिले यरुळिच्चॆय् यक्काणानिऱ्कइदुक्कु पुमागच् चॊऩ्ऩार्गळॆऩ्गै अरिक्कुमिऱे। एऩAffa। आयिरम् सॊल्लियिरुन्दालुम् विडोमॆऩ्ऱु ४ X<ङ्गळैत् Aलाप्पडुगिऱ इदु ओर्जिरिरिरिक्क्कुऱुप्भाग माट्टादु। केट्पा रॆल्लार्क्कुम् G५ ४७मायॊऴियु मॆऩ्ऱु करुत्तु। आगादु यॆऩ्ऱदु ओर् अवुfरिक्क्कु उऱुप्भागा तवळ वऩ्ऱिक्के “ओरु पुरिवुप्पुसिः"याग
रिङ्गत्तिल् ऎ रि मुमामॆऩ्ऱबडि। पिराट्टि fa मॆऩ्गैयिल् पुरिगळ् ऎऴुक्कळुण्डा यिरुक्क इदु त≥ा Aसमॆऩ्ऱ मऩ्ऱो? प्रत्युतोपपत्ति विरोधं vyayuf fakta ऎरुवाग परिसुक्कैयाल् इवळै ३ मॆऩ्गैये एा A
sq मऩ्ऩो? इवळुक्कुAHA वुगळ्गॊळ्ळुम्बोदु
अरिवु
[[६६]]
सर्व
- वुगळ् सदिया?कणङ्गळुम् कॊळ्ळवेण्डुगैयाले कऱिरिगळुम् d vagवु क मुम्, सगळुम् ऎरियादो? इवळुक्कु ऎत्तिल् आर्सरिगळुम्, पुळिग पूणवुगळुम्, सरङ्गळुम्, ऎऴुवाग विरुक्कैयाल् ऎरिदसङ्गळाऩ इन्द सङ्गङ्गळ् कङ्गळाग माट्टावॆऩ्ऱिल् Naऩङ्गळाऩ इन्दागङ्गळोडु चित्तालन्द आरि रिवुगळ् ताऩ् अऩा रिबुङ्गळऩ्ऱिक्के अवु पुङ्गळाग लागादो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। तवरिसिऩारि?। (स।f।) oru पुः। ऎऩ्ऱाऴ्वाररुळिच्चॆय् तनिलत्तिले एदेऩु मॊरु ५कऴ्वार् सरिक् aoz। gr A मागादु, एबरिरि
-
सबाबदिगाप्पु नयुक्तिभिश्चालनीयं। तथात्वे न्यदन्यथासाधयितुंशक्य मेवेति स्वाशयं विवृणोति। कृशानित्यादिना। (सा।) एदेऩु मॊरु Ajan,
Ad
॥।
[[२९८]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
ऎ
तर्क पाण्डित्यं
मूलं कृशांस्तत्र कुर्वते” की साधिकङ्कणीकण्ठ gum प्रमाण शरणळी -
(सा।स्वा।) की
प्रामाणिक wing अप्रामाणिक Long ग पिडित्तदॆल्लामॆऩ्ऱबडि।
Dog। महर्षिभिर्विद्यास्थानत्वेन पठित शास्त्र सिद्धस्य तर्कस्य कथमप्रामाणिकार्थं प्रत्यपि साधकत्व सम्भव इति शङ्कावारणार्थं कृशानित्यादि वचनोपादानं। तर्कं पाण्डित्य (ping । प्रामाणिक ßल। कं५iGunG अप्रामाणिक । साधक महर्षि वचन सिद्धQ/LD/५।लं। तत इति। जल्पवितण्डाभ्या मित्यर्थः तयोरेत द्वचनात्पूर्व श्लोकोक्तत्वादिति द्रष्टव्यं।
त्यादि। जीवातिरिक्तेश्वर सद्भावादि प्रमाण बाळं, देहाति रिक्तात्म सद्भावादि प्रमाणri१८६०६ruji, अन्यथा करि जीवेशैक्यादि ऊना साधिbig winor तर्क पाण्डित्य मिल्लामैयाले अऩ्ऱे सावुबूरिर्गळ् मुदलाऩनम् सरिवुरॆल्लारुम् अन्द प्रमाण ॥ ५६० बा तत्व निर्णयसाधक अवलम्बितु की। अप्पाण्डित्य मिरुक्कच्चॆय्देयुम् अदुनिऩैत्त तॆल्लात्तैयुम् सरिप्पदॊऩ्ऱागैयाले @अर्थ साधिकं तद्विपरीत साधिका अवुरि मागैयाले यऩ्ऱो अवत्तै अळित्तु नामिप्पडिप्पोरुगिऱदु। इप्पडि कण्ड ४ ईश्वर त्वादिका प्रमाण ८६०ना तर्कपाण्डित्य jog
अन्यधाकरिßsi) जीवातिरिक्तेश्वर सद्भावादि प्रमाण (१८६०ना अन्यधा ॥।
[[९]]
(सा।प्र।) hmió प्रमाण शरण, वयम्प्रमाणोपायतया प्रवर्तामह इत्येतत्। श्रीसूक्ते “ईश्वरीं सर्वभूतानां मातरं पद्ममालिनीं। श्रीयंलोके देव जुष्टा मुदारां - श्रियंवसाना अमृतत्वमायन् इत्यादिभिरीश्वरीत्वस्यानु मतिदानेन जगत्कारणत्वस्य मोक्षप्रदत्वस्य सर्वापेक्षित प्रदत्वस्यचश्रवणात् श्रद्धासूक्तेच “तपसादेवा देवता मग्र आय” न्नित्यारभ्य “स्वयम्भु ब्रह्मपरमन्तपोयदि”ति ब्रह्मप्रकृत्य “श्रद्धया देवोदेवत्वमश्रुते। श्रद्धा प्रतिष्ठालोकस्य देवी - कामवत्सामृतन्दुहाना। विश्वस्यभर्त्री जगतः प्रतिष्ठा। सानोलोक ममृतन्ददातु - ईशानादेवीभुवनस्याधिपत्नी”त्यादिभिर्मोक्ष प्रदत्व जगत्प्रतिष्ठात्व तद्धार कत्वतदाधिपत्यादीनां प्रतिपादनेन श्रीसूक्त प्रत्यभिज्ञानात् “तथालक्ष्म्यास्स्वरूपञ्च वक्ष्येशृणु समाहितः। गुणतश्चस्वरूपेणा व्याप्तिस्साधारणीमता । यथामयाजगद्व्याप्तं स्वरूपेणस्वभावतः । तयाव्याप्तमिदं सर्वं नियन्त्रीचतथेश्वरी । यथामयापिसाव्याप्ता तयाव्याप्तोहमीश्वरः । ममलक्ष्म्याश्चसेनेश वैलक्षण्यमिदंशृणु। मच्छेष भूतासर्वेषामीश्वरीवल्लभामम। अस्याश्चजग तश्चाहमीश्वरो वेदविच्छ्रुतः । तथाभूमिश्चनीळाच शेषभूतेमतेमम। यथात्मनान्तु सर्वेषां ज्ञानतोव्याप्तिरिष्यते। स्वरूपतस्तुनतयो र्गुणतोव्याप्तिरिष्यत” इत्यादिभिर्विष्वक्सेन संहितायां लक्ष्म्यास्स्वरूपेण धर्मभूतज्ञानेनच सर्वव्यापकत्व, सर्वनियन्तृत्वेश्वर व्यापकत्व, सर्वेश्वरीत्व भगवद्वल्लभात्वा दीनामवगमाच्च, लक्ष्मी विभुत्वादि बाधकयुक्तीनां कालात्यया पदेश इतिभावः - एवंलक्ष्म्या ॥।
(सा।वि।) Hannigam, सिसाधयिषितं सर्वं। साधिकं ८६०१ (कङ्कCguji, साधयितुंशक्यतया स्थितमपि। तथापि। mii, अस्माकं। प्रमाण शरण, प्रमाण शरणतया। Cg, ॥
[[०]]
तत्त्वत्रयाधिकारः
४i- आगैयाले इदैयुम्, ऎङ्गळैयुम्, इव्विडत्तिल् Hऩ्ऩागवुम् वेण्डा।
[[२९९]]
न्दॆळिय XTHH।
(सा।अ।) अदवर् त ऎऩ्गै। आगैयाल् ४ मागैयाल्। इऩ्ऩम् पुfटङ्गळैयुम् पुक्कवेण्डावो वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। इव्विडत्तिलॆऩ्ऱु -
नडक्किऱ
(सा।६।) करिक्किऱ करैप्पोलऩ्ऱिक्के सग राय्बोगिऱनम् ऎऩर् पुरित्तोडु faciaमुम् ४मुसुक्कुम् ऎऩ्ऱु करुत्तु। इप्पडि इवळै $९७३ मॆऩ्ऩालिवळुक्कुळ्ळ ४वुङ्गळिल्ला तॊऴिय सत्तिय अवै यङ्गळऩ्ऱो? इऩि इवळै रिवु वुमॆऩ्ऩाल्रिङ्गळ् सॊल्लक्कूडा तॊऴियादो? अवै किग सिङ्गळऩ्ऱो? इप्पडि यिरुक्क इरुवगैप्पट्ट इच्चिङ्गळॆल्ला मिवळुक्कुण्डॆऩ्ऱु कॊळ्ळुम् पुअत्तिल्
Hsci fतियादो वॆऩ्गिऱ तियै पुगलयाग निऩ्ऱु कॊण्डु ४४ तिरिमाऩ णत्तैयुम् पुळिक्किऱार्। आगैयालिदि। आगैया लॆऩ्ऱदु Gay Aपुत्तिल् मऩ्ऱिक्के पबुबबु साÜक कैयालॆऩ्ऱबडि। तॆळिगै, ३ादिय त्तैयुम्ङ्गळैयुमाग
ङ्गळागक्कै। इरिगारत्तिल् पुत्तबडिये सरिरित्तु त्तॆळिन्दाल् यॊऩ्ऱु मुण्डागादॆऩ्ऱु करुत्तु। पुणत्तिल् qaf कळ् किडक्किऩ्ऱऩ वॆऩ्ऱु कीऴे सॊल्लि यिरुक्कैयालुम्, पिराट्टिक्कु णग कळॊऴिय ऎऩुक्कुप्पोले कळिल्लै यॆऩ्ऱु HaaiET वॆऩ्गिऱ कत्तैक्कॊण्डु३रिच्चयालु मिवळ् पक्कल् मिल्लैयॆऩ्ऱुम्, FUS Ü
सईणि मुण्डॆऩ्ऱुबु पु क्कै याले तासऩारिऩ् साणि माऩq मुण्डॆऩ्ऱुम् इऩरिगत्तिले तॆळियलामिऱे। इव्विडत्तिल् ऎरिवु मॆल्लाम् सिल परक्कच्चॊऩ्ऩोम्। इरिङ्गळैयॆल्लाम् HAङ्गळैक्कॊण्डु तॆळिय HTHमॆऩ्ऱदु कूडुमो? पु पुदर् ङ्गळै इऩिय कात्तिले या मैयालुम् अवत्तिल् अ रि कळिल्लामैया लुम् अङ्गु मुम् रि्क्कमाट्टायालुम् ७ निऩैत्तदॆल्लात्तैयुम् सरिसिक्कवत्ताय् कॊण्डु मागैयालुम्, अन्द a ऎङ्गळिलॊऩ्ऱै Ak पण्णप्पोगादिऱे - पदर् पुत्त रियाले अरिगॆरिबुक्कुम् तिमुगवुक्कु कााङ्गळिल् वरऎङ्गळॆल्लामऱियवेण्डि यिरुक्कअवत्तैयिङ्गु पुयामल् ताऩॊऴिवाऩेऩ् ऎऩ्ऩ मरुळिच्चॆय्गिऱार्। इव्विडत्तिलिरि
ताले। इव्विडत्तिलॆऩ्ऱदु तॆळियवेण्डिऩ विडत्तिलॆऩ्ऱबडि - HcfA - (सा।प्र।) विभुत्वादौप्रमाणं तद्बाधकयुक्तीनामाभासत्वञ्च सूचयित्वानारायणवल्लभात्वेनेश्वरीत्वेन si,
A १५ - इव्विडत्तिल् (सा।वि।) प्रवृत्तिः। अतोनच्छलवादः। प्रमाणान्युत्तरत्र प्रपञ्चयिष्यन्ते। लोकदम्पति न्यायेन कारणत्वादि करिवुः सरीऩ् कfa: ५। इव्विडत्तिल् रि अवुऩर्बु नर्वु॥।
।
[[३००]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंअत्यन्तानुपयुक्त स्वल्पोपयुक्त अन्य अभिसन्धि m।jub COLIT अपरिच्छेद्य
अबुसमाऩगडलिऱ्पडगोडुवार् वऴिमुदलाग वेण्डुवऩ gfluqonium की (कण्ड) कंलक अवश्यापेक्षितम्। ॥।
(सा।दी।) अनुपयुक्त ri।१८५६०६०। उपयुक्त (Ling Donour यङ्गÈQgumni - अत्यन्तेत्यादिuri। अभिसन्धि, fluouQuorm अभि निवेशम्। शुकीभाळणं निरूपिऊं CG ढाणी (@pi। अपरिच्छेद्यLDITOT वित्यादि। LGBTQGumi @Lib
Guri। Q
ल्
तत्वत्रय Quor तत्तत्ज्ञाना नुष्ठान
अनुसन्धिgonium
(@L
॥।
एकतत्वं तत्वद्वय मित्यादिig Cu अनुसन्धान(pb, (सा।स्वा।) देहात्म विवेकाद्युपयुक्त जडत्वादि ज्ञान Gum उपयुक्त Loonmiss मूल प्रकृत्यादि$(६५६०LLI सावयवत्व निरवयवत्वादि निर्धारण मत्यन्तानुपयुक्त LOING ूत्तव्यवg] नाना विशेष [i) सर्वjmgujib Du Cormula - अत्यन्तेति। अत्यन्तानुपयु।
५१५१८६६१, मूल प्रकृत्यादीनां सावयवत्व निरवयत्वादिका। न्यायसिद्धाञ्जनादा की औदासीन्यं ज्ञापित। अभिसन्धीति
अकंलउद्देशिलङ्क। प्रयास Computq। भुवनकोशादि विशेषrior अर्चिरादि गतिज्ञानादिषु यत्किञ्चि दुपयुक्त[ing अवश्यापेक्षित नां य♚उद्देशिनं। प्रयास LULGITOLDT @iig निरूपिलं । - स्वल्पोपयोगि५० अऱियवेण्डामॆऩ्ऱदु कूडुमो? अवऱ्ऱै यऱियादबोदु ३९४वुगळ् वरुगैयाले कार्यसिद्धि umlung? अन्यधा oppom/ विवेकिकं ६०suji अपेक्षित ? स्वल्पोपयोगिनामनन्तत्वेन तद्ज्ञानं दुश्शक LDIO Bungjib तद भावेप्यत्यन्तोपयुक्तानां ज्ञानादेवापेक्षित प्रधान कार्यसिद्धिur_gni GTQ४ विवेकि८०८अवश्या पेक्षित लोकलंल ं) ५६ळंा__F/CLI? Gupi। अपरिच्छेद्यमित्यादि। LLCBGouri, ५६० Lioni। अपेक्षित सिद्धि की तत्वत्रय विषय की विस्तृत ११८५६ आत्मसिद्धि तत्वरत्नाकरादि प्रबन्ध परिशीलनादि
।
(सा।प्र।) सर्वज्ञ०१८।इति - क्षमावत्व नारायणवल्लभात्वादिकं वाकिमर्थं ज्ञातव्यमित्यत्रतेषा मवश्य ज्ञातव्यत्वं सदृष्टान्तमुपपादयति - अपरिच्छेद्यमानेति। दुरवगाहानेक विषयशास्त्रेषु यस्याज्ञाने आत्मनस्संसारगर्तपतनंस्यात् - यस्यज्ञानेचोपायानुष्ठानद्वारास्वोज्जीवनं तादृशात्यन्तोपयुक्तानामेव प्रमाणतर्काभ्यां निर्णयः कर्तव्यः। नतु सर्वस्येतिभावः LLCBGumi, नाविकाः। नन्वेवन्तर्हि “उपदेशाद्धरिम्बुध्वाविरमे “दित्यादि प्रकारेण रहस्यत्रयस्य सङ्ग्रहेणार्थ ॥।
(सा।वि।) एव सम्यक् ज्ञातव्यो नात्यन्ता नुपयुक्तेनाल्पोप युक्तेच दुर्ज्ञेये अभि निवेशकरणमिति सदृष्टान्तमाह। अत्यन्तेति। L, समुद्रे। LLGuri, नाविकाः। गाऊ, मार्गप्रभृति। GouörQQJor, अपेक्षितांश। guji Guru, यथाजानन्तितथा। QG, इयं रीतिः। अवश्य ज्ञातव्य तत्वत्रय मर्यादा। विवेकी, तत्वबुभुत्सो रेव। अवश्यापेक्षितं, ज्ञातव्यतया अवश्यापेक्षता। अतोनुपयुक्तांश विचारार्थ मभिनिवेशो नकार्यः तदभावे अनुष्ठेयांश वैकल्यादिति भाषः।
॥।
(सा।सं।) अभिसन्धीति। अत्यन्तानुपयुक्तत्वाभि सन्धिरित्यर्थः - Qoy विवेकिक इति। दम्पतीश्वरतत्वं। तच्चविशिष्ट ॥।
मूलं- २१ प्रतिष्ठित
तत्त्वत्रयाधिकारः
यी
तीन
&।
[[३०१]]
(सा।दी।) प्रतिष्ठापन रूपप्रयोजन विशेषार्थ Loi
sun) विभाग is (अन्योन्य विरोधDow॥। । प्रख्यातानेकवादि विप्रतिपत्ति
(सा।स्वा।) प्रतिष्ठित मित्यादि। प्रतिष्ठित B६Q]or_mळं ८०८८/iii। तत्व विवेकं सुनिश्चल Long & Trp_q। ६धीत ६४, विस्तृत प्रबन्धrilsir। अñल प्रबन्ध [i]sf] परपक्ष निरसनं विस्तृत कङ्कीmp। / प्रतिष्ठित on कण्ठ विस्तृत प्रबन्ध
GLon? प्रबन्धन एक तत्व OLD ज्ञातव्य Quorm, अर्थCD ज्ञातव्य Gunjio, by ज्ञातव्य
परशीलनीय ।
प्रकृ
पुदित्तिरुक्कैयाले यवैगळ् इन्द णत्तुक्कु विरुत्तङ्गळऩ्ऱो? इन्द तत्वत्रयjogujळं, तदनु बन्धिकाळा अर्थ rigory मुख भेदेन तथातथा विभजिनिरू मात्र ojgarLऊं की विपरीत LINK विशेषòmsCz Qjg तत्वत्रयjpu Qui
अर्थं
विरोधी अर्थ
मुखभेदेन विभजिनकी
माग
(सा।प्र।) ज्ञाने नाप्युपायानुष्ठान सम्भवात्कस्यापि शास्त्रे प्रवृत्तिर्नस्यादित्यत्राह - प्रतिष्ठित Long विति। अत्यन्तावश्यकानां यथाकथञ्चिद्ज्ञानेपितस्यान्यैरप्रकम्प्यत्वाय यथाशक्ति शास्त्र परिचयोप्यावश्यक एव अन्यथा - अविश्वासे सति अनुष्ठितस्याप्युपायस्य “तथा पुंसामविस्रम्भात्प्रपत्तिः प्रच्युताभवे” दित्युक्त प्रकारेणोपायान्तरानुष्ठान द्वारा फलान्तरार्थ प्रवृत्तौफल विलम्ब प्रसङ्गादिति भावः यथा अर्थपञ्चक ज्ञानस्य बन्धासह्यता पुरस्सर मुपाय परिग्रहः फलं। यथाच तत्वत्रयज्ञानस्य देहात्म भ्रम स्वतन्त्रात्म भ्रमनिरीश्वर वादरुचीनां निवृत्तिः फलं। एवं चिदचिद्विशिष्टेश्वर रूपेणैक तत्वेन ज्ञानस्य स्वार्थकर्तृत्व, स्वार्थभोक्तृत्व, भ्रमनिवृत्तिः फलं। ईशेशितव्यरूपेण द्विधानिरूपणस्य स्वाधीनकर्तृत्व, स्वाधीनभोक्तृत्व भ्रमनिवृत्तिः फलं आत्मानात्मत्वेन निरूपणस्य कर्तृत्व ज्ञानं फलं - उपायत्वेनोपेयत्वेनच निरूपणस्य दुष्करोपायत्याग पूर्वकं लघूपायस्वीकारः फलं - रक्ष्यरक्षकहेयो पादेयत्वरूपेण चतुर्धानिरूपणस्य निषिद्ध निवृत्ति विशिष्ट विहितानुष्ठानपूर्वक नैर्भर्यं फलं।
॥।
(सा।वि।), एतेर्थाः। चिदचिदीश्वर रूपार्थाः - प्रतिष्ठित LDTO & कं,
ॐ, बुद्धौ यथानिश्चिताभवेयुस्तदर्थं। लीळा, एतस्यात्यन्तोप युक्तार्थस्य। ती ना, विवरणानि व्याख्यानानि। ढाळाळी। @त्युक्तिः। तत्व बुभुत्सुदृढ निश्चयार्थ मेतद्व्याख्यानकरणं नविजिगीषु कथार्थं अतोस्माकं प्रमाणशरणत्वं युज्यत इति प्रघट्टार्थः ननु, केचिच्चिदचिद्विशिष्ट ईश्वर एक तत्व मित्यनुसन्दधते। केचित्तु ईशेशित व्यमात्मानात्मा उपायोपेयमित्यादि क्रमेण तत्वद्वय मित्यनु सन्दधते। केचित्तु रक्ष्योरक्षकः हेय मुपादेयं चेति तत्व चतुष्टय मित्यनुसन्दधते। केचित्तु प्राप्यस्य ब्रह्मणो रूपमिति पञ्चार्था ननुसन्दधते। केचित्तु सम्बन्धेन षडर्थाननु सन्दधते। केचित्तु प्रकृतिकाल जीवेश्वर नित्यविभूति धर्मभूतज्ञाना द्रव्यरूपेण सप्त (सा।सं।) वेषेणास्मद्भरस्वीकरण धुरीणमिति विवेचनमित्यर्थः ती, दम्पत्योस्साधारण
॥।
ye (।ir।te)
[[३०२]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलं- up pm]तत्व
चिन्ति♚♚ mov सर्वविशिष्ट वेष ईश्वरा एकतत्व DIs अनु सन्धिning, ईशेशितव्य [i) आत्मानात्मानं न उपायोपेया न Cum६० ६०६ अर्थञ्ज्ञातव्य सङ्ग्रह, रक्ष्यं, रक्षक हेय मुपादेय GloomfCo० अर्थ चतुष्टयं ज्ञातव्य DIs सङ्ग्रहिuming, (६०) ४G अर्थ पञ्चकं षडर्था विवेकिunisg। रहस्यशास्त्र flugu सप्तपदार्थ चिन्तादि श्रीनां ६६२१igळं,
Counज्ञानानुष्ठान प्रतिष्ठारूप [i] [६६] ॥।
(सा।दी।) की mrit वॆऩ्ऱुदॊडङ्गिच्चॊऩ्ऩ अजीत्तिल् ।
॥।
क
भीत्यिादि। सर्वज्ञ । GoIT
(सा।स्वा।) आलं विभागवैचित्रि & प्रयोजन (PCLI? Gori।
तत्व नीत्यादि। एक तत्वons अनु सन्धिuniii
इत्यत्र
तत्वrijsruj Gunm विपरिणामेनानुषङ्गः कार्यः। अन्यथा कर्म सापेक्षत्वादिदवाक्यं बोधकं नस्यादिति द्रष्टव्यं। रहस्य शास्त्र LDI, रहस्या म्नाय (pi, तन्मूलक भगवच्छास्त्र (pii। सप्तपदार्थेति। भगवान् अविद्याकर्म कालः कर्तव्यता संयमः ढाळा। रहस्य शास्त्रोक्त पदार्थ विभाग चिन्तैQuormula। Cour ज्ञानेति। तत्व त्रयñmgएक तत्व DIs अनुसन्धिकं । कं ईश्वरव्यतिरिक्तस्य कृत्स्नस्य तदपृथक्सिद्ध विशेषणत्वेन घटत्वादि वत्पृथक्स्थिति प्रवृत्याद्यनर्हत्व ज्ञान प्रतिष्ठै ॥।
(सा।प्र।) तत्रद्रव्यन्दशावत्प्रकृति रिहगुणैस्सत्व पूर्वैरुपेता कालोब्दाद्याकृतिस्स्यादणुरव गतिमान् जीव ईशोन्य आत्मा। सम्प्रोक्ता नित्यभूति स्त्रिगुण समधिका सत्वयुक्ता तथैव ज्ञातृज्ञेया वभासो मतिरिति कथितं सङ्ग्रहाद्द्रव्य लक्ष्मेत्युक्त प्रकारेण” प्रकृति, काल, जीवेश्वर, नित्यविभूति, धर्मभूत ज्ञानाद्द्रव्यरूपेण सप्तसङ्ख्याकत्वेन चिन्तनस्या मुष्मिक पुरुषार्थादि योग्यत्व ज्ञानं फलं। प्रकृति महदहङ्कारैका दशेन्द्रिय पञ्चतन्मात्र पञ्च महाभूत जीवेश्वराद्रव्य रूपेण सप्तविंशति सङ्ख्याकत्वेन ज्ञानस्य देहात्मत्व, स्वतन्त्रात्मत्व, निरीश्वरत्व, स्वाधीनकर्तृत्व। भोक्तृत्व, स्वार्थकर्तृत्व, भोक्तृत्वावगाहिभ्रमाणां निदान ज्ञापनपूर्वकं निवर्तनं फलमित्याद्यूह्य मित्याह । @ug poiतत्वङ्गना । इत्यादिना । ननुमुमुक्षुभिस्तत्वत्रयार्थ पञ्चक॥ (सा।वि।) पदार्थाननु सन्दधते। तेषां किन्तात्पर्यमित्याशङ्कायां तत्वत्रयानु सन्धानस्येवतत्तद्ज्ञानानुष्ठान प्रतिष्ठापन मेव प्रयोजनमिति तात्पर्यं द्रष्टव्यमित्याह। Quig pom/तत्वमिति। उपायोपेयङ्गा rpp Gum, इत्ययं नौपम्यार्थः किन्तु प्रदर्शनार्थः उपयोपेय इत्युक्त प्रकारेणेत्यर्थः। अर्थapii, अर्थद्वयं। ज्ञातव्यons JGiri, ज्ञातव्यत्वेन विभागं कुर्वतामपि - QLSf, रक्ष्योरक्षकः हेयमुपादेय मित्यादि प्रकारेषु सङ्गगळिं, सङ्ग्रहं कुर्वतामपि। पूर्वोक्तप्रकारेण। विवेक, विवेचनं कुर्वतामपि तत्व नालं चिन्तिjgmjun, तत्वत्रय मितिविभज्य चिन्तनेन। Coum ज्ञानानुष्ठान प्रतिष्ठा रूप / प्रयोजन विशेष [i]ना, तत्तद्ज्ञानानुष्ठान प्रतिष्ठारूप प्रयोजन विशेषाः। ॥।
(सा।सं।) असाधारण स्वरूप व्यापारादिकं। रहस्य शास्त्री, मन्त्र शास्त्राणि सप्त पदार्थेति, ॥।
gu,
मूलंप्रयोजन विशेष नाग
or
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[३०३]]
“शास्त्रज्ञानं बहुक्लेशम्बुद्धेश्चलन कारणं । उपदेशाद्धरिम्बुध्वा
(सा।दी।) प्रमाण मुदाहरिलं व्याख्यानं मित्यादिuli ‘“उपदेशाद्धरिं बुध्वा विरमेत्सर्व कर्मसु” प्रतिष्ठार्थ Lombojio CooLIT pi। शास्त्रज्ञानमित्यादि। सारांशल
pri। शास्त्रज्ञानमित्यादि। यद्वा। “शास्त्रज्ञानं बहुक्लेश’
(सा।स्वा।) प्रयोजनम् । ईशेशितव्यविभाग। ईश्वरव्यतिरिक्तस्य कृत्स्नस्य स्वातत्र्यात्यन्ताभाव ज्ञान प्रतिष्ठै प्रयोजनं। आत्मानात्म विभाग देहादि अनात्मत्व ज्ञान प्रतिष्ठै प्रयोजनं। Q Cloggio उपायोपेय विभाग नं ईश्वर व्यतिरिक्त पुरुषार्थेषु स्वरूपानु रूपत्वाभाव ज्ञान प्रतिष्ठै, तदनु रूपोपाय♚लीअनुष्ठान प्रतिष्ठै प्रयोजनं। QgClogging यथा सम्भवं Cour ज्ञानानुष्ठान प्रतिष्ठैकाऊहिनाpiq। “शास्त्रज्ञानं बहुक्लेश” QILD। की वचनी Co मुमुक्षु कण्ठ शास्त्राभ्यास jog निषेधिun Bjsतत्व त्रय विवेकं प्रतिष्ठित सङ्गीतक CourQuorm]GFाळा । BG GLDIT? हरिम्बुध्वा विरमे
ईश्वर ज्ञान मात्रOLD उपयुक्त मॆऩ्ऱुदोत्ता निऱ्क a ४मुम् ३९gth मॆऩ्ऱदु ताऩ् कूडुमो? वॆऩ्ऩवरुळिच्चॆय्गिऱार्। शास्त्रज्ञान मित्यादि।
(सा।प्र।) सम्बन्धाः उपयोग विशेषादवश्य ज्ञातव्यतयोक्ताः - तेषां ज्ञानञ्च शास्त्राभ्याससाध्यं तच्चशास्त्र ज्ञानमित्यादिना प्रतिषिद्धमित्यत्राह - शास्त्रज्ञानमिति - नहिशास्त्र ज्ञानमिति श्लोकस्सर्वधाशास्त्राभ्यासं निषेधति। “तस्माच्छास्त्रं प्रमाणन्ते कार्याकार्यव्यवस्थितौ । श्रुतिस्स्मृतिर्म मैवाज्ञायस्तामुल्लङ्घ्यवर्तते । आज्ञाच्छेदीममद्रोही मद्भक्तोपिनवैष्णवः - विनाशास्त्रेणयोब्रूयात्तमाहु
(सा।वि।), द्रष्टव्याः। यथा तत्वत्रयज्ञानस्य देहात्मभ्रमस्वतन्त्रात्म भ्रम निरीश्वरत्ववादरुचीनां निवृत्तिः फलं; एवं चिदचिद्विशिष्टेश्वर रूपेणैकतत्वेन ज्ञानस्यस्वार्थ कर्तृत्वस्वार्थ भोक्तृत्व भ्रमनिवृत्तिः फलं। ईशेशितव्यरूपेणद्विधा निरूपणस्य स्वाधीनकर्तृत्व, स्वाधीन भोक्तृत्व भ्रमनिवृत्तिः फलं। आत्मनात्म त्वेन निरूपणस्य कर्तृत्व ज्ञानं फलं। उपायत्वेनोपेयत्वेन निरूपणस्य दुष्करोपायत्याग पूर्वकं लघूपाय स्वीकारः फलं। रक्ष्यरक्षक हेयोपादेयत्वेन चतुर्धा निरूपणस्य निषिद्धनिवृत्ति विशिष्ट विहितानुष्ठान पूर्वकं नैर्भर्यं फलं। सप्त पदार्थ निरूपणस्य देहात्मत्व, स्वतन्त्रात्मत्व, निरीश्वरत्व, स्वाधीनकर्तृत्व भोक्तृत्व, स्वार्थ भोक्तृत्वावगाहि भ्रमाणां निदान ज्ञापन पूर्वकं निवर्तनं फलमिति भावः। ननु, मुमुक्षो स्तत्वत्रयार्थ पञ्चक सम्बन्धा उपयोगविशेष वशादवश्यं ज्ञातव्याः तेषां ज्ञानं शास्त्राभ्याससाध्यं। शास्त्राभ्यासश्च शास्त्रज्ञानं बहुक्लेशमित्यादिना प्रतिषिद्ध इत्यत्राह। शास्त्रज्ञानमिति।
(॥।)
(सा।सं।) त्रिगुण, काल, शुद्ध, सत्व, जीवेश्वर बुध्यद्रव्य रूपेणेत्यर्थः ननु, “उपदेशाद्धरिम्बुध्वाविरमेत्सर्व कर्मस्वि” त्युक्त्या तत्वानां स्वरूपादि चिन्तनमपि निरर्थक मिवभातीत्याशङ्क्य तद्वचन मुपलम्भा नुपयुक्त चिन्तन नैरर्थक्यपर मित्याह। शास्त्रज्ञानमिति।
[[३०४]]
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
मूलंविरमेत्सर्वकर्मसु ” नग की। उपयुक्तLD ६न सारांश क्रं। कण्ठ Gळ श्रवणं ६६ळणी कृषि ६००६००१ उण्ण विरगुडैयवऩ् तरि यै विडुमाप्पोले ॥
॥।
(सा।दी।) is G&श्रवण LDLI ६०fी शरीर मस्थिर LDING) ५६s मोक्षोपा
प्राप्त Quor
GL/Lq Ag/ ज्ञान प्रतिष्ठार्थ Lo१८/Lib, ती GooGD) तात्पर्य। उपाय परिग्रहानन्तरं धीflo४ GB
कुङ्कु। शास्त्रज्ञानमिति विस्तरशास्त्र श्रवणं बहुक्लेश साध्यं। साधिलं मृदुप्रज्ञ (कं बुद्धिचलन कारणमा कं मुकं - शुभ सङ्ग्रह शास्त्रोपदेश लं उपाय परिग्रहात्पूर्वं बुध्वासर्वकर्मसु, विस्तर शास्त्र श्रवणादि
। उपा॥॥ (सा।स्वा।) उपयुक्तेति। हरिQ१Dg/ उपयुक्त/१५ (१) @sambउपलक्षणं। अन्यथा “भोक्ताभोग्य”मित्यादि श्रुति स्मृति विरोधं D। ५०&विति। शास्त्राभ्यासी GLC दुरवबोध नानाविध युक्त्यादि ग्रहण प्रयास सहस्र (LD विरुद्धयुक्ति प्रतिभान [i) Born Co० बुद्धिचलन सम्भाव ६०ruji उपदेश श्रवण♚ल
उपदेश श्रवणं विळम्ब Lormi is उपयुक्त ज्ञान की कुं तृतीय पाद अलभिप्रेत GLD। कङ्क शास्त्राभ्यासं प्रयास सहस्र युक्त Lonsumouji, बुद्धिचलन सम्भावur बहुविध मननसापेक्ष
ungli, अत्यन्त
विलम्ब हेतुप्पूर्वार्धं ऊंळी शास्त्राभ्यास निषेधिक्कQuiggr@morig। शुनं श्लोक शास्त्राभ्यास मात्र
Gopro
करिङ्गळॆल्लात्तैयुम्
दोषोद्घाटन b sujib “विरमेत्सर्वकर्मसु” ढाकर्म निषेधिकं६०) & Lil or momsuji
Con? @ing सर्वकर्म शब्दं शास्त्राभ्यास तदुपयुक्त कर्ममात्रपर उपयुक्त ज्ञान प्रतिष्ठार्थं शास्त्राभ्यास मावश्यकQLD
अकंलकी चतुर्थपादं निषेधिकं ४५।५८। GCLDIT? ५६ उपदेश अधिकारि विशेष किं निषेधिक्कि अGurgoumjकण्ठ शास्त्राभ्यासं प्रत्यवायकर Lors प्रसङ्गि ०८ अपसिद्धान्त LONCHIT? लघूपाय मुडैयवऩुक्कु रगqaऩ् मागैयालत्तै पुक्कत्ताऩ् वेणुमो? वॆऩ्गिऱ शङ्खैःकलना परिहरि urrB चतुर्थ पादनं । कं त्तात्पर्य १०। कृषीत्यादि। कृषि २ की भीमं श्लोक मधिकारि विशेष विषय QLD सूचितं। चिन्तैo Qकी थी शास्त्राभ्यास रूप गुरूपायस्य स्वतोनिवृत्तत्वेन विरमेदित्यस्य तन्निषेधे तात्पर्य
यै
॥।
(सा।प्र।) ब्रह्मघातक” मित्यादि विरोध प्रसङ्गात् - किन्तु बहुषु शास्त्रेषु बहुकालं यापयित्वा विलम्ब्योपायानुष्ठानं “अल्पश्चकालो बहवश्चविघ्ना” इत्युक्तन्यायान्निषेधति। ततश्चार्थतत्वं सङ्ग्रहेण श्रुत्वा उपायानुष्ठानं कृत्वा पश्चाच्छास्त्राभ्यासः कार्य इत्यत्र तात्पर्यान्न विरोध ॥।
(सा।वि।) सारांश, सारांशस्य। ५०५, शीघ्रं। श्रवण, श्रवणङ्कृत्वा २ २०१६ळा, विद्यमान जीवनोपायः पुरुषः। कृषि, कृषि मकृत्वा। कृषि चिन्तै
Qum,॥
(सा।सं।) ूधील, उपायः। भीती, अनुपयुक्तार्थ ज्ञानसम्पादनार्थः यथानुपयुक्त
॥।तत्त्वत्रयाधिकारः
[[३०५]]
मूलं - तीलकण्ठ शास्त्राभ्यासादि कर्मी उपरत मोक्षोपाय शुनाप्राप्तQuo६ormulq- “उपयुक्तेषु वैशद्यं त्रिवर्ग निरपेक्षता। करणत्रय ॥।
(सा।दी।) परिग्रहिऊं ऊं ५। उपयुक्तेष्विति - ज्ञानानुष्ठानोप युक्तार्थ // न विशदज्ञान puळं। त्रिवर्गेषु, धर्मार्थकामेषु नैराश्यं। करणत्रय की सारूप्य Quor सौख्य॥।
(सा।स्वा।) Gm, तत एव शास्त्राभ्यास करणे प्रत्य वाय
ऎ
सूचित Log
तीत्यादि। सर्वकर्मशब्दम् कर्म]। किन्तुपूर्व पक्ष सिद्धान्तरूपेण युक्तिविचार प्रधान Lon शास्त्राभ्यास विशेषपरं। पूर्वार्धे तथाविधस्यैव दोषोद्घाटनादिति भावः। @ming निषेध तात्पर्यं विरमेत् गी लिङ् प्रत्यय किं छ विषयCDGgगा भी। &०८ मोक्षेत्यादि। उपाय LDC, तदुपयुक्त सम्पादन पूर्वकं अली प्रवृलं।ली।कं०५। ५०५ मोक्षोपायानुष्ठा नोपयुक्त सम्पादनं @५विधि प्रत्यय । विषय Qomjg॥ सारतमांश श्रवणी गातील Coup सम्पादनीय Lorribly शनीन उपयुक्त QLDQ। उपयुक्तेष्वित्यादि। वैशद्यं नाम, श्रुतेष्वप्यर्थेषु सम्भावित संशय विपर्ययनि वृत्यर्थो मननादिसाध्योबुद्धि विकास विशेषः। निरपेक्षता, अल्पत्वा स्थिरत्वादि दोष सप्तक निरूपण भूयस्तया सम्पादनीयं नैराश्यं करण त्रयस्य सारूप्यं, ॥।
(सा।प्र।) इति भावः नन्वेव मुपदेशत स्सारतमांशश्रवणे नोपाये नुष्ठिते परम पुरुषार्थ सिद्धेरावश्यकत्वाच्छास्त्राभ्यासो व्यर्थ इत्यत्राह - उपयुक्तेषु वैशद्यमिति। अयम्भावः - भक्त्युपाय प्रवृत्ते
(सा।वि।) कृषि चिन्तांयथात्यजतितथा ४, विस्तारेण। jambigळं, अभ्यसितुं। FFLICT,
FFLING, योग्यानां शास्त्राणां। अभ्यासादि कर्म (६), अभ्यासादि व्यापारेषु। २ung muis, निवृत्तस्सन् - ५६८, शीघ्रं, मोक्षोपाय♚ल नाप्राप्तम्, प्रवेष्टुंयुक्तं ढाळ, इत्युक्त प्रकारः नशास्त्रज्ञानं बहुक्लेश मितिश्लोकस्सर्वधा शास्त्राभ्यासं निषेधति। “तस्माच्छास्त्रं प्रमाणन्ते। श्रुतिस्मृतिर्ममैवाज्ञा। विनाशास्त्रेणयो ब्रूयात्तमाहुर्ब्रह्म घातकं । यस्तर्केणानु सन्धत्ते सधर्मं वचेतनेतरः ॥ धर्मेप्रमीय माणेहिवेदेन करणात्मना । इतिकर्तव्यताभागं मीमांसापूरयिष्यति। निष्कारणष्षडङ्गोवेदोध्येय” इत्यादि विरोध प्रसङ्गात्। किन्तु बहुषु शास्त्रेषु बहु कालयापनं “बहुत्वादिह शास्त्राणां ज्ञानतत्वं सुदुर्लभ” मिति बुद्धिचलन कारणत्वात् “अल्पश्च कालोबहवश्च विघ्नाः” इति न्यायाच्च निषेधति। ततश्चार्थतत्वं सङ्ग्रहेण श्रुत्वा उपायानुष्ठानं कृत्वा पश्चादुपादेय शास्त्राभ्यासः कार्य इत्यत्र तात्पर्य मितिभावः। ननूपायानुष्ठानानन्तरं शास्त्राभ्यासो व्यर्थ इत्यत आह। उपयुक्तेषु वैशद्यमिति। अनुष्ठितस्याप्युपायस्य विश्वासा विषयत्वे सत्युपायान्तरानुष्ठानादि प्रसङ्गेन प्रच्युतिस्स्यात्। त्रिवर्गनैरपेक्ष्यं प्रतिष्ठतं
॥।
(सा।सं।) चिन्तनङ्केवल दुःखाय तथा मुमुक्षोरुपयुक्त वैशद्याभावः त्रिवगपिक्षणं करणत्रय वैरूप्यं चेत्येतत्रितय निवृत्तिं सुख रसायनत्वेन सङ्गृह्णाति। उपयुक्तेष्विति।
[[३०६]]
मूलं-
(सा।दी।)
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
सारूप्यमिति सौख्यरसायनम्॥”
रसायनं, महानन्दसाधनं।
(सा।स्वा।) अन्योन्य मनुरूपत्वं। “शीलवृत्त फलंश्रुतं। शमार्थं सर्वशास्त्राणि। नाच्छादयतिकौपीन” मित्यादिषु विमर्श भूयस्तया करणत्रयस्य निवृत्ति धर्म विषयत्वाभावे वैयर्थ्य प्रतिसन्धानेनच सम्पादनीयं निवृत्ति धर्मैकाभिरतत्वमिति यावत्। इति सौख्य रसायनं, ना श्रवणात्परमपि सम्पादनीय [i) BITCOI उपयुक्त नगq। इतिरत्र प्रकार वचनः एवम्प्रकार मन्य दन्यच्चेत्यर्थः
.
भगवदनुभवलं। लीळा वैलक्षण्य रहस्य श्री विमर्श भूयस्तैwn सम्पादनीय LDI६I तीव्राभिलाषादिना। रसायनं, मधुर सिद्धौषध विशेषः एतेषां रसायनत्वोक्त्यातत्तत्काल सम्भावित समस्त क्लेश निवर्तन पटीयस्त्वं स्वरूपतस्स्वादुतमत्वञ्चव्यज्यते। अत्रापवर्गेवक्तव्येपि सौख्येति सामान्योक्ति मुमुक्षुदशायां कैडर्य सुखादिक प्रत्यप्येतेषामुपयुक्तत्वख्याप नार्था - मुमुक्षुत्वाधिकारे विस्तरेण वक्ष्यमाणानामप्यमीषा मर्थानामत्र सङ्ग्रहेणोक्तिः - विरमेत्सर्वकर्मस्वीत्यत्र विधिप्रत्ययविवक्षितत्व ज्ञापनार्थेति द्रष्टव्यं।
“भोक्ताभोग्य” मित्यादिws तत्वत्रय विषय श्रुति
याग
“एकमेवाद्वितीयं। नेहनानास्ति किञ्चन - यत्रत्वस्य सर्व मात्मै वाभू” दित्यादि ब्रह्म GILDIGorp तत्व GILDग की विरुद्धश्रुति BITC संशयं moun ली♚s तत्वां निष्कर्षिकं Gor Gum शङ्कु m प्परिहरिurr Blog। Glळङ्ग व्वधि कारार्थ QLD सम्प्रदाया गत GILD
BILL
यै
(सा।प्र।) श्शस्त्रज्ञानस्य प्रयोजनं सुगमं - प्रपन्नेचोत्तर कृत्येषु नित्यनैमित्ति केषु भगवताराधन रूपत्वं सर्वेश्वरस्य सर्वान्तर्यामित्वा त्प्राधान्येन सर्वकर्म समाराध्यत्व, सर्वशब्द दाच्यत्वादि निरूपणाधीनमिति तादृश भगवद्विशदज्ञानं शास्त्रसाध्यं - किञ्चत्रिवर्गस्याल्पा स्थिरत्व ज्ञानादेव तदुपाये प्रवृत्यभावः तच्चशास्त्रसाध्यं। भरन्यासानन्तरं त्रिवर्ग साधने प्रवृत्तेस्स्व फलद्वारा मोक्ष विलम्बहेतुत्वात्त द्राहित्यार्थं शास्त्रं ज्ञातव्यं। किञ्च निषिद्ध निवृत्तेरनिष्टापातभिया असम्भवेपि करणत्रय सारूप्यं शास्त्राभ्यास साध्यं - किञ्च शास्त्राणां भगवन्निय न्तृत्व, रक्षकत्व, सर्वकर्म समाराध्यत्व, परमदयाळुत्व, परमोदारत्व, सुलभत्व, परिपूर्णत्व, सुशीलत्व, वत्सलत्व, भक्तपराधीनत्वाद्यनन्तकलाणगुण गण प्रतिपादकत्वात्तदभ्यासस्य गुणानुभव रूप पुरुषार्थ तयाच सप्रयोजनत्व मेवेति।
उक्ताधिकारार्थं स्त्रीशूद्रादीना मनुसन्धानाय द्रामिडगाथया सङ्ग्रहेण दर्शयन् स्वस्यतत्वत्रय विभाजकत्व तत्प्रयोजन बोधकत्व सामर्थ्यं स्वाचार्यकृपालब्धमित्याह -
(सा।वि।) नस्यात् - उत्तरकृत्येषुच प्रवृत्तिर्नस्यात्। अन्यथा प्रवृत्तिस्स्यात् - अत उपयुक्त वैशद्यार्थश्शास्त्राभ्यासोवश्यं कार्य इति भावः।
(सा।सं।) इत्थं तत्वत्रय विवेकोगुरु वरकरुणयैव प्रापणीय इति सूचयन्नधिकारार्थ मपिगाथया ॥।
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[३०७]]
मूलं- CG विऩैयुडम्बिल्, कूऱु पडुङ्गॊडु मोहमुन्दानिऱैयाङ्गुऱिप्पुम्, ॥।
(सा।दी।)
त्यादि।
wG, वेदान्तशास्त्र
[५०ÅGउपदेशित्तवाचार्य नाना कृपै।, कर्म सम्बन्धियान ूद्देहली - JIO, अंशमाका - GGGopi, विपरीत भ्रान्ति। देहात्म भ्रान्तिQuormulq। लाल wiiig ॥।
।
], वेद रूपशास्त्र मुं। नं, कृपैwr।
(सा।स्वा।) GlBढङ्ग ६ अधिकारार्थjg सङ्ग्रहिpi। Cppवित्यादि। Bjp, उपदेशिñgout काळा। शुक्र, आद्य, पूर्वाचार्य ८q। “कृपया निस्पृहोवदे” Glory Lily Cu ख्याति लाभादिना णी Qu॥ कण्ठ Cgpur GCC अन्वयं।
६), कर्मसम्बन्धिurroor देहीं। अत्यन्त विशदृशेपिदेहे आत्मत्वभ्रान्ति दाढर्यं कर्मवशात्सम्भवतीति भावः Go, नानाGील। [boबाकं(Gbnin दृढी भविGuruq। BTC, क्रूर Dr। नरकाद्यनर्थावहDmui पारलौकिक श्रेयः प्रतिरोधिquor Goog। मोह, भ्रम, देहात्म भ्रम Dr।puri॥।
(सा।प्र।) Gopu - BBC GQG ४१५मुम् ताऩिऱैयाम्गुऱिप्पुम् माऱनिऩैन्दु चित्तुमचित्तुमिऱैयुमॆऩ वेऱुबडुम् ujjain Copत्यन्वयः। Cgmms, निश्चितार्थत्वं oilubomb, उक्तिः। Go, देहात्मभ्रम स्वतन्त्रात्म भ्रम निरीश्वर भ्रमाणा मुत्पत्ति प्रतिबन्धकत्व शक्तियुक्त चिदचिदीश्वर स्वरूप विवेकोयथास्यात्तथोपादिशन्नित्यर्थः। मी, चिच्च। अमी, अचिच्च - @ompuji, स्वामीच। ढाळा, इति। चिदचिदीश्वर रूपेणेत्यर्थः। Coumjuli, भिन्नं। परस्पर विलक्षण मित्यर्थः , विस्मयनीयं। ल, तत्वत्रयं, ज्ञानानाश्रयत्वेन कर्म परवशचेतनत्वेन कर्म सम्बन्धानर्ह चेतनत्वेनात्यन्तं परस्पर वैलक्ष्यण्येपीयन्तं कालं संसृष्टानामपि माषमौक्तिक गुञ्जानामिवा सम्भावितः कथमैक्य भ्रमोभूदिति विस्मयनीयं तत्वत्रय मित्यर्थः -, सप्तमीत्यर्थः। ढ), प्रारब्ध पापारब्धशरीरे - BIG, अंशोभवन्। ६, क्रौर्यं। Gorram, क्रूरभ्रमश्च - क्रौर्यञ्चामुष्मिक पुरुषार्थ साधन प्रवृत्ति विरोधित्वात्कर्मो पात्तदेहैक्यरूपाति क्रूरतमश्चेत्यर्थः (सा।वि।) तीति। o jguru, वेदशास्त्रोपदेष्टारोवादिनोस्मदाचार्यावादि हंसाम्बुवाहाः। ruji, पापारब्धदेहे। ८, अंशोभवन्। BIG, क्रूरः, Guorangpub, मोहः। देहात्मभ्रम इति यावत्। लाळा, स्वात्मैव। @, स्वामी। शु, भवामीति॥।
[[१]]
(सा।सं।) सङ्गृह्णाति। CHpa। ur Gopium, गुरुव एवनिस्संशयमुपदिष्टवन्तः - @om, सर्वस्वामी। Tum
m, चिदचिदीश्वर इतियथोच्येत तथा विभजनार्ह वैलक्षण्यवत्तत्व त्रयमपि। किमर्थमित्यत्राह - ला इत्यादिना। पापमय शरीरे। G। दृढवासितं, GGGorampi, शरीरात्म भ्रमः। puri, स्वस्य परब्रह्मैक्य भ्रमः।
॥।
[[३०८]]
मूलं-
ॐ
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
॥१२॥
(सा।दी।) miqui, mळा स्वतन्त्र ng भ्रान्ति अनीश्वर वादरुचि उपलक्षितं। Lopललगñg, is Coon। jumi, विस्मयनीय Dinoor तत्वत्रयjmguji। ठीलंg॥ GLD, चिदचिदीश्वर Glorinml Coum विभक्तमा Cg, मन्दmarpi guyog Qwb, उपदेशिकृनाळा ॥१२॥
कुं।
(सा।स्वा।) छल, काळा स्वतन्त्र rib Liquinor निरूपणpb। देहातिरिक्त १७ ग आत्मास्वतन्त्रßgrऊं की शेषत्व पारतन्त्र्यरादिमा
कुदृष्टि मत LTD भ्रान्ति, निवृत्त Los Com
कणिचित्तु। मंppवित्यादि CGL अन्वयं। श्री, चेतन तत्व अचि, अचेतन तत्व pib। । CoumjuGi, भिन्नonor। fluti, विस्मय नीयLDITI। आश्चर्या वहq। तत्वत्रय ज्ञानस्य पुरुषार्थ रूपत्व सूचितं। oि,
@mpuji, ईश्वर तत्व - । अन्योन्य विचित्रानेक स्वभाव योग भ्रान्ति निवर्तकत्व मात्र
तत्व)लना शुpळा@puji। Comp। mi gujug। “एकमेवे” त्यादिनाळा विरुद्ध श्रुतिsanĞ)
Qu।
पीलकण्ठ संशयादिनां
Liz विरोध शमनं गळणीउपदे शिलं
ना।
सॊल्लुगै। मऱैनूल् तन्द वादियर् तेऱवियम्बिऩ रॆऩ्गिऱ वित्तालिन्द श्रुतिका
श्रीभाष्यादि की समीची नन्यायmilar स्वारस्य हानि लेश
॥१२॥
(सा।प्र।) - लळा, स्वयं।, स्वामी। शु, भवत्, , ज्ञानञ्च। स्वयमेवस्वस्य सर्वस्यच स्वामीत्ये तदर्थावगाहि भ्रमश्चेत्यर्थः - सस्वातन्त्र्यभ्रम इतियावत् - एतेन निरीश्वरस्य भ्रमोप्यर्थ सिद्धः यद्वा तानिरै इत्यत्र स्वस्य स्वयमेवेश्वरो नान्य इत्यर्थ विवक्षया स्वातन्त्र्य भ्रमोपेत्धव्यः - Hom इत्यस्या वृत्यास्वयमेव सर्वेश्वरोनान्य इत्यर्थ विवक्षया निरीश्वरत्व भ्रमोपेत्धव्य इतिभावः - Lorg, माऱनिऩैन्दु, पूर्वोक्तास्सर्वे भ्रमानिवृत्तास्स्युरिति बुध्या - अना), कृपया। नतु, राजाज्ञाविवित्सादिभिः - Loop, वेदः। ५, शास्त्रं, लñल, दातारः। Guruji, वादिनः, वेदान्त शास्त्रोपदेष्टारोवावदूका अस्मदाचार्यावादि हंसाम्बुवाहा इत्यर्थः ॥१२॥
(सा।वि।) शेषः लीप, ज्ञानं स्वतन्त्रात्म भ्रम इतियावत्। निरीश्वरवादरुचेरप्युपलक्षणमेतत्। Lom, निवर्तता मितीच्छया। श्रनुना, कृपया। मी, चिच्च। अ, अचिच्च।
muji, ईश्वरश्च। ढाळा, इति। Coumii, पृथक्स्वरूप युक्तम्। fuii, एतावन्तङ्काल माष मौक्तिक गुञ्जानामिव कथमैक्यभ्रम विषयत्वमिति विस्मयनीयं।, तत्वत्रयं। Cpp, भ्रमोत्पत्ति प्रतिबन्धक शक्तियुक्त चिदचिदीश्वर स्वरूप विवेकोयथास्यात्तथा, उपदिदिशुः ॥१२॥ (सा।सं।) एतदुभयोरपि। Long, निवर्तनेच्छया - अब Loom Bip, कृपयावेदरूप शास्त्र प्रदागुरव एवेत्यन्वयः ॥१२॥
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[३०९]]
मूलं-
आवापोद्वापतस्स्युः कतिकतिकविधीचित्रवत्तत्तदर्थे
(सा।दी।) एतद्विरुद्धमतान्तर ११ ५६०६०१ निरसिq Com यथावस्थित तत्वत्रय निरूपणलं अल निरस्त QLD की। आवापो द्वापत इति तत्तदर्थेषु, अव्वो अर्थविषयक। अस्तिनास्त्योरानन्त्वात्, अस्तिनास्ति शब्दप्रयोग jiji अनन्त [i] ६०। आवापोद्वापतः, अर्थril (६) ऊं अवापोद्वापं सिद्ध नङ्गीकरिअनङ्गी कारypti @५६४६६) अनङ्गीकृत♚क अङ्गीकार (pi सिद्धि ८०५) कविधीचित्रवत्, कविधीकृत LDITढा चित्रकाव्यं। अलंgin। कतिकतिकृतान्ताः, असङ्ख्यात सिद्धान्त rij& (@ToT)।
मा
GunGI? नाना विरुद्ध मतjiji श्रीभाष्यादि कfi
Lib विरुद्ध मत
धिकारी तत्वत्रय निरूपणं निष्फल
? त्रैकालिक सिद्धान्त
?
(सा।स्वा।) Cgmu निरस्तrilsGITTgjio भेदानन्त्यात्। शुलक QQuòrp@श्शङ्कोद्घाटन पूर्वक मुत्तर। आवापेति। कतिकति कृतान्तास्स्युः, तत्तत्कालेषु केचन केचन सिद्धान्तास्सम्भाविता इत्यर्थः तथाच कालानन्त्यात्तेप्यनन्ता स्स्युरिति भावः। प्रमाण सिद्धार्थानां तत्वत्रय रूपत्वेन परिमित त्वात्कथं सिद्धान्तानन्त्य सम्भव इत्यत्राह। आवापेति। आवापो नामान्यत्र स्थिता नामर्थानामन्यत्र स्थितेष्वर्थे ष्वेकराशि तया सङ्ग्रहणं। उद्वापोनाम, एकराशिगतेषु केषाञ्चिदुद्धारः। तथाच बहु विधावान्तर भेदयुक्त तत्व विषय सिद्धान्तेषु एक सिद्धान्तेन्य सिद्धान्तस्थितानामा वापेसति तदेव सिद्धान्तान्तरं भवति। एव मेकत्र स्थिताना मुद्वापेत दुभय समुच्चयेपीत्येवं प्रकारेणैकैक सिद्धान्त एव बहुविध स्सम्पद्यत इति सिद्धान्तानन्त्यं सम्भवतीति भावः एव मपि तत्वावान्तर भेदानां पूर्वोक्त रीत्या चतुर्विंशति तत्वादि रूपेण सङ्ख्येयत्वेन तदावापो ॥।
।
(सा।प्र।) नन्वितः परमपिविदुषां सम्भवात् तैश्च चिदचिदीश्वराणां भवदुक्त लक्षण वैपरीत्येन लक्षण प्रदर्शने पुनस्सं शयोत्पादेनकथं भावत्कनिर्णयः प्रतिष्ठास्य तीत्यत्र प्रामाणिकस्य प्रयोजकाकारस्य प्रदर्शि तत्वात्प्रतिष्ठितो भवेदेवेत्याह। अवापोद्वापत इति कविधीचित्रवत्तत्त दर्थे ष्वस्ति नास्त्योरानन्त्यादावापोद्वापतः अनवधिकुहना युक्तिकान्ताः कतिकतिकृतान्तास्स्युः। तथापिनिस्समस्तत्वालोकः स्तान् समस्तान् सहसालोप्तुं प्रभवति। तथाहि, पुंस्त्वे तत्वेन दृष्टे स्थाणुतादिः पुनर्नप्राणिताखल्वित्यन्वयः - आवापोद्वापत इति। आवापोद्वापौ - परिग्रह परित्यागौ। ताभ्यामित्यर्थः - कविभिस्सोत्प्रेक्षापूर्वकं विचित्रतया विरचितकाव्यादिवत् तेषु तेष्वस्तीति प्रयोक्तु॥।
(सा।वि।) ननु, शास्त्र परिचयेपि वादिभिरन्यधा तत्वनिरूपणात्कथं भावत्क निर्णयः प्रतिष्ठास्यतीत्यत्र प्रामाणिकाकारे प्रमाणान्तराविरुद्धे प्रदर्शितेसति तदितर सिद्धान्तास्तद्बाधिता स्सन्तो नोद्यन्ती त्याह। आवापो द्वापत इति तत्तदर्थेषु तेषु तेष्वर्थेषु विषयेषु। अस्तिनास्त्योः, अस्ति शब्द ।
॥।
(सा।सं।) ननु दम्पत्योर्लक्ष्म्यंशस्य स्वरूपतोगुण तश्च परिच्छिन्नत्वमेव - कारणत्वञ्चन - अतोनेश्वरतत्वता। शुद्धसत्वस्य सविकारस्य ज्ञानत्वेन नस्वप्रकाशते त्यादिषु सत्सु तत्व सन्देह एवस्यान्नोक्त विधया तत्वविनिर्णय इत्यत्राह। आवापेति। तत्तदर्थेषु, तत्तद्धर्मिषु। भावाभाव रूपाणां ॥।
[[३१०]]
मूलं- (सा।दी।)
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
ष्वानन्त्यादस्तिनास्त्योरनवधिकुहना युक्तिकान्ताः कृतान्तीः ।
पातरम्या॥॥
। अनवधिकुहनायुक्तिकान्ताः, अवधिwim तर्काभास in
(सा।स्वा।) द्वापप्रयुक्त सिद्धान्त भेदानामपि सङ्ख्येयत्व सम्भवात्कथन्तदानन्त्यमित्यत्राह तत्तदिति। तत्तदर्थेष्व स्तिनास्त्योरानन्त्यादित्यन्वयं। अस्तिनास्त्योरिति, अस्तिनास्तीति प्रयोगयोरित्यर्थः तत्तदर्थेषु प्रमाण सिद्धाकाराणां परिमित त्वेप्यस्तिना स्तीति प्रयोग मात्र मनन्तमिति ज्ञापनार्थ मस्तिनास्त्योरिति प्रयोग परशब्दोक्तिः तथाच तत्वावान्तर भेदानां सङ्ख्येय त्वेपि एकैकार्थेषु शून्य रूपत्व मिथ्यात्वक्षणिकत्वा द्रव्यत्वावयवित्व समवा यित्वाद्यनन्त कल्पिताकार विषयाणामस्ति नास्तीति प्रयोगाणां तत्तद्वादि कर्तृ काणामानन्त्यात्तेष्वेकैका वापोद्वाप प्रयुक्तानां सिद्धान्त भेदानामानन्त्यं सम्भवतीति भावः। एवं कल्पितार्थत्वे तत्तत्सिद्धान्ताना माभासत्व स्फूर्त्य वश्यं भावान्न केनापि परिग्रहस्स्यादित्यत्राह। अनवधीति। कुहना, छद्म। तत्सम्बन्धिन्यो युक्तयः कुहना युक्तयः। वस्तुतो हेत्वा भासछल जातिरूपत्वे पि छद्मनास मीचीन युक्तित्वे नोपपादिता इति भावः। ताभिः कान्ताः, सम्यक्त्वेनैवभाताः उक्तार्थस्यसर्वस्याप्य सम्भावितत्व शङ्का वारणार्थ मनुरूपं दृष्टान्तमाह। कविधीति। कवीनान्थीभिः कृतं काव्यादिकं कविधीचित्रं तद्वदित्यर्थः। यथैक मेव चरितादिकं तत्तत्कवि कल्पितार्थ मिश्रं तत्रापि तत्तदन्य कविकृता वापोद्वाप भेदै रनन्तविधं तत्तद्धी वैचित्य्र निर्मित सन्दर्भ विशेषै रम्यञ्च दृश्यते तद्वदिति भावः अनेन पूर्वार्धेन तत्व त्रय निरूपणस्य निष्फलत्व शङ्कोद्घाटिता। तुः प्रस्तुत शङ्कानिवृ ॥।
(सा।प्र।) र्नास्तीतिच प्रयोक्तुः योग्यशब्दानन्त्यात् तैस्तैर्व्याख्यातृभिः केषाञ्चिदन्यादृशस्वरूप लक्षणादि परिग्रहेण पूर्वोक्त प्रकारं परित्यज्य प्रतिष्ठिताभिः चरलजाति रूपाभिः परवञ्चन हेतुभूताभिर्युक्तिभिः कान्तत्वेन, समीचीनत्वेन। यथाप्रतीयेरन् तथातत्तत्सिद्धान्तार्थाः कतिकतिसम॥।
(सा।वि।) प्रयोगनास्ति शब्दप्रयोगस्यचानन्त्यात्केन चित्कस्मिंश्चिदर्थे केनचिद्युक्त्याभासेन अस्तीत्युच्यमाने अन्येनवादिना तद्बाधकं कञ्चिद्युक्त्याभासम्परिकल्प्यनास्तीत्युच्यते। ततोन्यस्तञ्च युक्त्याभासं स्वोत्प्रेक्षित युक्त्याभासेन परिहृत्य पुनस्थापयत्य तोन्य स्तञ्च परिहृत्य नास्तीति स्थापयति। एवमानन्त्या दित्यर्थः। अस्तिनास्तिप्रयोगे हेतुमाह। अनवधि कुहनेति। तर्काप्रतिष्ठा नादिति न्यायेन उत्तरोत्तर परिकल्पित कुहना युक्तिभिः कुतर्कैः। कान्ताः, आपातरमणीयाः कृतान्ताः, सिद्धान्ताः। कविधीचित्रवत्, उत्तरोत्तरं। “अडुकेपि शशङ्किरे जलनिधेः पङ्कं परेमेनिर” इत्यादि प्रकारेणोत्प्रेक्षितार्था इव, धीचित्रशब्देन तत्तत्कल्पिता नानार्था विवक्षिताः। आवापो द्वापतः, अविद्यमान तत्वानां प्रक्षेप आवापः - विद्यमान तत्वानां परित्याग उद्वापः ताभ्या मुपलक्षिता ॥।
(सा।सं।) धर्माणा मानन्त्यात्। अस्तीत्युक्तभावरूप धर्मयोर्मध्येनास्तीत्युक्तानामावापस्स्वीकारः। अस्तीत्युक्तानामुद्वापस्त्यागः इत्थमावापोद्वापाभ्या मवधि रहित कुत्सितयुक्ति मनोहराः कृतान्ताः यमसमास्सिद्धान्ताः। कतिकतिस्युः, सन्तुनामते, तावता नास्माकं क्षतिरितिभावः
तत्त्वत्रयाधिकारः
मूलंतत्वालोकस्तुलोप्तुं प्रभवतिसहसा निस्समस्तान् समस्तानपुंस्त्वे ॥।
[[३११]]
(सा।दी।) तत्वालोकस्तु, यथार्थ ज्ञानरूपतत्वत्रयाध्यवसायम्। वेदान्तविहित Loun)। निस्समः, सर्व♚ली प्रबलomi - कृळा समस्तान्, उक्त १८० सिद्धान्त ११८६०६, सहसा लोप्तम्, निरसि$१०५। प्रभवति, समर्थomb। अली दृष्टान्तं पुंस्त्व इत्यादि। स्थाणुर्वा पुरुषोवेति ॥। (सा।स्वा।) त्यर्थः । यद्यपि सिद्धान्ता अनन्तास्सम्भवन्ति। अथापिनतेषान्तत्व त्रयनिरूपण वैफल्यापादकत्वं। अपितु तत्वालोक महिम्नात एव लुप्तास्स्युरितिभावः एतेनोत्तरार्धस्य पूर्वार्धे नान्वय सिध्यर्थ मथापीति शब्दोध्याहार्य इति ज्ञापितम्भवति। तत्वालोकः, यथार्थ व्यवसायः तत्तत्सिद्धान्त निरासार्थ मपेक्षणीया भावात्सहसेत्युक्तिः। निस्सम इति। इदमुपलक्षणं। निस्समाभ्यधिक इत्यर्थः। प्रति रोध बाध रहित इति यावत्। तत्वत्रय विषये तदवान्तर भेद विषये च समीचीनन्यायानु सन्धान पूर्वकन्त तत्प्रमाणै स्सम्यङ्नि रूपणेन बाध प्रतिरोध रहित तयातत्त दर्थेष्व नारोपि ताकार निश्चये सति कुहना युक्ति मूल कल्पिताकार विषय सिद्धान्त भेदास्स्व स्वकार्य जननाक्षमतया स्वयमेव लुप्ताभवन्तीत्यर्थः तथा चैवं विधव्यवसाय मुडैयवऩुक्कु पिऩ्बुउण्डाम् Ao HHङ्गळॊऩ्ऱालुम् कलक्कम् सरियात्तॆऩ्ऱु ५।लं। म्। सम्भवि wormin Corr? लोकलङ्की विरुद्ध मत [i) ०१ विल्लैयो? ऒरुक्कालिल्लादॊऴिन्दालुम् अवत्ताल् मत्तॊरुक्काल्दाऩ् सम्भविungn? QQJ१० अर्थान्तरन्यास
उक्तार्थस्थापिकीpri। पुंस्त्व इति। तत्वेन
दृष्टे, अनालोपितत्वे। नसाक्षात्कृते। नप्राणिता, नभासेतेत्यर्थः॥॥
(सा।प्र।) र्थिता भवेयुः - तथापिनिस्समः, निष्प्रतिद्वन्द्वः, सत्प्रति पक्ष शून्य इत्यर्थः। स्वविशेषे स्वगृहीत प्रकार विरोधि प्रकार प्रमापक शून्यश्चेति भावः तत्वालोकः, ज्ञान विशेषः - प्रमाण प्रदर्शन पूर्वक यथा भूताकाराध्यवसायो बाध प्रतिरोधयोर सम्भवात्तांस्तान् सिद्धान्तान् लोप्तुं, लुप्तान्कर्तुं प्रभवति। तुमुण्णता क्रियायां क्रियार्थायामितितु मुण्। तत्वज्ञान विरुद्धा उपन्यस्यमानाः कूटयुक्तयस्तु “गुरुप्रचेतन स्फुरद्गुण गरिम्णियन्मानसे सकृत्स्फुरति वस्तु तन्न हिकिमप्य पभ्रश्यति ऋषिस्तदितरोपिवाय दिगृणाति गत्यन्तरं विकल्प्यतदपिस्वयं विलयमभ्युपैति क्षणा” दित्युक्तप्रकारेण तेनैवबाध्येरन्। यथापुरुष विशेष्यक स्थाणुत्व प्रकारक भ्रमस्य विशेषग त॥।
(सा।वि।) इति शेषः। तत्वविपर्यास युक्ता इत्यर्थः। कतिकति, केपिकेपि। स्युः, बहवस्सम्भवन्तीत्यर्थः। निस्समः, प्रमाणान्तरा विरुद्ध सत्तर्कानुगृहीत प्रमाणजन्य तयानिष्प्रति द्वन्द्वः तत्वालोकः, तत्वज्ञानं। सहसा, अतर्कितमेव। समस्तान् तान् सिद्धान्तान्। लोप्तुम्, निवर्तयितुम्। प्रभवति, अस्मदाचार्य सिद्धान्तस्य प्रमाणमूलकतया इतर सिद्धान्तानामिव परस्पर प्रत्याहत्य भावा देतत्तत्वज्ञानेनान्ये सिद्धान्ता बाधिताभवन्तीति भावः तत्रदृष्टान्त माह। पुंस्त्व इति। पुरुषत्ववति पुरुषत्व निश्चये ॥।
।
(सा।सं।) कुत इत्यत्राह - तत्वालोकस्त्विति। उक्त विधयातत्वत्रय निर्धारण रूपोध्यवसाय स्सत्वालोकः। निस्समस्तान् लोप्तुं निश्शेषतयानिराकर्तुं प्रभवति - कथमित्यत्र दृष्टान्तेनाह, पुंस्त्व इति।
[[३१२]]
मूलं-
व्याख्यानपञ्चक सहित श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
तत्वेनदृष्टे पुनरपिनखलु प्राणिता (स्थाणुताधीः)
(सा।दी।) संशय की पुरुषत्वं शिरः पाण्यादि चिन्ह/१८
परमार्थतस्साक्षा। स्थाणुतादिः, स्थाणुर्वा शिलास्तम्भोवेत्यादि कोट्यन्तjisir। पुनरपि नप्राणिताखलु। Sarojo gumor pr Q५। Qis उत्तराधिकार । प्रसङ्ग Long अर्थान्तरं ध्वनि की। परस्य भगवतः पुंस्त्वे, पुरुषोत्तमत्वेप्रमाणैः परमार्थतो निश्चिते सति। स्थाणुतादिः। रुद्रत्व ब्रह्मत्वादि कोटिः नोदेति।
(सा।स्वा।) सम्यनि रूपण सम्पादित विशेष दर्शनेसति विशेषादर्शनादि रूप संशय विपर्यय सामग्रीलोपादिति भावः सम्यनि रूपित विषये पुनः कदाचिदपिसंशयादिकं नोदीयादिति ज्ञापनार्थं पुनर पीत्युक्तिः तथाच, लोकल विरुद्ध मत ८Îg Louits(कं सम्यङ्गिरूपण सम्पादिततत्व व्यवसाय DonGuor लं। अत्रादि शब्देन शिलास्तम्भत्वादि सङ्ग्रहः। एवं लौकिक विषयार्थान्तर न्यासवत्त्रय्यन्तार्थ विशेष विषयार्थान्तर न्यासश्चात्रव्यज्यते। ईश्वर रूपस्य जगत्कारण वस्तुनः पुंस्त्वे, पुरुषोत्तमत्वेप्रमाणैः परमार्थतो निश्चितेसति तद्वस्तुनि ॥।
(सा।प्र।) पुरुषत्व व्याप्यकर चरणादिप्रत्यक्षेण पुरुषत्व निश्चये नबाधेवगतेकालान्तरेपितद्विषयक स्थाणुत्व भ्रमः । प्रबल दोषजन्योपितेनैव करचरणादि प्रत्यक्षेण बाध्यतेतद्वदित्यर्थः - नप्राणिता, नजीविष्यतीत्यर्थः। प्रबलैः प्रमाणैः जगत्कारणवस्तुनि श्रीमन्नारायणत्वेन निश्चितेसति कस्य चिद्रुद्रत्व भ्रमस्यच प्रामाणिकत्वे श्रियः-पतित्वरूप विशेषदर्शनेनैव बाधितस्स्यादिति “भगवानिति शब्दोयं तथा पुरुष इत्यपि। निरुपाधीच वर्तेते वासुदेवे सनातने। स्थाणूरुद्र उमापति” रित्यादि॥।
(सा।वि।) सतिस्थाणुत्वधीः। स्थाणुत्व ज्ञानं, पुनरपि, पुरुषत्व निश्चयानन्तरमपि। नप्राणिताखलु, नजीविष्यतिखलु। अनद्यतन भविष्यति विहितस्यापि लुटः लक्षणया भविष्यन्मात्रे प्रयोगः। कदापि तत्रस्थाणु त्व बुद्धिर्नो देतीत्यर्थः - अयम्भावः। विशेषादर्शनदशाया मूर्ध्वन् व्यक्तौ स्थाणुर्वा पुरुषोवेत्यादि संशयविपर्यया द्युत्पत्तावपि करचरणादि व्याप्यदर्शनेन पुरुषत्व निश्चये कोट्यन्तरभान सामग्रीप्रति बन्धात्संशयादिर्यथानो देतितद्वदस्मत्सिद्धान्त ज्ञानेन इतर मत प्रयुक्तार्थतत्व विषयसंशयादि र्निरस्त इति - अत्र पुंस्त्वे। पुरुषपद वाच्यत्वे - तत्वेन, दृष्टे कारणवाक्येषु परतत्वावबोधकतया दृष्टेसति पुरुष पदस्य भगवत्य साधारणशक्तिकत्वात् स्थाणुत्व रुद्रत्वादेः परतत्वाव ॥।
(सा।सं।) तत्वेन पुरुषत्व कोटि दर्शनेसति स्थाणुतादि कोटिर्नप्राणिताखलु,
॥।
मूलंस्थाणुतादिः ॥
तत्त्वत्रयाधिकारः
[[३१३]]
इति कवितार्किकसिह्यस्य सर्वतन्त्रस्वतन्त्रस्य श्रीमद्वेङ्कटनाथस्य
वेदान्ताचार्यस्य कृतिषु श्रीमद्रहस्यत्रयसारे
तत्वत्रयाधिकारः पञ्चमः ॥
श्रीमते निगमान्तमहादेशिकाय नमः ॥
(सा।दी।) परतत्व धर्मत्वेन नजीवति ढाङ्ग ॥१५॥
इति सारदीपिकायां तत्वत्रयाधिकारः पञ्चमः ॥
(सा।स्वा।) स्थाणुतादिः, रुद्रत्व चतुर्मुखत्वादिकोटिः, पुनः, कदाचिदपि। नभासेतेति। एव मेतच्छलोक
व्याख्यानं सर्वार्थ सिद्धावेतच्छलोक व्याख्यान मनुसृत्य कृतमिति द्रष्टव्यम् ॥१५॥
इति सारास्वादिन्यां तत्वत्रयाधिकारः पञ्चमः ॥
(सा।प्र।) प्रमाणानुगुण्यात्पुंस्त्व स्थाणुपदाभ्यां सूचितम् ॥ १५ ॥
इति सारप्रकाशिकायां तत्त्वत्रयाधिकारः पञ्चमः ॥
(सा।वि।) ज्ञानं नतिष्ठतीत्युत्तराधिकारार्थ स्सूच्यत इत्याहुः ॥ १५ ॥
इति सारविवरिण्यां तत्वत्रयाधिकारः पञ्चमः ॥
(सा।सं।) धर्मिणिनस्फुरतिखल्वित्यर्थः ॥१५॥
इति सारप्रकाशिकासङ्ग्रहे तत्वत्रयाधिकारः पञ्चमः ॥